17.03.2022
ჩვენ მას ერევანში ვესაუბრეთ რუსეთის ომზე უკრაინაში, მედიის დევნაზე და იმაზე, თუ როგორ ხედავენ მომავალს რუსი დამოუკიდებელი ჟურნალისტები ცენზურისა და სამართლებრივი დევნის პირობებში.
ძალიან კარგად მახსოვს ეს დღე. ადრე დილის ეთერი გვქონდა ხოლმე, პირველ ივნისიდან მოყოლებული. მე მისი ერთ-ერთი წამყვანი ვიყავი. ნათელი სტუდია იყო. საუზმის მომზადებაზე და დილის ვარჯიშებზე არ ვსაუბრობდით, ახალ ამბებს ვაშუქებდით, მაგრამ უფრო მეტად მარტივ, ცხოვრებისეულ ამბებს ვყვებოდით.
ბუნებრივია, როგორც კი ომი დაიწყო, დილის ეთერი გავაუქმეთ და ოცდაოთხი საათის განმავლობაში ახალ ამბებს ვაშუქებდით. პირველი ორი დღის განმავლობაში 24 საათს გადიოდა, შემდეგ კი პატარა შესვენებებით. ეს ყველაფერი, ბუნებრივია, ხელმისაწვდომი იყო იუთუბზე. სამშაბათს ჩემი ცვლა იყო. რვიდან 11-მდე ახალი ამბების პირველი ბლოკი გვქონდა, შემდეგ მცირე შესვენება, შემდეგ დღის პირველ საათზე ახალი ამბების მოკლე გამოშვება.
- 24 თებერვალი, 2022 - რუსეთმა უკრაინაში სრულმასშტაბიანი ომი წამოიწყო მას შემდეგ, რაც პუტინმა "სპეციალური სამხედრო ოპერაციის" დაწყება გამოაცხადა.
ჩემი პირველი ცვლა ახალ ამბებზე ომის მეორე დღეს დაემთხვა.
მეორედ, ანუ სამშაბათს, შედარებით გამიადვილდა ამის გაკეთება, ვიდრე პირველად. მაგრამ მაინც ძალიან რთული იყო.
შემდეგ მშობლებთან წავედი, რადგან უკვე ვხვდებოდი, რომ დიდი ალბათობით დოჟდს პრობლემები შეექმნებოდა. მინდოდა დავლაპარაკებოდი მშობლებს, გამეფრთხილებინა ისინი, მაგრამ ჯერ ნივთების მოგროვებაც არ მქონდა დაწყებული. ყველაფერი ჯერ რიგზე ჩანდა, რამდენადაც შეიძლება ომის დროს რამე რიგზე იყოს.
- 1 მარტი, 2022 - რუსეთის გენერალურმა პროკურატურამ მოითხოვა „დოჟდისა“ და „ეხო მასკვის“ შეზღუდვა მაუწყებლობის შეზღუდვა, „ყალბი ინფორმაციის“ გავრცელების“ მოტივით.
ვისაუბრე მშობლებთან, შემდეგ წავედი მეგობრებთან, იმავე მიზნით, რომ საქმის კურსში ჩამეყენებინა. მათთან ყოფნისას, ტელეფონზე შეტყობინება მომივიდა. პირველი, რომ ტელეკომპანია დოჟდი დაიბლოკა და ამას მოჰყვა გენერალური პროკურატურის პრესრელიზი, სადაც ახსნილი იყო, რატომ დაიბლოკა ტელევიზია. რომ აქ ექსტრემისტული მასალებია, რომ ეს მასალები მასობრივი არეულობების გამოწვევისკენ და არსებული წესრიგის დესტაბილიზაციისკენ იყო მიმართული. და რომ როგორც ოფიციალურად რუსეთში ეძახიან, „სპეციალური საომარი ოპერაციის“ შესახებ, არასწორ ცნობებს ვაქვეყნებდით.
ამ პრესრილიზიდან გამომდინარე ნათელი გახდა, რომ ტელევიზიის დახურვასთან ერთად გაჩნდა რეალური იურიდიული რისკები ყველა თანამშრომლისთვის და მით უმეტეს, მათთვის, ვინც ომზე პირდაპირ ეთერში ყვებოდა. ამ მომენტში მიხვდი, რომ სასწრაფოდ უნდა მეყიდა ბილეთი. ამის შემდეგ კი, სულ ექვსი საათი მქონდა ამისთვის.
და ეს როდის ხდებოდა?
ეს იყო სამშაბათს, ანუ ორ მარტს, თუ არ მეშლება.
- 2 მარტი, 2022
- დოჟდის
თანამშრომლების ნაწილმა, მათ შორის რედაქტორებმა, ტელეკომპანიის
დაბლოკვისა და ხელისუფლების მხრიდან მუქარის შემდეგ ქვეყნის დატოვება
გადაწყვიტეს.
ანუ, არავის უთქვამს პირდაპირ, ქვეყანა დატოვეო, უბრალოდ, მიხვდი, რომ ასე უნდა მოქცეულიყავი?
თავიდან ეს თვითონ გადავწყვიტე, სადღაც საღამოს 10 საათისთვის, მოსკოვის დროით. შემდეგ დავურეკე მშობლებს, რომ გამეფრთხილებინა. ჯერ კიდევ მეგობრებთან ვიყავი. შემდეგ კი, როდესაც სახლში დავბრუნდი, ბუნებრივია, დოჟდის სამსახურეობრივ ჩატში ვიწერებოდით. იქ, ჩვენმა მთავარმა რედაქტორმა, ტიხონ ძუდკომ, მოსკოვის დროით, დაახლოებით დილის პირველ საათზე, ანუ უკვე მეორე დღის დასაწყისში, გვითხრა, საერთო ჯგუფში დაგვირეკა და იქ გვითხრა, რომ შესაძლოა, სიტუაციას იმაზე მძიმედ ვაფასებთ, ვიდრე არის, მაგრამ ასეთ სიტუაციაში სჯობს, ზედმეტად შეფასო, რადგან ყველანი მხოლოდ ერთხელ ვცხოვრობთ.
ამიტომაც, გვითხრა, ყველა, ვინც საჭიროდ ჩათვლით და გაქვთ შესაძლებლობა, ქვეყანა დატოვეთო. თქვა, რომ ის და მისი ცოლი, ეკატერინე კოტრიკაძეც, რომელიც ასევე დოჟდში მუშაობს და საინფორმაციო სამსახურის უფროსი და ერთ-ერთი წამყვანია, ქვეყნიდან წასვლას აპირებდნენ.
გვითხრა, შევეცდებით და როგორც შესაძლებელია, თანამშრომლებს დაგეხმარებითო. ეს კი იმას ნიშნავდა, რომ კი, უნდა დაგვეტოვებინა ქვეყანა.
ამ მომენტში, მიუხედავად იმისა, რომ მანამდეც დიდად არ მეპარებოდა ეჭვი, დავრწმუნდი, რომ სწორი გადაწყვეტილება მივიღე ამ კონკრეტულ მომენტში. თუმცა, არ ვიცი გრძელვადიან პერსპექტივაში რამდენად სწორი აღმოჩნდება.
იცოდი, სად მიდიოდი, თუ უბრალოდ პირველი შესაძლო ვარიანტი აირჩიე?
კი, ისიც იყო, რომ პირველი ხელმისაწვდომი ვარიანტი ავიღე. მაგრამ აქ ისეთი შემთხვევაა, როცა ცოტა ბედისწერის არსებობას იჯერებ. იმიტომ, რომ მედია ინიციატივების ცენტრმა ერევანში, სადაც ახლა ვსაუბრობთ, ამ ყველაფრის დაწყებამდე ცოტა ხნით ადრე, კონფერენციაზე დამპატიჟა ეკონომიკური ჟურნალისტიკის შესახებ.
-
11-12 მარტი, 2022 - მარგარიტა ლიუტოვა ერთერთი მომხსენებელი იყო
ეკონომიკური ჟურნალისტიკის კონფერენციაზე
ერევანში.
და შემდეგ, რადგან მოწვევა უკვე მქონდა და აქ ვინმეს მაინც ვიცნობდი და მელოდებოდნენ, აქ წამოსვლა საუკეთესო ვარიანტი აღმოჩნდა. სომხეთში ვიზის გარეშე შეიძლებოდა მგზავრობა, ამიტომაც სხვა ვარიანტები არც განმიხილავს. ერთადერთი ამოცანა იყო, რაც შეიძლება სწრაფად მეყიდა ბილეთი.
ნათელია, რომ არასახელისუფლებო მედია რუსეთში მუდმივად იყო საფრთხის ქვეშ. მაგრამ ელოდებოდით ასეთ დასასრულს, რომ ქვეყნის დატოვება ასე სასწრაფოდ მოგიხდებოდათ?
რთული კითხვაა. ალბათ არ მინდოდა, ეს მოსალოდნელი ყოფილიყო. კი, მზად უნდა ვყოფილიყავი, და ალბათ ამის ყველაზე კარგი მაგალითი ჩვენი კოლეგები არიან გამოცემიდან, სახელწოდებით „პროექტი“.
ახლა „პროექტი“ რუსეთში კანონით „არასასურველ ორგანიზაციად“ არის გამოცხადებული. ეს სტატუსი ნიშნავს, რომ მათი მასალის ნებისმიერი გავრცელება სამართლებრივი დევნის საგანი ხდება. ეს ვრცელდება როგორც მათს საიტზე, ასევე მათს სოციალური ქსელების პოსტებზე და ნებისმიერ ადამიანზე, ვინც ამ მასალის გაზიარებას გადაწყვეტს. იქ დოჟდის ბევრი ყოფილი თანამშრომელი მუშაობდა. რაღაც დროს მეც მქონდა იქ მუშაობის შეთავაზება. „არასასურველ ორგანიზაციად“ ისინი რუსეთის ხელისუფლებამ გასულ ზაფხულს გამოაცხადა. ხელისუფლებამ და არა საზოგადოებამ.
- "პროექტი"
- 2018 წელს შექმნილი რუსული საგამოძიებო მედია რუსეთის მთავრობამ
2021 წელს „არასასურველ ორგანიზაციად“
გამოაცხადა.
თითქმის ყველა თანამშრომელი გამოაცხადეს „უცხოეთის აგენტად“. ანუ, არა უბრალოდ ორგანიზაცია, არამედ პირადად შენ, როგორც ფიზიკური პირი. მათ შორის ის თანამშრომლები, რომლებიც არა გამოძიებებით, არამედ, სოციალური თემების გაშუქებით იყვნენ დაკავებული. ამის ნათელი გახდა, რომ ეს ყველასთვის განგაშის სიგნალი უნდა ყოფილიყო.
მახსოვს ის მომენტიც, როდესაც ისინი „არასასურველ ორგანიზაციად“ გამოაცხადეს. ერთი კვირის შემდეგ იგივე დაემართათ მიხეილ ხადარკოვსკის მიერ დაფინანსებულ ორგანიზაციებსაც. იქაც ბევრი ჩემი ნაცნობი მუშაობდა და მათი მთავარი რედაქტორები და მათი მოადგილეებიც პერსონალურად გამოაცხადეს „უცხოეთის აგენტებად“.
მახსოვს, რომ ხადარსკოვსკის მიერ დაფინანსებული მედიის არასასურველ ორგანიზაციად გამოცხადების მეორე დღეს, დილის ეთერში ჩემი ცვლა იყო და გადაცემა მთლიანად ამ ამბავს ეძღვნებოდა. ვესაუბრებოდით ჟურნალისტებს და გვქონდა საშინელი შეგრძნება, თითქოს ყინულზე დგახარ, ირგვლივ ყინული იბზარება შენ კი ყვები ამბავს ყინულზე, რომელიც იბზარება და შენ ზედ დგახარ.
- მიხეილ
ხადარკოვსკი რუსი ბიზნესმენი და პოლიტკოსი, ერთ-ერთი პირველი რუსი
ოლიგარქი იყო, რომელსაც ვლადიმერ პუტინთან პრობლემები
შეექმნა.
მახსოვს, როგორ ვსაუბრობდი ამ ეთერის შემდეგ თანაწამყვანთან. ვამბობდით, რომ რაღაც მომენტში ჩვენც მოგვიწევს ასეთივე ამბის საკუთარ თავზე გაგება, ან თავად მოყოლა მის შესახებ. მაგრამ, შეუძლებელია, ამისთვის მოემზადო. ალბათ, სახლში ჩემოდანი უნდა გქონდეს ჩალაგებული მაგრამ აქამდე ვერც მივედით.
2021 წლის აგვისტოში დოჟდი და სხვა არასახელისუფლებო მედიასაშუალებებიც „უცხოეთის აგენტებად გამოცხადდა“. რაც მას შემდეგ დოჟდის ყველა მასალაზე ეწერა. და ამის შემდეგ, როგორც ჟურნალისტი, შენც ფაქტობრივად „უცხოეთის აგენტი“ იყავი. როგორი იყო ეს ექვსი-შვიდთვიანი პერიოდი?
პირველ რიგში, ეს იმ მომენტში შოკი იყო. ახლა, სიმართლე გითხრათ, ძალიან სასაცილოდ მეჩვენება იმასთან შედარებით, რაც ამის შემდეგ გადაგვხდა თავს და რაც ახლა ხდება რუსეთსა და უკრაინაში.
მაშინ ეს შოკი იყო და საზიზღარი შეგრძნება მქონდა. რადგან ჩვენ ყოველთვის გვიყვარდა ეს პროფესია და მივიჩნევდით, რომ ის ხალხისთვისაა. აქ კი გეუბნებიან, რომ „უცხოეთის აგენტი“ ხარ და ეს სიტყვები მსუბუქად არ ჟღერს. ფაქტობრივად, ხალხის მტრად გაცხადებენ. „უცხოეთის აგენტი“, საბჭოთა დროიდან მოყოლებული, რაღაც ცუდს აღნიშნავს. ხანდახან სევდიანად ვხუმრობდი, რატომ არის უცხოური მანქანა კარგი და უცხოეთის აგენტობა ცუდი? საოცარია.
- რუსეთის
ხელისუფლებამ „დოჟდი“ უცხოეთის აგენტად 2021 წლის 20 აგვისტოს
გამოაცხადა.
საზიზღრობა იყო, გვეშინოდა, რომ შემდეგ უკვე პირადად გამოგვაცხადებდნენ უცხოეთის აგენტებად. რადგან კანონმდებლობით, საკმარისია ორი პირობა: მიიღო დაფინანსება უცხოეთიდან, ან მიიღო დაფინანსება უცხოეთის აგენტისგან - ეს კი ჩვენი ხელფასებია.
ამას, პოლიტიკურ საქმიანობაში ჩართვას ეძახიან - რაშიც, ამავე კანონის მიხედვით, მაგალითად, შედის მიმდინარე სოციალურ-პოლიტიკურ სიტუაციაზე ინფორმაციის მიწოდება. მე კი ზუსტად ამას ვაკეთებდი, როგორც ეკონომიკის მიმომხილველი.
რაღაც სასაცილო ზომები მივიღეთ. თუ უცხოეთის აგენტად გამოგაცხადებენ, წელიწადში ოთხჯერ ძალიან დეტალური ანგარიში უნდა ჩააბარო შენი შემოსავლებისა და ხარჯების შესახებ.
აკეთებდით ამას?
ჩვენ არა, რადგან ჩვენ, როგორც ორგანიზაცია გვცნეს აგენტად, და ორგანიზაცია ისედაც ყველა ანგარიშს აბარებდა. დოჟდი ძალიან ცოტას, კაპიკებს იღებდა უცხოური წყაროებიდან. ეს მთელი შემოსავლის 1 პროცენტზე ნაკლები იყო და ამაზე ანგარიშებს ჩვეულებრივად ამზადებდა ისევე, როგორც სხვა, მათ შორის სახელისუფლებო მედიასაშუალებები, რომლებიც სხვათა შორის, არ გამოუცხადებიათ უცხოეთის აგენტებად.
მაგალითად, დოჟდს ჰქონდა ევროკავშირის დაფინანსებული შესანიშნავი პატარა პროექტი, სახელწოდებით, „რუსეთი ევროპაა“. აქ კეთდებოდა რეპორტაჟები ადამიანებზე, რომლებიც რუსეთში ცხოვრობდნენ, მაგრამ მათი ცხოვრება, თუ საქმე მჭიდროდ იყო დაკავშირებული ევროპასთან.
ეს სრულიად სოციალური პროექტი იყო, გრანტით დაფინანსებული, რომლის შესახებაც ინფორმაცია ღიად იყო ხელმისაწვდომი დოჟდის ვებგვერდზე და წლების მანძილზე ეს არასდროს გამხდარა პრობლემა, მაგრამ ახლა გახდა.
მოკლედ, უცხოეთის აგენტად გამოაცხცადეს დოჟდი, მაგრამ არა მისი თანამშრომლები. მაგრამ ჩვენ ამ რისკებს დღემდე ვხედავდით. ახლა მიიღეს კანონი, იმის შესახებ, რომ შეიქმნება „უცხოეთის აგენტებისა“ და მათთან აფილირებული პირების რეესტრი.
აფილირებულებად, ამ კანონის მიხედვით, რომელიც ზუსტად ამ კვირაში მიიღეს, გამოცხადდება ყველა ის ადამიანი, ვისაც ოდესმე უმუშავია შესაბამის მედიაში. უცხოეთის აგენტებად რუსეთში გამოცხადებულია ბევრი არასამთავრობო ორგანიზაციაც. მათ შორის, მაგალითად, ორგანიზაცია, რომელიც ეხმარება ოჯახურძალადობაგამოვლილ ქალებს.
სამთავრობო მედია რუსეთში ძლიერია და დიდი გავლენა აქვს. და მათ ბევრი ადამიანი უსმენს, მათ შორის, შესაძლოა, შენი ნაცნობები და ახლობლებიც. როგორი იყო, როდესაც შენ აღმოჩნდი ისეთი ორგანიზაციის ნაწილი, რომელიც „უცხოეთის აგენტად“ გამოცხადდა ამ დროს იყავი ამ ადამიანებს შორის. როგორი იყო დამოკიდებულება შენ მიმართ? რამე შეიცვალა?
შეიძლება, მე ვერ ვამჩნევდი და დიდადაც არ ვარჩევდი ამ თემებს ისეთ ადამიანებთან, ვინც სახელმწიფო ტელევიზიას უსმენს, მით უმეტეს მათთან, ვინც იქ მუშაობს. მაშინ, როდესაც დოჟდი უცხოეთის აგენტად გამოაცხადეს, ამ რეესტრში, თუ არ ვცდები, ორმოცზე მეტი ორგანიზაცია და ფიზიკური პირი იყო. ასეთები მხოლოდ ჩვენ რომ ვყოფილიყავით, ალბათ სხვაგვარად იქნებოდა. მაგრამ როდესაც ქვეყანაში ძალიან ბევრი „უცხოეთის აგენტია“, იმ ადამიანებსაც კი, რომლებიც სამთავრობო მედიას უსმენენ, უჩნდებათ კრიტიკული განწყობა.
გასაგებია, რომ რუსეთში სოციალური კვლევებისთვის ჩატარება რთულია. მე სოციოლოგი არ ვარ, მაგრამ სფეროს სპეციალისტებს უთქვამთ, რომ ტოტალიტარულ საზოგადოებაში ხალხი სოციოლოგებს გულწრფელად არ პასუხობენ. ისინი კითხვებს ან საერთოდ არ პასუხობენ, ან პასუხობენ იმას, რასაც, ჰგონიათ, რომ უმრავლესობა უპასუხებს.
და ასეთ სიტუაციაშიც კი, დამოუკიდებელმა სოციოლოგიურმა ორგანიზაციამ, „ლევადამ“ გამოიკვლია ხალხის აზრი უცხოეთის აგენტების შესახებ (სხვათა შორის, რომლებიც ასევე გამოაცხადეს უცხოეთის აგენტებად).
- დამოუკიდებელი სოციოლოგიური ორგანიზაცია, ლევადა რუსეთის მთავრობამ 2021 წელს უცხოეთის აგენტად გამოაცხადა.
- ლევადას კვლევით რუსების 42%-ს ასე თუ ისე
სმენია „უცხოეთის აგენტების“ შესახებ კანონზე, 11-მა კარგად იცის
კანონი, 57%-ს კი მასზე არაფერი
სმენია.
კვლევის შედეგებით, ხალხის უმეტესობა ამაზე ნეიტრალურად პასუხობდა, ან ამბობდა, რომ ეს რაღაც სისულელეა. შესაძლოა სადღაც ვცდებოდე, მაგრამ ზუსტად მახსოვს, სრულიად ნეგატიური დამოკიდებულება არ ყოფილა.
ანუ ხალხი ძალიან სერიოზულად არ იღებდა სახელმწიფოს ამ გადაწყვეტილებას.
კი, ზუსტად.
სამთავრობო მედიას რუსეთში, ბუნებრივია, მეტი რესურსი აქვს, მეტი ფული, მეტ აუდიტორიას სწვდება. ტელევიზიების უმეტესობა რუსეთში სამთავრობოა. მეორე მხრივ კი იყო დოჟდი და დღემდე არის რამდენიმე ბრჭყალებში, „უცხოეთის აგენტი“. მაინტერესებს შენი, როგორც დოჟდის ჟურნალისტისგან... სხვათა შორის, ხომ სწორი ვარ, რომ დოჟდის ჟურნალისტს გეძახი და არა ყოფილ ჟურნალისტს?
ხუმრობა გვაქვს, დოჟდის თანამშრომელს ამ სულელურ სიტყვას ეძახიან ბევრს ეს არ მოსწონს, მაგრამ ეძახიან „დოჟდინკებს“ ანუ წვიმის წვეთებს. და ვხუმრობთ, რომ „ყოფილი დოჟდინკები არ არსებობენ“
მოკლედ, ჩემი კითხვა ასეთი იყო: როგორი გავლენა გქონდათ აუდიტორიაზე? ცდილობდით, გაგევრცელებინათ სწორი, ობიექტური ინფორმაცია. მაგრამ იყო ინფორმაციის მეორე, სახელმწიფო მხარეც. როგორ შეადარებდი მათს და თქვენს გავლენას აუდიტორიაზე?
კარგი კითხვაა. ჩემს თავს ამას ბევრს ვეკითხებოდი. ბოლო დღეებზე რომ ვილაპარაკოთ, მას შემდეგ, რაც ომი დაიწყო, დოჟდს იუთუბზე წარმოუდგენლად დიდი აუდიტორია უყურებდა. აქ ვხედავდით, რომ ჩვენი მუშაობა ძალიან იყო საჭირო. ომის პირველ დღეს პირდაპირ ეთერს ერთდროულად, დაახლოებით, 300 000 ადამიანი უყურებდა. იმ კვირაში კი, საიტის რედაქტორმა, რომელიც ასევე სტატისტიკას ამოწმებს, გვითხრა, რომ ომის პირველ დღეებში იუთუბზე 25 მილიონზე მეტი ნახვა დაგვიგროვდა.
ეს რუსეთიდან თუ უცხოეთიდან?
რა თქმა უნდა, იქ იყვნენ ბელორუსებიც და უკრაინელებიც. ბევრი ადამიანი მადლობის ტექსტებს გვწერდა. მაშინ მივხვდით, რომ ტყუილად არ ვმუშაობდით. რა თქმა უნდა, ზოგადად, დოჟდის აუდიტორია ერთბაშად მაშინ იზრდებოდა ხოლმე, როდესაც რამე ცუდი ხდებოდა, რასაც სახელმწიფო მედია არ გააშუქებდა. მაგალითად, 2022 წლის დასაწყისში, ყაზახეთში მასობრივი გამოსვლებისა და ლიდერის ცვლილების დროს. როდესაც ალექსეი ნავალნი მოსკოვში ბრუნდებოდა იუთუბზე რეკორდული რაოდენობა გვიყურებდა, ერთ მომენტში მილიონზე მეტი ადამიანი.
-
მასობრივი საპროტესტო გამოსვლები ყაზახეთში 2 იანვარს,
თხევადი აირის ფასის მკვეთრი ზრდის შემდეგ დაიწყო. ხალხი პრეზიდენტ
ნურსულთან ნაზარბაევის გადადგომას
მოითხოვდა.
-
რუსი ოპოზიციონერი პოლიტიკოსი ალექსეი
ნავალნი 2021 რუსეთში ჩასვლისთანავე დააკავეს. 2022 წლიდან რუსეთის
„ტერორისტებისა და ექსტრემისტების“ რეესტრშია
შეყვანილი.
არ მგონია, რომ ვინმეს, მათ შორის მათაც, ვინც ამას სწავლობს, მაგალითად, პოლიტოლოგებს ან სოციოლოგებს, შეუძლიათ, განსაჯონ, რა გავლენა ჰქონდა დოჟდს და შეადარონ ის სამთავრობო მედიის გავლენას.
მე ამ კითხვას ძალიან მარტივად ვპასუხობ. სულ რომ ძალიან ცოტა ადამიანი გვიყურებდეს ან გვკითხულობდეს, ჩვენ ვალდებულნი ვართ, ინფორმაცია მივაწოდოთ მათ. ხოლო თუ მუშაობას შევწყვეტთ, ან რამე სისულელეზე დავიწყებთ ლაპარაკს, ისინი ამას იგრძნობენ. შესაძლოა, გაუჭირდეთ კიდეც სხვა საინფორმაციო წყაროზე გადართვა, რადგან ტელევიზია ცოტა განსხვავდება ონლაინ მედიისგან. ხალხი ერთგვარად, სერიალივით უყურებს მას, კარგად გიცნობენ, სოციალურ ქსელებში ზოგჯერ მადლობის წერილებს გწერენ, ვიღაც, საერთოდ, გაგინებს. მაგრამ ამას აკეთებენ, თითქოს, გიცნობენ. ეს ერთგვარი ემოციური მომენტია და არ ვიცი, როგორ შეიძლება ეს გავლენა შეაფასო.
ჩემთვის, ძალიან მნიშვნელოვანი რამ დოჟდის, და საერთოდ, რუსეთის შესახებ, არის, რომ აქ ბევრი ადამიანი, რომელსაც, მსუბუქად რომ ვთქვათ, არ მოსწონს, რაც ხდება, მარტოსულად გრძნობს თავს. მათ ჰგონიათ, რომ ირგვლივ ყველა სხვაგვარად ფიქრობს. მიიჩნევენ, რომ მათ რაღაც სჭირთ - ირგვლივ ხომ ყველა კმაყოფილია, მე რა მჭირს?
განსაკუთრებით, საბჭოთა კავშირში გაზრდილი ადამიანებისთვის კი ტელევიზია დღემდე რაღაც მნიშნველოვანი სიმბოლოა, და როდესაც ეკრანზე ხედავენ, რომ ვიღაც იმეორებს იმას, რასაც ისინიც ფიქრობენ, მათთვის ეს მნიშვნელოვანი ხდება, ნორმალური ემოციური მდგომარეობის შენარჩუნებისთვის.
რომ გააგრძელონ ცხოვრება და იცოდნენ, რომ მათი გადმოსახედი არ არის მცდარი. რომ არსებობს ხალხი, რომელსაც პატივს სცემ - სულ ერთია, ახლა არ ვლაპარაკობ მხოლოდ ჩვენს ჟურნალისტებზე - ვსაუბრობ მათზე, ვისაც ჩვენ ეთერში ვიწვევთ. ამ დროს, როცა მათი გამოთქმული აზრები ემთხვევა შენს ფიქრებს, ესეიგი, ყველაფერი რიგზეა და შეიძლება ცხოვრება განაგრძო.
სულ ვადევნებდი თვალს, პირდაპირი ეთერის ჩატში როგორ საუბრობდნენ მაყურებლები. ხშირად, ისინი იწყებდნენ არა ეთერზე, არამედ ერთმანეთში საუბარს. დაახლოებით ისეთი რამ ხდებოდა, რაც 2000-იანების დასაწყისში, როცა ბევრი ადამიანი ინტერნეტ ჩატში მეგობრობდა ხოლმე. ერთმანეთს ეკითხბოდნენ, როგორ ხარ, როგორ გყავს ოჯახიო. ასე პოულობდნენ ერთმანეთს, დოჟდის დახმარებით, აღარ არიან მარტო. ამის ყველაფრის ნაწილი კი ჩვენი ეთერის წამყვანები და სტუმრებიც არიან.
მაგრამ ასევე, აუცილებლად გეყოლებოდათ თავდამსხმელებიც, ინტერნეტში. ტროლები, ბოტები, მაგალითად.
რა თქმა უნდა. სწორედ ამიტომაც, ეს ჩატი, რაზეც ვლაპარაკობდი, მხოლოდ ე.წ. სპონსორებისთვის იყო ხელმისაწვდომი. ეს არ ხდებოდა რაღაც სიხარბის გამო, რადგან საკმარისი იყო 10 რუბლი (დაახლოებით, 30 თეთრი) გადაგერიცხა და უკვე შეგეძლო შეტყობინების გამოგზავნა.
ეს ერთგვარი თავდაცვაც იყო ტროლებისგან და იმ ადამიანებისგან, ვინც უბრალოდ საზიზღრობებს გვწერდა. არც ვიცი, ვინ იყვნენ, რეალურები თუ ტროლები. ხშირად მათ არც ფულის გადმორიცხვა ენანებოდათ, რომ ჩატში შემოეღწიათ და რაღაც საზიზღრობა დაეწერათ. მაგრამ როცა შეურაცხყოფაზე, ან, ხშირად, მუქარაზე გადადიოდნენ, უბრალოდ, იბლოკებოდნენ. რა თქმა უნდა, ბევრი რამ ხდებოდა.
ომის გაშუქებას დავუბრუნდეთ. თუ არ ვცდები, ომის დაწყებიდან მეორე დღესვე, როსკომნადზორმა მედიას მოსთხოვა, მხოლოდ რუსეთის სახელმწიფო წყაროებს დაყრდნობოდნენ და გამოეყენებინათ ტერმინი „სპეციალური ოპერაცია“ ომის ნაცვლად. როდესაც ეს ამბავი გაიგეთ, ალბათ გექნებოდათ, სარედაქციო შეხვედრა ამის განსახილველად. მოგვიყევი ამ პროცესზე, როგორ მსჯელობდით, როგორ უნდა გაგეშუქებინათ ეს მოვლენები.
ეს პროცესი რედაქციაში ხდებოდა და მე მას ინტერნეტით ვადევნებდი თვალს. შაბათ დილას მოხდა, ომის მესამე დღეს. ამ მომენტისთვის მე ერთხელ უკვე წავიყვანე ახალი ამბები და დოჟდზე ფაქტობრივად უწყვეტად ვაშუქებდით ომს. პარალელურად, ერთ დიდ ეკონომიკურ მედიასთან, ვიპოსტთან ვთანამშრომლობ და ზუსტად წინა საღამოს გავუგზავნე სტატია ეკონომიკის შესახებ. ბუნებრივია, ეს ტექსტი ომზე იყო, თუ რა ეკონომიკური გავლენა შეიძლება იქონიოს ამ ომმა არამარტო რუსეთსა და უკრაინაზე, არამედ ბევრ სხვა ქვეყანაზეც.
ბუნებრივია, იქაც გამოვიყენე სიტყვა „ომი“, რადგან ბევრად მარტივია, ყველაფერს თავისი სახელი დაარქვა. ხოლო როგორც კი როსკომნადზორის აკრძალვების ამბავი გავიგე, პირველ რიგში დოჟდის სამუშაო ჩატი გავხსენი, რომ გამეგო, რას გადაწყვეტდნენ. მივწერე რედაქტორსაც ვიპოსტში, ასეთი ამბავი გავიგე და რის გაკეთებას აპირებთ მეთქი. მოკლედ, ერთდროულად ორ ადგილას ვარკვევდი.
საბოლოოდ, ყველა თითქმის ერთსა და იმავე დასკვნამდე მივიდა. დოჟდშიც, იურისტთან კონსულტაციის შემდეგ, გმირ ადამიანთან, რომელიც მარტო მუშაობდა ამ ყველაფერზე, მუდმივად უმკლავდებოდა როსკომნადზორის უსასრულო პრეტენზიებს, მუდმივად დადიოდა ამ გარჩევებზე, აბარებდა ანგარიშებს და ა.შ.
მოკლედ, თავიდან, პირველ რიგში, გადავწყვიტეთ, ყოველი შემთხვევისთვის, იუთუბ არხის გარეკანი შეგვეცვალა, სადაც სიტყვა „ომი“ ეწერა და შემდეგ გვეფიქრა, რა სიტყვებით გველაპარაკა. შემდეგ მარტივად, გადავწყვიტეთ, რომ თუ მუშაობის გასაგრძელებლად და ობიექტური ინფორმაციის გადასაცემად ამ ცენზურის დაცვა მოგვიწევდა, გამოგვეყენებინა სახელმწიფოს მიერ დაწესებული ტერმინი. ოღონდ არა ჩვენი სიტყვებით, არამედ, მაგალითად ასე: „რუსეთის თავდაცვის სამინისტრო მიიჩნევს, რომ ეს სპეციალური სამხედრო ოპერაციაა“ – „მსოფლიო მედია კი ამას ომს უწოდებს“.
ჩვენმა იურისტმა დაასკვნა, რომ ცენზურის ქვეშ ეს დასაშვები იქნებოდა და თუ მაუწყებლობის გასაგრძელებლად ამ ფასის გადახდა მოგვიწევდა, ეს უნდა გაგვეკეთებინა. ისევე, როგორც ამის კეთება დაიწყო სხვა ბევრმა მედიამ რუსეთში - მით უმეტეს, მაშინ ჯერ კიდევ არ იყო კანონი ე.წ. ფეიკების გავრცელების გამო სისხლის სამართლებრივი დევნის შესახებ.
„ფეიკი“ ბუნებრივია იგულისხმება სახელმწიფოს გადმოსახედიდან - თუ ამ კანონს გადახედავთ, ნახავთ, რომ ყალბ ინფორმაციად ითვლება ყველაფერი, რაც თავდაცვის სამინისტროს პრეს რელიზში არ წერია.
დიახ, ჩვენ ვიყენებდით ტერმნის „სპეციალური სამხედრო ოპერაცია“. ჩემს „ვიპოსტის“ სტატიაშიც სიტყვა „ომი“ მისით ჩავანაცვლეთ, ოღონდ ბრჭყალებში, როგორც ციტატა და მივაწერეთ, რომ ამას როსკომნადზორი ითხოვს. მკითხველების წინაშე კეთილსინდისიერები უნდა ვყოფილიყავით.
დარჩა ვინმე რუსეთში, ვინც სიმართლეს ავრცელებს?
რა თქმა უნდა.
„ნოვაია გაზეტა“, მაგალითად. სრულიად გმირული გამოცემა - მუდამ ასე იყო და დღემდე ასეა. სამწუხაროდ, მათაც შეიწყვიტეს სიტყვა „ომის“ გამოყენება - რომ მუშაობის გაგრძელების შესაძლებლობა ჰქონოდათ.
-
"ნოვაია გაზეტას" რედაქტორმა, დმიტრი მურატოვმა უკრაინაში ომი
მისი დაწყებისთანავე დაგმო. ის ნობელის პრემიის ლაურიატია მშვიდობის
დარგში.
არის პატარა მედიასაშუალებებიც. მათი რაოდენობა დღითიდღე მცირდება, რადგან მუდმივად ბლოკავენ. მაგალითად, დღეს დილას დაბლოკეს პეტერბურგის პატარა გამოცემა, რომელიც ძირითადად ქალაქის სიახლეებზე წერდა. ბუნებრივია, ახლა არ შეეძლოთ, ომზე არ დაეწერათ. მოკლედ, ეს გამოცემა, „ბუმაგა“ დაიბლოკა.
არის უამრავი რეგიონული გამოცემაც, რომელსაც ვერც ჩამოვთვლი, რადგან იმაზე მეტია, ვიდრე ერთი შეხედვით ჩანს. უბრალოდ მათი ხმა არ ისმის არათუ საზღვარგარეთ, მოსკოვშიც კი. მაგრამ ისინი მნიშვნელოვანია საკუთარი აუდიტორიისთვის და მუშაობას აგრძელებენ.
როგორც უცხოელი, რომელსაც აინტერესებს, რა ხდება რუსეთში, რომელ მედიას ვენდო?
პირველი, ვინც თავში მომდის, არის ყველაზე პოპულარული რუსული მედია, აუდიტორიის რაოდენობით - მედუზა.
კი, თანამშრომლების დიდი ნაწილი რუსეთში არ არის, მაგრამ ჰყავთ კორესპონდენტები უკრაინაშიც კი. და ვფიქრობ, რუსეთშიც. მედუზა ინარჩუნებს ინფორმაციის მაღალ ხარისხს. ასევე, „ნოვაია გაზეტა“, რომელიც უკვე დავასახელე.
- დამოუკიდებელი
ინტერნეტ გამოცემა მედუზა 2014 წელს დაარსდა და
დღემდე ობიექტურად აშუქებს ინფორმაციას რუსეთის ომზე
უკრაინაში.
საინფორმაციო სააგენტოებიც მეტ-ნაკლებად აგრძელებენ მუშაობას, რადგან ისინი მშრალად აწვდიან ინფორმაციას როგორც კანონმდებლობის, ასევე ეკონომიკის შესახებ.
ჟურნალისტები ვინც რუსეთიდან წამოვედით, ვამბობდით, რომ შეიძლება ეს ჩვენი მასალების ხარისხზეც აისახოს, რადგან რაღაცას ვეღარ ხედავ, რაღაცას ვეღარ გრძნობ, არ ვიცი... რთულია განსასჯელად. შეიძლება ვერ ვამჩნევთ და ხარისხი უკვე დავარდა. მაგრამ ბევრი ადამიანი აგრძელებს საქმის კეთებას, როგორც შეუძლია - გამოძიებებს, ინტერვიუებს. ყურადღებით არჩევენ ომის, ეკონომიკის, შიდა პოლიტიკის საკითხებს.
იუთუბი, საბედნიეროდ, ჯერ არ დაბლოკილა მაგრამ არც ვიცი, რას ველოდო მაშინ, როცა ფეისბუკზე გვაქვს სამართლებრივი დევნა.
იმდენად აბსურდია, რომ შეიძლება მომავალში უკვე, მაგალითად, ტელევიზორებზე აღძრან საქმე, იმიტომ, რომ „ტელევიზორი ცუდია“.
ისე ჩანს, თითქოს საზღვარგარეთიდან უფრო ადვილია გაიგო, რა ხდება რუსეთში, ვიდრე თვითონ რუსებისთვის, ვინც ქვეყანაში ცხოვრობს, რადგან თითქმის ყველაფერი დაბლოკილია.
ვინც ქვეყანაში ცხოვრობს, მათ ინფორმაციის მისაღებად დამატებითი ძალისხმევის გაწევა უწევთ. რაც, სიმართლე რომ ვთქვათ, არც ისე რთულია, განსაკუთრებით ომის ფონზე. მაგალითად მე მშობლებს ვასწავლე ტელეგრამის არხებისა და ვიპიენის გამოყენება. კი, ოდნავ გართულდა ყველაფერი და შემცირდა იმის ალბათობა, რომ ვიღაც შემთხვევით გადაეყრება მასალას, რომელიც მას სამყაროს სხვაგვარად დაანახებს, ახალ მონაცემებს მისცემს, მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ ყველა გზა მოჭრილია.
ჩვენ აქამდეც ვხედავდით რუსეთის მთავარობის მცდელობას, დაებლოკა ან დაეცენზურებინა მედია. მაგრამ ახლა ალბათ ყველაზე დიდი დარტყმა იყო, ახალი კანონების მიღების ჩათვლით. ხომ არ ფიქრობ, რომ ეს ოდესმე ომის გარეშეც მოხდებოდა და ამ ომმა უბრალოდ გარდამტეხი როლი იქონია, რადგან მთავრობას უნდოდა ინფორმაცია ყოფილიყო ისეთი, როგორიც მას წარმოედგინა?
აქაც მხოლოდ ჩემს წარმოდგენებზე შემიძლია ვისაუბრო იმაზე დაყრდნობით, რასაც ირგვლივ ვხედავ. ემოციურად რომ ვთქვა, კი, ამას ველოდით, რადგან ყველანი ვადევნებდით თვალს, რა ხდებოდა ბელორუსში. ვხედავდით არამხოლოდ იმას, როგორ იტანჯებოდა ბელორუსი ხალხი, არამედ იმასაც, თუ რა გველოდა ჩვენ. იქიდან გამომდინარე, როგორ ჩაახშეს მასობრივი პროტესტი, რამდენ ადამიანს მოუხდა ქვეყნის დატოვება და იმ ფონზეც, რომ ბელორუსში ფაქტობრივად არ არსებობს დამოუკიდებელი მედია.
ადრე, შეგვეძლო დოჟდში, გაშუქებისას აზრი გვეკითხა ბელორუსი ჟურნალისტებისა და უფლებადამცველებისთვის იმის შესახებ, თუ რა ხდება მათს ქვეყანაში. ახლა ისინი იქ აღარ არიან. დღეს, თუ გვინდა გავიგოთ, რა ხდება ბელორუსში, ვურეკავთ ქვეყნიდან გაქცეულ ადამიანებს, რომლებიც ასე თუ ისე იქიდან ინფორმაციას იღებენ. ჩვენი ძველი რესპონდენტების უმეტესობამ ქვეყანა დატოვა, ბევრი მათგანი კი დაპატიმრებულია.
მახსოვს, ამას განვიხილავდი - შესანიშნავ პოლიტეკონომისტთან, სერგეი გურიევთან. ის მიიჩნევდა, რომ ე.წ. ბელორუსული სცენარი ძალიან რეალისტურია რუსეთისთვისაც და ამის ბევრი ნიშანი არსებობდა.
ამიტომაც ვფიქრობდი რომ კი, ეს მომენტი ოდესმე დადგებოდა. ამიტომაც ძალიან რთული იყო ჩემი კოლეგის, მაშა ბროზუნოვის ფილმის, ყურება ბელორუსიიდან გაქცეულ ჟურნალისტებზე, შემდეგ კი იმავე თემაზე იური დუდის ფილმის ნახა რადგან ამ ყველაფერს საკუთარ თავზე ვთარგმნიდი.
რთული იყო არამარტო ჟურნალისტებისთვის, არამედ სხვადასხვა პროფესიის ადამიანებისთვის - ჩემი ნაცნობების, ნათესავებისაც. უყურებდნენ რეპრესირებული ხალხის მონათხრობს, სხვათა შორის, ისინიც სხვადასხვა პროფესიის ადამიანები იყვნენ, არა აუცილებლად მხოლოდ ჟურნალისტები და პოლიტიკური აქტივისტები.
კი, ამას ვუყურებდით როგორც საშიშ მომავალს, მაგრამ ერთი მხრივ, ვერავინ ვხდებოდით, რამდენად მალე შეიძლება დამდგარიყო ეს დღე. მეორე მხრივ კი ადამიანები ხომ მუდამ უკეთესის იმედად ვართ, ეს ჩვენს ფსიქიკაშია, ვცდილობთ, შუქი დავინახოთ და არ გვინდა ვაღიაროთ, რომ ხვალ წყვდიადი დადგება.
ახლა როგორ გრძნობ თავს? არ ვიცი, გეშინია, ოპტიმისტურად ხარ, პესიმისტურად?
ალბათ ამ კითხვაზეც ახლა საკმარისად კარგად ვერ გიპასუხებ, რადგან რთულია ასეთი მყისიერი ცვლილებების სწრაფად გააზრება. ახლა ისეთ სიტუაციაში ვართ, რომ ბოლომდე ვერც ვიაზრებთ რა ხდება ჩვენს თავს. არამარტო ისინი, ვინც ქვეყანა დავტოვეთ. ომი იმდენად დიდი ტრაგედია და შოკია, რომ ყველა რაღაცნაირ ემოციურ-ფსიქიკურ მდგომარეობაში აღმოჩნდა.
შესაძლოა ამის მიზეზი რუსეთში ხალხის პოლარიზაციაც არის. ოჯახებში ადამიანები ერთმანეთს იძულებენ მიმდინარე მოვლენებზე განსხვავებული აზრის გამო. ამიტომაც, ვფიქრობ, ჯერ კიდევ ვერ ვიაზრებთ და სრულფასოვნად ვერ ვიგებთ ჩვენს მდგომარეობასა და განწყობებს.
ერთი, რაც შემიძლია ვთქვა ისაა, რომ მათთვისაც, ვინც ქვეყანა დატოვა და მათთვისაც, ვინც დარჩა, ძალიან შეიზღუდა რამის დაგეგმვის თვალსაწიერი. ომის დაწყებამდე ცოტა ხნით ადრე ვესაუბრებოდი ეკონომისტთან ევგენი გოტმახერთან, რომელიც სოციალურ თემაზე მუშაობს, მაგალითად, სოციალური დახმარების თემაზე, ჯერ კიდევ 90-იანებიდან მოყოლებული.
მასთან ვსაუბრობდით რუსეთში სიღარიბეზე, როგორც ეკონომიკურ, სოციალურ მოვლენაზე, და გვეუბნებოდა, რომ დაბალშემოსავლიანი ადამიანების მიმართ წნეხი გამოწვეულია პერსპექტივის არქონითაც.
ეს ნიშნავს რომ შეუძლებელია, დაგეგმო ცხოვრება - ოჯახი, ნებისმიერი რამ. ახლა ეს დაგეგმვის თვალსაწიერი, რომელიც საუკეთესო შემთხვევაში, ადრე, ალბათ ორი წელი იყო, ვიღაცისთვის ერთ დღემდე შემცირდა, ვიღაცისთვის რამდენიმე საათამდე. იმის წარმოდგენისაც კი მეშინია, შემდეგ რა იქნება.
პარალელურად, ერთგვარი გაორება გვაქვს - ვხედავთ უკრაინაში ხალხს, რომლებსაც ბომბავენ, ვიღაცის ოჯახის წევრებს, შორეულ ნათესავებს, და ისეთი ადამიანისთვის, ვინც მთელი ცხოვრება მშვიდობიანი ცის ქვეშ ცხოვრობს, ეს წარმოუდგენელია, სრული სიგიჟეა.
მაგალითად, კავკასიის ბევრმა ქვეყანამ გამოსცადა ომი თავის ტერიტორიაზე, რუსეთის ტერიტორიაზე კი ომი არასდროს ყოფილა, ჩეჩნეთის ომის შემდეგ, რომელიც ასევე ბევრისთვის სრულიად შორეული, სრულიად ლოკალურია.
შედეგად, ერთი მხრივ გრცხვენია, საერთოდ რა მოსატანია ჩემი პრობლემები იმასთან, რასაც ახლა ხალხი უკრაინაში განიცდის, მეორე მხრივ კი ჩვენს პრობლემებსაც ხომ ვერსად გავექცევით?
ხალხი რუსეთშიც განიცდის სხვადასხვაგვარ ტკივილს - ბოლოს და ბოლოს, დაღუპული სამხედროების ოჯახები. ჩამოქცეულმა ეკონომიკამ ხალხს მთელი ცხოვრება დაუნგრია. მგონია, რომ ემოციების ამ უზარმაზარ სპექტრს, რომ ხალხი ძალიან დიდხანს ვერ გადახარშავს. ეს ძალიან მძიმეა - დიდი უბედურება ბევრისთვის.
ამიტომაც, ჩემს მდგომარეობაზე ვერ ვსაუბრობ. ყველასთვის სხვადასხვა პასუხი მაქვს. მაგალითად, მშობლებს ვუყვები, რომ ყველაფერი კარგადაა, რომ არ ინერვიულონ, მეგობრებს დღის სხვადასხვა მონაკვეთში სულ სხვადასხვა რამეს ვეუბნები.
წარმოუდგენელია ეს ყველაფერი. ვფიქრობ, სოციოლოგები, ანთროპოლოგები, ფილოსოფოსები ამაზე დიდი ხნის განმავლობაში იმსჯელებენ.
როგორ ხედავ საკუთარ მომავალს ამ გადმოსახედიდან?
ხომ ვამბობ, ჩემი დაგეგმვის თვალსაწიერი ძალიან მცირეა. ჩემი მომავალი ახლა ისაა, რომ ჟურნალისტური საქმეები მაქვს შესასრულებელი: უნდა დავწერო ესა და ეს სტატია ამადა ამ დროს. უნდა დავუკავშირდე ექსპერტებს, სხვადასხვა საკითხზე. ეს ძალიან მეხმარება. ამასწინათ ეკონომისტი ჩავწერე და ხალხი, რომელთანაც წლებია კონტაქტი არ მქონია, მიკავშირდება და მეუბნება, სასარგებლო მასალა იყოო. ესაა ჩემი გეგმები. შევეცადო, ჩემი საქმე ვაკეთო.
ეს საქმე ეკონომიკური ჟურნალისტიკაა, რის კეთებაც ყველაფერზე კარგად გამომდის. სანამ ამის კეთება შემიძლია რუსულენოვანი აუდიტორიისთვის, იმედი მაქვს, გავაგრძელებ. რუსეთში ასეთი გამოთქმაა, ეს „ხმამაღალი განცხადებაო“. შეიძლება მართლაც ხმამაღალი განცხადებაა, რადგან არ ვიცით როგორ შეიცვლება ჩვენი კანონები, ან საერთოდ, რა ბედი ეწევათ ჩვენს ახლობლებს. არ ვიცი. ჯერ ეს გეგმები მაქვს.
ფიქრობ, რომ უახლოეს მომავალში დაბრუნებას შეძლებ?
როგორ განისაზღვრება „მალე“? არ ვიცი. არ ვიცი, მალე თუ არა, მაგრამ მე იქ სამსახური არ მაქვს, გარდა იმისა, რასაც აქედან ვაკეთებ დისტანციურად. თუ გავითვალისწინებთ, რომ რუსეთში ცხოვრების ფასი გაიზარდა უზარმაზარი ინფლაციისა და იმის გამო, რომ კომპანიები ქვეყნიდან გავიდნენ და ფიზიკურად პროდუქტია ნაკლები, იქ ცხოვრება ძალიან რთული იქნება.
ჩვეულებრივ, ყოველდღიურ ყოფას ვგულისხმობ და არა იმას, რომ „უი, როგორი ცუდია იკეას გარეშე“. ვამბობ, რომ ცხოვრება ძალიან გაძვირდა.
და ამასთან ერთად, „უცხოეთის აგენტი ხარ“.
კი, არის იურიდიული რისკები. ჩემი მშობლები და საქმრო გვერდში დამიდგნენ, როდესაც წასვლა გადავწყვიტე, რადგან ჩემზე ნერვიულობენ. შეიძლება, ამას ტყუილად ვაკეთებთ და უბრალოდ თავს ვიზღვევთ, მაგრამ კანონი რომ სიტყვა-სიტყვით წაიკითხო, ეს რისკები ნათელია.
ამის არაერთი მაგალითიც გვინახავს.
და სანამ ეს იურიდიული რისკები არსებობს და სანამ შევძლებ ჩემი ახლობლებისთვის შორიდან უფრო სასარგებლო ვიყო, უკან არ დავბრუნდები.
