ინფორმაციის წყაროების დაცვის გარანტიები გამოხატვის თავისუფლების ხელშეწყობის და მედიის თავისუფლების ხარისხის ერთგვარ მარკერად მიიჩნევა დემოკრატიულ საზოგადოებაში. მსგავსი ბერკეტები ორ ძირითად კატეგორიად შეიძლება დაიყოს: ერთ შემთხვევაში, ეს არის პროფესიული სტანდარტი, მეორე შემთხვევაში კი ადგილობრივი ან საერთაშორისო სამართლებრივი ჩარჩო.

ჟურნალისტური გაერთიანებები ყველა ქვეყანაში აღიარებენ ინფორმაციის წყაროების დაცვის განსაკუთრებულ მექანიზმს. იდენტური წესები მოქმედებს საქართველოშიც. მაგალითად, საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის მე-6 მუხლის თანახმად, „ჟურნალისტის მორალური პასუხისმგებლობაა, არ გაამჟღავნოს კონფიდენციურად მოპოვებული ინფორმაციის წყარო“ ქარტია განმარტავს, რომ „ამ მუხლის განხილვისას აღმოჩნდა, რომ არიან ჟურნალისტები, რომლებიც მუდმივად აპელირებენ კონფიდენციურ წყაროებზე, რის გამოც მათ მიმართ ნდობა დაბალია. კონფიდენციური წყარო უნდა უკავშირდებოდეს მაღალი საზოგადოებრივი ინტერესის მატარებელ ინფორმაციას. თუმცა საზოგადოების მხრიდან ნდობა და უნდობლობა არ ცვლის ამ მუხლის შინაარსს: კონფიდენციურად მოპოვებული ინფორმაციის წყაროს გამჟღავნება დაუშვებელია“.

ჟურნალისტური ეთიკის ქარტია საქართველოში 2009 წლის დეკემბრიდან მოქმედებს, ამავე წელს იყო მიღებული ინფორმაციის დაცვის კიდევ ერთი სამართლებრივი გარანტია - „მაუწყებელთა ქცევის კოდექსი.“ ამ დოკუმენტის თანახმად (მუხლი 14, პუნქტი 2), „სიზუსტის უზრუნველყოფისათვის, მაუწყებელმა უნდა მოახდინოს ინფორმაციის წყაროს იდენტიფიცირება. ანონიმურ წყაროზე დაყრდნობით ინფორმაციის გაშუქების შემთხვევაში, მაუწყებელმა ნათლად უნდა მიუთითოს წყაროს ანონიმურობის შესახებ“.

2006 წლიდანაა მიღებული “საზოგადოებრივი მაუწყებლის ქცევის კოდექსი” რომლის მე-5 თავი მთლიანად ეთმობა კონფიდენციალური ინფორმაციის მოპოვებისა და დაცვის სტანდარტს და კიდევ უფრო დეტალურად წარმოგვიდგენს რეკომენდაციებს როგორც ინფორმაციის ანონიმური წყაროს მნიშვნელობის, ისე დაცვის აუცილებლობის თაობაზე.

ამ დოკუმენტის თანახმად:

· წყაროების ანონიმურობის დაცვა ინფორმაციის თავისუფლების ერთ-ერთი ღირებული ელემენტია და ჟურნალისტის პროფესიული მოვალეობაა;

· ჟურნალისტმა, ჩვეულებრივ, არ უნდა გამოიყენოს ანონიმური წყაროები, თუ არსებობს ინფორმაციის სხვა, ღია წყაროებით მიღების შესაძლებლობა;

· ანონიმური წყაროს გამოყენება მხოლოდ იმ შემთხვევაშია გამართლებული, თუ ინფორმაცია სანდო და ღირებულია და მისი გავრცელება სხვა გზით შეუძლებელია;

· კონფიდენციალურობის დარღვევა დასაშვებია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც ეს ემსახურება საზოგადოების კანონიერი ინტერესების დაცვას, მაგალითად, როდესაც ინფორმაცია დანაშაულის მომზადებას ეხება. ასეთ დროს ჟურნალისტი მოვალეა, აცნობოს შესაბამის ორგანოებს მოსალოდნელი დანაშაულის შესახებ;

· კონფიდენციალური წყაროს გამჟღავნება, ასევე, გამართლებულია, როდესაც საკითხი სახელმწიფო ინტერესების დაცვას ეხება. ამის საჭიროება შეიძლება შეიქმნას მხოლოდ მაშინ, როდესაც ქვეყნის კონსტიტუციურ წყობილებას რეალური საფრთხე ემუქრება;

· წყარო, რომელიც ანონიმურობის დაცვას არ მოითხოვს, უნდა დასახელდეს;

· ანონიმური წყაროს მიერ მოწოდებული ინფორმაციის გადაცემისას უნდა აღინიშნოს, რომ წყარო ანონიმურია;

· დასაშვებია მხოლოდ ისეთი კონფიდენციალური წყაროსგან მიღებული ინფორმაცია, რომელსაც ჟურნალისტი ენდობა. თუმცა წყაროს საიმედოობის მიუხედავად, უნდა გადამოწმდეს ინფორმაციის უტყუარობა;

· თუ ანონიმური წყაროს მიერ მოწოდებული ინფორმაცია სერიოზულ ბრალდებებს შეიცავს, ასეთ შემთხვევაში უნდა გამჟღავნდეს ანონიმური წყაროს მხოლოდ ის დეტალები, რომლებზეც წყარო იქნება თანახმა;

· ანონიმი რესპონდენტი ყველა საშუალებით უნდა იყოს დაცული. უნდა შეინიღბოს მისი გამოსახულებაც და ხმაც. დაუშვებელია ისეთი დეტალების ჩვენება, როგორებიცაა, მაგალითად, მისი მანქანის ნომერი, საცხოვრებელი სახლი და სხვ.

არის შემთხვევები, როდესაც ინფორმაცია ღირებულია და დაფარული რესპონდენტის გამოყენება გამართლებულია, თუმცა ჟურნალისტმა უნდა გაითვალისწინოს ისიც, რომ მსგავსი წყაროდან მოპოვებული ინფორმაცია შეიძლება საზოგადოების შეცდომაში შეყვანას ისახავდეს მიზნად, ვინაიდან წყაროს მიზანი ყოველთვის სიმართლის თქმა არ არის ხოლმე.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ბუნებრივია, ინფორმაციის დაცვის გარანტიების არსებობა გამოხატვის თავისუფლების რეალიზების ერთგვარ მექანიზმადაც შეგვიძლია ჩავთვალოთ, საქართველოს კანონმდებლობით კი გამოხატვის თავისუფლება გულისხმობს ცენზურის დაუშვებლობას, მედიის სარედაქციო დამოუკიდებლობასა და პლურალიზმს, ჟურნალისტის უფლებას, დაიცვას ინფორმაციის წყაროს საიდუმლოობა და საკუთარი სინდისის შესაბამისად მიიღოს სარედაქციო გადაწყვეტილებები („სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ საქართველოს კანონი, მუხლი 3.2. „დ“).

საიდუმლოების დაცვის გარანტიები დადგენილია ასევე „სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ საქართველოს კანონის სპეციალურ თავში (თავი მესამე):

· პროფესიული საიდუმლოების წყარო დაცულია აბსოლუტური პრივილეგიით და არავის არ აქვს უფლება, მოითხოვოს ამ წყაროს გამხელა;

· სიტყვის თავისუფლების შეზღუდვის შესახებ სასამართლო დავისას მოპასუხეს არ შეიძლება დაეკისროს კონფიდენციალური ინფორმაციის წყაროს გამხელის ვალდებულება;

· დაუშვებელია კონფიდენციალური ინფორმაციის გამხელა თვით მისი მფლობელის თანხმობის ან კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევებში სასამართლოს დასაბუთებული გადაწყვეტილების გარეშე;

· სასამართლო უფლებამოსილია გამოიტანოს მტკიცებულების უზრუნველყოფის შესახებ განჩინება კონფიდენციალური ინფორმაციის მხოლოდ იმ ნაწილის გამხელასთან დაკავშირებით, რომლის გამხელის აუცილებლობაც დამტკიცდა;

· გამხელით მიღებული კონფიდენციალური ინფორმაცია შეიძლება გამოყენებულ იქნეს მხოლოდ იმ მიზნით, რომლისთვისაც მოხდა მისი გამხელა.

ინფორმაციის წყაროს დაცვის უზრუნველყოფის მიზნით საქართველოს კანონმდებლობა ლოიალურია ჟურნალისტის, როგორც შესაძლო მოწმის, მიმართ. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის თანახმად (მუხლი 50.1. „თ“) „მოწმედ დაკითხვისა და საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე ინფორმაციის შემცველი საგნის, დოკუმენტის, ნივთიერების ან სხვა ობიექტის გადაცემის ვალდებულება არ ეკისრება ჟურნალისტს – პროფესიული საქმიანობისას მიღებულ ინფორმაციასთან დაკავშირებით. აღნიშნული ჩანაწერი ნიშნავს იმას, რომ ჟურნალისტს შეუძლია თავი შეიკავოს ჩვენების მიცემისაგან, თუმცა საკუთარი გადაწყვეტილების თანახმად, ჟურნალისტებს შეუძლიათ არ ისარგებლონ გამონაკლისით და მისცენ ჩვენება სასამართლოს მათ მიერ მოპოვებული ინფორმაციის წყაროების შესახებ. სწორედ აღნიშნული დაშვება წარმოადგენს განსხვავებას ეთიკური წესებისაგან, როცა იმთავითვე დადგენილია, რომ კონფიდენციალურად მოპოვებული ინფორმაციის წყაროს გამჟღავნება ეთიკური ჟურნალისტისათვის მიუღებელი ქმედებაა.

ცხადია, ჟურნალისტები ანგარიშვალდებულები არიან საზოგადოების და არა ინფორმაციის წყაროების წინაშე. ამიტომ საკანონმდებლო დონეზე ჟურნალისტს აქვს შესაძლებლობა თავად გადაწყვიტოს გამოვიდეს თუ არა მოწმედ, მისცეს თუ არა ჩვენება სასამართლოს.

წყაროს დაცვის ერთ-ერთი გახმაურებული შემთხვევა მაიკლ ჯორდანის საქმეა. კარიერის დასაწყისში ჯორდანმა სთხოვა ჟურნალისტებს არ გაემხილათ ინფორმაცია მისი ქორწინების გარეშე დაბადებული შვილის თაობაზე. ჟურნალისტები ამაზე დასთანხმდნენ. „იგი მოსწონდათ და უნდოდათ მისთვისაც მოეწონებინათ თავი, და სჭირდებოდათ“ - განმარტავდა „ჩიკაგო ტრიბუნის“ პროექტებისა და გამოძიებების ასოცირებული რედაქტორი - „შეიძლება გაიმართოს სავსებით ჯანსაღი დისკუსია იმის შესახებ, არის თუ არა კალათბურთელის, თუნდაც სუპერვარსკვლავის, ქორწინების გარეშე დაბადებული შვილი ახალ ამბებში სალაპარაკო თემა. ამას ნამდვილად არაფერი აქვს საერთო მოთამაშის სპორტულ წარმატებებთან...წყაროების დაცვა და მოთაფვლა, რომ წყაროებად დარჩნენ - გინდ გასახდელში, გინდ მდიდრულ დარბაზებში - შეიძლება ადვილად გასცდეს იმ ზღვარს, სადაც საღი აზრი იქცევა შეთქმულებად, ხალხის მოტყუებად და სიმართლის ღალატად“ (მელვინ მენჩერი „ახალი ამბების გაშუქება და წერა. მეთორმეტე გამოცემა. გვ. 284)

ცხადია, ჩვენების მიცემისაგან თავის შეკავება განსხვავდება დანაშაულის შეუტყობინებლობის ცნებისაგან. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 376-ე მუხლის თანახმად, დანაშაულის შეუტყობინებლობა იმის მიერ, ვინც ნამდვილად იცის, რომ მზადდება ან ჩადენილია მძიმე ან/და განსაკუთრებით მძიმე დანაშაული ან/და ამ კოდექსის რამოდენიმე სპეციფიკური მუხლით გათვალისწინებული დანაშაული, რომელიც არასრულწლოვანთა უფლებების დარღვევას შეეხება – ისჯება ჯარიმით ან თავისუფლების აღკვეთით ვადით ორიდან ოთხ წლამდე. ეს მოთხოვნა ვრცელდება ყველა ადამიანზე, პროფესიის მიუხედავად.

მნიშვნელოვანია ისიც, რომ თუ მედიის წარმომადგენელი არ ახორციელებს უშუალოდ ჟურნალისტურ საქმიანობას და სხვა ფუნქციის შესრულებისას გახდა მისთვის ხელმისაწვდომი ანონიმური ინფორმაცია (მაგალითად, ჟიურიში ან სამუშაო ჯგუფში მონაწილეობა), ასეთ დროს მოპოვებული ინფორმაციის დაცვა ხდება პროფესიული საიდუმლოს ნიშნის ქვეშ, საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსით დადგენილი სტანდარტით. პროფესიულ საიდუმლოებას კი მიეკუთვნება ინფორმაცია, რომელიც წარმოადგენს სხვის პერსონალურ მონაცემებს ან კომერციულ საიდუმლოებას და პირისათვის ცნობილი გახდა პროფესიული მოვალეობის შესრულებასთან დაკავშირებით. პროფესიული საიდუმლოება არ შეიძლება იყოს ისეთი ინფორმაცია, რომელიც არ წარმოადგენს სხვა პირის პერსონალურ მონაცემებს ან კომერციულ საიდუმლოებას.

2012 წლის 8 მარტს სან-ფრანცისკოში ქალთა საერთაშორისო დღის აღნიშვნის ღონისძიებას დავესწარი. პირველი გრძნობა, რომელიც გზად მიმავალს გამიჩნდა, ღიმილისმომგვრელი დამორცხვება იყო. მეგონა, მივდიოდი იქ, დაგვახვედრებდნენ ყვავილებს, მამაკაცებიც ხელზე ამბორით შეგვეგებებოდნენ და ამ ყველაფრის წარმოდგენისას ბუნებრივად გამიჩნდა კითხვა - რატომ გადაწყვიტა მასპინძელმა ორგანიზაციამ ასეთ სტერეოტიპულ ღონისძიებაზე ჩვენი წაყვანა?

ჩემგან განსხვავებით ეს კითხვა არ გასჩენია შვედ კოლეგას, რომელმაც ამაყად შეაბიჯა დარბაზში და ღირსეული სიტყვითაც გამოიჩინა თავი.

შეხვედრა გახსნა ჯაზის შემსრულებელმა აფრო-ამერიკელმა ქალმა. მან სიმღერით გაგვახსენა თანასწორობა, შემდგომ სცენაზე ავიდნენ სხვადასხვა ფემინისტური მოძრაობის აქტივისტები და ეს ყველაფერი დაგვირგვინდა იმით, რომ იმ წლის ყველაზე ძლიერ ფემინისტად და ქალთა უფლებების დამცველად სან-ფრანცისკოს მამრობითი სქესის მერი დასახელდა. არავის გაუღიმია ცინიკურად, მე კი მაინც ვათვალიერებდი ირგვლივ ხალხს.

ამ დღეს დავფიქრდი, როგორ იცვლის მნიშვნელობას 8 მარტი იმის მიხედვით, თუ სად იმყოფები.

რა ხდება ჩვენთან, საქართველოში.

ამ დღეს ერთნი აღნიშნავენ ლამაზი, ნაზი, ფაქიზი ქალების სიყვარულის დღეს, გამალებით უმტკიცებენ ერთგულებას ბანალური ნივთების მირთმევით. ან „მაქსიმალურს გაიღებენ“ და საკუთარ თავს შესთავაზებენ, როგორც უზენაეს საჩუქარს. ასე მაგალითად, გურიის გუბერნატორმა 3 მარტს, დედის დღეს, გურულ ქალებს შესწუწუნა, ცოლიანი რომ არ ვიყო ან თქვენ დაოჯახებულები, სულ ყველას ცოლად მოგიყვანდითო.

ცხადია, მედიამ სტერეოტიპებზე უნდა ისაუბროს, უნდა ამხილოს, საზოგადოება დააინტერესოს, თუმცა რეალობა ისაა რომ მოუმზადებელი მედია თავად ხდება სტერეოტიპების დამამკვიდრებელი ან გამავრცელებელი.

თუ თვალს გადავავლებთ საზოგადოების ფართო ფენებზე მომუშავე მედიასაშუალებებს, ვნახავთ, რომ ყოველდღიურ პროგრამებში გენდერული სტერეოტიპები ჭარბობს. ისინი ქმნიან ქალთა ცალსახოვან იმიჯს: ქალებს უმეტესად წარმოაჩენენ მარტოხელად, დაუცველად, მსხვერპლად ან კაცზე დამოკიდებულად. სხვათა შორის, მედია არც კაცებს ინდობს და საკმაოდ არარეალისტურად წარმოადგენს მაყურებლის წინაშე.

მამაკაცი წარმოჩენილია, როგორც ძალაუფლების მქონე, უფრო გონიერი, შეძლებული და ძლიერი. მედია თითქმის არ ტოვებს ადგილს მასკულინური სტრუქტურის ალტერნატიული ხედვისთვის. აღნიშნული მიდგომა ხშირად წარმოშობს ცრუ მოლოდინებს ერთმანეთის მიმართ, ხოლო დაუბალანსებელ გენდერულ როლებს წესად გვთავაზობს.

სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია მედია, რომელიც თავად არის გზავნილი და ამავდროულად, მგზავნელიც, აკეთებდეს არა უბრალოდ დაბალანსებულ, არამედ გენდერულადაც დაბალანსებულ პროდუქტს, რადგან მას შეუძლია იყოს ქალთა უფლებრივი თანასწორობის მიღწევის და დაცვის ერთ-ერთი მყარი გარანტი.

საქართველოს კონსტიტუციაში გაწერილი ძირითადი უფლებების უმთავრესი ფუნქცია სახელმწიფოს შებოჭვაა. სახელმწიფოსგან განსხვავებით, კერძო პირთა (შეგნებულად განიხილება მხოლოდ კერძო მაუწყებლის შემთხვევა) შორის ურთიერთობა კონკრეტული კანონების (და არა პირდაპირ კონსტიტუციიდან გამომდინარე) საფუძველზე უნდა მოწესრიგდეს. რადგანაც ჟურნალისტის საქმიანობა უპირატესად ინფორმაციის გავრცელებას ეხება, იგი უმეტეს შემთხვევაში ამ ინფორმაციის ადრესატთა არაქონებრივ უფლებებთან კავშირში უნდა განიხილებოდეს. ამასთან, ვინაიდან ჟურნალისტი არ წარმოადგენს სახელმწიფოს, მის მიერ გავრცელებული ინფორმაციის შედეგად სხვათა არაქონებრივი უფლებების დარღვევის შემთხვევაში, უმთავრესად, შემდეგი კანონები გამოიყენება: საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი და „სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ საქართველოს კანონი (იგულისხმება სასამართლოში მიმართვის უფლება, რომელიც ამ გავრცელებული ინფორმაციის ადრესატს გააჩნია).

დასახელებული კანონებიდან არცერთში არ გვხვდება ცალკე მუხლი, რომელიც უდანაშაულობის პრეზუმფციის თაობაზე გააკეთებდა აქცენტს. მეტიც, იმ ნორმათა განხილვისას, რომელიც მედიასამართალს ეხება, უდანაშაულობის პრეზუმფცია ჩანაწერის სახით მხოლოდ ორშია განსაზღვრული: ა) „ელექტრონული კომუნიკაციების სფეროში მომსახურების მიწოდებისა და მომხმარებელთა უფლებების დაცვის შესახებ რეგლამენტის დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს კომუნიკაციის ეროვნული კომისიის დადგენილებასა და ბ) კომისიის დადგენილებით დამტკიცებულ „მაუწყებელთა ქცევის კოდექსში“.

პირველ მათგანში „უდანაშაულობის პრეზუმფცია“ ტერმინ „დაუშვებელი პროდუქციის“ განმარტებისას გამოიყენება, ხოლო „მაუწყებელთა ქცევის კოდექსში“ იგი 48-ე მუხლშია გვხვდება, სადაც დანაშაულისა და ანტისოციალური ქმედების გაშუქების პრინციპზეა საუბარი. როგორც ვხედავთ, ორივე შემთხვევაში კონკრეტული პასუხისმგებლობა უდანაშაულობის პრეზუმფციის დარღვევისას გათვალისწინებული არაა, ანუ უშუალოდ მისი დარღვევისთვის კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს შესაბამის სანქციებს ჟურნალისტის მიმართ. აღნიშნული კი იმის თქმის საფუძველს გვაძლევს, რომ უდანაშაულობის პრეზუმფცია კერძო მაუწყებელთათვის და ამასთანავე, კერძო მაუწყებლის ჟურნალისტთათვის მხოლოდ პრინციპის დონეზეა მოწესრიგებული.

ვინაიდან ძირითადი უფლებით პირდაპირ სახელმწიფო იბოჭება, კერძო მაუწყებლის / ჟურნალისტის პასუხისმგებლობის დაყენება, მხოლოდ კონსტიტუციაში გაწერილი ნორმიდან გამომდინარე, არ იქნება მართებული. მეტი სიცხადისთვის განვიხილოთ მაგალითი: კერძო მაუწყებლის ჟურნალისტი თავისი ეთერით კონკრეტულ პირზე აცხადებს, რომ ეს უკანასკნელი არის ქურდი. ჟურნალისტი არ ეყრდნობა სასამართლოს გამამტყუნებელ განაჩენს, ვინაიდან ასეთი განაჩენი გამოტანილი არ არის. ჟურნალისტის მოქმედება ასეთ შემთხვევაში, რა თქმა უნდა, დარღვევად უნდა იქნეს მიჩნეული (არ იგულისხმება პროფესიული ეთიკის ნორმები), მაგრამ ეს დარღვევა არ გამომდინარეობს საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლიდან, ანუ არ არის უდანაშაულობის პრეზუმფციის დარღვევა. ასეთმა ქმედებამ შეიძლება პირს შეულახოს არაქონებრივი უფლება (ღირსება, პატივი, საქმიანი რეპუტაცია), მაგრამ მას უფლების დაცვის საშუალება არა კონსტიტუციიდან გამომდინარე (არ იგულისხმება დარღვევა პრინციპების დონეზე), არამედ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსით და შესაბამისი კანონით ექნება. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსით კი ასეთი შემთხვევისას არა უდანაშაულობის პრეზუმფციის დარღვევისთვის, არამედ არაქონებრივი უფლებების დარღვევისთვისაა გათვალისწინებული პასუხისმგებლობა.

აქვე უნდა განიმარტოს, რომ უდანაშაულობის პრეზუმფციის საკითხს ვაწყდებით საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსშიც. დასახელებული კოდექსი ადგენს დანაშაულის გამოძიების, სისხლისსამართლებრივი დევნისა და მართლმსაჯულების განხორციელების წესებს. ჩამოთვლილთაგან არცერთ მათგანს არ ახორციელებს ჟურნალისტი. ამდენად, ჟურნალისტი ასეთი ურთიერთობის მონაწილეც ვერ იქნება.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე შეიძლება ითქვას, რომ კერძო მაუწყებლის ჟურნალისტი ვერ დაარღვევს უდანაშაულობის პრეზუმფციას. მან შეიძლება მხოლოდ პრინციპი დაარღვიოს, რაც გაამყარებს მის წინააღმდეგ სარჩელის შეტანის შემთხვევაში მოსარჩელის არგუმენტს, რომელიც სასამართლოს ცილისწამებისთვის (არაქონებრივი უფლებების შელახვისთვის) მიმართავს.

თანამედროვე ჟურნალისტიკა უფრო და უფრო მეტად ცდილობს თვითგამოხატვის ახალ–ახალი საშუალებები იპოვოს. გაცილებით მნიშვნელოვანი ხდება ამბის თხრობის (ე.წ „სთორითელინგის“) სტილი, რაც გულისხმობს არა მხოლოდ ტექსტის ორიგინალურობასა და თავისთავად აუცილებელ გამართულობას, არამედ სხვადასხვა გამომსახველობითი საშუალების – ვიზუალიზაციების, აუდიო სლაიდშოუებისა და ა.შ. - ოსტატურად გამოყენებას. მსგავსი სიახლეებისაკენ საერთაშორისო მედიის სწრაფვის ფონზე ქართულენოვანი ონლაინ მედიასაშუალებების უმრავლესობა ამბის თხრობის განვითარების ჯერ კიდევ საწყის ეტაპზეა გაჩერებული.

2013 წელს „ნიუ-იორკ ტაიმზის“ ჟურნალისტმა ჯონ ბრენჩმა პულიტცერის პრემია მიიღო მხატვრული წერის (feature writing) ნომინაციაში სტატიისათვის „დიდთოვლობა: ზვავი კრიკის გვირაბში“ (Snow Fall: The avalanche at Tunnel Creek). სტატია (უფრო სწორად, შერეული მედიის ტიპის ამბავი) კასკადოვანი მთების ერთ–ერთ მონაკვეთზე ჩამოწოლილი ზვავის შედეგად დაღუპულ მოთხილამურეებზეა და ხსნის კატასტროფის გამომწვევ მიზეზებს „ყველა ჟურნალისტური იარაღის გამოყენებით“.

ჯონ ბრენჩის ამბავი ექვსი ნაწილისაგან შედგება და ყოველი მათგანი მოიცავს ტექსტს, ვიდეოს, აუდიოს, ფოტოსა და ანიმაციებს. ამბავზე, ჟურნალისტის გარდა, გრაფიკოსების, დიზაინერებისა და რედაქტორების დიდი ჯგუფი მუშაობდა. მთლიანი ამბავი, როგორც სტატიის ბოლოსაა მითითებული, 6 თვის განმავლობაში მზადდებოდა. შრომატევადი პროცესი მოიცავდა ინტერვიუებს ყველა გადარჩენილ მოთხილამურესთან, გარდაცვლილთა ოჯახის წევრებთან, „ტანელ კრიკის“ პარკის უსაფრთხოებაზე პასუხისმგებელ პირებთან, ექსპერტებთან; პოლიციისა და სამედიცინო ანგარიშების, სტივენსის უღელტეხილის სათხილამურო პატრულის ანგარიშებისა და ზვავის ჩამოწოლის საღამოს 911–ში შესული 40 ზარის ანალიზს;

„გუგლის ახალი ამბების ლაბორატორიის“ (Google News Lab) ეს გრაფიკა გვიჩვენებს, რას ეძებდა ინტერნეტმომხმარებელი მსოფლიოს 12 დიდ ქალაქში გასული წლის პარიზის (13 ნოემბერი) ტერაქტის შემდეგ;

„ნიუ-იორკ ტაიმზის“ კიდევ ერთ გრაფიკაზე მონიშნულია აშშ-ში სიღარიბის ზღვარს მიღმა მყოფი ადამიანების რაოდენობა და მათი განაწილება შტატების მიხედვით. ამ ინტერაქტიული გრაფიკის გამოყენებით აშშ-ს ნებისმიერ მოქალაქეს შეუძლია გაარკვიოს, რამდენი ადამიანია მის სამეზობლოში სიღარიბის ზღვარს მიღმა;

მაგალითების ჩამოთვლა შორს წაგვიყვანს, აქ მთავარი პრინციპია - ჟურნალისტურ პროდუქტში მკითხველის ჩართულობის გაზრდის, აუდიტორიასთან ინტერაქციის სურვილი.

ჩვეულებრივ, მსჯელობა იმაზე, თუ რატომ ვერ ვახერხებთ ქართულენოვანი მედიაკონტენტის ვიზუალურად გამდიდრებას, ფინანსური საკითხის ხსენებით სრულდება. სამართლიანია არგუმენტი, რომ ზოგიერთი მედიასაშუალებისთვის რთული იქნება დამატებითი რესურსების მოძიება სპეციალური რეპორტიორების (გრაფიკოსების, ანალიტიკოსების და სხვების) დასაქირავებლად. ფინანსურად უკეთეს მდგომარეობაში მყოფი მეინსტრიმ მედიები კი მაინცდამაინც არ იწუხებენ თავს, რაიმე განსხვავებული შესთავაზონ მომხმარებელს. თუმცა ვფიქრობ, ამბის თხრობის ახალი ხერხების ძებნა ყოველთვის ფინანსებთან არ არის დაკავშირებული.

2014 წლიდან ქართულ ინტერნეტსივრცეში გამოჩნდა ახალი ჟურნალისტური „იარაღი“ – „სთორიბილდერი“ – არაკომერციული პლატფორმა, რომლის საშუალებითაც შესაძლებელია ტექსტი, აუდიო, სურათი და/ან ვიდეო საინტერესო ვებამბად გარდაიქმნას (ამ პლატფორმაზე შექმნილი ერთ-ერთი სანიმუშო მიქს-მედია ამბავი არის „ბავშვები შავშვებიდან“ - ამბავი, რომელიც ლიახვის ხეობიდან დევნილი, ამჟამად სოფელ შავშვებში მცხოვრები ბავშვების ბედზე მოგვითხრობს).

„სთორიბილდერი“ ღია კოდით მუშაობს (open source), რაც ნიშნავს, რომ ამბის ავტორს შეუძლია მის მიერ შეთხზული მიქს-მედია ამბავი საკუთარ სერვერზე განათავსოს. სწორედ ამ პლატფორმას იყენებს სამხრეთ კავკასიური გამოცემა „ჩაი ხანა“;

2016 წლის დასაწყისში ცნობილი ინგლისელი მუსიკოსისა და მსახიობის, დევიდ ბოუის, სიკვდილის შემდეგ ბოუის ცხოვრების ცნობილი ეპიზოდების უბრალო, მაგრამ საინტერესო ქრონოლოგია შემოგვთავაზა „ნეტგაზეთმაც“; საზოგადოებრივი მაუწყებლის გადაცემა „რეალური სივრცის“ მომზადებული მულტიმედია პროექტი მძიმე ინდუსტრიული ქალაქების პრობლემების შესახებ კი კიდევ ერთი დამამტკიცებელი საბუთია იმ უდავო ჭეშმარიტებისა, რომ იყო ტრადიციული ტელევიზია - სულაც არ ნიშნავს, რომ არ უნდა გაინტერესებდეს ონლაინ სივრცე...

შესაძლებელია, მხოლოდ ენთუზიაზმით მუშაობისას, საწყის ეტაპზე, ვერ შევქმნათ ის სრულყოფილი ამბავი, რითიც სფეროში გამოცდილი ხალხის გაოცებას მოვახერხებთ; შესაძლებელია, გვქონდეს მწირი ფონტები, ფერები, ტექსტის ბექგრაუნდი, გარდამავალი ეფექტები, დაბალი ხარისხისა და ზომის ვიდეოგამოსახულება და მრავალი სხვა დეტალი. თუმცა ნაბიჯ-ნაბიჯ, ამბის თხრობის ორიგინალური ხერხების წახალისებით გაცილებით მნიშვნელოვანი შედეგის მიღწევაა შესაძლებელი.

მე ვარ აუტიზმის მქონე ბავშვის დედა და იმისათვის, რომ საზოგადოებამ მიიღოს ჩემი შვილი, ძალიან ბევრს ვიბრძვი. ამ ბრძოლაში მე მჭირდება მოკავშირე და ამ მოკავშირედ მედიას მივიჩნევ.

ჩემს შვილს, და არა მხოლო მას, სწორედ დღეს სჭირდება ჟურნალისტების გვერდით დგომა იმისათვის, რომ საზოგადოების ცნობიერების დონე გაიზარდოს, იმისთვის, რომ ის ინტეგრირდეს საზოგადოებაში, სადაც ღირსეულად და დამოუკიდებლად იცხოვრებს.

მედიას დიდი როლი აკისრია საზოგადოების ცნობიერების ამაღლებაში, სწორედ ამიტომ არის მნიშვნელოვანი, რომ ჟურნალისტი სწორ და ამომწურავ ინფორმაციას ფლობდეს იმ საკითხის შესახებ, რაზეც მუშაობს.

როცა ჟურნალისტი გირეკავს და გეუბნება, რომ შენი შვილის გადაღება უნდა, ძალაუნებურად იწყებ ანალიზს - რატომ? რა შეიძლება იყოს ჩემი ინტერესი?

მე არ მსურს სიუჟეტი კეთდებოდეს უმიზნოდ, უსაფუძვლოდ. ბავშვის ცისფერ ეკრანზე გამოჩენაც, ცხადია, ვერ იქნება მიზანი. ჩემი ინტერესია, მედიამ საკითხი გააშუქოს ისე, რომ აამაღლოს მაყურებლის ცნობიერება, შექმნას პოზიტიური განწყობა.

ბევრ ჟურნალისტთან მქონია ურთიერთობა და თანამშრომლობის შედეგად მათ ნამდვილად კარგი სტატია თუ სიუჟეტი შეუქმნიათ. მაგრამ იყო შემთხვევა, როდესაც, როგორც მშობელს, ძალიან მეტკინა გული.

ერთ-ერთ ჟურნალისტთან შეთანხმებული ვიყავი, რომ ჩემს შვილს გადაიღებდა ცურვის დროს. საზოგადოებაში დამკვიდრებულია სტერეოტიპი - შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირს არაფერი შეუძლია. სწორედ ამ მცდარი შეხედულების გაქარწყლება მინდოდა იმის ჩვენებით, რომ დიახ, ჩემს შვილს აქვს აუტიზმი და მასაც შეუძლია ძალიან კარგად ცურვა და ყვინთვა. სამწუხაროდ, ჟურნალისტი და ოპერატორი 40 წუთის დაგვიანებით მოვიდნენ და მხოლოდ ამის შემდეგ დაიწყეს ტექნიკის აწყობა, რასაც დამატებით დრო სჭირდებოდა. ბავშვი აღარ ჩერდებოდა წყალში.

თუ აუტიზმის შესახებ ფლობ ცოტაოდენ ინფორმაციას მაინც, აუცილებლად გეცოდინება, რომ აუტიზმის მქონე ადამიანებს ძალიან უჭირთ ლოდინი და მასთან შესახვედრად არ უნდა დაიგვიანო.

როდესაც ჟურნალისტს საყვედური ვუთხარი დაგვიანებისთვის, მან განმიცხადა, რომ ჩემს ინტერესებშიც არის ჩემი შვილის გადაღება და ამიტომ საყვედური არ უნდა გამოვთქვა. ყველაზე დიდი შეცდომა არის ის, რომ ჟურნალისტს ჰგონია, ყველაფერზე თანახმა ხარ, ოღონდაც შენი შვილი გადაიღონ და ტელევიზორში აჩვენონ.

რაღა თქმა უნდა, ბავშვი ამოვიყვანე აუზიდან და სახლში წამოვიყვანე.

მეორე შემთხვევა იყო, როდესაც ჟურნალისტმა საერთოდ გადაიფიქრა ჩემი შვილის გადაღება მას შემდეგ, რაც მან ბავშვის ტანტრუმი (ტანტრუმი- ბავშვის უეცარი ჭირვეულობა, ისტერიკა)დაინახა. ტანტრუმი კი დაემართა იმიტომ, რომ მას შტატივით თამაში უნდოდა და გადაღება ჩაიშალა. შეთანხმებულები ვიყავით, რომ მეორე დღესაც უნდა გადაეღოთ ბავშვი, მაგრამ საღამოს გადაიფიქრა. მიზეზად დაასახელა ის, რომ ეთერში გასვლამდე ცოტა დრო რჩებოდა და ვეღარ მოასწრებდა. არადა რამდენიმე კვირით ადრე შევთანხმდით, რომ 2-ჯერ მოვიდოდა ბავშვის სხვადასხვა ვითარებაში გადასაღებად.

ამ დროს გამახსენდა სოციალური მედიით გავრცელებული ინფორმაცია ერთ ამერიკელ სტილისტზე, რომელიც აუტიზმის მქონე ბავშვს თმას იატაკზე დაწოლილი ჭრიდა.

ტანტრუმმა არ უნდა შეგაშინოს და იატაკზეც კი უნდა დაწვე, თუ ნამდვილად იმ საქმის გაკეთება გინდა, რასაც ემსახურები.

რა თქმა უნდა, ძალიან განვიცადე ეს ყველაფერი და მას შემდეგ გადავწყვიტე, რომ არც ერთ ჟურნალისტს არ მივცემ ჩემი შვილის გადაღების უფლებას, თუ მას არ ეცოდინება, რა არის აუტიზმი, როგორია აუტიზმის მქონე ადამიანი და როგორ უნდა დაამყაროს კონტაქტი მასთან. მე მინდა, ჩემი შვილი საზოგადოებამ მიიღოს როგორც პიროვნება და არა როგორც რეიტინგის ასამაღლებელი საშუალება. გარდა რეიტინგისა, ჟურნალისტი უნდა აცნობიერებდეს იმას, რომ მას დიდი პასუხისმგებლობა აკისრია საზოგადოების წინაშე.

როდესაც აპირებ სიუჟეტის გაკეთებას შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ადამიანების შესახებ, აუცილებლად უნდა იცოდე, თუ რა არის შეზღუდული შესაძლებლობა, რას ნიშნავს ინკლუზია და ინკლუზიური საზოგადოება, გაეცნო იმ ადამიანის “დიაგნოზის” ყოველ დეტალს, ვის შესახებაც წერ ან ვის გადაღებასაც აპირებ, რომ უხერხულობა არ იგრძნო არც შენ და არც რესპონდენტმა.

მედიის გავლენა საკმაოდ დიდია საზოგადოების ჩამოყალიბებაში.

როგორც მედია წარმოაჩენს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებს, ისეთებად მიიღებს მას საზოგადოება. დავადებთ ტრაგიკულ მუსიკალურ ფონს სიუჟეტებს - საზოგადოება მათ მიიღებს „საცოდავ“ ადამიანებად, წარმოვაჩენთ მათ „გმირებად“ - მოვახდენთ პოზიტიურ დისკრიმინაციას.

შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებიც ისეთივე ადამიანები არიან, როგორც ყველა დანარჩენი, უბრალოდ მათ ხელშეწყობა სჭირდებათ იმისათვის, რომ ისინიც საზოგადოების სრულფასოვანი წევრები იყვნენ.

მარი კორკოტაძე, ორგანიზაცია "ოჯახები დისკრიმინაციის წინააღმდეგ"

ერთ-ერთმა კომერციულმა ორგანიზაციამ ჟურნალისტთა ნაწილს “პროფესიონალიზმისა და მუდმივი მხარდაჭერისთვის” დიდი მადლობა გადაუხადა და ბონუსის სახით კრის ბოტისა და სტინგის კონცერტის ბილეთებითაც დაასაჩუქრა. ერთი ბილეთის ფასი 200-დან 600 ლარის ფარგლებში მერყეობს. ძვირადღირებული საჩუქრის მიღების შემდეგ “დიდი მადლობის” ნიაღვარი ახლა უკვე მეორე მხრიდან წამოვიდა და სრულიად ფეისბუკი ამ კომერციული ორგანიზაციის საზოგადოებასთან ურთიერთობის დეპარტამენტის თანამშრომლებისადმი ჟურნალისტების მხრიდან მიძღვნილმა სამადლობელმა პოსტებმა და წითელ-წითელმა გულებმა წალეკა.

კომერციულ ორგანიზაციებსა და საჯარო დაწესებულებებს მედიასთან ურთიერთობის სტრატეგია წინასწარ აქვთ გაწერილი და ამ სტრატეგიის სამოქმედო გეგმის განსახორციელებლად სოლიდური ბიუჯეტიც აქვთ გამოყოფილი. ბიუჯეტში ჟურნალისტებისთვის განკუთვნილი საჩუქრები და მედიატურები აუცილებლად არის გათვალისწინებული. გახსოვთ, ალბათ, საახალწლოდ მედიის წარმომადგენელთა ფეისბუკ-კედლები სხვადასახვა პარტიების, სამინისტროების და კომპანიების მიერ გაგზავნილი საჩუქრების ფოტოებით რომ აჭრელდა.

ჟურნალისტთა გულის მოგების კიდევ ერთი ნაცადი საშუალება მედიატურია.

დღეს რამდენიმე მათგანს შეგახსენებთ: ეგვიპტეში მომხდარი ტერაქტებიდან დიდი ხანი არ იყო გასული, რომ ამ ქვეყნის ცნობილ კურორტებს ერთდროულად რამდენიმე წამყვანი ქართული ტელევიზიის ჟურნალისტები ესტუმრნენ, ოქროსფერ სანაპიროზე სიუჟეტები მოამზადეს და გვანახეს, რომ იქ, ფარაონების მიწაზე, საშიში არაფერი ხდებოდა და წითელი ზღვის სანაპიროზეც “ხარისხიანი დასვენების” მოყვარული ზუსტად იმდენივე ადამიანი ისვენებდა, რამდენიც ტერაქტებამდე.

ძნელი წარმოსადგენია, რომ ქართულმა ტელეკომპანიებმა, რომლებსაც ხშირად საკუთარი კორესპონდენტების საქართველოს რეგიონებში გაგზავნისთვის საჭირო ფულიც კი არა აქვთ, ეგვიპტის საკურორტო სეზონის გადარჩენის დიადი მიზნით, შარმ-ელ-შეიხის ცნობილ კურორტებზე ჟურნალისტები საკუთარი ხარჯით მიავლინეს.

არ ვიცი, რა გარიგება შედგა ტელეკომპანიებს და ტუროპერატორებს შორის: ეს ჩვეულებრივი რეკლამა იყო, რომელიც ძირძველი ქართული სატელევიზიო ტრადიციის თანახმად რეკლამის აღმნიშვნელი ნიშნის გარეშე გაუშვეს თუ - ბარტერი, სადაც რეკლამა საკუთარი თანამშრომლის დასვენებაში გაცვალეს.

ის კი ვიცი, რომ ეს ჩვეულებრივი სიუჟეტი არ იყო. ასეთი “არაჩვეულებრივი” სატელევიზიო მასალა ეთერში საახალწლოდაც გავიდა. ცნობილი გასართობი გადაცემის წამყვანი სტუმრების დიდი ამალით, რომელშიც, სხვათა შორის, ჟურნალისტებიც იყვნენ, ერთ-ერთ ცნობილ ეგვიპტურ კურორტს სტუმრობდა. წამყვანმა სიუჟეტშივე გვითხრა, რომ დაისვენა “ისე, როგორც არასდროს”, რომ ეგვიპტეში საშიში არაფერია და იქვე, სტუმართან ერთად, კარგი დასვენებისთვის მადლობა იმ ტურისტულ კომპანიასაც გადაუხადა, რომლის მეშვეობითა და დაფინანსებითაც შარმ-ელ-შეიხის იმ ცნობილ კურორტზე მოხვდა.

ჟურნალისტები, პროდიუსერები, რედაქტორები და წამყვანები, როგორც წესი, ასეთ მედიატურებში უფასოდ მიჰყავთ. სამაგიეროდ, ისინი მედიაპროდუქტს ქმნიან, რომელსაც შემდეგ ფართო აუდიტორია ნახავს.

მედიატურის დამკვეთის მიზანიც სწორედ ეს არის - ის ამ ტურის ფარგლებში მედიაში მის შესახებ გასულ რეკლამასთან ერთად ჟურნალისტების კეთილგანწყობასაც ყიდულობს.

მედიის წარმომადგენლებისთვის ტურებს კომერციულ ორგანიზაცია-დაწესებულებებზე ხშირად სახელმწიფო უწყებები მართავენ. მაგალითად, ტურიზმის ადმინისტრაციამ გასულ ზაფხულს ჟურნალისტებს იმერეთსა და სამეგრელოში უმასპინძლა. მედიის 40-მდე წარმომადგენელს დასავლეთ საქართველოს ამ ორი რეგიონის ღირსშესანიშნაობების დასათვალიერებლად 2 დღე დასჭირდა. მათ ჯერ მარტვილში, კანიონში უმასპინძლეს, შემდეგ სოფელ სალხინოში ამოგზაურეს, სადაც დადიანების საზაფხულო რეზიდენციას ესტუმრნენ და იქაური სასულიერო პირების მიერ დაყენებული შავი ღვინოც დააგემოვნეს. მედიატურის ბოლო გაჩერება ოკაცე იყო. ჟურნალისტებმაც გზად შემხვედრ ტურისტებთან ერთად ტურიზმის ადმინისტრაციის ხელმძღვანელის კომენტარები და ინტერვიუ ჩაწერეს, სადაც მან ადმინისტრაციის მიერ გაწეული საქმიანობის შესახებ დიდი ხალისით ისაუბრა.

ყველაზე შთამბეჭდავი მაინც თავდაცვის სამინისტროს მიერ გასული წლის ზაფხულში გამართული მედიატური იყო, როცა ჟურნალისტები თითქმის ერთი კვირით “ჯარისკაცები გახდნენ”. ერთკვირიანი მედიატურის შედეგი თავდაცვის სამინისტრომ, ალბათ, მედიაში გასული სიუჟეტების და ინტერვიუების რაოდენობით დათვალა. თუ ასეა, შედეგი ნამდვილად დადგა - ტურის დროსაც და მის შემდეგაც სატელევიზიო, ბეჭდურ თუ ონლაინ მედიაში მინისტრისა და მისი საქმიანობის შესახებ არაერთი ინტერვიუ და რეპორტაჟი გავიდა: მინისტრი საველე წვრთნებზე,

მინისტრი საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობისთვის და საერთაშორისო მისიებში დაღუპული მებრძოლების მშობლებთან შეხვედრაზე, მინისტრი გმირთა მემორიალთან, მინისტრი სასადილოში, ქართული ჯარის კვების პროდუქტებით მომარაგების თაობაზე, მინისტრი დაჭრილი სამხედრო მოსამსახურეების მკურნალობის შესახებ...განსახილველი საკითხების სპექტრი, ისევე როგორც მოსანახულებელი ბაზების არეალი, ფართო იყო.

თავდაცვის მინისტრი ჟურნალისტებთან ერთად ურეხის, სენაკის, სორტის, კოპიტნარისა და ქუთაისის სამხედრო ბაზებში იმყოფებოდა.

ჟურნალისტების მგზავრობის და კვების ხარჯები, რა თქმა უნდა, თავდაცვის სამინისტრომ დაფარა. საქართველოში ეს ჩვეულებრივი ამბავია და აღარც არავის უკვირს. არადა იქ, სადაც მედიას არსებობის და გამოცდილების უფრო დიდი ისტორია აქვს, მიაჩნიათ, რომ მედიის სარედაქციო დამოუკიდებლობის ერთ-ერთი მთავარი ამოსავალი წერტილი რესპონდენტისა და ჟურნალისტის ურთიერთობაა. ჟურნალისტისა და ინფორმაციის წყაროს ურთიერთობას დასავლეთში ყველა თავმოყვარე მედია საკუთარი შინაგანაწესით მკაცრად არეგულირებს.

ასე მაგალითად, The New York Times თავად ფარავს ჟურნალისტისა და ინფორმაციის წყაროს შეხვედრისთვის საჭირო მგზავრობისა და კვების ყველა ხარჯს, მაშინაც კი, როცა ინფორმაციის წყარო ოფიციალური პირი და საჯარო მოხელეა. თუ ჟურნალისტი გარკვეული მიზეზის გამო ვერ ახერხებს საკუთარი ხარჯის ანაზღაურებას, მან რესპონდენტთან შეხვედრასა და ინტერვიუზე უარი უნდა თქვას. პრესკონფერენციაზე ერთი ფინჯანი ყავის დალევა თუ ნებადართულია, სამაგიეროდ შინაგანაწესი მკაცრად კრძალავს სპეციალურად მედიის წარმომადგენლებისთვის გამართულ საუზმესა და ლანჩზე ჟურნალისტის დასწრებას.

ჟურნალისტმა არ უნდა მიიღოს საჩუქარი, ბილეთი, ან ფასდაკლება იმ ადამიანებისა და ორგანიზაციებისგან, რომელთა შესახებაც ის მასალებს ამზადებს ან შესაძლოა მომავალში მოამზადოს. გამონაკლისია 25$-ზე ნაკლები ღირებულების სუვენირი, მაგალითად, ჭიქა კომპანიის ლოგოთი. უფრო ძვირადღირებული საჩუქარი ჟურნალისტმა უკან უნდა დააბრუნოს. რედაქციაში ამ შემთხვევისთვის სპეციალური წერილის ტექსტიც კია შემუშავებული.

მკაცრია რეგულაციები იმ ჟურნალისტებისთვისაც, რომლებიც მოგზაურობის და დასვენების შესახებ წერენ. მათ არ უნდა მიიღონ სასტუმროების, კურორტების, რესტორნების, ტუროპერატორების, ავია ან სარკინიგზო კომპანიების უფასო ან ფასდაკლების სერვისი: რედაქციას მიაჩნია, რომ ჟურნალისტების შრომა რეალობას ყველაზე კარგად მაშინ ასახავს, როცა ისინი ისეთსავე პირობებში იმყოფებიან, როგორშიც ჩვეულებრივი მომხმარებლები არიან. მსგავსი რეგულაცია საქართველოშიც არსებობს. მაუწყებელთა ქცევის კოდექსის 30-ე მუხლში, რომელიც სახელმძღვანელო რეკომენდაციაა მაუწყებლის სარედაქციო დამოუკიდებლობის შესახებ, წერია, რომ მაუწყებლის თანამშრომლებმა არ შეიძლება მიიღონ საჩუქრები, მგზავრობის ან სხვა ხარჯები ან სხვა ძვირადღირებული ნივთები ინფორმაციის წყაროსგან ან იმ პირთაგან, რომლებზეც მაუწყებელი ამზადებს რეპორტაჟს.

არის ასეთი ფილმი “უჩინარი ბავშვები”, რომელიც ზუსტად 10 წლის წინ UNICEF-ის დაკვეთით გადაიღეს. ფილმს 7 ავტორი ჰყავს და 7 სხვადასხვა ნოველისგან შედგება. ყველა კინო ნოველაში მთავარი გმირი ბავშვია. ბავშვი - შეძლებულ ოჯახში, სოციალურად დაუცველ ოჯახში, ომის პირობებში, ციხეში და სხვა. ბავშვები, რომელთაც ვერ ხედავენ, მათ პრობლემებს ვერ ამჩნევენ, არ აინტერესებთ. ისინი არიან, მაგრამ ჩვენ მათ ვერ ვხედავთ.

მეშახტეთა გაფიცვის მეათე დღეს სწორედ ეს განცდა გამიჩნდა - ეს ადამიანები არიან და ჩვენ მათ ვერ ვხედავთ. ვერ ვხედავთ, ვერ ვამჩნევთ, არ გვაინტერესებს. არაერთი ბლოგი, სტატია, ნიუსი წამიკითხავს ონლაინ მედიაში იმის შესახებ, თუ რა მძიმე პირობებში უწევთ ამ ადამიანებს მუშაობა, სიცოცხლე, რომელიც ყოველ წუთს საფრთხეშია იმ მინიმალური ანაზღაურების მისაღებად, რომელსაც მათ უხდიან. პრაქტიკულად ყველაფერი ვიცით მათი გაუსაძლისი მდგომარეობის შესახებ, მაგრამ მაინც ვერ ვხედავთ.

უბრალო მოქალაქეები, სამოქალაქო აქტვივისტები თუ უფლებადამცველები ვერ იქნებიან ერთნაირად მგრძნობიარენი ყველა მოწყვლადი ჯგუფის მიმართ და ვერავის დავავალდებულებთ დაინტერესდეს, გვერდით დაუდგეს, იზრუნოს მათ მდგომარეობაზე. მაგრამ მედია სწორედ რომ ვალდებულია, არ გამორჩეს არც ერთი მათგანი და ისაუბროს ყველა ცალკეულ ჯგუფზე, მათ შორის მეშახტეებზე.

მედიამ უნდა აქციოს მათი პრობლემა ყველასათვის მტკივნეულ და მნიშვნელოვან საკითხად.

ჩვენ კი მათ ვერ ვამჩნევთ, რადგან მეინსტრიმ მედიას ისინი არ აინტერესებს. უკვე მეთერთმეტე დღეა მეშახტეები გაფიცულები არიან, ჩვენ კი ჯერ ისევ არ გვაინტერესებს რას ითხოვენ, რას აპროტესტებენ. თუ შევხედავთ, ვნახავთ, რომ ითხოვენ მინიმალური ხელფასის გაზრდას (რომელიც ახლახან შეუმცირეს), თბილ ტანსაცმელს და გაუსაძლისი სამუშაო პირობების გაუმჯობესას - პირობების, რომლებიც უმძიმესია. იმიტომ რომ მათი უფლებები და პირველ ყოვლისა სიცოცხლის უფლება, არ არის დაცული. წლების განმავლობაში ეს ადამიანები მაღაროში მუშაობისას ხან ფეხს კარგავენ და ხანაც სიცოცხლეს, მაგრამ მათი სიცოცხლე მედიაში კარგად არ იყიდება.

კარგად იყიდება კრიმინალი. ურთიერთდაპირისპირების ფონზე მომხდარ მკვლელობას, ქუჩაში თუ ოჯახში (არავინ იფიქროს, რომ ამ თემების გაშუქების წინააღმდეგი ვარ) შესაძლებელია ერთი ან ორი კვირის განმავლობაში ვადევნოთ თვალი, თანაც საინფორმაციო გამოშვებების პირველ ბლოკში და პირველ სამ სიუჟეტს შორის. კარგად იყიდება ამა თუ იმ ბრიყვი პოლიტიკოსის სულელური გამონათქვამები, მათი დაპირისპირება, მაგრამ არა მუშების სიცოცხლე თუ სიკვდილი.

შეეწირება კიდევ ერთი მეშახტის სიცოცხლე არაადამიანურ პირობებს და პოლიტიკოსებიც გულგრილად მოიხსენიებენ ტრაგიკულ შემთხვევას, ერთი მოგვიწოდებს დაველოდოთ, როდის დაარეგულირებს ბაზარი მათ მდგომარეობას, მეორე კი შეშფოთებული სახით გვეტყვის, რომ დაინტერსდება ამ საკითხით. (ხელისუფლება ამ შემთხვევაში ვერ ჩაერევა კერძო მესაკუთრის ბიზნესში, მაგრამ ის, როგორც სახელმწიფო, ვალდებულია დაიცვას თავისი მოქალაქის სიცოცხლის უფლება). ამ ტოტალური ინდიფერენტულობის ფონზე არც მედია გააშუქებს მათ პოზიციას. ამიტომ გადის წლები და მეშახტეების მდგომარეობა არ უმჯობესდება, ისინი ისევე კვდებიან საკუთარი პროფესიული საქმინობის შესრულებისას, მათი მდგომარეობა ნაცვლად გაუმჯობესებისა - უარესდება.

მე მხოლოდ იმ საკითხზე მსურს თქვენი ყურადღების გამახვილება, რომ ამგვარ თემებს სწორედ ტელემედიები უნდა აქცევდნენ მეინსტრიმ თემებად. ეს შესაძლებელია, თუ საინფორმაციო გამოშვების ჟურნალისტები, რედაქტორები და პროდიუსერები მეტად დაინტერესდებიან მათთვის “უინტერესო” თემებით. რაც მეტი იქნება სატელევიზიო სივრცეში ე.წ. Human Stories (ადამიანური ისტორიები), მით მეტი იქნება საზოგადოებრივი და ასევე სახელმწიფოს ინტერესი ამგვარი პრობლემების მიმართ. ამგვარად იკლებს ის გულგრილი დამოკიდებულება, რომელიც კონკრეტული ადამიანების სიცოცხლეს ხელყოფს. იკლებს იმ არაჰუმანური კერძო მესაკუთრეების რიცხვი, რომელნიც არ ზრუნავენ თანამშრომელთა უფლებების დაცვაზე.

გუშინ, გაფიცვის მეათე დღეს, ყველა წამყვანი ტელეარხის საინფორმაციო გამოშვებას შევხედე, სხვადასხვა ბლოკში და რიგითობით ყველგან გაშუქდა მეშახტეების მოთხოვნები - მშრალი ინფორმაცია, უმეტესწილად მეორე ბლოკში მიგდებული, საშუალოდ 2 წუთიანი ქრონომეტრაჟი. მაშინ, როდესაც მათთვის საინტერესო თემებს შეიძლება 8 და 9 წუთიც დაეთმოს. ამ სიუჟეტების ყურებისას გამახსენდა UNICEF-ის ფილმის ბავშვები, ისინი არიან სახლშიც, ქუჩაშიც, საინფორმაციოშიც, მაგრამ ჩვენ მათ ვერ ვხედავთ. ვერ ვხედავთ, რადგან არ ვუყურებთ.

თვალსაჩინოებისათვის წარმოგიდგენთ ცხრილს, რომელშიც ნაჩვენებია 23 თებერვლის მთავარ საინფორმაციო გამოშვებებში რომელ ბლოკში, რომელ საათზე და რამდენი წუთი დაეთმო გაფიცულ მეშახტეებს. მართალია, ცხრილი მხოლოდ ერთი დღის მონაცემებს აჩვენებს, მაგრამ ფაქტია, რომ ამ თემის გაშუქების ტენდენცია ბოლო დღეების განმავლობაში მსგავსი იყო.

„სტუდია მონიტორი“ შარშან, დეკემბერში, 10 წლის გახდა. 100-ზე მეტი ჟურნალისტური გამოძიება, ბევრი პროფესიული ჯილდო და სანდო მედიის სახელი - ეს ამ წლების მონაგარის არასრული ჩამონათვალია.

როცა „მედიაჩეკერის“ რედაქტორმა მე,როგორც ერთ-ერთ მონიტორელს, საგამოძიებო ჟურნალისტიკის გამოწვევებზე ბლოგის დაწერა შემომთავაზა, ვიუარე. ვუპასუხე, 10-წლიანი საგამოძიებო პრაქტიკის მიუხედავად, ბლოგის წერაზე ხელები მებორკება-მეთქი.

თუმცა ბოლო დღეებში მომხდარმა ერთმა ამბავმა, რომელსაც პირობითად„მონიტორი და რაინდი“ შეიძლება დავარქვათ, ბლოგის დაწერა მაინც გადამაწყვეტინა.

უკვე რამდენიმე თვეა ,„სტუდია მონიტორი“ მუშაობის ახალ სტილზე გადავიდა. მონიტორის პირველ თაობას - ნინო ზურიაშვილს, ნანა ბიგანიშვილს, მაგდა მემანიშვილს და მე - ველზე გასვლა აგვეკრძალა, საკონსულტაციო კომპანიის რჩევით, ამიერიდან ინდივიდუალურ ჟურნალისტურ გამოძიებებს აღარ ვამზადებთ და რედაქტორების ფუნქცია დაგვეკისრა.

ჩვენ მონიტორის ახალი თაობის ჟურნალისტები გავინაწილეთ და თითოეულ პროდუქტზე მათთან ერთად ვმუშაობთ.ამ „შინაპატიმრობის“ შედეგი გამოძიებების რაოდენობის და ახალი თაობის პროფესიული ზრდა უნდა იყოს.

ჩემს ჯგუფში 2 ჟურნალისტი - ცქრიალა შერმადინი და სალომე ცეცხლაძე - არიან. სალომემ პირველივე დღეებში „ფეისბუქის“ საიდუმლო ჯგუფი „ჩარლის ანგელოზები“ შექმნა - სასაცილო ქავერის ფოტოს მიღმა სერიოზულ გამოძიებებს ვგეგმავთ.

ხშირად ნაადრევად პენსიაზე გასულივით ვწუწუნებ, ვამბობ, რომ სახლში 3 ბავშვის და 3 ძაღლის „წვრთნას“ სამსახურში 2 ჟურნალისტი დაემატა...ცხადია, ეს ხუმრობაა. ახლებური მუშაობა ჩემთვის ერთგვარი გამოცდა და ახალი გამოცდილებაა. თუმცა თავს იმით ვიმშვიდებ, რომ ეს პროცესი დროებითია. სადღაც ერთ წელიწადში ახალი თაობა ძველს წამოეწევა და ჩვენ ისევ დავუბრუნდებით საველე გადაღებებს.

მონიტორის გამოწვევებზე მცირედი წარმოდგენა რომ შეგექმნათ, ერთ მაგალითს მოგიყვებით - ახლებური სარედაქციო მოწყობის შემდეგ ერთ-ერთი პირველი ფილმი მე და ცქრიალა შერმადინმა მოვამზადეთ სახელწოდებით „აზბესტი- კიბოს გამომწვევი პროდუქცია საქართველოში“. მომწამლავი აზბესტის ბოჭკოს შესახებ ინფორმაცია სახელმწიფო უწყებისთვის მომზადებულ ანგარიშში შემთხვევით ამოვიკითხე, სხვა თემას ვიკვლევდი, მაგრამ ჩანაწერმა- საქართველოში ათასობით ტონა აზბესტის პროდუქცია შემოდის, რომელიც ადამიანებს წამლავს და მსოფლიოს ათეულობით ქვეყანაში აკრძალულიაო, დამაინტერესა. საძიებო სისტემა „გუგლში“ აზბესტის ქართულად დაძებნა თითქმის უშედეგო აღმოჩნდა. „გუგლი“ იუწყებოდა, რომ ჩვენთან აზბესტზე ბევრი არაფერია ცნობილი.

დავიწყეთ გამოძიება, საჯარო ინფორმაციის მოთხოვნით გაგზავნილი ათამდე წერილით, ათეულობით რესპონდენტის ჩაწერით, საქართველოს სხვადასხვა კუთხეებში გადაღებული კადრებით, 200 გვერდამდე მოცულობის მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციის და კიბოს საერთაშორისო ასოციაციის კვლევების შესწავლით, ბოლო 15 წლის სტატისტიკური ინფორმაციის დამუშავებით მე და ცქრიალამ 18 წუთიანი ვიდეოგამოძიება მოვამზადეთ. ამ გამოძიებიდან მაყურებლებმა შეიტყვეს, რომ აზბესტი მსოფლიოში მიჩნეულია კიბოს გამომწვევ კანცეროგენად, მისი გამოყენების აკრძალვა დაახლოებით 25 წლის წინ დაიწყეს და უკვე 50-მდე ქვეყანაშია აკრძალული.

მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციის მონაცემებით, აზბესტის ზემოქმედებით მსოფლიოში ყოველწლიურად 107 ათასი ადამიანი იღუპება. საქართველოში კი ბოლო 10 წელში 85 000 ტონა აზბესტის შემცველი პროდუქცია შემოვიდა, ჩვენთან მისი რეალიზაცია აკრძალული არ არის და გამოიყენება გადახურვის მასალებში (შიფერი), წყლის მილებში, ავტომანქანის სამუხრუჭე ხუნდებში და ა.შ. ასევე, გვაქვს აზბესტის მოცულობითი მემკვიდრეობა. და ამ ყველაფრის ფონზე, საქართველოს მთავრობას არ აქვს კონკრეტული სამოქმედო გეგმა, როდის აკრძალავს აზბესტის შემოტანას და როგორ შეებრძოლება არსებულ მემკვიდრეობას.

როგორი იყო ამ გამოძიების გამოხმაურება - დაიწერა რამდენიმე სტატია, მომზადდა სიუჟეტი ქართული ტელევიზიის ეთერში, თუმცა, თუნდაც სოციალურ ქსელში, აზბესტის მავნებლობა ფართო განხილვის თემა არ გამხდარა. არც ერთი უწყების წარმომადგენელი არ გამოსულა და მოსახლეობის დასამშვიდებლად განცხადება არ გაუვრცელებია.

დაახლოებით 2800-მა ადამიანმა ნახა აზბესტზე მომზადებული ფილმი „იუთუბიზე“. მნახველთა მცირე რაოდენობა - სამწუხარო რეალობაა.

უკვე შევეჩვიეთ, რომ „იუთუბიზე“ დაახლოებით 1500 ნახვა აქვს მოსამართლე ლევან მურუსიძის შესახებ მომზადებულ გამოძიებას, სადაც სასამართლო ხელისუფლების 10-წლიანი პერიოდის სახე იყო ნაჩვენები, 575 ნახვა აქვს ქობულეთში ხანძრის შედეგად 3 ბავშვის დაღუპვის შესახებ მომზადებულ ფილმს, სადაც ნაჩვენები იყო, რომ საქართველოში სახანძრო უსაფრთხოების კონტროლი მოშლილია და რომელიმე მცირე ზომის სასტუმროში შეიძლება დაიძინო, მაგრამ ვეღარ გაიღვიძო. თუმცა არის სასიამოვნო გამონაკლისებიც, როცა მონიტორის ფილმის მნახველთა რაოდენობა რამდენიმე ათეული ათასია და ზოგჯერ ასეულ ათასსაც კი გადააჭარბა.

ამ ციფრებზე ყურადღების გამახვილება მონიტორის ერთი ბოლო პროდუქტის მნახველების რაოდენობამ გადამაწყვეტინა - რაინდ ლევან ვასაძის დის კომპანია „სამოსელი პირველზე“ მომზადებული ერთმოქმედებიანი ნიუსი ლამის რეკორდსმენი გახდა - 13 ათასი ნახვა „ფეისბუქზე“, 150-მდე გაზიარება, უამრავი კომენტარი.

ყველაფერი კი იმით დაიწყო, რომ ჩემი ჯგუფის ჟურნალისტმა ცქრიალა შერმადინმა ეკა ხოფერიას ტოკ-შოუს უყურა (ალბათ, შემთხვევით) გაიგო, რომ ოპერა „აბესალომ და ეთერის“ მსახიობების კოსტიუმები „სამოსელი პირველმა“ შეკერა. ეს ამბავი სამსახურში მოყვა, შემდეგ გაგზავნა 1 წერილი ოპერაში, განახორციელა 1 ზარი და 1 დღეში მოამზადა ნიუსი, საიდანაც საზოგადოებამ შეიტყო, რომ ოპერის გახსნისთვის მთავრობამ სარეზერვო ფონდიდან 340 ათასი ლარი მსახიობების კოსტიუმების შესაკერად გამოყო, ამ თანხით ოპერამ კოსტიუმების შეკერვა ტენდერის გარეშე დაუკვეთა რაინდ ვასაძის დის კომპანიას. მორჩა, ამ ნიუსში არ ყოფილა საუბარი კანონის დარღვევაზე ან სახელმწიფო თანხების მითვისებაზე, ეს არ გამოგვიძიებია.

ამ ერთმოქმედებიან ნიუსს აქვს 13 ათასი ნახვა, მოჰყვა უამრავი ნიუსი სხვადასხვა მედიასაშუალებაში, თემა აიტაცეს, განმარტებები გააკეთა ოპერის წარმომადგენელმა, დაიწყო მსჯელობა და „ზუზუნი“ თემის ირგვლივ.

მონიტორში ერთმანეთს ვეკითხებოდით, რა ხდება, რა გავაკეთეთ ესოდენ ყურადღებამისაქცევი, ეს მაშინ, როცა გვქონია გამოძიებები, საიდანაც პატიოსანი პროკურორი საბრალდებო დასკვნას დაწერდა, რამდენიმე დანაშაულს გამოავლენდა და მომავალი დანაშაულების პრევენციას მოახდენდა, მაგრამ ის გამოძიებები არავის შეუმჩნევია, არც მედიას და არც მასში „გამოჭენებულ“ სუბიექტებს გაუვრცელებიათ განმარტებები.

რატომ? იქნებ ვრცელი ჟურნალისტური გამოძიებები აღარავის აინტერესებს? იქნებ სიღრმეში ჩასვლა აღარაა საჭირო? იქნებ ერთმოქმედებიანი მარტივი ამბებიღაა აქტუალური? იქნებ რაინდებზე წერაა მოდური? (ერთი, რაინდების სტატისტიკა უნდა მოვიძიო). იქნებ ლაიქების „მოხვეჭა“ (მონიტორში ამას სხვა სახელს ვეძახით, მაგრამ ცენზურის გათვალისწინებით აქ ვერ დავწერ) ყველ სხვა მოსახვეჭელს ჯობია?

ამ და სხვა „იქნებებზე“ და „რატომებზე“ პასუხების ძიებაშია უკვე რამდენიმე თვეა „სტუდია მონიტორი“. 10-წლიანი მუშაობის შემდეგ ახალ რელსებზე ვეწყობით, სიღრმისეულ გამოძიებებზე უარს არ ვიტყვით, თუმცა „რაინდულ ნიუსებსაც“ არ მოგაკლებთ. ალბათ, უკვე შეამჩნევდით, რომ მცირე მოცულობის ახალი ამბები სულ უფრო გახშირდა ჩვენს სოციალურ გვერდზე.

p.s. ადრეც უთხოვიათ ბლოგის დაწერა, მაგრამ ყოველთვის „რაინდულად“ ვამბობდი უარს. ამჯერად, რადგანაც დავთანხმდი, ალბათ, მეც ახალ რელსებზე გადავდივარ და „ლაიქ-შეარების“ მომხვეჭელობას ვაპირებ : )

გადახედეთ ქართული ნაციონალური მაუწყებლების პროგრამულ ბადეს და დარწმუნდებით, რომ მათი სატელევიზო პროდუქციის თითქმის 80% პოპ-კულტურაა. რა თქმა უნდა, პოპ-კულტურის ფენომენი არაა საშიში, მით უმეტეს, მიუღებელი. არც ის შეხედულებაა სწორი, რომლის მიხედვითაც, ე.წ. მასობრივი კულტურა მდარე გემოვნებასთან ასოცირდება. კარგა ხანია, პოპ-კულტურის ასეთი შეფასება არასერიოზულად მიიჩნევა, რადგან მასობრივი კულტურა ის სოციალურ-კულტურული რეალობაა, სადაც არსებობა გვიწევს. ესაა კულტურის სახეობა, რომელშიც ერთდროულად კარგი და ცუდი პროდუქციაც იქმნება.

პოპ-კულტურა მნიშვნელოვანია, რადგან მისი იდეოლოგიური ზემოქმედების საშუალებები მძლავრია. აი, ამ იდეოლოგიური მესიჯების გამტარი კი სწორედ მედიაა. მედიის გარეშეც არსებობდა და იარსებებს პოპ-კულტურა, მაგრამ მისი მთავარი ღირსება სწორედ ისაა, რომ მას ყველა ნოვაციასთან ადვილად შეუძლია ადაპტირება და მედიაში ასე დიდი დოზით მასობრივი კულტურის შეღწევაც ამ ადაპტაციის უნარს უკავშირდება.

პოპ-კულტურას გვერდს ვერ უვლიან დასავლური მედიასაშუალებები, მაგრამ მათი უმეტესობა მასობრივი კულტურის ხარისხიანი პროდუქტის საზოგადოებისთვის მიწოდებას, მეტ-ნაკლებად, წარმატებით ახერხებს. ჩვენთან კი „ხარისხის ფილტრი“, ფაქტობრივად, არ მუშაობს.

პოპ-კულტურის ყველაზე მდარე პროდუქცია ქართული მედიის მოხმარების საგანია, ამ მხრივ მართლაც ვერაფერი შეედრება სატელევიზიო მედიას, რომელსაც მასობრივი მომხარებელი ჰყავს და თავის პროდუქციას დიდი წარმატებითაც ყიდის. ზოგადადაც ხომ პოპ-კულტურა კომერციულ მოგებაზე გათვლილი კულტურაა და ასეთი ინტერესისთვის ტელევიზიებს ვერ დავძრახავთ, თუმცა სწორედ ამიტომაც, საყურადღებოა იმ პოპ-კულტურის პროდუქციის თვისებრიობაზე დაკვირვება, ასე მონდომებით რომ სთავაზობს ქართული ტელემედია მაყურებელს.

ამგვარად, პოპ-კულტურა გართობასა და მოგებაზეა ორიენტირებული, ხოლო ტელესივრცის ყველაზე პოპულარული პროდუქტი სხვადასხვა ტიპის საპნის ოპერები და სერიალებია. წლებია, ქართული სამაუწყებლო მედია პროგრამულ ბადეს სერიალების საშუალებით ავსებს. ასე მაგალითად, „რუსთავი 2“ სამუშაო დღეებში, დილის ექვსიდან ღამის თორმეტ საათამდე, ეთერში შვიდ სერიალს უშვებს (ძირითადად, ინდურ, თურქულ და ერთ ამერიკულ სატელევიზიო ფილმს). „იმედი“ - რვას, აქაც პროდუქციის წარმომავლობა იდენტურია. „მაესტრო“ კი ექვსი სერიალით შემოიფარგლება და გამორჩეული იმითაა, რომ თურქულთან ერთად, მაყურებელს რუსულ საპნის ოპერებსაც სთავაზობს.

რა მხატვრული ღირებულებისაა ქართული ტელესივრცის მიერ შემოთავაზებული სერიალები? სამწუხაროდ, ქართული მედია თავს არ იწუხებს საპნის ოპერების ხარისხის განსაზღვრით. შთაბეჭდილება იქმნება, თითქოს, მაუწყებლები უპირატესობას ანიჭებენ იმ სერიალებს, რომელთა შეძენაც იაფი უჯდებათ. ფაქტი ერთია, მაყურებელი ამ სერიალებს ჰყავს და მარტო ტელევიზიათა მესვეურების დადანაშაულება იმაში, რომ ასეთი პროდუქცია ნაციონალურ მაუწყებლების მეშვეობით გადაიცემა, არასწორი გვგონია.

სამხრეთ ამერიკული საპნის ოპერები, რომლებიც ასე პოპულარული იყო წლების წინ, დღეს ინდურმა და თურქულმა სერიალებმა ჩაანაცვლა. ინდური სერიალების პრიმიტიული სიუჟეტები: რძალ-დედამთილიანი, ყავლგასული, სტერეოტიპული დაპირისპირებანი, ყველაზე ბანალური ოჯახური პრობლემები (ისე მართლაც დიდი მოთმინებით უნდა აღიჭურვო, შენელებულ, უაზროდ გაჭიმულ კადრებს და ,,სასოებით მზირალ თვალებს“ რომ გაუძლო) და სერიათა რაოდენობაც, მათ დაბალ ღირებულებაზე მიუთითებს. არც თურქული და რუსული საპნის ოპერები გამოირჩევა იდეური და მხატვრული ღირებულებით. ერთადერთი გამონაკლისი, ქართულ ტელესივრცეში, სერიალების ხარისხის თვალსაზრისით, საზოგადოებრივი მაუწყებელი და „GDS-ია“. საზოგადოებრივი მაუწყებელი წლებია, უპირატესობას ანიჭებს იტალიურ სერიალებს, რომლებიც თურქულ და ინდურ პროდუქციაზე ღირებულია და შიგადაშიგ, ამერიკული და ბრიტანული მაღალი ხარისხის სატელევიზიო ფილმებსაც სთავაზობს მაყურებელს. მაგალითად, „დაუნტონის სააბატო“, „ქესლი“. რაც შეეხება „GDS-ს“, აქაც, სხვა ნაციონალური მაუწყებლებისგან განსხვავებით, ძირითადად, ამერიკული სერიალები მიეწოდება აუდიტორიას(„სამეფო კარის თამაშები“(HBO), „ამერიკული საშინელებათა ისტორია“(FX), „ნამდვილი დეტექტივი“(HBO), მართალია, ჩამოთვლილი სერიალები თანაბარი ხარისხის არაა, მაგრამ მათი ყურება, განსხვავებით ინდური სერიალებისგან, შესაძლებელია შინაარსის, ჟანრობრივი მრავალფეროვნებისა და მხატვრული ღირებულების გამო.

რაც შეეხება ქართულ ნაწარმს, მედია ორი ტიპის პროდუქციას გვთავაზობს- დრამასა და კომედიური ჟანრის სერიალებს. „ჩემი ცოლის დაქალები“ წლებია, პოპულარულობით სარგებლობს და ჩვეულებრივ, აქტუალურ თემებზე ამახვილებს ყურადღებას, იგი ალბათ, ერთ-ერთი საუკეთესო პროდუქციაა, რაც ჩვენს ტელესივრცეში იქმნება. მაგრამ სერიალი, რომელიც სტერეოტიპების დანგრევას ისახავს მიზნად, ხშირად თვითონვე ქმნის სტერეოტიპულ სახეებს, მაგალითად, პროვინციელი პერსონაჟები საკმაოდ არაესთეტიკურად და სასაცილოდ, დაკნინებულად არიან წარმოჩენილნი.

სერიალები „ქერჩი-დაკარგული გმირები“, „ტიფლისი“, მიუხედავად მათი მაღალი ვიზუალური მხარისა, მხატვრული თვალსაზრისით არ გამოირჩევა. სერიალ „პარადოქსის“ გადაღების იდეა კი საერთოდ რატომ გაუჩნდათ - გაუგებარია, იმდენად აცდენილია ქართულ რეალობას. რაც შეეხება იუმორისტულ სერიალებს, აქ საქმე მეტად რთულადაა. წლებია, ქართული ტელემედია შეუპოვრად ცდილობს კომედიური სატელევიზიო ფილმების შექმნას. ეს ხან გამოსდის, ხან კი მცდელობა მცდელობადვე რჩება.

წლების წინ, „შუა ქალაქის“ ფურორი წესით, ერთგვარი სტიმული უნდა ყოფილიყო ტელევიზიებისთვის. თუმცა დღეს ქართულ ტელესივრცეში თითო-ოროლა კომედიური ჟანრის სერიალი თუ გადის: „GDS-ზე“„ცოლები და ქმრები“, „მზარეულები“ - რომლებიც დიდი კრეატიულობით არ გამოირჩევა და „იმედზე“ „შუა ქალაქი 10 წლის შემდეგ“, რომელმაც, სამწუხაროდ, თავდაპირველი წარმატების გამეორება ვეღარ შეძლო.

ქართული მედია გვთავაზობს პოპ-კულტურის ისეთ სახეებს, როგორებიცაა მუსიკალური შოუები. მსოფლიოში პოპულარული პროექტები „იქს ფაქტორი“ და „ვოისი“ კომერციულად მომგებიანია საქართველოშიც, მაგრამ ჩვენთან მედია ამ შოუებს, გარდა კომერციული ინტერესებისა, მაყურებლის გემოვნების განმსაზღვრელ საშუალებადაც იყენებს. გარდა იმისა, რომ მსგავსი შოუების რეპერტუარი, ფაქტობრივად, არ იცვლება, კონკურსების ჟიურიში ვხედავთ პერსონებს, რომლებსაც მუსიკასთან არავითარი კავშირი არ აქვთ, ან ისეთ „პოპულარულ“ შემსრულებლებს, რომელთა მუსიკალური „პროდუქცია“, უბრალოდ, კრიტიკასაც ვერ უძლებს.

ასევე ძალზე საინტერესოა მსგავს შოუებში „ახალი კულტურული ტრადიციების“ შემოტანის მცდელობაც. რატომღაც ჯაზი, სტერეოტიპულად, ერთადერთ მაღალ აკუსტიკურ ჟანრობრივ კატეგორიად მიიჩნევა. ქართული „ვოისის“ჟიურის ერთ-ერთი წევრი, ნუცა შანშიაშვილი კი, თავისი აზრით, ამ მაღალი აკუსტიკური ტრადიციის დამკვიდრებას ცდილობს საქართველოში - როდის აქეთ გახდა შესაძლებელი მასობრივი მუსიკალური ტელეშოუებიდან მაღალი აკუსტიკური პროდუქციის პროპაგანდა? მსგავს პრეცედენტებს ვერსად შეხვდებით. უცხოური შოუების დადებითი მხარე ისაა, რომ ჟიურიში იწვევენ პროფესიონალ მუსიკოსებსა და პროდიუსერებს, რომლებიც შეიძლება აკუსტიკური თვალსაზრისით განსაკუთრებულ და ღირებულ მუსიკას არ ქმნიან, მაგრამ პროდუქტიულობითა და მუსიკალური ხედვის მრავალფეროვნებით ნამდვილად გამოირჩევიან.

ქართული მედია მრავლად შეიცავს დისკრიმინაციის ელემენტებს განსხვავებული სექსუალური ორიენტაციის, განსაკუთრებული საჭიროების მქონე ადამიანების მიმართ, ასევე მედიაში ხშირია სექსიზმის შემთხვევები. ამ ყველაფერს კი ნათლად ვხედავთ პოპ-კულტურის ისეთ გამოვლინებებში, როგორებიცაა მასობრივი შოუები, მაგალითად, „ნიჭიერი“, რომელიც ერთი შეხედვით, თითქოს, მსგავსი დისკრიმინაციის აღმოფხვრას ისახავს მიზნად, მაგრამ იმავდროულად, თვითონ ხდება სექსიზმისა და სხვადასხვა დისკრიმინაციის წამახალისებელი. ამ მხრივ საკმარისია, გავიხსენოთ 2015 წლის „ნიჭიერი“ და ჟიურის დამოკიდებულება სხავადასხვა მონაწილისადმი, თუნდაც, ჟანა წითლაურისა და მოცეკვავე ევა შიანოვასადმი.

წლებია კიჩშოუები, მაგალითად, „კომედიშოუ“, გარდა იმისა, რომ მდარე იუმორით ხასიათდება, ასევე მცდარი სტერეოტიპების დამამკვიდრებელიც ხდება. ეს გამოიხატება მაგალითად, „ლგბტ“ თემის წევრი პერსონაჟების სახეებში. ასევე „კომედიშოუ“ ხშირად ავრცელებს მასკულინური და სექსისტური დისკრიმინაციის შემცველ არაერთ სკეჩს, საზოგადოებაში მისაბაძ მაგალითად რომ იქცევა ხოლმე. სხვადასხვა პერსონაჟთა სპეციფიკური საუბრის სტილის, მანერის ან სხვადასხვა ფოკუსჯგუფისა და სუბკლუტურის წარმომადგენელთათვის დამახასიათებელი ფრაზების პოპულარობა მეტყველებს იმ ზეგავლენაზე, რომელსაც ასეთი შოუები ახდენს მაყურებელზე.

პოპ-კულტურას უეცარი ტრანსფორმაციები ახასიათებს და მისი ეს თავისებურება ქართულ მედიასივრცეშიც შევნიშნეთ, როდესაც ტოკ-შოუ „პროფილი“, რომელიც წლების განმავლობაში ეთიკურ სტანდარტს არც თუ სამაგალითოდ იცავდა, დღეს უკვე სოციუმში არსებული მძიმე კულტურული და სოციალური თემების მოსარჩლედ მოგვევლინა. სამწუხაროდ, მასობრივი კულტურის მსგავსი პროდუქციის ტრანსფორმაცია იშვიათად თუ სრულდება წარმატებით. ასე მოხდა ამჯერადაც. დღემდე გადაცემა „პროფილი“ ვერ ელევა მასობრივი აუდიტორიისთვის გათვლილ „სპეცეფექტებს“, თემების ხელოვნურად დრამატიზებას, მუსიკითა და გამოსახულებით მანიპულაციას. გადაცემა გამოირჩევა არა პრობლემებზე ორიენტირებული დისკუსიით, არამედ კვლავ შოუს დადგმითა და სენსაციების შექმნითაა დაკავებული.

საერთოდ, სკანდალებსა და ბულვარულ თემებზე აგებული შოუები მასობრივი კულტურის ერთ-ერთი მთავარი გამოვლინებაა. დღეს, სამწუხაროდ, ქართულ მედიასივრცეში ამ გამოვლინების არაერთ სახეს ვხვდებით, მათ შორის ერთ-ერთი ,,მძიმე“ შემთხვევაა „სხვა რაკურსი გია ჯაჯანიძეთან ერთად“, გადაცემა, რომელიც არანაირ სტანდარტში არ ჯდება, შოუ, რომელიც ადამიანთა სხვადასხვა ჯგუფის დისკრიმინაციის პროპაგანდისტია. ალბათ, ქართულ მედიასივრცეში პოპ-კულტურის ყველაზე მდარე, არაფრისმთქმელი მაგალითი სწორედ „სხვა რაკურსია“, რომელიც დაწყებული თემატიკით, დამთავრებული სტუმრებით, ყველაზე მეტად პოპ-კულტურის, როგორც დაბალი ხარისხისა და ღირებულებების მქონე კულტურის, გამავრცელებლის სახელის დამკვიდრებას უწყობს ხელს.

პოპ-კულტურა ადვილად აქცევს ადამიანს ცნობილ სახედ, ეს თვისება ქართულ მედიაში ყველაზე მძლავრად იგრძნობა. გამოჩნდება თუ არა რაიმე ნიშნით არაორდინალური ადამიანი, ჯერ ინტერნეტსივრცის „ვარსკვლავი“ ხდება, მალევე კი სხვადასხვა შოუს სასურველ სტუმრად იქცევა ხოლმე და ასე იქმნება ე.წ. ვირტუალური ცნობადობა.

ერთი და იგივე სტუმრები - ეს კიდევ ერთი მახასიათებელია, რომელიც ქართულ ტელეარხებზე შეიმჩნევა. ისეთ შოუებში, როგორიცაა „ვანოს შოუ“, „ნანუკას შოუ“, „ილო ბეროშვილის შოუ“, „ბინა 18“, ხშირად სრულიად განსხვავებულ თემებზე მოსაუბრე ერთსა და იმავე რესპონდენტებს ვუსმენთ. მაგალითად, მამა პეტრე კვარაცხელია ქართულ საზოგადოებაში არსებული სტერეოტიპებით დაწყებული, პოზიტივზე მიძღვნილი გადაცემებით დამთავრებული, ტელეეთერის ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული სტუმარია.

როცა პოპ-კულტურის ყველაზე მდარე პროდუქციაზე ვსაუბრობთ, უპირველესად გვახსენდება ისეთი თემატური არხები, როგორებიცაა „კომედი არხი“ და „მარაო“, სადაც სიტყვები- ხარისხი,შინაარსი - გაუფერულებულია.

მიუხედავად იმისა, რომ ქართული ტელესივრცე პოპ-კულტურის მდარე პროდუქციითა შევსებული, მაინც მოიძებნება გადაცემები, რომელთა ავტორებიც ცდილობენ, ხარისხსა და გემოვნებაზეც იზრუნონ. ამ მხრივ გამოირჩევა საზოგადოებრივი მაუწყებელი. კერძოდ კი გადაცემები „კომუნიკატორი“ და „ტრანსმისია“ - რომლებიც ერთგვარ კულტურულ ექსპერიმენტს გვთავაზობს. საზოგადოებრივ მაუწყებელზე ახლახან გამოჩნდა ორიგინალური ქართული ტელეთამაში „წიგნების თარო“, რომელიც ასევე საინტერესოდ აზავებს საგანმანათლებო მიზნებს პოპ-კულტურის ელემენტებით, ასევე აღსანიშნავია რუსთავი-2-ის“ ეთერში კარგა ხნის დამკვიდრებული გადაცემა: „რა? სად? როდის?“.

აღსანიშნავია, რომ საზოგადოებრივი მაუწყებელი ცდილობს ე.წ. მაღალი კულტურის პროპაგანდას გადაცემებით: „მუსიკოლოგი“ ან „უცნობი მუსიკა“, რომელიც ერთდროულად ანდეგრაუნდ და მეინსტრიმ აკუსტიკურ მუსიკაზე ამახვილებს ყურადღებას. მიუხედავად ასეთი მცდელობისა, საზოგადოებრივ მაუწყებელს ამ მხრივ მეტი მოეთხოვება, მან აუდიტორიას მეტი ხარისხიანი პოპ-კულტურის პროდუქცია უნდა შესთავაზოს. ამ ეტაპზე საზოგადოებრივი არხის პრობლემა ისაა, რომ იგი თავისი არც თუ ურიგო პროდუქციის კრეატიულად შეფუთვას და მაყურებლისთვის მიწოდებას ვერ ახერხებს.

დასკვნის სახით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ქართულ ტელეარხებზე პოპ-კულტურას მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია, თუმცა როგორც სერიალები, ისე სხვადასხვა გასართობი, შემეცნებითი, კომედიური და მუსიკალური შოუების უმრავლესობა ხარისხით არ გამოირჩევა. სამწუხაროდ, მაყურებელს პოპ-კულტურის ყველაზე მდარე ტიპის პროდუქცია მიეწოდება და შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ამ გადაცემების რეიტინგულობიდან გამომდინარე, ეს შოუები წარმატებით „საღდება“. თუ რა არის ამის მიზეზი, ეს უკვე სხვა, ღრმა კვლევის საგანი უნდა გახდეს.

ფაქტია, რომ დღეისთვის ქართული ტელევიზიები წარმატებით ახერხებენ იდეურად სუსტი და შინაარსობრივად მწირი პოპ-კულტურის პროპაგანდას.

ბადრი კობიაშვილი, თსუ, ჟურნალისტიკის მიმართულების სტუდენტი

უცნაურია, მაგრამ ქართული ტელეკომპანიები რაიმე განსხვავებულის შექმნის ნაცვლად, მუდმივად იმას ცდილობენ, როგორმე კონკურენტი არხის მიერ შემოთავაზებული პროდუქტის მსგავსი გადაცემა გააკეთონ.

მათი გადაცემების სტილი და თანმიმდევრობა ისე ჰგავს ერთმანეთს, კომპანიის ლოგოს და სტუდიის დიზაინს კარგად თუ არ დააკვირდებით, ადვილი შესაძლებელია, ერთმანეთში აგერიოთ. პროგრამების თანმიმდევრობა და ქრონომეტრაჟიც კი ერთნაირია: დილის საინფორმაციო-გასართობი გადაცემები, კულინარიული ჩანართებით შეზავებული შუადღის შოუები, ბოლო ჟამს მოდურ ტენდენციად ქცეული თურქულ-ინდური სერიალები და, რა თქმა უნდა, შოუები.

კონკურენტები არხების შოუებსაც ბევრი რამ აქვთ საერთო: სტილი, კონსტრუქცია და ეთერში გასვლის დღე და საათი. სტუმართა წრეც კი ერთნაირია: ლალი და ნინი ბადურაშვილები, ლელა წურწუმია, დათო ხუჯაძე, თამუნა ვარშალომიძე, ჯაბა კილაძე, კუზანოვების ოჯახი, თიკა ჯამბურია, თამრიკო ჭოხონელიძე, ციცინო შურღაია... ქართული შოუბიზნესის მეტნაკლებად ცნობილ სახეებსა და დიდ-პატარა ვარსკვლავებს დრო და დრო, შესაძლოა, ამავე ტელეკომპანიების ეთერში გასული ახალი "მეგაშოუების" ახალი სახეები ანდა უბედური და კრიმინალური შემთხვევების მსხვერპლთა ჭირისუფლები შეეშველნონ. და კიდევ ერთი: აბსოლუტურად ყველა შოუ ხანგამოშვებით თავს ვალდებულად მიიჩნევს სოციალურად დაუცველი ან მძიმე დაავადებების მქონე ბავშვებისა თუ ზრდასრული ადამიანების დახმარების მიზნით საქველმოქმედო საღამო ან ღონისძიება მოაწყოს.

ოთხშაბათს არჩევანი ეკა ხოფერიას და ნანუკა ჟორჟოლიანის შოუებს შორის უნდა გააკეთოთ. “ეკა ხოფერიას თოქ-შოუში”, როგორც წესი, ძირითადად თბილისის გლამურული საზოგადოება და მისი სამეგობრო ხვდება. ეს გადაცემა მათზეა - ცნობილ მომღერლებზე, მსახიობებსა და პოლიტიკოსებზე. მაყურებელმაც, რა თქმა უნდა, ზეპირად იცის უკვე, როგორ ხვდებიან ახალ წელს და შობას პაატა ბურჭულაძის და სალომე ღვინიაშვილის ოჯახებში, ქალისთვის საჭირო რა ნივთების გარეშე ვერ წარმოუდგენია ცხოვრება დალი კუტალაძეს და როგორი შვილია ჯაბა კილაძე. ერთი სიტყვით, აქ სხვა საქართველო ჩანს: ბედნიერი, უზრუნველი, ლაღი და დალხენილი.

გულწრფელ ინტერვიუებს ნანუკა ჟორჟოლიანიც ძირითადად ცნობილ და პოპულარულ ადამიანებთან წერს. სიყვითლის ტრაგედიასთან სინთეზს კი მართლაც გამორჩეულად ახერხებს და მუდმივად იმასაც გვიმტკიცებს, რომ რეიტინგის მოსაპოვებლად ჟურნალისტიკის ყველა დაწერილ თუ დაუწერელ სტანდარტს გადააბიჯებს: მას შეუძლია გიორგი ვარდოსანიძესთან პირად საკითხებზე საუბარი, მისი კლიპის პრემიერა და ქმრისა და შვილის მკვლელობაში ბრალდებული "მაგდა პაპიძის ამბავი" ერთ სიბრტყესა და გადაცემაში მოაქციოს, შეშფოთებული და შეწუხებული სახით უსმინოს უბედურებისგან დაზაფრულ ჭირისუფლებს, შოუს დასრულების შემდეგ კი სოციალურ ქსელში გადაცემის მიერ მოტანილი მაღალი რეიტინგი იზეიმოს.

წლების განმავლობაში ყველაზე რეიტინგული შოუს - “პროფილის” წამყვანმა, მაია ასათიანმა გადაცემის ტრანსფორმაცია დააანონსა, განაცხადა, ძველ ნიშას სხვებს ვუთმობო და “რატომ ვერ ვთხოვდებით, გოგოებო” და “რა ხდება პირადში” სტილის თემებზე საუბრიდან რეალური პრობლემების შესახებ მსჯელობაზე გადავიდა. წამყვანმა სცადა, სექსუალური ძალადობის მსხვერპლი ბავშვების თუ ძალადობის მსხვერპლი ქალების პრობლემა ფართო ჭრილში დაენახა და საკითხს პასუხისმგებლიანი მედიის კვალობაზე, ჟურნალისტური სტანდარტების დაცვით მისდგომოდა. ობიექტურობისთვის უნდა ითქვას, რომ მაია ასათიანს ეს ნამდვილად გამოუვიდა და მის სტუდიაში მწვავე პრობლემაზე შოუბიზნესის ცნობილი სახეების ნაცვლად, ახლა უკვე პროფესიონალები მსჯელობენ ( თითქმის ყველა გადაცემაში ერთი და იმავე არასამთავრობო ორგანიზაციების წარმომადგენლები არიან, მაგრამ მაინც). თუმცა, ბოლო ორი გადაცემის ნახვის შემდეგ დამრჩა შთაბეჭდილება, რომ ეთერში ისევ ძველი “პროფილი” ბრუნდება - სუიციდის მსხვერპლი გოგონას ახლობლების უპასუხისმგებლო დაკითხვებით, საფლავზე ჩაწერილი ინტერვიუებით და მკვლელობაში ბრალდებული ქალის შესახებ ათასგვარი გადაუმოწმებელ-დაუდასტურებელი ინფორმაციით, ვერსიებით და ამ ვერსიებზე ექსპერტების მსჯელობით. "პროფილის" ძველ რელსებზე დაბრუნების მიზეზებზე ჩემი ვერსია მაქვს. შესაძლოა, გადაცემა სკანდალებით გაძეძგილ "სხვა რაკურსს" კონკურენციას ვეღარ უწევს.

ყვითელი შეფერილობის “სხვა რაკურსი” ამ მხრივ ნამდვილად უკონკურენტოა. აქ შეიძლება ნახოთ ყველაფერი - როგორ ტარდება სატანისტური რიტუალები, რა პრობლემებით მიდიან ადამიანები მკითხავებთან, როგორ აკეთებენ ჯადოს და მასპინძლობენ გარდაცვლილი ადამიანების სულებს საქართველოში. ის ერთადერთი წამყვანია ქართულ ტელესივრცეში, რომელსაც შეუძლია გადაცემაში სტუმრად მიწვეულ, სექსუალური იმიჯის მქონე ახალგაზრდა ქალს ზურგზე შემოაჯდეს, მისი სხეულის მრგვალი ფორმების ბუნებრივობა შეამოწმოს, სექსუალურობის ხარისხითა და ფასით დაინტერესდეს და შესაბამისი კითხვებიც დაუსვას:

- ვნებიანი ქალი ხარ? აი, მაგალითად სექსის დროს ხარ ძალიან აღვირახსნილი, ძალიან მაგარი? .... ხო არ აგდიხარ, როგორც ფიცარი?

- რამდენი კაცი გყოლია?

- რა ღირხარ?

- ცალი ძუძუ რა ღირს შენი?

- დოლი დამაკვრევინე შენს ტრ...ზე. რამდენი გინდა, რამდენი გადაგიხადო?

ყოფილი ფსიქოლოგი და შოუმენი გია ჯაჯანიძე, როგორც წესი, უკიდურესად მწვავე და პრობლემურ თემებზე, მაგალითად, ლგბტ თემის ან სექსმუშაკების პრობლემებზე საღი მსჯელობის ნაცვლად, მუდმივად ყველაზე სტერეოტიპულ განხილვებს გვთავაზობს: განსახილველი თემისთვის არარელევანტურ სტუმართა დასს არჩევს: საზოგადოებისთვის სრულიად უცნობ და ნაკლებად ცნობილ მსახიობებს, ჟურნალისტებს, მომღერლებს, სასულიერო პირებს და შოუ და სკანდალური მასკარადიც მზად აქვს. ის არც ჰომოფობიური იდეების ტირაჟირებას ერიდება და სტუმარს შეიძლება ათქმევინოს, რომ ადამიანი ტრანსგენდერი და გეი მხოლოდ სოცილაური პრობელემბის გამო ხდება, რომ განსხვავებული სექსუალური ორიენტაციის და გენდერული იდენტობის მქონე ადამიანები ცალკე უნდა გადავარჩიოთ, თვითმფრინავში ჩავსვათ და ქვეყნიდან გავადეპორტოთ, ჩავქოლოთ ან ჩავცხრილოთ, ყველაზე კარგ შემთხვევაში კი საკეტი გადავურაზოთ, სახლში ჩავკეტოთ და საკუთარ “პრობლემებზე დავაფიქროთ”.

მერე რა, რომ ასეთ გადაცემებს მოწყვლადი ჯგუფების უფლებრივი მდგომარეობისთვის დამანგრეველი შედეგი მოაქვს. მთავარია შოუ შედგეს, გადაცემამ კი რეიტინგი მოიპოვოს და შემდეგ, მისი შენარჩუნება შეძლოს. ამას კი ყველა შოუს ყველა წამყვანი თავისებურად ახერხებს.

მას შემდეგ რაც ჩემს შვილს აუტიზმის დიაგნოზი დაუსვეს, ვიბრძვი იმისთვის, რომ ის ინტეგრირდეს საზოგადოებაში. ვიბრძვი იმისთვის, რომ ჩვენი საზოგადოება გახდეს ინკლუზიური. ინკლუზიური საზოგადოება კი გულისხმობს ისეთ საზოგადოებას, სადაც ყველა ადამიანია გაერთიანებული, სადაც ერთმანეთის ღირსებას და პიროვნებას პატივს სცემენ, სადაც ყველა თანასწორია.

2013 წლის 26 დეკემბერს საქართველომ მოახდინა გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის შეზუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების კონვენციის რატიფიცირება, რომლის მე-19 მუხლიც ითვალისწინებს შეზუდული შესაძლებლობის მქონე პირების საზოგადოებაში სრულ ინტეგრაციას.

დღეს საქართველოში შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები ძირითადად სახლში იმყოფებიან. ზოგი სახლიდან ვერ გამოდის იმიტომ, რომ მისთვის გარემო არ არის ადაპტირებული, ზოგის შემთხვევაში კი დიდ როლს თამაშობს სტიგმა და სტერეოტიპები. მიუხედავად ამისა, არსებობენ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები, რომლებიც არაფერს უშინდებიან, გამოდიან გარეთ და უფლებებისთვისაც იბრძვიან.

ყველამ უნდა გავაცნობიეროთ ის, რომ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებიც საზოგადოების ისეთივე სრულფასოვანი წევრები არიან, როგორც ყველა დანარჩენი. როგორც ჩვენ შეგვიძლია დავუდგეთ მათ გვერდით, ასევე შეუძლიათ მათაც დაგვიდგნენ ჩვენ. ამის დასტური იყო 2016 წლის 4 თებერვალს მათი აქტიურობა საქართველოს პარლამენტის წინ გამართულ აქციაზე, სადაც პარლამენტარ გოგი თოფაძის მიერ გაჟღერებულ დისკრიმინაციულ გამონათქვამს ვაპროტესტებდით.

აქცია თითქმის ყველა მედიასაშუალებამ გააშუქა. უამრავი ფოტო და სიუჟეტი გავრცელდა. თუმცა გავრცელდა კადრებიც, სადაც აქციის მონაწილე შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებს (მათ შორის ბავშვებს) სახე დაფარული ჰქონდათ. ალბათ არავის მოგვეწონებოდა, ჩვენი სახე ასე დაფარული რომ გვენახა, ალბათ დავიწყებდით ფიქრს, თუ რატომ დამალეს ჩვენი სახე და როდესაც აღმოვაჩენდით, რომ ამის მიზეზი ჩვენი შეზღუდული შესაძლებლობაა, თავს აუცილებლად დისკრიმინირებულად ვიგრძნობდით.

შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები, პირველ რიგში, უნდა აღვიქვათ პიროვნებებად და ჩვენს თანასწორად, პატივი უნდა ვცეთ მათ აზრს და გამოხატვის თავისუფლებას. აქციაში მონაწილეობა არის საზოგადოებრივ ცხოვრებაში ჩართვა. თუ მათ სახეებს დავფარავთ, ვერ მოვახდენთ მათ სრულ და ეფექტურ ინტეგრაციას.

ამ ყველაფერს არ ვწერ იმიტომ, რომ ვინმეს ჭკუა ვასწავლო ან რჩევა-დარიგება მივცე. უბრალოდ, ეს ჩემი პირადი შეხედულებაა. მინდა, რომ ყველამ ერთად ვისწავლოთ, თუ როგორ შევქმნათ ინკლუზიური საზოგადოება.

ბლოგი ერთ-ერთი საინფორმაციო საიტიდან აღებული ციტატით მინდა დავიწყო: "ზოგადად ეკოლოგია 21-ე საუკუნის ერთ-ერთი გლობალური პრობლემაა, რადგან თანამედროვე მეცნიერულ – ტექნოლოგიური მიღწევების პარალელურად თანდათან იზრდება ეკოლოგიური პრობლემებიც. საქართველო, ისევე როგორც მსოფლიოს მრავალი ქვეყანა, მეტად მწვავედ დგას ამ პრობლემების წინაშე. ჰაერის, წყალისა და გარემოს საყოფაცხოვრებო ნარჩენებით დანაგვიანება და დაბინძურება, ეს სწორედ ის ძირითადი საკითხებია, რომლებსაც საზოგადოება უკვე დიდი ხანია აქტიურად განიხილავს“.

ეს ციტატა კარგად წარმოაჩენს იმას, თუ როგორ განიხილავს მედია (და არა მხოლოდ მედია) საქართველოში გარემოს დაცვას. „ეკოლოგია“ პრობლემაა, რომელიც ხელს უშლის და აფერხებს მეცნიერულ -ტექნოლოგიურ პროგრესს, ინვესტიციებს სხვადასხვა სექტორებში, მათ შორის ენერგეტიკის, სოფლის მეურნეობის და სხვა სფეროებში - ეს საკმაოდ ფართოდ გავრცელებული ნარატივია, რომელიც გარემოსდაცვითი პრობლემების გადაწყვეტას საქართველოს ეკონომიკური აღმავლობის შემდეგ გულისხმობს.

ამასთან, ქართული მედიის, ისევე როგორც საზოგადოების ნაწილი, ვერ ასხვავებს მეცნიერება - ეკოლოგიას და გარემოს დაცვის სექტორს. შესაბამისად, ვერ არჩევს საუბრის საგანს და წარმოდგენა არა აქვს თუ რა არის გარემოსდაცვის საბოლოო მიზანი. (შენიშვნა: გავთავხედდები, და ბლოგის ბოლოს რამდენიმე განმარტებას დავურთავ, რასაც,იმედია, მკითხველების განაწყენება არ მოჰყვება.)

დღესაც, ისევე როგორც ათი წლის წინ, ქართველი ჟურნალისტები მიკავშირდებიან და მთხოვენ ინტერვიუს, მაგალითად, თბილისის ეკოლოგიურ მდგომარეობაზე, პოზიციის გამოხატვას ამა თუ იმ ქუჩაზე მოჭრილი ხეების გამო, კომენტარს გამწვანების საკითხებზე, დაუსუფთავებელ პლაჟზე, მშენებლობაზე, რომლის მიზეზითაც იჩეხება ხეები, ისინი ითხოვენ პასუხს კითხვაზე - რა ზეგავლენას მოახდენს ეს ყველაფერი ქალაქის/რეგიონის ეკოლოგიაზე?

მოსახლეობის ნაწილმაც მედიისგან ისწავლა, რომ ეკოლოგია (ხეები და ნარჩენები) მნიშვნელოვანია. ამავდროულად, ჯანმრთელობის გაუარესების ან იძულებით ცხოვრების წესის შეცვლის გამო ( აღარ არის სარეკრეაციო ზონები, მშენებლობა დასახლებულ პუნქტებთან ახლოს ნორმების დარღვევით მიმდინარეობს, ტრანსპორტით გადაადგილებისას მეტი დრო იხარჯება და ა.შ.) ბევრი დაფიქრდა გარკვეულ საკითხებზე, თუმცა ცოდნა კვლავ ფრაგმენტულია (მედიასაშუალებებით მოწოდებული ინფორმაციის დარად).

„რა ეკოლოგიაზე მელაპარაკებით, ხრიოკი ადგილია“ - ეს რეპლიკა ჩვენი მედიის „მეცადინეობის“ შედეგია და ზუსტად ასახავს საზოგადოების ნაწილის რეაქციას ეკოლოგიურ პრობლემებთან დაკავშირებით. უმრავლესობისთვის ძნელი წარმოსადგენია, რომ „ხრიოკი ადგილები“, უდაბნო, ჭაობი თუ სხვა ეკოსისტემები ისევე ღირებულად დასაცავია, როგორც ტყით დაფარული ტერიტორიები.

ქართულ ე.წ. მეინსტრიმ მედიაში (ახალი ამბები, პოლიტიკური შოუები) გარემოსდაცვითი ახალი ამბების/თემების რაოდენობა მწირია და ძირითადად, დაკავშირებულია პოლიტიკურ ოპონირებასთან და ე.წ. ეკოლოგიურ კატასტროფებთან.

მაგალითად, გავიხსენოთ დავით ნარმანიას დარგული თუ დაურგველი ხეები, (გააჩნია რომელ გამოცემას კითხულობთ ან უყურებთ). აქ გაშუქების ფოკუსში არა გამწვანების სპეცილისტების მოსაზრება, არამედ მმართველი თუ ოპონენტი პარტიის წარმომადგენლების მოსაზრებებია, რაც ე .წ. ბალანსს ქმნის სიუჟეტში.

ნებისმიერი პრობლემური საკითხის გაშუქებისას აქცენტი გადადის სენსაციაზე, შესაბამისად, გარემოსდაცვითი ახალი ამბები ძირითადად ალარმისტულია და არ გვთავაზობს სიტუაციიდან გამოსვლის გზებს.

ასევე შეგვიძლია 13 ივნისის თბილისის წყალდიდობის გაშუქება გავიხსენოთ. ტრაგედიიდან პირველი ორი თვის განმავლობაში ჟურნალისტები ცდილობდნენ დაედგინათ ტრაგედიის მიზეზები, გამოჩნდა უამრავი ტექნიკური ექსპერტი და დაისვა მრავალი კითხვა, როგორც კატასტროფის პრევენციის, ასევე ხელისუფლების ქმედებების ირგვლივ. თუმცა ამ მიზეზების გამოკვლევა შეწყდა, როგორც კი ყველაფერი სტიქიას დაბრალდა და გადაწყდა ვერეს ხეობის დამაკავშირებელი გზის აღდგენა. წლის მიწურულს კი ერთ-ერთ საპატივსაცემო გამოცემაში აღმოვაჩინე, რომ „მომზადებულა პროექტი რომელმაც არქიტექტორებისა და გარემოსდამცველების მოწონება დაიმსახურა“. აქ აუცილებლად აღსანიშნავია, რომ თვითონ პროექტი ჯერ მხოლოდ „ვერეს ხეობის ტერიტორიული განვითარების კონცეფციის ჩარჩოს გეგმას“ წარმოადგენს და გარემოს დამცველების მოწონებას ის ვერ დაიმსახურებდა იმ უბრალო მიზეზის გამო, რომ პროექტი, ისევე როგორც რისკების შეფასების დოკუმენტი, არ არსებობს, მაგრამ მედიის ძირითადი ნაწილისთვის საკითხი უკვე დახურულია - შემდეგ 13 ივნისამდე ან შემდეგ კატასტროფამდე.

საინტერესოა ისიც, რომ ქართულ მედიას არანაირი კავშირი არა აქვს საერთაშორისო გარემოსდაცვით პრობლემებთან, და გაშუქებისას ის უმთავრესად შემოიფარგლება საქართველოთი. მცირე გამონაკლისების გარდა, ქართული მედია არ უთმობს დროს და ყურადღებს სამხრეთ კავკასიის იმ გარემოსდაცვით პროლემებსაც კი, რომელთა ზემოქმედებას ჩვენ პირდაპირ განვიცდით (მაგ., ჭოროხის კაშხლების ზემოქმედება მოსახლეობაზე და შავი ზღვის სანაპიროზე, ალავერდში სპილენძის გადამუშავება და ა.შ). გასულ წელს კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული თემების გაშუქებას კი, ძირითადად, უნდა ვუმადლოდეთ პრემიერ-მინისტრის გამოსვლებს ჯერ გაეროს ასამბლეაზე და მერე პარიზის მხარეთა შეხვედრაზე.

მედიის და მოსახლეობის დიდ ნაწილსაც მიაჩნია, რომ საქართველოში ყველაფერი კარგადაა. საზოგადოებას ინფორმაცია ისეთ მნიშვნელოვან საკითხებზე, როგორიცაა მყინვარების დნობა, ადაპტაციის მეთოდები, გახშირებული მეწყრები თუ გვალვებთან ბრძოლის მეთოდები ფაქტობრივად არ მიეწოდება.

ამის ძირითადი მიზეზი ალბათ ის ფაქტია, რომ სინამდვილეში ჩვენს მედიას არ აინტერესებს გარემოსდაცვითი თემატიკა და ის მხოლოდ ცდილობს უპასუხოს მსმენელთა თუ მკითხველთა ინტერესს; მედია არ თვლის ამ თემებს საკმარისად მნიშვნელოვნად, რომ ამაში დახარჯოს რესურსი - მოამზადოს ჟურნალისტები, რომლებსაც ეცოდინებათ პრობლემის არსი, გარემოსდაცვითი კანონმდებლობა და ინსტრუმენტები, ჟურნალისტები, რომლებიც დაინახავენ მიზეზ -შედეგობრივ კავშირებს გარემოსდაცვითი პრობლემების კუთხით, კომპანიების მიერ მოწოდებული პრესრელიზის წაკითხვის შემდეგ დასვამენ ადეკვატურ შეკითხვებს გარემოსდაცვითი და სოციალური რისკების თაობაზე. მაგალითად, გარემოს დაცვის სამინისტროდან მიღებულ ინფორმაციას, რომ ქ.თბილისში ჰაერის ხარისხი დამაკმაყოფილებელია, ჟურნალისტები დაუპირისპირებენ არა რომელიმე ექსპერტის მოსაზრებას, არამედ თვით სამინისტროს მიერ გარემოს მდგომარეობის მონიტორინგის ანგარიშებს.

საბედნიეროდ, ქართულ მედიაში არის გამონაკლისებიც. მართალია, საქართველოში ჯერ კიდევ არ არსებობს გარემოსდაცვითი ჟურნალისტიკა, მაგრამ არსებობენ ერთეული ჟურნალისტები, რომლებიც ამ სფეროში მუშაობენ და არსებობს რამდენიმი მედია ორგანიზაცია, მათ შორის საგამოძიებო, რომლებმაც ბოლო რამდენიმე წელია წარმატებით დაიწყეს მუშაობა ამ მიმართულებით (მაგ. „ნეტგაზეთი“, „ბათუმელები“, „სამხრეთის კარიბჭე“, „ლიბერალი“, „სტუდია მონიტორი“, „სტუდია რე“ და სხვ.). საზოგადოებრივ მაუწყებელშიც გაჩნდა რამდენიმე გადაცემა - „რეალური სივრცე“, „კომუნიკატორი“, და ა.შ. - ეს გადაცემები ცდილობენ მოახდინონ გარემოსდაცვის ინტეგრაცია მიმდინარე სოციალურ -ეკონომიკური საკითხების გადაჭრისას, შეაფასონ გარემოსდაცვითი და სოციალური რისკები, დაამყარონ კავშირი გარემოს მდგომარეობის ხარიხსა და ადამიანების ცხოვრების ხარისხს შორის.

თუმცა გაშუქების ხარისხი ამ შემთხვევაშიც პრობლემურია. ეს ძირითადად განპირობებულია იმ ფაქტით, რომ ქვეყანაში არ მიმდინარეობს გარემოს ხარისხის მონიტორინგი, შეზღუდულია მონაცემთა ხელმისაწვდომობა, ცოტაა ადამიანური რესურსი და სპეციალისტთა ნაწილი თავს იკავებს ე.წ. „საჩოთირო საქმეების“ კომენტირებისგან. თუმცა ხარისხი წლიდან წლამდე იზრდება და გარემოსდაცვით თემებზე მომზადებულ მასალებს თავისი აუდიტორია გაუჩნდა. მაყურებლები ინტერესით ეცნობიან ვაკის პარკზე, აზბესტზე, ჰაერის დაბინძურებაზე, მიწის საკითხებზე ტყესთან თუ ჰესებთან დაკავშირებულ თემებზე მომზადებულ ჟურნალისტურ პროდუქტს. სწორედ ამ მედიაორგანიზაციებმა მოახერხეს მოსახლეობის ცნობიერების გაზრდა ჰაერის დაბინძურებასთან მიმართებით, დააფიქრეს მოსახლეობის გარკვეული ნაწილი მთელი რიგი განვითარების პროექტების რეალურ სარგებლზე.

განმარტებები: ეკოლოგია ინტერდისციპლინური (ბიოლოგია და დედამიწის შემსწავლელი) მეცნიერება, რომელიც სწავლობს ურთიერთკავშირს ორგანიზმებსა და გარემოს ორგანულ და არაორგანულ ელემენტებს შორის.

გარემოს დაცვის მთავარი მიზანია პლანეტის ეკოლოგიური ბალანსისა და ბუნებრივი რესურსების შენარჩუნება, ამ მიზანს ის აღწევს სხვადასხვა ინსტრუმენეტებისა და ღონისძიებების გატარებით, მათ შორისაა: გარემოსდაცვითი და მდგრადი განვითარების პოლიტიკა, მწვანე ეკონომიკა, გარემოს დაცვა და ჯანმრთელობა, მწვანე ბიზნესი და სხვა.