11 იანვარს, საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა და ტელეკომპანია “იმედმა”, CNN-ის დაფინანსებული მასალების კატეგორიაში საქართველოში ახალი წლის აღნიშვნის შესახებ განთავსებული მასალა, მაყურებელს როგორც CNN-ის მიერ მომზადებულ სტატია ისე წარუდგინა. მაუწყებლებს არაფერი უთქვამთ იმაზე, რომ ეს ტექსტი სარეკლამო ხასიათის იყო და მასალის შინაარსი საქართველოს ტურიზმის ეროვნულ ადმინისტრაციას ეკუთვნოდა.

დღის მთავარ საინფორმაციო გამოშვებაში მაყურებელს მასალა საზოგადოებრივი მაუწყებლის წამყვანმა CNN-ის სტატიად გააცნო .




წამყვანმა სტატიიდან რამდენიმე ფრაზა გაიმეორა, მათ შორის: “თბილისი შობა-ახალი წლის ჯადოსნური დღესასწაულის გასახანგრძლივებლად საუკეთესო ადგილია” და “თუ თქვენ მზად არ ხართ დაემშვიდობოთ ჯადოსნურ განათებებს და ქუჩაში გაჟღერებულ საშობაო სიმღერებს, თბილისი თქვენი საუკეთესო გასაქცევი იქნება”, წაიკითხა ამონარიდები ქართული საახალწლო ტრადიციების შესახებ და თქვა, რომ ეს ყველაფერი CNN-ის სტატიაშია აღნიშნული. შემდეგ კი შემოგვთავაზა თბილისის მერის, კახა კალაძის კომენტარი, რომელმაც განაცხადა: “ძალიან ბევრი უცხოური პრესა იყო დაინტერესებული და CNN-მაც საკმაოდ ვრცელი მასალა მიაწოდა საზოგადოებას თბილისთან და საქართველოსთან დაკავშირებით და მისასალმებელი და მნიშვნელოვანია, როდესაც ასეთი მაღალი დონის პრესა აკეთებს სტატის ჩვენს ქალაქზე და საახალწლო განათებებზე”.

იგივე შინაარსის იყო ტელეკომპანია “იმედის” წამყვანისა და ჟურნალისტის ტექსტებიც. თემაზე მომზადებული მასალა სათაურით - “CNN-ის სტატია თბილისური შობა ახალ წელზე” მაყურებელს წამყვანმა შემდეგნაირად წარუდგინა: “CNN-ის გზავნილი ტურისტებს, მათ ვისაც დღესასწაულის გახანგრძლივება სურთ, აუცილებლად უნდა ესტუმრონ საქართველოს, ნათქვამია CNN-ის პუბლიკაციაში, რომელიც ქართულ საახალწლო ტრადიციებს ეხება. სტატიის ავტორი ყურადღებას ამახვილებს რესპუბლიკისა და ორბელიანის მოედნების მორთულობაზე, ნაძვის ხესა და საახალწლო კონცერტებზე, რომელიც თბილისში 25 დეკემბრიდან იმართება”.



საზოგადოებრივი მაუწყებლისგან განსხვავებით, “იმედი” უფრო შორს წავიდა და თემაზე მხოლოდ კადრ/სინქრონით არ დაკმაყოფილდა. მასალაზე, როგორც CNN-ის სტატიაზე ისაუბრა თემაზე მომზადებული სიუჟეტის ავტორმაც. მან თქვა, რომ პუბლიკაციის ავტორი ყურადღებას რესპუბლიკისა და ორბელიანის მოედნებზე მიმდინარე ღონისძიებებზე ამახვილებს. ამავე მასალაში წარმოდგენილი იყო თბილისის მერის კომენტარიც, რომელიც კვლავ ამბობდა, რომ “ასეთი მაღალი დონის” პრესის მიერ “ჩვენს ქალაქზე” ყურადღების გამახვილება “მისასალმებელია”.

ინფორმაცია იმის შესახებ, რომ CNN-მა საქართველოში შობა-ახალი წლის დღესასწაულის შესახებ სტატია მოამზადა, იმავე დღეს განთავსდა ხსენებული მაწუყებლების ვებგვერდებზე - imedinews.ge-სა და 1tv.ge/news-ზე. იდენტური მასალები განთავსდა პორტალებზე - info9.ge და spnews.io.

ეს კი მაშინ, როდესაც იმის გარკვევა, რომ CNN-ზე გამოქვეყნებული მასალა დაფინანსებულია, თავად მასალის ბმულიდანაც ნათლად იკითხება (http://sponsorcontent.cnn.com). აგრეთვე, მასალის თავშივე ნათლად იკითხება, რომ ის საქართველოს ტურიზმის ეროვნულ ადმინისტრაციას ეკუთვნის. მასალზე სხვა ავტორის ვინაობა მითითებული არ არის.

ცხადია, გაშუქება, რომ კონკრეტულ საიტზე კონკრეტული შინაარსის მასალა განთავსდა, თავისთავად პრობლემა არ არის, თუმცა პრობლემაა, როდესაც მედია აუდიტორიას არ აწვდის ინფორმაციას რომ ეს დაფინანასებული მასალაა. ამგვარი ქცევა მანიპულაციის შთაბეჭდილებას ტოვებს და მომხარებელი შეცდომაში შეჰყავს.

11  ივნისს რამდენიმე გამოცემამ,  pia.ge, for.ge და kvira.ge-მ  გამოაქვეყნეს თითქმის იდენტური შინაარსის მასალები, რომლის  მიხედვითაც"40 ათასიანი ხელფასის   მქონე ნიკა გვარამიას გლეხები ფეხებზე ჰკიდია".  სამივე სტატია ასახავს ყვარლის მკვიდრის, თენგის დათუნაშვილის მოსაზრებას. ის აკრიტიკებს ტელეკომპანია "რუსთავი 2-ის" დირექტორს, ნიკა გვარამიას, რომელმაც  თქვა, „პუტინი კარგიაო იმიტომ უნდა ვთქვათ, რომ ვიღაცამ “ბორჯომი”, ღვინო და “ნაბეღლავი” შეიტანოს რუსეთში?"  თენგიზ დათუნაიშვილის თქმით, რუსეთის ბაზარი რომ გადაიკეტოს, ძალიან გაუჭირდებათ ღვინისა და ყურძნის გაყიდვა. 

მასალა სავარაუდოდ სარეკლამოა, თუმცა, სამივე გამოცემას pia.ge-ს, for.ge-ს და kvira.ge-ს ეს სტატია შესაბამისი აღნიშვნის გარეშე აქვს გამოქვეყნებული, შესაბამისად გაუგებარი რჩება მკითხველისთვის სად მიაგნო სამივე გამოცემამ ამ მევენახეს,  სად გააკეთა მან ეს კომენტარი და როგორ მოხვდა მისი მოსაზრება ამ გამოცემების ვებსაიტებზე.  მასალები რომ ხელშეკრულების ფარგლებში შეიძლება იყოს გამოქვეყნებული, ადასტურებს გამოცემა reginfo.ge-ს რედაქტორის, გელა მთივლიშვილის მიერ სოციალურ ქსელში გაკეთებული განცხადება, რომლის მიხდვითაც ამ სტატიის გამოქვეყნებას სთხოვდა ერთ-ერთი საბიუჯეტო ორგანიზაცია საინფორმაციო - სარეკლამო მომსახურებაზე გაფორმებული ხელშეკრულების ფარგლებში, რაზეც მან უარი უთხრა.























სარეკლამო და სარედაქციო მასალების გამჯვნის ვალდებულებას ჟურნალისტებს ქარტიის მეცხრე პრინციპი ავალდებულებს. იმისათვის, რომ აუდიტორია შეცდომაში არ შევიდეს და სხვის მიერ მომზადებული, საფასურის სანაცვლოდ გამოქვეყნებული მასალა არ მიიჩნიოს სარედაქციო მასალად, აუცილებელია ნათლად ჰქონდეს მითითება რეკლამის შესახებ. სარეკლამო და სარედაქციო მასალის გამიჯვნის წესები დაკონკრეტებულია ქარტიის მიერ მომზადებულ გაიდლაინში. 

ამ დოკუმენტის თანახმად, მედიასაშუალებამ არ შეიყვანოს აუდიტორია შეცდომაში - არ მიაწოდოს ინფორმაცია ისე, თითქოს ის გადამოწმებული და დაზუსტებულია მაშინ, როდესაც გამოქვეყნდა გარკვეული საფასურის სანაცვლოდ. აქვე აღნიშნულია, რომ "იმ შემთხვევაში, როდესაც დამკვეთის მიერ მოწოდებული მასალა შეიცავს კონკრეტულ ბრალდებებს რომელიმე პირის მიმართ, ანდა ცალსახაა, რომ მიზნად ისახავს მის დისკრედიტაციას, მის გამოქვეყნებაზე გადაწყვეტილება რედაქციამ უნდა მიიღოს საკუთარი სარედაქციო პოლიტიკის შესაბამისად."

პრეზიდენტის ადმინისტრაციის, სამინისტროებისა და მათ დაქვემდებარებაში არსებული სსიპ-ების შემდეგ, "მედიაჩეკერმა" ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების მიერ სატელევიზიო, რადიო და ახალი ამბების მომსახურების შესყიდვის მიზნით, 2019 წლის პირველ ოთხ თვეში, მედიასაშუალებებთან გაფორმებული ხელშეკრულებები შეისწავლა. აღმოჩნდა, რომ მიმდინარე წლის პირველი იანვრიდან პირველ მაისამდე პერიოდში ამ მიმართულებით 67-მა მუნიციპალურმა უწყებამ ჯამში 1, 357, 924 ლარი გამოყო. ძირითადი თანხა (76%) სატელევიზიო მომსახურებაზე დაიხარჯება.



თვითმმართველმა ორგანოებმა 2019 წლის პირველ ოთხ თვეში სატელევიზიო მომსახურებაში ჯამში 1 026 935.96 ლარის ხელშეკრულებები გააფორმეს. აქედან ნახევარზე მეტი - 638 684.5 ლარი ქალაქ თბილისის მერიის „საზოგადოებასთან კომუნიკაციის განვითარების სააგენტოზე“ მოდის, რომელმაც კონსოლიდირებული ტენდერის საშუალებით რამდენიმე მაუწყებლისგან საეთერო დრო თბილისის მერიის მიერ ტაქსების რეგულაციების შესახებ მომზადებული საინფორმაციო ვიდეორგოლის განთავსებისთვის იყიდა. ინფორმაციის გასავრცელებლად სააგენტომ უპირატესობა ტელეკომპანია "იმედს" მიანიჭა და მას მომსახურებაში ყველაზე მეტს, ჯამში 122 920.6 ლარს გადაუხადის, მას 107 073.01 ლარით ტელეკომპანია "რუსთავი 2" მოსდევს.

მიუხედავად იმისა, რომ ტელე-რადიო მაუწყებლების შემთხვევაში, კანონმდებლობის მიხედვით, სახელმწიფო ბიუჯეტის სახსრები მხოლოდ საზოგადოებრივად მნიშვნელოვანი ინფორმაციის გასავრცლებლად უნდა დაიხარჯოს და მასალა სარეკლამო ვიდეორგოლის სახით უნდა გამოქვეყნდეს, მუნიციპალიტეტებსა და მედიასაშუალებებს შორის გაფორმებული ხელშეკრულებების ანალიზი აჩვენებს, რომ ხშირია შემთხვევები, როდესაც თვითმმართველი ორგანოები მედიასაშუალებებს კონკრეტულ ჩარჩოებს უწესებენ და მითითებებს აძლევენ, თუ რა ფორმის და შინაარსის უნდა იყოს მათ მიერ შესყიდული მომსახურება.

თვითმმართველი ორგანოებიდან ამ მხრივ ერთ-ერთი თვალსაჩინო რუსთავის მუნიციპალიტეტია. ის სატელევიზიო მომსახურების შესყიდვებისთვის დახარჯული თანხით ერთ-ერთი ლიდერია. რუსთავის მუნიციპალიტეტმა წლის დასაწყისში 160 000 ლარის სატელევიზიო მომსახურება ელექტრონული ტენდერის მეშვეობით კონკრეტული დათქმებით, ქვემო ქართლის ტელე-რადიო კომპანიისგან იყიდა. კერძოდ, ხელშეკრულების მიხედვით, მაუწყებელი ვალდებულია, რომ ყოველდღიურად, მუნიციპალიტეტისთვის არანაკლებ ორწუთიანი სიუჟეტი მოამზადოს და ის სატელევიზიო და რადიო ეთერში (ძირითადად საინფორმაციო გამოშვებებში) გაუშვას. ჯამში მინიმუმ 1 000-ჯერ.

ასევე, ქვემო ქართლის ტელე-რადიო კომპანიამ რუსთავის მუნიციპალიტეტის მიერ მიწოდებული ვიდეორგოლი დღეში მინიმუმ 10-ჯერ უნდა დაატრიალოს. კიდევ ერთი ვიდეორგოლი მაუწყებელმა თავად უნდა დაამზადოს და ამავე რაოდენობით გაუშვას ეთერში. ხელშეკრულების თანახმად, მაუწყებლის ეთერში, მუნიციპალიტეტისთვის, დღის განმავლობაში მინიმუმ ათჯერ, არანაკლებ 6 სიტყვიანი მოძრავი სტრიქონიც უნდა გავიდეს.

რუსთავის მუნიციპალიტეტმა აღნიშნული მომსახურებისთვის ელექტრონული ტენდერი 2019 წლის თებერვალში გამოაცხადა. ტენდერში ქვემო ქართლის ტელე-რადიო კომპანიასთან ერთად, უფრო დაბალი ფასით (142 674 ლარით) "პალიტრა TV" მონაწილეობდა, თუმცა ის დისკვალიფიკაციის გამო ტენდერს გამოეთიშა და გამარჯვება ქვემო ქართლის მაუწყებელს დარჩა.

სწორედ ტენდერის მიმდინარეობის პროცესს დაემთხვა ქვემო ქართლის ტელე-რადიო კომპანიის მიერ მაუწყებლობის გათიშვა პროტესტის ნიშნად. მაშინ კომპანიის გენერალური დირექტორი გიორგი მგალობლიშვილი სამთავრობო ჯგუფების მხრიდან მაუწყებლის სარედაქციო პოლიტიკაში ჩარევის მცდელობაზე საუბრობდა, თუმცა დეტალების დაკონკრეტებისგან თავს იკავებდა. რამდენიმედღანი პაუზის შემდეგ, ქვემო ქართლის ტელევიზიამ და რადიომ ეთერი აღადგინა და მუშაობა ჩვეულ რეჟიმში განაგრძო.

რუსთავის მუნიციპალიტეტი ერთადერთი არ არის, ვინც მაუწყებელს ხელშეკრულებით უსაზღვრავს გადაცემის შინაარსს. მის მსგავსად ტვ მარნეულს კონკრეტულ მოთხოვნებს უწესებს მარნეულის მუნიციპალიტეტის თვითთმმართველი ორგანოც. კერძოდ, 86 000 ლარად გაფორმებული ხელშეკრულების ფარგლებში, მუნიციპალიტეტი მაუწყებლისგან გადაცემის მომზადებას და მასში მუნიციპალიტეტების წარმომადგენლების მოწვევას, მათთან სატელეფონო და პირდაპირი ჩართვების უზრუნველყოფას და კვალიფიციური პერსონალის ყოლას ითხოვს. ამასთან, გადაცემის ეთერში გაშვების დღე და დრო თვითმმართველ ორგანოსთან უნდა შეთანხმდეს.

ამავე ხელშეკრულების ფარგლებში, მაუწყებელმა უნდა უზრუნველყოს მუნიციპალიტეტში მიმდინარე და დაგეგმილი ღონისძებებისა და პროგრამების შესახებ მოსახლეობის ინფორმირება, ასევე უნდა მოამზადოს საკრებულოს სხდომების სრული ჩანაწერები, ამავე სხდომების ვიდეორგოლები და ეთერში გაუშვას.

კონკრეტული რადიოგადაცემის - „თვითმმართველობის დრო“ - განსაზღვრული ქრონომეტრაჟით მომზადებას, მის ეთერში კვირაში ექვსჯერ და დღეში მინიმუმ სამჯერ გაშვებას ითხოვს ემბისი FM 93.5-ისგან მარტვილის მუნიციპალიტეტიც. კვირაში ერთხელ მერიის ან/და საკრებულოს წარმომადგენელთან ინტერვიუ კიდევ ერთი მოთხოვნაა მუნიციპალიტეტისგან.

საინტერესოა, ასევე ახალქალაქის მერიასა და "ატვ-12-ს" შორის გაფორმებული ხელშეკრულებაც, რომლის მიხედვითაც, მაუწყებელს საინფორმაციო გადაცემის მომზადება, საკრებულოების სხდომების, მერიის თათბირების, სპორტული ღონისძიებებისა და საზოგადოებრივ-სოციალური საკითხების გაშუქება, მუნიციპალიტეტის საბიუჯეტო ორგანიზაციების განცხადებების ეთერში გადაცემა და შემთხვევის ადგილიდან პირდაპირი ჩართვები ევალება.

მთლიანობაში, შეიძლება ითქვას, რომ თვითმმართველი ორგანოები მედიებისგან მომსახურებას ძირითადად მუნიციპალიტეტებში დაგეგმილი და მიმდინარე ღონისძიებების, თვითმმართველი ორგანოების სხვადასხვა აქტივობებისა და საკრებულოს სხდომების გაშუქება/ტრანსლირებისთვის ყიდულობენ. ამასთან, რიგ შემთხვევებში, პროდუქტის შინაარსსა და ფორმაშიც ერევიან, რაც კანონმდებლობით აკრძალულია და კონკრეტული მედიასაშუალების სარედაქციო პოლიტიკის განსაზღვრის მცდელობაზე მიუთითებს.

2019 წლის პირველ ოთხ თვეში, მუნიციპალურმა უწყებებმა ახალი ამბების სააგენტოების მომსახურების შესყიდვის მიზნით 330 988 ლარის ხელშეკრულებები გააფორმეს.



მსგავსი დათქმა თვითმმართველი ორგანოების მიერ მედიებთან გაფორმებულ ხელშეკრულებებშიც გვხვდება. მაგალითად, ადიგენის მუნიციპალიტეტის მიერ "სამხრეთის კარიბჭესთან" (sknews.ge) გაფორმებულ ხელშეკრულებაში ხაზგასმით არის ნათქვამი, რომ თვითმმართველი ორგანოს მიერ მიწოდებულ მასალას დაეწერება, რომ ის არის რეკლამა. იგივე წერია შუახევის მუნიციპალიტეტის მიერ შპს "პირველი ნიუსი-საქართველოსთან" გაფორმებულ ხელშეკრულებაშიც. კერძოდ, მითითებულია, რომ შპს-ის კუთვნილ ვებგვერდებზე (www.fax.ge, www.faxinter.news, www.epn.ge, www.economic.ge) დამკვეთის მასალებს სარეკლამო ნიშანი (® ან NS) მიეთითება.  სარეკლამო ტიპის მასალებს სარედაქციო მასალებისგან სხვა ონლაინ გამოცემებიც (მაგალითად - reginfo.ge, interpressnews.ge) მიჯნავავენ, თუმცა, უფრო მეტია ისეთი მედიასაშუალებების რაოდენობა, სადაც სარეკლამო და სარედაქციო მასალების გამიჯვნა მაინც პრობლემად რჩება.

თვითმმართველი ორგანოების მიერ ახალი ამბების მომსახურების შესყიდვაში, სატელევიზიო შესყიდვების მსგავსად, ქალაქ თბილისის მერიის დაქვემდებარებაში არსებული სსიპ „საზოგადოებასთან კომუნიკაციების განვითარების სააგენტო“ ლიდერობს. მან ამ მიზნით 49 999.92 ლარის ხელშეკრულება „შპს აიფიემ მარკეტ ინტელიჯენს კაუკასუსს“ გაუფორმა  და მისგან თბილისის მერიისა და მისი სტრუქტურული ერთეულების შესახებ მედასაშუალებებით გასული ინფორმაციის მონიტორინგისა და სხვადასხვა საინფორმაციო სააგენტოებზე მის მიერ მიწოდებული ინფორმაციისა და ანონსების შუზღუდავი განთავსების სერვისი იყიდა. კომპანია “აიფიემ მარკეტ ინტელიჯენს კაუკასუსი” (ipm.ge) სხვადასხვა უწყებას მედიამონიტორინგსა და ონლაინ გამოცემებში ინფორმაციის განთავსებას სთავაზობს.

საერთო ჯამში მუნიციპალურმა ორგანოებმა ყველაზე მეტი, 51, 514 ლარის მომსახურება შპს “ახალი ამბებისგან” შეისყიდეს, ხელშეკრულების თანხმად მასალები interpressnews.ge-ზე უნდა განთავსდეს. მას 34 142 ლარით „შპს თავისუფალი გაზეთი+“ მოსდევს, რომელიც ინფორმაციას გამოაქვეყნებს შემდეგ ვებსაიტებზე - press.ge, ibusiness.ge, iregions.ge, imtavroba.ge, mpress.ge.

რამდენიმე მუნიციპალიტეტმა (მაგ. ვანი, ახმეტა, თერჯოლა, ხონი და აშ.) უპირატესობა შპს მეურვეს მიანიჭა. ჯამში 32 395 ლარის სანაცვლოდ მუნიციპალიტეტების შესახებ ინფორმაცია guardian.ge-ზე გამოქვეყნდება.

მედიის მიერ სარეკლამო და სარედაქციო მასალების ერთმანეთისგან გამიჯვნის წესები საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის მიერ მომზადებულ სახელმღვანელოშია გაწერილი. სახელმძღვანელო წესების მიხედვით, მედიასაშუალება ყველა იმ ინფორმაციაზეა პასუხისმგებელი, რომელიც მისი რომელიმე პლატფორმის მეშვეობით ვრცელდება. აქედან გამომდინარე, სარეკლამო მასალის შესამაბისი აღნიშვნის გარეშე გამოქვეყნების შემთხვევაში სრული სარედაქციო პასუხისმგებლობა სწორედ მედიას ეკისრება.

ამავე წესების თანახმად, მედიამ პატივი უნდა სცეს საკუთარ აუდიტორიას და არ შესთავაზოს მას გადაუმოწმებელი სარეკლამო მასალა. გარდა ამისა, მედიას სარეკლამო და სარედაქციო მასალების ერთმანეთისგან მკვეთრად გამიჯვნის პოლიტიკა უნდა ჰქონდეს შემუშავებული და დამკვეთთან მომსახურების შესყიდვის შესახებ ხელშეკრულება სწორედ მის საფუძველზე უნდა გააფორმოს.

შესწორება:  სტატიის თავდაპირველ ვერსიაში მოცემული იყო, რომ  დაავადებათა კონტროლის ცენტრმა 2019 წლის პირველ კვარტალში "პულსი ტვ-ს" 110 000 ლარი გადაუხადა. სინამდვილეში, 110 000 ლარი არის ერთი წლის მომსახურების თანხა და არა ერთი კვარტლის. 

 

სახელმწიფო ორგანოებიდან მედიასაშუალების თუ მის მიერ მომზადებული პროდუქტის დაფინანსება, შესაბამისი მითითების გარეშე, არამხოლოდ არაეთიკურია, არამედ მაუწყებლების შემთხვევაში უკანონოც კი. საჯარო ფინანსები მედიაში მხოლოდ საზოგადოებისათვის მნიშვნელოვანი ინფორმაციის გასავრცელებლად შეიძლება დაიხარჯოს. ეთიკური სტანდარტების მიხედვით, დაფინანსებული ინფორმაცია რეკლამის სახით უნდა გამოქვეყნდეს როგორც ონლაინ, ისე ტელემედიაში. თუმცა პრაქტიკა არაერთგვაროვანია, ხშირია შემთხვევები, როდესაც საჯარო უწყებების მიერ დაფინანსებული მასალა ყოველგვარი მითითების გარეშე, სარედაქციო მასალად ქვეყნდება. უფრო მეტიც, ისეთი შემთხვევაცაა, როდესაც თავად ადმინისტრაციული ორგანო განსაზღვრავს რა კვალიფიკაცია უნდა ჰქონდეს წამყვანს.

მედიასაშუალებებთან ხელშეკრულების გაფორმებას საჯარო უწყებები ყოველი წლის დასაწყისში იწყებენ. 2019 წლის 1 იანვრიდან 1 მაისამდე პერიოდში 39-მა საჯარო უწყებამ ინფორმაციის გასავრცელებლად 772, 346 ლარის ხელშეკრულებები გააფორმა.

“მედიაჩეკერმა” პრეზიდენტის ადმინისტრაციის, სამინისტროებისა და საჯარო სამართლის იურიდიული პირების (საგანმანათლებლო დაწესებულებების გარდა)  მიერ, სატელევიზო,  რადიო და ახალი ამბების სააგენტოების მომსახურების შესყიდვის მიზნით, 2019 წლის პირველ კვარტალში მედიასაშუალებებთან გაფორმებული ხელშეკრულებები შეისწავლა. დოკუმენტებიდან ირკვევა, რომ საჯარო უწყებების მიერ მედიაში დასახარჯი თანხა თითქმის თანაბრად ნაწილდება ონლაინ გამოცემებსა და ტელეკომპანიებში, თუმცა გასავრცელებელი ინფორმაციის შინაარსი სხვადასხვაა.

 

⇒   სატელევიზიო მომსახურება

მაუწყებლობის შესახებ კანონი საჯარო უწყების მიერ მედიის ნებისმიერი ტიპის დაფინანსებას კრძალავს, თუმცა აწესებს მხოლოდ ერთ გამონაკლისს, - საზოგადოებისათვის მნიშვნელოვანი ინფორმაციის გავრცელების მიზნით საეთერო დროის შესყიდვა შესაძლებელია. ასეთი შესყიდვა არ გულისხმობს რომელიმე მოვლენის გაშუქებას, გადაცემის დაფინანსებას და ა.შ. არამედ, მაღალი საჯარო ინტერესის მქონე ინფორმაცია რეკლამის სახით უნდა გავიდეს. ეს შეიძლება იყოს მაგალითად, ახალი რეგულაციების შემოღების, სერვისების დანერგვის თუ სხვა ისეთი მოვლენის შესახებ ინფორმაცია, რომელიც საზოგადოებისთვის მნიშვნელოვანია.

ტელეეთერში რგოლების განსათავსებლად, საჯარო უწყებები საეთერო დროს კონსოლიდირებული ტენდერის საფუძველზე ყიდულობენ. მარტივად რომ ვთქვათ, ყოველ წელს რეიტინგის მიხედვით ხდება რანჟირება, განისაზღვრება ფასი და ირჩევიან გამარჯვებული არხები. საჯარო უწყებები, მთელი წლის განმავლობაში, ამის შესაბამისად წყვეტენ სად განათავსონ ვიდეო რგოლი. 

2019 წელს უპირატესობა ტელეკომპანია იმედს მიანიჭეს. აქ საჯარო უწყებებმა იანვარი - აპრილის პერიოდში 194, 259 ლარის ღირებულების მომსახურებაზე გააფორმეს ხელშეკრულება.  86.078 ლარზეა გაფორმებული ხელშეკრულება "რუსთავი 2-თან". 

საინტერესოა ტელეკომპანია "პულსი ტვ-ს" შემთხვევა. ამ არხის მომსახურება დაავადებათა კონტროლისა და საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის ეროვნულმა ცენტრმა პირდაპირი შესყიდვის წესით შეიძინა. უწყებამ "პულსი ტვ-თან" 110 000 ლარზე გააფორმა ხელშეკრულება, ეს თანხა მთელი წლის მომსახურების ღირებულებაა.  შეძენილი მომსახურება არ გულისხმობს მხოლოდ ვიდეო რგოლების განთავსებას საზოგადოებრივი მნიშვნელობის მქონე ინფორმაციის გასავრცელებლად, როგორც ეს კანონშია გაწერილი. არამედ უნდა მომზადდეს ადგილობრივი და უცხოური სიახლეების ამსახველი საინფორმაციო სტუდიური გადაცემა. ხელშეკრულებით განსაღვრულია მისი ქრონომეტრაჟი (26 წუთი), ეთერში გასვლის პერიოდულობა და უფრო მეტიც, დაავადებათა კონტროლის ცენტრი გამოთქვამს სურვილს გადაცემის წამყვანს და ჟურნალისტებს ჰქონდეთ უმაღლესი სამედიცინო განათლება.

საჯარო უწყება მაუწყებელს თანხას უხდის იმაშიც, რომ მათი ღონისძიებები სამი კამერით გადაიღონ, დაამონტაჟონ და ეთერში გაუშვან. დაავადებათა კონტროლის ცენტრი უფრო შორსაც მიდის და მაუწყებელს ხელშეკრულებით უსაზღვრავს გადაცემის შინაარსს - უნდა მომზადდეს შემეცნებითი პროექტი, რომლის მეშვეობითაც “ცენტრის ექსპერტები და სამედიცინო დარგის სხვადასხვა პროფილის სპეციალისტები უახლეს, მტკიცებულებებზე დაფუძნებულ, კომპეტენტურ და აკადემიურ ინფორმაციას მიაწვდიან ქვეყნის მოსახლეობას მათთვის გასაგებ ენაზე”.

ხელშეკრულებაში არსად არ არის რამე მინიშნება იმის შესახებ, როგორ უნდა მიეთითოს დაფინანსების წყარო ამ ხელშეკრულების ფარგლებში მომზადებულ გადაცემებს. სატენდერო დოკუმენტაციაში არსად ჩანს იმის დასაბუთებაც, რატომ მიიჩნევა ცენტრის ღონისძიებები ისეთ საზოგადოებრივად მნიშვნელოვან ინფორმაციად, რომლის გავრცელებაშიც ბიუჯეტიდან თანხა უნდა დაიხარჯოს.

⇒   ახალი ამბების სააგენტოების მომსახურება

ონლაინ გამოცემებში საფასურის სანაცვლოდ ინფორმაციის გამოქვეყნებას კანონი არ კრძალავს. თუმცა ეთიკური ჟურნალისტიკის პრინციპები მედიას ავალდებულებს მკვეთრად გამიჯნონ ამგვარი მასალები რედაქციის პასუხისმგებლობით მომზადებული მასალებისგან, რაც ხშირ შემთხვევაში პრობლემაა.

სახელმწიფო უწყებებმა 2019 წელს ჯამში 331,943 ლარის ხელშეკრულება გააფორმეს, რომელთა უმეტესობა გულისხმობს მათ მიერ მომზადებული პრესრელიზებისა თუ ორგანიზებული ღონისძიებების შესახებ ინფორმაციის გავრცელებას. მხოლოდ ერთ, გარემოსდაცვითი ინფორმაციისა და განათლების ცენტრის მიერ “ბათუმელებთან” (netgazeti.ge) გაფორმებულ ხელშეკრულებაში წერია ხაზგასმით, რომ მიწოდებული ინფორმაციის გამოქვეყნებისას “დაეწერება, რომ ის არის რეკლამა”.

ცხადია, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ მხოლოდ ეს გამოცემა მიჯნავს სარეკლამო და სარედაქციო მასალებს. დაფინანსების შესახებ სხვადასხვანაირი მითითებები აქვთ მაგალითად ისეთ ვებსაიტებს, როგორიცაა: on.ge, reginfo.ge, interpressnews.ge. თუმცა, საერთო ჯამში სარედაქციო და სარეკლამო მასალების გამიჯვნა პრობლემად რჩება.

თუკი მაუწყებლების შემთხვევაში გასაგებია პრინციპი, რის მიხედვითაც სახელმწიფო უწყებები ირჩევენ მედიასაშუალებებს, სადაც სარეკლამო რგოლები უნდა განათავსონ, ონლაინ მედიასაშუალებებს რა კრიტერიუმებით არჩევენ, უმეტეს შემთხვევაში გაუგებარია.




უწყებების ნაწილი ე.წ. შუამავალ კომპანიებს, “აიფიემმარკეტ ინტელიჯენს კაუკასუსს” და “კლიპ არტს” ანიჭებს უპირატესობას. ეს ორგანიზაციები იღებენ ინფორმაციის სხვა, ათეულ ვებსაიტზე გავრცელების ვალდებულებას. ნაწილი კი თავად, პირდაპირი შესყიდვის წესით ირჩევს ონლაინ გამოცემებს ინფორმაციის გავრცლებისთვის. ამგვარი ხელშეკრულებების რაოდენობით და თანხის მოცულობით შპს ახალი ამბები ლიდერობს, რომელიც inpterpressnews.ge-ზე ინფორმაციის გამოქვეყნების ვალდებულებას იღებს, მას მოსდევს ghn.ge და primetime.ge.

საჯარო უწყებებს შორის საპენსიო სააგენტო ის გამონაკლისია, რომელიც მომსახურებას უცხოურ მედიაში ყიდულობს. მან 1600 ფუნტი (4900 ლარი) უნდა გადაუხადოს The Financial Times-ს. შესყიდვების სააგენტოს ვებსაიტზე ხელშეკრულება არ დევს, რაც როგორც "მედიაჩეკერს" საპენსიო სააგენტოდან აცნობეს, იმითაა გამოწვეული, რომ ეს ინტერნეტშესყიდვაა. ამ თანხას კი ვაკანსიის განსათავსებლად იხდიან. თანხის ნაწილი (800 ფუნტი) მარტში უკვე გადაირიცხა,

საერთო ჯამში შესყიდვების სააგენტოს ვებსაიტზე ატვირთული ხელშკერულებებიდან ირკვევა, რომ 2019 წელს ინფორმაციის გასავრცელებად ყველაზე მეტი, 152,165 ლარის ხელშეკრულება თავდაცვის სამინისტრომ გააფორმა. დოკუმენტების თანხმად ვიდეორგოლები უნდა განთავსდეს ტელევიზიების ეთერში. შემდეგ კი მოდის სახელმწიფო სერვისების სააგენტო 121,197 ლარის ღირებულების ხელშეკრულებებით, რომელიც გადანაწილდება ტელევიზიებსა (მათ შორის რეგიონულში) და ონლაინ მედიაში. მესამე ადგილზეა დაავადებათა კონტროლის ცენტრი, რომელიც პულსი ტვ-ში გადაცემებს დასაფინანსებლად 110 ათას ლარს ხარჯავს.




საფასურის სანაცვლოდ გარკვეული მასალის გამოქვეყნება, მედიასაშუალებებს არ ეკრძალებათ, თუმცა, როგორც აღინიშნა, მაუწყებლების შემთხვევაში გადაცემების დაფინანსება სახელმწიფო ორგანოებს აკრძალული აქვთ და მხოლოდ ვიდეო რგოლების განთავსება შეუძლიათ. ონლაინ გამოცემების შემთხვევაში კი დაფინანსებული სტატიების გამოქვეყნება დასაშვებია, თუმცა აუდიტორიისთვის ცხადი უნდა იყოს, რომ იღებს კომერციული შინაარსის ინფორმაციას და არა რედაქციის პასუხისმგებლობით მომზადებულ მასალას.

საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის მიერ შემუშავებული სარეკლამო და სარედაქციო მასალების გამიჯვნის სახელმძღვანელო წესების მიხედვით, მედიასაშუალება პასუხისმგებელია ყველა იმ ინფორმაციაზე, რომელიც მისი რომელიმე პლატფორმით ვრცელდება. შესაბამისად, თუკი სარეკლამო მასალა გამოქვეყნდება შესაბამისი აღნიშვნის გარეშე ისე, როგორც სარედაქციო მასალა, რედაქცია პასუხისმგებელი იქნება მის შინაარსზე.

მედია ანგარიშვალდებულია აუდიტორიასთან და პატივს უნდა სცემდეს მის უფლებას - მიიღოს ზუსტი ინფორმაცია და არა შეცდომაში შემყვანი, გადაუმოწმებელი სარეკლამო მასალა. ამავე წესების თანახმად, რედაქციას უნდა ჰქონდეს შემუშავებული სარეკლამო და სარედაქციო მასალების გამიჯვნის პოლიტიკა, რის შესაბამისადაც უნდა გააფორმოს ხელშეკრულება სარეკლამო დამკვეთთან თუ მომსახურების შემსყიდველთან.

საპრეზიდენტო არჩევნების მეორე ტურის წინ, საქართველოს ცენტრალურმა საარჩევნო კომისიამ 28 ონლაინ გამოცემაში ინფორმაციის განთავსების მომსახურება შეიძინა, რისთვისაც ჯამში 21 609 ლარი გადაიხადა. ამ გამოცემებში ცესკოს დაფინანსებით მეტწილად საარჩევნო სამზადისისა და არჩევნების მიმდინარეობის შესახებ ქვეყნდებოდა მასალები. თუმცა, იყო რამდენიმე სხვა ტიპის სტატიაც, მაგალითად, ექსპერტების მოსაზრებები, რომლებიც ცესკოს გადაწყვეტილებების გამართლებას ისახავდა მიზნად და დადებით კონტექსტში წარმოაჩენდა.

ცესკოდან მიღებული ინფორმაციის საფუძველზე მედიაჩეკერმა 28-ვე პლატფორმა შეისწავლა. აღმოჩნდა, რომ 15-მა გამოცემამ დაფინანსებული სტატიები როგორც სარედაქციო მასალები ისე გამოაქვეყნა და რიგითი მკითხველისთვის უცნობი დარჩა, რომ სინამდვილეში ინფორმაცია თანხის სანაცვლოდ გავრცელდა. დანარჩენი 13 მედიასაშუალებიდან რეკლამის აღმნიშვნელი ნიშანი ყველა სტატიას არ აქვს, მაგრამ გამოცემებში ამბობენ, რომ ცესკოს დაკვეთით გამოქვეყნებულ ყველა სტატიას შესაბამისი მინიშნება დაურთეს, რასაც ამგვარი ნიშანი არ აქვს მათი ჟურნალისტის მიერ სარედაქციო გადაწყვეტილების შესაბამისად არის მომზადებული და ცესკოს  არასწორი მონაცემები აქვს. 

ვინ იყო კონკრეტული სტატიის დამფინანსებელი 28-დან მხოლოდ ერთმა გამოცემამ, On.ge-მ მიუთითა. დანარჩენ შემთხვევაში მასალების დამკვეთი მკითხველისთვის უცნობი რჩება. ასეთია მაგალითად On.ge-ს მიერ16 და 18 ნოემბერს გამოქვეყნებული ორი სტატია: „გია აბაშიძე: საერთაშორისო დამკვირვებლებისა და NGO-ების შეფასებით, ცესკო მოქმედებს კანონის ფარგლებში“, და “ზაალ ანჯაფარიძე: ოპოზიციას ცესკოს დისკრედიტაცია არჩევნების დელეგიტიმაციისათვის სჭირდება“.

ამ სტატიებში ანალიტიკოსები ეხმაურებიან ოპოზიციისა და არასამთავრობო სექტორის კრიტიკას შუა კვირაში არჩევნების დანიშვნის თაობაზე და ამბობენ, რომ ამით ამომრჩევლებს კენჭისყრაში მონაწილეობაში ხელი არ შეეშლებათ. მათივე მოსაზრებით, ოპოზიციისა და არასამთავრობო სექტორის კრიტიკა მხოლოდ ცესკოს დისკრედიტაციას ისახავს მიზნად.

მსგავსი შინაარსის სტატიები გვხვდება სხვა ვებსაიტებზეც: itv.ge, primetime.ge, ipress.ge, for.ge, info9, kvira.ge, newposts.ge, pia.ge, reportiori.ge, droni.ge, newspress.ge, qartuliazri.ge, presa.ge და არცერთ მათგანს სარეკლამო ნიშანი (R, NS ან რუბრიკა რეკლამა) არ აქვს დართული.

მეორე ტურის თარიღი ცესკომ 14 ნოემბერს გამოაცხადა, ექსპერტების მოსაზრებები კი მედიებში 16, 18 და 19 ნოემბერს გამოქვეყნდა.

სარეკლამო შეთანხმება

ზემოთ ჩამოთვლილი გამოცემები იმ მედიასაშუალებების სიაშია, რომლებზეც არჩევნების მეორე ტურის წინ ცესკოს მიერ დაფინანსებული მასალები უნდა გამოქვეყნებულიყო. ინფორმაციის განთავსების მომსახურება ცესკომ გამარტივებული შესყიდვის წესით “კლიპ-არტისგან” შეიძინა.  შპს “კლიპ-არტი” შუამავალი სარეკლამო კომპანიაა და მომხმარებლებს სხვადასხვა მედიასაშუალებაში სარეკლამო მასალების განთავსების მომსახურებას სთავაზობს. შპს “კლიპ-არტთან” 16 299 ლარის ღირებულების ხელშეკრულება ,  ცესკომ არჩევნების მეორე ტურის დანიშვნამდე ორი დღით ადრე, 2018 წლის 12 ნოემბერს გააფორმა.  ხელშეკრულების მიხედვით, ონლაინ გამოცემებში მასალები 12 ნოემბრიდან 2 დეკემბრამდე პერიოდში უნდა გამოქვეყნებულიყო.

                                                                                        
     ^{პლატფორმების ჩამონათვალი და მათთვის გადახდილი თანხა (სქრინშოთი ხელშეკრულებიდან)}
                                                  

იმავე დღეს ცესკომ კონკრეტულად ipn.ge-ზე ინფორმაციის განსათავსებლად, 5310 ლარის ღირებულების ხელშეკრულება „პალიტრამედია“ ჰოლდინგის სარეკლამო კომპანია „ედლაინთანაც“ გააფორმა.

ცდომილება გამოქვეყნებულ მასალებში

28 გამოცემას შორის 7 რეგიონული საინფორმაციო სააგენტოა. მათ "კლიპ-არტი" საქართველოს რეგიონული მედიის ასოციაციის მეშვეობით დაუკავშირდა. იმის გადასამოწმებლად თუ რამდენად კეთილსინდისიერად აქვეყნებდნენ გამოცემები , მიჯნავდნენ თუ არა სარედაქციო მასალისგან  დაფინანსებულ სტატიებს, “მედიაჩეკერმა” გამოქვეყნებული მასალების ბმულები გამოითხოვა ცესკოდანაც და საქართველოს რეგიონული მედიის ასოციაციისგანაც.

ცესკოს მიერ “მედიაჩეკერისთვის” მოწოდებული საჯარო ინფორმაციის თანახმად, 12 ნოემბრიდან 2 დეკემბრამდე პერიოდში აღნიშნულ 28 პლატფორმაზე ჯამში 343 მასალა გამოქვეყნდა. ამ მასალების ბმულები  შუამავალმა კომპანიამ, “კლიპ-არტმა” მიაწოდა ცესკოს.

“მედიაჩეკერმა” ყველა ბმული გადაამოწმა. აღმოჩნდა, რომ გამოქვეყნებულ სარეკლამო მასალებსა და ცესკოსთვის შუამავალი ორგანიზაციების მიერ გაგზავნილ სტატიების ბმულებს შორის გარკვეული ცდომილებაა.

მაგალითად, 343-დან 33 სტატია ხელშეკრულების გაფორმებამდე პერიოდში, 12 ნოემბრამდეა გამოქვეყნებული. გარდა ამისა, ცესკოს მიერ მოწოდებულ სტატიებს შორის არის ისეთი მასალებიც, რომლებიც კონკრეტულმა მედიამ თავად მოამზადა. ასეთია, მაგალითად, ონლაინ გამოცემა On.ge-ს მიერ მომზადებული ახალი ამბავი -  “ცესკო: მეორე ტურში ამომრჩეველთა 56,23%-მა მიიღო მონაწილეობა”. On.ge-ს რედაქტორი გელა ბოჩიკაშვილი ამბობს, რომ მათ ცესკოს დაფინანსებით მხოლოდ ზემოთ დასახელებული ორი სტატია გამოაქვეყნეს. იგივე ტიპის შემთხვევები სხვა მედიებთანაც გამოიკვეთა.

რატომ არის ამგვარი ცდომილებები “მედიაჩეკერმა” გადამოწმება “კლიპ-არტთან” სცადა, თუმცა, კომპანიის წარმომადგენელმა დიმიტრი ტიკარაძემ ჩვენს კითხვებს არ უპასუხა.

გამოქვეყნებული სტატიები რეკლამის ნიშნით ან მის გარეშე

იმ შეუსაბამობების გამო, რაც გამოქვეყნებულ მასალებსა და ცესკოსთვის გაგზავნილ მონაცემებშია, რთულია იმის გადამოწმება, რომელი მედია როგორ მიჯნავდა სარეკლამო და სარედაქციო მასალებს. ასეთი სირთულე იმ  გამოცემებთანაა, რომლებმაც მასალების ნაწილს დაურთეს რეკლამის აღმნიშვნელი ნიშანი და ნაწილს - არა.  ამგვარ მედიასაშუალებებთან ინტერვიუს დროს გაირკვა, რომ ცესკოსთვის “კლიპ-არტის” მიერ გაგზავნილ მასალებში რედაქციების მიერ მომზადებული არასარეკლამო მასალების ბმულებიცაა. სტატიების უმეტესობა ცესკოს პრესრელიზების მიხედვითაა მომზადებული და შეეხება იმას თუ როგორ მიდის საარჩევნო მზადება, რამდენი საარჩევნო უბანი იხსნება, როგორია ამომრჩეველთა აქტივობა არჩევნების დღეს და ა.შ. როგორც რედქტორები ამბობენ, ეს ჩვეულებრივი ახალი ამბებია, რასაც მათი ჟურნალისტები ამზადებნენ და ეს ვერანაირად ვერ მოხვდებოდა რეკლამაში.

ასეთი შემთხვევა 9 მედიასაშუალებასთან გამოიკვეთა. "მედიაჩეკერი” ყველა მათგანს ესაუბრა. ტაბულაში “მედიაჩეკერს” განუცხადეს, რომ მათ ცესკოს დაფინანსებული მხოლოდ ორი სტატია გამოაქვეყნეს, დანარჩენი მასალები კი მათი ჟურნალისტების მიერ მომზადებული ახალი ამბები იყო (ცესკოს სიაში ტაბულას 10 მასალაა). გარდა ამისა, "ტაბულას" რედაქტორი, სალომე უგულავა ამბობს, რომ მათ შესრულებული სამუშაოს შესახებ ანგარიში არავისთვის გაუგზავნიათ. 

რაც შეეხება დანარჩენ გამოცემებს, ცესკოს მიერ გამოგზავნილი მონაცემებით ასეთი ვითარებაა:

Ipn.ge - 14-დან სარეკლამო ნიშანი მითითებული აქვს 4-ს;
Pia.ge - 17-დან 1-ს;
Speqtri.ge - 14-დან 2-ს;
Expressnews.com - 16-დან 8-ს;
Livepress.ge - 9-დან 3-ს;
Accentnews.ge - 10-დან 1-ს;
Psnews.ge - 14-დან 1-ს;
Fax.ge - 13-დან 6-ს;

ყველა ამ გამოცემაში, Psnews.ge -სა და Pia.ge -ს გარდა,  "ტაბულას" მსგავსად, მედიაჩეკერს” უთხრეს, რომ ისინი ყველა სარეკლამო მასალას შესაბამის განყოფილებაში ან აღნიშვნით აქვეყნებდნენ და ცესკოსთვის გაგზავნილ სტატიებში მათი ჟურნალისტების მიერ მომზადებული მასალებია მოხვედრილი. 

 “საქმე ისაა, რომ ცესკო-ს დაკვეთა ხშირ შემთხვევაში მოიცავდა ისეთ ინფორმაციას, მაგალითად, როგორიცაა ამომრჩევლის აქტივობა რომელიმე კონკრეტული საათისთვის, რაც საზოგადოების ინტერესსაც წარმოადგენდა. ამიტომ ვიდრე დამკვეთი როგორც რეკლამას ისე გამოგვიგზავნიდა მეილზე, ჩვენი ჟურნალისტები ცესკო-ს ვებგვერდზე გამოქვეყნებულ ინფორმაციას უფრო ოპერატიულად აშუქებდნენ. შესაბამისად, როგორც ახალ ამბავს, მას R ვერ ექნებოდა”, - ამბობს spetqri.ge-ს რედაქტორი ნატალია ბარბაქაძე.

Psnews.ge-ს გამომცემელმა ნატო გუბელაძემ “მედიაჩეკერს” განუცხადა, რომ ამ შემთხვევაში ადმინისტრატორის შეცდომასთან გვაქვს საქმე: “ჩვენი პრინციპი არის რეკლამისა და ჩვენ მიერ მომზადებული სტატიის გამიჯნვა და რუბრიკა "რეკლამით" გამოქვეყნება.  ამ შემთხვევაში მოხდა ადმინის შეცდომა და როცა თქვენ შენიშნეთ ეს და მიგვითითეთ, შევასწორეთ”. 

Pia.ge -ში გვითხრეს, რომ სარედაქციო და სარეკლამო მასალებს ყოველთვის მიჯნავენ, თუმცა, მას შემდეგ რაც ცესკოსგან გამოგზავნილი ბმულები ვუჩვენეთ, რომლის მიხედვით 17-დან მხოლოდ 1 მასალას აქვს მითითებული რეკლამა, ჩვენს კითხვებს აღარ უპასუხეს. 

დარჩენილი გამოცემები იმის მიხედვით, ვინ უთითებდა სტატიას რეკლამას და ვინ არა, ცესკოსგან მიღებული მონაცემებით, ასე ჯგუფდება:

- გამოცემები, რომლებმაც ყველა მასალას მიუთითეს

On.ge
Gurianews.com
Sknews.ge
Newpress.ge

- ვებსაიტები, რომლებსაც არცერთი სტატიისთვის არ მიუთითებიათ რეკლამა 

Info9.ge
Kvira.ge
Itv.ge
For.ge
Ipress.ge
Qartli.ge
Newposts.ge
Reportiori.ge
Qartuliazri.ge
Primetime.ge
Medianews.ge
Newspress.ge
Presa.ge
Droni.ge
Guriismoambe.com

სარეკლამო და სარედაქციო მასალების გამიჯვნა

საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის მეცხრე პრინციპის თანახმად, გამოცემებმა სარედაქციო მასალები მკვეთრად უნდა გამიჯნონ მარკეტინგული, სარეკლამო და სპონსორის მიერ დაფინანსებული მასალებისაგან.

ერთ-ერთი საქმე, რომელშიც განმცხადებელი მეცხრე პრინციპის დარღვევაზე ჩიოდა, ქარტიის საბჭომ მიმდინარე წლის 17 ნოემბერს განიხილა. საქმე ეხებოდა primetime-ში გამოქვეყნებულ სტატიას, რომელიც მომზადებული იყო როგორც სარეკლამო მასალა, თუმცა, შესაბამისი აღნიშვნა არ ჰქონდა. საბჭოს გადაწყვეტილებით, ვინაიდან სადავო სტატიაში არ იყო მინიშნება, რომ იგი იყო სარეკლამო, ქარტიის მე-9 პრინციპის დარღვევა დადგინდა.

სარეკლამო და სარედაქციო მასალების გამიჯვნა რომ პრობლემაა, ეს წინასაარჩევნოდ ონლაინ მედიის მონიტორინგის ანგარიშშიცა აღნიშნული.

“ქართული ონლაინ მედიის უმწვავეს გამოწვევას წარმოადგენს კომერციული ხელშეკრულების ფარგლებში მომზადებული სტატიების არასათანადო გამიჯვნა სარედაქციო მასალებისგან. შესაბამისი მითითების გარეშე გამოქვეყნებული სტატიები სისტემატურად გვხვდებოდა მონიტორინგის სამივე წლის განმავლობაში”, - ვკითხულობთ მედიამონიტორინგის 2016-2018 წლების ანგარიშში.

სარეკლამო მითითების გარეშე გამოქვეყნებული ექსპერტების მოსაზრებები

საზოგადოებრივი მაუწყებლის საინფორმაციო გამოშვების წამყვანმა მარიამ ვაშაძემ წვეულებების ორგანიზატორი კომპანიის “მარმენიოს” საიმიჯო კლიპში მიიღო მონაწილეობა. ვიდეორგოლში, რომელიც კოპმანიის Facebook-ის ოფიციალურ გვერდზე გამოქვეყნდა, საზოგადოებრივი მაუწყებლის წამყვანი კომპანიის ერთ-ერთი დამკვეთის როლში გვევლინება.

"მაუწყებლობის შესახებ" კანონში აღნიშნულია, რომ "იკრძალება ახალი ამბების, საზოგადოებრივ-პოლიტიკური და წინასაარჩევნო დებატების პროგრამის წამყვანის ან ჟურნალისტის ნებისმიერი სახით მონაწილეობა რეკლამაში ან ტელეშოპინგში". მართალია კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის განმარტებით, ეს ნორმა მხოლოდ სამაუწყებლო რეკლამაში მონაწილეობაზე ვრცელდება, მაგრამ საინფორმაციო გადაცემის წამყვანის ნებისმიერი ტიპის რეკლამაში მონაწილება წინააღმდეგობაში მოდის ეთიკურ პრინციპებთან.

ამის შესახებ საუბარია ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის მიერ ჟურნალისტთა ინტერესის კონფლიქტზე მომზადებულ სახელმძღვენელო წესებშიც, სადაც აღნიშნულია :“ახალი ამბებისა და საზოგადოებრივ პოლიტიკურ თემატიკაზე მომუშავე ჟურნალისტები არ უნდა მონაწილეობდნენ რაიმე პროდუქტის რეკლამაში, ანდა პრომოუშენში”.

ამგვარი სტანდარტის მიზანია არ შეილახოს მაუწყებლის რეპუტაცია და როდესაც არხს წამყვანის მიერ რეკლამირებული პროდუქტის შესახებ რაიმე ტიპის მასალის მომზადება მოუწევს, აუდიტორიამ ეჭვქვეშ არ დააყენოს მისი მიუკერძოებლობა”.

http://resonancedaily.com გაზეთი “რეზონანსის” ვებგვერდია, სადაც გაზეთში დაბეჭდილ სტატიებთან ერთად მხოლოდ საიტისთვის შექმნილი მასალებიც ქვეყნდება. რამდენიმე დღიანი დაკვირვება საკმარისია, რომ აღმოაჩინოთ ქსენოფობიური თუ ანტიმუსლიმური ტექსტები, მასალის შინაარსისგან განსხვავებული სათაურები, სავარაუდოდ სარეკლამო მასალები შესაბამისი აღნიშვნის გარეშე. აგვისტოს თვეში კი მარიხუანის მოხმარებისთვის ყველანაირი სანქციის გაუქმების შემდეგ მარიხუანის საწინააღმდეგო ერთგვარი კამპანია, გადაუმოწმებელი ინფორმაციის ტირაჟირებით.

24 და 30 ივლისს “რეზონანსმა” უცხოელი გიდების შესახებ მასალა გამოაქვეყნა, რომელიც ნაცვლად იმისა, რომ რეალური პრობლემების გადაჭრასა და ქართველი გიდების კვალიფიკაციის ამაღლების გზების ძიებას დათმობოდა, ქსენოფობიურ განწყობებს აღვივებდა.

24 ივლისის მასალაში, რომელსაც “უცხოელი გიდები უკვე პოლიტიკურ პრობლემებს ქმნიან” ერქვა, ჟურნალისტი მტკიცებით ფორმაში ყვებოდა, რომ ირანელი გიდები ტურისტებს თბილისს სპარსულ ქალაქად აცნობენ. გარდა ამისა, ბათუმში, სადაც მოსახლეობის დიდი ნაწილი მუსლიმია, ნეგატიურ კონტექსტშია წარმოჩენილი მოლის ლოცვა. ჟურნალისტი წერს, რომ ბათუმში "თურქული უბნებია" მოწყობილი და მუსლიმები თავიანთ დღესასწაულებს აღნიშნავენ. ყოველ დილით, უთენია “ადგილობრივებს მოლას ლოცვა აღვიძებთ”.

"თითქმის ყველა მათგანი [ირანელი გიდები] ირანელ ტურისტებს უყვება, რომ თბილისი სპარსული ქალაქი იყო, შემდეგ რუსებმა მიითვისეს და ასე მოხვდა დღევანდელი საქართველოს ტერიტორიის შემადგენლობაში. ისინი თბილისის, როგორც თავიანთი ქალაქის, დაბრუნებას სხვადასხვა ფორმით ითხოვენ", - წერს ჟურნალისტი და მასალაში არ მოჰყავს ფაქტის დამადასტრებელი არცერთი მაგალითი.

6 დღის შემდეგ ამავე თემაზე გამოქვეყნდა მასალა სათაურით “უცხოელი გიდები საქართველოს პრობლემას მის ფარგლებს გარეთაც უქმნიან”, რაც 24 ივლისის მასალის გაგრძელება აღმოჩნდა. ჟურნალისტი მტკიცებით ფორმაში წერდა, რომ “ირანელი, თურქი და რუსი გიდები ჩვენი სამშობლოს შესახებ ცნობებს სათავისოდ ფუთავენ” და თავიანთ თანამემამულეებს, "როგორც თვითონ აწყობთ", ისე აცნობენ”. ამ ინფორმაციის დამამტკიცებელი, გამამყარებელი ფაქტები ამჯერადაც წარმოჩენილი არ ყოფილა გარდა ამ აბზაცისა:. “ბიზნეს-რეზონანსი" წინა კვირას ირანელი გიდებისგან მათ მიერვე ჩამოყვანილი ირანელი ტურისტებისთვის ცრუ ინფორმაციის მიწოდებაზე წერდა, რამდენიმე დღის წინ კი ირანელების გადაღებული ვიდეოკლიპიც გავრცელდა, სადაც თბილისზე, როგორც თავიანთ ქალაქზე, ისე მღეროდნენ და მის დაბრუნებას ითხოვდნენ. ისინი განსაკუთრებით "გურჯი ხათუნების" დაკარგვას მისტიროდნენ”.

გარდა ამისა, მასალაში ერთ-ერთი რესპონდენტი საქართველოში უმუშევრობას ფაქტობრივად უცხოელ გიდებს აბრალებდა და აღნიშნავდა, რომ ისინი საქმდებიან ადგილობრივების ნაცვლად.

“საქართველოში არის უმუშევრობის საკმაოდ მაღალი დონე და უცხოელი გიდების მასობრივი დასაქმებით პრობლემა კიდევ უფრო ღრმავდება. ასეთ ფონზე არ არის ნორმალური, დავასაქმოთ სხვა ქვეყნის მოქალაქეები, თანაც - ასეთი აგდებული დამოკიდებულების შემდეგ, როდესაც შეურაცხყოფას აყენებენ ჩვენს ისტორიასა და კულტურას”, - რესპონდენტის ამ მოსაზრების ალტერნატიული აზრი სტატიაში აღარ განვითარებულა.

ორივე მასალის ავტორად ერთი და იგივე ჟურნალისტია მითითებული და ორივე შემთხვევაში ნაცვლად იმისა, რომ მკითხველისთვის გადამოწმებული, ფაქტები და შესაბამის საკითხზე კომპეტენტური სახელმწიფო უწყებების კომენტარები შეეთავაზებინა, მასალაში მხოლოდ ტურიზმის ექსპერტის სტატუსით ჩაწერილი რამდენიმე ადამიანის კომენტარია მოცემული


“რეზონანსმა” 29 ივლისს “ქართველ მუსლიმთა კავშირის” თავმჯდომარეზე, ტარიელ ნაკაიძეზე რამდენიმე მასალა გამოაქვეყნა, რომელიც როგორც ნაკაიძეს, ასევე მუსლიმ თემს არასწორი ინტერპრეტაციის გამო უარყოფით კონტექსტში წარმოაჩენდა.

ერთ-ერთი მასალა, რომელსაც “თუ დაგვჭირდება, მესამე მეჩეთსაც ავაშენებთ, მეოთხესაც და მეხუთესაც - ფეხებზე მკიდიხართ” ერქვა, ნაკაიძის ფეისბუკში გამოქვეყნებულ სტატუსზე დაყრდნობით მომზადდა. სტატუსი, სავარაუდოდ, აჭარის მთავრობის თავმჯდომარის, თორნიკე რიჟვაძის მიერ გავრცელებულ განცხადების გამოხმაურება უნდა იყოს, სადაც ის ამბობდა, რომ ბათუმში მეჩეთი მხოლოდ ქართული ფულით უნდა აშენდეს. ამ სტატუსში ნაკაიძე, სავარაუდოდ, რიჟვაძეს მიმართავდა, რომ “ფეხებზე ეკიდა” მისი გადაწყვეტილებები და მეჩეთს მალე ააშენებდნენ.

იმის მიუხედავად, რომ “ფეხებზე მკიდია თქვენი გადაწყვეტილებები” დიდი ალბათობით, მხოლოდ აჭარის მთავრობის განცხადებას შეეხებოდა, “რეზონანსმა” სათაურში სიტყვების ფორმულირება შეცვალა და დაწერა “ფეხებზე მკიდიხართ”, რაც მკითხველისთვის შესაძლოა ტოვებდეს განცდას, რომ ნაკაიძე ყველას მიმართავს. ნაკაიძის სტატუსი ყოველგვარი კონტექსტის და დამატებითი ინფორმაციის გარეშე გამოქვეყნდა

ამავე დღეს, 29 ივლისს “რეზონანსმა” ნაკაიძის განცხადების შეფასების შესახებ პარტია “ემსახურე საქართველოს” ლიდერის, მურმან დუმბაძის კომენტარზე მასალა მოამზადა. დუმბაძე ამბობდა, რომ ნაკაიძეს მეჩეთის მშენებლობით პოლიტიკაში უნდოდა შესვლა. „მეჩეთი, ისევე როგორც ეკლესია, არის საინჟინრო ნაგებობა. მეჩეთის მშენებლობის საკითხი აღმსარებლობის თავისუფლებასთან კავშირში არ არის. არის ბათუმში მეჩეთი, რომელიც ფუნქციონირებს და არავითარი პრობლემას არ ქმნის“, - თქვა დუმბაძემ “რეზონანსთან” საუბრისას. მასალაში არ ისმის ალტერნატიული აზრი, მით უფრო, რომ საკითხი სენსიტიურია და შესაძლოა, მეჩეთის აშენებასთან დაკავშირებით არასწორი წარმოდგენები შექმნას. გარდა ამისა, მასალაში არ არის აღნიშნული, რომ მუსლიმი თემი ბათუმში მეჩეთის აშენებას რამდენიმე წელია ითხოვს, თუმცა უშედეგოდ.


მას შემდეგ, რაც საკონსტიტუციო სასამართლომ მარიხუანის მოხმარება ლეგალურად მიიჩნია, “რეზონანსის” ვებგვერდზე არაერთი ნეგატიური შინაარსის მასალა გამოქვეყნდა. 30 ივლისიდან 1 აგვისტოს ჩათვლით პერიოდში 25-ზე მეტი სტატია იძებნება. მასალების მცირე ნაწილი საინფორმაციო შინაარსისაა, ნაწილი კი უარყოფითი შეფასებები, სხვადასხვა პირის მიერ სოციალურ ქსელში გამოთქმული მოსაზრებებია.

მაგალითად, უცვლელად გამოქვეყნდა “ლეიბორისტული პარტიის” ლიდერის, შალვა ნათელაშვილის ფეისბუკზე გამოქვეყნებული სტატუსი, რომელშიც ის ამბობდა, რომ დავკარგავთ მომავალ თაობას, რადგანაც “მძიმე ნარკოტიკების მიღებამდე ნარკომანები სწორედ მარიხუანას კოლეჯს ამთავრებენ ჯერ”. მოქმედი პარლამენტარი, აკაკი ზოიძე კი ამბობდა, რომ მარიხუანის მოხმარების დროს 7-ჯერ იზრდება ადამიანის ფსიქოზური მდგაომრეობა. არცერთ ამ მასალაში წარმოდგენილი არ იყო ალტერნატიული აზრი.

იყო შემთხვევა, როცა მასალა მანიპულაციური სათაურით გამოაქვეყნა, რომელიც რესპონდენტის აზრისგან განსხვავდებოდა. 31 ივლისს მომზადებული მასალა სათაურით: "საპატრიარქო მარიხუანას შემდეგ კოკაინის და ჰეროინის ლეგალიზებას ელოდება" რესპონდენტის მიერ ტელეკომპანია “იმედისთვის” მიცემული კომენტარის არასწორი ინტერპრეტაცია იყო. “იმედთან” მიცემულ კომენტარში დეკანოზი ანდრია ჯაღმაიძე ამბობდა, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს ეს გადაწყვეტილება “ერის ღალატის ტოლფასია” და “უარესსაც” ელოდებიან. “რეზონანსმა” კი დაწერა: “კანაფის მოხმარების ლეგალიზების შემდეგ, საქართველოს საპატრიარქო კოკაინის ლეგალიზებას ელოდება. პირველი კომენტარი საპატრიარქოს სახელით მამა ანდრიამ გააკეთა. მისი თქმით, საკონსტიტუციო სასამართლო უნდა გაუქმდეს, რადგან შესაძლოა მალე მოწევა სავალდებულოც კი გახდეს. მამა ანდრიას თქმით, 4 მოსამართლე ვერ უნდა წყვეტდეს "ოთხი მილიონი ადამიანის ბედს” .

19 ივლისს “რეზონანსმა” პრეზიდენტის სასახლეზე, შენობაზე, რომელიც თვეების განმავლობაში მმართველი პარტიისა და პრეზიდენტს შორის უთანხმოების მიზეზი იყო, მასალა მოამზადა. სტატიას “ახალი პრეზიდენტი "პრეზიდენტის სასახლეში" აღარ შევა” ერქვა. მასალაში მხოლოდ სამ რესპონდენტს სთხოვეს გამოეთქვათ მოსაზრება შევა თუ არა სასახლეში ახალი პრეზიდენტი. მიუხედავად იმისა, რომ არავის მტკიცებით ფორმაში არ გამოუთქვამს აზრი, სათაურში მაინც დადასტურებულ ფაქტად შესთავაზეს მკითხველს.

კიდევ ერთი საკითხი, რაზეც “რეზონანსის” მიერ დარქმეული სათაური და მასალის შინაარსი ერთმანეთთან თანხვედრაში არ იყო აშშ-ს მოქალაქეების, სმიტების ოჯახის ხადის ხეობაში მოკვლის საქმე იყო.

22 ივლისს “რეზონანსზე” მასალა გამოქვეყნდა სათაურით: „ექსპერტები გაოგნებულები იყვნენ, ბავშვის თავის ქალა თითქმის არ არსებობს – ლორა სმიტი გაუპატიურებულია“ . ტექსტი ეფუძნებოდა“კვირის პალიტრის” სანდო წყაროს და თან ერთვოდა ექსპერტიზის დასკვნა, რომელიც მანამდე გასაჯაროვდა. ექსპერტიზის დასკვნაში არაფერი ეწერა გაუპატიურებაზე, თუმცა აღნიშნული იყო, რომ საქმზე ბრალდებულის დნმ აღმოჩენილი იყო გარდაცვლილი ლორა სმიტის სხეულში. ეს გარემოება სექსუალურ კავშირზე მიანიშნებდა. გარდა ამისა, გამოცემამ სათაურად გამოიტანა ბრჭყალებში ჩასმული წინადადება („ექსპერტები გაოგნენულები იყვნენ, ბავშვის თავის ქალა თითქმის არ არსებობს”), რაც ტოვებდა მოლოდინს, რომ მსგავსი შინაარსის აზრს ამოიკითხავდა მასალაშიც. თუმცა მასალის სრულად გაცნობის შემთხვევაშიც კი, მკითხველი ვერ შეიტყობდა ვისი ციტატაა გამოტანილი სათაურად.

ამავე საკითხზე კიდევ ერთი მასალა და ისევ იმავე წყაროზე დაყრდნობით 23 ივლისსაც მომზადდა. მასალას "ჯერ სექსუალურად იძალადა, მერე კი წყალში აყოფინებდა თავს, ვიდრე ქალი არ დაიხრჩო" - კობაურმა დანაშაული აღიარა” ერქვა.

სათაურში მტკიცებით ფორმაში ეწერა, რომ ბრალდებულმა დანაშაული აღიარა, თუმცა მასალაში “აღიარება” საერთოდ არ იყო ნახსენები. აღსანიშნავია, რომ საგამოძიებო უწყებების ინფორმაციით, საქმზე ბრალდებულმა დანაშაული დაკავების დროს აღიარა, თუმცა მას მერე ყველა სასამართლო სხდომაზე ისიც და მისი უფლებადამცველებიც ამას არ ადასტურებენ.

24 ივლისს “რეზონანსის” ვებგვერდზე RMG - გოლდის დირექტორთან, ჯონი შუბითიძესთან ინტერვიუ გამოქვეყნდა სათაურით "არემჯი" გარემოსდაცვით პროგრამაზე 2020 წლის ბოლომდე 30 მილიონ ლარს დახარჯავს".

ამ კომპანიის მიმართ მუდმივად ისმის კრიტიკა ბუნების დაბინძურებასთან დაკავშირებით, მასალა კი ტოვებდა შთაბეჭდილებას, რომ ამ კრტიკის ფონზე კომპანიის საქმიანობის დადებითაც წარმოჩენა იყო მიზანი.

მაგალითად, ჟურნალისტმა იკითხა გარემოსთვის მიყენებულ 30 მილიონიან ზარალზეც, რაზეც რესპონდენტმა უპასუხა, რომ: “2014 წლიდან, ანუ მას შემდეგ, რაც კომპანიამ დაიწყო ოპერირება, გარემოზე მიყენებული ზიანი, სრული პასუხისმგებლობით შემიძლია განგიცხადოთ, გაცილებით ნაკლებია, ვიდრე 30 მილიონი”.

ამ პასუხის მოსმენისას ჟურნალისტს არ გასჩენია კონტრშეკითხვა, კონკრეტულად რა ოდენობის ზიანს აღიარებს კომპანია. ამავე ინტერვიუით გამოჩნდა, რომ ან ჟურნალისტს საერთოდ არ მიუღია მონაწილეობა ამ ინტერვიუს ჩაწერაში, ან არ მოემზადა. ამას აჩვენებს ის გარემოებაც, რომ არ წარუდგინა რესპონდენტს კონკრეტული ზიანის აღმნიშვნელი რიცხვები, რომელიც კომპანიის საქმიანობითაა გამოწვეული და მკითხველისთვის კომპანიის მიმართ არსებულ პრეტენზიებს უფრო საფუძვლიანად წარმოაჩენდა.

აღსანიშნავია, რომ აღნიშნული მასალა რუბრიკაში “ბიზნესპრესი” გამოქვეყნდა გაზეთ “რეზონანსის” 24 ივლისის ნომერში. ამავე გაზეთის ბოლო ფურცელზე ვკითხულობთ, რომ ამ რუბრიკაში გამოქვეყნებული მასალა დაფინანსებულია.

კიდევ ერთი მასალა, რომელიც თავისი შინაარსიდან გამომდინარე სარეკლამო მასალად შეიძლება მივიჩნიოთ 26 ივლისს გამოქვეყნდა და “ვივუსის” მოხმარების წესებს ეხება. მასალაში კითხვა-პასუხით აღწერილი იყო, როგორ შეიძლება ისარგებლოს მომხმარებელმა სწრაფი სესხით.

არცერთ ამ შემთხვევაში რეკლამის აღმნიშვნელი ნიშანი მითითებული არ იყო.

“ტვ პირველის” პოლიტიკური ტოქშოუების წამყვანებმა ნინო ჟიჟილაშვილმა და ვახო სანაიამ EuroBrand Outlet-ის რეკლამაში მიიღეს მონაწილეობა. ფოტოზე, რომელიც მაღაზიის ფეისბუკგვერდზე გამოქვეყნდა ვახო სანაიას ბანერი უჭირავს წარწერით “მე ვიცვამ ევრობრენდში”, ნინო ჟიჟილაშვილს კი - ამავე ბრენდის პოლიეთილენის ჩანთები.

ჟურნალისტის ინტერესთა კონფლიქტის სახელმძღვანელო წესებში, რომელიც “ჟურნალისტურმა ეთიკის ქარტიამ” მოამზადა, ვკითხულობთ:

“ახალი ამბებისა და საზოგადოებრივ პოლიტიკურ თემატიკაზე მომუშავე ჟურნალისტები არ უნდა მონაწილეობდნენ რაიმე პროდუქტის რეკლამაში, ანდა პრომოუშენში. "მაუწყებლობის შესახებ" კანონშიც აღნიშნულია, რომ "იკრძალება ახალი ამბების, საზოგადოებრივ-პოლიტიკური და წინასაარჩევნო დებატების პროგრამის წამყვანის ან ჟურნალისტის ნებისმიერი სახით მონაწილეობა რეკლამაში ან ტელეშოპინგში". ამ ნორმის მთავარი მიზანი ის არის, რომ როდესაც წამყვანის მიერ რეკლამირებული პროდუქტის შესახებ რაიმე ტიპის ინფორმაცია ამავე მედიასაშუალების მიერ გავრცელდება, აუდიტორიამ ეჭვქვეშ არ დააყენოს მისი მიუკერძოებლობა”.

18 ოქტომბრის „ნანუკას შოუში“ ირინა სარიშვილს და მის შვილებს წამყვანმა კომპანია „ჰუმანას“ და „ბიოლანის“ პროდუქცია საჩუქრად გადასცა.

„4 თვის არის ახლა რაც მოვიტანეთ, მაგრამ მათ თქვეს, რომ ბავშვებს ვიდრე დასჭირდებათ მათი საკვები მთელი ამ ხნის განმავლობაში, თავის თავზე აიღებენ“ - უთხრა წამყვანმა რესპონდენტს. შემდეგ კი კომპანიის წარმომადგენელი, ექიმი ნუტრიციოლოგი 4 წუთის განმავლობაში დეტალურად ხსნიდა თითოეული პროდუქტის შემადგენლობას და საუბრობდა მათ დადებით მხარეებზე. ამ დროს, კადრში ჩანდნენ ბავშვებიც.

მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონით პროდუქტის ეთერში განთავსება (Product Placement) დაშვებულია იმ ტიპის გადაცემებში, როგორიც „ნანუკას შოუა", თუმცა გარკვეული წესების დაცვით. კანონის 69-ე მუხლის თანახმად, პროგრამაში პროდუქტის განთავსება ისე უნდა მოხდეს, რომ მან გავლენა არ უნდა მოახდინოს პროგრამის შინაარსზე, არ უნდა მიანიჭოს პროდუქტს გადაჭარბებული მნიშვნელობა და არ უნდა ისმოდეს პროდუქტის შეძენისკენ პირდაპირი მოწოდება.

ბავშვთა საკითხების გაშუქების სახელმძღვანელო წესებში კი აღნიშნულია: "მოერიდეთ ბავშვის ქველმოქმედების ან მოწყალების მიმღებ ობიექტად წარ­ მოჩენას. ხშირად, პოლიტიკოსები, ბიზნესმენები თუ სხვადასხვა ჯგუფები საკუთარი პიარკამპანიისთვის, იმიჯის შესაქმნელად აქტიურად იყენებენ ბავ­ შვებს, მიდიან მათთან და ურიგებენ საჩუქრებს. მედიამ ხელი არ უნდა შეუწყოს ამ ჯგუფებს, აწარმოონ საკუთარი პიარკამპანია ბავშვების გამოყენებით".

„ნანუკა ჟორჟოლიანის შოუს“ 12 სექტემბრის გადაცემაში, სადაც წამყვანი და რესპონდენტი პოლიტიკურ მოდაზე, პოლიტიკაში წასულ ჟურნალისტებზე, საარჩევნო კლიპებსა და პარლამენტართა ჩაცმულობაზე საუბრობდნენ, ერთ-ერთ ბლოკში არასრულწლოვნები „ექსპერტებად“ მოგვევლინენ და წამყვანის თხოვნით, სხვადასხვა პარტიის სლოგანებზე ისაუბრეს.

„რისი თქმა უნდათ პოლიტიკოსებს?“ - ამის განმარტებას ბავშვები შეეცადნენ და უპასუხეს შეკითხვეს: „რას ნიშნავს, ერთად ავიხდინოთ ქართული ოცნება,“ რას გვეუბნება „გასაკეთებელი კიდევ ბევრია,“ „რას გულისხმობს პარტია, თუ ამბობს, ვირჩევ გონიერ ხელისუფლებას?“ განსაკუთრებული ინტერესი „ლეიბორისტული პარტიის“ სლოგანმა („მდიდარს ვართმევთ, ღარიბს ვაძლევთ“) გამოიწვია, რამაც ბავშვებს რობინ ჰუდი მოაგონა.

გადაცემის მთელი ეს ნაწილი და ბავშებისადმი ამგვარი ინფანტილური დამოკიდებულება ტოვებდა შთაბეჭდილებას, რომ საყვარელი ბავშვის ხატი მასალის მიმზიდველობის გასაძლიერებლად გამოიყენებოდა.

ბავშვთა ფსიქოლოგი, მაია ცირამუა, ამბობს, რომ ამა თუ იმ საკითხზე ბავშვების მოსაზრებებით დაინტერესებას მიესალმება: „კარგია, როცა ბავშვი ჩართულია პროცესებში, ეს, ერთი მხრივ, გაძლევს შესაძლებლობას, ნებისმიერი სერვისი გახადო მასზე მორგებული და მეორე მხრივ, ზრდის ბავშვის ჩართულობის, მისი თვითეფექტურობის განცდას.“ თუმცა იქვე დასძენს, რომ ის, რაც ამ გადაცემაში ვნახეთ, განსხვავებული შემთხვევაა: „ეს, რასაც ჩვენ ეკრანზე ვხედავთ, ამ კონცეფციისგან სრულიად განსხვავებულია. ესაა შოუ არა ბავშვის მონაწილეობით, არამედ ბავშვის გამოყენებით. წამყვანი, რომელიც არ არის პარიტეტული, თითქმის ენამოჩლექით საუბრობს და ბავშვს იყენებს, როგორც ჯამბაზს, რომლის მოსაზრებებზეც მაყურებელს უნდა გაეცინოს. ეს დამოკიდებულება არის დამაკნინებელი ბავშვისთვის“.

„იუნისეფის“ მიერ მომზადებულ სახელმძღვანელო წესებში, რომელიც ბავშვისაგან ინტერვიუს აღებას ეხება, ვკითხულობთ: „ბავშვებს არ მოსწონთ, როდესაც მათი სერიოზული კომენტარი მედიაში უფროსების გასართობ ხუმრობად გაიჟღერებს, რაც უფროსისთვის სასაცილოა, ბავშვისთვის შეიძლება ტრაგედია იყოს. ბავშვებს სურთ, რომ თქვენ მათ ისე მოეპყროთ, როგორც ტოლი ტოლს, ანუ ისე, როგორც სხვა ნებსმიერ ადამიანს“.

„მაუწყებელთა ქცევის კოდექსიც“ შეიცავს სახელმძღვანელო რეკომენდაციებს ბავშვების გაშუქებისთვის. კერძოდ, 47-ე მუხლის მე-9 პუნქტი განმარტავს, რომ მშობლის, მეურვის ან მზრუნველის თანხმობის გარეშე, მაუწყებელმა არ უნდა სთხოვოს არასრულწლოვანს ისეთ საკითხზე მოსაზრების გამოთქმა (ინტერვიუ ან/და სამაუწყებლო პროგრამაში მონაწილეობა), რომელზეც სათანადო პასუხის გაცემა მის შესაძლებლობებს აღემატება. მაუწყებელმა უნდა გაითვალისწინოს ისიც, რომ ბავშვები ხშირად აზვიადებენ საკითხებს ან ამბობენ იმას, რისი გაგონებაც, მათი აზრით, სურთ ზრდასრულებს“.

“წყალს შემოგთავაზებთ, ეს ნამდვილად ვიცი, რომ სუფთაა და თან სასარგებლო “.

“ბახმაროს წყალი მიირთვით. სასარგებლოა ჯანმრთელობისთვის და განსაკუთრებით მსხვილი ნაწლავისთვის. ოჰ, მსხვილ ნაწლავს როგორ უხდება თან, ხო ვიცით ჩვენ!”

“რა თქმა უნდა ბახმაროს წყალი. თან ზაფხულია, მაგრად ცხელა. შეველის, ყველაფერს უხდება” - 4 ცნობილი ექიმი, რომლიც ამ ბოლო დროს მუდმივად “ბახმაროთი” და “ნაბეღლავით” გაწყობილ მაგიდასთან ზის, გადაცემის სტუმრებს წყალს თითქმის ყველა გადაცემაში სთავაზობს.

გარდა ამისა, გადაცემების მსვლელობისას, წამყვანები თანამშრომლობისთვის მადლობას უხდიან “ მეგობარ კომპანიას” - “ჰუმანითი ჯორჯიას”. ამ დროს კი კადრში კომპანიის ლოგო და პრეპარატი “ჰეფი ბელი -ფლორა” ჩანს.

მაუწყებლობის და რეკლამის შესახებ კანონებში ტერმინი - “მეგობარი კომპანია” არსად გვხვდება.

სავარაუდოდ, “ჰუმანითი ჯორჯია” გადაცემა “ექიმების” სპონსორია, თუმცა ამის შესახებ არც პროგრამის დასაწყისში და არც დასასრულს მითითება არ არის.

„მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 68-ე მუხლის თანახმად, სპონსორის მიერ ნაწილობრივ ან მთლიანად დაფინანსებულ პროგრამაში სპონსორზე ნათლად მიეთითება მისი სახელის, სასაქონლე ან სხვა მაიდენტიფიცირებელი ნიშნის საშუალებით, პროგრამის დასაწყისში, მიმდინარეობისას ან/და დასასრულს.

„მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონით, პროდუქტის ეთერში განთავსება გადაცემებში დაშვებულია, თუმცა, კანონი მკაცრად განსაზღვრავს განთავსების წესებს. კანონის 69-ე მუხლის თანახმად, პროგრამაში პროდუქტის განთავსება ისე უნდა მოხდეს, რომ “ის არ შეიცავდეს პროდუქტის შეძენისკენ პირდაპირ მოწოდებას” , პროდუქტს გადაჭარბებულ მნიშვნელობას არ უნდა ანიჭებდეს და რეკლამირება გადაცემის შინაარსზე გავლენას არ უნდა ახდენდეს.

თამარ რუხაძე

საზოგადოებრივი მაუწყებლის „პირველი არხის“ ოფიციალურ ვებგვერდზე მითითებულია, რომ გადაცემა „ეტალონი“ სოციალურ-საგანმანათლებლო და „ყველაზე ეროვნული“ მედიაპროექტია. გადაცემის სოციალურ-საგანმანათლებლო დანიშნულებაზე ქვევით ვისაუბრებთ, მაგრამ საინტერესოა, რომელ კრიტერიუმს დაეყრდნო მაუწყებელი, როცა „ეტალონი“ ყველაზე ეროვნულ მედიაპროექტად გამოაცხადა? საერთოდ, შეიძლება მედიაპროდუქტი შინაარსით ეროვნული ან ანტიეროვნული იყოს და თუ შეიძლება, მაშინ რაში გამოიხატება? იქნებ, იმაში, რომ წამყვანი და პროექტის ავტორი გოჩა ტყეშელაშვილი გადაცემის დაწყებისას მაყურებელს ამგვარად ესალმება: „მოგესალმებით, მამულიშვილნო!“; ან იქნებ, იმაში, რომ გადაცემის მონაწილე მოსწავლეებს მუდმივად მიუთითებს, რომ სამშობლო უნდა უყვარდეთ და საკუთარი სკოლა, სოფელი, მუნიციპალიტეტი, ქალაქი და საბოლოოდ, ქვეყანა უნდა ასახელონ; ეს დიდაქტიკური მოწოდებები მთელი გადაცემის განმავლობაში ისმის და მაყურებელში იმ ერთი საბჭოთა გადაცემის ასოციაციას იწვევს, ზრდილობას რომ ტელეეთერიდან ასწავლიდა მოზარდებს.



დიდაქტიკურ მოწოდებებზე ყურადღება შემთხვევით არ გაგვიმახვილებია. გადაცემის სტუმრად მიწვეული მუნიციპალიტეტების გამგებლები, საკრებულოს თავმჯდომარეები, სასულიერო პირები, ბიზნესმენები, მსახიობები, მომღერლები IX-XII კლასის მოსწავლეებს მუდმივად ახსენებენ, რომ მათ საკუთარი ქვეყნის წინაშე ვალი აქვთ, მენტორული და ინტერაქციაზე ნაკლებად მომართული ტონი კი პირდაპირპროპორციულად აისახება მონაწილეების ქცევასა და მიმიკაზე. იმის ნაცვლად, რომ ისედაც სტრესულ გარემოში, სადაც კითხვებზე პასუხის გასაცემად შესაძლებლობების მაქსიმალური მობილიზაცია უწევთ, მეგობრული და ლაღი გარემო დახვდეთ, მათზე გაცილებით უფროსი ადამიანების: პედაგოგების, თანამდებობის პირების, მღვდლებისა თუ იურისტების რჩევა-დარიგებების მოსმენა უწევთ.

მიუხედავად იმისა, რომ „ეტალონი“ მედიაპედაგოგიკაზე დაყრდნობით მომზადებულ გადაცემად მიიჩნევა (როგორც ეს „პირველი არხის“ ვებგვერდზეა გამოქვეყნებული და ამის გამო საერთაშორისო ჯილდოც კი გადასცეს), პროექტის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაკლოვანება სწორედ მედიაპედაგოგიკისთვის აუცილებელ გარემოებაზე ნაკლები ფოკუსირებაა, ეს გარემოება ინტერაქცია გახლავთ. გადაცემის მსვლელობისას ყველაზე ცოტა დრო სწორედ მოზარდების თვითგამოხატვას, მათი მისწრაფებების გაგებას, ინტერესების ხაზგასმას ეთმობა. არ დაგვავიწყდეს ის წნეხიც, რაზეც ზევით ვისაუბრეთ - პროექტის წამყვანი, შემოქმედებითი ჯგუფი და სტუმრებიც თითქოს მხოლოდ იმაზე არიან ორიენტირებულები, რომ ყველა მონაწილე ნამდვილი ეტალონი იყოს სწავლაში, ქცევაში; მათ არავინ ეუბნება, იყვნენ ისეთები, როგორებიც სინამდვილეში არიან: ლაღები, ცნობისმოყვარეები, ხანდახან ზარმაცები, ახლის აღმოჩენაზე ორიენტირებულები.

აქვე ერთი გარემოების შესახებ: ერთგვარ ტრადიციად ჩამოყალიბდა, რომ „ეტალონის“ თითოეული გადაცემა თითოეული მუნიციპალიტეტის სკოლის მოსწავლეებს მიეძღვნას. შესაბამისად, სტუმრად მიწვეულები არიან ამავე მუნიციპალიტეტის თანამდებობის პირები: გამგებელი, საკრებულოს თავმჯდომარე, გამგეობისა თუ საკრებულოს აპარატის თანამშრომლები, ადგილობრივი სასულიერო პირი - ასე ვთქვათ, მუნიციპალიტეტის საერო ხელისუფლების და სასულიერო იერარქიის ოფიციოზი. გადაცემის სტუმრებს, როგორც წესი, აზრის გამოსახატავად არა თუ ნებისმიერ კონკურსანტზე, არამედ გამარჯვებულ მოსწავლეზე მეტი დროც კი ეთმობა.

ამ ადამიანების გადაცემაში მოწვევის მიზანშეწონილობა საკამათოა, გარდა ამისა, ისმის კითხვაც: რა უფრო სასარგებლოა - ის, რომ ერთ გადაცემაში ერთი მუნიციპალიტეტის ანუ ერთი სოციო-კულტურული სივრცის მოსწავლეებმა მიიღონ მონაწილეობა, თუ ყოველი გადაცემა სხვადასხვა დასახლებული პუნქტიდან მიწვეულ მოზარდებს დაეთმოს?! შემეცნებისა და გარემოს აღქმის აქტიურ ფაზაში გადასული ადამიანებისთვის იქნებ ჯობდეს ისეთ შეჯიბრში მონაწილეობა, რომლის შემდეგაც ახალ მეგობრებს შეიძენენ? საქართველოს მრავალეთნიკურობის, რელიგიური მრავალფეროვნებისა და უმცირესობათა არასაკმარისი ინტეგრაციის გათვალისწინებით, ალბათ მეორე ვერსია გაცილებით სასარგებლო იქნებოდა.

თუმცა სწორედ ის გარემოება, რომ თითო გადაცემა თითო მუნიციპალიტეტს ეთმობა, წამყვანს საშუალებას აძლევს, ეთერი ამ მუნიციპალიტეტის პირველ პირებს დაუთმოს. 14 მარტის გადაცემაში ხონის სხვადასხვა სკოლის მოსწავლეები ვნახეთ. დაწყებისას გამოჩნდა ხონის მუნიციპალიტეტის გერბიც, იქვე ისხდნენ ოფიციალური პირებიც, მათ შორის ადგილობრივი საგანმანათლებლო რესურსცენტრის ხელმძღვანელი. რჩება შთაბეჭდილება, რომ სატელევიზიო ეთერიდან ვუყურებთ არა საგანმანათლებლო გადაცემას, არამედ ღია გაკვეთილის ჩანაწერს. ამ მნიშვნელოვან გარემოებებთან ერთად, „ეტალონის“ ძირითადი დარღვევა მაუწყებლობის შესახებ კანონის იმ მუხლების უგულებელყოფაა, რომელიც მაუწყებლის ეთერში რეკლამის განთავსებას და სპონსორობას ეხება. ამის შესახებ საუბარია „საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის“ მიერ გამოქვეყნებულ კვლევაში, ამიტომ ამჯერად აქ მხოლოდ სტატისტიკით შემოვიფარგლებით: 14 მარტის სრული გადაცემის ქრონომეტრაჟი თითქმის 53 წუთი გახლდათ. ამ დროის დიდი ნაწილი - 27 წუთი დაეთმო რეკლამას, გადაცემის მხარდამჭერების, პარტნიორების, მეგობარი კომპანიების ჩამოთვლას და გადაცემაში უხვად მიწვეული სტუმრების მისასალმებელ სიტყვებს.

„ეტალონში“ რეკლამაა ყველგან და ყოველთვის: გადაცემის დასაწყისში, წამყვანის მისალმებაში, დამსწრეთა სკამებთან დადგმულ ბანერებზე, დამსწრეთა მაისურებზე, წამყვანის მაგიდაზე, ჭრებში, სტუდიაში „ეტალონის“ პარტნიორი“ კომპანიის მიერ იმპორტირებული ტრაქტორი დგას, თქვენ წარმოიდგინეთ, რეკლამაა წამყვანის მიერ გადაცემის მონაწილეთათვის დასმულ კითხვებშიც კი. მაგალითისთვის, 14 მარტის გადაცემის პირველი ტურის მეხუთე კითხვა ასეთი გახლდათ:

„თბილისის სატრანსპორტო კომპანია“ ოფიციალურად აცხადებს, რომ საბაგირო გზის 138 სენსორი ავტომატურ რეჟიმში აკონტროლებს ბაგირს, ქარის სიჩქარეს, თითოეულ გორგოლაჭს და ...“

ეს ჩამონათვალი მონაწილეებს ამ ვარიანტებიდან უნდა დაესრულებინათ:

„ა) მორიგე დისპეტჩერს; ბ) ბირთვულ რეაქტორს; გ) მტკვარში წყლის დონეს; დ) ხვია მექანიზმს“

არ ვიცი, სკოლის მოსწავლეებს რა სარგებლობას მოუტანს ამ კითხვაზე პასუხის ცოდნა, მაგრამ ფაქტია, რომ პროექტმა მის მხარდამჭერ „თბილისის სატრანსპორტო კომპანიას“, არაერთხელ წარდგენის გარდა, კითხვის დასმითაც გარკვეული სამსახური გაუწია.

აღსანიშნავია, რომ წამყვანი კითხვებს შორის არსებულ დროსაც კი მხარდამჭერი კომპანიის რეკლამირებისთვის იყენებს: პასუხს კითხვაზე, თუ რამდენჯერ ადგენენ დღე-ღამეში 90 გრადუსიან კუთხეს საათისა და წუთების ისრები, გოჩა ტყეშელაშვილმა კომპანია „არტ ტაიმის“ რეკლამა მოაყოლა ასეთი ტექსტით: „არტ თაიმი - საქართველოში წარმატებაზე ორიენტირებულ ყველა მოქალაქეს მივმართავ, რომ საათები შეიძინოთ არტ თაიმში“.

ასევე სარეკლამო ხასიათის იყო წამყვანის მოწოდება, რომ ყველა აბიტურიენტმა უნდა შემოხაზოს 115 - კავკასიის საერთაშორისო უნივერსიტეტის ნომერი ერთიანი ეროვნული გამოცდების სარეგისტრაციო ანკეტაში; ასევე სარეკლამო იყო ჟესტი, როცა წამყვანი სტუდიაში მდგარი ერთი-ერთი კომპანიის კუთვნილი ტრაქტორიდან გადმოხტა და ისურვა, რომ ყველა ფერმერს მეურნეობის წელში გასამართად ასეთი თითო ტრაქტორი მაინც ჰყავდეს.

მსგავსი სარეკლამო მოწოდებები „ეტალონში“ იმდენად უხვადაა, რომ გადაცემა ერთ ვრცელ ტელეშოპინგს ჰგავს, სადაც მთავარია სტუმრების - თანამდებობის პირების წარდგენა, მათი მისალმება, ბიზნესმენთა მიერ შემოთავაზებული პროდუქტებისა თუ მომსახურეობის პოპულარიზაცია, მოსწავლეები კი ამ ტელეშოპინგის საგანგებოდ შერჩეული მაყურებელ-მონაწილეები არიან, რაც ვფიქრობთ, მოზარდებისადმი არც თუ კეთილსინდისიერ დამოკიდებულებას წარმოაჩენს.