დღეს, 11 ნოემბერს აზერბაიჯანში კლიმატის ცვლილებების 29-ე კონფერენცია (COP29) გაიხსნა, რომელსაც პრეზიდენტი ილჰამ ალიევი და გაეროს გენერალური მდივანი ანტონიო გუტიერეში მასპინძლობენ. კონფერენციის პარალელურად  „რეპორტიორები საზღვრებს გარეშემ“ (RSF) განცხადება გაავრცელა და დაკავებული აზერბაიჯანელი ჟურნალისტების გათავისუფლება მოითხოვა.

ორგანიზაციის განცხადებით, აზერბაიჯანში, რომლის შემოსავლების 90% ნავთობისა და გაზის ექსპორტითაა უზრუნველყოფილი, ჟურნალისტებს, რომლებიც გარემოს საკითხებს აშუქებენ, აკავებენ და მათზე ფიზიკურად ძალადობენ. როგორც „რეპორტიორები საზღვრებს გარეშე“ წერს, ბოლო ერთ წელიწადში ხელისუფლებამ პროფესიული საქმიანობისთვის 15 ჟურნალისტი დააკავა, მათგან 13 ახლაც პატიმრობაში იმყოფება. ერთ-ერთი ნარგიზ აბსალამოვაა, რომელიც გარემოს დაცვის საკითხებზე საგამოძიებო მასალებს ამზადებდა.

RSF-ის აღმოსავლეთ ევროპისა და ცენტრალური აზიის ოფისის ხელმძღვანელი, ჟან კაველიე აღნიშნავს, ორგანიზაცია საერთაშორისო საზოგადოებას მოუწოდებს, მოსთხოვოს აზერბაიჯანის ხელისუფლებას, გაათავისუფლოს დაპატიმრებული ჟურნალისტები, შეწყვიტოს პრესის თავისუფლების უხეში დარღვევები და აიღოს ვალდებულება, დაიცვას დამოუკიდებელი ჟურნალისტიკა.

„ჟურნალისტიკის, განსაკუთრებით გარემოსდაცვითი ჟურნალისტიკის დაცვისთვის მაგალითის მიცემა გაეროს კლიმატის კონფერენციის მასპინძლობის წინაპირობა უნდა იყოს. როგორ შეგვიძლია მივიღოთ ის ფაქტი, რომ ნავთობ-სახელმწიფო, რომელიც აპატიმრებს დამოუკიდებელ ჟურნალისტებს, არის იმ მოლაპარაკებების მასპინძელი, რომელიც გლობალური კლიმატის მომავალს განსაზღვრავს?“

RSF-ის განცხადებით, აზერბაიჯანში გარემოზე, ჯანდაცვასა და კლიმატზე ნავთობისა, გაზისა და სამთო მოპოვების დამანგრეველი შედეგების გაშუქება ჟურნალისტებისთვის რთული და საშიშია. ორგანიზაციას ამის მაგალითად, სწორედ Abzas Media-ის ჟურნალისტის, ნარგიზ აბსალამოვას შემთხვევა მოჰყავს, რომელიც 2023 წლის 30 ნოემბერს „უცხოური ვალუტის კონტრაბანდის“ ბრალდებით დააკავეს.

„რეპორტიორები საზღვრებს გარეშეს“ ინფორმაციით, 2023 წლის ივნისში აბსალამოვამ აზერბაიჯანის ერთ-ერთ სოფელში გამართული საპროტესტო აქცია გააშუქა, სადაც მოსახლეობა ახალი ხელოვნური ტბის იმ პროექტს აპროტესტებდა, რომელიც მიზნად სამთო ოპერაციებიდან ციანიდით და დარიშხანით დაბინძურებული ჩამონადენის შეგროვებას ისახავდა. პოლიციამ მშვიდობიანი მოსახლეობა სასტიკად დაარბია და ადგილიდან სამი ჟურნალისტი, მათ შორის ნარგიზ აბსალამოვა ძალადობრივად გააძევა. 

როგორც ორგანიზაცია წერს, აბსალამოვა, Abzas Media-ს 4 სხვა კოლეგასთან და კიდევ სხვა 8 დამოუკიდებელ ჟურნალისტთან ერთად, (რომელთა შორისაც Toplum TV-ის წარმომადგენლებიც არიან), არასათანადო მოპყრობას განიცდიან.

RSF-ის პრესის თავისუფლების რეიტინგში აზერბაიჯანი 180 ქვეყნიდან 164-ე ადგილს იკავებს.

ნათია კაპანაძე ორგანიზაცია „მედიაომბუდსმენის“ დამფუძნებელი და დირექტორია. მისი გუნდი 26 ოქტომბერს დაგეგმილი არჩევნების გაშუქების მხარდასაჭერად ჟურნალისტებსა და ოპერატორებს სამართლებრივ დახმარებას უწევს, მუშაობს რუსული კანონის საწინააღმდეგო აქციების გაშუქებისას დაშავებული მედიის წარმომადგენლების დასაცავად და საკონსტიტუციო სასამართლოში ასაჩივრებს საქართველოს პარლამენტში მედიის სამუშაო პირობების არაკონსტიტუციურობას. 

ნათიას საქმიანობა 2003 წლიდან „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციას“ უკავშირდება. ის ხელმძღვანელობდა საიას „მედიის სამართლებრივი დაცვის ცენტრსაც“. 2011 წლიდან აკვირდება კომუნიკაციების კომისიას. 2016 - 2019 წლებში იყო საზოგადობრივი მაუწყებლის აჭარის ტელევიზიის და რადიოს დირექტორი, როდესაც „ეუთოს“ შეფასებით, ის ერთადერთი მიუკერძოებელი ტელეარხი გახდა საქართველოში. ნათია კაპანაძე 2020 - 2022 წლებში იყო მედიის ადვოკატირების კოალიციის კოორდინატორი. ამჟამად კი კოალიციის წევრია. კითხულობს ლექციებსა და ტრენინგებს მედიასამართალში ჟურნალისტებისა და იურისტებისათვის. 

როდის ან რა იყო თქვენთვის პირველი სიგნალი, რომ „ქართული ოცნების“ ხელისუფლებასაც დემოკრატიის პრობლემები ექნებოდა?

მე მგონი, ყველა ძალაუფლებასჩაბღაუჭებული ხელისუფლების აგონია ბოლო ჟამის დღეებში ჟურნალისტების მიმართ აგრესიაში ითარგმნება. 2012 წელს მთავარ სამიზნედ მედია იქცა. დღესაც იდენტურად იგრძნობა მედიის დევნის ჟინიც.

მახსოვს, საპარლამენტო არჩევნებმა ეს სიტუაცია განმუხტა. ახალმოსული ხელისუფლება არ ემალებოდა კამერებს, ჯერ კიდევ არ იტაცებდნენ მიკროფონებს. თუმცა, 2012 წელსვე, ხელისუფლების გადაბარების პროცესში, ბევრი სახიფათო სიგნალი გამოჩნდა. ყველაზე მარტივ მაგალითად სტინგის და კრის ბოტის კონცერტების დაფინანსების შესახებ კვლევას გავიხსენებ. „სტუდია მონიტორს“ ვეხმარებოდი საჯარო ინფორმაციის შეგროვებაში. ფინანსთა სამინისტრო ინფორმაციას გვიმალავდა. გვეუბნებოდნენ, რომ ეს იყო პირადი მონაცემები და არ იყო საჯარო. ხელისუფლების ცვლილებისთანავე დამირეკა იმავე ადვოკატმა და აღმოჩნდა, რომ „მოულოდნელად“ ღია გახდა ის, რასაც არჩევნებამდე მალავდა. ამ ამბავს მოჰყვა ერთგვარი ტალღა სხვა მსგავს საქმეებზე. სხვისი შეგროვებული მონაცემებისთვის იმდენად ფართოდ გააღო ახალმა ხელისუფლებამ კარი, ვხვდებოდი, ეს სივრცე მაშინვე დაიხურებოდა, როგორც კი მათი საქმიანობის შესწავლასა და შეფასებას დავიწყებდით. ცხადად მახსოვს, ძალიან დამაფიქრა ადვოკატების ქცევის ცვლილებამ და მასთან დაკავშირებულმა ამბებმა. 

საფრთხეების გამოვლენის ამბავი აქ არ შეწყვეტილა, ხელისუფლების ცვლილებიდან ორ თვეში, 2012 წლის 22 ნოემბერს ცნობილი გახდა, რომ „მე-9 არხი“ დაიხურებოდა და მისი ქონება გადაეცემოდა საზოგადოებრივ მაუწყებელს. ასეთი საჩუქრის ჩუქება ძალაუფლების სათავეში მყოფი მდიდარი პოლიტიკოსისგან საზოგადოებრივი მაუწყებლის მიზანში ამოიღებას ჰგავდა. ასე საკუთარი ქონებით და გავლენით ვიღაცას შეეძლო შეეცვალა საზოგადოებრივი მაუწყებელის შინაარსი. ძალიან, ძალიან საეჭვო და საზოგადოებრივი მაუწყებლის იდეის შემარყეველი ნაბიჯი იყო.  

ცოტა ხნის წინ, ახალი შენობის გახსნისას, ვასილ მაღლაფერიძის მიერ ისევ ბიძინა ივანიშვილისთვის გადახდილი მადლობით, ჩემთვის ეს ორი ამბავი გაერთიანდა. პოლიტიკური წარსულის მქონე მაღლაფერიძე 2012 წელში „მე-9 არხის“ დირექტორის მოადგილე იყო. 

პარალელურად ერთი ამბავიც განვითარდა - ასე თითქმის საჩუქრად გამზადებული „მე-9 არხი“ ვასილ მაღლაფერიძესთან და ჟურნალისტებთან ერთად კახა ბექაურმა დატოვა. მახსოვს, სამოქალაქო საზოგადოების წევრები ვღელავდით იქ მომუშავე ყველა ადამიანზე. საგანგებოდ ჩანიშნულ მხარდამჭერ შეხვედრაზე სწორედ ბექაურს დავუსვით კითხვები, რატომ იხურებოდა არხი, რა ბედი ეწეოდათ ჟურნალისტებს, ოპერატორებს და ა.შ. მან ძალიან მშვიდად შეგვატყობინა მისი კარიერის მარეგულირებელ კომისიაში გაგრძელების შესაძლებლობაზე. მახსოვს ის შოკი და იმედგაცრუებაც. ჩემთვის ნათელი იყო მეორე სამიზნე - კომუნიკაციების კომისია. კომისიას წლების მანძილზე ვაკვირდებოდი, არასდროს იყო ხელისუფლებისგან თავისუფალი და 2012 წელს ყველას თვალწინ ერთი ხელიდან მეორეში გადაინაცვლა. ბექაური კი დღეს კომუნიკაციების კომისიის მესამედ არჩეული თავმჯდომარეა.

კიდევ ერთი საგანგაშო სიგნალი 2016 წლიდან, აჭარის ტელევიზიის არჩეული დირექტორი რომ ვიყავი, იმ პერიოდიდანაა. თავიდანვე მჭიდრო კომუნიკაცია მქონდა საზოგადოებრივ მაუწყებელთან, ძალიან ბევრი საერთო გეგმაც გვქონდა, სამომავლო თანამშრომლობის იდეები…მოულოდნელად 21 ნოემბერს გავიგე, რომ საზოგადოებრივი მაუწყებლის დირექტორმა, გიორგი ბარათაშვილმა თანამდებობა დატოვა. უცნაური იყო. ადამიანს, რომელსაც წინა კვირას სრულიად განსხვავებული გეგმები ჰქონდა, ეს ყველაფერი გაურკვეველი მიზეზით შეეცვალა. უარი თქვა საჯარო პასუხისმგებლობაზე. თანაც ვიცოდი მისი დამოკიდებულებები. გიორგი ბარათაშვილს ადვოკატი ვიყავი, როდესაც იმპიჩმენტს უპირებდნენ. 2012-2016 წლებში ძალიან ბევრი პოზიტიური ცვლილება დაეტყო არხს. შეიძლება ითქვას, ძალიან კარგად მუშაობდა, ვითარდებოდა. ბარათაშვილის უეცარი გადადგომა უკვე პირდაპირი ნიშანი იყო - საზოგადოებრივი მაუწყებლის საიმედოდ მისაკუთრების გეგმა არსებობდა. 

2016 წელს აჭარის ტელევიზიის დირექტორად აგირჩიეს. როგორ მოხდა ეს ან როგორ დაუშვეს?

აჭარის საზოგადოებრივი მაუწყებლის დირექტორის კონკურსში მონაწილეობა, ალბათ, ყველაზე რთული გადაწყვეტილებაა, რაც კი ოდესმე მიმიღია. პროცესი შედგებოდა უამრავი ფრაგმენტისგან, ამბებისგან, რომელსაც ვერც დაადასტურებ და ვერც უარყოფ - იყო საუბარი ხმების გაყიდვაზეც, ერთი ხმის ნაცვლად ოთხი ახლობლის დანიშვნის შეთანხმებაზე, პოლიტიკურ დაპირებებზე, ნეპოტიზმზე, ისე როგორც ჩვენ პოლიტიკურ ყოფას შეეფერებოდა 2016 წელს… ეს და სხვა მსგავსი ამბავი რაღაცნაირი ბიძგი გახდა, მინდოდა, პროცესი გამჭვირვალე ყოფილიყო.  

მახსოვს, არჩევნების დღეს სუსის თანამშრომელი იდგა აჭარის რადიოს შენობასთან და სიტუაციას პირადად აკონტროლებდა.პირველ ჯერზე ხმების არასაკმარისი რაოდენობა მივიღე. ნელ-ნელა იკვეთებოდა სხვა ქვეტექსტები, სხვა ამბების კონტურებიც. გასაუბრებები პირდაპირ ეთერში გადაიცემოდა, კონკურსი ჩაშლის პირას იყო, დიდი გამოხმაურება მოჰყვა, როგორც სამოქალაქო სექტორისგან, ასევე ჟურნალისტებისგან. ამან გარკვეულწილად იმოქმედა გადაწყვეტილების მიმღებებზე და მათთან დაკავშირებულ ადამიანებზეც. იმ დროისათვის სამოქალაქო სექტორიდან გადასული ადამიანების ნიღბად და შირმად გამოყენება ხელისუფლებისთვის მომგებიანი პრაქტიკა იყო. ალბათ, 31 წლის უფლებადამცველის გამოცდილების იურისტი გოგო არ ჩანდა საგანგაშო ვერსია ხელისუფლებისთვის. წლების შემდეგ ვფიქრობ, ქალი რომ არ ვყოფილიყავი, ისე მონდომებით არ გამისწორდებოდნენ ჯოგის ინსტინქტებით. თუმცა, მეორე მხრივ, ვიცი, ქალი რომ არ ვყოფილიყავი, ემოციურად ვერ გაუძლებდი იმას, რაც ჩემთან მიმართებაში დაგეგმეს დასაშინებლად, დევნისთვის. ბოლოს, იმპიჩმენტიც სამაგალითოდ დასჯის სპექტაკლად დადგეს. 

მე ვიცოდი, რაც წერია “მაუწყებლობის შესახებ” კანონში აჭარის ტელევიზიის და რადიოს ფუნქციების შესახებ. „ოცნების“ მოსვლის შემდეგ შეიქმნა საკანონმდებლო ჩარჩო და ნორმების ნაწილი ჩემი აკრეფილიც კია. მაშინ ამ საკითხზე „მედიის ადვოკატირების კოალიციაში“ ვმუშაობდით. მაგრამ კანონების ცოდნასთან ერთად, საზოგადოებრივი მაუწყებლის იდეის ერთგულებამ გადამარჩინა. ახლაც ასე მჯერა, კრიტიკული საზოგადოებრივი მაუწყებელის პირობებში ცუდი ხელისუფლება ვერ გვეყოლება. 

ის რომ მომავალში ბევრი არეულობა იქნებოდა, ბევრი კოცონი დაინთებოდა ჩემ გარშემო, იქნებოდა შერყევის მცდელობები, ინტუიციურად ყოველთვის ვგრძნობდი და ველოდი. ყველა შემოტევა ბოლოს ერთი წინადადებით მთავრდებოდა - ყველაფერი გასაგებია, მესმის, მაგრამ კანონში სხვაგვარად წერია. იმპიჩმენტის დღესაც ამასვე ვამბობდი, უბრალოდ სხვა დავალება ჰქონდათ და ჩემს არგუმენტებსაც კი არ მოუსმინეს. 

რას უკავშირებთ თქვენს იმპიჩმენტს დღევანდელი გადმოსახედიდან? 

ძალიან ბევრი ფაქტორი იყო. სულ იგრძნობოდა, რომ ხელისუფლება ცდილობდა კონტროლის ქვეშ ჰყოლოდა მაუწყებელი. ეს ბევრად უხეშად იგრძნობოდა 2018 წლიდან, როცა აჭარის მთავრობას ახალი თავმჯდომარე ჰყავდა. 

მე, ალბათ, კანონი სარედაქციო თავისუფლებისთვის ბრძოლაში იმაზე კარგად ვიცოდი, ვიდრე მათ წარმოედგინათ. იმპიჩმენტს 2016-2019 წლებში მიუკერძოებლად გაშუქებულ არჩევნებს უფრო ვუკავშირებ. ყველა საერთაშორისო ორგანიზაციების დასკვნაში ჩანდა, რომ აჭარის ტელევიზია ყველაზე ობიექტური და მიუკერძოებელი ტელეარხი იყო. „ეუთოს“ ოფიციალური დასკვნის შემდეგ, ვფიქრობ, როგორც უფლებადამცველი მედიაში ამაზე დიდს ვეღარაფერს გავაკეთებ. სარედაქციო დამოუკიდებლობის შექმნის ნაწილში ზედა ზღვარი ეს იყო. დღემდე შენახული მაქვს ოფიციალური წერილის კონვერტიც კი. ცხადია, ვხვდებოდი, ეს აღიარება იყო, მიღწევაც და დამოკლეს მახვილიც ჩემს თავზე. 2018 წელს ტოლერანტობის ქომაგის წოდებაც მომანიჭა სახალხო დამცველთან არსებულმა საბჭომ. ეს ფაქტიც იყო გამოწვევა. აჭარის რელიგიური მრავალფეროვნების მიუხედავად, მომისმენია, რომ მხოლოდ მართლმადიდებლებისთვის უნდა ემუშავა არხის დირექტორს.  

კიდევ ბევრი რამ იყო, რის გამოც უკვე მიზანში ვიყავი ამოღებული. დიდი გაღიზიანების მიზეზი იყო რუსული გავლენებისა და პროპაგანდის შემოუღწევლობაც აჭარის ტელევიზიაში. ჩემი იმპიჩმენტის დღეს პირველი განცხადება რუსულმა გაერთიანებამ, „უკვდავმა პოლკმა“ გაავრცელა. ამბობდნენ, ადამიანი, რომელიც ებრძოდა „უკვდავ პოლკს“ გათავისუფლებულია და ჩვენ გავიმარჯვეთო. გაუგებარია, რას ზეიმობდნენ. მე ბრძოლა არ შემიწყვეტია. მართალია, ქვეყნის შიგნით კლანის სასამართლოს პირობებში სამართლიანობა არ აღდგა, მაგრამ ჩემი საქმე ახლა სტრასბურგშია.  

რას საქმიანობს ამჟამად თქვენი ორგანიზაცია - „მედიაომბუდსმენი“?

არც კი მჯერა, რომ 21 წელია გამოხატვის თავისუფლების დასაცავად უფლებადამცველებთან ერთად ვმუშაობ. ახლა ვცდილობ, ჩემი მძიმე წარსული გამოცდილება მედიის სამართლებრივი დახმარების კარგ რესურსებად გადაქცევაში გამოვიყენო. როგორც ყოველთვის, ახლაც ჟურნალისტებსა და ოპერატორებს ვიცავ. ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის გარეშე დემოკრატია ვერ იცოცხლებს. ვცდილობ დავეხმარო მედიას, ადამიანებამდე მრავალფეროვანი ინფორმაციის მიტანა შეძლონ. 

ჯერ ძალიან პატარა გუნდი ვართ, მე, ილონა დიასამაძე და ჯანო ჭკადუა. ჩვენ ვახერხებთ, რომ საკმაოდ ბევრ გამოწვევას გავუმკლავდეთ. სულ ახლახანს სასამართლომ წარმოებაში მიიღო ჩვენი საქმეები, სადაც ე.წ. რუსული კანონის საქმეზე მორალური ზიანის ანაზღაურებას ვითხოვთ. ასევე, ვმუშაობთ 2023 და 2024 წელს დაშავებული ჟურნალისტებისა და ოპერატორების საქმეებზე. აგრეთვე ვაკვირდებით კომუნიკაციების კომისიის მუშაობას. 

ჩვენი მთავარი საქმე ახლა არჩევნებია. გვაქვს წინასაარჩევნო ცხელი ხაზი, ჩავატარეთ ტრენინგები ჟურნალისტებისა და ოპერატორებისთვის, გავავრცელეთ დეტალური გაიდლაინი რომ ნებისმიერი გამოცდილების მედიის წარმომადგენელს ჰქონდეს განახლებული ინფორმაცია გადაღების რეგულაციებზე. არჩევნების დღეს ჟურნალისტებისა და ოპერატორებისთვის ხელმისაწვდომი იქნება საკონსულტაციო ცხელი ხაზი: 577 070 592

ზუსტად ვიცი, ამ არჩევნებით განახლდება ხელისუფლების სამი შტო და მედიაც დაიბრუნებს თავის საპატიო ადგილს ხელისუფლების დანაწილების დამკვიდრებული პრაქტიკის შესაბამისად - იქნება გავლენიანი მაკონტროლებელი მეოთხე ხელისუფლება. მე პირადად ამისთვის გავაგრძელებ მუშაობას. 

ონლაინ გამოცემა „ტაბულა“ ახალი ამბების ჟურნალისტის პოზიციაზე (სრული განაკვეთი) ვაკანსიას აცხადებს.

• გამართულად წერისა და თხრობის უნარები;
• გადაღებებზე სიარულის, აქციების და სხვადასხვა აქტივობის გაშუქების უნარები და გამოცდილება; 
• ოპერატიულად მუშაობის უნარი, მათ შორის სტრესულ პირობებში;
• იციან უცხო ენა (სავალდებულოა – ინგლისური ენა);
• იცნობენ პროფესიულ სტანდარტებსა და მედიაეთიკას.
• ამასთან ერთად, ეკონომიკური თემების მიმართ ინტერესი და მათზე წერის გამოცდილება ჩაითვლება უპირატესობად.

დაინტერესებულმა პირებმა რეზიუმე, სამოტივაციო წერილი და მის მიერ დაწერილი/გამოქვეყნებული მასალები 20 ნოემბრამდე უნდა გააგზავნონ შემდეგ მისამართზე: info@tabula.ge

როგორც „ტაბულა“ წერს, ანაზღაურება კანდიდატის სამუშაო გამოცდილებისა და უნარ-ჩვევების შესაბამისად განისაზღვრება (დამატებით ინფორმაციას ანაზღაურების შესახებ შერჩეული კანდიდატები გასაუბრების დროს მიიღებენ);

არჩევნებამდე ცოტა ხნით ადრე, კერძოდ კი 9 ოქტომბერს, პირველი არხის გადაცემა „42-ე პარალელის“ სტუდიაში, დასხდნენ საზოგადოებრივი მაუწყებელის ახალი და მიმდინარე ამბების დირექტორი გიორგი გვიმრაძე, საზოგადოებრივი მაუწყებელის სამეურვეო საბჭოს თავმჯდომარე ვასილ მაღლაფერიძე და ტელეკომპანია “იმედის” მფლობელი ირაკლი რუხაძე და ისაუბრეს თემაზე “მედია და არჩევნები”.

მოისმინეთ ნინია კაკაბაძის  ვლოგში.