მედია ტრენერმა ჰენკ ვან ესმა რამდენიმე ონლაინ პლატფორმაზე, მათ შორის Poynter-ზე, Bellingcat-სა და Factcheckingday-ზე პოპულარულ სოციალურ ქსელ Instagram-ზე ინფორმაციის გადამოწმებისთვის საჭირო რესურსები და რჩევები გამოაქვეყნა.

დღესდღეობით Instagram-ზე ყოველდღიური ცხოვრების გაყალბება არც ისე რთულია. მაგალითად, ქვემოთ მოცემული სამი სურათიდან არცერთი არ ასახავს რეალობას. პირველ მათგანში ბლოგერი გოგონა ცდილობს თავის მიმდევრები შეცდომაში შეიყვანოს თითქოს დისნეილენდის ტურში იმყოფება. არც მეორე ბლოგერის ნოუ-იორკში გადაღებული ფოტოა რეალური. მესამე, სარეკლამო ფოტო კი Huawei-ის სმარტფონით არ გადაუღიათ, როგორც ამას კომპანია ირწმუნებოდა.


ჰენკ ვან ესმა გადაწყვიტა Instagram-ზე ინფორმაციის გადამოწმების ხერხები კონკრეტულ მაგალითზე განეხილა - შაჰინ გეიბის ჰოლანდიის პოლიცია დღემდე ეძებს. დამნაშავე კი "აბა დამიჭირეს" თამაშობს. გეიბიმ 2009 წელს 2 კაცს ცეცხლსასროლი იარაღიდან ესროლა, 175.000 ევრო მოიპარა და ადგილიდან მიიმალა. 2011 წელს მას მკვლელობის მცდელობისთვის 13-წლიანი პატიმრობა მიუსაჯეს, თუმცა მან ციხიდან გაქცევა მოახერხა და ქვეყანა დატოვა. მიმდინარე წელს მისი ნათესავების სახლის ჩხრეკისას ძებნილის ფოტოები ნახეს, რომელიც ირანში იყო გადაღებული. ამის შესახებ მედიაში ინფორმაცია გავრცელდა, რასაც შაჰინ გეიბი თავის Instagram გვერდზე დამცინავი ვიდეოთი გამოეხმაურა.



35 წლის ძებნილი Instagram-ზე თავისი ყოველდღიური ცხოვრების შესახებ ხშირად აქვეყნებს ფოტოებსა და ვიდეოებს. თუმცა მას მარტივად შეუძლია პოლიციის შეცდომაში შეყვანა მასალებზე არასწორი ადგილმდებარეობის მითითებით, ძველი ფოტოების გამოქვეყნებითა და რეალური ადგილსამყოფელის დამალვით. ( შაჰინ გეიბის Instagram-ის ანგარიში, რომელიც ამჟამად დახურულია).

შაჰინ გეიბიზე მეტი და ამასთანავე დაზუსტებული ინფორმაციის გასარკვევად საჭიროა შემდეგი ინსტრუქციით მოქმედება.

1. გახსენით Instagram-ი დესკტოპზე

იმისთვის, რომ Instagram-ის დესკტოპის ვერსია გამოიყენოთ Chrome-ის ბრაუზერში უნდა ჩამოტვირთოთ Desktop for Instagram. ამ პროგრამით შესაძლებელია Instagram-ის "სთორების" (რომლებიც 24 საათში ქრება) კომპიუტერში შენახვა.

2. ჩამოიწერეთ ვიდეოები

ასობით ფოტოსა და ვიდეოს ჩამოტვირთვას დიდი დრო მიაქვს. ამ პროცესის გასამარტივებლად შეგიძლიათ გამოიყენოთ Chrome-ის პლაგინი - Downloader for Instagram.

3. იპოვეთ დაფარული კავშირები

Instagram-ის მომხმარებლებს შორის დაფარული კავშირების გამოსავლენად - რას იწონებს და აკომენტარებს სამიზნე პირი - უნდა გამოიყენოთ კიდევ ერთი პლაგინი Helper Tools for Instagram.

4. გადაამოწმეთ Facebook-ზე

შაჰინ გეიბიმ Instagram-ზე გამოაქვეყნა ფოტოები, რომლის ადგილმდებარეობად მითითებული ჰქონდა ირანში, მაზანდარანის პროვინციაში მდებარე მოტელი - متل قو Motelghoo.

პირველ რიგში გადავიდეთ ამ ობიექტის ბმულზე, რომლის ნაწილში წერია “locations/ 531195156910169.” ეს ნომერი მნიშვნელოვანია, რადგან მისი საშუალებით ამ ადგილის გადამოწმება Facebook-ზეც შეგვიძლია. ამისთვის გამოიყენეთ შემდეგი ფორმულა: “facebook.com/search/number(ნომერი)." - ჩვენს შემთხვევაში “531195156910169/photos-of.”

სრული URL ბმული იქნება: Facebook.com/search/531195156910169/photos-of. მასზე გადასვლით ნახავთ იმავე ადგილზე გადაღებულ ფოტოებს, რომლებიც Facebook-ზე გამოქვეყნდა და შეძლებთ შეადაროთ ისინი Instagram-ზე ნანახ ფოტოებს.

რისთვის გჭირდებათ შედარება? რადგან შესაძლოა ეს ადამიანი Instagram-ზე ამტკიცებდეს, რომ ფოტო 2019 წელს გადაიღო, ხოლო Facebook-ზე აღმოაჩინოთ, რომ შენობა 2019 წელს დაანგრიეს, რაც იმას ნიშნავს, რომ ფოტო სინამდვილეში ძველია.

5. შეუსაბამეთ დრო

ძებნილი მოტელ Motelghoo-ს ფოტოებს Instagram-ზე 2017 წლის იანვრიდან დღემდე აქვეყნებს. როგორ უნდა მოვძებნოთ Facebook-ზე ამ შენობის ფოტოები მოცემულ პერიოდში?

ამის გაკეთება მხოლოდ შემდეგი ბმულის გამოყენებითაა შესაძლებელი: Facebook.com/search/531195156910169/photos-of/jan/1/2017/date-3/mar/27/2019/date-3/photos-2/intersect.

Facebook-ზე კონკრეტულ პერიოდში გამოქვეყნებული, სხვა ადგილზე გადაღებული ფოტოების მოსაძებნად შეგიძლიათ გამოიყენოთ იგივე ფორმულა მცირედი ცვლილებით. ფოტოზე წითლად მითითებული მონაცემები არ უნდა შეცვალოთ, ყვითლად მითითებული ინფორმაცია კი თქვენი ინტერესიდან გამომდინარე უნდა ჩაწეროთ.



ამ ნომრის ნაცვლად - 531195156910169 ნებისმიერი ადგილის ნომერი შეგიძლიათ მიუთითოთ. ხოლო თარიღის მითითებისას შეგიძლიათ გამოიყენოთ ორი ფორმატი: jan/1/2017 ან 1/jan/2017. თითოეული თვე შემდეგი აბრევიატურებით აღინიშნება: jan,feb,mar,apr,may,jun,jul,aug,sep,oct,nov,dec. იგივე სისტემაა გამოყენებული ჰენკ ვან ესის მიერ შექმნილ საძიებო პლატფორმა Whopostedwhat.com-ზე.

Facebook-ზე სხვების მიერ გამოქვეყნებული ფოტოების Instagram-ზე ძებნილის მიერ გამოქვეყნებულ ფოტოებთან შედარებისას რამე შეუსაბამობა არ აღმოჩნდა.



6. მოძებნეთ ფოტოთი

2018 წლის 27 ნოემბერს გამოქვეყნებულ ფოტოში ჩანს რომ შაჰინ გეიბი ერთერთ ქანდაკებასთან პოზირებს. რაც საშუალებას გვაძლევს ამ ქანდაკებით ფოტოს გადაღების ადგილმდებარეობა დავადგინოთ.

ამისთვის შესაძლებელია Google-ისა და Yandex-ის ფოტოს ძებნის ფუნქციის გამოყენება. სწორედ ასე გაირკვა, რომ ქანდაკება დუბაიდან 200 კილომეტრის მოშორებით მდებარე ქიშის კუნძულზეა განთავსებული.



ქიშის კუნძულის შესახებ ინტერნეტში არსებული სარეკლამო ინფორმაციიდან ვიგებთ, რომ “კუნძულზე გაშენებული ბულვარი სავსეა ძვირადღირებული ავტომობილებით, მათ შორის ამერიკული მოდელებით"

7. როცა ფოტოთი ძებნა არ ამართლებს, სცადეთ Google-ში ჩაწერა

იმავე დღეს, 2018 წლის 27 ნოემბერს, შაჰინ გეიბის გამოქვეყნებული აქვს ვიდეო, რომელშიც წითელ მანქანასთან დგას. ვიდეოში კარგად ჩანს ავტომობილის სანომრე ნიშანი, რომელზეც წერია “Kish” და “22389.”



ამ შემთხვევაში სანომრე ნიშნის ფოტოთი ძებნამ არ გაამართლა, ამიტომ მანქანის ნომერი Google-ის ჩვეულებრივ საძიებო სისტემაში უნდა ჩაწეროთ და ფოტოებზე გადახვიდეთ.



შედეგად აღმოჩნდა, რომ იმავე წითელ Chevrolet Camaro-სთან ფოტოები სხვა ტურისტებსაც ჰქონდათ გადაღებული. ამის შემდეგ მარტივი მოსაძებნი ხდება ის კომპანია, რომელიც ამ მანქანას აქირავებს.




აღნიშნული ინფორმაციით შესაძლებელია პასუხის გაცემა პოლიციის კითხვაზე: "ვის დაეკონტაქტა ძებნილი?"

8. გამორიცხეთ რაც იცით, რათა გაიგოთ ის, რაც არ იცით

დააკომენტარა თუ არა ძებნილმა შაჰინ გეიბიმ Instagram-ის სხვა ანგარიშებზე? ამის გასაგებად Google-ში შემდეგი ფორმულა უნდა ჩავწეროთ.

რადგანაც ჩვენ არ გვინდა უშუალოდ შაჰინ გეიბის Instagram გვერდზე გამოქვეყნებული კომენტარების ნახვა, ზემოთ მოცემული ფორმულიდან უნდა გამოვრიცხოთ “site:instagram.com/shahin.mzr.” და დავტოვოთ "shahin.mzr site:instagram.com."



აღმოჩნდა, რომ ძებნილმა ფოტოზე ნაჩვენებ პოსტზე დააკომენტარა. ის ერთერთ ონლაინ მაღაზიას ეკითხებოდა, შეეძლო თუ არა დანის ყიდვა. შედეგად გაირკვა კიდევ ერთი საკონტაქტო პირი, რომელსაც გეიბი დაუკავშირდა.

9. ქრონოლოგიურად დალაგება

სად იმყოფება ძებნილი ახლა? შაჰინ გეიბმა თავისი ბოლო ვიდეო 2019 წლის 9 მარტს გამოაქვეყნა, თუმცა შეიძლება ის თვეების წინ გადაეღო.

 

გარდა ვიდეოს გადაღების დროის დადგენისა, საჭიროა მისი ადგილმდებარეობის გარკვევაც. ეს კი რთული აღმოჩნდა, რადგან ვიდეოში ამის პირდაპირი მანიშნებელი არაფერია და არც პოსტშია მონიშნული გეოგრაფიული ადგილი.

ვიდეოში უნდა ვიპოვოთ ისეთი რამ, რაც მისი გადაღების პერიოდზე მიგვითითებს. თუ კადრებს კარგად დააკვირდებით, მარცხნივ შეამჩნევთ თეთრ ყვავილებიან ხეს. ჰენკ ვან ესმა Twitter-ზე იკითხა ამ ხის სახეობის შესახებ, რაზეც BBC-ის ყოფილმა რეპორტიორმა და ბაღის სპეციალისტმა უპასუხა, რომ ეს ხე "მაგნოლია სტელატა" იყო.

მაგნოლიის ხეს დიდი თეთრი ყვავილები აქვს, რომლებიც დიდხანს არ ძლებს. ვიდეოში ნაჩვენები ხე, სავარაუდოდ, თებერვლის ბოლოს ან მარტის დასაწყისში აყვავილდა, რაც ვიდეოს გამოქვეყნების თარიღთან ახლოსაა. კადრები, დიდი ალბათობით, ჩრდილოეთ ირანშია გადაღებული, რადგან მაგნოლიის ეს სახეობა ქვეყნის სამხრეთის კლიმატურ პირობებში არ გაიხარებდა. ძებნილმა ვიდეო, მასში ნაჩვენები სახლის ზომიდან და მოვლილი ბაღიდან გამომდინარე, სავარაუდოდ, მდიდარ დასახლებაში გადაიღო.

ამ აზრს ამყარებს ნარინჯისფერი ნაგვის ურნაც, რომელსაც თეირანში კომპანია Razak Plast-ი აწარმოებს.


 
ჰენკ ვან ესის ტვიტზე ადგილობრივი ირანელების გამოხმაურების თანახმად კი ვიდეოში ნაჩვენები აივნის დეტალები ძალიან ჰგავს ირანის პროვინცია მაზანდარანში მდებარე შენობების აივნების სტილს.



10. Instagram-ზე გადამოწმება

ძებნა კვლავ შაჰინ გეიბის Instagram გვერდზე გაგრძელდა. კონკრეტულად იმ მასალების საპოვნელად, რომელიც შესაძლოა მაზანდარანში ყოფილიყო გადაღებული.



ერთერთ ვიდეოში, რომელიც 2018 წლის 5 ოქტომბერსაა გადაღებული, გეიბი წვიმიან ამინდში მანქანას მართავს. მისი საქარე მინიდან ჩანს სხვა მანქანა. მარცხნივ კი ერთერთი მაღაზიის ბანერი(1). ეს მაღაზია უძრავი ქონების ფირმაა, რომელიც ქალაქ აბასაბადში, მაზანდარანის პროვინციაში მდებარეობს. მის წინ მდგომი მანქანის სანომრე ნიშანიც (2) ადგილობრივია. ავტომობილის ნომერი 82-ით იწყება, რაც ირანელი ჟურნალისტის ერშად ალიჯანის თქმით, ამ ქალაქის მანქანებისთვისაა დამახასიათებელი.

ძებნილის მიერ ბოლოს გამოქვეყნებულ ვიდეოში ნაჩვენები არქიტექტურული სტილი ქალაქ აბასაბადის არქიტექტურას ემთხვევა. ჰენკ ვან ესის ამ "გამოძიებას" იმდენად დიდი გამოხმაურება მოჰყვა Twitter-ზე, რომ რამდენიმე ირანელმა მოქალაქემ მაგნოლიებისა და ნარინჯისფერი ურნების ძებნა ქალაქის მასშტაბით დაიწყო. თუმცა ვიდეოს გადაღების ადგილს, ლონდონში მყოფმა ITV-ის რეპორტიორმა, ნათან ლიმ, მიაკვლია, რომელმაც ინტერნეტში ძებნის შედეგად გაარკვია, რომ აბასაბადიდან 15 კილომეტრში, ქალაქ ამირდაშტში მდებარეობდა ის სახლი, რომელიც ძებნილის ვიდეოში ჩანდა.



Bellingcat-ის გუნდმა შაჰინ გეიბიზე შეგროვებული ინფორმაცია ჰოლანდიის პოლიციას გადასცა. როგორც მოგვიანებით ჰოლანდიის პროკურატურამ გაავრცელა განცხადება, მათ შაჰინ გეიბის დაკავება არ შეუძლიათ, რადგან ირანის მთავრობასთან მისი ექსტრადირების შეთანხმება არ აქვთ.

მიუხედავად ამისა, ეს მაგალითი ნათლად წარმოაჩენს იმას, თუ როგორ შეიძლება სოციალურ მედიაში სათანადო ძიებით დამნაშავის ადგილმდებარეობის გარკვევა, მაშინაც კი თუ მას ჰგონია, რომ"კატა-თაგვობანას" ჭკვიანურად თამაშობს.

წყარო: Poynter.org