11.04.2016
იმ შეხვედრაზე ერთმა ბულგარელმა სტუდენტმა იკითხა - საერთოდ არსებობს მშვიდობის ჟურნალისტიკა? მე ამ და დანარჩენ კითხვებზეც ჯანეტის პასუხი მიღებული მქონდა. ინტერვიუ ამ საუბრამდე ცოტა ხნით ადრე ჩავწერე.
-თქვენ აფრიკასა და ახლო აღმოსავლეთში აშუქებდით კონფლიქტებს. როგორ ფიქრობთ, რა არის ის ძირითადი, რაც ჟურნალისტს უნდა ახსოვდეს კონფლიქტებზე მუშაობისას? საერთოდ, რა განასხვავებს კონფლიქტების გაშუქებას სხვა თემის გაშუქებისგან?
-ერთი მხრივ, კონფლიქტის გაშუქება არ განსხვავდება სხვა დანარჩენი თემებისგან, რასაც ჟურნალისტი აშუქებს. იმავე უნარებით და ღირებულებებით მუშაობ, ეძებ სიზუსტეს, ბალანსს იმისთვის, რომ აუდიტორიას გადასცე სათქმელი, მიაწოდო ინფორმაცია. ნებისმიერ შემთხვევაში აუდიტორიაა ჟურნალისტის ყურადღების ცენტრში, მაგრამ სხვაობა ისაა, რომ კონფლიქტის გაშუქების შემთხვევაში ბევრი კითხვის ნიშანი უნდა გაგიჩნდეს, რადგან წინასწარ განსაზღვრული კუთხით არ შემოიფარგლო. აუცილებელია დაისვას კითხვა: მხოლოდ ძალადობის ფაქტის ასახვა მინდა თუ მიზეზების კვლევაც? მნიშვნელოვანია იფიქრო ადამიანებზე, ვის ციტატებსაც იყენებ. უნდა შეძლო და ასახო რეალობა, მოძებნო ისტორიები, რომლებშიც მხოლოდ „მთავარი ფიგურები“, ლიდერები და სამხედრო პირები არ იქნებიან. საჭიროა დაინტერესდე - რას ნიშნავს ეს კონფლიქტი ხალხისთვის? აქ ჩნდება სხვა კითხვაც - ვინ არიან მხარეები? რატომ არიან ისინი ჩართულები ამ კონფლიქტში და რეალურად რას აკეთებენ? ისინი შეიძლება ამბობდნენ ერთს და აკეთებდნენ მეორეს. ასე რომ, ჟურნალისტი ღია უნდა კითხვებისთვის.
დაბოლოს, უნდა გააცნობიერო, რას ნიშნავს შენთვის იყო ჟურნალისტი, რომელიც კონფლიქტს აშუქებს. ეს შეიძლება იყოს ძალიან დამაბნეველი, შეიძლება იყოს ამაღელვებელი. ბევრი ადრენალინია კონფლიქტის გაშუქებისას. არ არის გამორიცხული, დაუშვა ბევრი შეცდომა, განსაჯო ვიღაც ისე, რომ ვერ გააანალიზო, რეალურად რას აკეთებ. კონფლიქტის გაშუქებისას ჩემთვის საკუთარი როლის გაცნობიერებაა მთავარი.
-თქვენ ახსენეთ მხარეები. ხშირად ჟურნალისტები კონფლიქტში ორ მხარეს ხედავენ, ვიღაც „კარგია“ ვიღაც „ცუდი“, არის ეს შეცდომა? როგორ უნდა გააშუქოს ჟურნალისტმა მხარეები?
-როდესაც შენ ხარ ჟურნალისტი კონკრეტულ ქვეყანაში და ერთ მხარეს ეროვნული ნარატივია, ძალიან ძნელია აირჩიო საკუთარი გზა ამ ნარატივის გავლით და გადაწყვიტო რა თქვა და რა - არა. ძალიან მარტივია გახდე შენს საზოგადოებაში არსებული დომინანტური ნარატივის გამხმოვანებელი. ასეთ დროსაც საკუთარ თავს უნდა დაუსვა კითხვები. ეს ხშირად უკავშირდება იმას, თუ ვის ეკუთვნის მედია, სადაც მუშაობ. შესაბამისად, უნდა გაანალიზო, რისი გაკეთება არის შესაძლებელი, რომ თქვა სიმართლე.
თუ არ დაუსვამ საკუთარ თავს კითხვას, არსებობს დიდი რისკი, რომ გახდე სახელმწიფოს გამხმოვანებელი და არა ჟურნალისტი, რომელიც აკეთებს არჩევანს, რა გააშუქოს.
-განსაკუთრებით რთულია, დარჩე მიუკერძოებელი, როდესაც კონფლიქტი შენს ქვეყანაში ხდება. ჟურნალისტსაც, როგორც რიგით მოქალაქეს, აქვს ემოციური, ადამიანური დამოკიდებულება მომხდართან. ფაქტობრივად ხარ მხარე. ამის გათვალისწინებით უფრო იოლი ხომ არ არის სხვა ქვეყნის კონფლიქტის გაშუქება?
-ორი მხარე აქვს ამ საკითხს. პირველი - არის თუ არა უფრო ადვილი გააშუქო რაღაც სხვა ქვეყანაში? ხანდახან მართლაც ასეა, რადგან შეგიძლია დაიჭირო დისტანცია იმ ამბებისგან, რასაც აშუქებ. მაგრამ როგორ უნდა გაიგო რა ხდება, როგორ უნდა გაიგო ენა, კულტურა, როგორ უნდა გაარკვიო, მართალს გეუბნებიან თუ არა...როდესაც აშუქებ საკუთარ ქვეყანაში მიმდინარე ამბავს, გააცნობიერე რა უპირატესობას გმატებს ეს, რადგან ამ შემთხვევაში ხელმისაწვდომია ყველა ტიპის ინფორმაცია, კარგად იცი მანამდე არსებული სიტუაციაც, გაქვს ცოდნა, რომელიც გეხმარება ყველა დეტალის, სიტყვის, სიმბოლოს, ნიუანსის გააზრებაში. ამიტომაც არ უნდა ფიქრობდე, რომ საკუთარ კონფლიქტს ვერ გააშუქებ.
-სხვა საკითხია, როგორ გააშუქო კონფლიქტი, რომელიც შენს ქვეყანაში ხდება, მიუკერძოებლად. ვიცი, რომ ეს ძალიან ძნელია ყველა ჟურნალისტისთვის. ვიცი, ეს რასაც ნიშნავს. მე ვაშუქებდი ჩრდილო ირლანდიისა და დიდი ბრიტანეთის კონფლიქტს. თავად ბრიტანელი ვარ. მაქვს განათლება, ჩემი საცხოვრებელი ადგილი, ღირებულებები და აშ. ამიტომაც ძალიან რთული იყო ჩემთვის ამ კონფლიქტის გაშუქება. ვფიქრობდი, როგორ უნდა ვყოფილიყავი მიუკერძოებელი. მეგონა, რომ ეს ძალიან დიდი გამოწვევა იყო ჩემთვის. მაგრამ არ უნდა იფიქრო ამაზე. მაგალითად, თუ ქართველი ჟურნალისტი დაუშვებს, რომ აბსოლუტურად მიუკერძოებლად გააშუქებს სამხრეთ ოსეთის ამბავს, სრული სიგიჟეა. როდესაც ქართველმა ჟურნალისტმა იცის, რომ შეუძლებელია იყოს მიუკერძოებელი, მაგრამ რაც არ უნდა ძნელი იყოს, თუ შეძლებს, გაიგოს და აჩვენოს რუსეთის პოზიცია, სამხრეთ ოსეთის პოზიცია, მაშინ ეს შესანიშნავია. იმიტომ რომ მნიშვნელოვანია, უკეთესად გაიგო რა ხდება. თუ არ გინდა, რომ უკეთესად გაგო, მაშინ ვერ დაეხმარები შენს აუდიტორიას კარგად იყოს ინფორმირებული.
-კონფლიქტის გაშუქებისას ალბათ, ასევე დიდ მნიშვნელობას იძენს კონტექსტი, ტერმინოლოგია.
-შესაძლოა, ვინმეს მოეჩვენოს, რომ ადამიანის შესაძლებლობებს აღემატება, მაგრამ კონფლიქტზე მუშაობისას მარტივად, „შავისა და თეთრის“ ჭრილში კი არ უნდა გააშუქო მოვლენები, არამედ უდა იცოდე გეოგრაფია, ისტორია, კონფლიქტამდე მიმდინარე ამბები, მთლიანი სურათი, კონკრეტულ ქვეყანას რა ინტერესები აქვს. შეიძლება გარკვეულ როლს თამაშობდნენ მეზობელი ქვეყნები, შეიძლება იყოს ეთნიკური პრობლემები. შენ უნდა ხვდებოდე რაღაც დინამიკას.
მეც ხშირად ვყოფილვარ დარწმუნებული, რომ საკმარისი ცოდნა და ინფორმაცია მაქვს კონტექსტის მისახვედრად, თუმცა შემდეგ გამოჩნდება, რომ არსებობს სხვა დეტალი, შემდეგ კიდევ უფრო სხვა და ა.შ. მერე ვაანალიზებ, რამდენი რაღაცის ცოდნა გჭირდება იმისთვის, რომ უკეთ გაიგო სიტუაცია. ეს მუდმივი ძიება ახალისებს კიდეც სამუშაო პროცესს, მაგრამ თუ გაჩერდები და აღარ ეცდები, გაიგო მეტი და მიხვდე კონტექსტს, როგორ უნდა იმუშაო შენს აუდიტორიასთან? შენ ხომ აუდიტორიისთვის მუშაობ.
-ჟურნალისტიკაში არსებობს ორი ცნება - მშვიდობის ჟურნალისტიკა და ომის ჟურნალისტიკა. რა განსხვავებაა მათ შორის?
-ჩემთვის ომის ჟურნალისტიკაა, როდესაც აშუქებ კონფლიქტის ყველაზე ძალადობრივ ნაწილს, სამხედრო თემატიკას. არ ვიცი არის თუ არა ომის ჟურნალისტიკა ომის რეპორტინგი, როდესაც რეპორტიორი ფიზიკურად იმყოფება ცხელ წერტილში და ყვება რა ხდება. ამგვარ გაშუქებას დიდი ისტორია აქვს, ბევრი ჟურნალისტია, ვინც საკუთარი თვალით ხედავდა რა ხდებოდა ომის შუაგულში. მათი მუშაობა იყო უკიდურესად საჭირო იმისთვის, რომ გაგვეგო რა ხდებოდა.
რაც შეეხება სამშვიდობო ჟურნალისტიკას, მე პირადად, არ მჯერა მისი არსებობის. მე მგონია, რომ არსებობს კონტექსტის ჟურნალისტიკა, ახსნაზე ფოკუსირებული ჟურნალისტიკა, ხალხის ჟურნალისტიკა, რომელიც ორიენტირებულია ადამიანზე კონფლიქტის დროსაც. ასე რომ მე ცოტა სკეპტიკურად ვარ განწყობილი მშვიდობის ჟურნალისტიკისადმი, მაგრამ მოდი დავუტოვოთ არჩევანი ჟურნალისტებს, თავად გადაწყვიტონ რა არის შესაძლებელი.
-დღეს მსოფლიო მედიის მთავარი თემა ტერორიზმია, როგორ აშუქებს მედია ამ თემას თქვენი დაკვირვებით? რა არის მთავარი გამოწვევა ამ სიტუაციაში მედიისთვის?
-ყველაზე მთავარი გამოწვევა ისაა ჩვენ, მედია რა როლს ვასრულებთ ტერორისტული იდეის გავრცელებაში. რის მიღწევას ცდილობენ ტერორისტები? მათი მიზანია შეაშინონ და დააპირისპირონ ადამიანები. თუ მედიას წვლილი შეაქვს იმაში, რომ ხელს უწყობს ხალხის შეშინებას, მაშინ ვფიქრობ, რომ მედია ხელს უწყობს ტერორიზმს. მედიამ ეს უნდა გააცნობიეროს.
-როგორ უნდა გააშუქოს მედიამ ეს თემა? არ გამოაქვეყნოს ყველა პატარა ახალი ამბავი, რაც ტერორიზმს უკავშირდება?
-არა, ყველა ახალი ამბავი უნდა გავაშუქოთ, უნდა გავაშუქოთ მთელი სიზუსტით, ასევე უნდა შევინარჩუნოთ „მოდარაჯე ძაღლის“ როლი. ფიქრობთ, რომ უსაფრთხოების სამსახურები ყოველთვის კარგად იქცევიან? რასაკვირველია არა, ჩვენ ესეც უნდა გავაშუქოთ, დავსვათ კითხვები და დარწმუნებულები ვიყოთ, რომ ჩვენს სამუშაოს კარგად ვასრულებთ. შევასრულოთ ჩვენი მოვალეობა, არ გავაჩეროთ ჟურნალისტიკა - ეს პირველი საკითხია. მეორე საკითხია გავაშუქოთ ისე, როგორც ზემოთ აღვწერეთ. კონტექსტი, ადამიანური მხარე -მნიშვნელოვანია. არ გავაშუქოთ ყველაფერი ერთნაირად. არ ვთქვათ, რომ ყველა ქალი ნიგერიაში სუიციდით ამთავრებს სიცოცხლეს, ყველა მუსლიმი არის ტერორისტი. შევარჩიოთ სიტყვები ძალიან ფრთხილად მაშინაც, როცა მოვლენათა ეპიცენტრში ვართ. უნდა გვქონდეს გაანალიზებული რა ტერმინებს ვიყენებთ მომხდარი ამბის აღსაწერად. ყურადღებით უნდა ვიყოთ, რა ტონს ვირჩევთ, რათა არ მივცეთ საშუალება სპეკულაციისთვის. სიზუსტე, ბალანსი, სიცხადე და განმარტება აუდიტორიისთვის -ეს არის მთავარი. შენ მუშაობ აუდიტორიისთვის, იმისთვის, რომ მან უკეთ გაიგოს რა ხდება.
