საქართველოში მოქმედი არასამთავრობო ორგანიზაციების ჯგუფმა ღია წერილით მიმართა “ფეისბუკის” დამფუძნებელს, რათა ოქტომბრის საპარლამენტო არჩევნებამდე მიიღოს გარკვეული ზომები საქართველოსთან მიმართებაში. რატომ გახდა აუცილებელი ამ ზომების მიღება და რა გამოხმაურებას უნდა ველოდოთ ფეისბუკის მხრიდან, ამ საკითხებზე აღნიშნულ წერილზე ხელმომწერი ერთ-ერთი ორგანიზაციის - “სამართლიანი არჩევნების და დემოკრატიული საერთაშორისო საზოგადოების” (ISFED) მრჩეველ-კონსულტანტს, მიხეილ ბენიძეს ვესაუბრეთ:

- ღია წერილიდან გამომდინარე, ერთ-ერთი მოთხოვნა უკავშირდება იმას, რომ ფეისბუკმა საქართველოში ხელმისაწვდომი გახადოს პოლიტიკური რეკლამის ბიბლიოთეკა. რა დამატებით ინფორმაციას მისცემს ეს ამომრჩეველს საქართველოში და რატომ არის ეს მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტი?

საქართველოში საარჩევნო გარემოზე სერიოზულ გავლენას ახდენს სხვადასხვა სახის ინფორმაცია და მადისკრედიტებელი კამპანიები, რომლებიც ხშირად ანონიმურად დასპონსორებული კონტენტის საშუალებით ხორციელდება ფეისბუკის გვერდებზე ან ჯგუფებში. ეს სერიოზული გამოწვევაა, რადგან აქტორები როგორც ქვეყნის შიგნიდან, ისე გარედან, ცდილობენ ამომრჩევლების განწყობაზე გავლენას, მათ შორის, გაუმჭვირვალე ფინანსების გამოყენებით. საარჩევნო კონტექსტში განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ფინანსური გამჭვირვალობა, როდესაც საქმე ეხება პოლიტიკური შინაარსის რეკლამას.

ფეისბუკზე ხშირად გვხვდება არა მხოლოდ ოფიციალური კანდიდატების - პარტიების ან საარჩევნო სუბიექტების მიერ განთავსებული რეკლამები, არამედ ისეთი დასპონსორებული პოსტები, რომლებიც არსით არიან საარჩევნო კამპანიის ნაწილი - ეს არის მადისკრედიტებელი, ან დეზინფორმაციული კამპანიები, რომლებიც მიიმართება პოლიტიკოსების, აქტივისტების მედიაორგანიზაციების, არასამთავრობო ორგანიზაციების წინააღმდეგ და დღესდღეობით ჩვენთვის უცნობია, ვინ დგას ამ კამპანიების უკან და რა თანხა იხარჯება.

პოლიტიკური რეკლამების ბიბლიოთეკა არის სწორედ ფეისბუკის გამჭვირვალობის ერთ-ერთი მექანიზმი პოლიტიკურ და საარჩევნო საკითხებზე რეკლამებთან დაკავშირებით, რომელიც სხვადასხვა ქვეყანაში უკვე ფუნქციონირებს, მაგალითად, აშშ-ში, ევროკავშირის ქვეყნებში, ასევე შარშან უკვე უკრაინაშიც ჩაირთო არჩევნებთან დაკავშირებით. ეს ბიბლიოთეკა მოგვცემს საშუალებას, გავიგოთ, თუ ვინ არის გადამხდელი, როცა ფეისბუკში გამოჩნდება დასპონსორებული პოსტები საარჩევნო და პოლიტიკურ საკითხებზე; გავიგოთ, თუ ვისი დაკვეთით და რომელ პერიოდში ქვეყნდება ეს პოსტები; რა რაოდენობის თანხა იხარჯება ამაში; რა დემოგრაფიულ და გეოგრაფიულ აუდიტორიაზე იყო მიმართული და ა.შ.

- თქვენი ორგანიზაცია ბოლო წლებში აქტიურად აკვირდება ფეისბუკში საარჩევნო პროცესებთან დაკავშირებულ საკითხებს. რას აჩვენებს თქვენი მონიტორინგის შედეგები ამ კუთხით: არის იმის ნიშნები, რომ, მაგალითად, ხელისუფლება შესაძლოა აფინანსებდეს ფეისბუკში ისეთ პოლიტიკურ რეკლამას, რომელიც ამომრჩევლის დეზორიენტაციას ემსახურება და რომლის ხარჯებსაც მალავს და არ წარადგენს იგივე აუდიტის სამსახურში, სადაც ევალება კანონით საარჩევნო ხარჯებზე ინფორმაციის მიწოდება?

დიახ, ამის შთაბეჭდილება ნამდვილად იქმნება და გვაქვს შესაბამისი მტკიცებულებებიც. ეს არ ეხება მხოლოდ ხელისუფლებას, სხვა პოლიტიკური აქტორებიც არიან ამაში ჩართულები. 2018 წლის საპრეზიდენტო არჩევნების დროს სოციალური ქსელების მონიტორინგმა, რომელიც ჩავატარეთ, აჩვენა, რომ ოფიციალური საარჩევნო სუბიექტები კამპანიის წესებს იცავდნენ, მაგრამ ამავდროულად იყო ანონიმური, დასპონსორებული, მადისკრედიტებელი კამპანიები, რომლებიც შთაბეჭდილებას ქმნიდა, რომ იყო ორგანიზებული სხვადასხვა პოლიტიკური ჯგუფების ან მათთან აფილირებული პირების მიერ. აი, ამ გვერდებზე უკვე ყოველდღიურად დიდი რაოდენობით დასპონსორებული კონტენტი ქვეყნდებოდა, მაგრამ ხელმისაწვდომი არ იყო ინფორმაცია ამ კონტენტის და ამ გვერდების წარმომავლობაზე.

ასეთი დაახლოებით 54 გვერდი აღმოვაჩინეთ ჩვენ 2018 წლის არჩევნების პირველი ტურის დროს, ხოლო მეორე ტურის დროს მათი რაოდენობა გასამმაგდა და 160-ს გადააჭარბა. ეს არ იყო მხოლოდ სახელისუფლებო გვერდები, თუმცა რაოდენობრივად უფრო მეტი იყო ხელისუფლების სასარგებლოდ მომუშავე გვერდები. განსაკუთრებით, მეორე ტურის დროს გასამმაგებული რაოდენობა ასეთი გვერდებისა დაემთხვა იმ პერიოდს, როცა საერთაშორისო კონსულტანტები ჩართო ხელისუფლებამ და ჩვენს ანგარიშში ჩვენ ვწერდით კიდეც, რომ ავსტრიაში იგივე კონსულტანტების ჩართულობით მსგავსი მეთოდები გამოიყენებოდა, უბრალოდ, უფრო ნაკლები მასშტაბით, რადგან იქ საკმაოდ მძაფრი რეაგირება მოჰყვა მსგავსი მეთოდების გამოყენებას.

ამას ორგანიზებული სახე ჰქონდა - ერთი და იგივე თემების გააქტიურება ერთდროულად რამდენიმე გვერდზე და შემდეგ კიდევ გრძელდებოდა ამ მეთოდების გამოყენება მთელი წლის მანძილზე, განსაკუთრებით პოლიტიკურად მნიშვნელოვან თარიღებთან და მოვლენებთან დაკავშირებთან, მაგალითად, 20 ივნისის მოვლენებზე და ა.შ. წლის ბოლოს კი, როდესაც ფეისბუკმა გააუქმა საქართველოში ბევრი გვერდი, მათ შორის მმართველ პარტიასთან დაკავშირებული, იქ ასევე ნათქვამი იყო, რომ 316 ათასი აშშ დოლარის ოდენობის რეკლამაზე დახარჯული თანხა იყო იმ ქსელის მიერ, რომელიც მაშინ ფეისბუკმა გააუქმა. ანუ ამის მტკიცებულებები არსებობს და ეს ქსელი, როგორც მოგეხსენებათ, მაშინ ფეისბუკმა პირდაპირ თქვა, რომ იყო დაკავშირებული “ქართულ ოცნებასთან”.

- კოორდინირებული არააუთენტიკური ქცევის გამოსავლენად ძალისხმევის გააქტიურებისკენ მოუწოდებთ თქვენს ღია წერილში ფეისბუკს, რომელმაც ბოლო დროს ამის გამო საქართველოში არაერთი გვერდი და ანგარიში წაშალა. თქვენ ითხოვთ, რომ შესაბამისი ქსელების წაშლის შემდეგ ამ ანგარიშის მიმდევრებსა და მომწონებლებს ფეისბუკმა შეატყობინოს ის, რომ ეს ანგარიშები სწორედ კოორიდნირებული საეჭვო ქცევის გამო წაიშალა. რატომ არის ეს მნიშვნელოვანი?

როგორც ცნობილია ასეთი ქცევის გამო საქართველოში გვერდები წაიშალა ჯერ გასული წლის დეკემბერში, შემდეგ ამ წლის აპრილში. საერთო ჯამში, ძალიან ბევრი, სადღაც 1400-ზე მეტი გვერდი და ანგარიში წაიშალა და ეს კარგად აჩვენებს, თუ რამდენად მასშტაბურად გამოიყენება ეს ინსტრუმენტი - კოორდინირებული საეჭვო ქცევა საქართველოში საზოგადოებაზე ზეგავლენის მოსახდენად. ამ ინსტრუმენტით ხდება ხელოვნურად რაღაც თემების გააქტიურება, ხელოვნური ინტერაქციის შექმნა და ფეისბუკის მომხმარებლების განწყობებზე ზეგავლენის მოხდენა.

ამგვარად, ეს პრობლემურია იმ კუთხით, რომ დემოკრატიული არჩევნების წინაპირობაა ის, რომ მოქალაქეებმა თავად მიიღონ გადაწყვეტილება და თავად აირჩიონ სასურველი კანდიდატები ინფორმირებული არჩევანის შედეგად. ინფორმირებულ არჩევანზე ნეგატიურ გავლენას ახდენს სწორედ ხელოვნურად შექმნილი დღის წესრიგი.

ამიტომ მნიშვნელოვანია, რომ ამაზე ერთის მხრივ ფეისბუკმა მოახდინოს რეაგირება, ხოლო როცა ირეაგირებს და წაშლის ასეთ გვერდებზე, შესაბამისი შეტყობინება დაეგზავნოს იმ ადამიანებს, ასე ვთქვათ, დაზარალებულებს, ვისკენაც იყო მიმართული ეს დეზინფორმაციული თუ მადისკრედიტებელი გზავნილები.

- საინტერესოა, თუკი ფეისბუკი დააკმაყოფილებს თქვენს მოთხოვნებს, მხოლოდ საარჩევნო პერიოდში და საარჩევნო საკითხებზე გავრცელდება ეს ყველაფერი, თუ იგივე მოხდება რუსულ პროპაგანდასთან დაკავშირებულ კოორდინირებულ ქსელებზე, რომლებიც საქართველოში ძალიან აქტიურია?

ჩვენ ვფიქრობთ, რომ მათ შორის რუსული პროპაგანდის ძირითადი მიზანი დიდწილად არის სწორედ ქვეყანაში მიმდინარე დემოკრატიულ პროცესზე გავლენის მოხდენა და რუსეთისთვისაც არჩევნები არის ხოლმე ცხელი სამიზნე. ცხადია, არა მხოლოდ არჩევნების პერიოდში უნდა იყოს ფეისბუკი აქტიური, უბრალოდ, ახლა მნიშვნელოვანია ის, რომ თუ დროულად ჩაირთვება პოლიტიკური რეკლამების ბიბლიოთეკა, შემდეგ ის ჩართული რჩება არასაარჩევნო პერიოდშიც, მაგალითად, უკრაინის შემთხვევაში ასეა. აი, მაგალითად, გასულ თვეში, ივნისში პეტრო პოროშენკოს პარტიის მიერ უკრაინაში დახარჯულია 160 ათასი აშშ დოლარი ფეისბუკში პოლიტიკური რეკლამისთვის, ანუ უკვე არასაარჩევნო პერიოდში, ყოველთვიურად ეს ინფორმაცია ხელმისაწვდომია, ნებისმიერ მოქალაქეს შეუძლია ნახოს თითოეული ეს რეკლამა და გააანალიზოს.

- როდესაც საქართველოში ფეისბუკმა ასეულობით გვერდი და ანგარიში წაშალა კოორდინირებული არააუთენტიკური ქცევის გამო, მაშინ იმ აქტორების მხრიდან, რომლებსაც შეეხო ეს “წმენდა”, იყო განცხადებები იმაზე, რომ ფეისბუკს მიეწოდა არასწორი ინფორმაცია იმ იგივე არასამთავრობო ორგანიზაციების მხრიდან, რომლებიც ხელისუფლების განცხადებით, მაგალითად, დაკავშირებულია "ნაციონალურ მოძრაობასთან" და ა.შ. რეალურად რამდენად ეყრდნობა ფეისბუკი არასამთავრობო ორგანიზაციების ან სხვა, მესამე პირების ცნობებს, როდესაც იღებს ქსელიდან გვერდებისა და ანგარიშების წაშლის თაობაზე კოორდინირებული საეჭვო ქცევის გამო?

კოორდინირებული არააუთენტიკური ქცევის გამო ქსელებს ფეისბუკი შლის მხოლოდ და მხოლოდ ფეისბუკის შიგნით მიმდინარე სერიოზული გამოძიების შემდეგ და საკმაოდ სერიოზულად ეკიდება ამ საქმეს. შეიძლება რიგ შემთხვევებში, ვთქვათ, ჩვენ, ან რომელიმე სხვა ორგანიზაციამ ან აქტორებმა მიაწოდონ ფეისბუკს ინფორმაცია ან ანგარიში, მაგრამ მხოლოდ მას შემდეგ, რაც ისინი დეტალურად შეისწავლიან კონკრეტულ ქცევას და დარწმუნდებიან, რომ მართლაც ყალბ ინტერაქციას აქვს ადგილი და ხელოვნური მეთოდებით მოხდა საზოგადოების აზრზე ზეგავლენის მოხდენა, იღებენ გადაწყვეტილებას წაშლის თაობაზე.

ამდენად, ჩვენი ანგარიშები მათთვის ამ შემთხვევაში არის მხოლოდ საჯაროდ ხელმისაწვდომი ანგარიშები, რომელიც შეიძლება მათთვის იყოს საწყისი ეტაპი, რომ აღმოაჩინონ რაღაც, თუმცა მათი ალგორითმები დამოუკიდებლაც ავლენს მსგავსი ტიპის ქცევას. ამიტომ ასეთი პოლიტიკურ აფილაციებზე საუბარი არ არის დამაჯერებელი ამ შემთხვევაში, რადგან ფეისბუკი თავად იძიებს ასეთ საკითხებს და ისე იღებს გადაწყვეტილებას. აქვე დავამატებ იმას, რომ პოლიტიკური რეკლამის გამჭვირვალობის ნაწილში ჩვენ ფეისბუკისგან ვითხოვთ საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებული მოთხოვნების შესრულებას, ასეთი რეგულაციები დაწესებული აქვს მაუწყებლებს და სამწუხაროდ, ფეისბუკთან მიმართებაში კანონის ეს მოთხოვნა ვერ სრულდება. ამიტომ აუცილებელია, რომ ფეისბუკმა აიღოს პასუხისმგებლობა საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად.

- რა შანსებია იმისა, რომ მოესწროს და ფეისბუკმა თქვენი განცხადებით გათვალისწინებული მოთხოვნები სწორედ ამ არჩევნების დროს დააკმაყოფილოს?

ჩვენ ფეისბუკიდან გვაქვს დაპირება, რომ შესაბამის ყურადღებას მიაქცევენ საქართველოში ამ არჩევნებს, რაც ასევე გულისხმობს პოლიტიკური რეკლამის ბიბლიოთეკის ჩართვას, უბრალოდ, რახან ჯერ კიდევ, არჩევნებამდე 4 თვით ადრე არ არის ჩართული ეს ფუნქცია, ჩავთვალეთ, რომ მნიშვნელოვანი იყო საჯარო წერილის მიწერა, რომ ეს არის არა მხოლოდ ერთი და ორი ორგანიზაციის მოთხოვნა საქართველოში.

თუკი ფეისბუკის მხრიდან იქნება ნება და შესაბამისი გადაწყვეტილება მიღებული, ეს ფუნქცია ჩაირთვება ძალიან მალე. მაგალითად, უკრაინის არჩევნებზე 2019 წელს, ეს მექანიზმი თუ არ ვცდები, ჩაირთო არჩევნებამდე 3 კვირით ადრე, რაც ბუნებრივია, არასაკმარისი დროა, რადგან დიდი რაოდენობით ხარჯი უკვე გაწეული იყო მანამდე. სწორედ ამიტომ მივმართეთ არჩევნებამდე 4 თვით ადრე ფეისბუკს, რომ დროულად დაემატოს საქართველო პოლიტიკური რეკლამის ბიბლიოთეკაში ქვეყნების ჩამონათვალს.