ჟურნალისტები კომენტარის ან ინტერვიუს ჩაწერის დროს რესპონდენტისგან ხშირად ისმენენ ფრაზებს: „კომენტარისთვის არ გეუბნები“, ჩვენ შორის დარჩეს“, „ჩაწერა გავთიშოთ“... როდის უნდა გაითვალისწინოს რესპონდენტის ეს პირობები ჟურნალისტმა?

გამოცემა Politico-ს განყოფილება West Wing Playbook-მა 2021 წლის სექტემბერში "ვაშინგტონ პოსტის" მესვეტეს, ჯენიფერს რუბინს, სტატია მიუძღვნა და მას “ბაიდენის ადმინისტრაციის დამცველი“ უწოდა. სტატიის მომზადებისას გამოცემა ჯენიფერ რუბინს კომენტარისთვის სამჯერ დაუკავშირდა, საბოლოოდ კი რუბინისგან West Wing Playbook-ის ერთ-ერთმა ავტორმა და „პოლიტიკოს“ თეთრი სახლის რეპორტიორმა ალექს ტომპსონმა ელექტრონულ ფოსტაზე კრიტიკული შინაარსის წერილი მიიღო: ჯენიფერ რუბინის გაგზავნილი წერილის სათაურში დიდი ასოებით ეწერა OFF THE RECORD (არა გასასაჯაროებლად).

სათაურის მიუხედავად „პოლიტიკოს“ ჟურნალისტმა ჯენიფერ რუბინის წერილი გაასაჯაროვა და სტატიაში სრულად გამოიყენა.

„ვინაიდან ჩვენ არასდროს შევთანხმებულვართ „არასაჯარო“ საუბარზე, ახლა [ამ წერილს] სრულად ვაქვეყნებთო“,- დაწერა "ტვიტერზე" „პოლიტიკოს“ ჟურნალისტმა.

ამ ტვიტს კი სოციალურ ქსელში ჟურნალისტებისგან აზრთა სხვადასხვაობა მოჰყვა. ჰქონდა თუ არა „პოლიტიკოს“ ჟურნალისტს ჯენიფერ რუბინის წერილის გამოქვეყნების უფლება?

მედიის კვლევებისა და ჟურნალისტიკის ორგანიზაციის „პოინტერის“ ავტორი ტომ ჯონსი წერს, რომ ჟურნალისტიკის წესები ტომპსონის მხარესაა. ჟურნალისტს წერილის გამოქვეყნების უფლება ჰქონდა, რადგან არგასაჯაროების პირობაზე ის არ შეთანხმებულა და შესაბამისად, პირობაც არ დაურღვევია. თუმცა, ზოგიერთი ჟურნალისტი მიიჩნევს, რომ წერილის სათაური თხოვნად შეიძლება ჩაითვალოს და ტომპსონი წერილის გახსნით მას დათანხმდა. თანხმობაზე უარის შემთხვევაში კი შეეძლო წერილი წაუკითხავად წაეშალა.

Off the Record (არგასაჯაროების) დათქმას ორმხრივი თანხმობა სჭირდება

ტომ ჯონსი რესპონდენტისა და ჟურნალისტის საუბარში რაიმეს არა საჯაროდ თქმის პირობებზე შეთანხმების პროცესს ასე აღწერს:

პირველ რიგში, წყარომ რეპორტიორს უნდა ჰკითხოს შეუძლია თუ არა რაიმე არასაჯაროდ/არაგამოსაქვეყნებლად თქვას. და მხოლოდ რეპორტიორის თანხმობის შემდეგ უნდა  გაუზიაროს ეს არასაჯარო ინფორმაცია.

თუ ჟურნალისტი დათანხმდება ინფორმაციის არაგამოსაქვეყნებლად მიღებას, ეთიკა მოითხოვს, რომ ეს ინფორმაცია არ გაშუქდეს. „ჩანაწერის გარეშე“ გაკეთებული კომენტარები წყაროსა და რეპორტიორს შორის უნდა დარჩეს.

კიდევ რა წესები არსებობს რესპონდენტის ჩაწერის დროს?

ახალი ამბების სააგენტო Associated Press სარედაქციო პრინციპებში რამდენიმე ტერმინს განმარტავს:

On the record, ანუ გამოსაქვეყნებელი ინფორმაცია: ასეთი ინფორმაციის გამოყენება შესაძლებელია გაფრთხილების გარეშე, წყაროს სახელის მითითებით.

"ნიუ იორკ ტაიმსის" ჟურნალისტი მეტ ფლეგენჰაიმერი კი განმარტავს, რომ თუ რესპონდენტის ჩაწერისას სხვაგვარი დათქმა არაა, უკვე არსებობს დაშვება, რომ ყველა კომენტარი გამოსაქვეყნებლად (on the record) კეთდება.

Background (სახელის მითითების გარეშე) - ინფორმაცია შეიძლება გამოქვეყნდეს, მაგრამ მხოლოდ წყაროსთან მოლაპარაკებული პირობებით.

ასეთი დათქმის დროს, წყაროს ჩვეულებრივ, არ უნდა მისი სახელის გამოქვეყნება, მაგრამ თანხმდება მასალაში მისი თანამდებობის ან პოზიციის აღწერაზე. მაგალითად, „მთავრობის წარმომადგენელი, რომელსაც ამ ინფორმაციაზე აქვს წვდომა“.

Deep background (კონტექსტისთვის) - ინფორმაციის გამოყენება შესაძლებელია, მაგრამ წყაროს მითითების გარეშე. ინფორმაციის წყაროს ამ შემთხვევაში არ სურს იდენტიფიცირება ანონიმურობის პირობითაც კი. ხშირად ამ პირობის აღსაწერად ფრაზებს “not for attribution” და “no fingerprints-საც“ იყენებენ.

"ნიუ იორკ ტაიმსის" ჟურნალისტის თქმით, ამ ტერმინის ერთ-ერთი ინტერპრეტაციით, ასეთი ინფორმაციის გამოყენება ჟურნალისტს მხოლოდ კონტექსტისთვის შეუძლია.

AP მიუთითებს, რომ თუ ამ შემთხვევებში წყაროს მოშველიება გვინდა, უნდა ვიპოვოთ ვინმე, ვინც ასეთ ინფორმაციას on the record დაგვიდასტურებს და სტატიაში წყაროდ ის მოვიშველიოთ.

რეპორტიორებმა ინტერვიუები On the record დაშვებით უნდა დაიწყონ და რესპონდენტს თავიდანვე განუმარტონ, რომ მათი საუბარი იწერება. თუ წყაროს პირობების წამოყენება სურს, მოლაპარაკება ინტერვიუს დასაწყისში უნდა შედგეს. ინტერვუს ბოლოს კი რეპორტიორი უნდა ეცადოს დაითანხმოს რესპონდენტი, რომ ის, რაც გამოუქვეყნებლობის პირობით მოისმინა ნაწილობრივ მაინც On the record გადაიტანოს.

რადგან ყველას არ ესმის ამ ტერმინებს შორის განსხვავება, ყველა იმ ინტერვიუს წინ, სადაც გარკვეულ დონეზე ანონიმურობაა მოსალოდნელი, აუცილებელია საუბარი ძირითადი წესების მკაფიოდ დასადგენად.

შესწორებები ინტერვიუს შემდეგ

"ნიუ იორკ ტაიმსის" პოლიტიკის რეპორტიორი, მეტ ფლეგენჰაიმერი წერს, რომ ზოგადი პრინციპია და უკეთესია, რეპორტიორმა წესები დასაწყისშივე, დამკვიდრებული ტერმინების გარეშე, მარტივი ენით დაადგინოს: შეიძლება წყაროს სახელის ციტირება? შეგვიძლია ინფორმაციის გამოყენება იმ შემთხვევაში, თუ სახელს არ ვახსენებთ? შეგვიძლია მინიმუმ წყაროს სამსახურეობრივი პოზიცია აღვწეროთ?

ჟურნალისტი თავისი გამოცდილებით იმ შემთხვევებზეც წერს, როდესაც რესპონდენტები თავიანთ სიტყვებს ნანობენ და On the record ინტერვიუდან ცვლილებების შეტანას ითხოვენ.

ყოფილა შემთხვევა, როდესაც პოლიტიკოსები, დაჟინებით ამტკიცებდნენ, რომ On the record კომენტარი „ჩანაწერის გარეშე“ იყო (რაც, ჟურნალისტის თქმით, ასე არ ყოფილა). ზოგჯერ პოლიტიკოსები, არ უარყოფდნენ თავიანთ ფრაზებს ინტერვიუებში, თუმცა მედიას სთოხვდნენ ის არ გამოეყენებინათ. ამის სანაცვლოდ, ზოგიერთი მათგანი ჟურნალისტს მომავალში ექსკლუზიური ინფორმაციის მიწოდებას სთავაზობდა.

ფლეგენჰაიმერი წერს, რომ ყველა შემთხვევაში ასეთი მოთხოვნები და შემოთავაზებები The New York Times-ის ჟურნალისტისთვის მიუღებელია.