„ესენი ნორმალურები არ არიან, მაგრამ სახეზე არ ეტყობათ“.

„გამოდი აქეთ, შეიძლება გიკბინოს“

„უცნაური ბავშვები არიან, მაგრამ ყველა გენიოსია“

”ამ დაავადებას აცრები იწვევს და გენეტიკა“

„რა უნდა ჩემს შვილთან ერთად, სპეციალურ სკოლაში უნდა ატარონ“.

„ ეს ვერაფერს ისწავლის“

და ა. შ და ა.შ.

როდესაც სკოლასა თუ ბაღში, საზოგადოებრივ ტრანსპორტში, სოციალურ ქსელში, მაღაზიაში მსგავს ფრაზებს ვისმენ, თანაც ისეთი დამაჯერებელი, დამარწმუნებელი ხმით ნათქვამს, ხშირად ვფიქრობ, რამ უნდა გახადოს აუტიზმი ცნობადი, რამ უნდა დააღვიოს ინფორმაციული ვაკუუმი, რამ უნდა შეცვალოს დამოკიდებულება?

ინკლუზიური განათლება, სპეციალური ტრენინგები, წიგნები თუ რესურსები, რასაკვირველია, მნიშვნელოვანია, მაგრამ ყველაზე დიდი ძალა, ყველაზე საუკეთესო იარაღი ცვლილებებისათვის, რასაკვირველია, მედიაა, განათლებული, ინფორმირებული მედია, რომელიც აუტიზმთან დაკავშირებულ მითებს არ გაავრცელებს, სტიგმას კიდევ უფრო არ დაამძიმებს.

თუ კი უბრალოდ, ქართულ ენაზე ჩავწერ გუგლის საძიებელში სიტყვა „აუტიზმს“, იმდენი საოცარი „მარგალიტი“ მოიძებნება, რომ ამ მდგომარეობის ასახვის პრობლემა, ცალსახა და თვალსაჩინო ხდება, საოცარ ფრაზებს ვკითხულობ, რომ „აუტიზმი არის გონებრივი არეულობა“ ( მეტისმეტად სამედიცინო ტერმინია, ვერაფერს იტყვი), სხვაგან დაავადებად, წყევლად, უცნაურობად არის მოხსენიებული… ამიტომაც აღარ მიკვირს, საიდან მოდის, მაგალითად, ბაღის მოსწავლეთა მშობლების ნეგატიური დამოკიდებულება იმ ამბისადმი, რომ მათი შვილების ჯგუფში შესაძლოა აუტიზმის მქონე ბავშვი დადიოდეს.

მოკლედ, მთავარი და ძირითადი შეცდომა და პრობლემა პირველადი დეფინიციაა - აუტიზმი დაავადება არ არის, ის მდგომარეობაა, რომელიც ნეიროგანვითარებითი დარღვევით არის გამოწვეული. შესაბამისად, ის არც გადამდებია, არც მისი გენეტიკური განპირობებულობაა დადგენილი და არც ცვლილებების მაპროვოცირებელი კონკრეტული მიზეზი.

ყველაზე ხშირად, მედიასა თუ საზოგადოებაში აუტიზმი და აუტისტური სპექტრის აშლილობები ჩაკეტილობასა და სოციალური უნარების არქონასთან არის დაკავშირებული, რასაკვირველია, ამ მდგომარეობის ერთ-ერთი მთავარი მახასიათებელი სწორედ კომუნიკაციური სირთულეებია, მაგრამ მედიის საშუალებების მიერ ამის უტრირებულად და არასწორად აღნიშვნას ის შედეგი მოაქვს, რომ ფეისბუქის რომელიმე ჯგუფში, სადაც დედები უზიარებენ ხოლმე ერთმანეთს გამოცდილებას, იწერება, რომ თურმე „აუტისტებს საკუთარი დედები არ უყვართ“ და ა.შ.

ხშირად ვხვდებით ორ სრულიად საპირისპირო თეზას - ერთი, რომ აუტიზმის მქონეებს არ შეუძლიათ განათლების მიღება და გონებრივი ჩამორჩენა აღენიშნებათ, ან მეორე - რომ აუტიზმის ყველა მქონე გენიოსია. სახეზეა დისკრიმინაციის ორი ფორმა, ორივე არასწორი და პრობლემური. აუტისტური სპექტრის აშლილობის ყველა შემთხვევა აბსოლუტურად განსხვავებულია, შესაბამისად, ინფორმაციის ასეთი მოწოდებით ვქმნით მოცემულობას, როცა აუტიზმის მქონე ადამიანისგან ან საერთოდ არაფერს ველით, ან ურთულესი მათემატიკური ამოცანების ამოხსნას.

სწორი მიდგომაა საჭირო დისკრიმინაციის ფაქტების გაშუქებისას. ძალიან ხშირად რომელიმე ასეთი ფაქტის აღწერისას სტატია სავსეა დამრიგებლური რიტორიკით და დამმუნათებელი გამოთქმებით, რასაც, პრობლემის გამწვავების გარდა არანაირი შედეგი არ მოაქვს. მაგალითად, მგზავრებმა აუტიზმის მქონე ბავშვის ტრანსპორტიდან ჩასვლა მოითხოვეს? იმაზე საუბრის ნაცვლად, როგორი სასტიკები და აუტანლები არიან ადამიანები, სჯობს, ავხსნათ, რომ ტანტრუმი, მოუსვენრობა თუ ხმამაღალი სიმღერა ასეთი ბავშვისთვის არაკომფორტული გარემოს, ღელვის თუ მისდამი გადამეტებული ყურადღების გამოვლინება შეიძლება იყოს, მშობელმა ყოველთვის იცის როგორ მართოს ტანტრუმი, ამიტომ აურზაურის ატეხვის მაგივრად, სჯობს მოთმინებით აღვიჭურვოთ და დაველოდოთ, როდის დამშვიდდება ბავშვი. ასეთი ახსნა უფრო სასარგებლოა, ვიდრე ხმამაღალი და დრამატული ტექსტები არატოლერანტული გარემოს შესახებ.

საუკეთესო საშუალება ამ საკითხთან დაკავშირებული გაუგებრობის, სტიგმის თუ დამკვიდრებული სტერეოტიპების აღმოფხვრისათვის, იმ ადამიანების ყოველდღიური გარემოს, საქმიანობის, პრობლემების რეალური ჩვენებაა, ვისაც ეს მდგომარეობა აღენიშნება. მაგალითად, გადავიღოთ აუტისტური სპექტრის აშლილობის მქონე ბავშვი მის ყოველდღიურ ყოფაში, სახლში, სკოლაში, სათამაშო მოედანზე, თამაშის თუ სხვადასხვაგვარი აქტივობის დროს, ვაჩვენოთ, რომ ისინიც, სხვა ბავშვების მსგავსად განიცდიან, იზრდებიან, სწავლობენ, ვითარდებიან გარემოსთან ურთიერთობისას, აქვთ საკუთარი, ბავშვური პრობლემები, გატაცებები, ინტერესები. ოღონდ ასეთი მასალის მომზადებისას ჟურბალისტმა უნდა გაითვალისწინოს ბავშვის ხასიათის თავისებურებები, შექმნას გადაღებისა და მუშაობისთვის მაქსიმალურად შესაფერისი, მოწესრიგებული გარემო, განსაზღვროს ბავშვთან ურთიერთობის წესები, არ შეუშალოს ხელი ბავშვის ყოველდღიურ რუტინას, არ გადაღალოს იგი. ასეთ შემთხვევაში შედეგი მაქსიმალურად ბუნებრივი და ინფორმაციის მიმცემი იქნება.

2 აპრილი აუტიზმის შესახებ ცნობადობის ამაღლების მსოფლიო დღეა, სანამ ფეისბუქზე პროფილის ფოტოებად ფაზლებიან ბაფთას ან ლურჯი ფერის სიმბოლოს დავიყენებთ, კიდევ ერთხელ ვეცადოთ, რომ ჩვენი ყოველდღიური პროფესიული მოვალეობის შესრულებისას გავითვალისწინოთ ჩვენი საზოგადოების ყველა ჯგუფისა და წევრის ინტერესი, გავავრცელოთ სწორი ინფორმაცია და კიდევ უფრო არ გავურთულოთ ყოველდღიურ სტიგმასთან ბრძოლა აუტიზმის მქონე ადამიანებს და მათი ოჯახის წევრებს.

ქართული მედიის საახალწლო ეთერი ტრადიცია ერთი და იმავეს ყოველწლიური გამეორებაა. ეს გამეორებით-კომპულსიური აშლილობა იმით არის განპირობებული, რომ ქართული ტელეკომპანიების მესვეურებს ღრმად სწამთ, რომ მათი მაყურებლები ყოველდღე იმაზე ფიქრით იღვიძებენ თუ ვინ მოხვდება საახალწლო კურიოზებში.

იქიდან გამომდინარე, რომ ახალი წლის დღეებში მოსახლეობის უმრავლესობა ისვენებს და ქართული სუფრის თანმხლები ხშირად არის არავისთვის ჩართული ტელევიზორი, ქართული ტელეკომპანიებისათვის ყველაზე კეთილგონივრული საკუთარი ტელესივრცის მაქსიმალურად გამოყენება იქნებოდა. მიუხედავად ამისა, ტელეკომპანია “იმედმა” აბსოლუტურად სხვა სტრატეგია აირჩია. მან საკუთარ თავს კი არ გაუკეთა რეკლამა, არამედ მაყურებელს “იუმორინას” თითქმის ყველა ჩანაწერი აჩვენა.

იმედის ეთერში ორი დღის მანძილზე მაყურებელს საშუალება ჰქონდა ენახა კონცერტი, სადაც ადამიანები ცხვირით უკრავენ სალამურზე ენიო მორიკონეს “ერთხელ ამერიკაში”, არცთუ ისე კარგად ასრულებენ ქართველი პოლიტიკოსების პაროდიებს და მრავალი სხვა. ამ ყველაფერს შიგადაშიგ ენაცვლებოდა ქართული საბჭოთა მხატვრული ფილმები, რომლებიც მხოლოდ საახალწლოდ გადის ხოლმე.

1 იანვარს ამავე ტელევიზიამ “იუმორინას” რეპერტუარს ეკა ხოფერიას შოუ დაამატა. აქ, ქართველ მაყურებელს შეეძლო ენახა, როგორ უყვარს გადაცემის ავტორს კახი კალაძე და რამდენ წარმატებას უსურვებს მას 2016 წელს. ამ ყველაფერს ემატებოდა „იმედის“ “ზეიმ-ტაში-ჰარალე,” რომელში მონაწილე მომღერლების ამოსაცნობად მეც კი ახალგაზრდა აღმოვჩნდი.

ტელეკომპანია იმედისგან გასხვავებით, შედარებით გემოვნებიანი, მაგრამ გაცილებით უფრო დრამატული იყო “რუსთავი 2”. ინდურ-თურქული სერიალების შემდეგ “კურიერმა” საკუთარი სცენა რა თქმა უნდა ტელეკომპანიის შენობის წინ, ეზოში გამოიტანა. თითქმის ორ საათიანი კურიერი მთლიანად რუსთავი 2-ის რეკლამას დაეთმო.

გარდა იმისა, რომ “რუსთავი 2”-ის სასამართლო საქმეს მთავარი ადგილი ეკავა საახალწლო გამოშვებაში, კურიერში მაინც მოხერხდა ეჩვენებინათ სიუჟეტი დუშეთში საქართველოს პრეზიდენტის მოკრძალებული ცხოვრებისა და იტალიის ქალაქ ბარიში “კეთილი წმინდანის” შესახებ.

ამ ყველაფერს ემატებოდა ტელეკომპანიის სახის, გიორგი გაბუნიას მიერ ორგანიზებული ექსკურსია. გაბუნიას ნარცისისტულ-თვითკმაყოფილებით აღსავსე ესთეტიკის მიუხედავად, უნდა ითქვას, რომ ის “იმედში” გამართულ “ზეიმ-ტაში-ჰარალში” მანწილეების ამოცნობაზე უკეთესი საყურებელი მაინც აღმოჩნდა.

ათასჯერ ხაზგასმა იმაზე, რომ რუსთავი 2 საქართველოში ყველაზე რეიტინგული ტელეკომპანიაა, რომ ვინც მათ ებრძვის არავის გაახარებენ და დემოკრატიის სადარაჯოზე დგანან, გაცილებით უკეთესი მარკეტინგული სვლა იყო, ვიდრე ახალი წლის დღეებში “იუმორინას” ტრიალი.

ქართული მედიის ტრადიციის იდეა მთლიანად იმ პერსპექტივას ეფუძნება, რომლითაც ტელეკომპანიები საკუთარ მაყურებელს ხედავენ. თუ ტელეკომპანია “იმედის” მესვეურებს ღრმად სწამთ, რომ ქართველ ხალხს ძალიან გვენატრება შოუბიზნესის ის წარმომადგენლები, რომლეთა სახელებიც ჩემს თაობასაც კი არ ახსოვს, “რუსთავი 2” ჯიუტად ცდილობს ხალხის ტელევიზიის სახელის შენარჩუნებას და გამუდმებით ახსენებს საკუთარ მაყურებელს, რომ ამ ტელეკომპანიის დახურვის შემთხვევაში საფრთხე შეექმენბა ყველა იმ გადაცემას, რომელთა შიდა სამზარეულოც გიორგი გაბუნიამ დიდი რუდუნებით დაგვათვალიერებინა.

ამ ორთაბრძოლაში, ზედმეტი დრამატულობის და ისტერიის მიუხედავად, “რუსთავი 2” აშკარად გამარჯვებული იქნებოდა. თუმცა, აღსანიშნავია ისიც რომ თუ ქართველი მაყურებელი 2016 წელს გამორთული ტელევიზორით შეხვდა, ბევრი არაფერი დაუკარგავს, რადგან იქ ახალი არაფერი ყოფილა.

მცირედი გაზვიადებით, თუმცა მაინც შეიძლება ითქვას, ბოლო ერთი თვეა, წამყვანი ქართული არხების საეთერო ბადეებს, პროდიუსერების ნაცვლად, სექსი ადგენს. გასპარ ნოეს ფილმი „სიყვარული“, პოლიტიკოსთა სექსუალური აქტების ფარული ჩანაწერები, პრეზიდენტის მდიდარი სექსუალური ცხოვრება, რჩევები პარლამენტარებისგან, თუ რამდენი შეყვარებული უნდა ჰყავდეს „ნორმალურ“ ადამიანს, ბათუმის ბულვარში განთავსებული მეტალის კონსტრუქციების გენდერული კუთვნილება და სექსუალური ორიენტაცია - ეს მცირე ჩამონათვალია იმ თემებისა, რითიც იწყებოდა საინფორმაციო გამოშვებები და რაზეც რიგრიგობით ხურდებოდნენ ტოკ-შოუების აბორიგენი გურუები.

მედიას უყვარს სექსი, სექსს კი მედია. მაშინ როდესაც ქართველი პარლამენტარებიც კი რელიგიურად იმდენად სენსიტიურები არიან, რომ კონსტიტუცია ბიბლიისგან ვერ გაურჩევიათ, სექსი და სექსთან დაკავშირებული საკითხები ჯერ კიდევ მხოლოდ მითოსურ ან რეპროდუქციულ განზომილებაში რჩება. სწორედ ამ განზომილებების საზღვრების მოშლა და სექსუალობასთან დაკავშირებული თემების დამიწების შესაძლებლობა აქვს მედიას. თუმცა ვიდრე ჩვენი მედია ამას შეძლებს, არსებობს რამდენიმე წესი, რომელთა შესახებაც აღარავინ დავობს და გააზრების გარეშე, დაზეპირებული ფორმულასავით გვესმის სხვადასხვა დროს, სხვადასხვა სიტუაციაში. ერთ-ერთი ასეთი თემაა სექსუალური შინაარსის მქონე მასალებზე არასრულწლოვანთა წვდომის საკითხი. რა უნდა იცოდეს მედიის მომხმარებელმა ამ თემასთან დაკავშირებით? გარდა ჰიპოთეტური და ჰაერში გამოკიდებული მორალური თუ ზნეობრივი კატეგორიებისა, რატომ უნდა იყოს არასრულწლოვანთათვის სექსუალური შინაარსის მქონე მასალებზე წვდომა შეზღუდული? რა გავლენა შეიძლება იქონიოს მოზარდზე სექსუალური შინაარსის მქონე ინფორმაციამ? რამდენად საზიანოა ასეთი მასალები ბავშვთა ფსიქიკისთვის და როგორ შეიძლება რომ ავირიდოთ ეს ზიანი თანამედროვე ინფორმაციული „წყალდიდობის“ პირობებში?


ქართულ კანონმდებლობაში, არასრულწლოვანთათვის სექსუალური და მავნე ზეგავლენის მომხდენ მასალებზე წვდომა რამდენიმე დოკუმენტით რეგულირდება. საქართველოს კანონი მაუწყებლობის შესახებ, 56-ე მუხლში, სადაც საუბარია პროგრამულ შეზღუდვებზე, ზოგად მითითებას იძლევა, რომლის მიხედვითაც „იკრძალება პორნოგრაფიის, აგრეთვე ადამიანისა და მოქალაქის ღირსებისა და ძირითად უფლებათა შემლახავი ისეთი პროგრამის ან რეკლამის განთავსება, რომელიც შეიცავს უხამსობას; ასევე, „იკრძალება ბავშვთა და მოზარდთა ფიზიკურ, გონებრივ და ზნეობრივ განვითარებაზე მავნე ზეგავლენის მომხდენი პროგრამების იმ დროს განთავსება, როცა მათ მიერ ამ პროგრამების ნახვის ან მოსმენის დიდი ალბათობა არსებობს“.

მნიშვნელოვანი დოკუმენტია საქართველოს კანონი „მავნე ზეგავლენისაგან არასრულწლოვანთა დაცვის შესახებ“, რომელიც ძირითადად ნაბეჭდი პროდუქციისა და არასრულწლოვნებზე მავნე ზეგავლენის მომხდენი ფილმების ჩვენების შეზღუდვას აწესებს. კანონის მიხედვით, ფილმები, რომლებიც +18 კატეგორიაში ხვდება არ უნდა აჩვენონ დილის 7 საათიდან ღამის 12 საათამდე შუალედში. +15 კატეგორიის ფილმები ასევე დილის 7-დან, საღამოს 11 საათამდე, ხოლო +12 ფილმები დილის 8 საათიდან საღამოს 10 საათამდე. გარდა ამისა, არსებობს ე.წ. U-კატეგორიის ფილმები, რომლებიც არ შეიცავს სექსუალური თუ ძალადობის შინაარსის სცენას ან გრაფიკულ გამოსახულებას და რომელთა ტრანსლირებაც შეუზღუდავია.

რაც შეეხება სატელევიზიო პროგრამებს, მაუწყებელთა ქცევის კოდექსში დეტალურად არის გაწერილი თუ რა პრინციპით უნდა მოხდეს საეთერო ბადეში სექსუალური კონტენტის განთავსება. პირველ რიგში, მნიშვნელოვანია წყალგამყოფის ცნება, რომელიც საეთერო ტელერადიოსამაუწყებლო ბადეში დროის გამყოფ ზღვარს აწესებს. ზღვარი იწყება 06.00 საათზე და სრულდება 20.00 საათზე. ეს პერიოდი თავისუფალია არასრულწლოვანებზე მავნე ზეგავლენის მომხდენი პროგრამებისაგან. კოდექსი 4 ასაკობრივ კატეგორიას გამოყოფს და ადგენს 7, 12, 15 და 18 წლამდე ასაკის არასრულწლოვნებისთვის შეუფერებელ პროგრამებს. 18 წლამდე ასაკის მოზარდებისათვის შეუფერებელი პროგრამა ტელევიზიამ არ უნდა განათავსოს დილის 6 საათიდან ღამის 12 საათამდე, 15 წლამდე არასრულწლოვნებისთვის შეუფერებელი პროგრამა არ უნდა მოხვდეს ეთერში დილის 6 საათიდან საღამოს 11 საათამდე, 12 წლამდე ასაკის ბავშვებისთვის შეუფერებელი პროგრამა კი დილის 6 საათიდან საღამოს 8 საათამდე. დილის 6 საათიდან საღამოს 8 საათამდე შუალედში არ უნდა გავიდეს ასევე პროგრამა, რომელიც 7 წლის ასაკამდე ბავშვებისთვის შეუფერებლად მიიჩნევა. გამონაკლის შემთხვევაში კი სათანადოდ უნდა აღინიშნოს, რომ პროგრამა შესაძლოა შეიცავდეს 7 წლამდე ბავშვებისთვის შეუფერებელ მასალებს. გარდა ამისა, ტელევიზიებმა უნდა გაითვალისწინონ უქმე დღეებსა და არასასკოლო პერიოდში არასრულწლოვანთა ტელევიზორის ყურების მაღალი ალბათობა და ისე უნდა დაგეგმონ საეთერო ბადე.

მაუწყებელთა ქცევის კოდექსის 39-ე მუხლი კი აზუსტებს, რომ „დაუშვებელია სექსუალური სცენის, აგრეთვე გაუპატიურების ან/და სექსუალური ძალადობის სცენის გრაფიკული გამოსახვა და გადაცემა, 06.00 საათიდან 24:00 საათამდე.“ ამავე მუხლის მეორე პუნქტში ვკითხულობთ: „სექსუალური სცენებისა ან/და სქესობრივი ურთიერთობის შესახებ განხილვების ეთერში გადაცემა 20:00 საათიდან 23:00 საათამდე, გამართლებულია მხოლოდ საზოგადოებრივი ინტერესის არსებობისას, ჯეროვნად შემოკლებული და რედაქტირებული ფორმით“.


მოზარდთა ქცევაზე სექსუალური შინაარსის მქონე მედიამასალების ზეგავლენის შესწავლას არც ისე დიდი ხნის ისტორია აქვს, განსხვავებით ძალადობის სცენების ხილვასა და მოზარდთა აგრესიულობის შესაძლო ზრდის კვლევისგან. თითქმის დადასტურებულად ითვლება, რომ ძალადობის ამსახველი სცენების ჭარბად ყურება პირდაპირ კორელაციაშია მოზარდთა ქცევის შეცვლასთან. ამ მხრივ ქართული რეალობა კიდევ უფრო ნაკლები ემპირიული მასალის მოძიების საშუალებას იძლევა. თუმცა საკითხის ბუნებიდან გამომდინარე, თავისუფლად შეგვიძლია არაქართული მაგალითების რელევანტურად მიჩნევა და თქმა, რომ თუკი სექსუალური ხასიათის კონტენტი ცვლის ტინეიჯერთა ქცევას აშშ-ში, სავარაუდოდ, იგივე გავლენა ექნება ამ ტიპის მასალებს ქართველ მოზარდებზეც.

2006 წელს „მოზარდთა ჯანმრთელობის ჟურნალში“ გამოქვეყნებული კვლევის მიხედვით, მოზარდები, რომლებიც უყურებენ სექსის შემცველ კონტენტს მედიაში, უფრო მეტად არიან მიდრეკილნი მოზარდობის პერიოდში სექსუალური პრაქტიკისადმი, ვიდრე მათი თანატოლები, როლებსაც ასეთ კონტენტთან შეხება არ აქვთ. სექსუალური პრაქტიკის ადრეულ ასაკში დაწყება კი რამდენიმე პრობლემურ საკითხთან არის დაკავშირებული, მათ შორის ნაადრევ, დაუგეგმავ და არასასურველ ორსულობასთან, სქესობრივი გზით გადამცემი დაავადებების შემთხვევების ზრდასთან და ა.შ. ამის გამო ადრეულ ასაკში სქესობრივი პრაქტიკის დაწყება მორალურ და ზნეობრივ კატეგორიებზე მეტად, საზოგადოებრივი ჯანდაცვის პრობლემად უნდა იყოს აღქმული.

ჯერ კიდევ XX საუკუნის მიწურულს, აშშ-ში ჩატარებული ბავშვთა ეროვნული კვლევა ცხადყოფდა, რომ მოზარდ ბიჭებს, რომლებიც უფრო მეტ დროს ატარებდნენ ტელევიზორთან, გაცილებით ადრეულ ასაკში და გაცილებით მეტი სიხშირით ჰქონდათ სექსუალური პრაქტიკა, ვიდრე მოზარდებს, რომლებსაც ტელევიზორთან დიდი დროის გატარება არ უწევდათ. გარდა ამისა, 75 მოზარდი გოგონას კვლევისას, აღმოჩნდა რომ ორსულ არასრულწლოვნებში უფრო მაღალი იყო ტელესერიალების ყურების სიხშირე, ვიდრე არაორსულ გოგონებში.

ცალკე უნდა აღინიშნოს საფრთხე, რომელიც სექსის შესახებ არასათანადოდ მიწოდებულმა ინფორმაციამ შეიძლება შექმნას მოზრდებში სექსუალური პრაქტიკის აღქმასთან დაკავშირებით. ადრეულ ასაკში ნანახმა გაუპატიურებისა და სექსუალური ძალადობის ხილვამ შესაძლოა ხელი შეუწყოს არასრულწლოვნებში მსგავსი პრაქტიკისადმი ტოლერანტობის გაზრდას.

ავტორიტეტული კვლევითი კორპორაცია RAND-ის მიერ 2004 წელს გამოქვეყნებული კვლევა ცხადყოფდა, რომ სექსუალური პრაქტიკის სიხშირე მოზარდებში, რომლებიც სექსუალური შინაარსის მასალებს რეგულარულად უყურებდნენ, 2-ჯერ აღემატებოდა სექსუალური აქტების სიხშირეს იმ მოზარდებში, რომლებსაც ასეთ მასალებთან წვდომა შეზღუდული ჰქონდათ. გარდა ამისა, იმავე კვლევით დასტურდებოდა, რომ მოზარდებზე წამახალისებელი ეფექტი არა მხოლოდ გამოსახულებას, არამედ სექსუალური შინაარსის საუბრების მოსმენასაც აქვს. თუმცა ამავე კვლევამ ცხადყო ის პოზიტიური ეფექტიც, რაც შეიძლება მედიამ, განსაკუთრებით პრაიმ-ტაიმში გასულმა შოუებმა მოახდინოს მოზარდთა ცნობიერებაზე, სექსუალური განათლების კუთხით, თუკი მედია ამ თემებს საზოგადოებრივი ჯანდაცვის კონტექსტში განიხილავს, ზედმეტი ნატურალიზაციისა და სკანდალიზაციის ნაცვლად.

ქართულ მედიას ძალიან უყვარს უბედური შემთხვევა და ტრაგედია. ვნება განსაკუთრებით მაშინ უმძაფრდება ხოლმე, როცა საქმე რომელიმე ცნობილ ადამიანს ეხება.

ასე მოხდა შორენა ბეგაშვილთან დაკავშირებითაც. უბედური შემთხვევა, რომელიც მის ოჯახში დატრიალდა, სრულიად ქართული მედიის განსაკუთრებული ყურადღების ცენტრში მოექცა.

საცხოვრებელი სახლის მე-5 სართულიდან არასრულწლოვნის გადმოვარდნის შესახებ ინფორმაცია მყისიერად გავრცელდა.

ჯერ სუიციდის მცდელობაზე მიანიშნეს, გოგონამ თავის მოკვლა შეყვარებულის გამო სცადაო, შემდეგ აქცენტი უბედურ შემთხვევაზე გადაიტანეს და არასრულწლოვნის პირადი ინფორმაცია გასაჯაროვდა.

ვნახეთ “ექსკლუზიური კადრები კლინიკიდან”, გავეცანით, „რას წერენ შორენა ბეგაშვილის შესახებ“ ფეისბუკზე ცნობილი სახეები, ლამის საათში ერთხელ, „ლაივ რეჟიმში“, ვიღებდით ინფორმაციას გოგონას ჯანმრთელობის მდგომარეობაზე, დეტალურად გავიგეთ რა მოტეხილობები აქვს არასრულწლოვანს, სად, რომელ განყოფილებაში იმყოფება და განიხილება თუ არა მკურნალობის მიზნით მისი თურქეთში გადაყვანა. ჯანმრთელობის მდგომარეობის შესახებ ვერსიებს ვისმენდით როგორც ექიმებისგან, ისე კლინიკის ეზოში შეკრებილი „ანონიმი ახლობლებისგან“.

უახლესი ინფორმაციაც გვაქვს და ისიც ვიცით, რა პროგნოზს აკეთებენ ექიმები ოპერაციაზე, რომელიც დღეს უნდა ჩატარდეს.

ასე გახდა ტრაგედია N1 ამბავი: ყველა შესაძლო ვარაუდით, ნანახით, გაგონილი თუ გამოგონილი ამბით, ათასი ტყუილით და მართლით.

ამგვარი მედიაგაშუქებით არასრულწლოვანმა პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება დაკარგა. არადა, მაუწყებელთა ქცევის კოდექსში ვკითხულობთ: (თავი 10, მუხლი 35), „18 წლამდე ასაკის პირები მათი მშობლების პოპულარობის ან სკანდალური იმიჯის გამო არ კარგავენ პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებას“.

ბოლო დღეებში ინტერნეტში გავრცელებულმა პირადი ცხოვრების ამსახველმა ვიდეო ჩანაწერმა კიდევ ერთხელ შეგვახსენა, თუ რა მნიშვნელოვანია პირადი ცხოვრების ხელშეუხლებლობა, შეგვახსენა, რომ თუ საზოგადოება არ გამოხატავს მძლავრ პროტესტს მსგავსი ფაქტის მიმართ, მომავალში შეიძლება, მსხვერპლი ნებისმიერი ჩვენგანი აღმოჩნდეს.

ვიდეოს გავრცელებამ უკმაყოფილება გამოიწვია ხელისუფლების მიმართ, რომელმაც რეალურად, ამ დრომდე ვერ უზრუნველყო სხვა მსგავსი ფაქტების გამოძიება და ახალის გამოქვეყნების აღკვეთა. არანაკლები პროტესტის ობიექტი გახდა ზოგიერთი ის მედიასაშუალება, რომელმაც გაავრცელა ინფორმაცია, სადაც იდენტიფიცირებული იყო სავარაუდო პირი, რომლის პირადი ცხოვრების ამსახველი ჩანაწერიც გამოქვეყნდა.

ვიდეომასალის YouTube-ზე განთავსებიდან რამდენიმე წუთში საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიამ გაავრცელა განცხადება, სადაც მედიასაშუალებებს მოუწოდა: არ გაავრცელონ არც ერთი კადრი სოციალურ მედიაში გავრცელებული ვიდეოდან, რომელზეც პირადი ცხოვრების ამსახველი მასალაა. ამასთან არ შეუწყონ ხელი პოლიტიკურ სპეკულაციებს და არ დაასახელონ ვიდეოზე ასახული პიროვნების სავარაუდო ვინაობა, ასევე არ გაავრცელონ მისამართი, სადაც ამ მასალის ნახვა შეიძლება.

ქარტიის განცხადება სრულად შეესაბამებოდა ქარტიის საბჭოს პრაქტიკას და საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის მეათე პრინციპს: ჟურნალისტმა პატივი უნდა სცეს ადამიანის პირად ცხოვრებას და არ შეიჭრას პირად ცხოვრებაში, თუ არ არსებობს განსაკუთრებული საზოგადოებრივი ინტერესი.

პრინციპის შინაარსიდან ნათელია, რომ ჟურნალისტური ეთიკა ავტომატურად არ გამორიცხავს ჟურნალისტის უფლებას, გაავრცელოს პირის პირადი ცხოვრების ამსახველი ინფორმაცია თავად ამ პირის თანხმობის გარეშე, მაგრამ აქვე არსებობს ტესტი - განსაკუთრებული საზოგადოებრივი ინტერესი.

არსებობს თუ არა საზოგადოებრივი ინტერესი, ეს უნდა შეფასდეს გონივრული, ლოგიკური და ობიექტური განსჯის შედეგად... და მხოლოდ საზოგადოების წევრების ცნობისმოყვარეობა, იცოდნენ სხვისი პირადი ცხოვრების შესახებ, არ შეიძლება ჩაითვალოს საჯარო ინტერესად.

ინტერესი იარსებებს იმ შემთხვევაში, თუ პირადი ცხოვრების ამსახველი ინფორმაცია შეიცავს ისეთ ფაქტებს, რომლებიც ხელყოფს კანონით გარანტირებულ სიკეთეს ან გვეხმარება ასეთი სიკეთის ხელყოფის სააშკარაოზე გამოტანაში (მაგალითად, ასახულია სავარაუდო სამართალდარღვევა ან უთითებს ასეთ სამართალდარღვევაზე და ა.შ.) საზოგადოებრივი ინტერესი შეიძლება ასევე იყოს, თუ პირადი ცხოვრების ამსახველი ინფორმაცია შეიცავს ისეთ ანტისოციალურ ქმედებას, რომელიც კონკრეტული პირისათვის შეუფერებელია ლიბერალური დემოკრატიის დამკვიდრებისაკენ მიმართულ საზოგადოებაში (მაგალითად საჯარო პირი შეურცხყოფს სხვას თანამდებობრივი/სოციალური მდგომარეობის გამოყენებით და ა.შ).

კონკრეტულ შემთხვევაში გარცელდა, სავარაუდოდ, საჯარო პირის ინტიმური შინაარსის პირადი ცხოვრების ამსახველი ვიდეომასალა. ამ შემთხვევაში საზოგადოებრივი ინტერესი გამოირიცხება, რადგან ადამიანის პირადი ცხოვრების ამსახველი ინფორმაცია დამატებით არაფერს მისცემდა საზოგადოების წევრებს, გარდა სუბიექტური ცნობისმოყვარეობის დაკმაყოფილებისა. კონკრეტულ შემთხვევაში, თუ სასწორის პინებზე დავდებთ საზოგადოების ცნობისმოყვარეობას (და არა ინტერესს) და პირის, თუნდაც საჯარო პირის, უფლებას, რომ მისი განსაკუთრებით ინტიმური პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა იყოს დაცული, ეს უკანასკნელი უფლება ცალსახად გადაწონის. თან იმის გათვალისწინებით, რომ საზოგადოებამ მიიღო ინფორმაცია სავარაუდო დანაშაულის შესახებ.

აქედან გამომდინარე, მედიასაშუალების მიერ იმ სავარაუდო პირის დასახელება, რომლის პირადი ცხოვრების ამსახველი ინფორმაციაც გავრცელდა, წარმოადგენდა ჟურნალისტური ეთიკის პრინციპის დარღვევას. მაგრამ ასევე მიუღებელი და არალოგიკური იყო ხელისუფლების დემარში ერთ-ერთი მედია საშუალების მიმართ, რომელმაც მართალია თავიდან დაარღვია ეთიკური პრინციპი, მაგრამ მალევე მოხსნა მასალა და ბოდიშიც მოიხადა. დიდი ალბათობით, ხელისუფლებამ სცადა გარკვეულ მეხამრიდად გამოეყენებინა ეს მედიასაშაულება და საზოგადოების პროტესტი მასზე გადაენაწილებინა.

ბრიუსელში მომხდარი ტერორისტული აქტების გაშუქებამ საერთაშორისო მედიაში კიდევ ერთხელ დამარწმუნა, რომ სოციალურ ქსელ Twitter-ს ინფორმაციის გავრცელებასა და ზოგადად, ‘ნიუსის’ შექმნაში უდიდესი როლი აქვს. საზოგადოებრივი მაუწყებლის ჟურნალისტ ქეთი ქარდავას მიერ აეროპორტში გადაღებული ფოტო, ფაქტობრივად ბრიუსელის მოვლენების სიმბოლოდ იქცა და ყველა წამყვამა საერთაშორისო გამოცემამ გამოიყენა. უნდა აღინიშნოს, რომ თავად ქეთი ქარდავამ ფოტო მის პირად Facebook გვერდზე გააზიარა და რთული სათქმელია, მოხვდებოდა თუ არა ეს მასალა წამყვანი გამოცემების პირველ გვერდებზე, რომ არა Twitter, სადაც ფოტო მყისიერად გავრცელდა (მაგრამ არა ქეთი ქარდავას მიერ). ჩემი პირადი აზრია და ცხადია ამას ემპირიულად ვერ გავამყარებ, რომ სწორედ Twitter-ის მეშვეობით იქცა აღნიშნული ფოტო ბრიუსელის მოვლენების სიმბოლოდ, სხვა შემთხვევაში იგი დარჩებოდა Facebook-ის პირად გვერდზე გაზიარებულ საინტერესო, მაგრამ საერთაშორისო მედიისთვის შეუმნჩნეველ ღირებულ ფოტო მასალად.

Twitter-თან შედარებით, Facebook-ს არასოდეს ექნება იგივე გავლენა ნიუსის კეთებაზე. რთულია ინფორმაცია მოიძიო Facebook-ზე, თუ კონკრეტული ინდივიდი ლიმიტირებულ მეგობართა რიგებში არ გყავს და ე.წ. ჰაშთაგებმა, Facebook-ზე იგივე წარმატებით არ იმუშავა როგორც Twitter-სა თუ Instagram-ზე.

სამწუხაროდ, ამ კუთხით ქართული მედია საერთაშორისო მედიის ტენდენციებს არ, ან ვერ აჰყვა. გაგიჭირდებათ იპოვოთ თუნდაც 5 ცნობილი ჟურნალისტიც კი, ვინც აქტიურად მოიხმარს Twitter-ს ყოველდღიურ საქმიანობაში. უნდა აღინიშნოს, რომ თითქმის ყველა მედიასაშუალებას საქართველოში აქვს Twitter ანგარიში, თუმცა მათი მოღვაწეობა ამ პლატფორმაზე მხოლოდ ნიუსების ავტომატურ რეჟიმში გაზიარებით შემოიფარგლება.

ოდნავ უკეთესი, თუმცა საბოლოო ჯამში არცთუ ისე ეფექტური, პოლიტიკა აქვთ სახელმწიფო ინსტიტუტების პრესსამსახურებს. მაგალითად პრეზიდენტი მარგველაშვილი და პრემიერ მინისტრი კვირიკაშვილი Twitter ანგარიშებს მხოლოდ ინგლისურად აახლებენ, რაც ცალსახად არასწორია. აქვე უნდა ითქვას, რომ სავარაუდოდ არცერთი მათგანი პირადად არ აახლებს ინფორმაციას. განსხვავებით დასავლელი ლიდერებისგან, რომელთა დიდი ნაწილი აქტიურად იყენებს Twitter-ს და ხშირად პირადადაც აწერენ ხელს ცალკეულ პოსტებს. არ არსებობს ინსტიტუციური ბმა სოციალური მედიის ანგარიშებს შორის. ცალკეული Twitter და ხშირად Facebook ანგარიშები ინდივიდებზეა მიბმული და არა ინსტიტუტებზე. მაგალითად, ირაკლი ღარიბაშვილის გადადგომას „გადაყვა“ პრემიერ მინისტრის Twitter ანგარიში (90 ათასზე მეტი მიმდევარით) და კვირიკაშვილს სრულიად ახალი ანგარიში გაუხსნეს, რის გამოც ამ უკანასკნელს დღეს კომიკურად ცოტა მიმდევარი ჰყავს (1500-ზე ნაკლები).

მოკლედ რომ შევაჯამო, საქართველოს თითქმის უკლებლივ ყველა მედია, სახელმწიფო პირი თუ სამოქალაქო აქტივისტი, ონლაინ გამოხატვის პლატფორმად Facebook-ს ამჯობინებს. ამიტომ იქცა ქართული Facebook სივრცე forum.ge-ს ვიზუალურად უფრო დახვეწილ გაგრძელებად, სადაც აპოლიტიკური პოსტების დადება ზოგჯერ, პოლიტიკურად აქტიური მომხმარებლების გაღიზიანებასაც კი იწვევს.

სხვა დისკუსიის საგანია ასევე „ესეების“ წერა სტატუსებად თუ კომენტარებად. Twitter ამის საშუალებას არ იძლევა და 140 სიმბოლოში გაიძულებს აზრის ჩამოყალიბებას. Twitter-ის დადებით მხარედ სწორედ ეს მიიჩნევა. ზედმეტი „ბლა-ბლას“ რამდენიმე წინადადებაში მოქცევა მოკლედ და ლაკონიურად, რაც ჩემი მოკრძალებული აზრით, ძალიან გვჭირდება ქართველ ‘იუზერებს’. აქვე განვმარტავ, რომ აღნიშნული პოსტით არ ვცდილობ ზოგადად სოციალური მედიის მომხმარებელთა კრიტიკას. ვისაც როგორ უნდა, ისე გამოიყენოს პირადი გვერდი, თუმცა ზოგადი ტენდენცია ქართულ ონლაინ სივრცეში უფრო ღრმა ანალიზს ნამდვილად საჭიროებს.

დასასრულ, მინდა აღვნიშნო, რომ სოციალური ქსელი Twitter 10 წლის გახდა. Facebook-თან ერთად, Twitter-ს ბოლო ათწლეულის განმავლობაში მედიის საქმიანობის ცვლილების პროცესში ალბათ, ყველაზე დიდი წვლილი მიუძღვის. ის რომ დღეს ჟურნალისტობა ცალკეულ საგამომცემლო სახლსა თუ მედია კორპორაციაში ფორმალური საქმიანობით არ შემოიფარგლება, სწორედ სოციალური მედიის დამსახურებაა. პირადი ბლოგების, youtube არხების თუ სხვა სოციალური ქსელების მეშვეობით, ბევრ ადამიანს მიეცა საშუალება თავად აწარმოოს ნიუსი და გახდეს პროცესის მონაწილე. Twitter ამ ყველაფრის სათავეშია, თუმცა სამწუხაროდ, არა საქართველოში.

“სარგებლობისათვის და კმაყოფილებისათვის მცხოვრებთა ამის ქვეყანისათა” - ასე იყო განსაზღვრული პირველი ქართული გაზეთის დანიშნულება განცხადებაში, რომლითაც რუსეთის იმპერიამ უკვე გაუქმებულ საქართველოს სამეფოს მოსახლეობას ქართული გაზეთის დაარსების ინიციატივა ამცნო. ფაქტია, 1819 წლის 8 მარტს, (ახალი სტილით 21 მარტს) გამოსული პირველი ქართული გაზეთი ქართული ეროვნული ინიციატივა არ ყოფილა, იგი რუსეთის იმპერიამ მის მიერ დაპყრობილ და გაუქმებულ საქართველოს სამეფოს ტერიტორიაზე მცხოვრებ მოსახლეობას დაუარსა .

განა შეიძლებოდა, რომ დამპყრობელს დაპყრობილი მოსახლეობისათვის რაიმე სასარგებლო საქმე გაეკეთებინა? როგორც ჩანს, ამ კითხვაზე პასუხი მაშინ ცალსახა იყო, არავის სჯეროდა, რომ რუსეთს საქართველოს მოსახლეობისათვის სასარგებლო და კმაყოფილების მომტანი საქმის გაკეთება შეეძლო. ქართველებმა ვერ მიიღეს და ვერ შეიყვარეს გაზეთი, რომელიც მათი “სარგებლობისა და კმაყოფილებისათვის” დაიგეგმა.

მკითხველი გულგრილი იყო, მაზრის გამგებლები და სხვა ადგილობრივი ჩინოვნიკები სანთლით ეძებდნენ ხელმომწერებს. ამიერკავკასიის ადმინისტრაციის პოზიცია მკაცრი იყო - თუკი ადგილობრივი მოსახლეობა ინტერესს არ გამოიჩენდა, რუსეთი საკუთარი ხაზინიდან ამ საქმეზე ფულს არ დახარჯავდა. ინტერესის მთავარი მაჩვენებელი უნდა ყოფილიყო - 500 ხელის მომწერი. ხელმომწერების შეგროვება 1818 წლიდან დაიწყეს, თუმცა ციფრი “500” ლამის ასტრონომიული აღმოჩნდა მაშინდელი თბილისისა და ქუთაისის გუბერნიებისათვის ერთდროულად. პირველი ქართული გაზეთის დაბადება, ალბათ, კიდევ უფრო იქით გადაიწევდა, რომ არა რუსეთის სტრატეგიული მოკავშირის სომეხი სასულიერო პირის ნერსესის (შემდგომში სრულიად სომხეთის კათოლიკოს-პატრიარქის) ძალისხმევა, რომელმაც მოკლე დროში 100-ზე მეტი ხელმომწერი მოუპოვა გაზეთს.

გაზეთი ქართულენოვანი იყო და ქართველებს უნდა ეკითხათ, თუმცა, ისინი ამ წამოწყებას ბოლომდე უხალისოდ ეკიდებოდნენ. ნაძალადევობისა, თუ თავსმოხვეულობის გამო, ანდა იმიტომაც, რომ იქ მხოლოდ ათასგზის გადატკეპნილი ოფიციალური ინფორმაცია ქვეყნდებოდა, ქართველი მკითხველი არ სწაყალობდა გაზეთს. სწორედ ამიტომ ოთხწლიანი არსებობის განმავლობაში გამოცემა წყვეტილად, რამდენიმეთვიანი პაუზებით გამოდიოდა. ბოლო 1822 წელს გაზეთმა სულ 19 ხელისმომწერი შეაგროვა, ეს იყო უდავო დასტური იმისა, რომ ქართული წერა-კითხვის მცოდნე მაშინდელ მკითხველს გაზეთი (ანდა, ასეთი გაზეთი) არ სჭირდებოდა.

პირველი ქართული გაზეთი მოსაწყენი იყო. ვინ დააჯილდოვეს? რომელი ჩინოვნიკი დააწინაურეს? სად ყიდდა მიწებსა და ყმებს ესა, თუ ის თავადი? როდის გამართა მიღება ზამთრის სასახლეში იმპერატორმა? ეს ამბები ქართველი მკითხველის გულსა და თვალს არც ახალისებდა და არც ართობდა. უფრო პირიქით, ცნობები იმის შესახებ, რომ ჩრდილოკავკასიელებთან ბრძოლისას სისასტიკით გამორჩეული რუსეთის იმპერია ფულითა და ჩინ-მედლებით ახალისებდა იმ ადგილობრივებს, ვინც მათ მხარეს გადავიდა, ბევრ მკითხველში რისხვას იწვევდა და სახელმწიფოებრიობის დაკარგვით გაჩენილ ნაღველს აასამაგებდა კიდეც. ამ გადმოსახედიდან მაშინდელი მკითხველის განწყობებიც სრულიად გასაგები ხდება.

და მაინც, კარგი იყო, თუ ცუდი პირველი ქართული გაზეთის დაარსება? ჩვენი აზრით, ეს იყო ცუდ გარემოებებში განხორციელებული კარგი საქმე. ცუდი იყო ის, რომ გაზეთი არ იყო ადგილობრივთა ეროვნული ინიციატივა, ცუდი იყო ის, რომ გაზეთი რუსეთის იმპერიამ საკუთარი პრაგმატული მიზნებისათივს, ანუ ყოფილ საქართველოს ტერიტორიაზე მცხოვრები მოსახელობის ერთიან რუსულ სივრცეში ინტეგრაციისა და ასიმილაციისთვის დაგეგმა, ცუდი იყო ის, რომ ამ გაზეთის მესვეურს, ანუ რუსეთის მმართველობას სინამდვილეში სძულდა ქართული ენა და მაშინ, როდესაც ერთი ხელით გაზეთს აარსებდა, მეორე ხელით ქართულ წერა-კითხვას, საქმის წარმოებასა და ქართულ ენაზე წირვა-ლოცვას კრძალავდა.

თუმცა, კარგიც იყო. კარგი იყო ის, რომ საქართველოს მოსახლეობამ ბოლოსდაბოლოს მშობლიურ ენაზე იხილა ცივილიზაციის ისეთი მნიშვნელოვანი პროდუქტი, რასაც გაზეთი ჰქვია. ევროპაში პირველი გაზეთი ჯერ კიდევ 1605 წელს სტრასბურგში გამოვიდა. რუსეთში გაზეთი პირველად 1702 წელს, ამერიკის შეერთებულ შტატებში კი - 1704 წელს იხილეს. იმპერიებსა და დასავლური ცივილიზაციის ლიდერ ქვეყნებს რომ თავი გავანებოთ, აფრიკასა (1773) და ინდოეთშიც (1780) კი, პირველი გაზეთი უფრო ადრე გამოვიდა, ვიდრე საქართველოში. თუმცა, იქაც ეს ცივილიზაციის ძალისმიერი მეთოდით შეტანის შედეგი იყო, ოღონდ იქ დამპყრობლები ევროპის ქვეყნები - საფრანგეთი და დიდი ბრიტანეთი - იყვნენ.

ასე იყო, თუ ისე, ქართველებმა 1819 წელს თავიანთ ენაზე შექმნილი გაზეთი იხილეს, უხალისოდ, მაგრამ მაინც გადაავლეს თვალი მსოფლიოსა და მათ ირგლივ მომხდარ ამბებს, რთულად, მაგრამ მაინც დაიწყეს მშობლიურ ენაზე გაზეთის კითხვის ჩვევის ჩამოყალიბება. ჩემთვის პირადად ქართული ჟურნალისტიკის საძირკვლის ჩაყრა ისეთივე სევდიანი და წინააღმდეგობრივი გრძნობების გამომწვევი ამბავია, როგორც მთლიანად ჩვენი ქვეყნის ისტორია.

მაია ასათიანმა თვალებზე ტუში რომ გაიდღაბნა, თავზე წყალი დაისხა და მაისური შემოიხია ახალი სეზონის დასაწყისში, გემახსოვრებათ. მას შემდეგ, დროდადრო ისმის ხოლმე შეკითხვა - უნდა გავაკრიტიკოთ თუ არა გადაცემა “პროფილი”, თუკი ის აღარ არის ისეთი ველური, ცხადი „ბოროტება“, როგორიც ის ეთერში გასვლის დღიდან მე-16 სეზონამდე იყო? პასუხი ცალსახა არ არის ხოლმე იმ ადამიანების მხრიდანაც კი, რომელთა კომპეტენტურობასა და გულწრფელობაში ეჭვის შეტანას სერიოზული მიზეზი სჭირდება.

ამ გულუბრყვილო კითხვაზე პასუხის გაცემის ნაცვლად, კარგი იქნება კიდევ ერთხელ გავიხსენოთ რაზე დგას თანამედროვე მედია დისკუსიებში ეთიკურობის კონცეპტი. სხვადასხვა ვარიაციით, ეს ცნებებია - ვალდებულება, ზრუნვა და ღირსება. ამათგან პირველი მთლიანად ჟურნალისტზე, რეპორტიორზე, მედიაში მომუშავე ადამიანზე კონცენტრირდება და მისი, როგორც ინფორმატორის ვალდებულებებს უსვამს ხაზს. ზრუნვასა და ღირსებაზე დაფუძნებული მიდგომა კი როგორც პროფესიულ წყაროებს, ასევე ინფორმაციის საბოლოო მომხმარებლებს, აუდიტორიას მიემართებათ.

ქვეყანაში, სადაც მოსახლეობის ინფორმაციული ინტოქსიკაციის დონე ისეთი მაღალია, რომ მასზე ალბათ ვერანაირი ძალადობის ხილვა ვეღარ იქონიებს შოკის ეფექტს, რა თქმა უნდა, ყველას ეზედმეტება ეთიკაზე ხშირი აპელირება. ერთი შეხედვით, ნონსენსია მოითხოვო ეთიკის უფრო მაღალი სტანდარტები მედიაში, მაშინ როდესაც დილით კომპიუტერის ჩართვაც საშიშია, რადგან ნებისმიერ წამს, შესაძლოა გადააწყდე ვინმეს პირადი ცხოვრების, ციხეში წამების, მუხლებში გადამტვრევის და მაგიდაზე მიბმული, მტირალი მამაკაცის გაუპატიურების კადრებს. მაგრამ რეალობაში, სქემა შემდეგნაირად მუშაობს - ეთიკური ჟურნალისტიკის დეფიციტი ქმნის საზოგადოებრივ ვაკუუმს, სადაც ძალადობის კულტივირება მარტივდება. ეს ვაკუუმი შესაძლოა სწორედ ძალადობის წინააღმდეგ ბრძოლის სახელით ნაკეთებმა ჟურნალისტიკამაც შექმნას.

„ამ გადაცემის მიზანი არ არის თქვენი დათრგუნვა და ცუდი ამბების მოყოლა. ჩვენ ამ ამბებს იმიტომ კი არ გიყვებით, რომ ამ ამბების გაშუქება გვსიამოვნებს, უბრალოდ ეს არის ჩვენი პროფესიული მოვალეობა. დამალვა არის საბჭოთა გზა და მე ვფიქრობ, რომ ეს გზა ჩვენ ძალიან დიდი ხნის წინ დავამთავრეთ და წარსულს ჩავაბარეთ. რაღაც რომ არ გეცოდინებათ, არ ნიშნავს იმას რომ ეს რაღაც არ ხდება,“- ამ სიტყვებით დაასრულა მაია ასათიანმა გადაცემა 10 მარტს და 17 მარტს უკვე „ცუდი ამბების“ მორიგი დოზა შესთავაზა მაყურებელს. ბანალური თავის მართლებაა თქვა, რომ პრობლემების მოგვარებისთვის აუცილებელია ამ პრობლემებზე საუბარი. სინამდვილეში პრობლემებს მასზე საუბარი კი არ აგვარებს, არამედ მასზე სწორი საუბარი და სწორი აქცენტებით რეფლექსია. სწორედ ეს მიჯნავს კარგ ჟურნალისტიკას, ასავალ-დასავლის კალიბრის ჟურნალისტიკისგან.

10 მარტს, მაია ასათიანმა სამი უმძიმესი ისტორიის შესახებ მოამზადა გადაცემა. პირველი თბილისში მომხდარ ტრაგედიას ეხებოდა, რომელსაც ორი ადამიანის, მათ შორის ერთი არასრულწლოვნის სიცოცხლე ემსხვერპლა. მეორე ისტორია მოძალადე მამას შეეხებოდა, მესამე კი მოსწავლეებთან გარყვნილ ქმედებებში ბრალდებულ მასწავლებელს. ასათიანი მთელი გადაცემის განმავლობაში დაუღალავად იღწვოდა, რომ როგორმე ყველა ამ საშინელების ჩამდენი ფსიქიკურად არაჯანსაღად გამოეყვანა. სტუდიაში სტუმრად მყოფ ფსიქოლოგს რამდენჯერმე მოუწია იმის თქმა, რომ დანაშაულსა და ფსიქიკურ მდგომარეობას შორის პირდაპირი კორელაცია არ არსებობს. დანაშაულის ჩადენას კი ფსიქიკური აშლილობა არ სჭირდება. თუმცა, ახალ მაიას ძველი მაიასგან დიდი მემკვიდრეობა ერგო, მათ შორის მკითხაობის ნიჭიც. ამიტომაც მას თამამად შეუძლია დაასკვნას, რომ თურმე დამნაშავეს ფსიქიკაში პრობლემები ჰქონია და ასევე თამამად შეუძლია დაუსვას იგივე სტილის კითხვები სტუმრებს, რომლებიც თემის სიმძიმის მიუხედავად, რატომღაც აუდიტორიის ჩქარი ტაშის ფონზე შემოგრიალდებიან ხოლმე სტუდიაში.

17 მარტს კი „პროფილის“ პირველი ნაწილი ძალადობის არაერთგზის მსხვერპლი ქალის ისტორიებს დაეთმო. ნაცვლად იმისა, რომ გადაცემის გუნდი კრიტიკულად მიდგომოდა მოყოლილ ისტორიებს, გადაემოწმებინა ფაქტები ან ეცადა მაინც, რომ გადაემოწმებინა, ეთერში ვიხილეთ კლასიკური მაგალითი იმისა, თუ როგორ არ შეიძლება გაშუქდეს ძალადობა, რათა არ მოხდეს ტრაგედიის გაბანალურება. მთავარი სტუმრის მონათხრობი ამბები იმდენად მძიმე იყო, რომ წამყვანმა გადაწყვიტა თავად გამხდარიყო პოლიციაც, ბრალმდებელიც და მოსამართლეც...თავად განსაჯეთ რამდენად სერიოზულ ჟუნალისტიკასთან გვაქვს საქმე, როდესაც სრულიად საქართველოს წინაშე მტკიცებით ფორმაში უწოდებ ადამიანს პედოფილს, მაშინ როდესაც ამის დამადასტურებელი არც ერთი ფაქტი არ გაქვს წარმოდგენილი, გარდა ზეპირი ბრალდებებისა. საბოლოო ჯამში, უმძიმესმა ისტორიებმა, მაყურებელთა ნაწილში მამისადმი უფრო აღძრა სიბრალულის განცდა, რომელსაც შესაძლოა სულ ტყუილად დასდო ბრალი მაია ასათიანმა ინცესტსა და პედოფილიაში. შესაძლოა მამა იყოს დამნაშავე, შესაძლოა არა - არავინ ამ ამბის მომკითხავი აღარ არის. სამაგიეროდ, ამ მამაკაცის სახელთან სამუდამოდ „დაილინკა“ ინცესტიც და პედოფილიაც. ყველაზე საგანგაშო კი ალბათ ის არის, რომ ამ გადაცემაში ოთხი სხვა ჟურნალისტი იჯდა სტუმრის სავარძელში და ერთსაც არ გასჩენია შემხვედრი კითხვები რესპონდენტთან. და ბოლოს, „ძალიან მაგარი გოგო ხარ რომ ჩვენს გადაცემაში მოხვედის“ ძახილი ძალადობის მსხვერპლს არ შველის.

გადაცემის ყურებისას, ბუნებრივად გაგახსენდებოდათ თომას ვინტერბერგის 2012 წელს გადაღებული ფილმი „მონადირე“, სადაც ლუკასს, საბავშვო ბაღის თანამშრომელს, ბრალს სდებენ არასრულწლოვნებთან არაერთგზის გარყვნილ ქმედებაში. ამის შესახებ ერთ-ერთი ბავშვი ყვება. თომასს ცხოვრება ენგრევა, მასაც და მის ოჯახის წევრებსაც ადგილობრივები დევნიან, კარგავს სამსახურს და საბოლოო ჯამში, ყველა დარწმუნებულია, რომ ის პედოფილი და სექსუალური მანიაკია. მოგვიანებით, მისი უდანაშაულობა მტკიცდება, თუმცა ეს შემთხვევა ლუკასის ცხოვრებას სამუდამო დაღს ასვამს, რაზეც ფილმის ბოლო სცენა მეტყველებს - სანადიროდ ტყეში შესულს, უცნობი ადამიანი იარაღიდან ესვრის.

ამით არამც და არამც არ მინდა ვთქვა, რომ „პროფილის“ რომელიმე სტუმარი ტყუის ან ის, რომ ვიღაც უდანაშაულოა თუ დამნაშავე. უბრალოდ, დროა შევეგუოთ, რომ ჟურნალისტიკა მხოლოდ ინფორმაციის გავრცელება აღარ არის და ის, ინფორმატორობის გარდა, თავის თავში მოიაზრებს წყაროების თუ მაყურებლების ღირსებაზე ზრუნვასაც. მაია ასათიანის ანფასი კი, სამწუხაროდ, იგივე დარჩა, მიუხედავად იმისა, რომ 16 სეზონი ჯერ ერთი პროფილით გვიყურა, ახლა კი მეორე პროფილი მოგვიშვირა.

ჟურნალისტური საქმიანობის განხორციელებისას ინტერესთა კონფლიქტი ნებისმიერ დროს შეიძლება გამოვლინდეს. ეს არის რაიმე ტიპის რისკი შესრულებული სამუშაოს ნეიტრალურობის მიმართ. ამიტომაც არსებობს სპეციალური წესები ინტერესთა კონფლიქტის გამოვლენისა და მართვისათვის. ამგვარი წესები ნეიტრალურობის დაცვის ერთგვარ სისტემასაც ქმნიან.

საქართველოში ეს წესები ოთხ ძირითად დოკუმენტშია თავმოყრილი:

· „მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონი

· „მაუწყებელთა ქცევის კოდექსი“

· სსიპ „საზოგადოებრივი მაუწყებლის ქცევის კოდექსი“

· სსიპ „საზოგადოებრივი მაუწყებლის შრომის შინაგანაწესი“

ინტერესთა კონფლიქტების საკითხებს წყვეტს კომპანიის ხელმძღვანელი პირი. საზოგადოებრივი მაუწყებლის შემთხვევაში - გენერალური დირექტორი.

ეს არის ურთიერთთანამშრომლობაზე ორიენტირებული ორმხრივი პროცესი - გამოკვლევაში მონაწილეობს დამსაქმებელი და დასაქმებული.

„მაუწყებელთა ქცევის კოდექსის“ თანახმად, მაუწყებლის თანამშრომლებმა თავად უნდა განაცხადონ ინტერესთა კონფლიქტის შესახებ (მუხლი 29.10), რადგან ჟურნალისტმა არ უნდა შელახოს მაუწყებლის დამოუკიდებლობა საკუთარი სამოქალაქო, პოლიტიკური, ეკონომიკური და საზოგადოებრივი საქმიანობით და თავიდან უნდა აიცილოს ინტერესთა კონფლიქტი (მუხლი 29.7). ბუნებრივია, თუ ასეთი მიმართვა თანამშრომლის მიერ არ გაკეთდება - შრომითი კონტრაქტის მეორე მხარეს - დამსაქმებელს აქვს უფლება თავად გამოიკვლიოს საკითხი, ყურადღება გაამახვილოს ქცევის კოდექსის შესრულების ხარისხზე.

“მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონით დარეგულირებულია მხოლოდ საზოგადოებრივ არხებში არსებული შრომითი ურთიერთობების და ინტერესთა კონფლიქტის საკითხები. ჩამოთვლილი წესები ვრცელდება საზოგადოებრივი მაუწყებლის აჭარის ტელევიზიაზეც. საკითხი უფრო დეტალურადაა განხილული „საზოგადოებრივი მაუწყებლის ქცევის კოდექსში“, რაც თავის მხრივ წარმოადგენს „საზოგადოებრივი მაუწყებლის შინაგანაწესის“ განუყოფელ ნაწილსაც.

საზოგადოებრივი მაუწყებლის ქცევის კოდექსში ინტერესთა კონფლიქტის საკითხებს სპეციალური პარაგრაფი (თავი 22) ეთმობა. აქ გაწერილი წესების თანახმად, საზოგადოებრივ მაუწყებელში დასაქმებულმა ჟურნალისტებმა, წამყვანებმა, პროდიუსერებმა და სხვა პასუხისმგებელმა პირებმა თავიანთი საზოგადოებრივი, პოლიტიკური თუ სხვა არასამაუწყებლო საქმიანობით, ფინანსური ან საინვესტიციო ინტერესებით, ეჭვქვეშ არ უნდა დააყენონ მაუწყებლის მიუკერძოებლობის და სამართლიანობის პრინციპები.

მნიშვნელოვანია, რომ ინტერესთა კონფლიქტის მიზეზი შეიძლება გახდეს ნებისმიერი სახის ოჯახური ბიზნესი, პოლიტიკური ან საზოგადოებრივი საქმიანობა, რომელმაც შეიძლება ეჭვქვეშ დააყენოს საზოგადოებრივი მაუწყებლის თანამშრომლის და მაუწყებლის ნეიტრალობა და ობიექტურობა. (მუხლი 22.4 - ოჯახი და ინტერესთა კონფლიქტი), მაუწყებლის თანამშრომლის ოჯახის წევრებსა და ახლო ნათესავებს სრული უფლება აქვთ, ეწეოდნენ აქტიურ პირად და პროფესიულ ცხოვრებას. ოჯახის წევრებს არ მოეთხოვებათ ისეთივე სტანდარტების დაცვა, როგორიც საზოგადოებრივი მაუწყებლის წარმომადგენლებს. ასეთ შემთხვევაში თანამშრომლებმა არ უნდა გააშუქონ ოჯახის წევრების და ახლო ნათესავების საქმიანობა.

მაუწყებელში თანამშრომელთა ინტერესთა კონფლიქტის არარსებობა სარედაქციო დამოუკიდებლობის შენარჩუნების გარანტიაა, თუმცა ინტერესთა კონფლიქტის ნიშნები, ჟურნალისტის გამოცდილებისა და კვალიფიკაციის მიუხედავად, ნებისმიერ დროს შეიძლება გამოვლინდეს.

ქართულ კანონმდებლობაში ჟურნალისტური საქმიანობისას ინტერესთა კონფლიქტის იდენტიფიცირების ბევრი საკითხი ბუნდოვანია:

· მარეგულირებელ ნორმებში არ არის განჭვრეტადი ინფორმაციის შეგროვების და დამუშავების ეტაპები;

· არ არის მკაფიოდ განსაზღვრული შესაძლო ინტერესთა კონფლიტის გამოვლენაში მონაწილე პირთა წრე;

· არ არის განსაზღვრული დამსაქმებლის მოქმედებები, თუკი დასაქმებული თავად არ განაცხადებს ინტერესთა კონფლიქტის თაობაზე.

ბუნებრივია, ეს ხარვეზები ქმნის მნიშვნელოვან რისკებს შრომითი ურთიერთობების დაძაბვის და ჟურნალისტური საქმიანობის სანდოობის მიმართ. შესაძლო გართულებების თავიდან აცილების მიზნით სასურველია:

· მაუწყებლებს ჰქონდეთ ნათლად ჩამოყალიბებული ადეკვატური პროცედურები და დამოკიდებულება ინტერესთა კონფლიქტის დროული იდენტიფიცირებისა და მართვისათვის, ამასთან მაუწყებელმა დანერგოს ინტერესთა კონფლიქტის აღმკვეთი ეფექტიანი სისტემა;

· სასურველია ნათლად მიეთითოს ინტერესთა კონფლიქტის საკითხის შესწავლის სუბიექტები;

· მაუწყებელმა თანამშრომელთა ეთიკური სტანდარტები ასახოს საკუთარ შინაგანაწესში და შესაძლო კონფლიქტების თავიდან ასაცილებლად ნათლად გაიწეროს ინფორმაციის შეგროვების პროცედურა, რაც თავის მხრივ, უნდა მოიცავდეს დასაქმებულებისგან ინფორმაციის გამჟღავნების ვალდებულებასაც;

· სასურველია, შემუშავდეს დამატებითი მიდგომები ჟურნალისტებზე გავლენის მქონე პირების/გარემოებების ეფექტიანი იდენტიფიცირებისა და ინტერესთა კონფლიქტის არიდებისათვის.

პრაქტიკა აჩვენებს, რომ ინტერესთა კონფლიქტის გამოვლენას თან ერთვის შრომითი ურთიერთობების დაძაბვა. ჟურნალისტსა და დამსაქმებელს შორის კიდევ უფრო ქმედითი, ნათელი და განჭვრეტადი წესების არსებობა ხელს შეუწყობს ჟურნალისტური საქმიანობის თავისუფლებას და სანდოობას, შექმნის უფრო სამართლიან სამუშაო გარემოს, ამასთანავე გაამარტივებს მაუწყებელსა და ჟურნალისტს შორის კრიტიკულ ვითარებაში თანამშრომლობის პროცესს.

ცილისწამების საკითხი საქართველოს კანონმდებლობაში „სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ კანონშია მოწესრიგებული. საკანონმდებლო ცვლილებების შედეგად, ცილისწამება სისხლის სამართლის კოდექსში გაუქმდა, რაც იმას ნიშნავს, რომ 2004 წლიდან საქართველოში ის დანაშაულს აღარ წარმოადგენს.

„სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ საქართველოს კანონი ცილისწამებას განსაზღვრავს, როგორც არსებითად მცდარი ფაქტის შემცველ და პირისთვის ზიანის მიმყენებელ, მისი სახელის გამტეხ განცხადებას. თუ ერთ-ერთი მათგანი მაინც არ იქნა წამროჩენილი, კონკრეტული ქმედება ცილისწამებად ვერ დაკვალიფიცირდება.

თავის მხრივ, კანონი ერთმანეთისგან მიჯნავს საჯარო და კერძო პირს და ცილისწამებას თითოეული მათგანის შემთხვევაში განსხვავებულად აწესრიგებს. საჯაროა პირი, რომელიც მოიაზრება „საჯარო სამსახურში ინტერესთა შეუთავსებლობისა და კორუფციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლში გაწერილ თანამდებობის პირში; ასევე, პირი, რომლის გადაწყვეტილება ან აზრი მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს საზოგადოებრივ ცხოვრებაზე; პირი, რომლისკენაც მისი გარკვეული ქმედების შედეგად ცალკეულ საკითხებთან დაკავშირებით მიმართულია საზოგადოებრივი ყურადღება. განსხვავებით საჯაროსგან, კერძოა პირი, რომელიც არის ფიზიკური ან იურიდიული პირი და არ არის საჯარო პირი ან ადმინისტრაციული ორგანო.

მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ ორივე შემთხვევაში, ცილისწამების ფაქტის დადგენისას, მნიშვნელობა აქვს არა იმას, თუ ვინ „განახორციელა“ ცილისწამება, არამედ, ვის მიმართ განახორციელეს ის. თავის მხრივ, სასამართლო პრაქტიკა ჩამოყალიბებულია იმ კუთხით, რომ საჯარო პირად მიჩნეულია ჟურნალისტი, მსახიობი, პოლიტიკოსი და სხვ. მიუხედავად დაკავებული თანამდებობის ან/და მისი ცნობადობისა. შესაბამისად, საჯარო პირის ცილისწამება იქნება, თუ ქმედება (რომელიც ქვემოთაა მოცემული) ცნობილი მსახიობის მიმართაა განხორციელებული და სხვ.

ცილისწამება „სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-13 და მე-14 მუხლებშია მოწესრიგებული. მე-13 მუხლის მიხედვით, კერძო პირის ცილისწამებისთვის სამოქალაქო პასუხისმგებლობა დგება, თუ პირი დაამტკიცებს, რომ მოპასუხის განცხადება არსებითად მცდარ ფაქტებს შეიცავს უშუალოდ მის შესახებ და ამით მას მიადგა ზიანი. ეს ორი წინაპირობა - მცდარი ფაქტებისა და ზიანის არსებობა - გადამწყვეტი მნიშვნელობისაა კერძო პირის ცილისწამების განსაზღვრისთვის.

დასახელებული კანონის მე-14 მუხლის მიხედვით კი საჯარო პირის ცილისწამებისთვის პირის სამოქალაქო პასუხისმგებლობის საკითხი დადგება, თუ პირი დაამტკიცებს, რომ მოპასუხის განცხადება არსებითად მცდარ ფაქტებს შეიცავს უშუალოდ მის შესახებ, ამ ფაქტების გავრცელებით მას მიადგა ზიანი და ამ ფაქტის მცდარობა მოპასუხისთვის წინასწარ იყო ცნობილი (ან მოპასუხემ ისეთი დაუდევრობა გამოიჩინა, რამაც არსებითად მცდარი ფაქტების გასაჯაროება გამოიწვია). როგორც საჯარო პირის ცილისწამების შემთხვევაში ვხედავთ, ცილისწამების ფაქტის დადგენისთვის მესამე პირობაც უნდა არსებობდეს, განსხვავებით მე-13 მუხლისგან. კერძოდ, მოპასუხისთვის (ვინც ცილს სწამებს) წინასწარ უნდა იყოს ცნობილი ფაქტების მცდარობის შესახებ ან დაუდევრობით უნდა მოხდეს ფაქტების გასაჯაროება.

აღსანიშნავია, რომ როგორც კერძო, ისე საჯარო პირის ცილისწამების შემთხვევაში, აუცილებელია ფაქტი იყოს მცდარი. იმ შემთხვევაში, თუ პირის მიერ გამოთქმულია მხოლოდ აზრი, ასევე, დაფიქსირებულია პოზიცია და ა.შ., ცილისწამება არ დადგება.

აქვე ნიშანდობლივია აღინიშნოს, რომ დასახელებული კანონი ასევე ითვალისწინებს შემთხვევებს, როდესაც ცილისწამება შეიძლება გამოირიცხოს. კერძოდ, ესაა შემთხვევა, როდესაც კანონი წინდაწინვე გამორიცხავს ინფორმაციის გამავრცელების პასუხისმგებლობის საკითხს. ასეთია, მაგალითად, შემთხვევა, როდესაც პირმა განცხადება მოსარჩელის თანხმობით გააკეთა, ასევე, თუ საქმე გვაქვს საზოგადოებრივ ინტერესთან და სხვ.

ცილისწამებისთვის სარჩელის შეტანის ვადაა ასი დღე მას შემდეგ, რაც პირი გაეცნო ან მას შეეძლო გასცნობოდა ინფორმაციას. ტერმინში „შეეძლო გასცნობოდა“ იგულისხმება ნებისმიერი მედიასაშუალებით გამოქვეყნებული ინფორმაცია, რომელიც არის საჯარო და რომელზე წვდომაც შეეძლებოდა პირს იმ მომენტში.

ცილისწამების შემთხვევაში, მოსარჩელეს უფლება აქვს, სარჩელთან ერთად მოითხოვოს მიყენებული ქონებრივი ან/და არაქონებრივი (მორალური) ზიანის ანაზღაურება. ასეთ შემთხვევაში ზიანი პირდაპირ მიზეზობრივ კავშირიში უნდა იყოს ცილისწამების ფაქტთან.

სერგი ჯორბენაძე

ახალი წლის დადგომამდე ნორვეგიულმა გაზეთმა 226 წლის ასაკში მყოფი სანტას გარდაცვალების შესახებ ნეკროლოგი გამოაქვეყნა, რასაც ნორვეგიელების გულისწყრომა და აღშფოთება მოჰყვა. გამოცემამ სინანული გამოხატა მომხდარის გამო. შობისა და ახალი წლის დღეებმა და სანტასგან მიღებულმა საჩუქრებმა მალევე დაავიწყა მკითხველს მომხდარი.

გერმანული მედიის ნაწილი, განსაკუთრებით კი ZDF, დღემდე სინანულით საუბრობს და ბოდიშს იხდის ახალი 2016 წლის ღამეს გერმანიის ქალაქების, უმეტესად კელნის, ქუჩებში ქალებზე განხორციელებული სექსუალური ძალადობის გაშუქების დაგვიანებისთვის. ZDF-ს დღემდე აძლევენ ინტერვიუს კელნში იმ დღეს დაზარალებული ქალებიც.

იორდანიული გაზეთი ისრაელის მოქალაქეებს ებოდიშება საკუთარ ფურცლებზე გამოქვეყნებული განცხადების გამო, რომელმაც სოციალურ მედიაში მოქალაქეთა აღშფოთება გამოიწვია. გაზეთი ტირაჟს და მნახველებს დაშვებული შეცდომისა და მობოდიშების შემდეგაც არ უჩივის.

რუპერტ მერდოკი კვლავ გავლენიან მედიამაგნატად რჩება იმის მიუხედავად, რომ მისი კორპორაციის კუთვნილ გაზეთს - News of the World- ს მოქალაქეთა სატელეფონო მოსმენა და პირად ცხოვრებაში ჩარევა დაუდასტურდა, ბოდიში და გაზეთზე პასუხისმგებელი პირის გაშვება მისთვისაც კი საკმარისი აღმოჩნდა.

ქართული მედიის პრაქტიკა აჩვენებს, რომ მას ბოდიშის მოხდა ძალიან უჭირს. ბოდიში აქ მედიაშეცდომების თუ მედიადანაშაულის ჩადენისას ძნელად ან საერთოდ არ ითქმის. აქ კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის სპეციალური გადაწყვეტილება დასჭირდა “მოდელირებული ქრონიკის” გამო ბოდიშის მოხდას, რაც "იმედმა" საბოლოოდ მხოლოდ ვებზე წერილობითი განცხადების გამოქვეყნების სახით გამოხატა. ჩანს ეს ძალდატანებითი, თან არც თუ გულწრფელი ბოდიში საზოგადოებამ მიიღო, რადგან მოდელირებული ქრონიკის შემოქმედები კვლავ აქტიურად საქმიანობენ ჟურნალისტებად, ექსპერტებად, მენეჯერებად.

ქართული მედიის უდიდესი ნაწილი არ აღიარებს უბრალო მოქალაქის პირად ცხოვრებაში ჩარევის ხელშეუხებლობას, მას შეუძლია აჩვენოს მომაკვდავი მშობიარე საავადმყოფოში; ,,რუსთაველ მანიაკად” გამოაცხადოს უდანაშაულო ახალგაზრდა და აღარ ინაღვლოს მის შემდგომ ბედზე; სატანისტებად შერაცხოს ბავშვები და საჯიჯგნად მიუგდოს აღშფოთებულ საზოგადოებას; სრულად იდენტიფიცირებადი გახადოს ვირუსმატარებელი (მისი ნების მიუხედავად), მერე რა, თუ ამით მას სუიციდის მცდელობამდე მიიყვანს. ქართული მედიის უდიდესი ნაწილი ინტერესდება მოკლული მეუღლეების პირადი ცხოვრების დეტალებით: ეკრანიდან, ეთერიდან, ფურცლებიდან - ყველგან მეზობლები და ახლობელბი ჭორაობენ - სად, როდის და ვისთან დადიოდა ჯერ არგაციებული მსხვერპლი. აქ უბრალო მოქალაქეს არ აქვს არც პირადი ცხოვრება და არც უდანაშაულობის პრეზუმფცია და ხელზე გაკეთებული ტატუს შინაარსიც კი ამბის მთავარი დეტალია. ქართულმა მედიამ შეძლო ყველაფერ ამის ,,გაშუქება” ისე, რომ არასდროს, არასდროს მოუხდია ბოდიში!

ერთადერთი რაც ქართულ მედიას აღმოაჩნდა, ეს არის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის მაღალი მგრძნობელობა, თუ საქმე ცნობილ პიროვნებას ეხება. მხოლოდ თითზეჩამოსათვლელი რაოდენობის მედიასაშუალება თუ შეცდა და სავარაუდოდ ფარული თვალთვალის შედეგად გადაღებული ერთ-ერთი ცნობილი პიროვნების პირადი ცხოვრების ამსახველი კადრების გავრცელების შესახებ ინფორმაცია ისე გამოაქვეყნა, რომ კადრების მისამართისა და მასზე სავარაუდოდ აღბეჭდილი პირის ირიბი იდენტიფიცირება მოახდინა. მერე მასალა წაშალა და ბოდიშები და რედაქტორთა პასუხისმგბელობაც არ დაივიწყა. თუმცა ეს ბოდიში ძნელად ან საერთოდ არ იქნა მიღებული.

ქართული მედიის უდიდესი ნაწილი დარწმუნებული ჩანს იმაშიც, რომ კადრების ავთენტურობის და დადასტურების შემთხვევაშიც კი, მასზე აღბეჭდილი პირის პირად ცხოვრებას ბოლომდე უნდა გაუფრთხილდეს და მისი იდენტიფიცირება არ მოახდინოს, საკითხზე მსჯელობა შეწყვიტოს, რადგან ჩვენთან ცნობილი ადამიანების პირადი ცხოვრება ხელშეუვალია და პირადი სივრცე მხოლოდ უბრალო მოქალაქეებს არ გააჩნიათ.

დიახ, ქართული მედია არ ჰგავს წამყვან უცხოურ მედიასაშუალებებს, სადაც პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობას ხშირად ივიწყებენ, როცა საქმე ცნობილ პიროვნებას დადასტურებულად ეხება და საზოგადოების ინტერესი მაღალია. არ ჰგავს ამერიკულ მედიას, რომელიც ბილ კლინტონთან დაკავშირებულ სექსუალურ სკანდალს მონიკა ლევინსკის ლურჯი კაბის ლაქებამდე ჩაჰყვა. არ ჰგავს ბრიტანულ მედიას, რომელიც ტონი ბლერის სასიყვარულო ისტორიებით დაინტერესდა, არც ზოგადად ევროპულს - სავალუტო ფონდის ხელმძღვანელთან დაკავშირებულ შესაძლო სექსუალურ სკანდალებს პუბლიკაციათა სერია რომ მიუძღვნა.

ქართული მედია არაფერს და არავის ჰგავს. ის თვითმყოფადია და თამამად შეუძლია სოლიდარული იყოს ხელისუფლების მიმართ, როცა ეს უკანასკნელი სხვა მედიას გმობს. მედიის ბოდიში სხვა მედიათა მიერ აქ არ მიიღება, აქ მხოლოდ სხვებს გმობენ და არა საკუთარ თავს!

რამდენიმე წლის წინ პირად ელ-ფოსტაზე შეტყობინება მომივიდა, ჩემთვის უცნობმა პირმა არაიდენტიფიცირებული ელ-ფოსტიდან, დოკუმენტების მთელი წყება გამომიგზავნა, რომელიც ერთ-ერთ ბიზნესმენთან რამდენიმე ჟურნალისტის ასე ვთქვათ, საქმიან კავშირს ადასტურებდა.

პირველი რეაქცია, რასაც, ამ დროს მიმართავ, დოკუმენტების ზერელე გადახედვა და თემის გააზრებაა. შემდეგი ნაბიჯი გამომგზავნის დადგენაა, რადგან ნებისმიერ ინფორმაციას, რომელსაც ჟურნალისტს აწვდიან, აწვდიან გასავრცელებლად. მით უფრო, როცა საუბარია ექსკლუზიურ, ვიღაცის დისკრედიტაციაზე გათვლილ მასალებზე. ასეთ დროს, გიჩნდება აზრი, რომ ინფორმაციის მომწოდებელი პირადად არის დაინტერესებული მისი გავრცელებით. ბუნებრივია, სანამ საქმეს შეუდგებოდეს, ჟურნალისტი ვალდებულია, წყაროს იდენტიფიცირებაზე იზრუნოს. მეც ასე მოვიქეცი, მივწერე, თქვენი გვარი და სახელი, საერთოდ ვინაობა გვაინტერესებს-მეთქი. პასუხი არ მომსვლია. მივწერე მეორედ, არც ამჯერად მიპასუხა. ამიტომაც ეს დოკუმენტებიც გვერდზე გადავდე, „უკეთეს დრომდე“.

მაგრამ ისეც ხდება, რომ ზედმეტად აზარტული ჟურნალისტი, ასეთ „კაუჭს“ წამოეგება ხოლმე, გადარეკავს, ასე ვთქვათ, ბალანსისთვის კომენტარებს აიღებს და დოკუმენტსაც გამოაქვეყნებს. მაგრამ ეს არ იქნება, ჩემი აზრით კარგი საქციელი. რადგან მთავარი არ გეცოდინება - ვინ არის პირველადი წყარო.

რისთვის დავწერე ეს შესავალი? გუშინ ყოვლად ამაზრზენ ვიდეო კადრებთან დაკავშირებით... პირველი რამაც ჩემი ყურადღება მიიპყრო, ინგა გრიგოლიას განცხადება იყო ტელეკომპანია პირველზე.

“ბოლო ერთი საათის განმავლობაში, ჟურნალისტებს სხვადასხვა ტელევიზიაში, ფეისბუკის ინბოქსში, მისდით ერთ-ერთი ოპოზიციონერის პირადი ცხოვრების ამსახველი კადრები, იმედი მაქვს, არც ერთი ჩემი კოლეგა, არც ერთ ტელევიზიასა და არც ერთ სააგენტოში არ იკადრებს რაიმე დააკონკრეტოს ამ ფარული ვიდეოჩანაწერის შესახებ...”, როგორც გრიგოლიას სიტყვებიდან ირკვევა, ეს კადრები ჟურნალისტებს პირად ფოსტებზე დაუგზავნეს.

კადრები, ვიღაც ინკოგნიტომ სოციალურ ქსელშიც გაავრცელა. პრინციპში, მნიშვნელობა არ აქვს, ანონიმური წყარო მოგაწვდის ინფორმაციას ელექტრონულ ფოსტაზე, თუ ვიღაც გამოგონილი ექაუნთით სოციალურ ქსელში გაავრცელებს ან ინბოქსში ჩაგიგდებს. ორივე შემთხვევაში წყარო დაუდასტურებელია.

ამის მიუხედავად, რამდენიმე მედიასაშუალებამ მაინც გაავრცელა ინფორმაცია, თან მაიდენტიფიცირებელი ნიშნებით. მაგალითად სააგენტო “ინტერპრესნიუსის” მასალაში ირკვეოდა პოლიტიკოსის ვინაობა, ინფორმაცია ასეთივე ფორმით გაავრცელა სააგენტო Etanews.ge-მ და Fortuna.ge-მ. Etanews.ge-მ ვიდეოდან ამოღებული ფოტოც გამოიყენა, თუმცა ეს ინფორმაცია მალევე წაშალა და ბოდიშიც მოიხადა. ბოდიში სხვებმაც მოიხადეს, იმის დასტურად, რომ შეცდომა დაუშვეს, მაგრამ სულ რომ არაფერი ვთქვათ კონტენტის შინააარსზე, რაც თავისთავად მიუღებელია, თავად ის ფაქტი, რომ მასალას დაუდასტურებელი წყაროდან ავრცელებ, იმთავითვე არასწორია, არ არის ეს ჟურნალისტური სტანდარტი.

მაგრამ ერთია მედიის შეცდომა, რომელსაც, ბოლო ფაქტის გამო, ვფიქრობ, ზედმეტი ყურადღება ექცევა, და მეორეა, ვინ და რა მიზნით გადაიღო და გაავრცელა ეს კადრები...

ახლა, საკითხავია, რატომ მისცეს მათ საკუთარ თავს ამის უფლება?

ქართველი პოლიტიკოსების რიტორიკას რომ გადავხედოთ, ლამის დღე არ გავა, ვიღაც ვიღაცას ფარული კადრების გავრცელებით არ დაემუქროს. მაგალითად, მრეწველების ლიდერი გოგი თოფაძე... ისეთი შთაბეჭდილება გრჩება, რომ პარლამენტარს ყველაზე აქვს მაკომროპმეტირებელი ვიდეომასალები. საიდან? კაცმა არ იცის... არც არავინ ეკითხება. არ ეკითხება შს სამინისტროც - კანონის დამცველი.

არადა საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველ პუნქტში გარკვევით წერია: „ყოველი ადამიანის პირადი ცხოვრება, პირადი საქმიანობის ადგილი, პირადი ჩანაწერი, მიმოწერა, საუბარი სატელეფონო და სხვა სახის ტექნიკური საშუალებით, აგრეთვე ტექნიკური საშუალებებით მიღებული შეტყობინებანი, ხელშეუხებელია. აღნიშნული უფლებების შეზღუდვა დაიშვება სასამართლოს გადაწყვეტილებით ან მის გარეშეც, კანონით გათვალისწინებული გადაუდებელი აუცილებლობისას“. მე არ ვიცი, მაგალითად, იგივე თოფაძეს რა კომპრომატები აქვს, რომელიც „კანონით გათვალისწინებული გადაუდებელი აუცილებლობისას“ გადაიღეს. მას თუ ეს კადრები, მართლაც აქვს, ალბათ, იგივე მეთოდით და ისეთივე მონდომებით არის გადაღებული, როგორც ბოლო „მომაკვდინებელი“ მასალა.

მავანი პოლიტიკოსები თუ მარგინალური ჯგუფები თავს ამის უფლებას აძლევენ, რადგან საზოგადოება აძლევს მათ ამის უფლებას, საზოგადოება, რომელიც ფარული კადრების ჩვენებას ისევ იმ პოლიტიკოსებმა თუ პოლიტიკურმა ჯგუფებმა მიაჩვიეს. გამოჩნდება ისეთი მედიაც, რომელიც ეთიკას, მსხვერპლის უფლებას არად დაგიდევს -სიამოვნებით გამოაქვეყნებს მასალებს, ალბათ, ანგარებითაც.

თუმცა, ამ ჩანაწერის დასრულება პესიმისტურ ნოტაზე არ მინდა, ამის საფუძველს ის ერთსულოვანი რეაქცია მაძლევს, რაც საზოგადოების ნაწილის და განსაკუთრებით, მედიის მხრიდან ბოლო მოვლენას მოჰყვა.