250 წლის წინ ერეკლე მეორემ ყვავილის დაავადებისგან ასზე მეტი ბავშვი აცრა, რაც საკუთარი შვილის, იულონის საჯარო აცრით დაიწყო. ეს საქართველოს ისტორიაში მასობრივი აცრის ჩვენთვის ცნობილი პირველი შემთხვევაა.

1772 წლით დათარიღებულ წერილში ერეკლე მეფე წერს, რომ მის შვილს იულონს მაღალი სიცხე აქვს და უნდა აიცრას, რადგან ქალაქში ყვავილის ეპიდემიაა მოდებული.

“Ჩვენს შვილ იულონს ყვავილი აუჭერით და გაცხელებული არის. Ქალაქში დიაღ მრავალი ყვავილი გაჩნდა და გახიზვნას ვაპირობთ.” - ვკითხულობთ წერილში.

ისტორიის მეცნიერებათა დოქტორი ვაჟა კიკნაძე ამ წერილს შემთხვევით გადააწყდა, როდესაც 10 წლის წინ ერეკლე მეფისა და ამილახვრების ოჯახის ურთიერთობას იკვლევდა.

რატომ არის მნიშვნელოვანი ერეკლე II-ის მიერ მასობრივი აცრის დაწყება?

ყვავილის ეპიდემია დედამიწაზე ათასობით წლის განმავლობაში იყო მოდებული და მისით დაავადებული საშუალოდ, ათიდან სამი ადამიანი იღუპებოდა.

“აჭრის” პროცედურას, რომელსაც ერეკლე მეორე თავის წერილში ახსენებს, სხვადასხვა კულტურაში ყვავილისგან სამკურნალოდ საუკუნეების განმავლობაში მიმართავდნენ და მას დღეს ვარიოლაციის სახელით ვიცნობთ. ვარიოლაცია გულისხმობს ყვავილით დაავადებული ადამიანის გამონაყარის ნაცხის შეყვანას ჯანმრთელი ადამიანის ორგანიზმში.

Მაგალითდ, 1000 წლის წინ Ჩინელები ყვავილისგან გაჩენილი წყლულის ნაცხს ახომბდნენ და ფხვნილის სახით ასუნთქებდნენ ჯანმრთელ ადამიანს, თუმცა უფრო გავრცელებული მაინც “აჭრის” პროცედურა იყო.

ამ მეთოდს მიმართავდნენ ჩერქეზეთშიც, რასაც ფრანგი ფილოსოფოსი, ვოლტერი მე-18 საუკუნის წერილში აღწერს. Სწორედ ამ პროცედურით „აიჭრა“ ერეკლე მეფის ვაჟი იულონი და მალევე ამ ტიპის აცრებმა საქართველოში მასობრივი ხასიათი მიიღო.

ამას კიდევ ერთი წყარო,  რუსეთის აკადემიის წევრის, იოჰანეს გიულდენშტედტის ჩანაწერები ადასტურებს, რომელიც წერს, რომ [1772 წლის] 15 მაისს 100-ზე მეტ ბავშვს აუცრეს ყვავილი.და ისინი 19 მაისამდე გამოჯანმრთელდნენ.

იმ პერიოდში აცრების ამ ფორმით დაწყება ერეკლე II-ის მხრიდან სარისკო გადაწყვეტილება იყო. მართალია, „აჭრის“ შედეგად ყვავილგადატანილი ადამიანები მეორედ აღარ ავადდებოდნენ, თუმცა 100-დან საშუალოდ 3 ადამიანის დაღუპვის რისკი არსებოობდა.

ეს ყველაფერი კი ინგლისელმა მკურნალმა, ედვარდ ჯენერმა შეცვალა.

თანამედროვე ვაქცინაციის ისტორია

ედვარდ ჯენერი ინგლისის სამხრეთში, ბრისტოლთან ახლოს სოფლის ექიმად მუშაობდა, როცა აღმოაჩინა, რომ მერძევე ქალებში გავრცელებული იყო ყვავილის მსგავსი დაავადება,  რომელიც მათ ძროხებისგან გადაედებოდათ.

თუმცა ადამიანის ყვავილისგან განსხვავებით ძროხის ყვავილი მომაკვდინებელი არ იყო.

ჯენერმა ექსპერიმენტის ჩატარება გადაწყვიტა: ჯანმრთელ მოზარდს სხეულში ძროხის ყვავილით დაავადებული კანის ანათალი შეუყვანა.

დღევანდელი გადმოსახედიდან ამ პროცედურის მოზარდზე ჩატარება ძალიან არარაეთიკურად მიიჩნევა, თუმცა რამდენიმე დღიანი ციებ-ცხელების შემდეგ ბავშვი გამოჯანმრთელდა.

ხოლო როდესაც, ჯენერმა განკურნებული მოზარდის კანში უკვე ჩვეულებრივი ყვავილის ანათალი შეიყვანა, ბავშვი ყვავილის მიმართ სრულიად იმუნური აღმოჩნდა. ანუ, დაავადება არ გადაედო.

ედვარდ ჯენერმა ეს პროცედურა სხვა ადამიანებზეც წარმატებით გამოსცადა. ასე დაედო სათავე თანამედროვე ვაქცინებს, რომლებიც ვარიოლაციისგან განსხვავებით, სრულიად უსაფრთხო აღმოჩნდა ადამიანის სიცოცხლისთვის.

ტერმინი ვაქცინაციაც სწორედ ამ პერიოდიდან მოდის და ლათინური სიტყვვა Vacca-დან იღებს სათავეს, რაც ძროხას ნიშნავს.

საბოლოოდ, 1840 წელს ინგლისში ვარიოლაცია აიკრძალა და ოფიციალურად ჩანაცვლდა ვაქცინაციით.

ყვავილის ეპიდემია მეოცე საუკუნეშიც გაგრძლედა, მაგრამ ვაქცინაციის გამო სიკვდილიანობის მაჩვენებელი ძალიან შემცირდა. ვაქცინის ტექნოლოგიურად დახვეწის შედეგად კი 1979 წელს ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ ყვავილი ოფიციალურად გამოაცხადა გამქრალ დაავადებად.

რა ბედი ეწია ერეკლე მეფის ვაჟს?

“იულონი ყოველთვის ძალიან კარგად გრძნობდა თავს, ბოლოს იბრძოდა რუსეთის წინააღმდეგ, შეიპყრეს, გადასახლების შემდეგ პეტერბურგში გადავიდა და იქ 1816 წლამდე იცხოვრა ისე, რომ ამ აცრას არავითრი უარყოფითი შედეგი მის ცხოვრებაში არ მოუტანია.”, - გვიყვება ისტორიკოსი ვაჟა კიკნაძე.