2017 წლის 2 ივნისს გავრცელდა ინფორმაცია, რომ ტერორისტული ორგანიზაცია „ისლამური სახალიფოს“ რიგებში კიდევ ერთი ქართველი მებრძოლი, 25 წლის მუხმად ბაღაკაშვილი დაიღუპა. გარდაცვლილის მამის, ახმად ბაღაკაშვილის ცნობით, მისი შვილი სირიაში 19 წლის ასაკში წავიდა და იქ მეუღლე და ორი მცირეწლოვანი შვილი დარჩა. მუხმადი 27-ეა საქართველოდან, რომელიც სირიასა და ერაყში მიმდინარე საომარ მოქმედებებს შეეწირა.

ბუნებრივია, ისლამურ სახალიფოში საქართველოს მოქალაქეთა ყოფნა და მათი ამბის გაშუქება ჩვენი მედიის ფოკუსში ხშირად ექცევა. თუმცა, ბოლო პერიოდში გამოიკვეთა ტენდენცია, სადაც გარკვეული მედიასაშუალებები ისლამური სახალიფოსა და საქართველოს ურთიერთკავშირს ხელოვნურად, ფაქტებისა და გარემოებების გაუაზრებლად წამოჭრიან ხოლმე.

ერთ-ერთ მაგალითად შეგვიძლია მივიჩნიოთ, გაზეთ „რეზონანსის“ 15 ივნისის სტატია „ხალიფატი საქართველოსკენ მოიწევს-ეს საფრთხე გადაფარავს ყველა გამოწვევას“ . სტატია სამხედრო,პოლიტიკურ და უსაფრთხოების საკითხებში ანალიტიკოსების, ამირან სალუქვაძისა და ვახტანგ მაისაიას ინტერვიუებისგან შედგება.

600 სიტყვიან სტატიაში, საქართველოში ისლამური სახალიფოს ინტერესების გაძლიერების არგუმენტად, მკითხველთათვის მხოლოდ ორგანიზაციის მიერ ავღანეთში, ირანსა და ინდოეთში ბოლო დროს განხორციელებული აქტივობებია მოყვანილი. სტატია ვახტანგ მაისაიას კომენტარით სრულდება „..მე ვიცი, რომ ჩვენი მთავრობა ბევრი გამოწვევის წინაშე დგას, მაგრამ დრო მოქმედებს ჩვენ საწინააღმდეგოდ და ეს საფრთხე გადაფარავს ყველა შიდა თუ საგარეო გამოწვევას. ამიტომ, ამ საკითხს მთავრობამ დროულად უნდა მიხედოს...“. განცხადება საზოგადოებას არათუ ბუნდოვან და უსაფუძვლო ინფორმაციას აწვდის, არამედ ხელოვნურ შიშსა და აპოკალიპტურ მოლოდინებს უქმნის.

ტერორიზმთნ დაკავშირებული საკითხების გაშუქება მედიისთვის ერთ-ერთი ყველაზე მიმზიდველი პროცესია, რადგან პროდუქტის ფართო საზოგადოებრივი დაფარვა თითქმის გარანტირებულია. თუმცა, თავისი სენსიტიურობისა და სპეციფიკურობიდან გამომდინარე, ზემოთ ხსენებულ თემაზე მუშაობა მეტ პასუხისმგებლობას მოითხოვს, მითუფრო თუ ის ფაქტებისა და რეალური გარემოების ანალიზისგან არის დაცლილი.

ნებისმიერ მსგავს დაუმუშავებელ სტატიასა თუ რეპორტაჟს, შეუძლია მრავალი უკუშედეგისა და პრობლემის გაჩენა ქვეყნისათვის. მეტი სიცხადისთვის, შეგვიძლია გავიხსენოთ ევროპარლამენტარი სტივენ ვულფი, რომელიც საქართველოსთვის ვიზალიბერალიზაციის მინიჭების მოწინააღმდეგე იყო და ძირითად არგუმენტად სწორედ მსგავსი, წყაროების არმქონე ინფორმაცია მოიყვანა: “ქართულმა გაზეთმა "რეზონანსმა" დაწერა, რომ 600-700 ტერორისტი იყენებს საქართველოს, როგორც ტრანზიტულ ქვეყანას "ისლამური სახელმწიფოს" ტერიტორიაზე. მოდით, ნუ დავუშვებთ მსგავს შეცდომას, რაც მერკელმა გასულ წელს დაუშვა“.

იმ მიზნით, რომ საზოგადოებაში არ გაჩნდეს ცრუ განგაშის გარემო, შევეცადოთ პუნქტობრივად ავხსნათ, თუ როგორია რეალისტური მოლოდინები ისლამური სახალიფოსა და საქართველოს გადაკვეთისა. ასევე, ვის წისქვილზე შეიძლება დაასხას წყალი მსგავსი შინაარსის სტატიებმა და განცხადებებმა:

· 2014 წლიდან დღემდე, დასავლურმა კოალიციამ ისლამურ სახალიფოზე სირიასა და ერაყში 11,000-ზე მეტი საავიაციო იერიში მიიტანა. 2016 წლის იანვრისათვის, ისლამური სახალიფოს 78,000 კვადრატულ კილომეტრს აკონტროლებდა. დეკემბრისათვის, საერთაშორისო კოალიციისა და სხვადასხვა სამხედრო ოპერაციის შედეგად ტერორისტული ორგანიზაციის გავლენის არეალი 60,000 კვადრატულ კილომეტრამდე შემცირდა. 2017 წელს ისლამურმა სახალიფომ თითქმის დაკარგა ტერიტორიული კონტროლი და გავლენა ერაყში, სადაც უკანასკნელ ბასტიონად ქალაქ მოსულის ძველი უბანიღა დარჩა. მეორე ფლანგზე, სირიის ოპოზიციურმა და დასავლური კოალიციის ძალებმა მიმდინარე წლის 6 ივნისს, ისლამური სახალიფოს მიერ სრულად კონტროლირებად ქალაქ რაქას მიმართულებითაც დაიწყეს მასშტაბური სამხედრო ოპერაცია. ქალაქის დაკარგვა ორგანიზაციას სირიაშიც გამოაცლის მნიშვნელოვან დასაყრდენს.

მოსულის რუკა. წითელი ფერით აღნიშნულია IS მიერ კონტროლირებადი ტერიტორია

· ისლამური სახალიფოს ძალების შევსების მთავარი წყარო უცხოელი მებრძოლები იყვნენ. 2011 წლიდან დღემდე, სხვადასხვა წყაროზე დაყრდნობით, ისლამური სახალიფოს რიგები 27,000-მდე უცხოელმა გაირა. ზუსტი სტატისტიკა სამწუხაროდ არ არსებობს, მაგრამ თუ კი დავეყრდნობით “Guardian”-ს 25,000-მდე უცხოელი მებრძოლი უკვე გარდაიცვალა, ხოლო დარჩენილთაგან დიდი ნაწილი ცდილობს თავი დააღწიოს ორგანიზაციას თურქეთის გავლით.

მხარდამჭერთა დაკარგვის ფონზე ისლამური სახალიფო ნამდვილად გახდა უფრო აგრესიული საერთაშორისო მასშტაბით. ახალი „სისხლის“ მოზიდვის მიზნით აწყობს ტერაქტების სერიას ევროპის დედაქალაქებსა თუ ცენტრალურ აზიის ქვეყნებში. ეს ნაბიჯები გადადგმულია მხოლოდ საერთაშორისო მედიის ყურადღების ცენტრში დარჩენის, საკუთარი პროპაგანდის უფრო მეტად გავრცელებისა და ახალი თანამოაზრეების გაჩენის მიზნით.

· 2015 წლიდან, ისლამური სახალიფოს ფინანსური შესაძლებლობი და შემოსავლები მნიშვნელოვნად შემცირდა. აშშ-სა და კოალიციის მიერ ორგანიზაციის მიერ კონტროლირებად ტერიტორიაზე ნავთობის ინფრასტრუქტურის განადგურებამ, თურქეთის საზღვარზე კონტრაბანდის შედარებით შემცირება და გადასახადების გადამხთელთა რაოდენობის კლებამ, ორგანიზაციის გავლენა მნიშვნელოვნად შეასუსტა. რიგითი მებრძოლის საშუალო ხელფასიც 400 დოლარიდან 200 დოლარამდე დაეცა,

დღეისათვის ისლამური სახალიფო ბოლო წლებთან შედარებით ყველაზე სუსტია. ტერიტორიების, გავლენისა და მებრძოლთა რაოდენობის კლებამ ორგანიზაციის სამხედრო შესაძლებლობები მნიშვნელოვნად შეამცირა. ამრიგად გაუგებარი, რა ლოგიკითა და რესურსებით უნდა „დაიძრას“ ისლამური სახალიფო საქართველოსკენ. რაც შეეხება ჩვენი მოქალაქეების ჩართულობას ორგანიზაციაში:

· ISIS-ში მებრძოლ საქართველოს მოქალაქეთა ზუსტი სტატისტიკა არ არსებობს. ტერორიზმის შესახებ ამერიკის შეერთებული შტატების დეპარტამენტის მოხსენებაში აღნიშნულია, რომ პანკისის ხეობიდან და მაღალმთიანი აჭარიდან წასული საქართველოს 50-100 მოქალაქე ისლამური სახალიფოს რიგებში იბრძვის. ამ სფეროს მკვლევარები საქართველოშიც დაახლოებით იმავე რაოდენობას ასახელებენ. ჩვენმა მოქალაქეებმა საქართველო 2015 წლამდე დატოვეს, ხოლო გადინების ახალი შემთხვევები არ ფიქსირდება. ეს რამდენიმე მიზეზით შეიძლება იყოს განპირობებული : ა) ზოგადად ისლამური სახალიფოს დასუსტება; ბ) გავლენიანი ფიგურების, მაგალითად თარხან ბათირაშვილის ლიკვიდაცია;

ვინ შეიძლება, მსგავსი სახის სტატიები და ინფორმაცია ბოროტად გამოიყენოს?

· კითვხაზე პასუხი ნათელია - პირველ რიგში, რუსეთის ფედერაციამ. მოსკოვს არაერთხელ გაუკეთებია სპეკულაციური განცხადებები იმის თაობაზე, რომ პანკისის ხეობა და საქართველო არის თავშესაფარი და სატრანზიტო კორიდორი ტერორისტული ორგანიზაციებისთვის. თუ გავითვალისწინებთ ასევე ჩეჩნეთის რესპუბლიკის ამჟამინდელი ლიდერის რამზან კადიროვის სიძულვილს პანკისელებისა და ზოგადად ვაჰაბიზმის მიმდევრებისადმი, ინტერვენციის საბაბის მოძიება ამ მიმართულებით, მოსკოვისთვის წარმოუდგენლად რთული ნამდვილად არ უნდა იყოს. განსაკუთრებით ყურადსაღები იყო მცირე ხნის წინ კადიროვის განცხადება, როდესაც მან საქართველოსთან საზღვარი მოინახულა და ღიად დაიმუქრა, რომ საზღვარს საქართველოდან ტერორისტები ვერ გადალახავდნენ.

· საერთაშორისო არენაზე, კრიტიკოსებს ეძლევათ საბაბი ჩვენი ევროატლანტიკური ინტეგრაციის გზაზე პოტენციური პრობლემების წარმოქმნის კუთხით და სერიოზულ ზიანს აყენებს ქვეყნის საერთაშორისო პრესტიჟს.

დღეისათვის, საქართველოში ტერორიზმის ანალიზის მიმართულებით ნამდვილად არ არის სახარბიელო ვითარება. ფაქტობრივად არ არის გაანალიზებული თუ რა იყო ჩვენი მოქალაქეების რადიკალიზაციისა და გადაბირების მიზეზები. არ გვაქვს ერთი სტრატეგიული დოკუმენტიც კი სადაც ტერორიზმი, როგორც საფრთხე არის ფართოდ გაშლილი და წარმოდგენილია პრევენციის გზები. თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ექსპერტებმა და მედიამ საზოგადოებას უსაფუძვლო და ფაქტების ნაკლებობით გაჯერებული აპოკალიპტური ინფორმაცია მიაწოდოს და ხელოვნურად დანერგოს შიში.

გიორგი გოგუაძე, საქართველოს რეფორმების ასოციაცია

თითქოს რთულია, ქართულმა სატელევიზიო გადაცემებმა გაგაოცოს. აქამდე მეგონა, რომ გია ჯაჯანიძის შოუ ქართული სატელევიზიო პროდუქტების ფსკერი იყო, თუმცა აღმოჩნდა, რომ გაოცების რესურსი კვლავ მოიპოვება მედიასივრცეში.

15 ივნისის გადაცემა პროფილში, მაია ასათიანმა მოახერხა და ახალ საფეხურზე ჩაიყვანა თავისივე საავტორო თოქ-შოუ "პროფილი". იმდენი პრობლემური რამ მოხდა ერთ გადაცემაში, რომ დახარისხებაც კი გამიჭირდა. პირველად, როცა გადაცემის პრომო ვნახე, რამდენიმე წუთი არ მჯეროდა, რომ ეს მართლა ხდებოდა. სტუდიაში წრეზე ისხდნენ რიგი, საეჭვო ღირებულებების მქონე ადამიანები და საზოგადოებრივი მორალის კენწეროდან ასამართლებენ ქალს, რომელიც თავის ცხოვრებაზე საუბრობდა.

“ყოფილი ჟურნალისტი, მწერალი, ხუთი შვილის დედა, დღეს მეძავია!” - მაია ასათიანმა ისეთი პათოსი შექმნა მარიამის ისტორიაზე, რომ ცნობილი სატელევიზიო მორალისტები, თავის ქნევით, ნწ ნწ-ს ძახილით და დამახასიათებელი ემოციურობით, ყველას თვალწინ განიხილავდნენ მათივე წინ მჯდომი ადამიანის ცხოვრებას. პრინციპში, ახალი ამაში არც არაფერია, სხვისი ცხოვრებით ინტერესი და განსჯა სპორტის სახეობა რომ იყოს, საქართველო ცალსახად, მოწინავე პოზიციებზე იქნებოდა მსოფლიოში თუ არა, ევროპაში მაინც. მოკლედ, ამჯერად რეალური განკითხვის დღე მოაწყვეს სტუმრებმა და ამაში განსაკუთრებული წვლილი უშუალოდ, გადაცემის ავტორმა მაია ასათიანმა შეიტანა.

ყველაფერი დაიწყო იმით, რომ ჯერ განხილული ისტორია პროსტიტუციისგან გაიმიჯნა. უკლებლივ ყველა სტუმარმა გამოხატა ემპათია მარიამის მიმართ და მხოლოდ შემდეგ დადგნენ მორალის სადარაჯოზე. გადაცემის წამყვანის რამდენიმე ყალბი მცდელობის მიუხედავად, რომ სტუმრებს თავი მარიამის ადგილზე წარმოედგინათ, ყველაფერი მაინც განკითხვით სრულდებოდა. საყოველთაო თანხმობა შედგა იმის თაობაზე, რომ მას შეეძლო სხვა სამსახური მოეძებნა, დამლაგებლად ემუშავა ან თუნდაც, კარდაკარ შემწეობა ეთხოვა, ოღონდ სექსის სანაცვლოდ ფული არ აეღო.

მთელი გადაცემის პათოსიც თითქმის ეს იყო. მარიამს არავინ დაუჯერა, რომ ყველა იმ მცდელობის მიუხედავად, რაზეც საუბრობდა, მან სამსახური ვერ იშოვა. “ჰქონდა მარიამს სხვა გამოსავალი?”, “პატიოსანი გზით ვერ მოახერხა ფულის შოვნა“, “შენ ხო ხვდები, რომ თქვენ წინ მეძავი არ ზის?” - ისმოდა სტუდიაში სხვადასხვა კონტექსტში. გადაცემის წამყვანი ამით თითქოს, მარიამის მხარდჭერას ცდილობდა. მისი თქმით, 5 შვილის დედა, რომელსაც სხვა გამოსავალი არ ჰქონდა “მეძავი” არ არის, იმიტომ რომ ის ამას შვილების დასაპურებლად აკეთებს. მაია ასათიანმა თავისი არგუმენტის გასამყარებლად, იქვე მოიყვანა თავისი ნაცნობის მაგალითი, რომელიც "ამას" Dolce & Gabanna-ს ფეხსაცმელების გამო აკეთებს და დასძინა, რომ მისთვის ის 500 დოლარიანი ადამიანები უფრო მეძავები არიან.

შემექმნა შთაბეჭდილება, რომ მარიამი არ იყო ერთადერთი ადამიანი, ვის განკითხვასაც მაია ასათიანი შოუს ფარგლებში გეგმავდა. “თამო, შენ აგიღია სექსში ფული? ანუ მარიამი მეძავია?” - პირდაპირ მიახალა გადაცემის ავტორმა სტუდიაში მყოფ თამო ვაშალომიძეს. მისი სახით, მაია ასათიანს კიდევ ერთი ეპატაჟური სტუმარი ჰყავდა, თუმცა გადაცემის წამყვანს ვაშალომიძემ იმედები აშკარად არ გაუმართლა. წამყვანი ალბათ ელოდა, რომ განსხვავებულ ისტორიებს მოისმენდა სტუმრისგან, არ უჯერებდა, რომ მან ადმინისტრატორად მუშაობით იყიდა კომერციული ფართი. რამდენჯერმე ჩაეძია და ყველა კითხვას ასრულებდა გაკვირვებით და გაოცებით, თუ როგორ შეძლო მან "პატიოსანი" შრომით კომერციული ფართის შეძენა.

მაგრამ რა არის პატიოსანი შრომა?! გადაცემის სტუმრებმა კარდაკარ სიარული და შემწეობის თხოვნა სექს სამუშაოზე უფრო ღირსეულ საქმიანობად მონათლეს. სამწუხაროდ, არც გადაცემის წამყვანს და სტუდიაში მსხდომი ადამიანების აბსოლუტურ უმრავლესობას არ უხსენებია, რომ სექს სამუშაოც ჩვეულებრივი სამუშაოა, რომ ადამიანის სხეული მისივე საკუთრებაა და ხშირ შემთხვევაში, სექს-მუშაკობა უბრალოდ არჩევანი და ძალადობისგან დაცლილი გადაწყვეტილებაა.

მაშინ როცა სექს-მუშაკები ერთ-ერთი ყველაზე მარგინალიზებული და სტიგმატიზებული ჯგუფია საქართველოში, როცა კლიენტები და სამართალდამცავი ორგანოებიც კი სისტემატიურად ავიწროებენ სექს-მუშაკებს, ყალბი და მორალისტური კვარცხლბეკიდან პრობლემის ანალიზი არათუ პრობლემას არ აგვარებს, პირიქით, ისედაც ჩაგრული ჯგუფის კიდევ უფრო მეტ სტიგმატიზებას და გარიყვას უწყობს ხელს.

სამწუხაროა, რომ მეინსტრიმ მედიასივრცეში ხშირად აკეთებენ გადაცემებს სენსიტიურ თემებზე ისე, რომ გადაცემაზე მომუშავე ადამიანები წინასწარ არ იკვლევენ საკითხს. არ ინტერესდებიან, ადგებათ თუ არა ზიანი ცალკეულ ადამიანებს მათი გადაცემით. ყველაფერი საბოლოოდ, რეიტინგსა და სკანდალზე გადის. ამიტომ ქართულ მედიასივრცეში სამწუხაროდ, კიდევ დიდხანს დარჩება თოქ-შოუ “პროფილი”, გია ჯაჯანიძის “სხვა რაკურსი” და ადგილი აღარ მოიძებნა გოგი გვახარიას და სალომე ასათიანისთვის, რომელთა გადაცემებიც საზოგადოებრივი მაუწყებლის "რეფორმების ტალღას" შეეწირა.

გიორგი თაბაგარი, თანასწორობის მოძრაობის აქტივისტი

უკვე ერთ კვირაზე მეტია, რაც ჟურნალისტთა ნაწილი აქტივიზმში ჩავერთეთ – ჩვენ სოლიდარობას ვუცხადებთ აზერბაიჯანის ხელისუფლებისგან დევნილ კოლეგას, აფგან მუხტარლის, რომელიც თავს საქართველოს აფარებდა. ის 29 მაისს თბილისის ცენტრიდან გაუჩინარდა და ბაქოს ციხეში აღმოჩნდა. როგორც თავად ამბობს, გაიტაცეს. ჯერჯერობით, მტკიცებულებებით გამყარებული ალტერნატიული ვერსია, რომელიც გატაცების ვერსიას გააბათილებდა, ან გაამყარებდა, არავის შემოუთავაზებია საზოგადოებისთვის.

ეს ამბავი საგანგაშო და მნიშვნელოვანი რამდენიმე მიზეზის გამო არის, თუმცა, ამჯერად, ყურადღებას მხოლოდ სოლიდარობის აქციებში ჟურნალისტების ჩართვასა და მათ მოტივაციაზე გავამახვილებ. აქციების ერთ-ერთი მონაწილე მეც ვარ.

ძალიან იშვიათად მახსენდება შემთხვევები, როცა ჟურნალისტებმა, თუნდაც დროებით, გვერდით გადავდეთ ჩვენი პროფესიული საქმიანობა, ხელში ავიღეთ პლაკატები, სასტვენები და კონკრეტული საქმის გაპროტესტება, როგორც აქტივისტებმა, ისე დავიწყეთ. ასეთი შემთხვევა მართლაც რომ თითზე ჩამოსათვლელია, მათ შორის მახსენდება ე.წ. ფოტორეპორტიორების საქმე და მაესტროს დასაცავად გამართული აქციები. ამ დროს გადაილახა წითელი ზღვარი აქტივიზმსა და მიუკერძოებელ ჟურნალისტიკას შორის. სწორედ ასეთი შემთხვევაა ჩემთვის აფგან მუხტარლის საქმე.

როდესაც On.ge-ს დამფუძნებლებთან ერთად, ახალი ნიუსრუმის ჩამოყალიბებაზე დავიწყე მუშაობა, ერთ-ერთი პირველი ნაბიჯი სარედაქციო ქცევის კოდექსის შემუშავება იყო. იმისათვის, რომ აგვერიდებინა რაიმე სახის პოლიტიკურ, ან ბიზნეს ინტერესთან აფილირება და უზრუნველგვეყო ჩვენ მიერ შექმნილი ახალი ამბების მიუკერძოებლობა, საკუთარ თავს და რედაქციას, მსოფლიოს წამყვანი მედიასაშუალებების პრაქტიკის გათვლისწინებით, შეზღუდვები დავუწესეთ. ასეთ შეზღუდვებს შორისაა: ძვირადღირებულ საჩუქრებზე უარის თქმა, ისეთ საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ მოვლენებში საჯაროდ მონაწილეობისგან თავის არიდება, რომლის გაშუქებაც, როგორც ჟურნალისტებს, პოტენციურად მოგვიწევს, ასევე, აქტუალურ საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ საკითხებზე სოციალურ ქსელებსა თუ საჯარო დისკუსიებში აზრის გამოხატვისგან თავის შეკავებას.

საქართველოში, ყველაზე მეტად, ალბათ, ბრიტანეთის საზოგადოებრივ მაუწყებელს იცნობენ, განსაკუთრებით პროფესიულ წრეებში. BBC სტანდარტების ერთგვარ საზომადაა მიჩნეული. BBC-ის ქცევის კოდექსი თანამშრომლებს მიმდინარე მოვლენებზე საკუთარი აზრის გამოთქმას უზღუდავს, რათა დაცული იყოს ტელეარხის მიუკერძოებლობა და რეპუტაცია. თუმცა, იქვე აღნიშნულია, რომ მიუკერძოებლობა არ გულისხმობს და არ მოითხოვს ფუნდამენტური დემოკრატიული ღირებულებებისგან დისტანცირებას.

მარტივად რომ ვთქვათ, როდესაც საქმე ეხება ჰომოფობიას, რასიზმს, კიდევ ათასნაირ ფობიას, გამოხატვის თავისუფლებასა და პროფესიულ სოლიდარობას, რესპექტაბელური მედიასაშუალება უნდა დადგეს ადამიანის უფლებების სადარაჯოზე და არ შეიძლება ამ პრობლემებთან დაკავშირებით, მიუკერძოებელი დამკვირვებლის პოზიცია დაიკავოს.

ჟურნალისტ მუხტარლის გატაცება ჩემთვის არის ამბავი, რომელიც, პირველ რიგში, პროფესიულ სოლიდარობას ეხება – საკუთარი საქმიანობისთვის დევნილ და შევიწროებულ ადამიანს იმ ქვეყანაში შეექმნა საფრთხე, რომელსაც მან თავი შეაფარა. მე მჯერა, რომ ეს არის ჩვენი პროფესიული ღირსების საქმე და ჩემი, როგორც ერთი კონკრეტული ჟურნალისტის როლს, ამ საპროტესტო აქციებში სწორედ ამ ღირსების დაცვაში ვხედავ. რაც კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია: მე, ჩემი დღევანდელი აქტივიზმით, ვიცავ ჩემს პროფესიას, იმ სამუშაო გარემოს, სადაც ვმუშაობ, რადგან თუ ეს დღეს დაემართა დევნილ კოლეგას, ხვალ იგივე შეიძლება მე და ჩემს სხვა კოლეგებს გაგვიბედონ. ასეთ დროს უმნიშვნელოვანესია კოლეგების მხარდაჭერა, სოლიდარობა და ერთიანობა. სწორედ ამტომ მჯერა, რომ რაც უფრო მასშტაბური იქნება სოლიდარობა, მით უფრო დროულად აღმოიფხვრება პრობლემები.

როდესაც ერთი კონკრეტული ჟურნალისტის პროფესიული საქმიანობა და ფიზიკური არსებობა დგება საფრთხის ქვეშ, ეს ნიშნავს, რომ პოტენციური საფრთხის ქვეშაა ყველა სხვა ჟურნალისტი და მედიასაშუალება. შეიძლება ვიღაცამ იკითხოს, რატომ არის ჟურნალისტის დაცვა და სოლიდარობა სხვა პროფესიის ადამიანის დაცვაზე მნიშვნელოვანი? პასუხი მარტივია: ყველა პროფესიის ადამიანის და ყველა მოქალაქის დაცვა თანაბრად მნიშვნელოვანია. სწორედ, მიუკერძოებელი და არაანგაჟირებული მედიის მოვალეობაა მოქალაქეთა პრობლემებზე საუბარი, მათი წარმოჩენა და ამით, ნებისმიერი ხელისუფლებისთვის დისკომფორტის შექმნა, რათა მათ უფრო სწრაფად და ეფექტიანად მოაგვარონ ეს პრობლემები. იმისათვის, რომ ჟურნალისტებმა შევძლოთ სხვა ადამიანებზე თავისუფლად წერა, მათი პრობლემების წინ წამოწევა და ჩვენი საქმიანობით, პასუხისმგებელი პირების იძულება, მოაგვარონ ეს პრობლემები, გვჭირდება უსაფრთხო სამუშაო გარემო, სადაც არ იქნება შიში, რომ ჩვენი კრიტიკული სტატიის, ან სიუჟეტის გამო, საფრთხეს შეგვიქმნიან. არის შემთხვევები, როცა ამის მისაღწევად მხოლოდ კრიტიკული ჟურნალისტური ნამუშევრები არ კმარა და როცა უფრო მეტი ხმაურია საჭირო – სწორედ ახლა არის ეს შემთხვევა და ჩვენი მიზანიც ესაა.

ბოლო დღეებში ერთმა ადამიანმა მედიის როლზე საუბრისას, ამერიკული მედიასაშუალება The Washington Post-ის სლოგანი შემახსენა, რომელიც ქართულად ასე ჟღერს: “დემოკრატია კვდება სიბნელეში”. ვფიქრობ, ეს ზუსტად ასახავს დამოუკიდებელი და ანგარიშვალდებული მედიის როლს, რომელიც საშუალებას არ აძლევს დემოკრატიას, მოკვდეს სიბნელეში.

თუ აქამდე ბევრს ვსაუბრობდით, ჟურნალისტურ მასალებში არასასურველ, არასაჭირო დროს არასრულწლოვანთა იდენტიფიცირების საკითხზე, დღეს პრობლემაა ამ ბავშვების ისე ჩვენებაა, რომ მაყურებელმა აღიქვას რას, ვის ეხება ამბავი. ის, რაც ქართულ ტელესივრცეში ხშირად გვხდება, არის მოსიარულე ბლარები და წრეები ბავშვების ნაცვლად, ან უბრალოდ გადღაბნილი კადრები. ასევე, ხშირია შემთხვევები, როცა სატელევიზიო მედია ბავშვს მაშინ ფარავს, როცა ამის საჭიროება არ არის.
ეს კადრები იმ სიუჟეტებიდანაა, რომლებიც ქუჩაში მცხოვრებ და მომუშავე ბავშვებს მიეძღვნა:

არის შემთხვევები, როცა ჟურნალისტის მოტივაცია, დაფაროს ბავშვი, გაუგებარი რჩება. მაგალითად, ამ უკიდურესად გაჭირვებული ოჯახის შესახებ მომზადებულ სიუჟეტში, დედა იდენტიფიცირებულია. გაუგებარია, თუკი მედია მიიჩნევდა, რომ ბავშვის იდენტიფიცირება არ შეიძლებოდა, მაშინ რა აზრი ჰქონდა დედის იდენტიფიცირებას, ამით ხომ არასრულწლოვნების ირიბი იდენტიფიცირებაც ხდება. სიუჟეტში ბავშვები ასე ჩანან:

არასაჭირო დაფარვის მაგალითები, ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის მიერ ჩატარებულ ბავშვთა მონიტორინგის ანგარიშშიც მოხდა. მაგალითად, “რუსთავი 2-ის“ შუადღის გადაცემაში გასული სიუჟეტი ეძღვნებოდა თემას, ასეირნებენ თუ არა ძიძები ბავშვებს სიცივეში. სიუჟეტში ძიძა იყო იდენტიფიცირებული , მაგრამ ბავშვების ნაცვლად, კადრში გადღაბნილი წრეები სეირნობდნენ.

ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის რეკომენდაციაა, ბავშვი მხოლოდ მაშინ დაფაროთ, როდესაც იდენტიფიცირების შემდეგ, შესაძლებელია მისი მდგომარეობა გაუარესდეს. როდესაც ბავშვის სახის გარდა ყველაფერი იდენტიფიცირებულია, მაშინ მისი სახის დაფარვა აზრს კარგავს, ვინაიდან ბავშვის ამოცნობა მარტივი ხდება.

„გადაღების დაგეგმვისას უმჯობესია წინასწარ განსაზღვროთ, საჭიროა თუ არა ბავშვის დაფარვა. თუ რედაქცია იღებს ბავშვის ამ გადაწყვეტილებას, მაშინ უმჯობესია ოპერატორს წინასწარ შეუთანხმდეთ, ერთად დაგეგმოთ და კადრებიც შესაბამისი გადაიღოთ - აჩვენეთ ისეთი დეტალები, რაც ერთის მხრივ მის იდენტიფიცირებას არ მოახდენს და მეორეს მხრივ არ დააზარალებს მასალის ვიზუალურ მხარეს, მაგალითად, აჩვენეთ სხვადასხვა დეტალი“.

როგორ დავფაროთ ბავშვი, ისე, რომ არ დავაზიანოთ სიუჟეტის ვიზუალური მხარე, ამის ერთ-ერთი საუკეთესო მაგალითია, BBC-ს სიუჟეტი ტრანსგენდერ ბავშვებზე.

„ცხოვრება კონტრასტებით არის სავსე და ბუნებრივია, ეს კონტრასტი აისახება ჩვენს გადაცემაშიც. დარწმუნებული ვარ, აი, ამ კადრით ვერასდროს მიხვდებით, სად ვართ ახლა ჩვენ. ეს ლამაზი ბაღი, ულამაზესი ყვავილები... ჩვენ ვიმყოფებით დაბალი რისკის პენიტენციურ დაწესებულებაში, მე-16 დაწესებულებაში, რომელიც უნიკალურია საქართველოში და არა მარტო საქართველოში,“ - ამ რომანტიკული შესავლით დაიწყო 17 მაისს, ტელეკომპანია „იმედის“ წამყვანმა, ეკა ხოფერიამ თავისი შოუ („ეკა ხოფერიას შოუ“). ამით დაიწყო ციხეში მაყურებლის „ზღაპრული“ მოგზაურობაც.

ვერ გეტყვით რატომ, თუმცა ჟურნალისტმა გადაწყვიტა, რომ ციხის ყველა "სიკეთე" ზედმიწევნით დეტალურად ეჩვენებინა. თან ისე დეტალურად, რომ ადამიანს კითხვაც დაგებადებოდა, ნეტავ, სად უფრო სჯობსო. პენიტენციურ დაწესებულებაში ხოფერიას გიდის ფუნქცია სასჯელაღსრულებისა და პრობაციის მინისტრის მოადგილემ, ზვიად მიხანაშვილმა შეასრულა და დაწესებულების ყველა კარიც ფართოდ გაუღო. მასპინძელმა სტუმარს ჯერ დაწესებულებაში წიგნებით სავსე ბიბლიოთეკა და საკლასო ოთახები დაათვალიერებინა (თან განუმარტა, რომ აქ ხშირად მოდიან მწერლები და საზოგადო მოღვაწეები), შემდეგ კი სასადილოში შეუძღვა.

სტუმარმა ულუფის მიღებისთვის რიგ პატიმრებთან ერთად დაიკავა და სადილის მენიუგაგვაცნო. „აი მეთექვსმეტე დაწესებულების სადილი: კარტოფილი, ჩიხირთმა ქათმით, კომპოტი და პატიმრების მიერ გამომცხვარი პური,“ - გვითხრა ჟურნალისტმა და იქვე ხაზი გაუსვა, რომ ეს სწორედ ის არის, რაც მას არასდროს დაუგემოვნებია. ჰოდა, დააგემოვნა და მოეწონა - ჩიხირთმა ძალიან გემრიელი იყო.

სადილის შემდეგ, უკვე იმ პუნქტთან გადავინაცვლეთ, სადაც, წამყვანის თქმით, პატიმრები სასურველ პროდუქციას ყიდულობენ. ის იქვე, ერთ-ერთ მსჯავრდებულსაც გაესაუბრა. მსჯავრდებული ამბობდა, რომ ყველა აქტივობაშია ჩართული და ციხის პირობებით ძალიან კმაყოფილია.

სავაჭრო პუნქტის შემდეგ, გადაცემის საშუალებით, მსჯავრდებულებისთვის გრძელვადიანი პაემნებისთვის განკუთვნილი ადგილიმოვინახულეთ. „აა, ბინაა, ფაქტიურად,“ - აღფრთოვანება ვეღარ დამალა ჟურნალისტმა. „ბინას“ სამუშაო ოთახი მოჰყვა, (სადაც მსჯავრდებულები ხისგან სხვადასხვა ნივთს ამზადებენ), სამუშაო ოთახს კი სამხატვრო. სამლოცველო ოთახში კი მსჯავრდებულმა აღნიშნა, რომ მისი ფასეულობები იქ შეეცვალა - დააფასა ის, რასაც მანამდე არ აფასებდა.

დეტალების აღწერით რომ არ დაგღალოთ, გეტყვით, რომ ციხის სტუმარ-მასპინძელთან ერთად, მაყურებლები დაწესებულების სპორტულ დარბაზსაც ვესტუმრეთ, პენიტენციური დაწესებულების თეატრალური დასის რეპეტიციას და ფრანგულის გაკვეთილებსაც დავესწარით. ნანახით აღფრთოვანებას ჟურნალისტი მსჯავრდებულებისთვის დასმულ კითხვებშიც გამოხატავდა. ჟურნალისტის ერთ-ერთი კითხვა ასეთი იყო: "იქნებოდა თუ არა საფრანგეთში მსგავსი დაწესებულება? ცოტა დაუჯერებელ ადგილზე ვარ. მგონი, მაყურებელს ძალიან გაუკვირდება,“ - ამბობს ჟურნალისტი.

გადაცემა დროდადრო სასჯელაღსრულებისა და პრობაციის მინისტრთან, კახი კახიშვილთან ინტერვიუთი იჭრებოდა. პირველი, რაც ჟურნალისტმა მინისტრს უთხრა, ის იყო, რომ ის მე-16 დაწესებულებაში ნანახით დიდი შთაბეჭიდილების ქვეშ მოექცა. აღფრთოვანების გამოხატვის შემდეგ კი, ჟურნალისტი იმ რთული გზით დაინტერესდა, რასაც აღნიშნულ შედეგამდე იყო საჭირო.

მინისტრმა ისაუბრა მსჯავრდებულებისთვის განკუთვნილ სოციალურ პაკეტებსა და მათ მიერ დამზადებული ნივთების გასაყიდად შექმნილ ონლაინმაღაზიაზე(ამ მაღაზიის საშუალებით ბენეფიციარები შემოსავალს იღებენ). გარდა ამისა, მინისტრი განათლებისა და ჯანდაცვის პროგრამების ხელმისაწვდომობის საკითხსაც შეეხო. მისი თქმით, თუ მსჯავრდებული საპატიმროში არსებულ სამედიცინო პუნქტებში სასურველ სერვისს ვერ იღებს სხვადასხვა წამყვან კლინიკებში გადაჰყავთ.

ინტერვიუს მიწურულს, ჟურნალისტმა მინისტრს საქმიანობა შეუქო და აღნიშნა, რომ ეს სწორედ ის სფეროა, სადაც ძალიან მნიშვნელოვანი რეფორმები გატარდა და თითოელი გადარჩენილი ადამიანი ამას საკუთარ თავზე გრძნობს.

გადაცემა მე-16 პენიტენციური დაწესებულების თეატრალური დასის წარმოდგენით დასრულდა. მსჯავრდებულებმა „12 განრისხებული მამაკაცი“ რუსთაველის თეატრის სცენაზე ითამაშეს. სპექტაკლს სასჯელაღსრულების მინისტრიც ესწრებოდა. კახიშვილის თქმით, მიუხედავად იმისა, რომ მსჯავრდებულების დაწესებულებიდან სპექტაკლისთვის გაყვანა რისკებთან არის დაკავშირებული, ეს მათ ღიმილად, ნამდვილად, ღირს.

სწორედ ასეთ ზღაპრულ სამყაროში ვიმოგზაურეთ ერთი საათით. რომ არა პენიტენციური დაწესებულება, ალბათ, მსჯავრდებულების ადგილზე ყოფნას, თითოეული ჩვენგანი ისურვებდა.

რთულია, იმის თქმა, თუ რატომ გადაწყვიტა ჟურნალისტმა პენიტენციურ დაწესებულებებში არსებული ვითარების მსგავსი რომანტიკული ფორმით ჩვენება. თუკი, გადაცემის მიზანი, საპატიმროებში განთავსებული პირების მდგომარეობის გაშუქება იყო, სხვა დაწესებულებებში არსებულ მდგომარეობასაც უნდა გაცნობოდა. გადაცემაში არ ისმის კრიტიკული კითხვები. იქნებ, გადაცემის დაგეგმვის დროსვე არ ყოფილა საკითხზე მწვავე კითხვების დასმის განზრახვა? ალბათ, მსგავსი ჰიპოთეტური მსჯელობები შორს წაგვივყვანს. ამიტომ იმით დავასრულებ, რაც ცხადია: გადაცემის მიზანი, ერთი კონკრეტული დაწესებულების მაგალითზე ეჩვენებინათ, რა კომფორტულად გრძნობენ თავს მსჯავრდებულები, ნამდვილად შესრულდა. საკუთარ თავთან კითხვა - „ნეტავ, სად ჯობია?“ - მართალია, ხუმრობით, მაგრამ მაინც გაგვიჩნდა.

გასულ წლებთან შედარებით 2017 წლის 17 მაისი ქართული ტელესივრცისთვის ნაკლებად მნიშვნელოვანი მოვლენა აღმოჩნდა. იქიდან გამომდინარე, რომ ჰომოფობიის წინააღმდეგ გამართული აქციის მონაწილეები საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრომ, არნახული უსაფრთხოების ზომების დაცვით, კონსპირაციულად მიგვიყვანა საქართველოს კანცელარიის შენობასთან, ექსცესები და დაპირისპირება არ ყოფილა. ჩვენი თავისუფლების შეზღუდვის ხარჯზე, მშვიდობიანად ჩატარებული ერთსაათიანი აქცია, ქართველი ჟურნალისტებისათვის სეირის ჩვენების შანსი ვერ გახდა. მიუხედავად ამისა, კანცელარიასთან მისულებს ჟურნალისტებისა და ოპერატორების მთელი არმია დაგვხვდა. ყველა გამალებით ელოდა თუ როგორი ადამიანები ჩამოვიდოდნენ ყვითელი სამარშრუტო ტაქსებიდან, რომ მათი ჩაცმულობა და სახეები რაც შეიძლება ახლო კადრით გადაეღოთ.

რესპონდენტების შერჩევაც ძირითადად, ამ კრიტერიუმით მოხდა. ტრანსგენდერ ქალებსა და შედარებით არანორმატიულად ჩაცმულ ადამიანებზეც დიდი მოთხოვნა იყო (რაც ცუდი სულაც არ არის). ყველა ჟურნალისტი ცდილობდა მათგან აეღო ინტერვიუ.

17 მაისს დღის ეთერში ლგბტ უფლებებზე საუბარსა და აქციის გაშუქებას სხვადასხვა ტელევიზიამ განსხვავებული დრო დაუთმო. მაგალითისთვის, რუსთავი 2-მა მხოლოდ კურიერის დრო გამოიყენა. იქიდან გამომდინარე, რომ აქცია დილის 10 საათზე გაიმართა, დილის “კურიერიდან” საღამოს 9 საათიანი “კურიერის” ჩათვლით, მცირე ლაივი და ერთი სიუჟეტი მიუძღვნეს აქციის გაშუქებას. თუმცა აღსანიშნავია, რომ რუსთავი 2-ისთვის 17 მაისის თემა სხვა პოლიტიკურმა თემებმა გადაფარა და ის “კურიერის” საინფორმაციო ბადეში მხოლოდ მესამე თუ მეოთხე იყო რიგში. ამასთან, მიუხედავად 17 მაისის მასშტაბურობისა, როგორც ჰომოფობიის წინააღმდეგ აქციის, ასევე “ოჯახის სიწმინდის დღის” თვალსაზრისით, ამ ტელევიზიამ „კურიერის“ გარდა, სხვა გადაცემებში დრო არ დაუთმო. “სხვა შუადღეში” კი ეკოლოგია უფრო მნშვნელოვანი საკითხი აღმოჩნდა, ვიდრე ათასგზის მარგინალიზებული და ჩაგრული სოციალური ჯგუფის უფლებები.

რუსთავი 2-ისგან განსხვავებით, საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა “მოამბეში” შედარებით ვრცელი სიუჟეტი მიუძღვნა აქციის გაშუქებას. ამ სიუჟეტს პირველი ადგილი ეკავა 12 საათიან გამოშვებაში. დანარჩენ შემთხვევებში კი ზემოთ ხსენებული ტელევიზიის მსგავსად, ყველა სხვა საინფორმაციო გამოშვებაში მესამე ან მეოთხე ამბად იყო ნაჩვენები. ამასთან, არც ერთ სხვა გადაცემაში საკითხი არ გაშუქებულა. აღსანიშნავია ისიც, რომ 19 მაისს გადაცემა “რეალური სივრცე” სწორედ ჰომოფობიაზე საუბარს დაეთმო. ეთერში ლგბტ აქტივისტები იყვნენ მიწვეული და მათ საშუალება მიეცათ ესაუბრათ ადამიანის უფლებრივ მდგომარეობაზე საქართველოში.

ტელეკომპანია “იმედმა,” მისი კონკურენტებისგან განსხვავებით, 17 მაისს უფრო მეტი დრო დაუთმო. ჰომოფობიის წინააღმდეგ გამართული აქცია გაშუქებული იყო “ქრონიკის” ყველა გამოშვებაში. დილის “ქრონიკაშიც” ამ ამბავს პირველი ადგილი ეკავა. სხვა ქართული მაუწყებლებისგან განსხვავებით, “იმედის დღის” ეთერში მიიწვიეს ლგბტ აქტივისტები. მათ საშუალება მიეცათ, უფრო ფართო მსჯელობა გაემართათ ჰომოფობიის საკითხზე. მიუხედავად იმისა, რომ “იმედის დღის” წამყვანები თემატიკის საფუძვლიანად ცოდნით არ გამოირჩეოდნენ და ადამიანის უფლებებზე საუბარი, მაინც ეკლესიის აპოლოგიით დაიწყეს, მათი მცდელობა მაინც დასაფასებელია.

სხვა ქართული არხებისგან განსხვავებით, ტელეკომპანია “პირველმა” ჰომოფობიის წინააღმდეგ გამართული აქციაც გააშუქა და გადაწყვიტა, აზრი პოლიტიკოსებისთვისაც ეკითხა. დიანა ტრაპაიძის “დღის ამბებში” სხვადასხვა პოლიტიკური პარტიისა და ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის წარმომადგენლები პირდაპირ ეთერში ჩართეს. აღსანიშნავია, რომ მიუხედავად გადაცემის წამყვანის წინააღმდეგობისა, პარტია “პატრიოტთა ალიანსის” წარმომადგენელმა, ვინმე ვაჟა ოთარაშვილმა მაინც მოახერხა ლგბტ ადამიანების შეურაცხყოფა და უშვერი სიტყვებით ლანძღვა. ტელეკომპანია “პირველის” ეთერში გავიდა ინგა გრიგოლიას გადაცემა “რეაქციაც.” გადაცემის ანონსი ჰომოფობიის წინააღდეგ ჩატარებული აქციის თემა დაანონსდა. თუმცა გადაცემის ანონსი და უშუალოდ გადაცემის თემა აბსოლუტურად აცდენილი იყო ერთმანეთისაგან. სტუდიაში შეკრებილმა სტუმრებმა ძირითადად, ქალთა უფლებებზე და ფემიციდის სტატისტიკაზე ისაუბრეს. ამიტომ ლოგიკური კითხვა ჩნდება, რაში დასჭირდა გადაცემის ავტორს ჰომოფობიის წინააღმდეგ ჩატარებული აქციის კადრები ანონსისთვის თუ გადაცემა ქალებზე ძალადობის თემას დაეთმობოდა. აღსანიშნავია ისიც, რომ ინგა გრიგოლიას და “რეაქციას” ლგბტ აქტივისტებმა საჯაროდ გამოუცხადეს ბოიკოტი.

ტელეკომპანია “მაესტრომ” ყველა საინფორმაციო გამოშვებაში ერთი სიუჟეტი დაუთმო “ოჯახის სიწმინდის დღეს.” ამავე სიუჟეტში ახსენეს, რომ სადღაც, რუსთაველის გამზირის მახლობლად რამდენიმე ადამიანი ჰომოფობისაც აპროტესტებდა. თუმცა ჰომოფობიის წინააღმდეგ გამართულმა აქციამ “მაესტროს” განსაკუთრებული ყურადღება ვერ დაიმსახურა.

ყველასგან განსხვავებული იყო ტელეკომპანია “იბერიას” ეთერი. ყველა საინფორმაციო გამოშვებაში ჯერ “ოჯახის სიწმინდის დღე” გააშუქეს, შემდეგ კი ჰომოფობიის წინააღმდეგ გამართული აქცია. ამას დაემატა 17 მაისისადმი მიძღვნილი ტოკ-შოუ “პრიორიტეტი”. გადაცემაში პირველი სიტყვა ზაქარია ქუცნაშვილს მიეცა და მისი გამოსვლა თითქმის ათ წუთს გაგრძელდა. აუდიტორიაში მოწვეული იყო ბესო ჩუბინიძე და ვინმე ეკა პაიჭაძე. ამ ორ სტუმარს მთელი ეთერის განმავლობაში საშუალება ჰქონდა, რომ შეურაცხყოფა მიეყენებინა როგორც სხვა სტუმრებისათვის, ასევე ლგბტ პირებისათვის და ჟურნალისტმა ეკა რაზმაძემ ამის შესაჩერებლად არაფერი გააკეთა. გადაცემა “პრიორიტეტი” ერთადერთი აღმოჩნდა, ვინც ძველი ტრადიცია გააგრძელა და 17 მაისი შოუს დადგმისთვის გამოიყენა.

საბოლოოდ, აღსანიშნავია, რომ 2017 წლის 17 მაისს ტელეკომპანია “მაესტროსა” და “იბერიის” გარდა, სხვა, შედარებით რეიტინგულმა ქართულმა ტელეკომპანიებმა, ეს დღე ჯერ ჰომოფობიის წინააღმდეგ ბრძოლის და შემდეგ “ოჯახის სიწმინდის” დღედ გააშუქეს.

2013 წლის 17 მაისს, პარასკევ შუადღეს, თბილისში იმდენი მოცლილი აღმოჩნდა, რომ რუსთაველის გამზირზე, ათასობით ადამიანი ოცდაათკაციანი შეკრების დასარბევად გამოვიდა. გაზაფხულის ეს ერთი დღე დიდი პოლიტიკური მნიშვნელობის მომენტად იქცა. ამ დღეს სახელმწიფომ საკუთარი უსუსურობა დაადასტურა მართლმადიდებლური ეკლესიის წინაშე და საკუთარი მოქალაქეები, მათსავე ტერიტორიაზე, ძალადობისგან ვერ დაიცვა. პოლიციას ოცდაათი ადამიანის რუსთაველის ტერიტორიიდან გაპარება მოუწია. ამ პროცესში ოცდაათ ადამიანზე მონადირე ხალხმა სცემა ჟურნალისტები, ჩალეწა ავტობუსების და სამარშრუტო ტაქსების შუშები და გაანადგურა ქალაქის ინფრასტრუქტურა. დღის ბოლოს, მოძალადე ათასობით ადამიანიდან, მხოლოდ რამდენიმე დაისაჯა ას ლარიანი ჯარიმით.

მას შემდეგ 17 მაისი წელიწადის ის დღეა, რომლის გამოც ლგბტ თემს და სამოქალაქო საზოგადოების ნაწილს, მთელი წლის განმავლობაში იმაზე ფიქრი უწევს, რომ სახელმწიფომ რამენაირად, კანონის წინაშე თანასწორობის პრინციპი დაიცვას და თითოეული ჩვენგანის უსაფრთხოება, ჩვენსავე ქვეყანაში გარანტირებული მოცემულობა იყოს.

ამის საპირისპიროდ, საქართველოს საპატრიარქომ უფრო მოხერხებული გზა აირჩია. მათ ჰომოფობიასთან ბრძოლის საერთაშორისო დღეს ქართული ოჯახის სიწმინდის დღე დააწესეს. ეს, რამდენიმე წლის წინ, საქართველოში გამოგონილი დღესასწაული, ავტომატურად იმას ნიშნავს, რომ 17 მაისს ხალხი ქუჩაში უნდა გამოვიდეს და მთელი დღის განმავლობაში ხატებით იაროს რუსთაველის გამზირზე.

ეს არის რეალობა, რომელშიც ჩვენ გვიწევს ცხოვრება. თუმცა ქართული მედია, რომლისთვისაც ლგბტ ადამიანების ამ ქვეყანაში არსებობა მხოლოდ მაისის დასაწყისში ხდება ხოლმე აქტუალური, 17 მაისის მოვლენებს აბსოლუტურად არაადეკვატურად აშუქებს.

აპრილის ბოლოდან 26 მაისამდე (დამოუკიდებლობის დღე ფარავს ხოლმე), ქართულ მედიასივრცეში მრავალ ტოკშოუსა და სიუჟეტს შეხვდებით, რომელთა მიზანიც ერთი შეხედვით, ლგბტ ადამიანების უფლებების გაშუქებაა. ტოკშოუები, რომელთაგან ზოგი პოლიტიკურია, ზოგსაც უფრო ყვითელი ფერი დაკრავს, ანონსისთვის იღებს უმძიმეს კადრებს, სადაც ნაჩვენებია მოკლული ტრანსგენდერი ადამიანების სხეულები, მათზე მტირალი ჭირისუფლები და ამ ყველაფერს ფონად შემზარავი მუსიკა ადევს. ამას ემატება შიგადაშიგ, რომელიმე ყველასგან დავიწყებული და ათასგზის გაკოტრებული ჰომოფობი პოლიტიკოსის კომენტარი იმის შესახებ, რომ საქართველო სხვანაირი ქვეყანაა და ლგბტ ადამიანებს არავინ დევნის.

მსგავსი ტოკშოუების ანონსს მხოლოდ ერთი მიზანი აქვს, რაც შეიძლება მეტი მაყურებელი მოიზიდოს. ეს სტრატეგია ამართლებს. გადაცემას ის ხალხიც უყურებს, ვისაც ჰგონია, რომ ან ახლა ილაპარაკებენ ადამიანის უფლებებზე ან ახლა, და ისინიც, ვისაც სეირის ნახვა უნდა და გამალებით ელოდებიან, რომელი მღვდელი ან რომელი ჰომოფობი როდის ატეხს სკანდალს.

მსგავს გადაცემებში, როგორც წესი, არავინ საუბრობს იმ ფაქტობრივ მოცემულობაზე, რომელიც ბლოგის დასაწყისში აღვწერეთ. მთელი ეთერი ან იმაზე ლაპარაკს ეთმობა, არის თუ არა ჰომოსექსუალობა ავადმყოფობა, ან არის თუ არა ჰომოსექსუალობა ცოდვა, რომელიც პროპაგანდასაც სხვადასხვა არასამთავრობო ორგანიზაცია ეწევა.

ამ ყველაფერს, ტრადიციულად, ამშვენებს ლგბტ ადამიანად წარდგენილი ერთი პიროვნება მაინც. ამ პიროვნების სახელი მრავალ სკანდალს უკავშირდება, მაგრამ რატომღაც ამ გადაცემებში ის არის ხოლმე მთავარი გმირი. ეს ადამიანი გამუდმებით კომენტირებს სტუდიაში მიმდინარე პროცესებზე და ამბობს, რომ საქართველოში მას არავინ დევნის, რომ ყველაფერი “ენჯეობის” მოგონილია და ა.შ.

საბოლოოდ, ეს ტოკშოუები იმ შედეგით მთავრდება, რომ მღვდლები, მრავალგზის გაკოტრებული ჰომოფობი პოლიტიკოსები და გაურკვეველი ფაშისტური ახალგაზრდული ორგანიზაციების წარმომადგენლები ახდენენ ეთერის ოკუპაციას. წამყვანი, ვითომ სიტუაციის დაბალანსირებასა და ჩახშობას ცდილობს.

შედეგად, ადამიანის უფლებებზე გაკეთებული გადაცემა გარდაისახება ცირკად, არენად, რომელზეც წინასაჩვიდმეტმაისოდ ჰომოფობები გადიან რეპეტიციას.

ამ მზადების შემდეგ, 17 მაისს ყველა ტელევიზია აშუქებს ოჯახის სიწმინდის დღეს. 2016 წელსაც ასე მოხდა. ყველა ქართულმა ტელევიზიამ გააკეთა სიუჟეტი, რომელშიც 17 მაისი ისე მოიხსენია ოჯახის სიწმინდის დღედ, ადამიანი იფიქრებდა, თორმეტი მოციქულის მიერ დაწესებული დღესასწაულიაო.

ამასობაში, თუ რუსთაველის გამზირიდან მოწყვეტილ ადგილას, ის ოცდაათი პიროვნება რამე აქციას გამართავს, იქაც მივლენ ჟურნალისტები. ოპერატორები ადამიანების სახეების მაგივრად, აქტივისტების ფერად წინდებს გადაიღებენ და ჟურნალისტები იტყვიან, რომ მეორე მხარემაც მოახერხა აქციის ჩატარება.

2017 წლის 17 მაისს, დიდი ალბათობით, ეს ყველაფერი ისევ განმეორდება. უკვე ვიხილეთ და კიდევ ვნახავთ ტოკშოუებს, სადაც მოწვეული იქნებიან ბესო ჩუბინიძე, გიორგი ახვლედიანი, დიმიტრი ლორთქიფანიძე, მაცაცო და მღვდელი ანთიმოზი. მათ ფონად წარმოგვიდგენენ პატარ-პატარა, უშუალოდ საჩვიდმეტმაისოდ შექმნილ გაუგებარ ორგანიზაციებს, ფაშისტური სიმბოლიკით. თუ ქართველ ჟურნალისტს გაუმართლა, მათ საჯიჯგნად ერთ ლგბტ ადამიანს და რომელიმე არასამთავრობო ორგანიზაციის თანამშრომელსაც იშოვის. ლგბტ ადამიანთა უფლებების შესახებ დაანონსებული გადაცემებიც ისევ სანახაობად გადაიქცევა და შოუც შედგება.

ამ ყველაფერთან ერთად, ქართველი ჟურნალისტების უმრავლესობა იტყვის, რომ ეს არის ორი, ერთმანეთთან დაპირისპირებული მხარე. თავში კი არავის მოუვა აზრად, რომ სინამდვილეში ისინი ორი მხარის დაპირისპირებას კი არა, ერთის მეორეზე გამუდმებულ ზეწოლასა და ძალადობას აშუქებენ.

ფილოსოფოს ჯონ ლოკს სჯეროდა, რომ ბავშვები უცხო ქვეყანაში ჩასული მოგზაურები იყვნენ, რომლებსაც ამ ქვეყნის შესახებ არაფერი გაეგებოდათ. მას სჯეროდა, რომ ბავშვებს არ ჰქონდათ შესაძლებლობა აზრი გამოეხატათ, მაგალითად, ქვეყნის პოლიტიკურ ცხოვრებაზე, ის იზიარებდა ტრადიციულ შეხედულებას, რომ ბავშვებს, „რაციონალური“ ზრდასრულებისგან განსხვავებით, არ აქვთ პოლიტიკური უფლებები.

თანამედროვე დემოკრატიული ფილოსოფია ცვლის პარადიგმას და ამბობს, რომ ბავშვები თანასწორი, ღირსების მატარებელი, სრულფასოვანი მოქალაქეები არიან და თანაბრად სარგებლობენ ყველა სიკეთით, რომელსაც საზოგადოება იღებს ადამიანის უფლებების აღიარებით და რეალიზებით.

თანამედროვე პარადიგმა აღიარებს, რომ ბავშვებს, როგორც მომავალ სრულწლოვან მოქალაქეებს, აქვთ ლეგიტიმური ინტერესი მონაწილეობა მიიღონ საზოგადოებრივ ცხოვრებაში, მიიღონ და გასცენ ინფორმაცია პოლიტიკურ, სოციალურ, კულტურულ თუ სხვა თემებზე. მათ სურთ კრიტიკულად შეაფასონ მოვლენები და ამისთვის სვამენ უამრავ შეკითხვას. ცდილობენ მოიპოვონ ინფორმაცია ყველა მნიშვნელოვან საკითხზე და შემდეგ გამოთქვან თავიანთი აზრი.

ჩემზე დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა სასამართლო საქმემ (Tinker v. Des Moines School District), რომელიც რამდენიმე ათეული წლის წინ ამერიკის ერთ-ერთ შტატში გაიმართა. მას შემდეგ, რაც სკოლის მოსწავლეებმა გაიგეს ვიეტნამის ომის შესახებ, თავიანთი პროტესტი გამოხატეს ვიზუალურად - სკოლაში გაიკეთეს შავი სამხრეები. ასე გააპროტესტეს ომი, რომელმაც მრავალი ბავშვის სიცოცხლე შეიწირა. ეს იყო ერთ-ერთი ცნობილი საპროტესტო აქცია იმ დროის ყველაზე მწვავე პოლიტიკურ მოვლენაზე.

ყველამ იცის, რომ მედია გამოხატვის მაღალი სტანდარტით სარგებლობს. მას „ჩემპიონის“ სტატუსიც კი აქვს ადამიანის უფლებების დაცვის მიმართულებით. ასე რომ ყველაზე კარგად მედიას ესმის ინფორმაციის მიღების ფასი. მოდი წარმოვიდგინოთ, რომ მედიასაშუალება, რომელსაც არ აქვს ინფორმაცია ან აქვს არარელევანტური, გადაუმოწმებელი, არასრული ინფორმაცია, დიდი ალბათობით, დაუყოვნებლივ დაიმკვიდრებს თავის „ საპატიო “ ადგილს საზოგადოებაში, რაც ნიშნავს, რომ მან დაკარგა თავისი როლი.

დავუბრუნდეთ ბავშვებს. სამართლებრივ დისკუსიას არ იწვევს ის, რომ ბავშვებს აქვთ უფლება თავისუფლად გამოხატონ შეხედულებები, მოიწონონ ან გააპროტესტონ რაიმე, თუმცა გამოხატვის თავისუფლების რეალიზება მეტწილად დამოკიდებულია ინფორმაციის მიღების შესაძლებლობაზე. უფრო გასაგებად რომ ვთქვათ, ბავშვს უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა მიიღოს სრული ინფორმაცია იმ საკითხზე, რომელიც აინტერესებს და მიიღოს ეს ისე, რომ არ დაირღვეს მისი სხვა უფლებები (იყოს დაცული ძალადობისგან, დამაზიანებელი ინფორმაციისგან, და ა. შ). გარდა უფლების არსებობისა, ბავშვთა სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების დაცვას აქვს სხვა სასიცოცხლო მნიშვნელობის სიკეთეები, რაც ხალხთა დამოკიდებულებებს რეაქტიულად ცვლის ბავშვებთან დაკავშირებით, კერძოდ, ცვლის ბავშვთა ტრადიციულ როლს, ამსხვრევს პატერნალისტურ დამოკიდებულებებს, პრიორიტეტებს ანიჭებს ბავშვის ღირსებას, ინდივიდუალიზმს, უფლების სუბიექტად აღქმას, ასევე ბავშვი სარგებლობს გამოხატვის თავისუფლებით ინდივიდუალურად, რაც გამოიხატება მისი პერსონალური ავტონომიის თვითშეგრძნებაში, თავისუფლების გააზრებაში, რაც მთლიანობაში ბავშვში ავითარებს მოქალაქის თვითშეგნებას, ტოლერანტობას და პასუხისმგებლობის არსს.

იმ შემთხვევაში თუ ვიფიქრებთ, რომ ბავშვებს არ აქვთ ან არ უნდა ჰქონდეთ უფლება მიიღონ ინფორმაცია, თავისუფლად გამოთქვან აზრები და გამოხატონ დამოკიდებულებები, ჩვენ მათ განვათავსებთ „კანონიერ გალიაში“ - საზოგადოებისგან შორს.

მედია დღეს პატივს არ სცემს ბავშვის გამოხატვის უფლებას, არ აძლევს ბავშვს საჭირო ინფორმაციას, არ ფილტრავს ინფორმაციას იმგვარად, რომ მან არ დააზიანოს ბავშვი. საქართველოში ჩატარებულმა თითქმის ყველა მედიაკვლევამ დაადასტურა, რომ ბავშვები მეორეხარისხოვან მაყურებლებად/მსმენელებად არიან აღქმულნი, რაც გამოიხატება რეპორტაჟებში მათი როლით. ბავშვი უფრო კადრია, ვიდრე რესპონდენტი, უფრო მომაკვდავია, ვიდრე შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირი, უფრო მათხოვარია, ვიდრე უფლებების სუბიექტი და არა სხვა. რომ აღარაფერი ვთქვათ ბავშვებისთვის განკუთვნილ არარსებულ პროგრამებზე, გადაცემებზე, საიდანაც ისინი მიიღებდნენ ყველა საჭირო და თანამედროვე ინფორმაციას საზოგადოებაში მიმდინარე მნიშვნელოვანი მოვლენების შესახებ.

მედია საშუალებებს ყველაზე კარგად უნდა ესმოდეთ, რომ დემოკრატიის ხარისხი ბავშვთა, ჟურნალისტთა თუ სხვა პირთა თავისუფლებით იზომება, თავისუფლება კი, თავის მხრივ, გამოხატვის მაღალი სტანდარტით. ისინი უნდა დაფიქრდნენ, რატომ არის მათი ტელევიზია, გაზეთი თუ რადიო ყველასთვის, გარდა ბავშვებისა, რატომ არიან ჟურნალისტები სელექციურები პროფესიულ საქმიანობაში, რატომ ქმნიან პროდუქტს მხოლოდ სრულწლოვანთათვის, რატომ ჰყავთ ბავშვები „მედია დიეტაზე“ და რა მოხდება, თუ ისინი ბავშვებამდეც მიიტანენ ინფორმაციას და მისცემენ მათ გამოხატვის თავისუფლებას.

რას უყუროს ბავშვმა? რას სთავაზობს მას ქართული მედიაბაზარი და რამდენად არის მისი ინტერესები გათვალისწინებული ნაციონალური ტელეარხების მიერ? ეს სწორედ ის კითხვებია, რომლებიც, ალბათ, ბევრ მშობელსა და თავად მოზარდსაც აწუხებს. მათი წუხილი არცთუ უსაფუძვლოა. თუკი ქართული ტელეარხების საეთერო ბადეებს გადავხედავთ, აღმოვაჩენთ, რომ სატელევიზიო მედიას ბავშვები თითქმის დავიწყებია.

ის, რომ საბავშვო გადაცემები ტელევიზიების საეთერო ბადეში თითქმის არ გვხვდება, ეს „ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის“ 2016 წლის ანგარიშითაც დასტურდება. ანგარიშის მიხედვით, საქართველოში მაუწყებელთა უმრავლესობას ბავშვებისთვის/ მოზარდებისთვის განკუთვნილი პროგრამები საერთოდ არ აქვს. საბავშვო გადაცემების ნაწილი კი კრიტიკას იმსახურებს, რადგან ის სხვადასხვა ასაკის ბავშვს მრავალფეროვან და საინტერესო გადაცემებს არ სთავაზობს. ამასთან, ზოგიერთი მათგანი გენდერულ სტერეოტიპებსაც ამყარებს.

მოდით, თითოეული ტელეკომპანიის მაგალითზე განვიხილოთ, რა ტიპის გადაცემებს სთავაზობენ ისინი სკოლიდან სახლში დაბრუნებულ მოზარდს.

მაგალითად, სამაუწყებლო კომპანია „რუსთავი 2“ის ეთერში, კვირის სამუშაო დღეებში, მოზარდებისთვის განკუთვნილ გადაცემას ვერც დღისა და ვერც საღამოს ეთერში ვერ შევხვდებით. ერთადერთი „საბავშვო“ გადაცემა, უფროს სწორად, გასართობი გადაცემა ზრდასრულებისთვის, ბავშვების მონაწილეობით, რომელსაც ტელეკომპანია გვათავაზობს „ეკივოკია“. გადაცემა ეთერში ყოველ კვირა დღეს, დილის 11 საათზე, გადის.

როგორც ტელეკომპანიის ვებგვერდზე ვკითხულობთ, გადაცემა ბავშვურ ლოგიკას ეფუძნება. გადაცემის სტუმრები ე.წ. ცნობილი სახეები არიან, რომლებიც ბავშვების ფანტაზიის, წარმოსახვის, მიმიკებისა და ჟესტების გამოყენებით ახსნილი სიტყვის გამოცნობას ცდილობენ. „ეკივოკის“ თავისუფლად შეიძლება ვუწოდოთ ისეთი ფორმატის გადაცემა, სადაც ბავშვებზე მეტად უფროსები იხარჯებიან, ერთობიან და გადაცემის ბოლოს დამსახურებულ ჯილდოსაც სწორედ უფროსები იღებენ, შესაბამისად, ცოტათი ბუნდოვანია, რატომ გადის გადაცემა საბავშვო პროგრამის კატეგორიაში.

ტელეკომპანია „იმედის“ ეთერში მოზარდებისთვის განკუთვნილი გადაცემები საერთოდ არ იძებნება. საბავშვო ფორმატის გადაცემა „ბასტი-ბუბუ“ ეთერში 2016 წლის აგვისტოს შემდეგ აღარ გვხვდება. საბავშვო გადაცემებს ვერ შევხვდებით ვერც ტელეკომპანია „მაესტროს“, „იბერიას“, „ TV პირველისა“ და „კავკასიის“ საეთერო ბადეებში.

ვერ ვიტყვით, რომ გადაცემა უშუალოდ ბავშვებისთვის არის გათვლილი, თუმცა ტელეკომპანია „იბერიას“ ეთერში ყოველ შაბათ-კვირას, დილის 11:30 სთ-ზე ეთერი ცხოველების მოყვარულებს ეთმობათ. „ვინიპარკი“ - სწორედ ას ჰქვია გადაცემას, რომლის წამყვანიც სხვადასხვა ადგილს სტუმრობს და 30 წუთის განმავლობაში სტუმრებთან ერთად მაყურებელს ცხოველებისა და ფრინველების შესახებ უყვება.

ერთადერთი, ვინც ბავშვებს შედარებით კარგი ხარისხის საბავშვო გადაცემებს სთავაზობს, საზოგადოებრივი მაუწყებელია. მაგალითად, გადაცემა „სიტყვებით თამაში“ ეთერში ყოველ შაბათსა და კვირას დილის თერთმეტ საათზე გადის. არხის ვებგვერდზე განთავსებული ინფორმაციის თანახმად, „სიტყვების თამაში“ გასართობ-შემეცნებითი ტიპის შოუა, სადაც ოჯახები ერთმანეთს ქართული ენის ცოდნაში ეჯიბრებიან. გადაცემაში ორი გუნდი მონაწილეობს. თითოეული გუნდი ოჯახის სამი წევრისგან შედგება. გუნდის კაპიტნები 9-14 წლის მოზარდები არიან.

გადაცემა რამდენიმე რაუნდისგან შედგება და თითოეულ რაუნდში გუნდები სიტყვების გამოცნობით ქულების დაგროვებას ცდილობენ. გამარჯვებულიც სწორედ დაგროვებული ქულების მიხედვით ვლინდება.

მოზარდებისთვის განკუთვნილი კიდევ ერთი გადაცემა, რომელსაც საზოგადოებრივი მაუწყებლის ეთერში შეხვდებით „წიგნების თაროა“. გადაცემა ეთერში ყოველ შაბათ-კვირას 16:30 სთ-ზე გადის. წიგნების თარო სკოლის მოსწავლეებისთვის განკუთვნილი ტელეთამაშია, რომლის თემატიკაც მხატვრული ლიტერატურაა. აღსანიშნავია, რომ გადაცემა ადეკვატურად პასუხობს ფორმატით გათვალისწინებულ მოთხოვნებს. გარდა ამისა, გადაცემა მოზარდებში წიგნებისა და ლიტერატურის პოპულარიზაციას უწყობს ხელს.

გარდა ნაციონალური მაუწყებლებისა, ასევე, საინტერესოა უშუალოდ ბავშვებისთვის განკუთვნილი არხებიც. მაგალითად, ბასტი-ბუბუზე მთელი დღის განმავლობაში გადის გადაცემები ბავშვებზე და ბავშვების მონაწილეობით. თუმცა, აღსანიშნავია, რომ გადაცემების უმრავლესობას არ აქვს კონცეფცია და ჩამოყალიბებული ფორმატი. პროგრამები გათვლილია მცირეწლოვან ბავშვებზე და არხი უფრო დიდი ასაკის მოზარდებს თითქმის ვერაფერს სთავაზობს.

იგივე შეიძლება ითქვას კიდევ ერთ საბავშვო არხზეც - „ენკიბენკიზეც“. არხის მიერ წარმოდგენილი პროგრამების ნაწილი ბავშვებისთვის ადაპტირებული არ არის. არხზე ნაკლებად შევხვდებით საგანმანათლებლო-შემეცნებითი ტიპის გადაცემებს.

თუკი, ნაციონალური ტელეარხების საეთერო ბადეების მიხედვით ვიმსჯელებთ, შეგვიძლია, თამამად დავასკვნათ, რომ ქართულ ტელეარხებზე მოზარდებისთვის განკუთვნილი გადაცემები ძალიან მწირია. კვირის სამუშაო დღეებში ქართული არხების მიერ ეს სეგმენტი სრულიად იგნორირებულია. მათთვის 1 ან 2 საათი შაბათ-კვირას, მხოლოდ 2 არხზე მოიძებნება. ცალკე მსჯელობის საგანია ისიც, თუ რამდენად პასუხობს ტელეკომპანიების მიერ შემოთავაზებული პროდუქტი სამიზნე აუდიტორიის მოთხოვნებს, რამდენად არის ის მათ ინტერესებზე მორგებული. ისედაც მწირი არჩევანის ფარგლებში მოზარდებისთვის განკუთვნილ გადაცემებში წამყვანი როლი ისევ უფროსებს უკავიათ, ბავშვებს კი, ასე ვთქვათ, მხოლოდ დამხმარის როლი აქვთ. ამის ფონზე კი, ცხადია, კითხვები რა ქნას და რას უყუროს ბავშვმა, კვლავ აქტუალური და პასუხგაუცემელია.

სამყარო რომ უფრო თუხთუხებს, ვიდრე, ვთქვათ, 10 წლის წინ, მგონი, ვთანხმდებით.

დღე არ გავა, მსოფლიოს რომელიმე წერტილიდან ისეთი ცნობა არ გავრცელდეს, წინა დღისას რომ ფარავს, მეორეხარისხოვანს ხდის, ისტორიის მოსახვევებში კარგავს.

ინფორმაციის გავრცელების ტემპმაც თავისი როლი შეასრულა ამ დინამიზმში - ის, რაც დროის შემდეგ ვრცელდებოდა, ვთქვათ, მე-20 საუკუნის მიწურულს, წამებში ვრცელდება 21-ე საუკუნის ათიან წლებში. ამ საუკუნის გარიჟრაჟიდან კი არა, ბოლო ათ წელიწადში ბევრი რამ თვალხილული გახდა ყველაზე მივიწყებული ადგილიდანაც კი.

ვინ გააკეთა ეს? ვინ გარდაქმა სამყარო პოლიტიკური გადაწყვეტილებების გარეშე?.. ვინ აათავდაყირავა ყველაფერი?

პოეტი რომ ვიყო, ან, თუნდაც, ცუკერბერგის ან ჯობსის "კარის მწერალი", ამ კითხვებს პასუხს ასე გავცემდი:

"ეჰ, მარკ და სტივ, რომ არა თქვენ - ადამები 21-ე საუკუნიდან, ვინ იცის, იქნებ ბევრი რამ შეუცნობელიც გამხდარიყო ბევრი ჩვენგანისათვის და, ამდენად, წინასწარ კი არ ვიცით, გადარჩება თუ არა რომელიმე მომავალი ნოეს კიდობანი წარღვნისას (თუ ის, რა თქმა უნდა, მოხდა), მაგრამ ის კი ვიცით, რომ წარღვნამდე თუ წარღვნის შემდეგ (გადარჩენის შემთხვევაში), თქვენ უთუოდ დაგიდგამენ ძეგლებს"... :)

ამას რომ დავწერდი, ელფოსტით გავაგზავნიდი ხელმოწერილ კონტრაქტს და მშვიდად დავიძინებდი მორიგ განცდამდე, რომ: "მონა ვარ მისი მუდამ ჟამ და მისი შემამკობელი" .

... მაგრამ, არც მწერალი, არც პოეტი (მით უფრო, ბესიკის ნიჭისა) და ამგვარი ხოტბაც, GOOGLE - ისა თუ FACEBOOK - ის ოფისებში ალბათ არავის სჭირდება. ამდენად, ახლა მაინც უნდა ვანებო თავი ფუჭ ოცნებას და რეალური პრობლემები უნდა აღვწერო.

***

მაშ ასე - ინფორმაციის გავრცელების სისწრაფემ თავდაყირა კი დააყენა წარმოდგენები ბევრ კუნჭულზეც კი, თუმცა, სამწუხაროდ, დახშულობის პრობლემა ამით ბოლომდე სულაც არ აღმოფხვრილა.

მსოფლიოში, სამწუხაროდ, ჯერაც არსებობს არაერთი სივრცე, რომელშიც ვერც "სიტყვის ჩიტი" აღწევს შიგნით და ვერც ამ სივრცეების მცხოვრებლებს გამოაქვთ გარეთ ამბები.

მაგალითად, ჩვენ ვიცით, როგორი ქვეყანაა ჩრდ.კორეა... მაგრამ, ეს ცოდნა სულაც არაა სრულყოფილი, ყოველდღიურად განახლებული... ხოლო ჩრდ.კორეელებს წარმოდგენაც კი არ აქვთ, რომ მათი შეშლილი ლიდერის შექმნილის მიღმაც არსებობს სხვა სამყარო - ანუ დანარჩენი მსოფლიო და ეს მსოფლიო მათზე მინიმუმ დარდობს... მათ გათავისუფლებას თუნდაც უბადრუკად ცდილობს.

წარმოიდგინეთ - ჩრდ.კორეაში უმრავლესობას არათუ არ უნახავს, არამედ არც იცის კომპიუტერის, პლანშეტის, მობილური ტელეფონის, ინტერნეტის არსებობის შესახებ... და რომ იცოდეს კიდეც, ეს მათ ცხოვრებაში ბევრს ვერაფერს შეცვლის - შეშლილი ლიდერი სჯის ყველას, ვისაც თავისუფლების იოტისოდენა სურვილი უჩნდება.

ამიტომ, როცა ვფიქრობთ ამ ქვეყანაზე, ჩვენ ვართ არა ხსენებული და და-დითირამბებული ცუკერბერგის ან ჯობსის სასწაულების, არამედ მხოლოდ იმის იმედად, რომ ამ ქვეყნის ჩინეთთან საზღვარს სიცოცხლის რისკის ფასად გადმოლახავენ ჩვეულებრივი ჩრდ.კორეელები და ჩვენ - "ცივილიზებულებს" გვიამბობენ, რას ჩადის კიმ ჩენ ინი...

ეს "განახლებული" ცნობები ამ შემთხვევაში მოხვდება ტრადიციულ მედიაში თუ FACEBOOK-სა და სხვა ქსელებში და იქნებ ამის შემდეგ მაინც მოიფიქრონ "სამყაროს ძლიერებმა", როგორ მოუგრიხონ კისერი ხსენებულ შეშლილ დიქტატორს.

***

ჩრდ.კორეის პრობლემა საყოველთაოა, იქ, როგორც ვთქვი, "სიტყვის ჩიტი" შიგნით ვერ აღწევს... ჩვენ კი ჩვენი ვთქვათ სათქმელი - ჩვენს ქვეყანაზე, ჩვენს ქვეყანაში სიტყვის, უფრო კი თავისუფალი სიტყვის გავრცელებზე.

***

ჩვეულებრივი ფაქტია, რომ საქართველოში ყველაზე პოპულარული ქსელია სწორედ FACEBOOK–ი, რომელშიც, დაუზუსტებელი ცნობებით, 600-650 ათასი მომხმარებელია რეგისტრებული.

თუ მხედველობაში მივიღებთ, რომ 3.7 მილიონი მოქალაქიდან მილიონამდე პენსიონერი და ამდენივე არასრულწლოვანია, გამოდის, რომ დაახლოებით ყოველი მეორე სარგებლობს ამ "ჯადო წიგნით".

ფაქტია ისიც, რომ სოციალურმა ქსელებმა (და, განსაკუთრებით FACEBOOK- მა) სრულიად დაანგრია ოდინდელი (და არა მხოლოდ საბჭოთა) წარმოდგენები სიტყვის და გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდულობაზე...

ცუკერბერგის და სხვების სასწაულთა გაჩენამდე არსებობდა სტერეოტიპი, რომ აზრის საზოგადოებისთვის გაცნობა (საზოგადოებამდე მიტანა) მხოლოდ მედიის საშუალებებით იყო შესაძლებელი.

სოციალურმა ქსელებმა ჩამოაყალიბა ახალი - სტატუსის შემქმნელთა "კასტა" და სულაც არაა აუცილებელი, გქოდეთ ჟურნალისტური განათლება (საერთოდაც, სისულელეა ეს ჟურნალისტური განათლება, რადგან ჟურნალისტობა წესით მეორადი პროფესიაა, ანუ კარგი ფეხბურთელიც კი შეიძლება გარდაიქმნას კარგ ჟურნალისტად არცთუ დიდხნიანი წვრთნის შემდეგ).

მოკლედ, სასწაულმა გვითხრა - კარგი ჟურნალისტი, უფრო ზუსტად, კარგი მთხრობელი შეიძლება იყოს კარგი ექიმიც, მასწავლებელიც, ინჟინერიც და მემანქანეც კი, ვისაც ტელეფონის კლავიატურა ემორჩილება.

რასაკვირველია, "მასწავლებელი ჟურნალისტი" ზუსტად ისე ვერ შეედრება "პროფესიონალ ჟურნალისტს", როგორც ეს უკანასკნელი ვერ გაეჯიბრება მას პედაგოგობაში, მაგრამ, მეორე მხრივ, საკმარისია, გქონდეთ ინტერნეტთან მიერთებული მობილური ტელეფონი (ჩვენს შემთხვევაში ჩატვირთული ქართული შრიფტით) და FACEBOOK - ი, რომ შეიძლება გაავრცელოთ გაცილებით ღირებული ინფორმაცია, ვიდრე "სასიქადულო" და ცნობილმა ყველა ჟურნალისტმა (ჩემი ჩათვლით) ერთად.

აღარაფერს ვიტყვი ისეთ "ჭეშმარიტებაზე", როგორიცაა ... ბლოგერობა - ხსენებული კარგი ექიმი (სათანადო მოკლევადიანი მომზადების შემდეგ) შეიძლება გახდეს ბლოგერი... (მთავარია, მან წეროს მედიცინაზე და არა ინჟინერიაზე); კარგი პედაგოგიც (სათანადო, მცირეხნიანი მომზადების შემდეგ) - განათლების (და არა პოლიტიკის) ბლოგერი... დაპატარევებულ და შეცვლილ სამყაროში კარგად გამოჩნდა, რომ კარგი ჟურნალისტი არა ხელოვანი, არამედ ხელოსანია და ეს ხელოსნობა დასაძრახი სულაც არაა.

***

... და ახლა მთავარი!

რას ვხედავთ ჩვენ ჩვენივე სოციალურ ქსელებში? მიმდინარეობს კი "მოქალაქე ჟურნალისტების", უფრო კი ბლოგერების (ექიმების, მასწავლებლების, სპორტსმენების, მეპურეების, მეწაღეების, მემანქანეების და ა.შ.) პროფესიული მსჯელობა თავიანთ სფეროებზე?

მაგალითად - გინახავთ სადმე, რომ ცალკეული ექიმი წერდეს დაახლოებით შემდეგს:

"მე, მზევინარ მთვარიაშვილი, კარგად ვიცნობ სამედიცინო სფეროს და ჩემს სამსახურში ყოველდღიურად ვაწყდები პრობლემას, რომელიც ექიმთა შრომის ანაზღაურებას ეხება... აი, შესაბამისი ფაქტიც... აი, ჩემეული ხედვა, როგორ უნდა გამოსწორდეს ვითარება"

არა, ამგვარი დისკუსიის ინსპირაცია ჩვენში არ ხდება!!!

ისევე, როგორც ვერ ვხედავთ რკინიგზის თანამშრომელთა პროფესიულ მსჯელობას რკინიგზის პრობლემებზე... მეპურეთა მსჯელობას ფქვილის ხარისხზე... პედაგოგთა მსჯელობას სკოლის პრობლემებზე.

მეტიც - უფლებაშელახულებიც კი (და მე ვიცი სამი გაუხმაურებელი ფაქტის თაობაზე), არაფერს წერენ თემაზე – როგორ დაარღვია სახელმწიფომ მათი უფლებები (ერთ შემთხვევაში პოლიციაში ფიზიკური შეურაცხყოფა მიაყენეს მოქალაქეს)... ისინი, უკლებლივ ყველანი, ამჯობინებენ არა მხოლოდ დუმილს ტრადიციულ მედიასთან (არ აწვდიან მათ ცნობებს), არამედ, დუმილს სოციალურ ქსელებშიც კი.

რა არის ამის მიზეზი?

ჩვენ არ ვართ კიმ ჩენ ირის სამფლობელო...

და ხეებს კი დაატარებს, მაგრამ, საბედნიეროდ, არც ბიძინაა კიმ ჩენ ირი და არც კვირიკაშვილია ჩრდ.კორეის დე-ფაქტო მმართველი.

მეტიც, დამოუკიდებლობის აღდგენის დღიდან საქართველოს სათავეში მყოფი უკლებლივ ყველა ხელისუფალის დამსახურებით, ჩვენგან დემოკრატიისა და სიტყვის თავისუფლების მექა სახელმწიფოებამდე გაცილებით მოკლე მანძილია ვიდრე ჩრდილოეთ კორეიდან საქართველოს დღევანდელ მდგომარეობამდე...

ჩვენი ტრადიციული მედია ისედაც "დაუნდობლად" საკრიტიკოა მისივე ზედმეტად ხშირი სიყვითლის გამო (მათ შორის, საინფორმაციო პროგრამებში)... და ასევე იმ მიზეზით, რომ ნაკლებად ინტერესდება ვიწრო თემებით (მეპურეთა, ექიმთა, მასწავლებელთა და ა.შ. პრობლემებით)... მაგრამ, რაში გვჭირდება ტრადიციული მედია, როცა არსებობს ხსენებული FACEBOOK–ი? რა საჭიროა პროფესიონალი ოპერატორის მიერ გადაღებული კადრი მაშინ, როცა ვცხოვრობთ IPHONE -ანდროიდის ეპოქაში?

დიახ, ვაღიაროთ, რომ ტრადიციულ ქართულ მედიას არც დრო და არც რესურსი ჰყოფნის უკლებლივ ყველა თემის გაშუქებისთვის და მეტიც, სამწუხაროდ, ამჯობინებს რა სიყვითლეს, ის არც ინტერესდება ყველა თემა-პრობლემით.

ვაღიაროთ ისიც, რომ ტრადიციულმა მედიამ საზოგადოებას დაუბრუნა ამ უკანასკნელის მიერ დაკვეთილი ყვითელი (მე ამას ქართულად ყვითელს უფრო ვუწოდებდი) პროდუქტი, რომელიც მეტწილად დამყნობილია არა იმდენად უტყუარ, გადამოწმებულ ფაქტზე, რამდენადაც შეგრძნებებზე, ემოციებზე... ემოციებით მანიპულაციაზე.

ვაღიაროთ და შევეგუოთ - ვიდრე ეკონომიკურად გაჭირვებულია ქვეყანა, სიყვითლეზე ზუსტად ისევე იქნება მოთხოვნა, როგორც, ვთქვათ, ძვირ ფულზე, იაფ ლომბარდზე და ბევრ სიგარეტზე... მაგრამ აღიარების შემდეგ თავად ჩვენ - მოსწავლეებმა, სტუდენტებმა... ინჟინრებმა, ექიმებმა და სხვა პროფესიების წარმომადგენლებმა, თავად უნდა გამოვჩორკნოთ, გამოვძერწოთ ჩვენი აწმყოც და მომავალიც - დავიწყოთ დისკუსიები არსებულ პრობლემებზე "თანამედროვე ადამის" - მარკ ცუკერბერგის (თუ სხვათა) შექმნილ სივრცეში და ასე უნდა მივაწვდინოთ ხმა გადაწყვეტილებების მიმღებთ.

მხოლოდ ამგვარი დისკუსიების სიხშირე გამოძერწავს პასუხისმგებლიან და ინფორმირებულ ამომრჩეველს, რომელიც ძალზედ საჭიროა ჩვენივე ქვეყნის განვითარებისათვის.

მხოლოდ ამგვარი პროტესტები და "მიკრორევოლუციები" შეცვლის სფეროებს - განათლების სფეროს, სამედიცინო სფეროს... ხელს შეუწყობს დაქირავებულთა უფლებების დაცვას... შეამცირებს და აღმოფხვრის მოქალაქეთა უფლებათა დარღვევას.

***

გვეშინია?

დარწმუნებული ვარ - არა!

რეალურად, არც საშიში ადამიანები არიან ჩვენ გვერდით...

პრობლემებს გავურბივართ?

დარწმუნებული ვარ - არა!

ყველა პრობლემისგან თავის არიდება, რეალურად, ზრდის ამ პრობლემათა რაოდენობას.

მაშ, რაღა გვიშლის ხელს?

***

"ინფორმაციის გავრცელების ტემპი შეცვლის სამყაროს", - თქვა სტივ ჯობსმა.

მე ვეთანხმები და ცვლილებებიც მინდა!

ე.წ. „საპნის ოპერები“ ქართული ტელესივრცის ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული პროდუქტია, ყოველდღიურ რეჟიმში ერთი ტელეკომპანიის მეშვეობით, ფაქტობრივად უწყვეტ რეჟიმში, 6-7 სხვადასხვა ტელენოველის ყურებაა შესაძლებელი.

პირველი სერიალი, რომელიც ე.წ. „საპნის ოპერად“ განიხილება „ფერადი სიზმრები“ იყო, ის პირველად ჩიკაგოს რადიოსადგურის WGN-ის საშუალებით 1930 წლის 20 ოქტომბერს გავიდა. სერიალი, როგორც წესი, კვირაში ხუთი დღის განმავლობაში, დღის საათებში გადაიცემოდა. სიტყვა - „საპნის“ - საპნისა და საწმენდი საშუალების რეკლამას უკავშირდება, რომელიც შოუს მსვლელობისას ხვდებოდა ეთერში. რეკლამა იმ ქალებისთვის იყო გათვლილი, რომლებიც საოჯახო საქმეებით იყვნენ დაკავებულები და პარალელურად, რადიოს უსმენდნენ. სიტყვა „ოპერა“ კი, შოუს მელოდრამატული ბუნებიდან გამომდინარეობს.

პირველი სატელევიზიო „საპნის ოპერა“ კი - „ესენი ჩემი შვილები არიან“, ამერიკულ ტელეეკრანებზე 1949 წელს გამოჩნდა. ის კვირაში ერთხელ საღამოს ეთერში გადიოდა. 1950-იანი წლების დასაწყისისათვის „საპნის ოპერები“ ამერიკული დღის ტელეეთერების ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული და მოხმარებადი პროდუქტი გახდა.

1980-იანი წლების დასაწყისში, როდესაც მაყურებლის დემოგრაფიული მახასიათებლები შეიცვალა და ქალების უფრო და უფრო დიდმა ნაწილმა სახლებიდან სამსახურებში გადაინაცვვლა, „საპნის ოპერების“ შემქმნელებმა ყურადღება და ფოკუსი უფრო ახალგაზრდა მაყურებლებზე - თინეიჯერებსა და სტუდენტებზე გადაიტანეს. ამავე პერიოდში, „საპნის ოპერებმა“ ე.წ. „პრაიმ ტაიმის“ დაკავებაც დაიწყეს. სატელევიზიო ეთერების „პრაიმ ტაიმებში“ მოხვდა ისეთი წარმატებული ჰიტები, როგორიცაა - დალასი, დინასტია და სხვა.

1984 წელს ტელეკომპანია NBC-ის ეთერში ლეგენდარული „სანტა ბარბარა“ გამოჩნდა. პოპულარული ტელეჰიტი სატელევიზიო ეთერს ზუსტად 9 წლის განმავლობაში იკავებდა.

ამერიკული „საპნის ოპერების“ პარალელურად, ლათინურ ამერიკაში ფეხი ე.წ. ტელენოველებმა მოიკიდა. ტელენოველა „საპნის ოპერისაგან“ ძირითადად, ხანგრძლივობით განსხვავდება. ტელენოველა, როგორც წესი, ერთ წელზე მეტხანს იშვიათად გრძელდება. ჩახლართული შინაარსის გათვალისწინებით, ტელენოველას ხშირად „გრძელ გველადაც“ მოიხსენიებენ. ტელენოველის ერთი ეპიზოდის საშუალო ხანგრძლივობა 30-45 წუთია.

1990-იან წლებში მექსიკამ და ბრაზილიამ ტელენოველების საერთაშორისო ბაზარზე, ექსპორტირების თვალსაზრისით, წამყვანი როლი შეასრულეს. მათ მიერ შექმნილი ტელენოველები სხვადასხვა ქვეყანაში დღემდე აქტიურად იყიდება.

ტელენოველების იმპორტიორ ქვეყნებს შორის, გამონაკლისი არც საქართველო ყოფილა. პირველი ტელესერიალი ქართულ ტელეეკრანებზე 1980-იანი წლების ბოლოსკენ გამოჩნდა. ეს იყო ბრაზილიური „მონა იზაურა“. ამას მოჰყვა „ზოგჯერ მდიდრებიც ტირიან“, „ველური გული“, „კასანდრა“, „დინასტია“ და ა.შ. გვიანი 90-იანი წლები და 2000-იანი წლის საწყისი ქართულ ტელესივრცეში ტელენოველების ბუმადაც შეიძლება შეფასდეს. ტელეკომპანიები მაყურებელს სხვადასხვა გმირების მიერ შესრულებულ, თუმცა, თითქმის იდენტური შინაარსის მქონე ნარატივს სთავაზობდა. მალევე, ტელესერიალები ბევრი დიასახლისისთვის რეალობისგან ერთი საათით მოწყვეტის და საყვარელ, თითქმის ოჯახის წევრებად ქცეულ გმირებთან თავისუფალი დროის გატარების საშუალებად იქცა. შედეგად, ე.წ. ტელენოველები ქართული ტელესივრცის ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული და გაყიდვადი პროდუქტი გახდა. სხვისი სასიყვარულო ისტორიები, ოჯახური ურთიერთობები, კონფლიქტები, ინტრიგები და ა.შ. დღემდე ბევრი დიასახლისის განხილვის მთავარი თემაა.

ქართულ ტელესივრცეში ე.წ. „საპნის ოპერების“ ისტორია პირობითად ორ ფაზად შეიძლება დავყოთ. მაგალითად, თუკი 1990-ანი წლებიდან დაახლოებით 2010 წლებამდე ტელენოველებში პოპულარობით ძირითადად, ლათინურ-ამერიკული ჰიტები სარგებლობდნენ, 2010 წლიდან ქართულ ბაზარზე ნელ-ნელა ფეხს თურქული სერიალები იკიდებს. ერთი ტელევიზიის წარმატებულ სატესტო მცდელობას მეორე მოჰყვა და თურქული სერიალების გმირები ქართული ოჯახების ყველაზე სასურველი სტუმრები გახდნენ. თურქულ ტელესერიალებთან ერთად, ეკრანებზე მალევე ინდური ტელენოველები გამოჩნდა. ერთი ოჯახის რამდენიმე ასეულ სერიად გაწერილი შურისძიების, კონფლიქტების და გენდერული სტერეოტიპების გამაღრმავებელი ბანალური ისტორიები უკვე კარგა ხანია, რაც ქართული ტელესივრცის განუყოფელი ნაწილია.

ე.წ. „საპნის ოპერების“ კუთხით მოწინავე პოზიციები კომერციულ არხებს უკავიათ. მათი დღის ეთერების დიდი ნაწილი სწორედ ტელენოველებით არის შევსებული. მაგალითად, ყოველ სამუშაო დღეს, დილით 10 საათიდან საღამოს 9 საათამდე ტელეკომპანია „რუსთავი 2“ - ის ეთერში ექვსი განსხვავებული ტელენოველა გადის. მათგან ორი ინდური, ერთი ბრაზილიური და სამი თურქული პროდუქტია. პარასკევიდან კვირის ჩათვლით კი, ტელეკომპანიის მეშვეობით პოპულარული ქართული ტელესერიალის „ჩემი ცოლის დაქალებისა“ და ამერიკული რეიტინგული სერიალის „სამშობლოს“ ყურების შესაძლებლობაც გაქვთ.

„საპნის ოპერების“ კუთხით, კონკურენტს არც ტელეკომპანია „იმედი“ ჩამორჩება. დღის განმავლობაში, გემოვნების შესაბამისად, „იმედი“ მაყურებელს ორ ინდურ და ოთხ თურქულ ტელენოველას სთავაზობს. 3 აპრილიდან ტელეკომპანია „იმედის“ ღამის ეთერში ბრიტანული სერიალი „თეთრი დედოფალიც“ გამოჩნდა.

მართალია, მსგავსი ინტენსივობით არა, მაგრამ „საპნის ოპერების“ მოყვარულებს უყურადღებოდ არც „საზოგადოებრივი მაუწყებელი“ ტოვებს. ყოველ სამუშაო დღეს, საღამოს 7 და 9 საათებზე, ეთერი ესპანურ ტელენოველებს ეთმობა.

იმპორტირებული ტელესერიალების პარალელურად, ქართულ სატელევიზიო ბაზარზე არაერთი ადგილობრივი წარმოების პროდუქტიც შეიქმნა. ერთ-ერთი ყველაზე პირველი ქართული სატელევიზიო სერიალი „სახლი ძველ უბანში იყო“. დიდი ხნის განმავლობაში საზოგადოებრივი მაუწყებლის პირველი არხის საშუალებით კომედიური ჟანრის ტელესერიალი „ძილის წინ“ გადიოდა. გარდა ამისა, კომერციული ტელევიზიების დაკვეთით შეიქმნა კიდევ არაერთი ქართული ტელენოველა. მაგალითად: „ცხელი ძაღლი“, „ყავა და ლუდი“, „დეტექტივები“, „თენდება გვიან“, „გოგონა გარე უბნიდან“, „ხელოვნური სუნთქვა“, „ტიფლისი“, „ჩემი ცოლის დაქალები“ და ა.შ.

2000-იანი წლების დასაწყისში ქართულ ტელესივრცეში გამოჩნდა ერთ-ერთი პირველი ე.წ. სიტ-კომის ტიპის სატელევიზიო შოუც „შუა ქალაქში“, რომელიც ამერიკული სატელევიზიო შოუს „Frineds“-ის ანალოგია.

საბაზრო ეკონომიკის პირობებეში, ნებისმიერი კომპანიის არსებობა მის ფინანსებზე, შემოსავლებზე და მოგებაზეა დამოკიდებული. ცხადია, ამ მხრის გამონაკლისი არც კომერციული „ტელევიზიებია“. ხშირ შემთხვევაში, მაყურებლის მოზიდვის მიზნით, ტელეკომპანიები იძულებულები არიან, სატელევიზიო ეთერი ისეთ გადაცემებს, შოუებს, თუ ტელესერიალებს დაუთმონ, რომლის მომხმარებელიც ფართო აუდიტორიაა. რაც, თავის მხრივ, ტელევიზიის რეიტინგზე აისახება. რეიტინგი კომერციული ტელეარხისთვის რეკლამის დამკვეთების სიმრავლის პირდაპირპროპორციულია. რეკლამა კი კერძო ტელეკომპანიის ფინანსური შემოსავლის მიღების ერთ-ერთი ძირითადი წყაროა. ხშირად სწორედ ეს არის ტელებიზნესის წარმომადგენლების არგუმენტები, როდესაც დავა იმაზეა, უნდა ახდენდეს თუ არა ტელევიზია, სრულიად უგემოვნო და დაბალი ხარისხის მქონე ტელესერიალების პოპულარიზაციას და უნდა აწვდიდეს თუ არა ის საზოგადოებას მდარე ხარისხის პროდუქციას, ამ დოზით.

„ჩვენ ვყიდით იმას, რაც კარგად იყიდებას“ პრინციპმა ქართული ტელესივრცე, ტელენოველების სახით, სრულიად მდარე ხარისხის პროდუქციის გავრცელების მძლავრ საშუალებად აქცია. ის, რომ ტელესერიალები თანამედროვე მაყურებლის მხრიდან მოთხოვნადი პროდუქტია, კრგად გაიზრა, მაგალითად, ამერიკულმა ტელებაზრმაც. ბიზნესში რომ მთავარი მოგებაა, ეს არც მათ დავიწყებიათ, ამიტომ აღნიშნულ პროდუქტზე არც უარი უთქვამთ და არც მორალისტების პოზიცია დაუკავებიათ. უბრალოდ, პრიორიტეტი შედარებით ხარისხიან პროდუქციაზე გაკეთდა. თუკი, ქართული ტელებაზარი კოლექტიური მონიკა-ხუანის, ანდაც საპნა-რაჯეშის ბანალურმა და არაფრისმთქმელმა ისტორიებმა მოხიბლა, დასავლურმა ტელებაზარმა, სერიალების სახით, არაერთი რეიტინგული პოლიტიკური, ისტორიული თუ სხვა ტიპის ხარისხიანი პროდუქცია შექმნა. ქართული ტელეარხების არჩევანს ვერც მთლად მომხმარებლის გემოვნებით გავამართლებთ. მაშინ როგორ ვხსნით იმ ფაქტს, რომ ამერიკული სერიალების უმრავლესობას ონლაინრესურსების გამოყენებით უამრავი მომხმარებელი ჰყავს. იქნებ პრობლემა მაინც ფინანსებშია? ანუ, ყიდიან არა იმას, რაც კარგად იყიდება, არამედ იმას, რაც იაფი და შესაბამისად უხარისხოა.

ცხადია, მასობრივად მოხმარებად, ანუ ე.წ. მასკულტურაზე უარს ვერცერთი ტელეკომპანია ვერ იტყვის, ამის მოლოდინი და მოთხოვნა ალბათ არავის აქვს, თუმცა, თავის მხრივ, ისიც უნდა ვაღიაროთ, რომ ნებისმიერ პასუხისმგებლიან და გავლენიან ტელევიზიას და, ზოგადად, მედიას, როგორც საზოგადოაბაზე გავლენების მქონე მძლავრ საშუალებას, აუდიტორიის წინაშე თავისი წილი პასუხისმგებლობები და ვალდებულებები აქვს და ამ ვალდებულებებში მაყურებლისთვის ხარისხიანი და ღირებული პროდუქტის შეთავაზებაც შედის.

როგორც ამბობენ, თუ ერთხელ სინდისზე ხელი აიღე, შენი შეჩერება ბუნების კანონებსაც გაუჭირდებათ. ალბათ, სწორედ ამიტომ, სამამულო ჟურნალისტიკა, მას მერე, რაც მუსრს გაავლებს პროფესიულ სტანდარტებს, ეთიკასა და კანონს, წინასააღდგომოდ მიადგება ხოლმე... ფიზიკას.

ქართული მედიაორგანიზაციების აბსოლუტური უმრავლესობა, საზოგადოებას არწმუნებს, რომ იერუსალიმში, მაცხოვრის აღდგომის ტაძარში, მართლმადიდებელი პატრიარქის ლოცვით ცეცხლი არსაიდან ჩნდება. მეტიც, თუ რამდენიმე წუთის შემდეგ, გარეთ გამოტანილსა და სანთელზე გადაკიდებულს, სხეულის რომელიმე ნაწილს მიუშვერ, არ დაგწვავს. ბუნებრივია, ეს „ხილული სასწაული“ შესაბამის სოუსშია შემოთავაზებული, რომელმაც მთავარი სათქმელი უნდა გვითხრას: ჩვენ თვალწინ აღსრულებული „ფაქტი“ მართლმადიდებელი ეკლესიის ერთადერთობასა და ჭეშმარიტებას მოწმობს, შესაბამისად, ის წარმოადგენს ყველა სხვა რელიგიური ჯგუფის სიცრუის დასაბუთებას. რასაკვირველია, განსაკუთრებით სომხების.

და, ასე, ტაძარში შეჭრილი ერთმანეთს შემჯდარი არაბების დაფდაფები და დიპლიპიტოები, თითქოს მხოლოდ იმიტომ გამოსცემს ხმას, რომ დიდი შაბათის მოწყენილობისთვის განწირულ სატელევიზიო „ვიორსტკას“ ახალი სული შთაბეროს.

ხოდა, აბა, ვის რაში სჭირდება საღი აზრი და ბუნების კანონები, როცა სასწაულები და ქადაგება ასე კარგად იყიდება? „იცინოს ახლა მამა პეტრემ გასათხოვარი მიკი მაუსის ფონზე“, - ჩაიღიმებს რეიტინგით კმაყოფილი პროდიუსერი და სიუჟეტის ავტორს გასძახებს: „ქრისტე აღსდგა, გოგო, რა ოქრო მყავხარ!“. მომავალი წელიც მალე მოვა. პროდიუსერმა იცის, რომ უფალი, ჯაჯანიძის ჯინაზე, კვლავაც გამოგზავნის ცეცხლს, მადლმოსილი რეიტინგის დასაწერად, მაგრამ ახლა ამაზე ფიქრის დრო არ არის. აეროპორტში ჯგუფია გასაგზავნი. ლაშა ჟვანიას ცეცხლი მოაქვს. პრომეთე შოკშია. ბრიტანელმა მეცნიერებმა წმიდა გიორგის მიერ შემუსვრილი გველეშაპის ჩონჩხი იპოვნეს. „არ წვავს, არ წვავს!“, „სამყაროს შეუძლია ერთი წლით ამოისუნთქოს“, „აპოკალიფსი წელს არ მოხდება“, „მოძღვრები ანტიქრისტეს გამეფებასთან დაკავშირებით კომენტარს არ აკეთებენ“. მოკლედ, ქვეყანაში, სადაც სიუჟეტების უმრავლესობის ნახვის შემდეგ გვიწევს დავსვათ კითხვა: „ნეტა სინამდვილეში რა მოხდა“, არაფერია გასაკვირი, მაგრამ წმიდა ცეცხლის გაშუქება მაინც სტაბილურად აღმაშფოთებელია.

რა არის საჭირო იმისთვის რომ რელიგიის ჟურნალისტიკის მინიმალური სტანდარტი მაინც დაკმაყოფილდეს და ისედაც ნაგვემი ეთიკა, ჯვარს არ ვაცვათ? ალბათ, რამდენიმე კომპონენტი უნდა მოვიდეს წესრიგში: შენს უფროსს საღი აზრი რეიტინგზე მეტად უნდა უყვარდეს, მეტიც, მას უბრალოდ უნდა გააჩნდეს საღი აზრი. ამასთან, არც შენ და არც შენს რედაქტორს/პროდიუსერს საპატრიარქოსა და საზოგადოების რისხვის არ უნდა გეშინოდეთ. ეს ადვილი არ არის, მაგრამ ყველაფერი შესაძლებელია, განსაკუთრებით, აღდგომის შუქზე.

უნდა ვიცოდეთ, რომ სასწაული არ არის ფაქტი

მისი ფაქტად გასაღება კი მედიაეთიკის უხეშ დარღვევასა და რელიგიურ პროპაგანდას წარმოადგენს. ჟურნალისტს შეუძლია თქვას, რომ „მართლმადიდებელთა ნაწილის რწმენით, იერუსალიმის აღდგომის ტაძარში ცეცხლი გარდამოვიდა“ - მაგრამ ამის გაკეთება კატეგორიულად მიუღებელია მტკიცებით ფორმაში. მედიის მოვალეობა არ არის ქადაგება. მისი როლის შესახებ შესაძლოა, არსებობდეს მოსაზრებათა ლეგიტიმური მრავალფეროვნება, მაგრამ არც ერთ სკოლას არ მიაჩნია, რომ პროფესიული ჟურნალისტიკა უნდა ქადაგებდეს. განსაკუთრებით, ეს ეხება საზოგადოებრივ მაუწყებელს, რომელიც იმათ მიერაც ფინანსდება, ვის წინააღმდეგაც ამ „სასწაულით“ მანიპულირებენ. რატომ „მართლმადიდებელთა ნაწილის რწმენით“? იმიტომ, რომ ყველა მართლმადიდებელს ცეცხლის გარდამოსვლის არ სწამს. არც ერთი მსოფლიო კრება და მართლმადიდებელი ეკლესიის არც ერთი დოქტრინა, მსგავს „სასწაულს“ არ ცნობს. შესაბამისად, მისი არაღიარებით, ვინმე მართლმადიდებელი ეკლესიიდან განკვეთას ვერ დაექვემდებარება.

დამახინჯებული ფაქტი

გამაოგნებელია, მაგრამ ისინიც კი, ვინც წმიდა ცეცხლის გარდამოსვლას აკრიტიკებენ, არ ფლობენ ინფორმაციას, რასთან გვაქვს საქმე. მავანი იმასაც ამბობს, რომ პატრიარქი ცეცხლს თეთრი ფოსფორით ანთებს. სინამდვილეში - და გთხოვთ, ყური ვუგდოთ ჭეშმარიტების მომენტს - იერუსალიმის საპატრიარქოს, დიახ, სწორედ იმ საპატრიარქოს, რომელიც წმიდა ცეცხლის რიტუალს აღასრულებს - წარსულში უარუყვია, რომ ცეცხლი ხელთუქმნელია და ტაძარში ყოველწლიურად სასწაული აღესრულება, იმ გაგებით, რომ ცეცხლი არსაიდან ჩნდება. მეტიც, მის წარმომადგენლებს უთქვამთ საპირისპიროც. სომეხთა სამოციქულო ეკლესია, რომელიც რიტუალში მონაწილეობს, ასევე უარყოფს, რომ განმეორებად, ყოველწლიურ სასწაულთან გვაქვს საქმე. საიდან უნდა იცოდეს ეს ქართულმა საზოგადოებამ, თუ გავლენიან მედიას თავში აზრადაც არ მოსვლია საკითხში გარკვევა?

რას ამბობს იერუსალიმის საპატრიარქო?

იერუსალიმის საპატრიარქოს ოფიციალური წარმომადგენლობა უმთავრესად წმიდა ცეცხლის რიტუალთან დაკავშირებით პროაქტიურად პოზიციას არ გამოხატავს. მეტიც, ის ხშირად აიგნორებს მორწმუნეთა შეძახილებს, რომლებიც სინათლის ღვთისმსახურებას სასწაულად მოიხსენიებენ. სასწაულის რწმენა, ხალხური მისტიფიკაციის შედეგია, რომელსაც საუკუნეების განმავლობაში თავად თესავდნენ/სათანადო წინააღმდეგობას არ უწევდნენ, მასზე კაპიტალიზებდნენ და ახლა, თავისივე შექმნილი მონსტრის ტყვეები არიან. ამიტომ, სიმართლეს ყრუდ და პასიურად, მაგრამ გარკვეული პერიოდულობით მაინც ამბობენ.

ეს ხელს არ უწყობს დემისტიფიკაიას, მაგრამ მათ სასარგებლოდ უნდა ითქვას, რომ იერუსალიმის საპატრიარქოს წარმომადგენლებს, უთქვამთ, რომ ისინი ცეცხლს მაცხოვრის საფლავზე ანთებული კანდლინდან ანთებენ. მეტიც, პატრიარქის შესვლისას კუვუკლიაში ანთია არა მხოლოდ ეს კანდელი. მეორე კანდელი, ყველას დასანახად, ტელეკამერების წინ, საგანგებოდ შეაქვთ ტაძარში (და, რა თქმა უნდა, რიტუალის ქართველი კომენტატორის ყურადღებას ვერასდროს იქცევს). გავყვეთ ოფიციალურ განცხადებებს, რომლის მხოლოდ ერთ მაგალითსაც მოვიყვან:

2000 წლის 30 დეკემბერს გარდაიცვალა იერუსალიმის პატრიარქი დიოდოროსი; 2001 წლის 15 სექტემბრამდე, ანუ შემდეგი პატრიარქის, ირიონეოსის არჩევამდე, საპატრიარქო ტახტის მოსაყდრე გახლდათ პეტრას მიტროპოლიტი კორნელიუსი; 2001 წლის 15 აპრილს, აღდგომას, სწორედ მიტროპოლიტმა კორნელიუსმა შეასრულა დიდი შაბათის ცეცხლის კურთხევის წესი; იმავე წელს, მიტროპოლიტმა კორნელიუსმა, ბერძნული ტელეკომპანია MEGA-ს ეთერში, განაცხადა, რომ ცეცხლი კი არ გარდამოდის, არამედ მას აკურთხებენ.

"საქმე ეხება ბუნებრივ ცეცხლს, მაგრამ ლოცვები, რომელსაც კითხულობს პატრიარქი ან სხვა, მისი შემცვლელი მღვდელმთავარი (აქ იგულისხმება მოსაყდრე) აკურთხებენ ამ წმიდა ცეცხლს, რის შემდეგაც მას აქვს წმიდა ცეცხლის მადლი. ეს არის ბუნებრივი ცეცხლი, რომელსაც ვანთებთ ჩაუქრობელი კანდლიდან, რომელიც ინახება აღდგომის ტაძარში. მაგრამ ლოცვებს შეუძლიათ აკურთხონ ბუნებრივი ცეცხლი და ის ხდება ზებუნებრივი ცეცხლი. სასწაული - ეპიკლეზაშია (მოხმობაში), მღვდელმთავრის ლოცვაში; მისით იკურთხება ეს ცეცხლი".

2001 წლის 15 აპირლს, როცა მიტროპოლიტი კორნელიუსი ერთად შეკრულ 33 სანთელს კანდელზე მოკიაფე ცეცხლიდან ანთებდა, საქართველოში და კიდევ რამდენიმე ქვეყანაში ყვიროდნენ, რომ მან ცეცხლი მაცხოვრის საფლავზე მოულოდნელად აალებული ცეცხლისგან აანთო. ხოლო სკეპტიკოსები პასუხობდნენ, რომ მან ეს სანთებელის ან თეთრი ფოსფორის მეშვეობით გააკეთა. ვინ ცდებოდა? ორივე მხარე. რატომ? იმიტომ, რომ ინფორმაციის ნაკლებობა, კონსპიროლოგიისთვის საუკეთესო ნიადაგია.

მიტროპოლიტის სიტყვებიდან ნათელი ხდება, რა იგულისხმება სასწაულში. არა ცეცხლის გარდამოსვლა, არამედ უკვე არსებულის კურთხევა. პატრიარქოს ლოცვის ტექსტიც იმავეს გვეუბნება. ცეცხლის ღვთისმსახურება აღესრულება ერთადერთი სიმბოლური დანიშნულებით: გამოსახოს ქრისტეს აღდგომის ნათელი. იმავე წესს აღასრულებენ ყოველ აღდგომას, მაგალითად, კათოლიკეები.

ამ განცხადების შემდეგ მეუფე კორნელიუსი არათუ არავის განუკვეთავს, პატრიარქ ირინეოსის დამხობის შემდეგ კიდევ ერთხელ გახდა საპატრიარქო ტახტის მოსაყდრე 2005 წელს, ამჟამინდელი პატრიარქის, თეოფილე მესამის არჩევამდე.

ტყუილი - პატრიარქს ისრაელის პოლიცია ჩხრეკს

ვისაც წმიდა სინათლის ღვთისმსახურებისთვის („ცეცხლის გარდამოსვლის“) პირდაპირ ეთერში უდევნებია თვალი, მოისმენდით, რომ პატრიარქს ისრაელის პოლიცია საგანგებოდ ჩხრეკს, იმის დასადგენად, ხომ არ შეაქვს მას „სანთებელა“ კუვუკლიაში. ამ გავრცელებული ტყუილის თავხედურობა იმაში მდგომარეობს, რომ კადრში ვერასდროს ვხედავთ ჩხრეკის ფაქტს. პატრიარქი განიმოსება და სტიქრის ამარა შედის საფლავზე. მას, თან მიჰყვება სომეხთა სამციქულო ეკლესიის იერარქი (რომელთა პოზიციასაც ქვევით შევეხებით).

მიტროპოლიტი კორნელიუსი ამბობს, რომ პატრიარქი კუვუკლიაში შესვლის წინ იმიტომ კი არ განიმოსება, რომ ვინმემ გაჩხრიკოს, რისი უფლებაც არავის აქვს - არამედ თავმდაბლობის ნიშნად. პატრიარქი თავს იმდაბლებს მაცხოვრის სავარაუდო საფლავზე შესვლის წინ.

არმენოფობია და პარაისტორიული ფალსიფიკაციები

საკვირველია, მაგრამ აღდგომის დღესასწაული, რომელიც სიძულვილისა და სიკვდილის დამარცხების შინაარსის მატარებელია, ჩვენში არმენოფობიური გამონათქვამებისა და ზიზღის გაღვივებისთვის გამოიყენება. გვიყვებიან ქვის სვეტზე, რომლიდანაც თითქოს ცეცხლმა ამოხეთქა, რადგან ერთხელ, სომხებმა მართლმადიდებლები კუვუკლიაში არ შეუშვეს და უფალს ასე მოუწია იქვე მდგარი ბერძნების გამხნევება, სომხებისთვის კი, თითის დაქნევა. რა თქმა უნდა, მედიაორგანიზაციების აბსოლუტურ უმრავლესობას არასდროს უთქვამს, რომ ეს ლეგენდა ისტორიულად არ დასტურდება. გვიყვებიან ასევე, რომ სომეხი ქრისტიანები რიტუალში მეორეხარისხოვან როლს ასრულებენ, რაც ასევე, ტყუილს წარმოადგენს. საიდან უნდა გაგვეგო სიმართლე, თუ არც ერთხელ, არც ერთ ნაციონალურ ტელევიზიას, გამონაკლისი ლიბერალური მედიის გარდა, არ უთხოვია კომენტარი სომეხი ქრისტიანებისთვის, რომლებიც იმას მოყვებოდნენ, რასაც მიტროპოლიტი კორნელიუსი ყვება: ცეცხლი ინთება კანდლიდან, რომელიც კუვუკლიაში ანთია. სომეხი ქრისტიანები შესაძლოა, რომელიმე სხვა ქვეყანაში რთულად საპოვნელები იყვნენ, მაგრამ საქართველოში ისინი სიდიდით მეორე ქრისტიანულ ჯგუფს წარმოადგენენ და ყოველთვის მზად არიან ჟურნალისტებს კითხვებზე უპასუხონ. მართალია პოლიტიკური კონიუნქტურის გათვალისწინება მაინც უწევთ, მაგრამ თუ დასვამთ კითხვას: ანთია თუ არა კანდლები, როცა ბერძენი პატრიარქი და სომეხთა პატრიარქის წარმომადგენელი ეკლესიაში შედიან? მათ პასუხის გაცემას გაუიოლებთ.

არ წვავს, არ წვავს!

თავს უფლებას მივცემ, პატივი ვცე ღირსებას და ამასთან დაკავშირებით განმარტებებს არ შევყვე - ის, რაც თავისთავად ცხადია, არ საჭიროებს არც ერთ დამატებით კითხვას. ცეცხლი წვავს.

დაბოლოს

შეგვიძლია უსასრულოდ ვწეროთ იმ მითებსა თუ ტყუილებზე, რომელსაც მედია წინასააღდგომოდ მტკიცებით ფორმაში ავრცელებს, მაგრამ, ვფიქრობ, დაინტერესებული მკითხველი ადვილად მიაგნებს google-ს საძიებო სისტემას, სადაც ის, საბედნიეროდ, ქართულ ენაზეც აღმოაჩენს წმიდა ცეცხლის რიტუალის შესახებ ცნობებს. საჭიროა იმის გააზრება, რომ წმიდა ცეცხლის გარდამოსვლის რწმენა, არ არის მხოლოდ ერთი, უბრალო გულუბრყვილობა, რომელიც სრულიად უვნებელია საზოგადოებრივი ცხოვრებისთვის. წლების განმავლობაში მასზეა დაამყნეს ქსენოფობიის, განსხვევებულის მარგინალიზებისა და რელიგიური ფანატიზმის არაერთი ყლორტი, რომელიც იზრდება და საკრალური ძალაუფლებით აღჭურვავს იმათ, ვისი დაბალანსებაც მედიის პირდაპირი მოვალეობაა.

ერთი სტატიის ფარგლებში შეუძლებელია დაწერო სრულყოფილი გაიდლაინი რელიგიის ეთიკური გაშუქებისთვის, მაგრამ, ვიმედოვნებ, რომ ეს ბლოგპოსტი ამგვარი მოთხოვნის გაჩენას მაინც შეუწყობს ხელს. პრინციპი იგივეა, რაც დანარჩენი ჟურნალისტიკისთვის: თუ არ შეგვიძლია სრულად გავერკვეთ საკითხში, არ უნდა ვამტკიცოთ ის, რაც ფაქტი არ არის და არ გამოვრიცხოთ ისინი, ვინც პროცესში ასევე მონაწილეობენ. უფრო მარტივად - წერე ნეიტრალური ენით და დააბალანსე სიუჟეტი. პირველ ნაბიჯად ესეც კმარა.

P.S ბლოგპოსტში საგანგებოდ არ დავასახელე არც ერთი მედიაორგანიზაცია. გარდა იმისა, რომ შეუძლებელია გამოკვეთო, მაინც რომელმა შესცადა უფრო მეტად, შესაძლოა ამას დაემცრო პრობლემის ის ღრმა და ყოვლისმომცველი მასშტაბი, რომელთანაც საქმე გვაქვს.

ლევან სუთიძე (ტაბულას ჟურნალისტი და რელიგიის მიმომხილველი 2010 წლიდან. 2013 წლიდან მიჰყავს საავტორო გადაცემა „საუბარი რელიგიაზე“)