რეიტინგი გარკვეულ სიყვითლეს და მსხვერპლს რომ მოითხოვს, ახალი ამბავი არავისთვის არის. ახლა რიტორიკა და პათეტიკა დროებით გვერდზე გადავდოთ და ვაღიაროთ, რომ ეს მსხვერპლი ხშირად კონკრეტული ადამიანია, სიყვითლე კი მისი პირადი ტრაგედიის გაშუქების თანმდევი ეფექტი და ელფერი. როგორც წესი, ეს პრობლემა მთელი სიმძაფრით თავს მაშინ იჩენს ხოლმე, როცა მედიის დღის წესრიგში რაიმე გახმაურებული დანაშაული, მკვლელობა, თვითმკვლელობა ან მსხვერპლით დასრულებული სტიქია და უბედური შემთხვევა ხვდება.

საყვარელი ადამიანის დაკარგვით გამოწვეული გლოვა და ამ გლოვის ამსახველი პროცესიები რომ დღემდე მთავარი სანახაობაა საქართველოში, ესეც ყველამ ვიცით.

როგორ ტიროდა ჭირისუფალი - მოთქმით თუ ჩუმად, რა და როგორ დაატირა მიცვალებულს, თალხი ეცვა თუ არა, ვინ მივიდა და ვინ არ მივიდა სამძიმრის სათქმელად, ყალბი თანაგრძნობა ეწერა სახეზე თუ ნამდვილად განიცდიდა მომხდარ უბედურებას, ვინ ამოუდგა გვერდში ჭირისუფალს, როგორი სახლი ჰქონდათ - ეს ის თემებია, რომლებსაც ბევრი ადამიანი დღემდე სერიოზულად განიხილავს.

არ თქვათ ახლა, რომ სამძიმარი, პანაშვიდი თუ დაკრძალვა თავშესაქცევი ამბავი მხოლოდ მაშინ იყო, როცა ტელევიზია და ინტერნეტი არ არსებობდა. შუასაუკუნეებსა და არც თუ ისე შორეულ წარსულში თუ მსგავსი ამბები სამეზობლოში ირჩეოდა, ტექნოლოგიები განვითარდა და პირველყოფილი ცნობისმოყვარეობის დაკმაყოფილებაში ახლა უკვე მედიაც გვეხმარება - მედიას შეუძლია პანაშვიდიდან ან პირდაპირ სასაფლაოდან პირდაპირი ჩართვა შემოგვთავაზოს.

როგორც წესი, მედიის ვნება ასეთი ტრაგედიების გაშუქებისადმი მაშინ მატულობს ხოლმე, როცა მშობლებს არასრულწლოვანი ან ახალგაზრდა შვილი ეღუპებათ. რაღა შორს წავიდეთ, “მხედრიონის” ერთ-ერთი ყოფილი ლიდერის, დოდო გუგეშაშვილის დაჭრის და მისი შვილის მკვლელობის ამბავი გავიხსენოთ.

ამ საშინელი ამბიდან რამდენიმე დღის განმავლობაში ქართული მედიის ერთი ნაწილი მხოლოდ იმას არკვევდა, უთხრეს თუ არა საავადმყოფოს რეანიმაციულ განყოფილებაში მყოფ დაჭრილ დედას, რომ მისი შვილი გარდაიცვალა, მეორე ნაწილი კი ადგენდა, ვინ, როდის და რა ფორმით მიაწვდიდა შვილმკვდარ დედას მის თავზე დამტყდარი უბედურების შესახებ ინფორმაციას.

ეს არის ის “ახალი ამბები”, რომლებსაც “ექსკლუზივებზე” მონადირე ონლაინმედია განახლებად რეჟიმში, მუდმივად გვაწვდიდა:

“დოდო გუგეშაშვილმა შვილის დაღუპვის შესახებ არ იცის”

“დოდო გუგეშაშვილს შვილის გარდაცვალების შესახებ, სავარაუდოდ, ხვალ შეატყობინებენ”

“ნოდარ გუგეშაშვილს სავარაუდოდ ხუთშაბათს დავკრძალავთ, შვილის გარდაცვალების ამბავს ალბათ, ხვალ ვეტყვით”

თუმცა, მრავლისმნახველი ქართველი მაყურებლისთვისაც კი ალბათ სრულიად მოულოდნელი იყო, როცა ტელეკომპანია “იბერიამ” 14 თებერვლის ერთ-ერთ საინფორმაციო გამოშვებაში მაყურებელს რამდენიმეწუთიანი პირდაპირი ჩართვა შესთავაზა და აჩვენა, როგორ გადაიყვანეს დაჭრილი დოდო გუგეშაშვილი რეანომობილით “საკუთარი ძმის სახლში, საკუთარი შვილის პანაშვიდზე”.

ეს ამბავი, რა თქმა უნდა, ვერც www.palitravideo.ge-ს ყურადღების მიღმა დარჩებოდა და ნოდარ გუგეშაშვილის დაკრძალვის “ძალიან ემოციური კადრები” პირდაპირ ეთერში შემოგვთავაზა:

მეტიც, www.palitravideo.ge-ს მახვილ თვალს უმნიშვნელო დეტალიც კი არ გამოეპარა და სულ წვრილ-წვრილად მოგვიყვა, როგორ მიიყვანეს დოდო გუგეშაშვილი შვილის დაკრძალვაზე, როგორ ჩაეხუტა მას პანკისში, სპეცოპერაციის დროს მოკლული თემირლან მაჩალიკაშვილის მამა, მალხაზ მაჩალიკაშვილი და რა თქვა საავადმყოფოში დაბრუნებამდე .

მოდით, ვიკითხოთ: რა ინფორმაციული ღირებულება ჰქონდა ამ ყველაფერს მკითხველისა და მაყურებლისთვის? რა გავიგეთ ახალი გამოძიების, მკვლელობის რეალური მიზეზის ანდა გამოძიების ყურადღების მიღმა დარჩენილი მნიშვნელოვანი დეტალების შესახებ? რა თქმა უნდა, ვერაფერი. რომ არაფერი ვთქვათ იმაზე, რომ ეთიკური სტანდარტების უხეში დარღვევაა ისეთი მასალის გავრცელება, სადაც ადამიანი ასახულია პირადი ტარგედიის ან მწუხარების დროს.

სამაგიეროდ, კიდევ ერთხელ დავრწმუნდით, რომ ტრაგედიის ვულგარიზება და სიყვითლესთან მისი სინთეზი ქართულ მედიას კარგად გამოსდის და ოღონდ “ნახვების” რაოდენობა იყოს და შეუძლია, ჟურნალისტიკის ყველა დაწერილ თუ დაუწერელ სტანდარტს თამამად გადააბიჯოს და შვილის სიკვდილით გამოწვეული უბედურებაც კი რეიტინგში კონვერტირებულ სანახაობად აქციოს.

ჟურნალისტიკა ის პროფესიაა, რომელშიც პრაქტიკა და გამოცდილება გაცილებით მეტს ნიშნავს, ვიდრე თეორიული მასალების დაზუთხვა და შემდეგ მათი ლექტორისთვის ჩაბარება. მეგონა, ეს ყველასთვის თვალსაჩინო ჭეშმარიტება იყო, მაგრამ სულ ტყუილად. აღმოჩნდა, რომ ჟურნალისტიკის მიმართულება მხოლოდ საუნივერსიტეტო აბსტრაქციაა და ის რეალურად მხოლოდ წარმოსახვაში არსებობს.

პირველად იყო თსუ და თსუ იყო საგნების არჩევის წმინდა დღესასწაული. რეალურად, თსუ-ში საგნების არჩევა ცხენების დოღის სცენას უფრო ჰგავს, ვიდრე არჩევანის გაკეთების პროცესს - მით უმეტეს ჟურნალისტებისთვის. ამის მისახვედრად ბევრი დრო არ დამჭირვებია, პირველივე დღეს, როცა ბაზა გაიხსნა და საგნებს ვეცი, აღმოვაჩინე, რომ ჟურნალისტებისთვის არჩევანი მწირი იყო. სულ ორი საგანი - ქართული ენა და შესავალი ჟურნალისტიკასა და მასობრივ კომუნიკაციებში. დანარჩენი საგნები ძირითადად სხვადასხვა მიმართულებისგან ვისესხეთ.

მეორე სემესტრში არც ერთი საგანი, გარდა ქართული ენა 2-ისა, ჟურნალისტებისთვის არ არის განკუთვნილი. მართლა - არც ერთი საგანი, რომელიც ჟურნალისტიკასთან რაიმე კავშირშია. გამოდის, რომ ისინი, ვინც ჟურნალისტიკის სწავლას ცდილობენ, რეალურად ერთ წელს უბრალოდ კარგავენ.

ეს კიდევ არაფერია, ბოლოს და ბოლოს იმ ერთმა წელმა ზოგადი განათლების მიღებაში ხელი შეგვიწყო (თუ როგორ, ეს კიდევ ცალკე განხილვის საგანია). აქედან გამომდინარე, გადავწყვიტე ფაკულტეტი შემეცვალა და ჟურნალისტიკა მაინორად დამეფიქსირებინა. მე ერთადერთი არ ვყოფილვარ, პირველი წლის შემდეგ მიმართულებაზე სტუდენტების რაოდენობა ფაქტობრივად განახევრდა. სწორედ ამ დროს, იმ დროისთვის ახლადშექმნილ მედიაში, On.ge-ზე დავიწყე მუშაობა. მეორე კურსზე გადასვლის შემდეგ, ჩემს ძირითად მიმართულებას ჟურნალისტიკა მაინორად შევუსაბამე და აღმოვაჩინე, რომ უნდა მესწავლა საგანი „ახალი ამბები“. ლექტორებში გამიმართლა, ჯგუფიც მონდომებული იყო. ვიფიქრე, დაიწყო ნამდვილი ჟურნალისტიკის შესწავლა-მეთქი და თურმე სად გეჩქარება.

აღმოჩნდა, რომ ახალი ამბების შესწავლისას სტუდენტებს უნდა სცოდნოდათ ზოგადი ჟურნალისტური წერის სტილი, ახალი ამბების, ანალიტიკური მასალის, რეპორტაჟის, სტატიისა და სხვა ჟურნალისტიკური პროდუქტის ერთმანეთისგან გარჩევა. საიდან უნდა გვცოდნოდა, ამაზე პასუხი დღემდე არ ვიცი. იმის გამო, რომ მთელი ერთი წელი ჟურნალისტიკის შესახებ მხოლოდ ის ვიცოდით, რომ ამ მიმართულებაზე ვსწავლობდით, არაერთხელ აღმოვჩნდით უხერხულ მდგომარეობაში.

დავალებების პირობების გაცნობისას, ხვდები რომ ფანტაზიას საზღვრები უბრალოდ არ აქვს. ერთ-ერთი კურსის გავლისას, როგორც ჟურნალისტმა, „შესაშური“ გამოცდილება მივიღე. კერძოდ, ლექტორის მითითებით დავწერე რა, საკუთარი ავტობიოგრაფია ჟურნალისტურ სტილში, უმალვე გავსხივოსნდი და მივხვდი, რომ გავიზარდე. ჩემს მეგობარს, სხვა უნივერსიტეტის ჟურნალისტიკის მიმართულებიდან, უფრო გაუმართლა - ახალი ამბების საგნის ლექტორმა ძეგლებთან მისვლა და მათგან ინტერვიუს აღება დაავალა. ჩემს კიდევ ერთ ჯგუფელს ერთ-ერთი პრაქტიკული კურსის გავლისას, დავალება ჰქონდა, რომ საკუთარი თავისთვის დაესვა კითხვები და შემდეგ ამ კითხვებზე პასუხები თავადვე გაეცა. ასევე, სხვადასხვა უნივერსიტეტის ჟურნალისტიკის მიმართულებებზე ფართოდ გავრცელებული და საკმაოდ პოპულარულია დავალება, რომლის ფარგლებშიც ლექტორის მიერ წინასწარ, შემთხვევით შერჩეული სამი სიტყვისგან სიახლე, ე.წ. „ნიუსი“ უნდა შეთხზა. იმ ლექტორს, კიდევ რომელსაც წესით InDesigne-ში გაზეთის აწყობა უნდა ესწავლებინა, დღემდე ჰგონია, რომ ინგლისურად ყველა სიტყვა ისევე იკითხება, როგორც იწერება, მაგალითად Save as-ს წარმოთქვამს როგორც „სავე ას“, Posterize-ს როგორც „პოსტერიზეს“, Undo-ს კი, როგორც „უნდუს“ - ჩანგე ლანგუგეს სტილში. საბოლოოდ, გაზეთის აწყობა Youtube-ზე, სამ დღეში ვისწავლე და ამისთვის მხოლოდ ორი მაგიური სიტყვის, How to-ს აკრეფა დამჭირდა. მეტყველების კულტურის საგანზე კი, იმის ნაცვლად რომ მომავალ ჟურნალისტებს ტექსტის საჭიროებისამებრ წაკითხვა ასწავლონ, რაც ჩართვებისას მათ საუბარს უკეთესს გახდიდა, სტუდენტებს ძირითადად თეატრისთვის დამახასიათებელი მანერულ დიქციას ასწავლიან.

რაც ყველაზე მთავარია, ოთხი წლის განმავლობაში ჟურნალისტიკის სტუდენტებს ფაქტობრივად არ აქვთ ფუფუნება, პრაქტიკაში გამოსცადონ საკუთარი თავი, თუ არ ჩავთვლით იშვიათ გამონაკლისებს. ფაქტია, რომ დღეს ჟურნალისტიკის მიმართულება თავის გამოწვევებს ვერ სცემს ადეკვატურ პასუხს. უმეტეს დროს სტუდენტები თეორიული მასალების დაზუთხვას ანდომებენ და დიპლომს ისე იღებენ, შეიძლება მიკროფონი ნანახიც არ ჰქონდეთ. ამასთან, უნივერსიტეტი ვერ სთავაზობს სტუდენტებს დასაქმების პერსპექტივას, სტაჟირების პროგრამებს, ტელევიზიებში უბრალო ვიზიტის ორგანიზებასაც კი ვერ ახერხებს.

აღსანიშნავია ისიც, რომ თანამედროვე ტექნოლოგიებთან ჟურნალისტიკის მიმართულებას დიდი ჩამორჩენა აქვს. სტუდენტები, ფაქტობრივად, ვერ სწავლობენ როგორ იმუშაონ საძიებო სისტემებთან, როგორ გადაამოწმონ დეზინფორმაცია, როგორ გამოიყენონ სოციალური ქსელი მათ საქმიანობაში და სხვ. ერთი ლექტორი იმის დამტკიცებასაც კი ცდილობდა, იანდექსი უფრო კარგი საძიებო სისტემაა, ვიდრე გუგლიო.

ცხადია, უნდა აღვნიშნოთ დადებითიც. მაგალითად, მედიაეთიკისა და თვითრეგულირების კურსი, რომელიც ყველა ჟურნალისტისთვის სასარგებლოა. ასევე, საკუთარი გაზეთის მოდელირებული ვერსიის შექმნა, გასვლით რეპორტაჟებზე მუშაობა და სხვ. თუმცა ამ ყველაფერს იმდენად მცირე ადგილი უჭირავს, რომ საერთო სურათზე ერთი პატარა წერტილია.

რა არის ამ ყველაფრის გამომწვევი მიზეზი? ვფიქრობ, ამაზე პასუხის გაცემა მარტივია, მაგრამ რთულია პრობლემის მოგვარება. პირველ რიგში, საჭიროა, რომ ჟურნალისტიკის მიმართულება სხვა პრიზმაში დაინახონ პასუხისმგებელმა პირებმა. აუცილებელია, რომ ჟურნალისტიკის მიმართულება თავიდან ბოლომდე შეიცვალოს. მათ შორის, განახლდეს სილაბუსები, მიმართულებას დაემატოს უფრო მეტი პრაქტიკოსი ჟურნალისტი და სტუდენტებს თეორიული სწავლების გარდა, მეტი პრაქტიკული უნარების შეძენის შესაძლებლობა ჰქონდეთ.

ბოლოს და ბოლოს შევთანხმდეთ, რომ ოთხწლიანი სწავლების შემდეგ, სტუდენტს ერთი სრულყოფილი, მაღალი ხარისხის რეპორტაჟის მომზადება მაინც უნდა შეეძლოს.

დიმიტრი სანაია, თსუ-ს სოციალურ-პოლიტიკურ მეცნიერებათა ფაკულტეტის სტუდენტი, On.ge-ს ჟურნალისტი

ხშირად გვსმენია კრიტიკა პოლიტიკოსებისა თუ სხვა საჯარო პირების მიმართ, როცა ისინი ჟურნალისტებს უხეშად მიმართავენ, ან რაიმე ნიშნით ნეგატიურად გამოარჩევენ. მსგავსი პრობლემა ჟურნალისტებს შორისაცაა. მოქმედი ჟურნალისტები ორ კატეგორიად ვიყოფით: ტელევიზიაში მომუშავეები და დანარჩენები. მათ ვინც ტელევიზიაში არ ვმუშაობთ, მუდმივად გვიწევს “აღიარებისთვის ბრძოლა”, არ აქვს მნიშვნელობა სად ვართ, პრესკონფერენციაზე, ქუჩაში, თუ ტრენინგზე.

ტელევიზიის ჟურნალისტების დიდ უმრავლესობას ჰგონია, რომ შენზე ღირებულ პროდუქტს ქმნის, უფლება აქვს პედესტალიდან გელაპარაკოს, კითხვის დასმა შეგაწყვეტინოს, ან უბრალოდ მობილურით ვიდეოს გადაღებისთვის ადგილი მიგითითოს, რადგან გვიან მოსულს, "ხელს უშლი", მას უკეთესი კადრი სჭირდება.

გადის წლები, ონლაინმედია ვითარდება, საზოგადოების უფრო და უფრო დიდი ნაწილი იღებს ინფორმაციას ინტერნეტიდან, მცირედით, მაგრამ მცირდება ტელევიზიების გავლენაც, თუმცა კოლეგების ნაწილის დამოკიდებულებები არ იცვლება - "მე ტელევიზიის ოპერატორი/ჟურნალისტი ვარ, შენ - არავინ", “მე დიდი კამერით ვიღებ, შენ ტელეფონით”.

ტელევიზიის ჟურნალისტების განცდას, თავი იგრძნონ უფრო პრივილეგირებულად, პირდაპირ თუ ირიბად ხელს უწყობენ საჯარო პირებიც. მაგალითად, ონლაინ მედიაში მომუშავე ჟურნალისტი თუ ვერ ასწრებს გადაღებას - არა უშავს, თუ ტელევიზიის ჟურნალისტს აგვიანდება - ყველამ ერთად უნდა დავუცადოთ. ამაში ვრწმუნდებით ყოველ ახალ მასალაზე მუშაობის დროს.

გამონაკლისი არ ყოფილა არც მეტროსადგურ ვარკეთილში ჭერის ჩამონგრევის გაშუქებაც. იმის მიუხედავად, რომ ხშირ შემთხვევაში, ტელევიზიის ჟურნალისტებს ონლაინ მედიის წარმომადგენლები ვასწრებდით რესპონდეტებთან მისვლას, კომენტარებისთვის შეთანხმებას, დაგვიანებულების გაბრაზების ობიექტები ვხდებოდით: "წადი, რა, იქედან გადაიღე; გაწიე მობილური, თორემ გადაგამტვრევ თავზე, ჩემი დედა მ***" და ა.შ.


ამ ყველაფრის ფონზე, კი ძნელია მოსთხოვო პოლიტიკოსს პატივი გცეს, როცა შენივე კოლეგისთვის ძნელი აღსაქმელია, რომ შენც ჟურნალისტი ხარ, მიუხედავად იმისა, რომ ტელეფონით იღებ და არა დიდი კამერით, რომ შენც ისევე მუშაობ, როგორც დიდკამერიანი ოპერატორები, რომ შენც თანასწორი ხარ და შესაძლოა, შენ უფრო მეტი აუდიტორია გყავდეს, ვიდრე მას.

რამდენი გაქვს ხელფასი? ეს კითხვა ქართული რეალობის ერთ-ერთი უხერხულობაა, “დაოჯახებული ხარ?... “შვილი არ გიჩნდება?”... “მეორეს როდის გეგმავ?”- ს შემდეგ.

სინამდვილეში, ხელფასი ადამიანის ცხოვრების ნაწილია. ისევე საჭირო, როგორც საქმე - რეალიზების და თვითგამოხატვის ყველაზე დიდი შესაძლებლობა.

ხელფასი ძირითადად საიდუმლოცაა, პერსონალური საიდუმლო. ხელფასები კი შეიძლება იყოს ხელმისაწვდომი ინფორმაცია, მაგალითად, საჯარო პირების, საშტატო ნუსხისას ან შედარებით დახურული - საკონტრაქტო ურთიერთობის შემთხვევაში.

თუმცა უმეტესად, ყველამ ყველაფერი ვიცით. ჯერ კიდევ შორს ვართ ერთმანეთის და საკუთარი პერსონალური ინფორმაციის პატივისცემის სტანდარტისგან.

სხვების ხელფასები, განსაკუთრებით კი საჯარო დაფინანსების ფარგლებში, მედიის ინტერესებშიც შედის. 2010 წლიდან ანგარიშვალდებულებისა და გამჭვირვალობის პროექტის ფარგლებში ჟურნალისტებთან ერთად ვიკვლევდი საჯარო უწყებებში გაცემული ხელფასებისა და პრემიების სისტემას, უფრო მართალი ვიქნები თუ ვიტყვი - უსისტემობას. „პრემიების ქვეყანა“ - ასე შეიძლება დაერქვას წლის განმავლობაში არაერთხელ გაცემული პრემიებისა და დანამატების რეალობას, რომელსაც მოქალაქეებისა და ხელისუფლების ერთმანეთთან დაშორების გარდა, სხვა არაფერი მოუტანია. ხან „ქამრების შემოჭერის“ პოლიტიკით და ხანაც წელიწადში 64 ჯერ გაცემული დამატებებით მივიღეთ ის, რაც მივიღეთ - ღარიბი გამოცდილება, გაუმართავი მართვის მოდელები და რაც მთავარია, ჰაერში გაფანტული სახელმწიფო სახსრები.

სისტემა უნდა დაინგრეს - ეს გამოთქმა ჰონორარების სისტემასთან დაკავშირებით სასაცილოდ ჟღერს. მაშინ როდესაც, შესაძლოა უსისტემობაც სისტემაა. ამიტომ, აქ პირიქითაა - ანაზღაურებების უსისტემობა უნდა დაინგრეს და უფრო ადეკვატური, რაციონალური სისტემა აშენდეს. უნდა გაიწეროს ადამიანების პერსონალური შრომის ფასი. რადგან ხელფასი ადამიანის ცხოვრების ნაწილია. ისევე საჭირო, როგორც თავად საქმე.

ჩვენ ბევრს ვიკვლევთ და ვწერთ, ჩვენ ხშირად კანონიერად და უმეტესად უკანონოდ ვასაჯაროვებთ სხვა ადამიანის პერსონალურ საიდუმლოს.

კითხვა „რამდენი გაქვს ხელფასი?“ ქართული რეალობის ერთ-ერთი უხერხულობაა. მით უფრო როცა არ არის განჭვრეტადი როგორ ფასდება შენი პერსონალური შრომის ფასი.

ალბათ, ყველა ჩვენგანს გვინახავს ერთი ვიდეო მაინც, რომლის “მთავარი გმირიც” საყოველთაო ხალისის მიზეზი გამხდარა. ვიდეო ინტერეტსივრცეს ვირუსივით მოსდებია, კედლიდან კედელზე გადასულა და ბევრის განწყობაც შეუქმნია, ისე, რომ ცოტა თუ დაფიქრებულა იმ განცდებზე, რაც სახალხო ხალისმა “მთავარ გმირს” მოუტანა.

უცნაურია, მაგრამ ფაქტია, ხშირად მსგავსი საყოველთაო ჟრიამულის მიზეზები ბავშვები გამხდარან, ისე, რომ ვიდეოგადაღებისთვის ნებართვა მათთვის არც არავის უთხოვია, არც ის უკითხავთ, სურდა თუ არა მას, რომ მოზრდილების შეფასებით, მისი ეს “საყვარელი” ვიდეო ინტერნეტში განეთავსებინათ, შემდეგ ის ათასობით ადამიანს ენახა და ბევრი ეცინა. თუმცა, ბავშვს ვინ კითხავს, როდესაც მშობელმა უკვე გადაწყვიტა, მან უკეთ იცის და არც რჩევა სჭირდება.

სიტყვა ძალიან რომ არ გამიგრძელდეს, პირდაპირ სათქმელზე გადავალ. მიმდინარე წლის 17 სექტემბერს ინტერნეტსივრცეში ვიდეო გავრცელდა სახელწოდებით - “ბიჭუნა წირვაზე - ვიდეო, რომელმაც ინტერნეტი დაიპყრო”. გაგიკვირდებათ და ინტერნეტმომხმარებელთა ინტერესი არც მეტი არც ნაკლები, ბავშვის ლოყებმა მიიპყრო. ვიდეო საინფორმაციო სააგენტოებისა თუ ტელევიზიების ინტერესის საგანიც გახდა, სოციალურ ქსელშიც მოხვდა და ბევრი გაზიარებაც დაიმსახურა. მალევე გაჩნდა სათაურები: “დიდლოყება ქართველი ბიჭუნა ინტერნეტსივრცეში ნახვებით რეკორდს ხსნის”, “პატარა ინტერნეტვარსკვლავი”, “ვინ არის ბიჭუნა, რომელიც ერთ დღეში ინტერნეტვარსკვლავად იქცა” და ა.შ. ბევრი უფრო შორს წავიდა და ბავშვის ლოყების გარშემოწერილობის გამო ის ლუი ანდერსონადაც მონათლა (ამერიკელი კომედიანტი, მსახიობი და ტელეწამყვანი). ბევრმა ეთერშიც დაპატიჟა და “დიდლოყებიანი პატარა ბიჭით” სანახაობა შექმნა.

ბევრი იკითხავს, მერედა რა მოხდა, რა დაშავდაო? ალბათ, არც არაფერი დაშავდებოდა ეს ზრდასრული ადამიანის გაცნობიერებული არჩევანი რომ ყოფილიყო. თუმცა, კამერების წინ უხერხულად მჯდომი ბავშვის შემხედვარეს, აზრად ყველაზე ბოლოს გაცნობიერებული არჩევანი თუ მოგივიდოდა.

“არ მოსწონს, როდესაც ყურადღების ცენტრშია, ურჩევნია იყოს თავისთვის, წყნარად მშვიდად, აკეთოს ის, თვითონ რაც მოსწონს და უყვარს. რომ ვთქვა, რომ ხალხის ყურადღება მოსწონს და სარგებლობს ამით ნამდვილად არ არის” - ამბობდა კამერის წინ მჯდომი მამა და კალთაში მჯდომ შვილს სიმშვიდისაკენ მოუწოდებდა. მიუხედავად იმისა, რომ “ყურადღების ცენტრში ყოფნა არ მოსწონს", ის მაინც იქცა საყოველთაო ინეტერესის ობიექტად.

ლომის წილი ბავშვების საზოგადოებისთვის სასაცილო ფორმით წარმოდგენაში, მედიასაც აქვს. ალბათ, ყველამ ვიცით გადაცემები, სადაც ბავშვებს მათი ასაკის შეუფერებელი სიტყვების, მოვლენების, თუ ფრაზების ახსნას ვთხოვთ, მათ პასუხებზე კი გულიანად ვიცინით, ისე, რომ მათ სურვილებზე არც კი ვფიქრობთ. პატარაა, საყვარელია, უხდება, მერე რა, ცოტას თუ გაგვართობს, გავიცინებთ და მორჩა… ეს ყველაფერი ერთ წრეზე ტრიალებს, ბავშვები დაცინვის, ან საყოველთაო მხიარულების ობიექტი ან ჯერ ინტერნეტ სივრცეში ხდებიან და მათი ცხოვრებით ტრადიცული მედია შემდეგ ინტერესდება, ან პირიქით, მედიის მიერ მომზადებული გამოკითხვა, ან ბავშვის მონაწილეობით მომზადებული გადაცემახდება ინსპირაცია სოციალური ქსელების მომხმარებლებისთვის.

ჩვენ, უფროსებს მოგვეწონება, გაცნობიერებული სურვილის გარეშე, საყოველთაო ყურადღების ცენტრში ჩვენივე ლოყების, ან ჩვენ მიერ სხვებისთვის სასაცილოდ განმარტებული უცხო სიტყვების გამო რომ მოვხვდეთ?

ალბათ, ამგვარ სიტუაციაში აღმოჩენილ ბევრ ბავშვს ეგზიუპერის პატარა უფლისწულივით, არაერთხელ უფიქრია და არ უთქვამს, ან უთქვამს და ჩვენ ვერ გაგვიგია - “მაგრამ დიდები ვერასდროს მიხვდებიან…”

მასალა მომზადებულია UNICEF- ის მიერ დაფინანსებული პროექტის ფარგლებში - "ბავშვთა საკითხების ეთიკური გაშუქება მედიაში". პუბლიკაციაში გამოხატული მოსაზრებანი ეკუთვნის ავტორს და არ ასახავს გაეროს ბავშვთა ფონდის ოფიციალურ თვალსაზრისს .

პირველი ქართული ჩატბოტი, რომელიც ჟურნალისტური ამბის თხრობისთვის შეიქმნა, უკვე ერთი კვირისაა.

შეიძლება, ეს წინადადება ჯერ ბევრს არაფერს გეუბნებათ, მაგრამ ალბათ ერთი ან, მაქსიმუმ ორი წელია საჭირო, ვიდრე ჩატბოტები ახალი ამბების გავრცელების ჩვეულებრივი საშუალება გახდება.

როგორ მოვედით აქამდე?

2011 წელს ერთმა ჩემმა მეგობარმა მაჩვენა Los Angeles Times-ის პროექტი. შავ-თეთრი ფოტო/ვიდეო კადრებით 6 თუ 7 წუთში მოთხრობილი ამბავი, რომელსაც ფონად მთხრობელის ხმის ნაცვლად, წარწერები, ამბის გმირების საუბარი და გარემოს ხმაური მიჰყვებოდა.

ეს იყო ჩემი პირველი შეხვედრა მულტიმედიასთან - საინტერესო, ჩემთვის მანამდე უცნობი ფორმით მოთხრობილი ამბავი.

ფორმა მომეწონა. გადავწყვიტე, მსგავსი რამ გამეკეთებინა. ფანტასტიკური გამოვიდა-მეთქი, რომ გითხრათ, მოვიტყუები, მაგრამ პირველი ჯერისთვის ცუდიც არ იყო. ეს იყო ექსპერიმენტული თხრობის ჩემი პირველი გამოცდილება.

მულტიმედია, ტრანსმედია, ან ქროს-მედია არის თხრობის ისეთი ფორმა, რომელიც იყენებს მედიის ტრადიციულ ელემენტებს (ტექსტს, ფოტოს, ვიდეოს, ხმას, გრაფიკას) და კრავს მას „არატრადიციული ფორმით - ამბის ასეთი გადმოცემის სტილი ინტერნეტის განვითარებამ მოიტანა და ის ორიათასიანების ბოლოს არათუ საქართველოში, მთელ მსოფლიოში ახალი ხილი იყო.

მართალია, ჩვენ ამ გზას 2-3 წლის დაგვიანებით გავყევით, მაგრამ მთავარია, დავიწყეთ. დაახლოებით მაშინ, როდესაც ჩვენ მულტიმედიის ათვისება ნელ-ნელა დავიწყეთ, მოხდა ისეთი რამ, რამაც ჩემი აზრით, ინტერნეტში ამბის თხრობის მეთოდები შეცვალა. 2012 წელს ფეისბუქის აქტიურ მომხმარებელთა რაოდენობამ მილიარდს გადააჭარბა. ეს კი იმ დროისათვის მსოფლიოში ინტერნეტის მომხმარებელთა თითქმის ნახევარი იყო. შესაბამისად, სხვადასხვა მედიამ უფრო და უფრო აქტიურად დაიწყო მისი, როგორც ამბის გამავრცელებელი პლატფორმის ათვისება. ამ პროცესში თხრობის ფორმები დაიხვეწა, განახლდა, ჩანაცვლდა... ზოგი საერთოდ მოკვდა.

ერთმანეთს დაემატა ინტერაქტიული თუ სწორხაზოვანი თაიმლაინები, ინფოგრაფიკა, ე.წ. Social ვიდეოები ( სოციალურ ქსელებზე გათვლილი მოკლე მასალა)... შემდეგ New York Times-მა გამოაქვეყნა ცნობილი სტატია, Snow Fall, რომელმაც კიდევ ერთი ახალი სტილი, ე.წ. Scrollytelling დაამკვიდრა.

ძალიან მოკლე დროში თხრობის ძალიან ბევრი ფორმა გაჩნდა. იმდენად ბევრი და საინტერესო, რომ ერთი შეხედვით, ძალიან გართულდა მათ შორის არჩევანის გაკეთება. თუმცა გამოცდილმა მედიასაშუალებებმა ერთი რამ ისწავლეს: ყველა ამბავს თხრობის სხვადასხვა ფორმა სჭირდება და პირიქით, ერთი და იმავე მედიუმით ყველა ამბის თხრობა შეცდომაა.

მარტივად რომ ვთქვათ, ზოგ ამბავს ვიზუალი სჭრირდება, ზოგს - ინტერაქტიულობა, ზოგისთვისაც სამწინადადებიანი ტექსტიც საკმარისია.

სამწუხაროდ, ვერ ვიტყვი, რომ ეს დაუწერელი წესი მაინცდამაინც კარგად აითვისა ქართულმა მედიამ (ყოველ შემთხვევაში, მისმა დიდმა ნაწილმა). მიზეზი ალბათ ისაა, რომ ჩვენთან ეს ყველაფერ ჯერ ერთი, მოგვიანებით შემოვიდა და მეორე, მასალა იმდენად დიდი და მაცდური იყო, რა თქმა უნდა, მოვინდომეთ ყველაფრის ერთბაშად ათვისება.

შემდეგ კი მივიღეთ ის, რომ თხრობის ესა თუ ის ახალი ფორმა რაღაც დროს, სულ რამდენიმე თვით მთელ მედიას მოედებოდა, შემდეგ კი მას ყველა ივიწყებდა. საბოლოოდ კი მაინც სიტყვა „მულტიმედიას“ ვუბრუნდებოდით და ყველა მასალას ამ სახელის ქვეშ ვფუთავდით. არადა ეს ტერმინი, უკვე კარგახანია წარსულს ჩაბარდა.

2011 წელს ერთ-ერთმა (თუ არა ყველაზე) პრესტიჟულმა ჯილდომ ფოტოჟურნალისტიკაში, World Press Photo-მ ახალი მიმართულება დაამატა, ჯილდო მულტიმედიაში. დღეს კი მის ვებგვერდზე რომ შეხვიდეთ, სიტყვა „მულტიმედიას“ ვეღარსად ნახავთ. მან სულ რამდენიმე წელს გაძლო და საბოლოოდ ჩანაცვლდა ტერმინით, Digital Storytelling - ანუ ციფრული თხრობა.

მოკვდა თუ არა მულტიმედია? რა თქმა უნდა, არა. ბოლოს და ბოლოს, მულტიმედია პირდაპირ თარგმანში „სხვადასხვა მედიას (უფრო მედიუმს), ან „ბევრ მედიუმს“ ნიშნავს. ის უბრალოდ თავის თავდაპირველ მნიშვნელობას დაუბრუნდა და გაჩნდა ახალი ტერმინი, ციფრული თხრობა, რომელმაც ბევრად უფრო ფართო გაგება შეიძინა.

ციფრული თხრობა აღარ ნიშნავს უბრალოდ რამდენიმე მედიუმის ერთმანეთში შერევას. მეტიც, ეს აუცილებელიც აღარაა. მისი ერთადერთი მთავარი წესია, ამბავი იყოს საინტერესო და გასაგები იმ ციფრული აუდიტორიისთვის, ვისაც უყვები.

აქ მთავარი სწორედ აუდიტორიის განსაზღვრაა, რაც ყველაზე რთულია.

როგორც ზემოთ აღვნიშნე, 2012 წელს ფეისბუქის მომხმარებელთა რაოდენობა ინტერნეტის მომხმარებელთა თითქმის ნახევარს გაუტოლდა. ეს კი ბევრ რამეზე აისახა. ფეისბუქმა იმავე წელს იყიდა ინსტაგრამი - პლატფორმა, რომელზეც მანამდე მხოლოდ ფოტოების გამოქვეყნება შეგეძლოთ. ერთი წლის შემდეგ კი მას ვიდეო დაემატა. ამის შემდეგ თუ ფეისბუქის განვითარების ისტორიას თვალს გადაავლებთ, ნახავთ, რომ საკმაოდ დიდი რესურსი დაეთმო ახალი ამბების გავრცელების საშუალებების განვითარებას. ფეისბუქის განვითარებასთან ერთად კი რა თქმა უნდა, ვითარდებოდა სხვა პლატფორმები, როგორიცაა Youtube, Twitter, Snapchat და ა.შ.

ამის მიზეზი კი უმთავრესად მობილური მოწყობილობების (ტელეფონების, ტაბლეტების) სწრაფი განვითარება და მობილური ინტერნეტის აჩქარება იყო. საბოლოოდ კი ზემოთ ჩამოთვლილი და კიდევ სხვა ბევრი აპლიკაცია „მეგობრებთან კომუნიკაციის საშუალებიდან“ ნელ-ნელა გადაიქცა ახალი ამბების გამავრცელებელ ერთ-ერთ უმთავრეს წყაროდ.

და რაც მთავარია, ყველა ამ პლატფორმას ერთმანეთისგან სრულიად განსხვავებული მომხმარებელი ჰყავს.

საბოლოოდ კი, თუკი ადრე ვამბობდით, ტელევიზიამ გაზეთები მოკლა, ვებ გვერდებმა კი ტელევიზიაო, ახალ თამამად შეგიძლიათ დასძინოთ, რომ სოციალური ქსელებიც ნელ-ნელა ახრჩობს ტრადიციულ ვებგვერდებს.

პრინციპი - „მოიზიდე აუდიტორია“ შეიცვალა პრინციპით - „მიდი აუდიტორიასთან“. არადა, გაიხსენეთ, სულ რამდენიმე წლის წინ მედიასაშუალებებს ფეისბუქ გვერდები მხოლოდ იმისთვის ჰქონდათ, რომ იქიდან აუდიტორია თავიანთ მთავარ ვებგვერდებზე მიეზიდათ.

ზოგიერთმა მედიასაშუალებამ დღემდე ვერ გაიაზრა, რომ ეს სტრატეგია არ მოქმედებს, თუმცა ბევრს თუ დააკვირდებით, ისინი მასალას საგანგებოდ ფეისბუქისთვის ქმნიან და აუდიტორიასაც ფეისბუქისვე სტატისტიკით ითვლიან.

თუ ადრე გვქონდა გამზადებული რეცეპტი, როგორი უნდა იყოს გაზეთში, ტელევიზიის ეთერში თუ ინტერნეტში გასული მასალა, დღეს გვაქვს მხოლოდ ერთი წესი. მთავარია, იყოს მიმზიდველი და საინტერესო (როგორც თხრობის, ისე შეფუთვის მხრივ) - დანარჩენი კი თქვენს ფანტაზიაზეა დამოკიდებული.

(მე, პირადად, დავამატებდი, რომ თხრობის ფორმამ არ უნდა შეიწიროს ჟურნალისტიკის ფუნდამენტური პრინციპები და კარგი მთხრობელები ამას იოლად ახერხებენ).

რა არის მომავალი?

გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ ბოლო 2-3 წლის განმავლობაში ინტერნეტში „ტრენდული“ თხრობის ფორმები უფრო და უფრო ცოტა ხანს ძლებენ. ყველაზე გამძლე საბოლოოდ Facebook-ის მიერ დამკვიდებული „Social Videos” აღმოჩნდა, რომელიც 2 წელია, აქტუალობას და, შესაბამისად, აუდიტორიას არ კარგავს, მაგრამ მისი ფორმაც ნელ-ნელა იცვლება (ნახეთ მაგალითი).

ჩემი ვარაუდი ასეთია: მედიის მომავალი მესენჯერებშია (და აქ მხოლოდ Facebook Messenger-ს არ ვგულისხმობ). თავად განსაჯეთ: მას შემდეგ, რაც Facebook-მა Messenger-ი დამოუკიდებელ აპლიკაციად აქცია, კომპანია უფრო და უფრო დიდ რესურს ხარჯავს მისი ახალი ფუნქციებით დატვირთვაზე. რამდენიმე დღის წინ მომივიდა Facebook-ის შეტყობინება, რომ დღეიდან უკვე შემიძლია ჩემი გვერდის რეკლამები არამარტო თაიმლაინზე, არამედ მესენჯერშიც გავუშვა.

Facebook-ის მაგალითით იმიტომ ვმსჯელობ, რომ ასე თუ ისე, მთავარი სიტყვა მაინც მათზეა (პრინციპში, მათ ხომ ყველაფერი იყიდეს, რაც კი წინ დაუდგათ).

დაბოლოს, უფრო და უფრო მეტად ვითარდება ჩატბოტები. ეს არის ხელოვნური ინტელექტის საკმაოდ პრიმიტიული, მაგრამ საინტერესო ვერსია, რომელიც მესენჯერში თქვენს კითხვებს პასუხობს. ამ კითხვებზე პასუხი კი, რა თქმა უნდა, მას შემქმნელმა უნდა „ასწავლოს“.

ამ ჩატბოტების გამოყენება მეტ-ნაკლები წარმატებით უკვე დაიწყებს ბიზნეს-კომპანიებმა და ზოგიერთმა ორგანიზაციამ. თუმცა როგორც ჟურნალისტური ამბის გავრცელების საშუალება ის ჯერ არავის გამოუყენებია. ყოველ შემთხვევაში, ევაჯუნიორამდე (ასე დავარქვით ჩვენს პირველ მედია ჩატბოტს).

ის ასე შეიქმნა: ჟურნალისტების გუნდი ერთი თვის განმავლობაში ვმუშაობდით საქართველოში ნარჩენის მართვის თემაზე. გადავიღეთ სამი ვიდეო-სიუჟეტი (თუ გაინტერესებთ, ნახეთ აქ ან მოძებნეთ მესენჯერში MyAngle ჩატბოტი და ის გაჩვენებთ), უამრავი ფოტო, რაც, რა თქმა უნდა, ტექსტით არის შეკრული.

საბოლოოდ კი, როდესაც მასალა მზად იყო, ეს ყველაფერი ვასწავლეთ ჩატბოტს. მართალია, ის ჯერ ვერაა ისეთი დახვეწილი და ყველა კითხვას ვერ იგებს, თუმცა მისი პრინციპიც ეგ არის - ისწავლოს თავისივე პასუხგაუცემელი კითხვებით. რაც მეტი ადამიანი მეტ კითხვას უსვამს, ის უფრო და უფრო ჭკვიანდება.

მართალია, ვვარაუდობ, რომ ერთ-ორ წელიწადში ჩატბოტების გამოყენებას უფრო და უფრო მეტი მედია დაიწყებს (თან ამ დროისთვის ხელოვნური ინტელექტიც ალბათ ბევრად დაიხვეწება), მაგრამ დანამდვილებით მაინც ვერაფერს ვიტყვი. ინტერნეტში თხრობის ფორმები სწრაფად იცვლება. ერთი რამ კი დანამდვილებით შემიძლია ვთქვა: ცდად ღირს.

„თუ ნამდვილად გსურთ რამის გაკეთება, გზასაც იპოვით. თუ არა და, იპოვით მიზეზს!" - ახლა ჯიმ რონის ამ სიტყვებით თუ შეიძლება აიხსნას სურვილი, რომლითაც ტელეკომპანია „იმედი“ დროებით აჩერებს საზოგადოებრივ-პოლიტიკური თოქშოუების მომზადებას. არგუმენტად კი ასახელებს სურვილს, შეცვალოს არსებული გადაცემების ფორმატი და შეიმუშაოს თვისობრივად ახალი სატელევიზიო პროდუქტი, რომელსაც მაუყურებელი 2016 წლიდან იხილავს.

სწორედ ასეთი მარტივი, რამდენიმე აბზაციანი განცხადებით დახურა კერძო არხმა ორი გადაცემა - ინგა გრიგოლიას “რეაქცია” და “იმედის კვირა”. ზუსტად ვერავინ იტყვის, რისი გაკეთება სურდა ან არ სურდა ტელევიზიას, რომლის კურსი და გემოვნება დაარსების დღიდან განხილვის საგანია, თუმცა არსებობს რამდენიმე საეჭვო გარემოება:

1. ცვლილება ახალი სეზონის წინ - ვფიქრობ, კერძო მაუწყებლის სურვილები- შეცვალოს გადაცემების ფორმატი, გადაღებოს სტუდია, განაახლოს კოსტიუმები ... თითქმის იდენტურია, თუ ეს გეგმაზომიერად და ლოგიკურად ხორციელდება. „იმედის“ შემთხვევაში კი ცვლილების საჭიროება ახალი სეზონის დაწყებამდე მხოლოდ რამდენიმე დღით ადრე დაინახა გადაწყვეტილების მიმღებმა პირმა;

2. განცხადების ტექსტი - დაწესებულებამ, რომელსაც ყველაზე აქტიური შეხება აქვს გამართულ ვერბალურ გამოხატვასთან და გრამატიკის წესებთან, ასევე ლოგიკასთან და დასაბუთებასთან, მხოლოდ რამდენიმე აბზაცში ნაჩქარევი და „გაკრული ხელით დაწერილი გრამატიკით“ გამოაცხადა ცვლილება;

3. ჟურნალისტების წინასწარი ინფორმირება და ეჭვები - აღნიშნული გადაცემების მომზადებაში ჩართული პირები - პროდიუსერები და ჟურნალისტები აცხადებენ, რომ ისინი ბრუნდებოდნენ შვებულებიდან და აპირებდნენ ჩვეული სამუშაო რეჟიმის გაგრძელებას. უფრო მეტიც, მათ გაავრცელეს ერთობლივი გამოხმაურება, სადაც საეჭვოდ მიაჩნიათ, რომ არხის მესვეურებს თავად მიეღოთ გადაწყვეტილება რეიტინგული და კომერციულად მომგებიანი გადაცემების გაუქმების თაობაზე. გამოთქვამენ ვარაუდს, თითქოს ეს არის პოლიტიკური ხასიათის ნაბიჯი, დაკავშირებული ხელისუფლების ზოგიერთი წარმომადგენლის უკმაყოფილო დამოკიდებულებასთან;

4. უცნაური პოლიტიკური შეფასებები - მოქმედი პოლიტიკოსები გადაცემების დახურვის მიზეზად არხის არაობიექტურობას (გოგი თოფაძე) ან მაუწყებლის ირგვლივ ინტრიგისა და შეხლა-შემოხლის შენარჩუნებას ასახელებენ (გიორგი ვოლსკი);

5. მოახლოებული წინასაარჩევნო პერიოდის გაშუქების გარდაუვალობა - „იმედი“ ეროვნული მაუწყებელია და მას „მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონი (მუხლი 55), ასევე „საქართველოს საარჩევნო კოდექსი“ საქართველოს ორგანული კანონი (მუხლი 50 და მუხლი 51) აკისრებს ვალდებულებას გადასცეს წინასაარჩევნო დებატები მისი მომსახურების ზონაში მიმდინარე საარჩევნო კამპანიის დროს. ამასთან არადისკრიმინაციულად უზრუნველყოს ყველა კვალიფიციური საარჩევნო სუბიექტის თანაბარი მონაწილეობა წინასაარჩევნო დებატებში. ამდენად, ტელეკომპანია, თუ არა ავტორიზაციის შეჩერება ან სამაუწყებლო ფორმატის შეცვლა, სხვაგვარად საარჩევნო საკითხების გაშუქებას თავს ვერ აარიდებს. წინასაარჩევნო პერიოდი 50 დღიანია ტელევიზიისათვის. ეს კი მოსახლეობის ინფორმირებულობისათვის ძალიან მცირე დროა. ამიტომ ჩნდება ახალი კითხვა - აპირებს თუ არა კერძო ტელეკომპანია გააგრძელოს მაუწყებლობა არჩეული კურსით ან აპირებს თუ არა მუშაობის გაგრძელებას საერთოდ?

6. „იმედის“ და პოლიტიკური ინტერესების კვეთა - ქართულ მედიაში წინა ხელისუფლების მიერ მედიის საქმიანობაში ჩარევა ყველაზე უხეში ფორმით სწორედ „იმედთან“ დაკავშირებით 2007 წლის ნოემბერში განხორციელდა. მას შემდეგ ტელეკომპანიას არ შეუცვლია არც გავრცელების არეალი და არც მაყურებლების ნაკლებობას განიცდის, შესაბამისად, არც პოლიტიკოსების ინტერესები უნდა შემცირებულიყო მისი კონტენტის მიმართ.

საგულისხმოა, რომ მაღალი საჯარო ინტერესის მიუხედავად, კერძო მაუწყებლის მფლობელები თავიანთი გადაწყვეტილების თაობაზე ღიად არ საუბრობენ მედიასთან. ამიტომ დღეს კითხვაზე - რისი გაკეთება სურდა ზოგადად „იმედს“ - პასუხის მიღება მათსავე ვებგვერდზეც შეიძლება - „ითვალისწინებს რა დღევანდელობის მოთხოვნებს, მოვლენების დინამიკურ განვითარებასა და საზოგადოების დაკვეთას, "ტელეიმედი" მუდმივი განახლებისა და ძიების პროცესშია.“ - მითითებულია არხის შესახებ ინფორმაციაში. ამ ჩანაწერით აღმოჩნდა, რომ არხის მფლობელების გადაწყვეტილება არხის პოლიტიკის წინააღმდეგაცაა, რადგან საზოგადოებრივ-პოლიტიკური გადაცემების დახურვა არ ითვალისწინებს დღევანდელობის მოთხოვნებს, არ ეხმაურება საზოგადოების დაკვეთას და ეს ყველაფერი არ ტოვებს განახლების და ძიების შთაბეჭდილებას.

სამწუხაროდ, მედიამფლობელებმა საქართველოში ძალიან ბევრჯერ დაივიწყეს მარტივი ჭეშმარიტება, რომ მედია ბიზნესის ყველაზე საპასუხისმგებლო ფორმაა. ის, როგორც უნიკალური მექანიზმი, უზრუნველყოფს დემოკრატიის სიცოცხლისუნარიანობას გამოხატვის თავისუფლების მეშვეობით. იქნებ ამიტომაცაა, რომ მედიის საქმიანობაში საეჭვო გარემოებების ერთობლიობას პირველ რიგში პოლიტიკური გავლენებისაკენ მივყავართ ხოლმე. ბუნებრივია, რომ იდენტური ვარაუდები ჩნდება „იმედის“ ახალი გეგმების მიმართაც.

ამ საქმეში უმიზეზობაც მიზეზია

ყველაზე მარტივი პასუხი ამ კითხვაზე ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიას აქვს. ქარტიის მე-7 პრინციპი ამბობს:

ჟურნალისტს უნდა ესმოდეს მედიის მიერ დისკრიმინაციის წახალისების საფრთხე: ამიტომ ყველაფერი უნდა იღონოს ნებისმიერი პირის დისკრიმინაციის თავიდან ასაცილებლად რასის, სქესის, სექსუალური ორიენტაციის, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური და სხვა შეხედულებების, ეროვნული ან სოციალური წარმოშობის საფუძველზე ან რაიმე სხვა ნიშნით.

ხშირად, ჟურნალისტები თავს იმართლებენ, რომ ბალანსის დაცვისთვის მეორე მხარე სჭირდებათ. სწორედ აქ არის პრობლემა - ძალადობის და დისკრიმინაციის მომხრე ვერასოდეს იქნება საზოგადოებრივი დისკუსიის პროცესში მეორე ლეგიტიმური მხარე. ტექნიკური ბალანსი არ არის პროფესიული სტანდარტი. მაგალითად, როცა ქალს სახის გამოჩენისთვის ქვებით ქოლავენ, ქმართან გაშორებისთვის სახეს მჟავით უწვავენ, გაუპატიურებით ემუქრებიან, მოძალადეები ვერ იქნებიან ამ თემაზე საჯარო დისკუსიის ლეგიტიმური მონაწილენი. მედიამ საზოგადოების ინფორმირებას უნდა შეუწყოს ხელი იმისათვის, რომ მოქალაქეებმა მეტი გაიგონ კონკრეტული საკითხების შესახებ და შემდეგ, სწორი არჩევანი გააკეთონ. მარტივად, სიკეთე და ბოროტება, სიყვარული და სიძულვილი, მტერი და მოკეთე გაარჩიონ ერთმანეთისგან.

როცა ეთერში ისმის ქსენოფობია - განსხვავებულის მიმართ სიძულვილი, ჟურნალისტი ვალდებულია, რომ რესპონდენტი გააჩეროს და არ დაუშვას სიძულვილის ფრქვევა. ფაქტებით გამყარებული ინფორმაციით და საკითხის ცოდნით დაიცვას ადამიანები უმრავლესობის, იქნება ეს ეთნიკური, რელიგიური თუ სექსუალური, ტერორისგან.

კომუნიკაციის თეორეტიკოსი, მედიის კრიტიკოსი და კოლუმბიის პროფესორი ჯეიმს ქერი წერდა, რომ მედია არ არის საზოგადოების მხოლოდ ამსახველი, ის ქმნის კიდეც საზოგადოებას, საზოგადოების საერთო და მნიშვნელოვან ღირებულებებსა და კონტექსტებს. მედია საზოგადოებრივი დისკუსიის, უფრო სწორად სამოქალაქო საჯარო დისკუსიის მონაწილეა. სამოქალაქო სივრცისთვის კი ქსენოფობია სრულიად მიუღებელი და დაუშვებელი მოვლენაა. სამოქალაქო სივრცისთვის სწორედ საერთო საჯარო სიკეთეა მნიშვნელოვანი.

მედიის სოციოლოგი, მრავალი წიგნის ავტორი ახალი ამბების სოციოლოგიასა და ინფორმაციის გავლენაზე მაიკლ შადსონი წერს, რომ მედია მშრალად არ უნდა აშუქებდეს მოვლენებს და უნდა ეცადოს, რომ ყურადღება მიაქციოს გასაშუქებელი საკითხის პოლიტიკურ, ეკონომიკურ, სოციალურ, კულტურულ და სხვა კონტექსტებს, რაც საზოგადოებას ამ მოვლენის არსში უკეთ გარკვევაში დაეხმარება.

პროფესიული მედიის როლი უმნიშვნელოვანესია იმისთვის, რომ აღწეროს არა მხოლოდ ერთი კონკრეტული ქმედება, მაგალითად ქსენოფობთა მარში, არამედ ახსნას რა არის მარშის მხარდამჭერთა მოტივაცია, აჩვენოს მარშის სრული კონტექსტი და მნიშვნელობა ჩვენი მულტიკულტურული, მრავალეთნიკური საზოგადოებისთვის. კულტურის ისტორიკოსები წერენ, რომ მთავარია აჩვენონ არა მხოლოდ მოქმედება, არამედ ისიც, რა მნიშვნელობა, მიზეზები და შედეგები შეიძლება ჰქონდეს ამ მოქმედებას. მოახდინოს მისი მენტალური, ემოციური, კონცეპტუალური დეკონსტრუქცია. ძალიან მნიშვნელოვანია, არა მხოლოდ აღწერა, რაც ჟურნალისტიკის უმნიშვნელოვანესი ნაწილია, არამედ ფართო კონტექსტის ჩვენება, ერთი შეხედვით დაფარული მნიშვნელობებისა და სიმბოლოების ახსნა. მედიის მიზანია იმ მსოფლმხედველობის დეკონსტრუქცია, რომელიც რესპონდენტს ამოძრავებს. სწორედ ამიტომაა უმნიშვნელოვანესი მოვლენის, საკითხის სახელდება - ეთნიკურად არაქართველი ადამიანების მიმართ სიძულვილის მობილიზება ვერ იქნება ქართველთა მარში, მიუხედავად იმისა, რომ ორგანიზატორებს ასე უნდათ პოზიციონირება და პატრიოტიზმით სპეკულაცია. მედიამ უნდა დაარქვას მოვლენებს სახელი, თქვას, რომ ეს ქსენოფობთა მარშია, რომელსაც თავად ორგანიზატორები ქართველთა მარშს უწოდებენ.

თუ საკითხის მშრალად გაშუქება და ტექნიკური ბალანსი ხელს უშლის მოვლენის არსის გაგებას, ე.ი. მედია ვერ ასრულებს მთავარ ფუნქციას - სიმართლე მოუყვეს საზოგადოებას.

მოვლენების მიუკერძოებელი გაშუქება არ ნიშნავს სიმართლის დაკარგვას. მოვლენების არსის ანუ სიმართლის ჩვენება კი გამორიცხავს სხვაზე მოძალადეების ლეგიტიმურ მხარედ აღიარებას და საზოგადოებრივი სიკეთისთვის უმნიშვნელოვანესი ხარისხიანი დისკუსიის იაფფასიან, მყვირალა ცირკად ქცევას.

პედოფილია - სწორედ ამ თემას მიეძღვნა 13 ივლისის „სხვა რაკურსი“ . გადაცემაში მოგვიყვნენ ბავშვებზე სექსუალური ძალადობის ცალკეული შემთხვევის შესახებ, დეტალურად აღწერეს, სად, როგორ, ვინ იძალადა არასრულწლოვნებზე, შემდეგ კი ფაქტების შეფასებას სტუდიაში სტუმრად მყოფ მსახიობებს, ტელეწამყვანებს, სასამართლო სამედიცინო ექსპერტს, იურისტსა და მღვდელ ანთიმოზ ბიჩინაშვილს სთხოვდნენ. პედოფილია არაერთხელ გაიგივდა ლგბტ თემთან და არაერთხელ აღნიშნა, რომ პედოფილია და და ჰომოსექსუალობა სათავეს დასავლეთიდან იღებს.

გადაცემაში სტუმრად მოწვეული ჰყავდათ დედა, რომლის არასრულწლოვან შვილზეც სექსუალურად იძალადეს და რის შემდეგაც გამოძიების ინფორმაციით, ბავშვმა თავი მოიკლა. დედას დეტალურად სთხოვდნენ აღეწერა რა როგორ მოხდა, სტუდიაშივე წაიკითხეს ბავშვის მიერ დატოვებული წერილები, სადაც ის მასზე განხორციელებული ძალადობის შესახებ წერდა.

ბავშვებზე სექსუალური ძალადობის ფაქტების აღწერისას აღინიშნა ისეთი ამაზრზენი, არაეთიკური დეტალები, რომლის გამეორებისგანაც ამ მასალაში თავს შევიკავებთ.

„ვუშველოთ ბავშვებს, ნუ დავღუპავთ მომავალ თაობას. ამ პატარა ქვეყანაში როცა აუპატიურებენ ბავშვებს, მაშინ სად არიან ზემდგომი ორგანოები? სად არიან არასამთავრობო ორგანიზაციები? სად რის პრეზიდენტი? პარლამენტარები და საზოგადოების ის წევრები, რომლებსაც საქართველოს მომავალი სტკივათ?!“ - ამ სიტყვებით მიმართა წამყვანმა აუდიტორიას და გადაცემის მსვლელობისას არაერთხელ აღნიშნა, რომ არ იცოდა რომელი უწყება იყო პასუხისმგებელი ბავშვთა მიმართ ძალადობაზე.

გაგიკვირდებათ და პედოფილიის ერთ-ერთ გამომწვევ ფაქტორად ოჯახების სოციალური მდგომარეობა დასახელდა. ის, რომ მსგავსი შემთხვევების 75%-ზე მეტი, სწორედ სოციალურად დაუცველ ოჯახებში ხდება, გაურკვეველ მონაცემებზე დაყრდნობით, გადაცემის სტუმარმა, „ანტიკორუფციული კავშირის“ თავმჯდომარემ გია ბურჯანაძემაც დაადასტურა.

არგუმენტს, რომ პედოფილიის შემთხვევები დასავლეთ ევროპის ისეთ ქვეყნებშიც ხშირია, სადაც მოსახლეობის ცხოვრების დონე მაღალია, მღვდელი ანთიმოზი გამოეხმაურა და გვამცნო, რომ იქ პედოფილია მიღებულია და ამის დასტურად ნორვეგია დაასახელა. მღვდელი ანთიმოზი შემდეგ ბიბლიურ სწავლებაზე გადავიდა და ისიც გვითხრა, რომ როდესაც მოსე მთიდან ჩამოვიდა და თან 10 მცნება ჩამოიტანა, ცოდვების ჩამონათვალში „ჰომოსექსუალიზმიც შედიოდა, პედოფილიაც, ნეკროფილიაც და ზოოფილიაც“. მართალია, პედოფილიისა და ჰომოსექსუალობის ერთ სიბრტყეში განხილვამ, ანთიმოზსა და კიდევ ერთ სტუმარ ლიზა ვადაჭკორიას შორის აზრთა სხვადასხვაობა გამოიწვია, მაგრამ „ჰომოსექსუალიზმი რომ ცოდვაა“, ამაზე კონსენსუსი ნამდვილად შედგა.

გადაცემის მიწურულს სტუმრებმა პრობლემის მოგვარების საკუთარი ვერსიებიც შემოგვთავაზეს. ლიზა ვადაჭკორიამ ყურადღების რეგიონებზე გამახვილება გვირჩია. რა უნდა გავუკეთოთ მოძალადეს? - ეს იყო ძირითადი კითხვა, რაც სტუდიაში ისმოდა. ზოგმა მოძალადეების ქიმიური კასტრაცია მიიჩნია საუკეთესო გამოსავლად. მღვდელმა ანთიმოზმა ყმაწვილკაცობის პერიოდი გაიხსენა, მოგვიყვა როგორ ნახა 20 წლის ასაკში პირველად შიშველი ქალი ემანუელას სახით, შემდეგ მსგავსი ადამიანების არც მუშტით მაგრად ცემის სურვილი დამალა, თუმცა ბოლოში მაინც ჰუმანურობა გამოიჩინა და მოძალადეებისთვის სამუდამო პატიმრობის მისჯა საუკეთესო გამოსავლად დაასახელა.

გადაცემიდან ვერ გავიგეთ, რამდენად მასშტაბურია პრობლემა, როგორია სტატისტიკა, რას აკეთებს სახელმწიფო ამგვარი ფაქტების პრევენციისთვის, გადაცემაში მხოლოდ, ძალადობის შემთხვევების შოუს ელემენტებით გამდიდრებული დეტალები და თემისთვის არარელევანტური სტუმრების მოსაზრებები მოვისმინეთ. ასე იქცა ეს უმძიმესი თემა რეიტინგის მოსაპოვებლად დადგმულ შოუდ, რომლის ამოსავალი წერტილი არა საჯარო ინტერესი, არამედ აუდიტორიის ცნობისმოყვარეობის დაკმაყოფილება იყო.

მასალა მომზადებულია UNICEF- ის მიერ დაფინანსებული პროექტის ფარგლებში - "ბავშვთა საკითხების ეთიკური გაშუქება მედიაში". პუბლიკაციაში გამოხატული მოსაზრებანი ეკუთვნის ავტორს და არ ასახავს გაეროს ბავშვთა ფონდის ოფიციალურ თვალსაზრისს

რამდენიმე შემთხვევა მახსოვს:

2012 წლის 18 სექტემბერს ის ვიდეო გავრცელდა, მერე „ციხის კადრები“ რომ ვუწოდეთ. საღამოს 7 - ზე დაიწყო გამოქვეყნება. მთელი ქალაქი იმ ღამესვე გარეთ გამოვიდა, მედია საგანგებო რეჟიმში მუშაობდა. საზოგადოებრივი მაუწყებლის მაყურებელმა მეორე დღემდე მომხდარის შესახებ არაფერი იცოდა. არ გაუშუქებია.

2015 წლის 13 ივნისს საღამოს სტიქია დაიწყო. ათეულობით ადამიანი დაზარალდა, 21 კი -გარდაიცვალა. წყალდიდობის შესახებ ინფორმაციის გავრცელება ღამის 12 საათისთვის დაიწყო. მიუხედავად იმისა, რომ სხვა არხებთან შედარებით ადიდებულ მდინარესთან ტერიტორიულად ყველაზე ახლოს მდებარეობდა, საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა საკუთარ მაყურებელს ქუჩების დატბორვის შესახებ მხოლოდ ღამის 03:10 წუთზე ამცნო, მაშინ როდესაც სხვა ორი კერძო არხი უკვე ეთერში იყო.

2015 წლის 13 ნოემბერს პარიზში მასშტაბური ტერაქტი მოხდა. ეს ის დროა, შეჩვეულები რომ არ ვართ ჯერ ტერაქტების სერიებს. მაშინ მთელი მსოფლიოს თემა იყო. იმ ღამეს, პირველ საათზე ტერაქტზე მხოლოდ „რუსთავი 2-მა“ დაწერა საკუთარ საიტზე. საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა მომხდარის შესახებ საკუთარი საიტით მეორე დღის 10 საათზე ამცნო აუდიტორიას. იმ დღეს ეთერში შესვლა ყველა მაუწყებელმა დააგვიანა. საზოგადოებრივი ამ დაგვიანებულებს შორისაც არ იყო პირველი.

2017 წლის 2 ივლისი - ხანძარი გაჩნდა ელიავას ბაზრობაზე. იმ საღამოს პირდაპირ ეთერში საგანგებო რეჟიმში იმუშავა ყველა ძირითადმა არხმა საზოგადოებრივი მაუწყებლის გარდა. მათ ინფორმაცია მხოლოდ ვებსაიტის მეშვეობით გაავრცელეს. ეთერში ფეხბურთი გადაიცემოდა.

ხელმძღვანელობამ თქვა, რომ ფეხბურთს ვერ გაწყვეტდნენ, რადგან საერთაშორისო ვალდებულებაა და დაჯარიმდებოდნენ, თუმცა იქვე აღნიშნეს, რომ კვირა დღე იყო, თანამშრომლები სახლში იყვნენ, თანაც „სასპეცე“ ამბად არ მიიჩნიეს.

„სასპეცე“ არის ყველა ამბავი, რომელიც ეხება ათეულობით ადამიანს და ამის გამო იმსახურებს სპეციალურ გამოშვებას მაუწყებლისგან. სინამდვილეში მაყურებელს არ აინტერესებს ვინ ზის „სუპერდესკთან“ თუ „სუპერთეიბლთან“, ჯარიმდები თუ არა, მეორე არხი ისევ სატელიტზეა თუ ჩახსნილი გაქვს. მას ინფორმაცია სჭირდება და ვალდებული ხარ შეასრულო შენი ფუნქცია. ეგებ გიღირდეს ჯარიმის გადახდაც, ნდობის მოპოვების ხარჯზე.

თუ საჭიროა ტიტრიც უნდა გამოუჩნდეს ფეხბურთის მაყურებელს, გვერდით ფანჯარაც, იქვე წარწერაც, რომ მატჩს ვერ ვწყვეტთ, მაგრამ ვართ მეორე არხზე, ტაიმებს შორის პირველ არხზეც, ვებზეც, რადიოშიც, ყველგან, სადაც საჭიროა იმისათვის, რომ იყო ინფორმირებული. იმიტომ, რომ ჩვენ საზოგადოებისთვის ვმუშაობთ. მხოლოდ ვებსაიტის მუშაობას ნამდვილად არ სჭირდება მილიონები. ყოველწლიურად ათეულობით მილიონი ლარი ყველა პლატფორმის სრულფასოვნად მუშაობისთვის იხარჯება საზოგადოების გადასახადებიდან.

არადა ისე ხდება, რომ რატომღაც კერძო არხები ხშირად ასწრებენ, მაინცადამაინც სხვისი ჟურნალისტი აღმოჩნდება ხოლმე შემთხვევით წყალდიდობის ეპიცენტრში, კვირა დღე სხვა ყველა არხისთვის ორშაბათი გამოდგება და ადვილად გადიან საგანგებო გამოშვებით ეთერში.

სწორედ საინფორმაციო გამოშვება არის ის, რითიც საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა შეიძლება კონკურენცია გაუწიოს კერძო არხებს. დროული და მიუკერძოებელი ინფორმაცია ქმნის ნდობას მის მიმართ, რაც ძალიან რთული პროცესია და საგანგებო სიტუაციები არის სწორედ ის გამოცდა, რომლის ჩაბარების შემდეგ, უფრო ადვილად მოიპოვებ ამ ნდობას. როგორ აშუქებ ექსტრემალურ სიტუაციას, რამდენად აღმოგაჩნდება სწრაფად რეაგირების უნარი, მიხვდები რომ „სასპეცეა“ და იქნები პირველი, გადმოართვევინებ ყველას შენთან. ეს არის შანსი მედიისთვის.

როცა დაგჭირდა მნიშვნელოვანი მოვლენის შესახებ ინფორმაციის მიღება და საზოგადოებრივი მაუწყებელი არ აღმოჩნდა შენ გვერდით, როცა მეორედაც გაგიცრუა იმედი, როცა მესამედაც ვერ იდგა მოწოდების სიმაღლეზე, როცა ამ საგანგებო მოვლენებს შორისაც დიდად არაფრით გამოირჩევა მისი მუშაობა, საზოგადოებრივზე აღარ გადართავ, აღარ გჯერა, რომ ამჯერად მაინც გაართმევს თავს. ის შენიანი აღარ არის.

2016 წლის ნოემბრის ბოლოს ინტერნეტ საძიებო სისტემებში საქართველოდან ყველაზე ხშირად ალბათ, სიტყვა „ჰეჯირება“ იგუგლებოდა. მაშინ, ჯერ კიდევ ფინანსთა მინისტრობის კანდიდატის, დიმიტრი ქუმსიშვილის წინადადებამ - “მოსახლეობის უდიდეს ნაწილს იპოთეკური და სამომხმარებლო სესხები ჰქონდათ უცხოურ ვალუტაში და მათი ფინანსური ცოდნის სიმწირის გამო, მათ არ შეეძლოთ დაეჰეჯირებინათ აღნიშნული ტრანზაქციები” - საგონებელში ჩააგდო არამხოლოდ ქართული მედია, არამედ მთელი საზოგადოება. სხვა „უცხო“ სიტყვებთან ერთად, ყურს ყველაზე მეტად ეს „ჰეჯირება“ ჭრიდა.

„ჰეჯირება“ ინგლისური სიტყვაა და არაპირდაპირ თარგმანში რისკის დაზღვევას, ქუმსიშვილის შემთხვევაში კი სესხის სავალუტო რისკისგან თავის დაზღვევას ნიშნავს. ანუ ფინანსთა მინისტრობის კანდიდატს უნდოდა, ეთქვა, რომ მოსახლეობა სესხების სავალუტო რისკისგან თავს ვერ იცავს, რადგან მათ არასაკმარისი ფინანსური განათლება აქვთ. დიმიტრი ქუმსიშვილმა ალბათ მშვენივრად იცოდა, რომ ზმნას - „დაეჰეჯირებინა“ „ტრანზაქციებთან“ შეამხანაგებულს, მისი მსმენელი დეპუტატების უმრავლესობაც კი ვერ გაიგებდა, არათუ ხალხი და მედია. ჩნდება კითხვა, რატომ გამოიყენა მაშინ საჯარო პირმა ეს რთული ტერმინები? მისი მიზანი ხომ საზოგადოებასთან მაქსიმალურად გასაგებ ენაზე საუბარი უნდა იყოს? აქ შეიძლება, ერთ მოვლენასთან გვქონდეს საქმე - რესპონდენტების ნაწილი (განსაკუთრებით ეკონომიკაზე „მოლაპარაკე თავები“) ხშირად იყენებს რთულ ტერმინებს, რითიც მსმენელთა უმრავლესობაში ჯერ გაუგებრობას იწვევს, შემდეგ კი ბრმა ნდობის გაჩენის მოლოდინი აქვთ. ისიც მესმის, რომ ეკონიმიკაზე „მარტივად“, ხალხისთვის გასაგებ ენაზე წერა, ან საუბარი ბევრს ბუნებივადაც არ გამოსდის. ჩვენ გვყავს კარგი ეკონომისტები, მაგრამ მათგან მხოლოდ ერთეულებს შეუძლიათ, გააგებინონ მსმენელებს, რატომ უფასურდება ლარი, ან რა კავშირი აქვს ეკონომიკურ ზრდას ყველა ჩვენგანის კეთილდღეობასთან.

ის, რაც პრობლემაა საზოგადოებისთვის, აისახება მედიაზეც, - ჟურნალისტები საერთო ტენდენციებს არასდროს ჩამორჩებიან. მოსახლეობის ფინანსური განათლების დონე ჩანს არამარტო მათ გადაწყვეტილებებში, არამედ ტელევიზორშიც და გაზეთის ფურცლებზეც. ეკონომიკურ თემებზე თხრობა პოპულარული ნამდვილად არ არის, თუმცა საკითხის აქტუალურობა, მაშინ, როცა ეროვნული ვალუტის მდგომარეობას, მისი მერყეობის გამო, ზოგი სავალუტო ჯიხურების აბრებზე, ზოგიც ბლუმბერგზე აკვირდება, აიძულებს მედიას, ფინანსები მთავარი ამბავი გახდეს. წმინდა საბაზრო ეკონომიკის პრინციპით, მოთხოვნა ქმნის მიწოდებას ინფორმაციის გავრცელების კუთხით. აქ პრინციპიდან გადახვევაც შეიძლება, თუ რამდენიმე ავტორიტეტული და გაბედული მედია მოინდომებს - ეკონომიკური თემების გაშუქებაზე, სავალუტო კრიზისის გარეშეც შეიძლება შექმნა მოთხოვნა. ამ მცირე ხელოვნური ჩარევით მთხრობელიც და მსმენელიც თვალს და ყურს მიაჩვევს ფინანსურ ტერმონოლოგიას, კვალიფიციურ თხრობას და ამით პოლიტიკოსებსაც გამოეცლებათ ეკონომიკური სიმყიფით დამფრთხალ აუდიტორიაზე მანიპულაციური ეფექტის შესაძლებლობა ჰეჯირებებითა და შოკუნიებით.

ლარის გაუფასურებამ (და არა დევალვაციამ) და ეკონომიკური ზრდის შენელებამ მოსახლეობის ყურადღება ამ „რთული“ სფეროსადმი ერთიორად გაზარდა. ეკონომიკას მთავარ საინფორმაციო გამოშვებებში ახლა გაცილებით მეტი დრო ეთმობა, თუმცა ახალი ამბების სპეციფიკიდან გამომდინარე, ძალიან რთულია, 2-3 წუთში კარგად ახსნა ეკონომიკური და ფინანსური ცვლილებების მიზეზები, მერე სადღაც ჰეჯირება და ტრანზაქციაც გაგეპარება და მაყურებელს კვლავ ინფორმაციულ შიმშილში ტოვებ. არც თემის ვრცლად გაშუქებაა მთლად უმტკივნეულო. პრობლემაა კარგი რესპონდენტების პოვნა, სწორი კითხვების დასმა, შემდეგ კითხვების შებრუნება. პრობლემაა პოლიტიკოსს ან ექსპერტს მოვთხოვოთ, გასაგებად აგვიხსნას რას ნიშნავს მისი ნათქვამი „ჭკვიანური“ ფრაზები. თუ რესპონდენტი ვერ ახეხებს ამას, სასურველია, ჟურნალისტმა აუხსნას, მსმენელს/მკითხველს/მაყურებელს, რა უნდოდა, ეთქვა მის სტუმარს.

ახალს ალბათ, არაფერს ვიტყვი და გავმეორდები, რომ კვლავ განათლების პრობლემასთან მივდივართ. ჩვენ არ გვყავს სპეციალისტი ჟურნალისტები, ანუ ცოტაა ისეთი, ვისაც თან მენქიუ აქვს წაკითხული/ნასწავლი (გრეგორი მენქიუს „ეკონომიკის პრინციპები“ საქართველოში ყველაზე პოპულარული ლიტერატურაა ამ სფეროში) და თან მედიაშია. ჟურნალისტებად მომუშავე პროფესიონალ ეკონომისტებს გაცილებით უკეთ გამოუვიდოდათ ეკონომიკის გაშუქება და ეს ბუნებრივიცაა. ახლა ჩვენ გვყავს ეკონომიკაზე მომუშავე რამდენიმე ძალიან კარგი ჟურნალისტი, ზოგი ისეთია, რომ სფეროს ნამდვილ ექსპერტად იქცა, თუმცა საერთო ფონზე მხოლოდ მათი ძალისხმევა საკმარისი არ არის. ქვეყნის ეკონომიკურ მოწყობაზე არათუ ჟურნალისტებს, სამწუხაროდ, ბევრი სხვა პროფესიის წარმომადგენლებსაც არ აქვთ წარმოდგენა. არ იციან როგორ მუშაობს ბიზნესი, რა ღირებულება აქვს ფულს დროში, ან თუნდაც, რისგან შედგება ბიუჯეტი. შემდეგ ამ ადამიანებების გადაწყვეტილებები ზემოქმედებას ახდენს თითოეული ჩვენგანის მომავალზე. ეკონომიკურად უფრო განათლებული საზოგადოება არჩევნებზე გაცილებით წელგამართული მივიდოდა.

ეკონომიკური თემების გაშუქება განყენებულად არ უნდა განვიხილოთ. პრობლემები აქ იგივეა, რაც სხვა თემების გაშუქებისას, ცოტა უფრო მეტი ტერმინოლოგიური სიმძმიმით. ამიტომ თუ რომელიმე კონკრეტული მიმართულებით გვინდა ვწეროთ, ალბათ სჯობს შევისწავლოთ ეს სფერო მეტ-ნაკლებად დეტალურად, ან ჩვენი ძალებით, ან ტრენინგებით (ორდღიან, ძირითადად გასართობ ტრენინგებს არ ვგულისხმობ). ეკონომიკურად განსწავლულები უფრო მეტ თემასაც ვიპოვით და უფრო მწვავეებიც გავხდებით. აღარც ჰეჯირების „დაგუგლვა“ დაგვჭირდება და აღარც ლარის ინფლაცია გვეგონება სწორი ტერმინი. თუმცა ჟურნალისტებს რას ვერჩით?! მაშინ, როცა პარლამენტის დეპუტატს ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკის (EBRD) აბრევიატურა საროსკიპოში ერევა.

ალბათ, ბევრი წიგნი, გზამკვლევი და რჩევა არსებობს, როგორ გავაშუქოთ პოლიტიკური ამბები. თუმცა, როცა პოლიტიკისა და იმ სოციალური პრობლემებისგან თავს ვიძვრენთ, რომელზეც მედია ყოველდღიურად წერს, ბევრი ჩვენგანი ფესტივალებზე ატარებს დროს. ფესტივალების გაშუქებაზე კი ცოტა ფიქრობს. არადა, თითოეული ასეთი ღონისძიება ბევრ ადამიანს ეხება: ორგანიზატორებს, შემსრულებლებს (მუსიკალური ჯგუფებით დაწყებული და მეღვინეებით დამთავრებული) და როგორც წესი, უამრავ დამსწრესაც იზიდავს.

ფესტივალი კი ხალხისთვის ჯერ კიდევ დაწყებამდეა მნიშვნელოვანი. ისინი გაფაციცებით ემზადებიან, ალაგებენ ჩანთებს. ფიქრობენ, ლამაზი მაისური ეყოფათ თუ ზაფხულში ზამთრის ტანსაცმლის ჩაცმაც მოუწევთ. მზის სათვალე დასჭირდებათ თუ საწვიმარი. როგორ შეძლებენ მარტივად მისვლას ან რომელ საათზე გაუხსნიან კარებს. ამ ინფორმაციის მიწოდება ორგანიზატორებთან ერთად, მედიასაც შეუძლია. ჩვენც უნდა გადავურჩეთ ფესტივალის მეორე დღეს გრიპის წამლის სმას და სარეცხის თოკზე ფოტოაპარატების გაფენას.

ფესტივალის გაშუქებამდე არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ მობილურისა თუ კამერის დამუხტვა პარლამენტის მოსაცდელში უფრო მარტივია, ვიდრე უზარმაზარ მინდორში. არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ შესაძლოა, ჩვენი მობილური ოპერატორის ინტერნეტი მაინცდამაინც ამ ადგილას არ მუშაობდეს. ქალაქის გადატვირთული ქუჩებიდან შორს კი “თბილისსაც არ ვეყვარებით”.

სამწუხაროდ, ჩვენი აპარატურა არც საყვარელი მომღერლების დანახვაზე გრძნობს ადრენალინის მოზღვავებას - მათ კუმირები არ ჰყავთ. ღია ცის ქვეშ კი, შესაძლოა კოკისპირულ წვიმაშიც მოგიწიოთ დგომა. ხოლო, თუ თქვენც იმ ფანებს შორის ხართ, რომელიც ყველანაირ ამინდში ბედნერია, აპარატურაზე მაინც იფიქრეთ. სანამ ქალაქიდან გახვალთ, თუ სპეციალური შალითა არა, პოლიეთილენის პარკი წაიღეთ, რომ ტექნიკას გადააფაროთ.

ალბათ, იმას გამეორება არ უნდა, რომ მეგობრების წვეულების გადასაღებადაც შეიძლება აკრედიტაცია დაგჭირდეთ. თანაც, პრესის ბარათის მიღებისას, ორგანიზატორები ღონისძიებაზე მუშაობის წესებსაც გაგაცნობენ.

თუ ტექნიკური მხარე სრულად მოვაწესრიგეთ, დროა, ფესტივალის გაშუქების შინაარსობრივ ნაწილზეც ვიფიქროთ. ჯერ უნდა გავნსაზღვროთ, ვისთვის ვწერთ ან ვიღებთ. ინტერნეტ მედიის მომხმარებელთა დიდმა ნაწილმა ისედაც იცის, რომ ახლა ეს ფესტივალი მიმდინარეობს. შესაბამისად, ამ დროს, სტანდარტულ ახალ ამბავზე მეტად, ფესტივალიდან რეპორტაჟი უფრო საინტერესო იქნება. თუმცა, უნდა გვახსოვდეს, რომ თითოეულ ღონისძიებას უამრავი მხარე აქვს, ჟურნალისტს კი შესაძლებლობა, სრულიად განსხვავებული კუთხეებით დაინახოს ეს ფესტივალი. უნდა ვეცადოთ, რომ მოვყვეთ ყველაფერი. ვცადოთ კრიტიკაც - მოვყვეთ რიგებზე, რომელიც საათობით გრძელდება, ან თბილ ლუდზე. გამოვკითხოთ ახლომახლო მაცხოვრებლებიც, იქნებ ვინმეს ფესტივალმა პრობლემა შეუქმნა. ჩავწეროთ რაც შეიძლება მეტი დამსწრე, მოვისმინოთ მათგან ემოციები, კრიტიკა და შეფასებები. უნდა მოვყვეთ, როგორ ვითარდებოდა და იცვლებოდა ეს ღონისძიება, თუკი ის უკვე რამდენიმე წელია ტარდება. კარგი იქნება, შემსრულებლებისგან მოვისმინოთ, რით განსხვავდება ეს გარემო წინა წლების ან სხვა სივრცეებისგან. რამდენად კომოფრტულია გარემო, რამდენად კარგია ინფრასტრუქტურა და ტექნიკურად რამდენად გამართული ეს ფესტივალი. უნდა გვახსოვდეს, რისი ნახვა ენდომებოდა ადამიანს, რომელიც ღონისძიებას ვერ ესწრება და რა გამორჩა მათაც კი, ვინც ამ სივრცეში შეიკრიბა.

სიღრმისეულად გაშუქებისთვის მნიშვნელოვანია, რომელიმე ცნობილ რეჟისორთან, მხატვართან ან “ჰედლაინერ” ჯგუფთან მოვახერხოთ ინტერვიუს ჩაწერა. რა თქმა უნდა, იმ პირობით, რომ ჩვენი მთავარი კითხვები ასეთი არ იქნება: “ხინკალი უკვე გასინჯეთ?” “ხომ არ არსებობს სხვაგან საქართველოზე ლამაზი ქვეყანა?”. უნდა გვახსოვდეს, რომ ამ ადამიანებისგან შეიძლება საინტერესო ინფორმაციის მიღება. რასაც, დაახლოებით ისეთივე მომზადება სჭირდება, როგორც პოლიტიკოსთან ინტერვიუს. მოკლედ, არც ისეა, აკრედიტაცია გავაკეთოთ და გაშუქებას რა უნდა.

უნდა ვწეროთ თავისუფლად, თუმცა ყველაფერს აქვს საზღვარი. იმ ადამიანებს, რომლებიც მუსიკის ნაცვლად ისევ მანქანების საყვირის ხმას უსმენენ, ან ბუნებაში ღვინის დაგემოვნების მაგივრად, სამსახურში სვამენ მესამე ფინჯან ყავას, მაინცდამაინც არ მოხიბლავთ ჩვენი აღტაცებული კომენტარი, სტატიები და სიუჟეტები, თუ როგორ გვიხარია ამ ფესტივალზე ყოფნა. რა თქმა უნდა, კულტურული ღონისძიებები არ მოითხოვს, რომ აკადემიური სტილით ვისაუბროთ. თუმცა, ფესტივალზე ყოფნისას, არ უნდა დაგავიწყდეს, ჟურნალისტები ვართ და არა ჩვენ წინ მდგომი რიგითი დამსწრე, რომელიც სცენის ფონზე იღებს “სელფის” და წერს ზუსტად ასეთ კომენტარს.

ბევრ ადამიანს აინტერესებს ფესტივალის მზადების ან დასრულების პროცესიც. დასაწყისამდე ფანებს ერთი სული აქვთ, ნახონ, როგორ ეწყობა სცენა, როგორ ემზადებიან ჯგუფები.. თუმცა, საზოგადოებისთვის ისიც მნიშვნელოვანია, როგორ დასრულდება ღონისძიება. იქნებ გარემო დანაგვიანებული რჩება, ან ეს მინდორი ადგილორივების საძოვარი იყო, რომელიც პირწმინდად გადაითელა.

მოკლედ, ფესტივალი, როგორც წესი, გასართობი ღონისძიებაა. თუმცა, მასაც ბევრი კუთხე აქვს, სჭირდება მომზადება და დაკვირვებით გაშუქება.