ყაზახეთში მასობრივი ანტისამთავრობო გამოსვლების დაწყებასთან ერთად, მედიაში ვრცელდებოდა სხვადასხვა ყალბი, გადაუმოწმებელი ინფორმაცია ამ ამბების შესახებ. ამას ხელს უწყობდა ქვეყანაში ინტერნეტზე შეზღუდული წვდომაც, რადგან იქ მომუშავე ჟურნალისტები ვერ ან რთულად ახერხებდნენ სანდო ახალი ამბების გამოქვეყნებას.

2 იანვარს ყაზახეთში, ქალაქ ჟანაოზენში თხევადი ბუნებრივი აირის მკვეთრი გაძვირების გამო საპროტესტო აქცია დაიწყო. რამდენიმე დღეში ეს პატარა სოციალურ-ეკონომიკური პროტესტი მასშტაბურ მოძრაობაში გადაიზარდა პოლიტიკური ცვლილებების მოთხოვნით. მღელვარებას სერიოზული დაპირისპირება მოჰყვა ხალხსა და პოლიციელებს შორის. ზუსტი რიცხვი უცნობია, მაგრამ, სავარაუდოდ, ათობით მოქალაქეა დაღუპული.

ჟურნალისტი პიოტრ ტროცენკო რადიო თავისუფლების ყაზახურ ბიუროში მუშაობს. მისი თქმით, ქვეყანაში არეულობების დაწყებიდან მალევე ხელისუფლებამ ინტერნეტთან წვდომა შეზღუდა.

„ყველა ჩვენი რედაქტორი ალმატიშია, იქ კი ინტერნეტი საერთოდ არ იყო. ასტანაში რამდენიმე საათით რთავდნენ. როცა კავშირი აღდგებოდა, თუნდაც დილის 5 ან 6 საათი ყოფილიყო, ვდგებოდი და ვცდილობდი მთელ იმ ინფორმაციაში გავრკვეულიყავი, რომელიც თავზე გვეყრებოდა.” - ყვება პიოტრ ტროცენკო.

ბევრი ჟურნალისტი ამ სიტუაციიდან გამოსავალს იმით პოულობდა, რომ იყენებდა პროქსი სერვერებს და სხვადასხვა ინტერნეტ პროვაიდერს, რომლებიც ქვეყანაში ჯერ კიდევ არ იყო დაბლოკილი. ყაზახეთში ინფორმაციის გაცვლის მთავარი წყარო აპლიკაცია „ტელეგრამის“ არხები გახდა, რომლებიც, როგორც ტროცენკო ამბობს, „ცუდად მუშაობს, მაგრამ მუშაობს“.

ერთ-ერთი პოპულარული ტელეგრამ-არხი ონლაიან ჟურნალს Vlast.kz-ს ეკუთვნის. არეულობების დროს Vlast.kz კოლეგებთან ერთად ხელისუფლებას მიმართავდა თხოვნით (https://t.me/vlastkz/9300 ) ოფიციალური ინფორმაცია თანაბრად მიეწოდებინა ყველა მედიისთვის. საგანგებო სიტუაციების დროს ოფიციალური უწყებების არათანაბარი მიდგომა მედიასაშუალებების მიმართ, კიდევ უფრო ზრდიდა დეზინფორმაციის გავრცელების რისკს.

ყაზახეთში მიმდინარე მოვლენების შესახებ გავრცელებული დეზინფორმაცია პანიკასა და შიშს იწვევსო, წერდა Vlast.kz-ის რედაქცია ხელისუფლებისადმი მიმართვაში: „სიტუაციას ისიც ამძიმებს, რომ ალმათიში აქამდე გათიშულია ინტერნეტი, ქვეყნის სხვა წერტილებში კი შეფერხებით მუშაობს. ჩვენ ვერ ვიღებთ ოფიციალურ პრეს-რელიზებს და კომენტარებს ხელისუფლებისგან. ამ რთულ მომენტში უთანასწორობა რედაქციებს შორის უნდა იყოს აღმოფხვრილი. ჩვენ მკითხველთა დიდ რიცხვს დროულად უნდა მივაწოდოთ უტყუარი ინფორმაცია და შევაჩეროთ ჭორების გავრცელება“.

თუმცა, ოფიციალური ცნობებიც შეიძლება აღმოჩნდეს არასანდო. 9 იანვარს, ყაზახეთის მედიამ, ჯანდაცვის სამინისტროზე დაყრდნობით დაწერა, რომ არეულობების დროს ქვეყანაში 164 ადამიანი დაიღუპა, მაგრამ მოგვიანებით უარყო ეს რიცხვი.

„ხელისუფლებამ უარყო - ტექნიკური შეცდომა იყოო. ახლა არანაირი ინფორმაცია არ არის დაღუპულთა შესახებ. მხოლოდ დაკავებულებზე, მათი რიცხვი 6 ათასს ცდება“ - ამბობს ტროცენკო.

9 იანვარს ყაზახეთის სამთავრობო მედიამ გამოაქვეყნა ერთ-ერთი დაკავებულის დაკითხვის ვიდეოჩანაწერი. ვიდეოში კაცი ამბობდა, რომ ის ალმათიში ყირგიზეთიდან ჩავიდა და მონაწილეობას იღებდა არეულობებში ფულის სანაცვლოდ.

როგორც რადიო თავისუფლების ჟურნალისტი ყვება, მალევე გაირკვა, რომ „ეს ადამიანი ცნობილი ჯაზ-მუსიკოსია ბიშკეკიდან - ვიქრამ რაზუხანოვი. ის წინასაახლწლოდ ჩამოვიდა ალმათიში რამდენიმე კონცერტის ჩასატარებლად, მაგრამ შარში გაეხვა და სცემეს. ამ ყველაფერს დიდი რეაქცია მოჰყვა არა მარტო ყირგიზეთის მოსახლეობაში, არამედ ოფიციალურ წრეებშიც“.

10 იანვარს ვიქრამ რაზუხანოვი გაათავისუფლეს. ის ყირგიზეთში დაბრუნდა და განაცხადა, რომ ის, რასაც გავრცელებულ ვიდეოში ამბობდა, სამშობლოში დასაბრუნებლად დაიბრალა. მისი თქმით, ეს გზა სხვა დაკავებულებმა ურჩიეს: „რომ განაცხადო, თითქოს და ფული შემოგთავაზეს და ალმათიში მიტინგზე ჩამოხვედი, ეგრევე შენს დეპორტაციას მოახდენენ ბიშკეკშიო. ამიტომ დავიბრალე, თუმცა ეს არ გამიკეთებინა“.

მუსიკოსი ჟურნალისტებთან საუბრისას იმასაც ამბობდა, რომ დაკავების პერიოდში, ის არ უწამებიათ, ფიზიკური დაზიანებები კი დაკავების დროს მიიღო.

მათთვის, ვისაც სურს ყაზახეთში მიმდინარე ამბებს თვალი ადევნოს, პიოტრ ტროცენკოს ვთხოვეთ რამდენიმე იქაური სანდო საინფორმაციო წყარო გაეზიარებინა მედიაჩეკერისთვის.

vlast.kz
www.azattyq.org
www.the-village-kz.com
t.me/Zanamiviehali
t.me/protenge
t.me/factcheckkz

ონლაინგამოცემა hotnews-ის მიერ 15 ივნისსს გავრცელებული ინფორმაცია, თითქოს „პანდემია არ არსებობს“, რაც ვითომ, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ეპიდემიოლოგის „სკანდალურმა აღსარებამ“ ცხაყო - ყალბია და ის სიმართლეს არ შეესაბამება.

ვებგვერდზე ვკითხულობთ, რომ ვითომდა ჯანმო-ს კოვიდ-19-თან ბრძოლის ჯგუფის ერთ-ერთმა ხელმძღვანელმა, ინფექციური დაავადებების ეპიდემიოლოგმა მარია ვან კერხოვმა „სენსაციური“ გაცხადება გააკეთა, რომლის თანახმადაც „კარანტინისა და კომენდანტის საჭიროება არ არსებობს და ყველაფერი ეს ხელისუფლების მოთხოვნას წარმაოდგენდა ჩანასახშივე“.

„პანდემია არ არის. ეპიდემია არ არსებობს. არავითარი ვაქცინა არ არის საჭირო. ჯანმრთელ ადამიანს არ სჭირდება ხელთათმანები, პირბადე და სხვა დამცავი საშუალებები. არ იყო აგრეთვე არც კარანტინის და კომენდანტის საათის საჭიროება და არც ე.წ კონტაქტების გამოკვლევა, ვირუსი ზედაპირზე ვერ ცოცხლობს - ამგვარი იზოლაცია მხოლოდ მთავრობების მოთხოვნა იყო. ნებისმიერ ორგანიზაციას, ფიტნეს-კლუბს, თეატრებსა და რესტორნებს/კაფე-ბარებს საშუალება აქვთ, იმუშაონ სრული დატვირთვით“, - ციტირებს გამოცემა ვითომდა მარია ვან კერხოვის სიტყვებს.

გამოცემა აგრეთვე ამბობს, რომ ეპიდემიოლოგის მთავარი რეკომენდაცია სიცხის გაზომვაა და თითქოს, მისივე თქმით, „სხვა სახის ვირუსებით საგრძნობლად მეტი ადამიანი კვდება ყოველწლიურად ვიდრე კორონავირუსით“.

ინფორმაციის ნამდვილობის დასტურად მასალას ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ვიდეო ახლავს, რომელშიც მარია ვან კერხოვი კოვიდ-19-ის შესახებ ნამდვილად საუბრობს, თუმცა იგი მასალაში მოტანილი ინფორმაციის აბსოლუტურად საპირისპიროს ამბობს. თანდართულ ვიდეოში, კერხოვი კოვიდ-19-ის მქონე ასიმპტომურ პაციენტებსა და მათ მიერ ვირუსის გავრცელებისა და სხვა ადამიანისთვის მისი გადადების შესაძლებლობაზე მსჯელობს.

ვიდემასალას ზედა მარცხენა კუთხეში აღწერილობაც აღლავს, სადაც შემდეგს ვკითხულობთ: „ჯანმო-ს განცხადებით, კოვიდ-19-ის მქონე ასიმპტომური პაციენტებისგან ვირუსის გადადება იშვიათია“.

ვიძიებთ ინფორმაციას იმის შესახებ, თუ როგორ გამოვლინდა ასიმპტომური შემთხვევები? მათი უმეტესობა ინფიცირებული პაციენტების კონტაქტებიდან გამოვლინდა. იგი სხვადასხვა ქვეყნის პრაქტიკისა დაგამოცდილების გათვალისწინებით, დასძენს, რომ კვლევებისა და დაკვირვების მიხედვით, აღმოჩნდა, რომ ასიმპტომური პაციენტიდან კოვიდ-19-ის გავრცელების შემთხვევები „იშვიათია“.

„ფოკუსირება სიმპტომების მქონე პაციენტებზე უნდა მოხდეს. თუკი ასე მოვიქცევით, ასევე გამოვიკლევთ მათ კონტაქებს და მათ იზოლაციას მოვახდენთ, ვირუსის გადაცემის რისკები მნიშვნელოვნად შემცირდება. არსებული მონაცემების მიხედვით, ასიმპტომური პაციენტებიდან ინფექციის გადაცემის შემთხვევები იშვიათია“, - ამბობს იგი.

ვიდეოდან, რომელიც მასალას ახლავს, ნათლად ჩანს, რომ მარია ვან კერხოვი არც ეპიდემიის არარსებობაზე საუბრობს და პირიქით, ინფექციის გავრცელების რისკების შესამცირებლად, იგი ინფიცირებული პაციენტების კონტაქტების გამოკვლევისა და მათი იზოლაციის მნიშვნელობაზე მიუთითებს. ალტერნატივის სახით, სხვა წყარო, რომელიც მასალაში ავტორის მსჯელობის ნამდვილობას დაადასტურებდა, მასალაში არ იძებნება.

ამასთან, მნიშვნელოვანია ისიც, რომ აღნიშნულის შესახებ, არც რომელიმე სოლიდურ გამოცემას დაუწერია და დამატებითი კომენტარები არც ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციაში გაკეთებულა, რაც მოწოდებული ინფორმაციის რეალურობას ცალსახად კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს.

აღსანიშნავია, რომ ონლაინგამოცემის ვეგვერდზე, თავად hotnews-ის რედაქციის, მფლობელებისა და გამოცემის საქმიანობის მიზნების შესახებ ინფორმაცია არ იძებნება. ამასთან, მასალაზე მუშაობის მომენტში გამოცემის (16 ივნისი, 01:40 სთ) ვეგვერდიდან წინამდებარე მასალა გაქრა და მასალის ლინკზე გადასვლისას მხოლოდ შეცდომა 404 იძებნება.

Hotnews-ზე დაყრდნობით მასალა იდენტური ტექსტით tinp.ge-მ და qartuliazri.reportiori.ge -მ გადააკოპირა. ორივე მათგანმა ამბის პირველწყაროდ სწორედ hotnews.ge მიუთითა.

ონლაინგამოცემა hotnews-ის მიერ 15 ივნისსს გავრცელებული ინფორმაცია, თითქოს „პანდემია არ არსებობს“, რაც ვითომ, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ეპიდემიოლოგის „სკანდალურმა აღსარებამ“ ცხაყო - ყალბია და ის სიმართლეს არ შეესაბამება.

ვებგვერდზე ვკითხულობთ, რომ ვითომდა ჯანმო-ს კოვიდ-19-თან ბრძოლის ჯგუფის ერთ-ერთმა ხელმძღვანელმა, ინფექციური დაავადებების ეპიდემიოლოგმა მარია ვან კერხოვმა „სენსაციური“ გაცხადება გააკეთა, რომლის თანახმადაც „კარანტინისა და კომენდანტის საჭიროება არ არსებობს და ყველაფერი ეს ხელისუფლების მოთხოვნას წარმაოდგენდა ჩანასახშივე“.

„პანდემია არ არის. ეპიდემია არ არსებობს. არავითარი ვაქცინა არ არის საჭირო. ჯანმრთელ ადამიანს არ სჭირდება ხელთათმანები, პირბადე და სხვა დამცავი საშუალებები. არ იყო აგრეთვე არც კარანტინის და კომენდანტის საათის საჭიროება და არც ე.წ კონტაქტების გამოკვლევა, ვირუსი ზედაპირზე ვერ ცოცხლობს - ამგვარი იზოლაცია მხოლოდ მთავრობების მოთხოვნა იყო. ნებისმიერ ორგანიზაციას, ფიტნეს-კლუბს, თეატრებსა და რესტორნებს/კაფე-ბარებს საშუალება აქვთ, იმუშაონ სრული დატვირთვით“, - ციტირებს გამოცემა ვითომდა მარია ვან კერხოვის სიტყვებს.

გამოცემა აგრეთვე ამბობს, რომ ეპიდემიოლოგის მთავარი რეკომენდაცია სიცხის გაზომვაა და თითქოს, მისივე თქმით, „სხვა სახის ვირუსებით საგრძნობლად მეტი ადამიანი კვდება ყოველწლიურად ვიდრე კორონავირუსით“.

ინფორმაციის ნამდვილობის დასტურად მასალას ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ვიდეო ახლავს, რომელშიც მარია ვან კერხოვი კოვიდ-19-ის შესახებ ნამდვილად საუბრობს, თუმცა იგი მასალაში მოტანილი ინფორმაციის აბსოლუტურად საპირისპიროს ამბობს. თანდართულ ვიდეოში, კერხოვი კოვიდ-19-ის მქონე ასიმპტომურ პაციენტებსა და მათ მიერ ვირუსის გავრცელებისა და სხვა ადამიანისთვის მისი გადადების შესაძლებლობაზე მსჯელობს.

ვიდემასალას ზედა მარცხენა კუთხეში აღწერილობაც აღლავს, სადაც შემდეგს ვკითხულობთ: „ჯანმო-ს განცხადებით, კოვიდ-19-ის მქონე ასიმპტომური პაციენტებისგან ვირუსის გადადება იშვიათია“.

ვიძიებთ ინფორმაციას იმის შესახებ, თუ როგორ გამოვლინდა ასიმპტომური შემთხვევები? მათი უმეტესობა ინფიცირებული პაციენტების კონტაქტებიდან გამოვლინდა. იგი სხვადასხვა ქვეყნის პრაქტიკისა დაგამოცდილების გათვალისწინებით, დასძენს, რომ კვლევებისა და დაკვირვების მიხედვით, აღმოჩნდა, რომ ასიმპტომური პაციენტიდან კოვიდ-19-ის გავრცელების შემთხვევები „იშვიათია“.

„ფოკუსირება სიმპტომების მქონე პაციენტებზე უნდა მოხდეს. თუკი ასე მოვიქცევით, ასევე გამოვიკლევთ მათ კონტაქებს და მათ იზოლაციას მოვახდენთ, ვირუსის გადაცემის რისკები მნიშვნელოვნად შემცირდება. არსებული მონაცემების მიხედვით, ასიმპტომური პაციენტებიდან ინფექციის გადაცემის შემთხვევები იშვიათია“, - ამბობს იგი.

ვიდეოდან, რომელიც მასალას ახლავს, ნათლად ჩანს, რომ მარია ვან კერხოვი არც ეპიდემიის არარსებობაზე საუბრობს და პირიქით, ინფექციის გავრცელების რისკების შესამცირებლად, იგი ინფიცირებული პაციენტების კონტაქტების გამოკვლევისა და მათი იზოლაციის მნიშვნელობაზე მიუთითებს. ალტერნატივის სახით, სხვა წყარო, რომელიც მასალაში ავტორის მსჯელობის ნამდვილობას დაადასტურებდა, მასალაში არ იძებნება.

ამასთან, მნიშვნელოვანია ისიც, რომ აღნიშნულის შესახებ, არც რომელიმე სოლიდურ გამოცემას დაუწერია და დამატებითი კომენტარები არც ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციაში გაკეთებულა, რაც მოწოდებული ინფორმაციის რეალურობას ცალსახად კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს.

აღსანიშნავია, რომ ონლაინგამოცემის ვეგვერდზე, თავად hotnews-ის რედაქციის, მფლობელებისა და გამოცემის საქმიანობის მიზნების შესახებ ინფორმაცია არ იძებნება. ამასთან, მასალაზე მუშაობის მომენტში გამოცემის (16 ივნისი, 01:40 სთ) ვეგვერდიდან წინამდებარე მასალა გაქრა და მასალის ლინკზე გადასვლისას მხოლოდ შეცდომა 404 იძებნება.

Hotnews-ზე დაყრდნობით მასალა იდენტური ტექსტით tinp.ge-მ და qartuliazri.reportiori.ge -მ გადააკოპირა. ორივე მათგანმა ამბის პირველწყაროდ სწორედ hotnews.ge მიუთითა.

კორონავირუსის პანდემიიდან დღემდე, ვირუსთან დაკავშირებით არაერთი დეზინფორმაცია გავრცელდა, ისევე სწრაფად, როგორც თავად ვირუსი. მოგიყვებით, სამ ფართოდ გავრცელებულ მითზე Covid-19 შესახებ, რომლებმაც მსოფლიო მოიცვა და ადამიანების სიცოცხლესაც შეუქმნა საფრთხე.

 

საშიში მითები

1. მითია, რომ სუნთქვის შეკავებით გაიგებთ გაქვთ თუ არა კორონავირუსი

ინფორმაცია იმის შესახებ, რომ თითქოს სუნთქვის შეკავებით კორონავირუსის დიაგნოსტირებაა შესაძლებელი, ჯერ კიდევ მარტში გავრცელდა. სოციალურ ქსელში ასეთი ინფორმაციის წყაროდ ძირითადად იაპონელი ან ტაივანელი ექიმები, ზოგ შემთხვევაში სტენფორდის უნივერსიტეტის მკვლევრები არიან დასახელებული.

მითის თანახმად, თუ ადამიანი ღრმად ჩასუნთქვის შემდეგ სუნთქვას 10 და მეტი წამის განმავლობაში ისე შეიკავებს, რომ არ დაახველებს, მაშინ მას Covid-19 არ აქვს. ხშირად ამ მითს თან ახლავს რეკომენდაცია, რომ დასახელებული მეთოდით თავი ყოველ დილით სუფთა ჰაერზე უნდა შეიმოწმოთ.

დეზინფორმაცია ისე სწრაფად გავრცელდა, რომ სოციალურ ქსელ TikTok-ზე გამოწვევად იქცა, - მომხმარებლები ჰეშთეგებით #Corona10secchallenge და #NoCoronaTestChallenge ვიდეოებს ტვირთავენ, რომელშიც სუნთქვას 10 წამის განმავლობაში იკავებენ. ასეთ ვიდეოებს საერთო ჯამში 10 მილიონზე მეტი ნახვა აქვს.

სინამდვილეში, სუნთქვის შეკავებით კორონავირუსის დიაგნოსტირება შეუძლებელია.

• Reuters-თან საუბრისას ინფექციური დაავადებების სპეციალისტი ტომას ნაში "სუნთქვის ტესტს" გამოგონილს უწოდებს.
  
  
• მერილენდის უნივერიტეტში ინფექციური დაავადებების მიმართულების ხელმძღვანელის ფაჰიმ იუნესის განმარტებით, Covid-19-ის მქონე ახალგაზრდა პაციენტების უმრავლესობას სუნთქვის შეკავება 10 წამზე მეტ ხანს შეუძლია, ხოლო მოხუცები, რომელთაც ვირუსი არ აქვთ, დიდი ალბათობით, ვერ შეძლებენ სუნთქვა დიდხანს შეიკავონ, შესაბამისად ვირუსის დადგენა ამ მეთოდით არასწორია.
  
  
• გავრცელებულ მითს Twitter-ზე გამოეხმაურა სტენფორდის უნივერსიტეტიც და გავრცელებულ დეზინფორმაციასთან უნივერსიტეტის კავშირი უარყო.

2. მითია, რომ ცხელი წყლის დალევა კორონავირუსისგან დაგიცავთ

Covid -19-ის გამომწვევი ვირუსის Sars-CoV-2-ის პრევენციისა და მისი დამარცხების მიზნით ცხელი წყლის დალევა რეკომენდებული არ არის. "ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის" ინფორმაციით, SARS კორონავირუსი (Sars-CoV-2-ის მსგავსი ვირუსი) მინიმუმ 56C-ზე კვდება. საკვების მაღალ ტემპერატურაზე მომზადებით, ვირუსი მოკვდება, თუმცა ეს ტემპერატურა იმდენად მაღალია ადამიანის ორგანიზმისთვის, რომ მისი პირდაპირ მიღება დამწვრობას გამოიწვევს.

მითი, საქართველოს შემთხვევაში, სოციალურ ქსელსაც გასცდა და მედიასაშუალებები მოიცვა. მაგალითად, 22 მარტს “მთავარი არხის” გადაცემა “მთავარ აქცენტებში” წამყვანმა მაყურებელს ცხელი სითხის 20 წუთში ერთხელ დალევა ურჩია.

გავრცელებული დეზინფორმაციის დაჯერების გამო რამდენიმე ადამიანი დამწვრობის ცენტრშიც მოხვდა. 16 აპრილს თბილისის დამწვრობის ცენტრის დირექტორი გუგა ქაშიბაძე "ნეტგაზეთთან" აცხადებდა, რომ კორონავირუსის წინააღმდეგ პროფილაკტიკის მიზნით რამდენიმე მოქალაქემ ადუღებული წყალი დალია, რის შედეგადაც მათი ნაწილს პირის ღრუს დამწვრობის გამო ამბულატორიული მკურნალობა  დასჭირდა.

ექიმ-ინფექციონისტის მაია ბუწაშვილის განმარტებით, არ არსებობს სამეცნიერო მტკიცებულებები, რომ დიდი რაოდენობით თბილი წყლის დალევა ვირუსით ინფიცირებით რისკს ამცირებს.


3. სახიფათო მითია, რომ მეთილის სპირტის გამოყენება კორონავირუსის პრევენციის ან/და მკურნალობის საშუალებაა

მეთილის სპირტის იგივე მეთანოლის შესახებ გავრცელებულმა დეზინფორმაციამ ადამიანების სიცოცხლე იმსხვერპლა. გამოცემა Time-ის ინფორმაციით, Covid-19-ის მკურნალობის მიზნით მეთილის სპირტის მიღების გამო ირანში 700-ზე მეტი ადამიანი დაიღუპა. ალკოჰოლური ინტოქსიკაციის გამო 100-მდე პირმა კი მხედველობა დაკარგა.

"ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის" განმარტებით, მეთანოლი სიცოცხლისთვის საშიში ნივთიერებაა, მას არ შეუძლია კორონავირუსის დაავადების განკურნება და მისი მიღება საფრთხეს უქმნის ადამიანის სიცოცხლეს.


cc: stopcov.ge 

 

Covid-19-ის „ინფოდემია“ - როგორ დავიცვათ თავი დეზინფორმაციისგან 

 

პანდემიის პარალელურად ადამიანებისთვის საფრთხეს Covid-19-ის "ინფოდემიაც" წარმოადგენს. დეზინფორმაცია კლავს და ამის ნათელი მაგალითი ირანის ზემოთხსენებული შემთხვევაა. სწორედ ამ "ინფოდემიისგან" თავის დასაცავად Poynter-ი ახალი ამბების აუდიტორიას რამდენიმე მარტივ რჩევას სთავაზობს.

1. ნუ გააზიარებთ Covid-19-ის შესახებ ინფორმაციას მაშინვე, როგორც კი ნახავთ, განსაკუთრებით თუ ის სკანდალურია. აუცილებელად გადაამოწმეთ რამდენად რეალურია ამბავი.

2. შეამოწმეთ წყარო

მნიშვნელოვანია რაზე დაყრდნობით ვრცელდება ინფორმაცია. კორონავირუსის შესახებ სანდო წყაროებია "ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია", აშშ-ის დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრი, ასევე ჯანდაცვის ადგილობრივი ოფიციალური ორგანოები.

3. უფრო მეტად ენდეთ მეცნიერებს, ვიდრე პოლიტიკოსებს

უკვე არაერთი შემთხვევა დაგროვდა, როდესაც პოლიტიკოსებმა კორონავირუსთან დაკავშირებით შეცდომაში შემყვანი განცხადებები გაავრცელეს. ამის მიზეზი შესაძლოა პოლიტიკური მიზნები ან უბრალოდ ამ საკითხთან დაკავშირებით არაკომპეტენტურობა იყოს. თუ ინფორმაციის წყარო პოლიტიკოსია, იყავით სკეპტიკურები და გადაამოწმეთ მათი ნათქვამი.

4. დააკვირდით თქვენს ემოციებს

თუ ინფორმაციის მიღებისას გაქვთ ძლიერი ემოცია, ეს კიდევ ერთი ნიშანია იმისა, რომ სხვებისთვის გაზიარებამდე, ეს ინფორმაცია უნდა გადაამოწმოთ.

5. შეამოწმეთ ფოტოები და ვიდეოები

დეზინფორმაცია ხშირად ვიზუალური მასალით ვრცელდება. ფოტოებისა და ვიდეოების გადასამოწმებლად შეგიძლიათ გამოიყენოთ First Draft-ის რესურსები, InVid-ი და RevEye. ფაქტების გადამმოწმებელი ქსელის Vishvas News-ის ამ ფაილში კი დეტალურადაა აღწერილი ფოტოებისა და ვიდეოების შემოწმების გზები.

6. ვირუსთან დაკავშირებით განახლებული ინფორმაცია სანდო წყაროებიდან მიიღეთ.

კორონავირუსთან დაკავშირებით სხვა მითებისა და არსებული გამოწვევების შესახებ მასალებს შეგიძლიათ ამ ბმულზე გაეცნოთ.

---

სტატია მოამზადა "მედიაჩეკერმა" აღმოსავლეთ-დასავლეთის მართვის ინსტიტუტის (EWMI) ACCESS-ის პროექტის მხარდაჭერით ამერიკის შეერთებული შტატების საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს (USAID) დაფინანსებით. სტატიის შინაარსზე პასუხისმგებელია "მედიაჩეკერი". ის შესაძლოა არ გამოხატავდეს USAID-ის, ამერიკის შეერთებული შტატების მთავრობის ან/და EWMI-ს შეხედულებებს.

კორონავირუსის პანდემიიდან დღემდე, ვირუსთან დაკავშირებით არაერთი დეზინფორმაცია გავრცელდა, ისევე სწრაფად, როგორც თავად ვირუსი. მოგიყვებით, სამ ფართოდ გავრცელებულ მითზე Covid-19 შესახებ, რომლებმაც მსოფლიო მოიცვა და ადამიანების სიცოცხლესაც შეუქმნა საფრთხე.

 

საშიში მითები

1. მითია, რომ სუნთქვის შეკავებით გაიგებთ გაქვთ თუ არა კორონავირუსი

ინფორმაცია იმის შესახებ, რომ თითქოს სუნთქვის შეკავებით კორონავირუსის დიაგნოსტირებაა შესაძლებელი, ჯერ კიდევ მარტში გავრცელდა. სოციალურ ქსელში ასეთი ინფორმაციის წყაროდ ძირითადად იაპონელი ან ტაივანელი ექიმები, ზოგ შემთხვევაში სტენფორდის უნივერსიტეტის მკვლევრები არიან დასახელებული.

მითის თანახმად, თუ ადამიანი ღრმად ჩასუნთქვის შემდეგ სუნთქვას 10 და მეტი წამის განმავლობაში ისე შეიკავებს, რომ არ დაახველებს, მაშინ მას Covid-19 არ აქვს. ხშირად ამ მითს თან ახლავს რეკომენდაცია, რომ დასახელებული მეთოდით თავი ყოველ დილით სუფთა ჰაერზე უნდა შეიმოწმოთ.

დეზინფორმაცია ისე სწრაფად გავრცელდა, რომ სოციალურ ქსელ TikTok-ზე გამოწვევად იქცა, - მომხმარებლები ჰეშთეგებით #Corona10secchallenge და #NoCoronaTestChallenge ვიდეოებს ტვირთავენ, რომელშიც სუნთქვას 10 წამის განმავლობაში იკავებენ. ასეთ ვიდეოებს საერთო ჯამში 10 მილიონზე მეტი ნახვა აქვს.

სინამდვილეში, სუნთქვის შეკავებით კორონავირუსის დიაგნოსტირება შეუძლებელია.

• Reuter-თან საუბრისას ინფექციური დაავადებების სპეციალისტი ტომას ნაში "სუნთქვის ტესტს" გამოგონილს უწოდებს.
  
  
• მერილენდის უნივერიტეტში ინფექციური დაავადებების მიმართულების ხელმძღვანელის ფაჰიმ იუნესის განმარტებით, Covid-19-ის მქონე ახალგაზრდა პაციენტების უმრავლესობას სუნთქვის შეკავება 10 წამზე მეტ ხანს შეუძლია, ხოლო მოხუცები, რომელთაც ვირუსი არ აქვთ, დიდი ალბათობით, ვერ შეძლებენ სუნთქვა დიდხანს შეიკავონ, შესაბამისად ვირუსის დადგენა ამ მეთოდით არასწორია.
  
  
• გავრცელებულ მითს Twitter-ზე გამოეხმაურა სტენფორდის უნივერსიტეტიც და გავრცელებულ დეზინფორმაციასთან უნივერსიტეტის კავშირი უარყო.

2. მითია, რომ ცხელი წყლის დალევა კორონავირუსისგან დაგიცავთ

Covid -19-ის გამომწვევი ვირუსის Sars-CoV-2-ის პრევენციისა და მისი დამარცხების მიზნით ცხელი წყლის დალევა რეკომენდებული არ არის. "ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის" ინფორმაციით, SARS კორონავირუსი (Sars-CoV-2-ის მსგავსი ვირუსი) მინიმუმ 56C-ზე კვდება. საკვების მაღალ ტემპერატურაზე მომზადებით, ვირუსი მოკვდება, თუმცა ეს ტემპერატურა იმდენად მაღალია ადამიანის ორგანიზმისთვის, რომ მისი პირდაპირ მიღება დამწვრობას გამოიწვევს.

მითი, საქართველოს შემთხვევაში, სოციალურ ქსელსაც გასცდა და მედიასაშუალებები მოიცვა. მაგალითად, 22 მარტს “მთავარი არხის” გადაცემა “მთავარ აქცენტებში” წამყვანმა მაყურებელს ცხელი სითხის 20 წუთში ერთხელ დალევა ურჩია.

გავრცელებული დეზინფორმაციის დაჯერების გამო რამდენიმე ადამიანი დამწვრობის ცენტრშიც მოხვდა. 16 აპრილს თბილისის დამწვრობის ცენტრის დირექტორი გუგა ქაშიბაძე "ნეტგაზეთთან" აცხადებდა, რომ კორონავირუსის წინააღმდეგ პროფილაკტიკის მიზნით რამდენიმე მოქალაქემ ადუღებული წყალი დალია, რის შედეგადაც მათი ნაწილს პირის ღრუს დამწვრობის გამო ამბულატორიული მკურნალობა  დასჭირდა.

ექიმ-ინფექციონისტის მაია ბუწაშვილის განმარტებით, არ არსებობს სამეცნიერო მტკიცებულებები, რომ დიდი რაოდენობით თბილი წყლის დალევა ვირუსით ინფიცირებით რისკს ამცირებს.


3. სახიფათო მითია, რომ მეთილის სპირტის გამოყენება კორონავირუსის პრევენციის ან/და მკურნალობის საშუალებაა

მეთილის სპირტის იგივე მეთანოლის შესახებ გავრცელებულმა დეზინფორმაციამ ადამიანების სიცოცხლე იმსხვერპლა. გამოცემა Time-ის ინფორმაციით, Covid-19-ის მკურნალობის მიზნით მეთილის სპირტის მიღების გამო ირანში 700-ზე მეტი ადამიანი დაიღუპა. ალკოჰოლური ინტოქსიკაციის გამო 100-მდე პირმა კი მხედველობა დაკარგა.

"ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის" განმარტებით, მეთანოლი სიცოცხლისთვის საშიში ნივთიერებაა, მას არ შეუძლია კორონავირუსის დაავადების განკურნება და მისი მიღება საფრთხეს უქმნის ადამიანის სიცოცხლეს.


cc: stopcov.ge 

 

Covid-19-ის „ინფოდემია“ - როგორ დავიცვათ თავი დეზინფორმაციისგან 

 

პანდემიის პარალელურად ადამიანებისთვის საფრთხეს Covid-19-ის "ინფოდემიაც" წარმოადგენს. დეზინფორმაცია კლავს და ამის ნათელი მაგალითი ირანის ზემოთხსენებული შემთხვევაა. სწორედ ამ "ინფოდემიისგან" თავის დასაცავად Poynter-ი ახალი ამბების აუდიტორიას რამდენიმე მარტივ რჩევას სთავაზობს.

1. ნუ გააზიარებთ Covid-19-ის შესახებ ინფორმაციას მაშინვე, როგორც კი ნახავთ, განსაკუთრებით თუ ის სკანდალურია. აუცილებელად გადაამოწმეთ რამდენად რეალურია ამბავი.

2. შეამოწმეთ წყარო

მნიშვნელოვანია რაზე დაყრდნობით ვრცელდება ინფორმაცია. კორონავირუსის შესახებ სანდო წყაროებია "ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია", აშშ-ის დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრი, ასევე ჯანდაცვის ადგილობრივი ოფიციალური ორგანოები.

3. უფრო მეტად ენდეთ მეცნიერებს, ვიდრე პოლიტიკოსებს

უკვე არაერთი შემთხვევა დაგროვდა, როდესაც პოლიტიკოსებმა კორონავირუსთან დაკავშირებით შეცდომაში შემყვანი განცხადებები გაავრცელეს. ამის მიზეზი შესაძლოა პოლიტიკური მიზნები ან უბრალოდ ამ საკითხთან დაკავშირებით არაკომპეტენტურობა იყოს. თუ ინფორმაციის წყარო პოლიტიკოსია, იყავით სკეპტიკურები და გადაამოწმეთ მათი ნათქვამი.

4. დააკვირდით თქვენს ემოციებს

თუ ინფორმაციის მიღებისას გაქვთ ძლიერი ემოცია, ეს კიდევ ერთი ნიშანია იმისა, რომ სხვებისთვის გაზიარებამდე, ეს ინფორმაცია უნდა გადაამოწმოთ.

5. შეამოწმეთ ფოტოები და ვიდეოები

დეზინფორმაცია ხშირად ვიზუალური მასალით ვრცელდება. ფოტოებისა და ვიდეოების გადასამოწმებლად შეგიძლიათ გამოიყენოთ First Draft-ის რესურსები, InVid-ი და RevEye. ფაქტების გადამმოწმებელი ქსელის Vishvas News-ის ამ ფაილში კი დეტალურადაა აღწერილი ფოტოებისა და ვიდეოების შემოწმების გზები.

6. ვირუსთან დაკავშირებით განახლებული ინფორმაცია სანდო წყაროებიდან მიიღეთ.

კორონავირუსთან დაკავშირებით სხვა მითებისა და არსებული გამოწვევების შესახებ მასალებს შეგიძლიათ ამ ბმულზე გაეცნოთ.

---

სტატია მოამზადა "მედიაჩეკერმა" აღმოსავლეთ-დასავლეთის მართვის ინსტიტუტის (EWMI) ACCESS-ის პროექტის მხარდაჭერით ამერიკის შეერთებული შტატების საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს (USAID) დაფინანსებით. სტატიის შინაარსზე პასუხისმგებელია "მედიაჩეკერი". ის შესაძლოა არ გამოხატავდეს USAID-ის, ამერიკის შეერთებული შტატების მთავრობის ან/და EWMI-ს შეხედულებებს.

ევროსკეპტიციზმი და ანტიდასავლური განწყობების გაძლიერება, უკვე იქცა Covid-19-ის თანმდევ “სიმპტომად”. პრორუსული მედია ბოლო პერიოდში განსაკუთრებულად ცდილობს მკითხველი დაარწმუნოს, რომ ევროკავშირმა წევრი სახელმწიფოები ბედის ანაბარა მიატოვა და მათი მშველელი რუსეთი აღმოჩნდა.

25 მარტს, "საქართველო და მსოფლიომ" გამოაქვეყნა სტატია სათაურით - “ევროკავშირმა იტალია ბედის ანაბარა მიაგდო. რუსეთმა დახმარების ხელი გაუწოდა”, რომელშიც ხაზგასმულია, რომ “ვლადიმერ პუტინმა იტალიელ ხალხსა და იტალიის ხელმძღვანელობას თანადგომა გამოუცხადა უკიდურესად მძიმე ეპიდემიოლოგიური მდგომარეობის გამო, რომელიც ქვეყანაში არის შექმნილი. კონტემ მადლობა გადაუხადა რუსეთს დასახმარებლად გადადგმული ნაბიჯებისთვის”.

“რუსეთის სამხედრო-კოსმოსური ძალების თვითმფრინავით 22 მარტს იტალიაში ჩავიდა სამხედრო ვირუსოლოგებისა და მედიკოსების რვა ბრიგადა, ჩაიტანეს ტრანსპორტისა და ტერიტორიის აეროზოლური დეზინფექციის კომპლექტები, აგრეთვე სამედიცინო მოწყობილობა”, - ვკითხულობთ სტატიაში.

რუსეთის გზავნილს იტალიისადმი დიდი განხილვა და კრიტიკა მოჰყვა. რუსეთმა მართლა გაუგზავნა იტალიას დახმარება სლოგანით ”სიყვარულით რუსეთისგან”. თუმცა სინამდვილეში მისია არა რუსეთის ჯანდაცვის, არამედ თავდაცვის სამინისტრომ განახორციელა.

ამ გზავნილზე ბევრი შეფასება დაიწერა იტალიურ მედიაში. მაგალითად იტალიური გამოცემა la stampa წერდა, რომ ამ ჰუმანიტარული დახმარების უმრავლესობა გამოუსადეგარი იყო და სინამდვილეში მას პოლიტიკური მიზანი ჰქონდა.

ასევე ერთ-ერთ იტალიურ გამოცემაში გავრცელდა ამბავი, რომ იტალიისადმი გაწეული დახმარებისთვის, რუსეთი იტალიის მოქალაქეებს, პუტინისთვის ვიდეორგოლით მადლობის გადახდის სანაცვლოდ ფულს სთავაზობდა.

14 აპრილს, იგივე გზავნილებით, “საქართველო და მსოფლიომ” მკითხველს კიდევ ერთი მასალა შესთავაზა. სტატიაში - “ევროკავშირმა სლოვენია ბედის ანაბარა მიატოვა”, გამოცემა სლოვენიის პრემიერ-მინისტრზე დაყრდნობით წერს, რომ “ეპიდემიის დაწყებიდან დღემდე სლოვენიას ევროკავშირისგან ერთი ნიღაბიც კი არ აქვს მიღებული და ქვეყანა მხოლოდ საკუთარი თავისა და რეგიონში მეგობრების იმედზეა”.

სად და როდის გააკეთა სლოვენიის პრემიერმა ასეთი განცხადება, მასალაში ამის დამადასტურებელი რამე წყარო მითითებული არ არის. მსგავსი განცხადება არც სხვა ქართულ, მათ შორის არც პრორუსულ საიტზე და არც უცხოურ გამოცემებში არ იძებნება.

იმავე დღეს, იგივე გამოცემაში, კიდევ ერთი მსგავსი სტატია იძებნება. ამჯერად, გამოცემა მხოლოდ ერთი ქვეყნის მაგალითით არ კმაყოფილდება. სტატიაში, სათაურით: “რუსეთი ეხმარება სერბეთსა და სირიას კორონავირუსთან ბრძოლაში”, ავტორი გვიყვება, როგორ სთხოვს ყველა დახმარებას რუსეთს. იქვე, გვიკონკრეტებს, რა დახმარებას უგზავნის რუსეთი ამ ქვეყნებს.

ევროკავშირის მიერ გამოქვეყნებულ ანგარიშზე დაყრდნობით, როიტერსი ჯერ კიდევ მარტში წერდა, რომ ევროკავშირის წინააღმდეგ გავრცელებულ დეზინფორმაციით რუსეთი ცდილობს დასავლური ინსტიტუტების სანდოობაში ეჭვი შეიტანოს. ანგარიშში საუბარია იმაზე, რომ “რუსული კამპანიის სახით, ინტერნეტ სივრცეში აქვეყნებენ ყალბ ინფორმაციებს ინგლისურ, იტალიურ, ესპანურ, გერმანულ და ფრანგულ ენებზე და წერენ ურთიერთსაწინააღმდეგო, დამაბნეველ და ზიანის მომტან ინფორმაციებს”.

ევროკავშირის დეზინფორმაციის მონიტორინგის სამსახური - EUvsDisinfo პერიოდულად აქვეყნებს ინფორმაციას იმის შესახებ, რა ყალბ ნარატივებს ავრცელებს რუსული პროპაგანდა ევროსკეპტიციზმის გასაძლიერებლად.

ანტიდასავლური გზავნილების ნარატივი დაახლოებით ასეთია:

• ევროკავშირი ვერ უმკლავდება კრიზისს და ის არის უბედურება ევროპისთვის;
• ევროკავშირი ვერ ეხმარება წევს სახელმწიფოებს და ისინი სხვა ქვეყნების დახმარებაზე არიან დამოკიდებული (მეტწილად ასეთი დამხმარე ქვეყანა ჩინეთია);
• ჩინეთი ეხმარება ევროკავშირის წევრ ქვეყნებს, მაშინ როდესაც მათ ბრიუსელი დახმარების გარეშე ტოვებს;
• შენგენის ზონა აღარ არსებობს - ევროპელები კარანტინში არიან, თუმცა, მიგრანტები თავისუფლად გადაადგილდებიან;

იმ ფონზე, როდესაც მთელი სამყარო პანდემიას ებრძვის, ეს გზავნილები ნათლად აჩვენებს რუსეთის მიზანს სასიკეთოდ გამოიყენოს კრიზისი, - გააჩინოს განცდა, რომ პანდემიასთან გამკლავების ძალა მხოლოდ მას შესწევს და ძლევამოსილ სახელმწიფოდ წარმოჩინდეს.

დეტალური ინფორმაცია, სინამდვილეში რა დახმარება გაუწიეს ევროპულმა ქვეყნებმა ერთმანეთს კორონავირუსთან ბრძოლაში, შეგიძლიათ ამ გვერდზე იხილოთ.

---

სტატია მოამზადა "მედიაჩეკერმა" აღმოსავლეთ-დასავლეთის მართვის ინსტიტუტის (EWMI) ACCESS-ის პროექტის მხარდაჭერით ამერიკის შეერთებული შტატების საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს (USAID) დაფინანსებით. სტატიის შინაარსზე პასუხისმგებელია "მედიაჩეკერი". ის შესაძლოა არ გამოხატავდეს USAID-ის, ამერიკის შეერთებული შტატების მთავრობის ან/და EWMI-ს შეხედულებებს.

ევროსკეპტიციზმი და ანტიდასავლური განწყობების გაძლიერება, უკვე იქცა Covid-19-ის თანმდევ “სიმპტომად”. პრორუსული მედია ბოლო პერიოდში განსაკუთრებულად ცდილობს მკითხველი დაარწმუნოს, რომ ევროკავშირმა წევრი სახელმწიფოები ბედის ანაბარა მიატოვა და მათი მშველელი რუსეთი აღმოჩნდა.

25 მარტს, "საქართველო და მსოფლიომ" გამოაქვეყნა სტატია სათაურით - “ევროკავშირმა იტალია ბედის ანაბარა მიაგდო. რუსეთმა დახმარების ხელი გაუწოდა”, რომელშიც ხაზგასმულია, რომ “ვლადიმერ პუტინმა იტალიელ ხალხსა და იტალიის ხელმძღვანელობას თანადგომა გამოუცხადა უკიდურესად მძიმე ეპიდემიოლოგიური მდგომარეობის გამო, რომელიც ქვეყანაში არის შექმნილი. კონტემ მადლობა გადაუხადა რუსეთს დასახმარებლად გადადგმული ნაბიჯებისთვის”.

“რუსეთის სამხედრო-კოსმოსური ძალების თვითმფრინავით 22 მარტს იტალიაში ჩავიდა სამხედრო ვირუსოლოგებისა და მედიკოსების რვა ბრიგადა, ჩაიტანეს ტრანსპორტისა და ტერიტორიის აეროზოლური დეზინფექციის კომპლექტები, აგრეთვე სამედიცინო მოწყობილობა”, - ვკითხულობთ სტატიაში.

რუსეთის გზავნილს იტალიისადმი დიდი განხილვა და კრიტიკა მოჰყვა. რუსეთმა მართლა გაუგზავნა იტალიას დახმარება სლოგანით ”სიყვარულით რუსეთისგან”. თუმცა სინამდვილეში მისია არა რუსეთის ჯანდაცვის, არამედ თავდაცვის სამინისტრომ განახორციელა.

ამ გზავნილზე ბევრი შეფასება დაიწერა იტალიურ მედიაში. მაგალითად იტალიური გამოცემა la stampa წერდა, რომ ამ ჰუმანიტარული დახმარების უმრავლესობა გამოუსადეგარი იყო და სინამდვილეში მას პოლიტიკური მიზანი ჰქონდა.

ასევე ერთ-ერთ იტალიურ გამოცემაში გავრცელდა ამბავი, რომ იტალიისადმი გაწეული დახმარებისთვის, რუსეთი იტალიის მოქალაქეებს, პუტინისთვის ვიდეორგოლით მადლობის გადახდის სანაცვლოდ ფულს სთავაზობდა.

14 აპრილს, იგივე გზავნილებით, “საქართველო და მსოფლიომ” მკითხველს კიდევ ერთი მასალა შესთავაზა. სტატიაში - “ევროკავშირმა სლოვენია ბედის ანაბარა მიატოვა”, გამოცემა სლოვენიის პრემიერ-მინისტრზე დაყრდნობით წერს, რომ “ეპიდემიის დაწყებიდან დღემდე სლოვენიას ევროკავშირისგან ერთი ნიღაბიც კი არ აქვს მიღებული და ქვეყანა მხოლოდ საკუთარი თავისა და რეგიონში მეგობრების იმედზეა”.

სად და როდის გააკეთა სლოვენიის პრემიერმა ასეთი განცხადება, მასალაში ამის დამადასტურებელი რამე წყარო მითითებული არ არის. მსგავსი განცხადება არც სხვა ქართულ, მათ შორის არც პრორუსულ საიტზე და არც უცხოურ გამოცემებში არ იძებნება.

იმავე დღეს, იგივე გამოცემაში, კიდევ ერთი მსგავსი სტატია იძებნება. ამჯერად, გამოცემა მხოლოდ ერთი ქვეყნის მაგალითით არ კმაყოფილდება. სტატიაში, სათაურით: “რუსეთი ეხმარება სერბეთსა და სირიას კორონავირუსთან ბრძოლაში”, ავტორი გვიყვება, როგორ სთხოვს ყველა დახმარებას რუსეთს. იქვე, გვიკონკრეტებს, რა დახმარებას უგზავნის რუსეთი ამ ქვეყნებს.

ევროკავშირის მიერ გამოქვეყნებულ ანგარიშზე დაყრდნობით, როიტერსი ჯერ კიდევ მარტში წერდა, რომ ევროკავშირის წინააღმდეგ გავრცელებულ დეზინფორმაციით რუსეთი ცდილობს დასავლური ინსტიტუტების სანდოობაში ეჭვი შეიტანოს. ანგარიშში საუბარია იმაზე, რომ “რუსული კამპანიის სახით, ინტერნეტ სივრცეში აქვეყნებენ ყალბ ინფორმაციებს ინგლისურ, იტალიურ, ესპანურ, გერმანულ და ფრანგულ ენებზე და წერენ ურთიერთსაწინააღმდეგო, დამაბნეველ და ზიანის მომტან ინფორმაციებს”.

ევროკავშირის დეზინფორმაციის მონიტორინგის სამსახური - EUvsDisinfo პერიოდულად აქვეყნებს ინფორმაციას იმის შესახებ, რა ყალბ ნარატივებს ავრცელებს რუსული პროპაგანდა ევროსკეპტიციზმის გასაძლიერებლად.

ანტიდასავლური გზავნილების ნარატივი დაახლოებით ასეთია:

• ევროკავშირი ვერ უმკლავდება კრიზისს და ის არის უბედურება ევროპისთვის;
• ევროკავშირი ვერ ეხმარება წევს სახელმწიფოებს და ისინი სხვა ქვეყნების დახმარებაზე არიან დამოკიდებული (მეტწილად ასეთი დამხმარე ქვეყანა ჩინეთია);
• ჩინეთი ეხმარება ევროკავშირის წევრ ქვეყნებს, მაშინ როდესაც მათ ბრიუსელი დახმარების გარეშე ტოვებს;
• შენგენის ზონა აღარ არსებობს - ევროპელები კარანტინში არიან, თუმცა, მიგრანტები თავისუფლად გადაადგილდებიან;

იმ ფონზე, როდესაც მთელი სამყარო პანდემიას ებრძვის, ეს გზავნილები ნათლად აჩვენებს რუსეთის მიზანს სასიკეთოდ გამოიყენოს კრიზისი, - გააჩინოს განცდა, რომ პანდემიასთან გამკლავების ძალა მხოლოდ მას შესწევს და ძლევამოსილ სახელმწიფოდ წარმოჩინდეს.

დეტალური ინფორმაცია, სინამდვილეში რა დახმარება გაუწიეს ევროპულმა ქვეყნებმა ერთმანეთს კორონავირუსთან ბრძოლაში, შეგიძლიათ ამ გვერდზე იხილოთ.

---

სტატია მოამზადა "მედიაჩეკერმა" აღმოსავლეთ-დასავლეთის მართვის ინსტიტუტის (EWMI) ACCESS-ის პროექტის მხარდაჭერით ამერიკის შეერთებული შტატების საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს (USAID) დაფინანსებით. სტატიის შინაარსზე პასუხისმგებელია "მედიაჩეკერი". ის შესაძლოა არ გამოხატავდეს USAID-ის, ამერიკის შეერთებული შტატების მთავრობის ან/და EWMI-ს შეხედულებებს.

Youtube კრძალავს ყველა სახის სამედიცინო შინაარსის კონტენტის გავრცელებას, რაც კორონავირუსის თემას ეხება და რაც ეწინააღმდეგება ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის რჩევებს. ამ გზით Youtube ცდილობს კორონავირუსზე დეზინფორმაციის გავრცელება შეზღუდოს.

“ყველაფერი რაც ეწინააღმდეგება ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის რეკომენდაციებს, იქნება ჩვენი პოლიტიკის დარღვევა”, - ამბობს Youtube-ს აღმასრულებელი დირექტორი.

CNN-სთან საუბარში მან თქვა, რომ მაგალითად ხალხი ამბობს: “მიიღეთ C ვიტამინი, ცედრა, ეს განგკურნავთ, და ეს არის იმ მასალის მაგალითები, რაც მათ პოლიტიკას ეწინააღმდეგება”.

შეგახსენებთ, გასულ კვირას Facebook-მა გამოაცხადა რომ მომხმარებლებმა, რომლებმაც წაიკითხეს, უყურეს და გააზიარეს ყალბი ინფორმაცია COVID-19-ზე, მიიღებდნენ გამაფრთხილებელ შეტყობინებას და მოუწოდებნენ რომ გადასულიყვნენ ჯანმოს ოფიციალურ ვებგვერდზე.

გარდა ამისა, მაგალითად, WhatsApp-ზე შეიზღუდა, ერთი და იგივე შეტყობინების 4-ზე მეტჯერ გაგზავნა და დაფორვარდება ერთსა და იმავე ჩატში.

2019 წლის დეკემბერში, ჩინეთში, ახალი კორონავირუსის პირველი შემთხვევა დაფიქსირდა. 2020 წლის 11 მარტს კი ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ COVID-19 პანდემიად გამოაცხადა. ახალმა რეალობამ და დაავადების ფართოდ გავრცელებამ, ვირუსთან დაკავშირებულ ინფორმაციაზე მოთხოვნა გაზარდა, პარალელურად, იმატა მითებისა და დეზინფორმაციის ნაკადმაც. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ, ახალ კორონავირუსს, მასობრივი ინფოდემია უწოდა, სწორედ მასთან დაკავშირებული უამრავი დაუზუსტებელი ინფორმაციის გავრცელების გამო.

ვირუსის ფართოდ გავრცელებისთანავე, მედიასაშუალებებსა თუ სოციალურ ქსელში ვირუსის წარმოშობაზე არაერთი კონსპირაციული თეორია გავრცელდა. Covid-19-ის გავრცელება ხან გველს დაუკავშირეს, ხან უსადენო 5G ინტერნეტ კავშირს, ზოგი წერს, რომ ვირუსი უჰანის ლაბორატორიიდან “გამოეპარათ”, ზოგი გამოცემა დღემდე ირწმუნება, რომ კორონავირუსი ხელოვნურად შექმნილი ბიოლოგიური იარაღია, ზოგი კი, განსაკუთრებით, კრემლისტური და ანტიდასავლური გზავნილების გამავრცელებელი გამოცემები, დაჟინებით ამტკიცებენ, რომ ვირუსის გავრცელებაში ამერიკის ხელი ურევია.

"მედიაჩეკერმა" კორონავირუსის გავრცელებიდან დღემდე, ვირუსის წარმოშობის შესახებ გავრცელებული მითები მოიკვლია. ქვემოთ რამდენიმე, ყველაზე გავრცელებული დეზინფორმაციის შესახებ გიამბობთ და ამ მითების გაქარწყლებას შევეცდებით.

ერთ-ერთი ყველაზე ფართოდ გავრცელებული დეზინფორმაცია კორონავირუსის შესახებ არის ის, რომ Covid-19 ლაბორატორიაში ხელოვნურად შექმნილი ბიოლოგიური იარაღია. Ამგვარ, კონსპირაციული თეორიის გამავრცელებელ მედიასაშუალებებსა თუ ჯგუფებს, ეს აქცენტი უმეტეს შემთხვევაში სათაურშივე აქვთ გამოტანილი, ზოგ შემთხვევაში კითხვითი ფორმით, ზოგან კი ციტატად. შევხვდებით იმ ვერსიასაც, რომ კორონავირუსი ჩინეთის ან ამერიკის ლაბორატორიებში შეიქმნა.

მაგალითისთვის, “კორონავირუსი ხელოვნურად შექმნილი ბიოიარაღია?” - ამ სათაურით Versia.ge-ზე გამოქვეყნებულია მასალა, რომლის ავტორი ვირუსს მომაკვდინებელს უწოდებს და შეთქმულების თეორიის შესაძლებლობაზე საუბრობს, რომლის მიზნადაც გავრცელებულ აზრს: “ადამიანების გამოხშირვას” ასახელებს.

“ზუსტად საიდან მოიპარეს ჩინელებმა, რა გზით მოხვდა ვირუსი უხანის ლაბორატორიაში, ან საიდან გაჟონა მოსახლეობაში, ჯერჯერობით დაუდგენელია. არადა, საყურადღებოა, რომ უხანის ლაბორატორიის მეცნიერებმა ღამურიდან კორონავირუსის ადამიანზე გავრცელების შესაძლებლობაზე წლების წინ დაიწყეს საუბარი ანუ შეიძლება ითქვას, რომ ამერიკელი და ჩინელი მეცნიერები დაახლოებით, 15 წელი მუშაობდნენ ბიოლოგიურ იარაღზე, რომელიც კაცთმოძულეთა ჯგუფს საშუალებას მისცემდა, გაენადგურებინა ადამიანთა მებრძოლი ნაწილი ბრძოლისუნარიანი მამაკაცების სახით”, - ციტირებს გამოცემა ვინმე ჯაბა ტყემალაძეს, თერაპევტსა და მეცნიერს.

მსგავს კონსპირაციულ თეორიებს ვირუსის წარმოშობაზე აქტიურად ავრცელებენ ისეთი ვებპორტალები, როგორიცაა: siaxleni.com, gewold.ge, kvira.ge, The Georgian times, qartuliazri.reportiori.ge, exclusivenews.ge, for.ge, newposts.ge.

ამ გამოცემების მასალებში წყარო ან არ ჩანს, ან გამოყენებულია ისეთი ფრაზები, როგორიცაა მაგალითად: “ჩინეთის ტექნოლოგიური უნივერსიტეტის მეცნიერების აზრით” ან “გარკვეულ წრეებში”. ზოგიერი, მაგალითად, progressnews.ge, მიხეილ ცაგარელს ეყრდნობა და წერს რომ “ჩინელებმა ღამურებში 50 შტამი სხვადასხვა გრიპის ვირუსი შეუშვეს. აქედან გამომდინარე ერთ-ერთი ღამურა ან გაუშვეს ან გაექცათ.”

მას შემდეგ, რაც ვირუსზე, როგორც ბიოლოგიურ იარაღზე ვნებათაღელვა შედარებით ჩაცხრა, სოციალური ქსელი ახალმა კონსპირაციულმა თეორიამ მოიცვა. ამ თეორიის მიმდევრები წერენ, რომ კორონავირუსის გავრცელებას მაღალსიჩქარიანი უსადენო ინტერნეტი 5G იწვევს.

“კორონავირუსი ადამიანის მიერ შექმნილი ვირუსია, რომელიც რაღაც მიზეზის გამო, ზუსტად მაშინ გავრცელდა, როცა 5G-ს ტესტავენ. შესაძლოა ვირუსის მიზანი დედამიწის პოპულაციის კონტროლი იყოს და მათ უამრავი ჩვენგანის თავიდან მოშორება სურდეთ”, - წერს მაგალითად სპორტული გამოცემა Crystalsport.ge, ერთ-ერთ მოკრივეზე დაყრდნობით.

ამირ ხანის ციტატას აქვეყნებს Popsport.com -იც. თუმცა ვებგვერდზე, ტექსტის ბოლოს აქვს მითითებული რომ ეს “ვერსია მეცნიერულ საფუძველს მოკლებულია”.

Siaxleni.com და Pressa.ge კი ლალი მოროშკინას სტატუსს აქვეყნებს 5G ანტენების შესაძლო კავშირზე ახალ კორონავირუსთან. ამავე თეორიაზე საუბრობს Alia.ge-ც.

• იხილეთ ვრცელი მასალა კორონავირუსის 5G ინტერნეტთან უსაფუძვლო კავშირზე

ჩინეთში ახალი კორონავირუსი ამერიკელმა სამხედროებმა განზრახ შეიტანეს - ეს არის ერთ-ერთი თეორია ვირუსის გავრცელებასთან დაკავშირებით, რომელიც ყველაზე აქტიურად ანტიდასავლური გზავნილების გამავრცელებელ მედიებში შეინიშნება. მაგალითად, სწორედ ამაზეა საუბარი NewsFrontGeorgia-ს ვებგვერდზე გამოქვეყნებულ მასალაში “კორონავირუსი ჩინეთში არ წარმოიშვა! გამარჯობა, ლუგარის ლაბორატორიავ”.

ანალოგიურ კონსპირაციულ თეორიას ავითარებს gewold.ge. ორივე მათგანი, ამ თეორიას, ჩინეთის საგარეო საქმეთა მინისტრის ტვიტზე დაყრდნობით ავრცელებს.

რამდენიმე პორტალზე გამოქვეყნდა მოსაზრება იმის შესახებაც, რომ ახალი კორონავირუსის პირველწყარო გველია. მაგალითად Fortuna.ge-ზე ვკითხულობთ, რომ: ”მსოფლიო ჯანდაცვის მეცნიერებზე დაყრდნობით CNN წერს, რომ ახალი ვირუსის გავრცელების მიზეზი შესაძლოა იყვნენ გველები, ჩინური კრეიტი და ჩინური კობრა”.

თუმცა, უცნობია რას ეყდრნობა გამოცემა, ვინაიდან, ასეთი ინფორმაცია ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციას არ გაუვრცელებია, ოფიციალურ ვერსიებში არსადაა ნახსენები რომ ვირუსის პირველწყარო შესაძლებელია გველი იყოს.

მსგავსი ვარაუდი ვრცელდება ipress.ge-ზეც სათაურით “მეცნიერების ვარაუდით, ჩინეთში ახალი კორონავირუსის წყარო შესაძლოა, შხამიანი გველი იყოს”

• ვირუსი ბიოლოგიური იარაღია და ლაბორატორიაში ხელოვნულად შექმნეს;
• ხალი კორონავირუსის წარმოშობა დაკავშირებულია 5G ანტენების დადგმასთან;
• Covid -19 ამერიკელმა ჯარისკაცებმა ჩინეთში განზრახ შეიტანეს;
• ახალი კორონავირუსის გავრცელების წყარო გველია

ყველა ეს თეორია სპეკულაციაა.

ამ ეტაპზე არც მეცნიერულად და არც ლაბორატორიულად არ დასტურდება, რომ COVID-19 ჩინეთის ან ამერიკის შეერთებული შტატების რომელიმე ლაბორატორიაში შექმნეს. მეცნიერები, რომლებიც ახალი კორონავირუსის წარმოშობას იკვლევენ, ამბობენ რომ ვირუსი არ არის გენერირებული ადამიანებისგან და ის ბუნებრივი პროცესების შედეგად ჩამოყალიბებული მიკროორგანიზმია.

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია (WHO) ერთ-ერთ ანგარიშში ამბობს, რომ: “COVID-19 არის ზოონოზური წარმოშობის ვირუსი. ფილოფენეტიკური (ბიოლოგიური დარგი, რომელიც შეისწავლის სხვადასხვა ორგანიზმების ევოლუციის პროცესს) ანალიზის შედეგად გამოვლინდა, რომ ვირუსის რეზერვუარი არის ღამურა, მაგრამ ჯერ არ არის გამოვლენილი მათი შუალედური გადამტანი”. ზოონოზური კი, ამერიკის შეერთებული შტატების დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრის (CDC) განმარტებით, ისეთი დაავადებაა, რომელიც შესაძლებელი გავრცელდეს ცხოველიდან ადამიანზე და ის იყოს მისი პირველწყარო.

New England Journal of Medicine-ის მიერ გამოქვეყნებულ სტატიაშიც საუბარია იმაზე, რომ ვირუსის პირველწყარო სავარაუდოდ ღამურაა, ვინაიდან კორონავირუსის რნმ-ის თანმიმდევრობა ჰგავს სწორედ იმ ვირუსების დნმ-ის მასალას, რაც ღამურებში ცირკულირებს.

ამერიკულმა სამეცნიერო გამოცემამ Nature medicine -მა, რომელიც ძალიან დიდი პოპულარობით სარგებლობს, გამოაქვეყნა კვლევა, რომელშიც ნათქვამია რომ თეორია SARS-COV-2 ლაბორატორიაში მანიპულაციის შედეგად წარმოშობაზე სარწმუნო არ არის.

”ჩვენ გთავაზობთ ორ სცენარს, რომელმაც დამაჯერებლად შეიძლება ახსნას SARS-COV-2-ის წარმოშობა:

1. ბუნებრივი გადარჩევა მასპინძელი ცხოველის ორგანიზმში, ზოონოზურ გადაცემამდე;
2. ბუნებრივი გადარჩევა ადამიანებში ზოონოზური გადაცემის შემდეგ”, - ვკითხულობთ კვლევაში.

სკრიფსის კვლევითი ინსტიტუტის მასალაში ნათქვამია, რომ ამ ეტაპზე არ არსებობს არანაირი მტკიცებულება კორონავირუსის ხელოვნურად შექმნის შესახებ. ამ წყაროშიც საუბარია იმაზე, რომ ვირუსის წარმოშობის ძირითად რეზერვუარს ღამურას უკავშირებენ. მართალია დადასტურებული არაა პირდაპირი გადაცემა ღამურადან ადამიანზე, მაგრამ ვარაუდობენ, რომ მათ შორის არსებობდა ვირუსის შუალედური გადამტანი.

ახალი კორონავირუსის შესახებ ამ კონსპირაციულ თეორიებს უსაფუძვლოს უწოდებენ ქართველი ეპიდემიოლოგებიც.

“მესმის, ეს არის შეთქმულების თეორიები. მე მეცნიერულ ფაქტებზე დაყრდნობით ვმსჯელობ. მეცნიერული ფაქტი არის ერთი – შესწავლილია, ვირუსის სიკვენსი გაკეთებულია, ანუ ამ ვირუსის თანმიმდევრობა გაშიფრულია. დადგენილია, რა სიხშირით ხდება იქ მუტაციები. ეს გამოაქვეყნეს ამ დარგში მსოფლიოში წამყვანმა მოლეკულურმა ბიოლოგებმა, რომლებიც ამ მეცნიერებაში ყველაზე კაშკაშა ვარსკვლავები არიან. მათ სიტყვას ყველაზე დიდი ფასი აქვს. ეს ვირუსი, სადღაც ოქტომბრის ბოლოს – ნოემბერში წარმოიქმნა. ესეც გამოთვლილია და ამ სიკვენსირების საშუალებით დადგენილია, რომ ეს არის ბუნებრივად მოხდენილი მუტაციები”, - განაცხადა დაავადებათა კონკტროლისა და საზოგადოებრივის ჯანმრთელობის ეროვნული ცენტრის გენერალური დირექტორის მოადგილემ, ლუგარის კვლევითი ცენტრის ხელმძღვანელმა პაატა იმნაძემ ტელეკომპანია “იმედის” ეთერში.

---

სტატია მოამზადა "მედიაჩეკერმა" აღმოსავლეთ-დასავლეთის მართვის ინსტიტუტის (EWMI) ACCESS-ის პროექტის მხარდაჭერით ამერიკის შეერთებული შტატების საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს (USAID) დაფინანსებით. სტატიის შინაარსზე პასუხისმგებელია "მედიაჩეკერი". ის შესაძლოა არ გამოხატავდეს USAID-ის, ამერიკის შეერთებული შტატების მთავრობის ან/და EWMI-ს შეხედულებებს.

“ახალი ვაქცინა ხალხს კლავს - საშინელი კადრები მოსკოვის ქუჩებიდან” - ამ სენსაციური სათაურით პირველ აპრილს რეზონანსის გვერდზე გამოქვეყნდა ვიდეო, რომელშიც ქუჩაში, ტროტუარზე უგონოდ მყოფი კაცი ჩანს. ვიდეოში ისმის კაცის ხმა, რომელიც რუსულ ენაზე საუბრობს და ამბობს, რომ “აი, ადამიანი კორონავირუსმა უბრალოდ დააგდო”. “რეზონანსმა” ეს ვიდეო, რომელშიც, დიდი ალბათობით, ალკოჰოლური ზემოქმედების ქვეშ მყოფი კაცი ჩანს და გადამღები ხუმრობს, ნამდვილ ამბად გაავრცელა. მასალას არ ერთვის დამატებითი ტექსტი, ან ახსნა-განმარტება და გამოქვეყნებულია სენსაციური, მტკიცებითი სათაურით, რომელიც გარდა იმისა, რომ სინამდვილეს არ შეესაბამება, ანტივაქსერულ განწყობებს აძლიერებს.

ვიდეოს “რეზონანსის” ლოგო ადევს, რაც ტოვებს შთაბეჭდილებას, რომ კადრები გამოცემის მიერ არის მოპოვებული. თუმცა, ამას ეჭვქვეშ აყენებს ის ფაქტი, რომ გარდა მყვირალა სათაურისა, ვიდეოს არანაირი დამატებითი აღწერა არ ერთვის თან. უცნობია მისი პირველწყარო, ასევე უცნობია როდის და სად არის გადაღებული. მხოლოდ ქუჩის კადრებით მდებარეობის დადგენა შეუძლებელია, შესაბამისად, გაუგებარია, რაზე დაყრდნობით წერს “რეზონანსი”, რომ ვიდეო მოსკოვშია გადაღებული. ასევე, გაუგებარია რა “მკვლელ” ვაქცინაზე საუბრობს ავტორი.

იდენტური ვიდეო რუსულმა, უკრაინულმა და მაკედონიურმა ე.წ. კლიქბაიტ და ყვითელმა საიტებმაც გამოაქვეყნეს. მაგალითად, ერთ-ერთ მსგავს საიტზე ვიდეოს დართული აქვს ირონიული შინაარსის აღწერა - “სანამ მსოფლიო კორონავირუსს ებრძვის, რუსებს არყის ვირუსი ტანჯავს”. მეორე საიტი კი წერს, რომ “კიევში უსახლკარო კაცმა ადგილობრივები შეაშინა”. ამ საიტზე ვიდეოს თან ახლავს ვრცელი აღწერა, რომელშიც ვკითხულობთ, რომ სავარაუდოდ, კიევში მცხოვრებმა პირმა, სოლომენსკის რაიონში, ქუჩაში გადაიღო ალკოჰოლური ინტოქსიკაციის მდგომარეობაში მყოფი უსახლკარო კაცი, რომელსაც ტროტუარზე ეძინა. და იქვე დაკონკრეტებულია, რომ გადამღებმა ირონიულად აღნიშნა, რომ “აი, კორონავირუსმა კაცი უბრალოდ დააგდო”.

მაშინ, როდესაც მსოფლიოში კორონავირუსის პანდემიაა გავრცელებული და ყველა ელოდება ვაქცინის გამოსვლა, მსგავსი შეცდომაში შემყვანი, გადაუმოწმებელი და ყალბი ინფორმაციის გამოქვეყნება, განსაკუთრებით სახიფათოა. ამავდროულად, ამგვარი სათაურები აძლიერებს ანტივაქსერულ განწყობებს.

ყველა რჩევა და რეკომენდაცია, რომელიც ბოლო პერიოდში ვრცელდება და Covid-19-ის თემის გაშუქებას ეხება, ხაზგასმით ამბობს, რომ პანდემიების დროს ინფორმაციის სიზუსტე განსაკუთრებულად მნიშვნელოვანია და მედია უნდა მოერიდოს ისეთი ინფორმაციის გამოქვეყნებას, რომლის წყარო არ არის ცნობილი, რომელიც არ არის გადამოწმებული და დადასტურებული, არის პანიკის შემცველი. განსაკუთრებული სიფრთხილის გამოჩენისკენ მოუწოდებენ მედიას ფოტო/ვიდეო მასალების გამოქვეყნების დროსაც.

იხილეთ:

• 10 რჩევა ჟურნალისტებისთვის, ვინც კორონავირუსის თემაზე მუშაობს
• ეთიკა, უსაფრთხოება და ფსიქიკური ჯანმრთელობა Covid-19-ის გაშუქებისას

ბოლო ათწლეულების ტექნოლოგიური განვითარებით შეცვლილმა ტრადიციულმა მედიაგარემომ მსოფლიო და ჩვენი ქვეყნები ახალი გამოწვევის - დეზინფორმაციასთან, მცდარ ინფორმაციასა და საინფორმაციო პროპაგანდასთან გამკლავების საკითხის წინაშე დააყენა. ინტერნეტ-მედიის განვითარებამ ერთის მხრივ, შესაძლებლობა მისცა მოქალაქეს, რომ თავად აირჩიოს ინფორმაციის წყარო, თავად შექმნას და გააზიაროს ინფორმაცია, თავად შეუწყოს ხელი დღის წესრიგის განსაზღვრას, მეორე მხრივ კი შექმნა გადაუმოწმებელი, ყალბი, მრავალი ფობიის გამომხატველი ინფორმაციის გავრცელების საუკეთესო შესაძლებლობა.

თუკი გადამოწმებული, ფაქტებზე დაფუძნებული და საერთო კონტექსტში ჩასმული ინფორმაცია მოქალაქეს ეხმარება იყოს ინფორმირებული მის გარშემო მიმდინარე მოვლენების შესახებ და მიიღოს სწორი გადაწყვეტილები, დეზინფორმაციისა და ყალბი ინფორმაციის უმთავრეს მიზანს, მოქალაქეთა შეცდომაში შეყვანის გზით, საზოგადოებრივი აზრის მანიპულაცია და საზოგადოების ინფორმირებულ არჩევანზე გავლენა წარმოადგენს.

გთავაზობთ კორონავირუსთან დაკავშირებით თებერვალში ყველაზე ფართოდ გავრცელებულ მცდარ ამბებს, რომლებიც მედიაწიგნიერების დონის ამაღლებაზე ორიენტირებულმა არასამთავრობო ორგანიზაციებმა აღმოაჩინეს და გადაამოწმეს.

ატლანტიკური საბჭოს ციფრული მოკვლევის კვლევის ლაბორატორიამ გამოავლინა, რომ ვიდრე მსოფლიოს წამყვანი ეპიდემიოლოგები მუშაობენ ვირუსის წარმოშობის მიზეზებისა და მისი სამკურნალო საშუალებების აღმოსაჩენად, პროკრემლისტური აქტორები აშშ-ს სდებენ ბრალს, თითქოს ისინი განზრახ ავრცელებენ ვირუსებს, რომლებიც მათ ბიოიარაღს წარმოადგენს.

საზოგადოებრივი ჯანდაცვის საფრთხეების შესახებ დეზინფორმაციის მიზანმიმართულად გავრცელებაში არაფერია ახალი. ჯერ კიდევ ცივი ომის დროს, საბჭოთა კავშირის მიერ წარმოებული საინფორმაციო კამპანია ამტკიცებდა, რომ აშშ განზრახ ავრცელებდა აივ ვირუსს. კამპანიას ერქვა “ოპერაცია ინფექცია” და სტატიები ავითარებდნენ კონსპირაციის თეორიას, რომ ვირუსი, რომელიც იწვევდა აივ ინფექციას ჩუმად შექმნეს შტატების ბიოლოგიური იარაღის ლაბორატორიებში და ახლა ცდიდნენ მას ადამიანებზე. ამ საინფორმაციო კამპანიას მაშინ რუსული უშიშროება, ე.წ. კაგებე მართავდა.

იგივე ტენდენცია ვლინდება კორონა ვირუსის გავრცელებასთან დაკავშირებითაც. ამერიკის ბრალმდებელი ნარატივები პირველად, მარგინალურ პრო-კლემლისტურ მედიაში ჩნდება და შემდეგ უკვე გადადის გავლენიან პრო-კრემლისტურ მეინსტრიმ მედიაში. ასევე ვრცელდება რუსი პოლიტიკოსებისა და სოციალური მედიი პლატფორმების - youtube-ისა და vkontakte-ს საშუალებით.

მაგალითად, მარგინალური პროკრემლისტური მედია აშშ-ს ადანაშაულებს ჩინეთის წინააღმდეგ ბიოლოგიური იარაღის გამოყენებაში და ამბობს, რომ შტატები იყენებს ეკონომიკურ და მილიტარისტულ იარაღს მის კონკურენტ ჩინეთზე ზეწოლისათვის. მაგ. ტოპკორ.რუ ვარაუდობს, რომ ამერიკასა და ჩინეთს შორის მიმდინარე სავაჭრო ომი ამერიკას ბილიონობით დოლარი დაუჯდა და ჩინეთის ეკონომიკის ზარალით ხეირობს ამერიკა.




პროკრემლისტური გვერდი Katushya.org კი ამტკიცებს, რომ ჩინეთის არმიის განცხადებით, ვირუსი ამერიკის ლაბორატორიებში ჩინეთის შიგნიდან გასატეხად შეიქმნა. ერთ-ერთ ვერსიად მუშავდება ისიც, რომ ვირუსის მიზანია შეამოწმოს ბიოლოგიური იარაღის წინაშე ჩინეთის თავდაცვისუნარიანობა.



მესამე და ჩვენთვის საინტერესო ვერსია ეხება ლუგარის სახელობის ლაბორატორიას თბილისში. ამ ვერსიით, როგორც მითების დეტექტორმა მოიკვლია, REN-TV ავრცელებს ყალბ ინფორმაციას, რომლის მიხედვით, ლუგარის ლაბორატორია არის შტატების ერთ-ერთი ბაზა, სადაც ბიოლოგიური იარაღი მზადდება და გულისხმობს, რომ კორონავირუსიც სწორედ აქაა გამოგონილი.

ლუგარის ლაბორატორია პირველად არ ხდება დეზინფორმაციის სამიზნე, მანამდე, ევროკავშირი დეზინფორმაციის წინააღმდეგ (EUვსDisinfo) ინფორმაციით, ლაბორატორია გახდა C ჰეპატიტის გავრცელების წყარო, ასევე ამერიკელი დიპლომატების მიერ ჩამოტანილი სისხლის დამამუშავებელი იმისათვის რომ ეწარმოებინა ბიოლოგიური იარაღი რუსეთის წინააღმდეგ.

პროკრემლისტურ მედიას კვალდაკვალ მისდევს სოციალური ქსელის ყალბი ანგარიშები. აშშ-ის სახელწმიფო დეპარტამენტმა სოციალურ მედიაში რუსეთთან დაკავშირებული ათასობით ანგარიში გამოავლინა, რომლებიც კოორდინირებულად მოქმედებდნენ, რათა კორონავირუსთან დაკავშირებით პანიკა დაეთესათ, დეზინფორმაცია გაევრცელებინათ და დაეკნინებინათ ეპიდემიასთან ბრძოლის გლობალური მცდელობები, ვკითხულობთ ონლაინ გამოცემაში “ტაბულა”, რომელიც თავის მხრივ AFP-ს ეყრდნობა.

AFP ინფორმაციით, ზოგიერთი ანგარიში ავრცელებდა ყალბ ინფორმაციას იმის შესახებ, თუ როგორ აღვივებს აშშ "ეკონომიკურ ომს ჩინეთთან" და რომ ეს ვირუსი CIA-ის შექმნილი ბიოლოგიური იარაღია.

AFP-ს ცნობით, აშშ-ის სახელწმიფო დეპარტამენტის ანგარიშში ნათქვამია, რომ სოციალური ქსელების აღნიშნული ყალბი პროფილები იმართება არა ბოტების, არამედ ადამიანების მიერ და ერთდროულად იპოსტება ინგლისურ, ესპანურ, იტალიურ, გერმანულ და ფრანგულ ენებზე.

კორონავირუსის შესახებ დეზინფორმაციას, ვითომ უკრაინის ჯანდაცვის სამინისტრომ გამოაქვეყნა წერილი, სადაც ვირუსის 5 შემთხვევა დაფიქსირდა, მოყვა საპროტესტო გამოსვლები უკრაინაში. მოგვიანებით დადგინდა, რომ წერილი უკრაინის ფარგლებს გარეთ დაიწერა, მაგრამ მოქალაქეები უკვე ითხოვდნენ მათივე თანამოქალაქეებისთვის, რომლებიც ვუჰანიდან იყვნენ ევაკუირებულები, უკრაინაში შესვლის აკრძალვას. შიში, დეზინფორმაცია და სანდოობის დაბალი დონე მთავრობის მიმართ ეს არის ის ნაყოფიერი ნიადაგი, რასაც პროკრემლისტური მედია იყენებს.

Facebook-მა განაცხადა, რომ კორონავირუსთან დაკავშირებით გავრცელებულ დეზინფორმაციულ და ადამიანებისთვის საზიანო ინფორმაციას წაშლის: მაგალითად, მსგავსს ინფორმაციას იმის შესახებ, რომ თითქოს მათეთრებლის მიღება კორონავირუსისგან განკურნების საშუალებაა. ასევე Instagram-ზე დაბლოკავენ და შეზღუდავენ დეზინფორმაციის გასავრცელებლად გამოყენებულ ჰეშთეგებს. გარდა ამისა, კომპანია თავის მომხმარებლებს ცნობიერების ამაღლების მიზნით ვირუსის შესახებ ინფორმაციას სხვადასხვა ფორმით მიაწვდის.

შეზღუდვამდე კი საქართველოს მოქალაქეებს ისევ ხვდებათ მითი იმის თაობაზე, რომ ბანანი სხვადასხვა ვირუსისა და დაავადების წყაროა.

მითების დეტექტორის მიერ მომზადებული ვიდეო კიდევ ერთხელ გვახსენებს, რომ ბანანი ყველა დროის კონსპირაციების ერთ-ერთი წყარო იყო.

კორონავირუსთან ერთად, ყალბი ინფორმაციის მუდმივ დღის წესრიგს წარმოადგენს ლიბერალიზმი და რაღა თქმა უნდა, ლიბერალური ღირებულებების მხარდამჭერი, ამერიკელი ფილანტროპი ჯორჯ სოროსი. 18 თებერვალს ფეისბუქ გვერდმა “საქართველო უპირველეს ყოვლისა” გააზიარა ფოტო, რომელზეც მათი მტკიცებით SS-ელი სოროსია გამოსახული. ფოტოს თან ერთვოდა შემდეგი ტექსტი: “ფოტოზეა ესესელი ჯორჯ სოროსი. შემდეგში როცა სოროსის მიერ დაფინანსებული ლიბერასტი დაგიძახებთ რასისტს, ფაშისტს და ნაცისტს, ეს ააფარეთ სახეზე”. პოსტის ავტორად სანდრო ლობჟანიძეა მითითებული, ხოლო ფოტოზე გამოსახულია უცნობი ახალგაზრდა მამაკაცი, რომელსაც ნ აცისტური SS-ის უნიფორმა აცვია.

მითების დეტექტორის მიერ ინფორმაციის გადამოწმების შედეგად, გაირკვა, რომ ფოტოზე გამოსახული ახალგაზრდა მამაკაცი, რომელსაც ნაცისტური SS-ის უნიფორმა აცვია, სინამდვილეში აუშვიცის საკონცენტრაციო ბანაკის ბუღალტერი ოსკარ გრონინგია და მისი ახალგაზრდობის იდენტური ფოტო DailyMail-ის სტატიაშიც იძებნება.

სულ ბოლოს უნდა ვახსენოთ ორგანიზებული შეტევის მორიგი გამოვლინება: ანტისაოკუპაციო საზოგადოებრივო მოძრაობის “სირცხვილია”, ხელისუფლების მიმართ კრიტიკულად განწყობილ სხვა ჯგუფების - “შეცვალე”, “გაბედე” და ერთიანი ოპოზიციის სახელით ყალბი ფეისბუკ გვერდის მიერ გავრცელდა ყალბი განცხადება მას შემდეგ, რაც 18 თებერვალს საქართველოს რაგბის კავშირმა ოფიციალურ Facebook-გვერდზე „ქართული ოცნება - დემოკრატიული საქართველოს" თავმჯდომარეს, ბიძინა ივანიშვილს „რაგბის განვითარებაში შეტანილი განსაკუთრებული წლილისათვის“ დაბადების დღე მიულოცა.

განცხადების გამოქვეყნებიდან მალევე, Facebook-ში შეიქმნა გვერდი სახელით - „ბოიკოტი რაგბის კავშირს“, რომელმაც შემდეგი დასპონსორებული პოსტი გამოაქვეყნა, თითქოს პროტესტის ნიშნად, სამოქალაქო საზოგადოება და პოლიტიკური ოპოზიცია მოქალაქეებს მოუწოდებდა რომ 22 თებერვალს საქართველო - ბელგიის სარაგბო მატჩზე ეგულშემატკივრათ ბელგიისთვის: “22 თებერვალს საქართველო - ბელგიის სარაგბო მატჩზე ვუგულშემატკივროთ ბელგიას!!! საქართველოს სამარცხვინო რაგბის კავშირმა დაბადების დღის მისალოც ტექსტში ბიძინა ივანიშვილს მეცენატი უწოდა. „გაბედე“, „შეცვალე” , „სირცხვილია” , „20/30-იანელები“ და ერთიანი ოპოზიციის სახელით მოგიწოდებთ საქართველოს ყველა მოქალაქეს, 22 თებერვალს მოდით სტადიონზე და პროტესტის ნიშნად ვუგულშემატკივროთ ჩვენს მეტოქე ბელგიის ნაკრებს. ვაჩვენოთ სამარცხვინო რაგბის კავშირს, რომ სამშობლოს ღალატი არ შერჩებათ. ქვეყნის მოღალატეებისგან მსოფლიოს ჩემპიონობაც კი არ გვჭირდება. არც მაგ ბორჯღალის ტარების ღირსები ხართ გულზე რომ გახატიათ“.

ფაქტ-მეტრი ზემოთ ჩამოთვლილ სამოქალაქო მოძრაობებს დაუკავშირდა და თითოუელმა მათგანმა მსგავსი განცხადების გაკეთება უარყო. ამჟამად, Facebook-გვერდი „ბოიკოტი რაგბის კავშირს“, გაუქმებულია ან აღარ არის საჯარო.

მსოფლიოში კორონავირუსის შემთხვევების მატებასთან ერთად ინტერნეტსივრცეში ვირუსთან დაკავშირებული დეზინფორმაციის გავრცელების სიხშირეც იზრდება. ზოგიერთ შემთხვევაში შეცდომაში შემყვანი მასალების ტირაჟირებას ხელს მედია უწყობს. ჯერ კიდევ თებერვლის დასაწყისში საერთაშორისო საინფორმაციო ვებგვერდებზე გამოქვეყნდა რუკა, რომელიც თითქოს კოვიდ-19-ის გავრცელების არეალს აჩვენებდა, რეალურად კი ის საერთაშორისო ფრენების ამსახველ რუკას წარმოადგენდა.





ინგლისის ერთ-ერთი უნივერსიტეტის World Population Project-ის ფარგლებში გამოქვეყნდა კვლევა, რომელშიც პროგნოზირებული იყო, კორონავირუსის ეპიცენტრში- ქალაქ უხანში კარანტინის გამოცხადებამდე ორი კვირით ადრე, უხანელების მგზავრობის სავარაუდო მიმართულებები. პროექტის ავტორებმა კვლევაზე მუშაობისას წინა წლების ავიარეისებისა და უხანის მცხოვრებელთა მობილურების მონაცემები გამოიყენეს. კვლევის შედეგად მიღებული პროგნოზი ასეთი იყო: ქალაქის იზოლაციამდე შესაძლოა უხანის 60,000-მდე მცხოვრებს მსოფლიოს 400-მდე ქალაქში ემგზავრა.

მკვლევრებმა თავიანთი მიღებული შედეგები ნაწილ-ნაწილ Twitter-ზე გამოაქვეყნეს, მათ შორის იყო რუკაც, რომელიც მსოფლიოში არსებულ საერთაშორისო ფრენებს ასახავდა, თუმცა დაზუსტებული არ იყო, რომ ეს რუკა კორონავირუსის შესახებ კვლევის ნაწილს არ წარმოადგენდა.

მას შემდეგ რაც სოციალური ქსელების მომხმარებლებმა იკითხეს, აღნიშნული რუკაზე წითელი ხაზები კვლევით მიღებულ შედეგებს ასახავდა თუ არა. მკვლევართა გუნდმა განაცხადა, რომ რუკა კვლევას არ უკავშირდებოდა და ის გლობალური საჰაერო ქსელის მასშტაბის საჩვენებლად გამოაქვეყნეს. მოგვიანებით, გვერდიდან რუკა წაიშალა, თუმცა გრაფიკული გამოსახულება მაინც მოხვდა რამდენიმე ავსტრალიური გამოცემის, The Sun-ის, Daily Mail-ისა და Metro-ს ვებგვერდებზე.




ავსტრალიური არხის 7News-ის ეთერში კი რუკა კორონავირუსის გავრცელების მასშტაბის საჩვენებლად გამოიყენეს. ვიდეოს 7 მილიონზე მეტი ნახვა აქვს. წამყვანის თქმით, რუკაზე წითელი ხაზებით 5 მილიონი უხანელია აღნიშნული, რომლებმაც ქალაქი დატოვეს. რეალურად კი ეს ხაზები მსოფლიოს მასშტაბით საჰაერო მარშრუტებს ასახავს.



კიდევ ერთი მასობრივად გავრცელებული შეცდომაში შემყვანი ინფორმაცია კორონავირუსის განკურნების შესახებ ე.წ სქრინშოტი იყო, რომელზეც ახალი ამბების გამოშვების მიმდინარეობისას ტიტრებში იკითხებოდა წარწერა "მარიხუანა კლავს კორონავირუსს".



ე.წ სქრინშოტები ყალბი ინფორმაცის გავრცელების ერთ-ერთი ეფექტური და ხშირად გამოყენებადი ფორმაა. ხალხი ძირითად შემთხვევებში სქრინშოტს იმისთვის იღებს, პროვოკაციული ან შეცდომით დაწერილი პოსტი შეინახოს, რომელიც, დიდი ალბათობით, მალევე წაიშლება. სქრინშოტი კი "რეალობის" გამოსააშკარავებლად გამოიყენონ. როდესაც ყალბი სქრინშოტები ვრცელდება და მისი ორიგინალი ვარიანტის ნახვა შეუძლებელია, დიდია ალბათობა იმისა, ხალხმა იფიქროს, რომ ორიგინალი მასალა წაშალეს და მისი ავთენტურობა დაიჯეროს.

გარდა ამისა, ყალბი სქრინშოტი დეზინფორმაციის გამავრცელებელია არამარტო კონკრეტული თემის, არამედ უშუალოდ ინფორმაციის წყაროს შესახებაც. ამიტომ, რაც არ უნდა რეალურად გამოიყურებოდეს სქრინშოტი, მაინც არსებობს იმის შანსი, რომ ის ფოტოშოპის შედეგს წარმოადგენს.

Poynter-ის ინფორმაციით, კორონავირუსთან დაკავშირებული ინფორმაცის გადასამოწმებლად 39 ქვეყნის 90-ზე მეტი ფაქტჩეკერი მუშაობს და მიღებულ შედეგებს სოციალურ ქსელებში ჰეშთეგებით #CoronaVirusFacts / #DatosCoronaVirus alliance-ით ავრცელებენ.

Facebook-ი კორონავირუსთან დაკავშირებით გავრცელებულ დეზინფორმაციულ და ადამიანებისთვის საზიანო ინფორმაციის შემცველ კონტენტს შეზღუდავს. გარდა ამისა, კომპანია თავის მომხმარებლებს ცნობიერების ამაღლების მიზნით ვირუსის შესახებ ინფორმაციას სხვადასხვა ფორმით მიაწვდის.

Facebook-ის მიერ გავრცელებულ განცხადებაში ნათქვამია, რომ ფაქტჩეკერები კორნავირუსის შესახებ პლატფორმაზე გავრცელებული ყალბი შინაარსის შემცველი ინფორმაციის გამოვლენაზე მუშაობას განაგრძობენ.

"როდესაც ფაქტჩეკეკერები კონკრეტულ ინფორმაციას მცდარად შეაფასებენ, მის გავრცელებას Facebook-სა და Instagram-ზე ვზღუდავთ და ვცდილობთ პარტნიორების დახმარებით ზუსტი ინფორმაცია მივაწოდოთ მომხმარებლებს. გარდა ამისა, იმ ადამიანებს, რომლებმაც კონკრეტული კონტენტი გააზიარეს ან აპირებენ გაზიარებას, შეტყობინებას ვუგზავნით იმის შესახებ, რომ ეს მასალა გადამოწებულია“.

Facebook-ის ინფორმაციით, წაიშლება კორონავირუსთან დაკავშირებით ის ყალბი განცხადებები და კონსპირაციული თეორიები, რომელთა დაჯერებამ, ჯანდაცვის წამყვანი საერთაშორისო და ადგილობრივი ორგანიზაციების შეფასებით, შესაძლოა ფიზიკური ზიანი გამოიწვიოს.

კერძოდ, Facebook-ი ყურადღებას ამახვილებს ისეთ მასალებზე, რომლებიც ვირუსის პრევენციისა და მისგან განკურნების ცრუ მეთოდებს შეიცავს.

"მაგალითად, ინფორმაცია იმის შესახებ, რომ თითქოს მათეთრებლის მიღება კორონავირუსისგან განკურნების საშუალებაა, ან ისეთი განცხადებები, რომლებიც გაუგებრობას ქმნის ჯანდაცვის ხელმისაწვდომ რესურსებთან დაკავშირებით. ასევე Instagram-ზე დავბლოკავთ და შევზღუდავთ დეზინფორმაციის გასავრცელებლად გამოყენებულ ჰეშთეგებს“.

შექმნილი სიტუაციიდან გამომდინარე, Facebook-ისა და Instagram-ის გუნდი კორონავირუსის შესახებ ზუსტი და უფრო ხელმისაწვდომი ინფორმაციის გასავრცელებლად მჭიდროდ თანამშრომლობს ჯანდაცვის სფეროში მსოფლიოს წამყვან ორგანიზაციებთან.

" მომხმარებლებს "ნიუს ფიდში" კორონავირუსზე განახლებული ინფორმაციის მიღებაში დავეხმარებით. როდესაც ისინი Facebook-ზე ვირუსთან დაკავშირებით ინფორმაციას მოძებნიან ან Instagram-ზე შესაბამის ჰეშთეგზე გადავლენ, ეკრანზე გამოჩნდება ვირუსის შესახებ სანდო წყაროზე დაყრდნობით საგანმანათლებლო შინაარსის ინფორმაცია. გარდა ამისა, საკითხზე ცნობიერების ამაღლების მიზნით ვირუსით დაზარალებულ რეგიონებში ორგანიზაციებს უფასო რეკლამების განთავსების საშუალებას ვაძლევთ", - წერია განცხადებაში.

გარდა ამისა, Facebook-ი პარტნიორ კვლევით საგანმანათლებლო ორგანიზაციებს ვირუსის გავრცელების შესახებ მონაცემების მიწოდებითაც დაეხმარება. კომპანიის პარტნიორები ვირუსთან დაკავშირებით სოციალური მომხმარებლების დამოკიდებულებებს ისეთი პროგრამების საშუალებითაც შეიტყობენ, როგორიც მაგალითად, CrowdTangle-ია.

Facebook-ის განმარტებით, ზემოთ ნახსენები ზომების სრულად დანერგვას გარკვეული დრო დასჭირდება. ისინი, ვირუსთან დაკავშირებით კომპანიის მიერ დამატებით გადადგმული ნაბიჯების შესახებ განახლებულ ინფორმაციას გაავრცელებენ.

კორონავირუსის გამო ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ საერთაშორისო დონეზე საგანგებო მდგომარეობა გამოაცხადა. ბოლო მონაცემებით, ჩინეთში პნევმონიის გამომწვევი ვირუსით 213 ადამიანია დაღუპული. დაინფიცირების შემთხვევების რაოდენობამ კი 10,000-ს მიაღწია. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ინფორმაციით, ჩინეთის გარდა, კორონავისრუსის 98 შემთხვევა 18 ქვეყანაში დაფიქსირდა .

Facebook-ის ინფორმაციით, საკუთარი პლატფორმიდან ხელოვნურ ინტელექტზე დაფუძნებულ ვიდეოებს - ე.წ. Deepfake-ებს წაშლის. Deepfake კომპიუტერულად შექმნილი ვიდეო ან აუდიო ჩანაწერია, რომელშიც ჩანს, რომ კონკრეტული ადამიანი თითქოს იმას აკეთებს ან ამბობს, რაც მას სინამდვილეში არასდროს უთქვამს და უკეთებია.

Facebook-ის განცხადებით, მისი ქსელიდან ყველა ის ვიდეო წაიშლება, სადაც ჩანს, რომ ისინი ისეთი გზით არის დამუშავებული, რასაც რიგითი ადამიანი ვერ შეძლებდა. ასევე პლატფორმიდან გაქრება ისეთი ვიდეოებიც, რომლებსაც მომხმარებლები შეცდომაში შეჰყავს და მას აფიქრებინებს, რომ ვიდეოში წარმოდგენილმა ადამიანმა ის თქვა, რაც მას არასდროს უთქვამს. ვიდეოს ავთენტურობის დასადგენად Facebook-ი საკუთარ თანამშრომლებსა და მსოფლიო მასშტაბით დამოუკიდებელ Factchecker-ებს გამოიყენებს. Facebook-ის ახალი პოლიტიკა პაროდიებსა და სატირული შინაარსის ვიდეოებს არ შეეხება.

• ასევე წაიკთხეთ: რა არის Deepfake - დეზინფორმაციის ახალი ფორმა 
  
  

Deepfake-თან ბრძოლის დაწყების შესახებ Facebook-მა ჯერ კიდევ გასული წლის სექტემბერში დააანონსა და თქვა, რომ ამგვარი სახის მასალის გამოვლენისთვის საჭირო ტექნოლოგიის გაუმჯობესებისთვის 10 მლნ აშშ დოლარს დახარჯავდა.

Facebook-ში აცხადებენ, რომ ისინი Deepfake-ის უკან მდგომი ადამიანების გამოვლენის მიზნით, აკადემიურ წრეებთან, ხელისუფლებასთან და ბიზნესსექტორთან ითანამშრომლებენ.

კომპანიაში ასევე დასძენენ, რომ პლატფორმიდან კვლავინდებურად წაიშლება ძალადობის ამსახველი და სიძულვილის ენის შემცველი ვიდეოებიც.

აღსანიშნავია, რომ Deepfake-თან ბრძოლას ისეთი კომპანიებიც ცდილობენ, როგორებიცაა Microsoft-ი და Google-ი.


მომზადებულია BBC.com-ის მასალის გამოყენებით.

უნდა გამოვიყენოთ თუ არა ტერმინი - “ყალბი ინფორმაცია”? ვინ და როგორ იყენებს სოციალურ ქსელებს დეზინფორმაციის გავრცელებისთვის? რა როლი აქვს ამ ყველაფერში კრემლს? როგორ უნდა ვებრძოლოთ დეზინფორმაციას? - ეს იმ საკითხების არასრული ჩამონათვალია, რაზეც საქართველოდან გერმანიაში გაცვლითი პროგრამის ფარგლებში მონაწილე ჟურნალისტების ჯგუფი ერთი კვირის განმავლობაში იღებდა ინფორმაციას.

მიგრანტები, რელიგიური ჯგუფები, ლგბტ თემი, ნაციონალიზმი - ასეთია იმ საკითხების არასრული ჩამონათვალი, რაზეც ყველაზე ხშირად ვრცელდება ყალბი ამბები გერმანიაში.

ყალბი ინფორმაცია 13 წლის ლიზას გაუპატიურების შესახებ იყო პირველი რეზონანსული შემთხვევა, როდესაც გერმანიის მთავრობა პირისპირ შეეჯახა კრემლის პროპაგანდისტულ მანქანას. 2016 წელს გერმანიაში მცხოვრებმა რუსული წარმომავლობის ოჯახმა 13 წლის გოგონას გაუჩინარების შესახებ განაცხადა. გოგონა 30 საათის განმავლობაში იყო დაკარგული და შინ დაბრუნების შემდეგ განაცხადა, რომ ის მიგრანტებმა გააუპატიურეს. მოგვიანებით, გერმანიის პოლიციამ გამოარკვია, რომ მოზარდი სკოლაში შექმნილი პრობლემების გამო იმალებოდა და მასზე იმ პერიოდში სექსუალურ ძალადობას ადგილი არ ჰქონია, მითუმეტეს არანაირი მიგრანტების მხრიდან. ამის მიუხედავად, ლიზას გაუპატიურების შესახებ ყალბმა ამბავმა მოიცვა არა მხოლოდ გერმანიის საზოგადოება, იყო ორგანიზებული საპროტესტო გამოსვლები მიგრანტების წინააღმდეგ გერმანიაში და ა.შ.

გერმანიაში დეზინფორმაციის საკითხებზე მომუშავე სპეციალისტების შეფასებით, მიგრანტებთან მიმართებაში გაცილებით უფრო გავრცელებულია კრიმინალური ამბების მანიპულაციური გაშუქება - კერძოდ, ზოგიერთი მედიასაშუალება, რომელიც ემსახურება დეზინფორმაციის პროპაგანდას, მიზანმიმართულად აქვეყნებს იმ კრიმინალური შემთხვევების შესახებ ცნობებს, რომლებშიც ბრალდებულები ან მსჯავრდებულები არიან მიგრანტები. საქმე ის არის, რომ ამ ფორმით ხდება საზოგადოებრივი აზრის ფორმირება, რომ მიგრანტები კრიმინალები არიან, თუმცა სტატისტიკური ანალიზი აჩვენებს, რომ რეალობა განსხვავებულია - მიგრანტების წილი საერთო დანაშაულების სტატისტიკაში გერმანიაში დაბალია.

ლუკა ჰამერი, სოციალური მედიის ანალიტიკოსი ამბობს, რომ საზოგადოებრივი აზრის მანიპულაციისთვის საუკეთესო ადგილია სოციალური მედია. მისი თქმით, ამას ხელს უწყობს სოციალური მედიის ის შესაძლებლობა, რაც თავისუფალ სივრცეს აძლევს საზოგადოებას. ამავდროულად, პრობლემას ქმნის ციფრულ ტექნოლოგიებთან მიმართებაში მომხმარებლების დაბალი წიგნიერების დონე, ასევე, ისეთი პლატფორმები, როგორიცაა დახურული ჯგუფები სოციალურ ქსელებში, სასაუბრო პროგრამები (ტელეგრამი, ვაიბერი და ა.შ.), რაც ართულებს კვლევის შესაძლებლობებს.

კაროლინ შვარცი გერმანიაში ფაქტების გადამოწმების სპეციალური პლატფორმებისთვის (მაგალითად, Faktenfinder) მუშაობს. მისი თქმით, გერმანიაში ყალბი ამბების გავრცელებისთვის ყველაზე აქტიურად “ტელეგრამი” გამოიყენება, რომლის კვლევა რთულია, რადგან ის სასაუბრო პლატფორმაა და მოკლებულია საჯაროობას. რაც შეეხება საჯარო კომუნიკაციებისთვის განკუთვნილ პლატფორმებს, როგორიცაა, მაგალითად, ტვიტერი, მასზე დაკვირვებით, კაროლინ შვარცი გამოყოფს რამდენიმე შტრიხს, რაც გამოიყენება ყალბი ცნობების გავრცელებისთვის, ესენია: ე.წ. თვითმხილველების პოსტები, ყალბი ანგარიშები სოციალურ ქსელებში, ფოტომონტაჟები, ყალბი ვიდეოები ე.წ. დიფფეიკები (DeepFakes), ფაბრიცირებული დოკუმენტები, ცნობილი ადამიანების ყალბი ციტატები, ე.წ. მეცნიერული დასკვნები, რომლებიც ყალბია და ა.შ.

“ყალბი ინფორმაციის გამავრცელებელს შეიძლება ჰქონდეს სხვადასხვა მოტივი. მაგალითად, პოლიტიკური მოტივის შემთხვევაში ამოცანაა ამომრჩევლების მობილიზაცია ან პირიქით, დემობილიზაცია, პოლიტიკური ოპონენტისთვის ზიანის მიყენება, პოლარიზაცია და ა.შ. შეიძლება, არსებობდეს მონეტიზაციის მოტივი - რაც უფრო მეტ მნახველს მოიზიდავს ყალბი ამბავი, მაგალითად, იგივე იუთუბზე, მეტი ფულადი შემოსავლის მიღების შანსი უჩნდება მის გამავრცელებელს და ა.შ.” - ამბობს კაროლინ შვარცი.

დეზინფორმაციის საკითხებზე მომუშავე სპეციალისტები გერმანიაში ფიქრობენ, რომ აუცილებელია საზოგადოების ცნობიერების ამაღლება იმ ციფრულ ტექნოლოგიებზე, რაც აქტიურად გამოიყენება ყალბი ამბების პროპაგანდისთვის. მაგალითად, მოქალაქეებს უნდა ჰქონდეთ ინფორმაცია, თუ როგორ შეიძლება შეამოწმონ არის თუ არა ფოტო გაყალბებული, ან ვინ იმალება იმ მომხმარებლის მიღმა, რომელიც ავრცელებს ყალბ ინფორმაციას და ა.შ.

სოციალურ ქსელებში დეზინფორმაციასთან ბრძოლის მოტივით გერმანიაში 2017 წელს მიიღეს კანონი ინტერნეტ ქსელების გამოყენების შესახებ (NetzDG). ეს კანონი ავალდებულებს სოციალურ ქსელებს, როგორიცაა მაგალითად ფეისბუკი, 24 საათში ირეაგიროს საჩივარზე და წაშალოს სიძულვილის ენის შემცველი ან ე.წ. ყალბი ამბავი. ამასთან, ფეისბუკი ვალდებულია წარადგინოს კვარტალური ანგარიშები მის მიერ გაწეული საქმიანობის შესახებ ამ კანონის ფარგლებში. წინააღმდეგ შემთხვევაში გათვალისწინებულია სოლიდური ფინანსური სანქციები.

ფეისბუკის 2019 წლის პირველი კვარტლის ანგარიშის მიხედვით, 6 თვეში მათ NetzDG-ის ფარგლებში ჯამში 674 საჩივარი მიიღეს, აქედან ყველაზე მეტი - 370 საჩივარი ეხებოდა შეურაცხყოფას, საიდანაც წაიშალა 140, ხოლო ცილისწამებაზე შესული 212 საჩივრიდან, დაკმაყოფილდა და წაიშალა 39.

ორგანიზაცია “რეპორტიორები საზღვრებს გარეშე” ინტერნეტ ქსელების გამოყენების შესახებ კანონს (NetzDG) ჯერ კიდევ მის მიღებამდეც აკრიტიკებდა და მიიჩნევდა, რომ ის საფრთხეს უქმნიდა გამოხატვის და მედიის თავისუფლებას. ორგანიზაციის ბერლინის ოფისის წარმომადგენელი ჯულია ლეგნერი ჩვენთან საუბარში ამბობს, რომ ამ კანონმა, როგორც მოსალოდნელი იყო, ვერ მოაგვარა ინტერნეტის საშუალებით დეზინფორმაციისა და სიძულვილის ენის გავრცელების საკითხი. მისი თქმით, სტატისტიკა აჩვენებს, რომ მსგავში შინაარსის ამბების რაოდენობა ინტერნეტ ქსელებში არ შემცირებულა.

როგორ ებრძვიან საქართველოში დეზინფორმაციას - ამ კითხვაზე პასუხების მისაღებად თბილისს გერმანელი ჟურნალისტების ჯგუფი ნოემბერში ეწვევა. პროექტი - “ყალბ ინფორმაციასთან ბრძოლა” - გერმანიის საგარეო საქმეთა სამინისტრომ დააფინანსა. პროექტს ერთობლივად ქართული და გერმანული არასამთავრობო ორგანიზაციები - “მედიის განვითარების ფონდი” და Deutsche Gesellschaft e.V. (“გერმანიის საზოგადოება”) ახორციელებენ. პროექტის შედეგად ჟურნალისტების მიერ დეზინფორმაციის თემატიკაზე მომზადებული მასალები “მედიის განვითარების ფონდი” თავის ონლაინ პლატფორმაზე - “მითების დეტექტორზე” გამოაქვეყნდება.

10 ივლისს რამდენიმე გამოცემამ გაავრცელა ყალბი ინფორმაცია, თითქოს სერგეი გავრილოვი მალტაზე ისვენებს. გამოცემებმა ამბავს პიარ სპეციალისტ ელდარ პირმისაშვილის მიერ გადაღებულ ფოტო დაურთეს და მისი იუმორისტული პოსტი ნამდვილ ამბად გაავრცელეს.

თავდაპირველად, ელდარ პირმისაშვილმა ფეისბუკის პირად გვერდზე უცნობი პირის ფოტო გამოაქვეყნა და დაწერა, "ამოვდივარ ზღვიდან და რას ვხედავ ?! გავრილოვი დამჯდარა ჩემს შეზლონგზე, მივვარდი და ვილანძღები რუსულად… რაც მერე მოხდა, გაგაოცებთ".  პირმისაშვილმა მედიაჩეკერს უთხრა, რომ პოსტი იუმორით დაწერა და მალევე წაშალა.

რადიო ფორტუნამ, ელდარ პირმისაშვილის მიერ გადაღებული უცნობი ადამიანის ფოტო შემდეგი სათაურით გამოაქვეყნა „სეერგეი გავრილოვმა მალტაზე ქართველი დამსვენებლის შეზლონგის ოკუპაცია მოახდინა“. თუმცა, მასალა მალევე წაშალა და ამ დროისთვის ინფორმაცია გამოცემის გვერდზე აღარ იძებნება.

იდენტური შინაარსის მასალა, რადიო ფორტუნაზე დაყრდნობით, გაავრცელა გამოცემა „დაიჯესტმა“. „პრაიმ ტაიმმა“ კი ფეისბუკის გვერდზე, გამოცემის ლოგოს დართვით და ავტორის მითითების გარეშე, პირმისაშვილის გადაღებული ფოტო გამოაქვეყნა ტექსტით „სერგეი გავრილოვი მალტაზე ისვენებს“.

ზემოთხსენებულმა გამოცემებმა ამბავი ისე გამოაქვეყნეს, რომ პირველწყაროსთანაც არ გადაუმოწმებიათ.

 

 

სიცხისგან დამდნარი ავტომობილები, ჯანდაცვის პროგრამით დაფინანსებული მშობიარობა პენსიონერებისთვის და პოლონეთში საქართველოს ელჩის გადადგომა - ივნისის თვეში გავრცელებულ ამ სამ ყალბ ამბავს არაფერი ჰქონდა საერთო და მათგან მხოლოდ ერთი უკავშირდებოდა ქვეყანაში მიმდინარე მოვლენებს. მიუხედავად იმისა, რომ სამივე შემთხვევაში მარტივად დასადგენი იყო სიმართლე, სოციალურ ქსელში გავრცელებული კომენტარებიდან და რეაქციებიდან გამომდინარე, შეიძლება ითქვას, რომ საზოგადოების გარკვეულმა ნაწილმა ზემოთ ჩამოთვლილი ყალბი ამბები მარტივად დაიჯერა.

სიცხისგან დამდნარი ავტომობილების შესახებ ინფორმაცია თავდაპირველად „ექსკლუზივი TV“-ის ფეისბუკის გვერდზე გავრცელდა. გვერდი იუწყებოდა, რომ 14 ივნისს არაბულ ქვეყნებში მსოფლიოში ყველაზე მაღალი ტემპერატურა - 63°C დაფიქსირდა, რის გამოც ავტომობილები დადნა.

„ქუვეითში შუადღის საათებში ტემპერატურამ 50°C მიაღწია(იხ.ფოტოზე), რის შემდეგაც, ტემპერატურა ისევ გაიზარდა და 63°C გახდა, რამაც ქუჩებში მანქანების დნობა გამოიწვია. ადგილობრივებმა კი მოძრაობა შეწყვიტეს და ქუჩები ორ წუთში დაცარიელდა,“ - წერდა „ექსკლუზივი TV“.  მოგვიანებით, 14-18 ივნისის პერიოდში კი იდენტური ინფორმაცია გავრცელდა რადიო ოდიშისა და „The Tbilisi Times“ ფეისბუკის გვერდებზე და საიტებზე: sarkenews.ge, progressnews.ge, cnobisfurceli.ge, gmtv.ge.

სინამდვილეში, ფოტოზე ასახული მანქანები არიზონაშია გადაღებული და მათი დადნობა არა სიცხემ, არამედ ხანძარმა გამოიწვია. აღნიშნულ ყალბ ამბავს სხვადასხვა დროს უცხოური გვერდებიც ხშირად ავრცელებენ.

ყალბი ამბავი, თითქოს ჯანდაცვის პროგრამით პენსიონერებს მშობიარობა დაუფინანსდებოდათ, 10 ივნისს გავრცელდა. გამოცემა გურიის მოამბე და საიტები qronika.ge, newpost.com.ge, geoshock.blogspot.com წერდნენ, რომ „ჯანდაცვის პროგრამით პენსიონერებს მშობიარობა/საკეისრო კვეთა დაუფინანსდებათ:

"პროგრამით ვერ ისარგებლებენ პირები, რომელთა წლიური შემოსავალი არის 40 000 ლარი და მეტი, გარდა საპენსიო ასაკის პირებისა. მათ შესაძლებლობა ექნებათ მიიღონ მომსახურება პროგრამის მხოლოდ შემდეგი კომპონენტების ფარგლებში: მშობიარობა/საკეისრო კვეთა და მაღალი რისკის ორსულთა, მშობიარეთა და მელოგინეთა სტაციონარული მომსახურება". - წერდნენ გვერდები.

იდენტური შინაარსის ყალბი ინფორმაცია 2017 წელსაც გავრცელდა. საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს ინფორმაციით, აღნიშნული ინფორმაცია სიმართლეს არ შეესაბამება და ზემოთ მოყვანილი ამონარიდი არასწორად არის გაგებული.

გვერდების ნაწილმა (მაგალითად, digest.pia.ge, bfm.ge) ინფორმაცია წაშალა და ახლა მხოლოდ საძიებო სისტემაში ჩანს, რომ ეს ამბავი გამოცემებს გამოქვეყნებული ჰქონდათ.

ბოლო ყალბი ინფორმაცია მიმდინარე მოვლენებს უკავშირდებოდა. 20 ივნისს, მაშინ, როდესაც თბილისში, საქართველოს პარლამენტის შენობაში რუსეთის დუმის დეპუტატ სერგეი გავრილოვის გამოსვლას აპროტესტებდნენ, გამოცემა presa.ge-მ გაავრცელა ინფორმაცია პოლონეთში საქართველოს ელჩის გადადგომის შესახებ. „პოლონეთში საქართველოს სრულუფლებიანმა ელჩმა ილია დარჩიაშვილმა პროტესტის ნიშნად თანამდებობა დატოვა“ -წერდა presa.ge, სტატიის კომენტარებში კი მოქალაქეები, ვისაც ინფორმაცია ნამდვილი ეგონა, აღნიშნავდნენ, რომ ელჩის საქციელი გმირობის ტოლფასი იყო.

მოგვიანებით, presa.ge-ის მიერ გავრცელებულ ცრუ ინფორმაციას საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტრო გამოეხმაურა. სამინისტროს წარმომადგენელმა ელჩის მიერ თანამდებობის დატოვება არ დაადასტურა . presa.ge-მ კი გამოქვეყნებული ტექსტი ვებგვერდიდან და სოციალური ქსეიდან ისე წაშალა, რომ მკითხველისთვის შეცდომის შესახებ არ უცნობებია.

"ამ წუთებში ცნობილი გახდა, რომ პოლონეთში საქართველოს სრულუფლებიანმა ელჩმა ილია დარჩიაშვილმა პროტესტის ნიშნად თანამდებობა დატოვა", - ეს ტექსტი, ამავე სათაურით, გამოცემა presa.ge-მ 20 ივნისს გამოაქვეყნა, იმ მოვლენების პარალელურად, რაც თბილისში, საქართველოს პარლამენტში, მართლმადიდებლობის საპარლამენტთაშორისო გენერალურ ასამბლეაზე რუსი დეპუტატის მიერ თავმდჯომარის სავარძლის დაკავებას მოჰყვა.

მასალა, სოციალურ ქსელში გამოქვეყნებიდან ერთ საათში 70-მდე ადამიანმა გააზიარა, მოქალაქეები წერდნენ, რომ ელჩის საქციელი გმირობის ტოლფასია.

როგორც "მედიაჩეკერმა" გაარკვია, presa.ge-ს მიერ გავრცელებული ინფორმაცია სიმართლეს არ შეესაბამება. ელჩის მიერ თანამდებობის დატოვებას არ ადასტურებენ საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტროში. აღნიშნული ინფორმაცია სხვა მედიასაშუალებებმაც გადაამოწმეს, presa.ge-მ კი გამოქვეყნებული ტექსტი ვებგვერდიდანაც და სოციალური ქსეიდანაც ისე წაშალა, რომ მკითხველისთვის შეცდომის შესახებ არ უცნობებია.

 

შეგახსენებთ, დღეს, 20 ივნისს, თბილისში, საქართველოს პარლამენტის შენობაში მართლმადიდებლობის საპარლამენტთაშორისო გენერალური ასამბლეის სესია მიმდინარეობდა, რომელიც რუსეთის დუმის დეპუტატმა სერგეი გავრილოვმა გახსნა. გავრილოვი სესიას საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარის სავარძლიდან უძღვებოდა. ამ ფაქტს მოქალაქეთა და ოპოზიცისს აღშფოთება მოჰყვა. “ევროპული საქართველოსა” და “ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის” დეპუტატებმა ასამბლეის მონაწილეებს სესიის გაგრძელების საშუალება არ მისცეს, მოქალაქეებმა კი სოციალური ქსელით პარლამენტთან საპროტესტო აქცია დააორგანიზეს.

10 ივნისს გაზეთ „ალიას“ გვერდზე ფრაქცია „ნაციონალური მოძრაობის“ თავმჯდომარე რომან გოცირიძის სახელით გავრცელდა ყალბი ინფორმაცია. „ალია“ წერდა, თითქოს რომან გოცირიძე "რუსთავი 2-ის" ეთერში ზაზა სარალიძის ემოციურ გამოსვლას „სტანდარტული შოუ პროგრამად“ აფასებდა და ამბობდა:

"ის რაც გუშინ ზაზა სარალიძის მხრიდან რუსთავი ორის ეთერში ვიხილეთ, იყო სტანდარტული შოუ პროგრამა ! არ შეიძლება ანგელოზივით შვილი მიწაში ჩააწვინო და შენ თეატრალურის სტუდენტებზე ნიჭიერად თამაშობდე! ნაციონალური მოძრაობა მთელი ეს პერიოდი მას მხარში ედგა, თუმცა მისმა შეცდომებმა ნახეთ რაც მოიტანა! არ მიკვირს განგებამ რატომ არგუნა ამ კაცს ასეთი განსაცდელი".

„ალიამ“ ინფორმაციის წყაროდ მიუთითა 2019 წლის 21 მაისს ფეისბუკში შექმნილი გვერდი „სირცხვილის კორიდორი“, რომელიც ფოტო/ვიდეო მანიპულაციებით, დამონტაჟებული მასალებით და დეზინფორმაციის გავრცელებით „ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის“ დისკრედიტაციას ცდილობს.

„ალიას“ მასალას რომან გოცირიძე მალევე ფეისბუკის პირად გვერდზე გამოეხმაურა. მისი სახელით გავრცელებულ ინფორმაციას „ბინძური ჭორი“ უწოდა და გაზეთს ბოდიშის მოხდისკენ და მასალის დაუყოვნებლივ წაშლისკენ მოუწოდა. გოცირიძემ ოფიციალური განცხადება 11 ივნისს პარლამენტშიც გააკეთა. მისი თქმით, დაფინანსებული ე.წ. ტროლები და გაზეთი „ალია“ მიზანმიმართულად ავრცელებენ ყალბ ინფორმაციებს:

„მე ამას არ აღვიქვამ, როგორც ჩემზე პირადად თავდასხმას. აქ საგანგაშო ის ფაქტია, რომ ისინი ამით ეწევიან ბატონი ზაზა სარალიძის ფსიქოლოგიურ ტერორს. უნდათ, ადამიანი გამოიყვანონ წყობიდან და უნდათ, რომ მან აიღოს ხელი თავის სამართლიან ბრძოლაზე.“

მიუხედავად იმისა, რომ „ალია“ რომან გოცირიძეს დაუკავშირდა(რასაც მასალის განახლებული ვერსიიდან ვიგებთ) და მან მისი სახელით გავრცელებული ინფორმაცია უარყო, გაზეთი წერს, რომ „ალიას საბოდიშო არაფერი აქვს“ და ამტკიცებს, რომ ინფორმაციის დამადასტურებელი „სქრინები“ აქვს. თუმცა იმის მტკიცებულება, რომ რომან გოცირიძემ მსგავსი სიტყვები თქვა, მასალაში არ ჩანს.

„ალიას“ მიერ გავრცელებული დეზინფორმაცია სხვა რამდენიმე გვერდსაც ჰქონდა გამოქვეყნებული, თუმცა მათ მალევე წაშალეს. მასალა ამ დროისთვის მხოლოდ alia.ge-ზე და geotimes.ge-ზე იძებნება. geotimes.ge მასალის ბოლოს წერს, რომ „სად და როდის გააკეთა პარლამენტარმა ეს განცხადება, უცნობია. ამას ვერც ერთი წყარო ვერ აზუსტებს.“

 

ყალბი ამბების გარეშე მაისის თვეს არ ჩაუვლია. თუმცა, გასული თვეებისგან განსხვავებით, მაისში გავრცელებული ე.წ. Fake News-ების თემატიკა სულ სხვადასხვა იყო და უმეტესად, არც მიმდინარე მოვლენებთან ჰქონდა რაიმე კავშირი.

თვის ყველაზე პოპულარული ყალბი ეხებოდა ზუგდიდში “ქართული ოფისზე” თითქოსდა მეხის დაცემას. ამბავი 2 მაისს თავდაპირველად სოციალური ქსელის მომხმარებელმა გაავრცელა. ფეისბუკის პირად გვერდზე ორგანიზაცია „თავისუფალი ზონის“ წევრი მარიამ ბაშარულმა გამოქვეყნა ვიდეო, სადაც ოფისის სიახლოვეს მობილიზებული სამაშველო ჯგუფი ჩანდა, ის ამტკიცებდა, რომ “ქართული ოცნების” ოფისს მეხი დაეცა.

მიუხედავად იმისა, რომ ვიდეოში არც ალმოდებული ოფისი ჩანდა, არც მეხის ჩამოვარდნის ფაქტი და სოციალური ქსელის მომხმარებლის გარდა, ამბავს არც სხვა წყარო ადასტურებდა, დაუზუსტებელი ინფორმაცია გადამოწმების გარეშე ნამდვილ ამბად გამოაქვეყნეს გვერდებმა newsreport.ge, akhalitaoba.ge, tzona.ge, paqtebi.ge, newposts.ge, resonancedaily.com, itar.ge, unipress.ge, guriismoambe.com, readtime.ge, iposti.ge, sportmix.geაღნიშნული გვერდები, სათაურშივე მტკიცებით ფორმაში წერდნენ, რომ ზუგდიდში მდებარე „ოცნების“ საარჩევნო შტაბს მეხი დაეცა. ზოგი გვერდი იმასაც იუწყებოდა, რომ „ოცნებას მეუფე იობის წყევლამ უწია“, ზოგი კი წერდა, რომ „მეხმა ზუგდიდში თავისი არჩევანი უკვე გააკეთა“.

შედეგად, დაუდასტურებელი ამბავი ვირუსულად გავრცელდა სხვადასხვა საიტებზე და სოციალურ ქსელში. ამბავს მალევე გამოეხმაურა „ქართული ოცნების“ საარჩევნო შტაბის პრესსამსახურის უფროსი პაატა ლაგვილავა. მისი ინფორმაციით, მეხი საერთოდ არ ჩამოვარდნილა და „ერთიანი ნაციონალური მოძრაობისა“ და „ქართული ოცნების“ოფისებს შორის მდებარე ბოძზე მოკლე ჩართვა მოხდა.

7-8 მაისს სხვადასხვა საიტებსა და სოციალურ ქსელში გავრცელდა ყალბი ინფორმაცია, თითქოს 91 წლის ფრანგი მონაზონი, პარიზის ღვთისმშობლის ტაძრის აღდგენაში წვლილის შესატანად, ქალიშვილობას აუქციონზე ყიდდა.

ინფორმაციის წყარო სატირული გამოცემა „Wold News Daily Report“ იყო, რომელიც მხოლოდ სატირულ კონტენტს ქმნის და მათ მიერ გავრცელებული ამბები სინამდვილეს არ შეესაბამება, რაც არც ერთ ქვემოთ ჩამოთვლილ გამოცემას არ მიუთითებია.

7-8 მაისს სხვადასხვა საიტებსა და სოციალურ ქსელში ვირუსულად გავრცელებული ინფორმაცია, თითქოს 91 წლის ფრანგი მონაზონი, პარიზის ღვთისმშობლის ტაძრის აღდგენაში წვლილის შესატანად,  ქალიშვილობას აუქციონზე ყიდის - ყალბია.

გამოგონილი ამბავი თავდაპირველად droni.ge-მ გაავრცელა. საიტი არ აკონკრეტებს ინფორმაციის წყაროს, თუმცა წერს, რომ ამ სტატიას უცხოურ გამოცემაზე დაყრდნობით აქვეყნებს. Droni.ge-ს სტატიას ამ დროისთვის ფეისბუკზე 3 500-მდე გაზიარება აქვს.

7 მაისს, droni.ge-ს სტატიის გამოქვეყნებიდან დაახლოებით ერთი საათის შემდეგ, იმავე შინაარსის მასალა გამოაქვეყნა primetime.ge-მ. საიტი წერდა, თითქოს მონაზონმა ანტუანეტა დე-ბასილმა, რომელიც 16 წლის ასაკიდან დომენიკის მონასტერში ცხოვრობს, მიიღო გადაწყვეტილება, რომ აუქციონზე გაყიდოს ქალიშვილობა და ამ გზით შეიტანოს წვლილი დამწვარი ნოტრ-დამის აღდგენაში.  

სტატიის ავტორმა ინფორმაციის წყაროდ გამოცემა „Wold News Daily Report“ მიუთითა, თუმცა არსად აღუნიშნავს, რომ გამოცემა მხოლოდ სატირულ კონტენტს ქმნის და მათ მიერ გავრცელებული ამბები სინამდვილეს არ შეესაბამება.

იდენტური შინაარსის ყალბი ინფორმაცია გაავრცელეს შემდეგმა გვერდებმაც: newposts.ge, readtime.ge, digest.pia.ge, itar.ge, sportn.ge, ipost.ge, geonewss.com, news.coa.ge, geoniusebi.ge .  საიტების ნაწილი, primetime.ge-ს სტატიას დაეყრდნო, ნაწილმა კი მასალას ინფორმაციის წყარო საერთოდ არ მიუთითა. Droni.ge-ს და sportn.ge-ის სტატიები ფეისბუკზე გააზიარეს cyc.ge და itv.ge გვერდებმაც.

ეს პირველი შემთხვევა არ არის, როცა droni.ge სატირული გამოცემის მიერ გამოგონილ სტატიებს ნამდვილ ამბად სთავაზობს მკითხველს. „მედიაჩეკერმა“ მსგავსი ფაქტი რამდენჯერმე გამოავლინა

სოციალურ და ონლაინ მედიაში აპრილის თვეში, გასული თვეებისგან განსხვავებით, რელიგურ თემატიკასთან დაკავშირებული ამბებით მანიპულირება ჭარბობდა. სხვადასხვა გამოცემებისთვის არაზუსტი და ყალბი ამბების გავრცელების ინსპირაცია ძირითადად, მიმდინარე მოვლენები იყო. 15 აპრილს, საფრანგეთში, პარიზის ღვთისმშობლის ტაძარში გაჩენილი ხანძარი, აღდგომის კვირაში ნაპოვნი უძველესი ბიბლია და დავით-გარეჯთან დაკავშირებით არსებული კონფლიქტი - ამ მოვლენებთან დაკავშირებით გამოცემები დაუდასტურებელ, ყალბ ინფორმაციებს ნამდვილ ამბად ავრცელებდნენ და მყვირალა სათაურებით ცდილობდნენ მკითხველზე მანიპულირებას.

რელიგური თემით მანიპულირება 15 აპრილს, პარიზის ღვთისმშობლის ტაძარში გაჩენილი ხანძრით დაიწყო. ნოტრ-დამის ხანძარი, რამდენიმე დღის განმავლობაში, მსოფლიო მედიის ერთ-ერთი მთავარი თემა იყო და, შესაბამისად, სოციალური მედიაც ხანძრის ამსახველი კადრებით იყო მოცული. თემის აქტუალურობიდან გამომდინარე, სოციალურ ქსელში ვირუსულად ვრცელდებოდა ფოტო/ვიდეო მანიპულაციები. მათ შორის ყველაზე სახიფათო ქსენოფობიური შინაარსის მასალები იყო. სხვადასხვა საიტებზე ვრცელდებოდა ფოტოები, რომლებზეც ალმოდებული ტაძრის ფონზე გადაღებული ორი უცნობი, მოღიმარი კაცი ჩანდა. გამოცემები წერდნენ, რომ უცნობები ნოტრ-დამის დაწვით გახარებული მუსლიმები იყვნენ.  

იმავე მიზნით, სხვადასხვა საიტებმა გაავრცელეს ფოტოასლებიც, რომლებზეც ჩანდა ხანძრის ვიდეოზე უცნობი პირების მიერ გამოხატული სიცილის ემოციები. გამოცემები წერდნენ, თითქოს მუსლიმები ალმოდებული ტაძრის ვიდეოებზე სიცილის ემოციის დართვით თავიანთ ემოციებს გამოხატავდნენ. სინამდვილეში კი, შეუძლებელი იყო ცალსახად იმის მტკიცება, რომ სიცილის ემოციების გამომხატველი ადამიანები მუსლიმები იყვნენ და ნოტრ-დამის დაწვას ზეიმობდნენ.

28 აპრილს მართმადიდებელმა ქრისტიანებმა აღდგომის დღესასწაული იზეიმეს. 22 აპრილიდან, ეგრეთ წოდებული „ვნების კვირის“ დასაწყისიდან, სხვადასხვა საიტებზე ვრცელდებოდა დაუდასტურებელი ინფორმაცია უძველესი ბიბლიის პოვნის შესახებ. გამოცემეები იუწყებოდნენ, რომ 1500 წლის ბიბლიის თანახმად, იესო ღვთის ძე არ ყოფილა, ეჭვქვეშ აყენებდნენ ქრისტეს ჯვარცმასაც და წერდნენ, რომ სენსაციურმა აღმოჩენამ შესაძლოა ქრისტიანების შეხედულება რწმენაზე შეცვალოს.

აღსანიშნავია, რომ არცერთ მასალას არ აქვს მითითებული ინფორმაციის წყარო. ასევე, ამბის ნამდვილობას ეჭვქვეშ აყენებს ისიც, რომ 1500 წლის ბიბლიის პოვნის შესახებ ინფორმაცია 2013 წლიდან მოყოლებული ყოველ წელს ახალ ამბად ვრცელდება სხვადასხვა ქართულ თუ უცხოურ საიტებზე. მაგალითად, იდენტური ინფორმაცია სხვადასხვა ინტერპრეტაციით intermedia.ge-ს ახალ ამბად გამოქვეყნებული აქვს ორჯერ - 2016 და 2019 წელს. გამოცემები რიგ შემთხვევაში მხოლოდ ბიბლიის აღმოჩენის შესახებ, რიგ შემთხვევაში კი მის შინაარსზეც წერენ.

25 აპრილს მედიით გავრცელდა ინფორმაცია, რომ აზერბაიჯანელმა მესაზღვრეებმა უდაბნოს მონასტერთან მისასვლელი გზა ჩაკეტეს და სასულიერო პირებს თავისუფლად გადაადგილების საშუალება აღარ ჰქონდათ. იმავე დღეს სოციალურ ქსელში გამოჩნდა მანიპულაციური მასალები. „როგორ გაიყიდა დავით-გარეჯი“, „დავით გარეჯი წაგვართვეს!!!“, „ზურაბიშვილი დათანხმდა აზერბაიჯანული მხარისთვის დავით გარეჯის ტერიტორიის გადაცემას“, "დავით გარეჯი გაყიდეს!" მსგავსი სენსაციური სათაურებით სხვადასხვა საიტები და ფეისბუკ გვერდები სოციალურ ქსელში ძველ სტატიებს აზიარებდნენ.

მაგალითად, 25 აპრილს, სწორედ მაშინ, როცა მონასტერთან მისასვლელი გზის ჩაკეტვის შესახებ გავრცელდა ინფორმაცია, websport.ge-მ ახალ ამბად გამოაქვეყნა 2019 წლის 27 თებერვლის მასალა. სტატიის სათაური მკითხველს აუწყებდა, თითქოს საქართველოს პრეზიდენტი აზერბაიჯანული მხარისთვის დავით გარეჯის ტერიტორიის გადაცემას დათანხმდა. სინამდვილეში, მასალა ეფუძნებოდა „თავისუფალი საქართველოს“ თავმჯდომარის მოადგილის, თენგიზ ომანიძის მოსაზრებას.

„გავრცელდა ინფორმაცია, რომ სალომე ზურაბიშვილმა პრეზიდენტ ალიევთან შეხვედრის დროს ბაქოში, განაცხადა თანხმობა საზღვრის დელიმიტაციაზე. ეს ნიშნავს, რომ სალომე ზურაბიშვილი დათანხმდა აზერბაიჯანული მხარისთვის დავით გარეჯის ტერიტორიის გადაცემას“,- ამბობდა ომანიძე.

გამოცემებმა კი კონტექსტიდან ამოგლეჯილი ფრაზა სათაურად დააწერეს მასალას. იმავე გზით მანიპულირებდა მკითხველზე გამოცემა „ალია“, როდესაც პოლიტიკური გაერთიანება "ქართული დასის" თავმჯდომარე ჯონდი ბაღათურიას ფეისბუკ სტატუსი სენსაციური სათაურით ("დავით გარეჯი გაყიდეს!") გამოაქვეყნა.

 საიტმა timer.ge-მ კი 2017 წლის სტატია 2019 წლის 3 მაისს გააზიარა ფეისბუკზე. Geotimes.ge-იმ იდენტური სტატია 4 მაისს ახალ ამბად გამოაქვეყნა საიტზე. ორი წლის წინანდელი მასალის გამოქვეყნება მსგავსი სენსაციური სათაურით, რომელიც დავით-გარეჯის გაყიდვის შესახებ აუწყებს მკითხველს, ტოვებს შთაბეჭდილებას, რომ კრიტიკულ სიტუაციაში საიტები განზრახ მანიპულირებდნენ საზოგადოებაზე.

15 აპრილს, საფრანგეთში, პარიზის ღვთისმშობლის ტაძარში, იგივე ნოტრ-დამში, გაჩენილი ხანძარი მსოფლიო მედიის ერთ-ერთ მთავარ თემად იქცა. არაერთი მასალა მომზადდა ქართულ მედიაშიც. ამბავს დეზინფორმაციის ნაკადიც მოჰყვა და ამას გვერდი ვერც ქართული საიტების ნაწილმა აუარა.

ნოტრ-დამის ტაძარის ხანძარზე გავრცელებულ დეზინფორმაციებს შორის, ყველაზე სახიფათო ქსენოფობიური შინაარსის მასალები იყო.

საიტებზე: timenews.ge, batumelebi.cc, siaxleebi.club, www.newposts.cc, www.itar.ge, otime.ge გავრცელდა ინფორმაცია, რომ ნოტრ-დამის დაწვას მუსლიმები ზეიმობდნენ და ამას, სოციალურ ქსელში ალმოდებული ტაძრის ვიდეოებზე სიცილის ემოციის დართვით გამოხატავდნენ. ტექსტებს საიტებმა სოციალური ქსელიდან აღებული ფოტოასლები (სქრინშოთები) დაურთეს.

საუბარია ფრანგულ მედია BRUT-ის ფეისბუკის გვერდზე გამოქვეყნებულ ვიდეოზე, რომელსაც 10 000-მდე რეაქცია აქვს, მათგან 7 000-ზე მეტი დამწუხრებული, 54 კი სიცილის ემოციაა. “მედიაჩეკერმა” სიცილის ემოციის გამომხატველი პირების პროფილები გადაამოწმა, მათი ნაწილი, გაზიარებული ინფორმაციის ანალიზით, ყალბი გვერდის შთაბეჭდილებას ტოვებს (არის ახლად შექმნილი, ან საერთოდ არ აქვს სახელი და გვარი). იმ პროფილებზე კი, რომლებიც ნაკლებად გავს ყალბს, ერთი შეხვით რელიგიური აღმსარებლობა რთულად დასადგენია. ამავე დროს, 10 000-იან აქტივობაში (მოწონების, სევდის და ა.შ. მანიშნებელი), მხოლოდ 54 ღიმილის ემოცია არ იძლევა ცალსახად იმის მტკიცების საფუძველს, რომ მუსლიმებმა ნოტრ-დამის დაწვა იზეიმეს.

 

“მუსლიმებისა და “თანამედროვე ბარბაროსების” სიხარული პარიზის ტაძრის გამო” - ამ სათაურით გამოაქვეყნა kvira.ge-მ ფოტო, რომელშიც ალმოდებული ტაძრის ფონზე ორი უცნობი ადამიანი ჩანს. იგივე ფოტოს Alia.ge-ც აქყვეყნებს და წერს, რომ ასეთი რეაქცია აქვთ მუსლიმ მიგრანტებს პარიზის ღვთისმშობლის ტაძარში გაჩენილ ხანძარზე.

გამოცემები იუწყებიან, რომ ამის შესახებ უცხოური მედია წერს. თუმცა, სტატიებში არ ჩანს, კონკრეტულად რომელ გამოცემებს ეყრდნობიან. მხოლოდ ამ ფოტოზე დაყრდნობით შეუძლებელია იმის თქმა, რომ ისინი მუსლიმები არიან, ასევე, შეუძლებელია იმის მტკიცება, რომ უცნობი პირების ემოციის მიზეზი ნოტრ-დამში გაჩენილი ხანძარია.

პარიზის ღვთისმშობლის ტაძრის ხანძრიდან მეორე დღეს გავრცელდა მორიგი დეზინფორმაცია, თითქოს, დამწვარ ტაძარში ახალგაზრდები ცეკვავდნენ.

16-17 აპრილს ნახანძრალ ნოტრ-დამში მოცეკვავე ახალგაზრდების შესახებ მცდარი ინფორმაცია და ვიდეო გამოაქვეყნეს გვერდებმა: timenews.ge, newposts.cc, progressnews.ge და gsport24.com . ვიდეო ვირუსულად გავრცელდა სოციალურ ქსელებში. სინამდვილეში, ვიდეო, რომელიც ამ ამბავს ერთვის, 2016 წელს არის გადაღებული და მასში ასახულია არა ნოტრ-დამში, არამედ ასევე  საფრანგეთში მდებარე სენტ-ვინსენტის ტაძარში ახალგაზრდების ცეკვის კადრები.

 

ქსეონოფობიურ შინაარსთან საერთო არაფერი ჰქონდა, მაგრამ, არაზუსტი იყო ერთ-ერთი ფოტოც, რომელიც ასევე ნოტრ-დამის ხანძრის შესახებ გავრცელდა რამდენიმე გვერდსა და საიტზე და აქტიურად გვხვდებოდა სოციალურ ქსელში სხვადასხვა პიროვნებების კედლებზეც. ეს არის ფოტო, რომელზაც ჩანან მეხანძრე-მაშველები ერთ-ერთი რელიკვიით ხელში.

აღნიშნული ფოტო 16 აპრილს ონლაინ გამოცემა ipress.ge-მაც გამოაქვეყნა. თუმცა, გამოცემა აღნიშნავს, რომ ფოტო, რომელიც სტატიას ახლავს, სოციალურ ქსელებში ფრანგმა მომხმარებლებმა გაავრცელეს, დიდი ინფორმაციული ნაკადის გამო კი, მათ ფოტომასალის გადამოწმების საშუალება არ მიეცათ და ის პარიზის ტრაგედიის ამსახველ კადრად მიიჩნიეს. ამავე მასალაში ისიც არის განმარტებული, რომ ფოტო, შესაძლოა, იტალიაში მომხდარ მიწისძვრას ასახავდეს.

სინამდვილეში ეს ფოტო 2009 წელს იტალიაში მომხდარი დამანგრეველი მიწისძვრის დროს არის გადაღებული. 6.3 მაგნიტუდის სიმძლავრის მიწისძვრამ მაშინ ასობით ადამიანის სიცოცხლე შეიწირა და უამრავი შენობა დაანგრია.




------

პარიზის ერთ-ერთ მთავარ სიმბოლოს, გოთიკური არქიტექტურის ყველაზე თვალსაჩინო ნიმუშს - პარიზის ღვთისმშობლის ტაძარს, იგივე ნოტრ -დამს, რომელსაც 9 საუკუნოვანი ისტორია აქვს, ცეცხლი 15 აპრილს, საღამოს გაუჩნდა. ხანძარი სწრაფად გავრცელდა, შედეგად ისტორიული ტაძრის ცნობილი სამრეკლო სრულად განადგურდა.

ხანძარს ასობით მეხანძრე-მაშველი რამდენიმე საათის განმავლობაში აქრობდა. ტაძრის მნიშვნელოვანი ნაწილი და საგანძური განადგურებას გადაურჩა. საფრანგეთის მთავრობამ ტაძრის რეკონსტრუქციისა და მისთვის პირვანდელი სახის დაბრუნების პირობა დადო. როგორც სპეციალისტები განმარტავენ, ტაძრის განახლებას რამდენიმე წელი დასჭირდება.

ყალბი ამბების გარეშე არც მარტს ჩაუვლია. განსხვავებით მიმდინარე წლის წინა თვეების, იანვრისა და თებერვლისგან, ამჯერად უკვე ამბის წყაროებად დამონტაჟებული ფოტო/ვიდეო მასალები გამოჩნდა.  შეიცვალა თემატიკაც და საფრთხეც, რასაც ეს ამბები შეიცავდა - მარტში გავრცელებული ყველაზე პოპულარული ხუთი ყალბი ამბიდან სამი იმგვარი შინაარსის იყო, რომ ქსეონოფობიურ დისკუსიას ახალისებდა, მათგან ერთს მოჰყვა კიდეც საპროტესტო აქცია. 

„შალახოს“ მოცეკვავე ბრალდებული, უცხოპლანეტელის მუმია, სომხების ეროვნულ-კულტურული ავტონომია აფხაზეთში, ქართველების შეურაცხმყოფელი ირანელი რეპერი და გერმანელი ენათმეცნიერი - მედიაჩეკერი 5 ყალბი ამბავს გთავაზობთ, რომლებიც მარტის თვეში ონლაინ გამოცემებსა და სოციალურ ქსელში გადამოწმების გარეშე, ნამდვილ ამბად გავრცელდა.   
„სომხებმა აფხაზეთში ეროვნულ-კულტურული ავტონომია შექმნეს“, - ამ სათაურით იდენტური შინაარსის სტატიები „რეზონანსმა“ და „ინფო9-მ“ 10 მარტს გამოაქვეყნეს. ორივე გამოცემა მკითხველს ამცნობდა, რომ აფხაზეთიდან ქართული მოსახლეობის განდევნის შემდეგ სომხები უმრავლესობას წარმოადგენენ და ეროვნულ-კულტურული ავტონომიიისთვის გულრიფშის, ოჩამჩირისა და ტყვარჩელის რაიონებს ითხოვენ. გამოცემები ინფორმაციის წყაროდ ულტრანაციონალისტურ ფეისბუკ გვერდ „იბერიულ ერთობას“ უთითებდნენ. (აღნიშნული გვერდი ამ დროისთვის სოციალურ ქსელში აღარ იძებნება.) ინფორმაცია "ნეტგაზეთმა" გადაამოწმა და აღნიშნა, რომ მსგავსი ფაქტი არ დასტურდება.

სომხების მიერ აფხაზეთში ეროვნულ-კულტურული ავტონომიის შექმნის შესახებ ყალბი ინფორმაცია გასულ წლებშიც აქტიურად ვრცელდებოდა. მაგალითად, ინტერნეტ სივრცეში დღემდე იძებნება სხვადასხვა ვებგვერდებზე გამოქვეყნებული სტატიები 2016 და 2017 წელს.

მარტში ყველაზე დიდი პოპულარობით მაინც „შალახოს“ მოცეკვავე ბრალდებულის ვიდეო სარგებლობდა, რომელიც ლოს ანჯელესში ჩატარებული ერთ-ერთი სპეცოპერაციის კადრებს ასახავდა. ვიდეომასალა, რომელიც სოციალური ქსელის მომხმარებელმა დაამონტაჟა და ბრალდებულის მოძრაობებს ქართული ნაციონალური ცეკვის “შალახოს” მელოდია დაადო, მალევე გავრცელდა ონლაინ მედიაში. გამოცემების ნაწილი მკითხველს ამცნობდა, რომ ვიდეო დამონტაჟებული იყო და საქართველოსთან არანაირი კავშირი არ ჰქონდა, ნაწილი კი ნამდვილ ამბად სთავაზობდა მკითხველს და ამტკიცებდა, რომ ბრალდებული ქართველი იყო.

„ლოს ანჯელესში ქართველმა დაკავებისას “შალახო” იცეკვა“ - ამ სათაურით დამონტაჟებული ვიდეო გაავრცელეს საიტებმა iTV.ge, droni.ge, geomediapress.ge, akhalitaoba.ge, newweb.ge .

კიდევ ერთი დამონტაჟებული ვიდეო, რომელმაც შეცდომაში შეიყვანა საზოგადოების ნაწილი, 28 მარტს გავრცელდა. ირანელი რეპერის ამირ თათალუს თბილისის საკონცერტო დარბაზში გამოსვლის არასწორი თარგმანით გატიტრული ვიდეო ულტრამემარჯვენე, ნაციონალისტური ჯგუფების საპროტესტო აქციის მიზეზიც გახდა.

დამონტაჟებული ვიდეო სოციალურ ქსელში თავდაპირველად გვერდმა „აინიუსმა“ გაავრცელა. შემდეგ კი გადამოწმების გარეშე გამოქვეყნდა საიტებზე: mediamall.ge, intermedia.ge, geotimes.ge, marshalpress.ge, infopostalioni.com, reitingi.ambebi.ge, alia.ge, artinfo.ge. გამოცემები იუწყებოდნენ, რომ ირანელმა რეპერმა ამირ თათალუმ ქართველებს „უდიდესი შეურაცხყოფა“ მიაყენა და უცენზუროდ მოიხსენია. გამოქვეყნებულ მასალებს ქსეონოფობიური შინაარსის, სიძულვილის ენის შემცველი დისკუსია მოჰყვა.

სხვადასხვა ვებგვერდებზე და სოციალურ ქსელსში ვირუსულად გავრცელებულ ვიდეოს გამოეხმაურა აღმოსავლეთმცოდნე გიორგი ლობჟანიძე. მან ფეისბუკის პირად გვერდზე დაწერა, რომ ირანელი მომღერლის მიმართვა არასწორად იყო თარგმნილი.

გერმანელ ენათმეცნიერ იოსტ გიპერტსაც ის დააბრალეს, რაც მას არ უთქვამს. „ქართველები კულტურულად შეუმდგარი ერია. მათ ბუნებრივად აქვთ მოთხოვნილება უფრო დიდი ერების მონობისკენ. ეს ვლინდება ყველაფერში. მაგალითად, ერი, რომელსაც საკუთარი ენა და სამი ანბანი აქვს, დამოუკიდებლობის შემდეგაც გზებსაც კი უცხო ენაზე ნიშნავს. მე ასეთ ფენომენს კოლონიურ ქვეყნებში ვხვდები - ინდოეთში, აფრიკაში" , - Presa.ge, Progressnews.ge, Geotimes.ge და For.ge წერდნენ, თითქოს ეს სიტყვები გერმანელმა ენათმეცნიერს, კავკასიოლოგსა და ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორ იოსტ გიპერტს ეკუთვნოდა.

აღმოჩნდა, რომ მსგავსი რამ იოსტ გიპერტს საერთოდ არ უთქვამს. "მედიაჩეკერთან" საუბრისას, გერმანელმა პროფესორმა მისი სახელით გავრცელებული ინფორმაცია კატეგორიულად უარყო. იოსტ გიპერტმა მის შესახებ ყალბი ინფორმაციის გამავრცელებლების წინააღმდეგ სასამართლოში ჩივილიც გადაწყვიტა.

18 მარტს გამოცემა pia.ge-ის გვერდზე გავრცელდა დეზინფორმაცია ეგვიპტეში უცხოპლანეტელის მუმიის აღმოჩენის შესახებ. ამბავს ყალბი ფოტო ერთვოდა.

Pia.ge გამოცემა Newsinstact-ზე დაყრდნობით იუწყებოდა, რომ უცხოპლანეტელის მუმია 2300 წლის არის. არქეოლოგებმა ასევე ათობით მუმიფიცირებული არსება აღმოაჩინეს და მუმიების დიდ ნაწილს მოგრძო ტიპის ქალა აქვს.

ინფორმაცია "მითების დეტექტორმა" გადაამოწმა.

„Pia-ს მიერ მითითებული წყარო Newsinstact.com არის ვებ-გვერდი, რომელიც უცხოპლანეტელებისა და მფრინავი თეფშების შესახებ სხვადასხვა გამოგონილ ამბებზე წერს. ფოტო, რომელიც ინფორმაციას ერთვის, დამუშავებულია. რეალურად, მუმია ეგვიპტის უძველესი ქალაქის მემფისის ტერიტორიაზეა აღმოჩენილი და ძვ. წ მე-7-4 საუკუნეში ამ ქალაქის მმართველ ფენის წარმომადგენელს ეკუთვნის“, - ნათქვამია "მითების დეტექტორის" სტატიაში.

Pia.ge-ზე დაყრდნობით, იდენტური ყალბი მასალა brandnews.ge-მაც გამოაქვეყნა.

 

„ეს ვლინდება ყველაფერში. მაგალითად, ერს, რომელსაც საკუთარი ენა და სამი უნიკალური ანბანი აქვს, დამოუკიდებლობის შემდეგაც გზებსაც კი უცხო ენაზე ნიშნავს. მე ასეთ ფენომენს კოლონიურ ქვეყნებში ვხვდები, როგორიც ინოეთი და აფრიკის ქვეყნებია“, - ეს ციტატა გამოცემებმა იოსტ გიპერტის ნათქვამად გამოაქვეყნეს, წყაროდ კი სოციალური ქსელის მომხმარებელი მიუთითეს.

Presa.ge და Progressnews.ge-ის წყარო გოგა ჩანადირის მიერ სოციალურ ქსელში გამოქვეყნებული პოსტი გახდა. თავად გოგა ჩანადირი ეყრდნობოდა პაატა ვარდანაშვილს, რომლის კედელზეც ეს ინფორმაცია აღარ იძებნება.  For.ge-მ იდენტური მასალა progressnews.ge-ის სტატიაზე დაყრდნობით დაწერა. Geotimes.ge-მ კი, წყაროს მითითების გარეშე, მხოლოდ ციტატა გამოაქვეყნა, რომელიც, თითქოს, პროფესორ იოსტ გიპერტს ეკუთვნოდა. არცერთ მასალაში არ ჩანს ჟურნალისტის მიერ ამბის გადამოწმების მცდელობა, რათა ზუსტი და სანდო ინფორმაცია მიეწოდებინა მკითხველისთვის.

აღმოჩნდა, რომ ეს სიტყვები იოსტ გიპერტს საერთოდ არ უთქვამს. მედიაჩეკერთან საუბრისას, პროფესორმა იოსტ გიპერტმა მისი სახელით გავრცელებული ინფორმაცია კატეგორიულად უარყო: „ეს გამონათქვამი, რომელიც გამოქვეყნდა ჩემი სახელით, მე არ მეკუთვნის და არანაირი კავშირი არ მაქვს ამ ამბავთან. ეს არის ინფორმაციის გაყალბება, ამგვარი ქმედება მიუღებელია და იძულებული ვარ მივმართო სათანადო ორგანოებს რეაგირებისათვის“, - აღნიშნა იოსტ გიპერტმა

გასული იანვრის მსგავსად, ყალბი ამბების, ე.წ. Fake News-ების გარეშე არც თებერვალს ჩაუვლია. განსხვავებით იანვრისგან, როდესაც ასეთი ამბები იმ პერიოდში მიმდინარე მოვლენებთან იყო კავშირში, თებერვალში გავრცელებული Fake News-ების რამე თემასთან დაკავშირება შედარებით რთულია.

თებერვლის თვეში ონლაინ მედიასა და სოციალურ ქსელში განსაკუთრებული პოპულარობით სამი ყალბი ამბავი სარგებლობდა: უძველესი თაფლის აღმოჩენა ბორჯომში, ყოფილი პრეზიდენტის მიხეილ სააკაშვილის ემიგრანტებთან შესახვედრად საჭირო ფულის მოსაგროვებლად გაყიდული ეროვნული საგანძური და ქორწილის ღამეს უსაწოლოდ დარჩენილი სიძე-პატარძლის ამბავი, რომელიც მიუხედავად იმისა, რომ ერთი შეხედვითვე ტოვებდა ყალბი ამბის შთაბეჭდილებას, ონლაინგამოცემებში მაინც ვირუსულად გავრცელდა.

საქართველო არამხოლოდ ღვინის, თაფლის სამშობლოცაა - ამ პათოსით სტატიები სხვადასხვა საიტებზე 7 თებერვლიდან გაჩნდა. გამოცემები სოციალური ქსელის ერთ-ერთი მომხმარებლის გეგა ხვედელიძის სტატუსს ეყრდნობოდნენ. იგი წერდა, რომ “ბორჯომში, სოფელ საკირეში ჩატარებული არქეოლოგიური გათხრების შედეგად უძველესი თაფლი აღმოაჩინეს. რამდენიმე წლიანი ლაბორატორიული კვლევების შედეგად კი დადასტურდა, რომ აღმოჩენილი თაფლი 5 500 წლის წინანდელია”.

მიუხედავად იმისა, რომ კულტურული მემკვიდრეობის დაცვის სააგენტომ გავრცელებული ინფორმაცია არ დაადასტურა, ხვედელიძის ფეისბუკ პოსტი დღემდე პოპულარობით სარგებლობს. ამ დროისთვის მას 16 192 გაზიარება აქვს.

ინფორმაციაგადამოწმების გარეშე გამოქვეყნდა საიტებზე: ქართული აზრი, ჯორჯიან თაიმსი, არტინფო, ინტერმედია, ასევე იძებნება საიტებზე: itar.ge, cnobisfurceli.ge, geonewss.com.

ძვ.წ. V საუკუნით დათარიღებული ყელსაბამის მოპარვასა და გაყიდვასთან დაკავშირებული ყალბი ინფორმაციის ერთადერთი წყაროც ფეისბუკის მომხმარებელი იყო. დეზინფორმაცია ამჯერად მანჩო მენაბდემ გაავრცელა. 9 თებერვალს ფეისბუკის პირად გვერდზე გამოქვეყნებულ პოსტში იგი წერდა, რომ საქართველოს ეროვნული მუზეუმიდან 2011 წელს „მოპარული“ ძვ.წ. V საუკუნით დათარიღებული ყელსაბამის ნაწილი - 12 ცალი კუს გამოსახულებიანი ფიგურა, საფრანგეთში სოსო თოფურიძის ცოლმა გაყიდა. მენაბდე მომხდარს საქართველოს მესამე პრეზიდენტთან აკავშირებდა. ამბობდა, რომ საგანძურის გაყიდვით მიღებული თანხა მიხეილ სააკაშვილისა და ემიგრანტების ლიეჟში დაგეგმილ შეხვედრის ორგანიზებას მოხმარდებოდა და ფეისბუკის მომხმარებლებს ამ ინფორმაციის გავრცელებისკენ მოუწოდებდა.

„გუშინწინ შემთხვევით წავაწყდი ამ განცხადებას ფრანგულ საიტზე სადაც ყიდიან ხელოვნების ნიმუშებს და ანტიკვარიატს, ეს არის 2011 წელს საქართველოდან გამქრალი, ვანის არქეოლოგიური გათხრების დროს აღმოჩენილი ოქროს ყელსაბამის ფრაგმენტი. ყელსაბამი თარიღდება ქრ.შობამდე მე-5 საუკუნით!!! ეს არის უნიკალური ქმნილება და ნიმუში ქართული კულტურისა. მაშინ როდესაც 2011 წელს პატიოსანმა ხალხმა ვისაც არ შეეშინდა განგაშის ზარების რეკვა დაიწყო და გამოიტანა ინფორმაცია რომ სამკაულს აკლდა 12 ცალი კუს გამოსახულებიანი ფიგურა, ამ ფაქტს არავინ ყურადღება არ მიაქცია. იყო მუქარის ზარები მაშინდელი მესვეურებიდან რომელთა სახელების დასახელებას მოვერიდები სხვადასხვა მიზეზებიდან გამომდინარე!“ - წერდა მენაბდე.

აღნიშნული პოსტი დღემდე იძებნება მის პირად გვერდზე და ამ დროისთვის მას 2 886 გაზიარება აქვს.

მომხმარებლის მიერ გავრცელებული ინფორმაცია, გადამოწმების გარეშე, გამოაქვეყნეს გამოცემებმა: მარშალპრესმა, ქართულმა აზრმა, ფაქტნიუსმა,  ასევე,  გავრცელდა საიტებზე:  otime.ge, infopostalioni.com, progressnews.ge.

ვანში აღმოჩენილ, ძვ.წ. V საუკუნით დათარიღებულ სამკაულთან დაკავშირებით დეზინფორმაციის გავრცელების ეს პირველი შემთხვევა არ ყოფილა. ყალბი ინფორმაცია „ოქროს კუების“ დაკარგვის შესახებ ბოლო რვა წლის განმავლობაში პერიოდულად ქვეყნდება. ინტერნეტ სივრცეში დღემდე იძებნება 2011 წელს ghn.ge-ზე გამოქვეყნებული მასალა, რომლის წყაროც გაზეთ „ალიაში“ დაწერილი სტატიაა.

სოციალურ ქსელში ვირუსულად გავრცელებულ დეზინფორმაციას საქართველოს ეროვნული მუზეუმი ოფიციალური განცხადებით გამოეხმაურა. განცხადებაში ნათქვამია, რომ ინფორმაცია, თითქოს, სამკაულს 12 ცალი კუს გამოსახულებიანი ფიგურა აკლiა, სიმართლეს არ შეესაბამება.

„მსგავსი ცრუ ინფორმაცია გასულ წლებშიც ვრცელდებოდა და საზოგადოების მაღალი ინტერესიდან გამომდინარე 2013 წელს საქართველოს კულტურისა და ძეგლთა დაცვის მინისტრის ბრძანებით შეიქმნა „საქართველოს ეროვნული მუზეუმიდან 2004-2012 წლებში ექსპონატების გატანა-შემოტანის საკითხის შემსწავლელი დროებითი კომისია", რომელიც დაკომპლექტდა დარგის მაღალკვალიფიციური სპეციალისტებით. კომისიის მუშაობის შედეგად მიღებულ დასკვნაში ვკითხულობთ: „კომისიის მიერ ექსპონატების თანმხლები დოკუმენტაციის, შენახვა-დაცვის პირობებისა და მათი მდგომარეობის ვიზუალური შესწავლით დადგინდა, რომ ყველა ექსპონატი ადგილზეა და მათი ავთენტურობა ეჭვს არ იწვევს".

ეროვნული მუზეუმის ინფორმაციით, ვანის ყელსაბამი სიმონ ჯანაშიას სახელობის საქართველოს მუზეუმის საგანძურის მუდმივმოქმედ გამოფენაზეა წარმოდგენილი. „ქურდობა მამათში - სიძე-პატარძალი ქორწილის ღამეს საწოლის გარეშე დარჩა“ - ამ სათაურით, მესამე და ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული დეზინფორმაცია, 15 თებერვალს „გურიის მოამბემ“ გაავრცელა. გამოცემის ინფორმაციით, ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის სოფელ მამათში ახალდაქორწინებული წყვილი ქორწილის დღეს გაქურდეს.

„ქორწილის დღეს მასპინძელი ოჯახი ისე გაქურდეს, რომ რესტორნიდან უკან დაბრუნებულ სიძე-პატარძალს არც საწოლი დახვდათ და არც ქვეშაგები“, - წერდა „გურიის მოამბე“. გამოცემა ირწმუნებოდა, რომ ქურდობასთან დაკავშირებით საქმე აღიძრა და გამოძიება მიმდინარეობდა.

აღნიშნული ამბავი, „გურიის მოამბის“ სტატიაზე დაყრდნობით, გადამოწმების გარეშე გამოაქვეყნეს ვებგვერდებმა:  resonancedaily.com, alia.ge,  imedinews.ge, dianews.ge, droni.ge, newposts.ge, info9.ge, geonewss.com, plus.kvira.ge, 2020news.ge, sputnik-georgia.com, paqtebi.ge, newsmakers.ge, citytv.ge, geoinformer.tk, itar.ge, topnews.ge, mediamall.ge, exclusivenews.ge, zodiaqo.club,  cyc.ge, , lasose.com, digest.pia.ge.

გამოცემები ცრუ ინფორმაციას ახალ ამბად, კომიკური სათაურებით აქვეყნებდნენ. მოგვიანებით კი ცნობილი გახდა, რომ ოჯახის გაქურდვასთან დაკავშირებით გავრცელებული ინფორმაცია სიმართლეს არ შეესაბამებოდა.

ბოლო სამ დღეში, 20-დან 22 თებერვლის ჩათვლით, Droni.ge-მ ხუთი ამბავი გაავრცელა Worldnewsdailyreport.com-ზე დაყრდნობით, რომელიც ყალბი, სატირული შინაარსის მასალების გამავრცელებელი გვერდია. Droni.ge-ს არცერთ სტატიაზე არ მიუთითებია, რომ ის ყალბი იყო. ხუთიდან ორი ისე გამოაქვეყნა, მასში ისიც არ აღნიშნა, რომ World News Daily Report-ზე დაყრდნობით წერდა.

ხუთიდან სამ სტატიაში ბავშვების მიმართ ძიძების მიერ ჩადენილი მძიმე და არარეალური დანაშაულებია აღწერილი. ერთ-ერთი სტატია გვაცნობს ალკოჰოლისა და ნარკოტიკული საშუალების ქვეშ მყოფ „კანიბალ ძიძას“, რომელმაც სამი თვის ჩვილი მიკროტალღურ ღუმელში შესვა. მეორე ამბავიც ნარკოტიკული თრობის ქვეშ მყოფ ძიძას ეხება, რომელმაც ერთი თვის ჩვილი ტირილის გამო ჭაღის ვენტილატორზე ჩამოკიდა. მესამე სტატიაში კი მოყოლილია ძიძაზე, რომელმაც ბავშვი თავის სასქესო ორგანოში მოათავსა.

ორი სტატიიდან ერთი 189 ადამიანის მკვლელობაში ეჭვმიტანილ ქალს ეხება, მეორე სტატია კი კათოლიკური ეკლესიის წინამძღვარზეა, რომელიც ანალურ ხვრელში მოთავსებული ჯვრის გამო საავადმყოფოში გადაიყვანეს.

World News Daily Report გვერდის აღწერაში წერს, რომ გამოცემა ქმნის სატირული კონტენტს, არც გამოქვეყნებული ამბები შეესაბამება სინამდვილეს და არც გმირები არიან ნამდვილი. ასევე უთითებს, რომ მათ მიერ გამოგონილი პერსონაჟებსა და რეალურ ადამიანებს შორის ნებისმიერი სახის მსგავსება უბრალოდ „სასწაულად“ შეიძლება ჩაითვალოს.

უკვე დიდი ხანია ვიცით, რომ ყოველთვის არ უნდა ვენდოთ იმას, რასაც ვკითხულობთ ან ვისმენთ, თუმცა თანამედროვე ტექნოლოგიების ერაში არც ნანახის უნდა გვჯეროდეს. ე.წ Deepfake ვიდეოები ბოლო პერიოდში არამარტო ინტერნეტის მომხმარებლების, არამედ მთავრობებისა და მედიის ყურადღებასაც იქცევს.

Deepfake ხელოვნურ ინტელექტზე დაფუძნებული ჰიპერრეალისტური ვიდეო ან აუდიო ჩანაწერია, რომელშიც ჩანს, რომ კონკრეტული ადამიანი ამბობს ან აკეთებს იმას, რაც სინამდვილეში არასდროს გაუკეთებია. ტერმინი ორ სიტყვას აერთიანებს - deep learning (სიღრმისეული შესწავლა) - რაც ხელოვნური ინტელექტის ერთერთ ალგორითმს წარმოადგენს და Fake - ყალბს.

მატივად, რომ ავხსნთ, ჩვეულებრივი ვიდეო მანიპულაციისგან განსხვავებით, უკვე არსებულ ალგორითმს ერთი ადამიანის მოძრაობა და სიტყვები გადააქვს მეორე ადამიანზე. წარმოიდგინეთ, რომ არსებობს ორი ვიდეო - ერთი მსახიობის ან კონკრეტული ადამიანის პაროდისტის და მეორე სამიზნე ადამიანის. ალგორითმი ქმნის ახალ სინთეზურ ვიდეოს, რომელშიც ნაჩვენებია, რომ სამიზნე ადამიანი ზუსტად ისე საუბრობს და მოძრაობს, როგორც მისი პაროდისტი. რაც უფრო მეტი ვიდეო და აუდიო მასალა არსებობს, რომელშიც სამიზნე პირია ასახული, მით უფრო მეტს შეისწავლის ხელოვნური ინტელექტი და შესაბამისად, deepfake-იც ვიზუალურად ბევრად რეალისტურია.

 

via GIPHY

ტერმინი თავდაპირველად 2017 წელს გაჩნდა, როდესაც Reddit-ის მომხმარებლმა სახელით Deepfake, ხელოვნური ინტელექტის deep learning ალგორითმით ცნობილი ადამიანების სახეები პორნოგრაფიულ ვიდეოებში დაამუშავა.

თუმცა, Deepfake ვიდეოები განსაკუთრებით აქტუალური მას შემდეგ გახდა, რაც გასული წლის აპრილში კომპანია Buzzfeed-მა გამოაქვეყნა ვიდეო, რომელშიც ბარაკ ობამა დონალდ ტრამპს დასცინის და შეურაცხყოფას აყენებს. რეალურად ობამას სახე deepfake ტექნოლოგიის გამოყენებით ჰოლივუდის მსახიობის, ჯიორდან პილის, ხმასა და სახის მოძრაობაზე იყო აგებული. ვიდეოს შექმნის მიზანს იმ საფრთხეების ჩვენება წარმოადგენდა, რაც შესაძლოა ამ ტიპის ვიდეოებს ახლდეს თან. Buzzfeed-ის ვიდეო მალევე გავირუსდა და Deepfake ტექნოლოგიაზე გაშუქება საერთაშორისო პრესამ, მათ შორის, Wall street Journal-მა, CNN-მა და BBC-იმ დაიწყეს.

via GIPHY

დღესდღეობით Deepfake შესაძლოა დეზინფორმაციის მძლავრ იარაღად იქცეს. თუ აქამდე მხოლოდ სპეცეფექტების ექსპერტებს შეეძლოთ ყალბი, მაგრამ რეალისტური ვიზუალური და აუდიო მასალის დამზადება, ახლა ხელოვნური ინტელექტი საშუალებას იძლევა ნებისმიერმა ადამიანმა შექმნას ასეთი კონტენტი. ამისთვის კი მხოლოდ ინტერნეტი, სამიზნე პირის ფოტო ან ვიდეო მასალაა სააჭირო. აშშ-ში ბერკლის უნივერსიტეტის კომპიუტერული მეცნიერებების პროფესორი ჰენი ფარიდი Wall street Journal-თან ინტერვიუში აცხადებს, რომ ვიზუალური გამოსახულებების შეცვლით შესაძლებელია ისტორიის შეცვლაც, ხელოვნური ინტელექტის ამგვარად გამოყენება კი ციფრულ სივრცეში ყველაფერს ცვლის.

⇒ ასეთი ვიდეოს დამზადების სქემა 

 

via GIPHY

აღსანიშნავია, რომ ისტორიის შეცვლა ვიზუალური მანიპულაციებით წლების წინაც ხდებოდა, მაგალითად, როდესაც სტალინი მისთვის არასასურველ ადამიანებს ფოტოებიდან აქრობდა. მოგვიანებით, ისტორიული მომენტების „გაყალბება“ კინოინდუსტრიაში ერთერთ პოპულარულ ტექნიკად იქცა. მაგალითად, სწორედ სპეც.ფექტებითაა დამუშავებული ფილმ „ფორესტ გამპში“ ტომ ჰენკსის შეხვედრა პრეზიდენტ ჯონ კენედისთან.

via GIPHY

2015 წელს გამოსულ „ფორსაჟ 7“-ის ბოლო სცენაში კი იმ დროისთვის უკვე დაღუპული მსახიობი პოლ უოლკერი ჩანს, რეალურად რეჟისორმა სცენაში უოლკერის ძმა ათამაშა და სახე ციფრული ტექნოლოგიის დახმარებით შეცვალა.

via GIPHY

დღეს კი ზუსტად ამავე ეფექტის მიღწევა შესაბამისი აპლიკაციის საშუალებით რამდენიმე წუთში შეიძლება. კარგად დამუშავებული Deepfake-ის ამოცნობას კი შესაძლოა რამდენიმე დღეც დასჭირდეს.


•     Deepfake-ის უარყოფითი მხარეები

ამჟამად ასეთი ვიდეოები ძირითადად ინტერნეტის ე.წ ბნელ ქსელში იძებნება. კერძოდ, ცნობილი ადამიანების: ემა უოტსონის, გალ გადოტის, ანჯელინა ჯოლის და სხვების სახეები ქალი პორნომსახიობების ვიდეოებშია გამოყენებული, რაც იძლევა იმის ილუზიას, რომ პორნოგრაფიულ ვიდეოში უშუალოდ ეს ადამიანები მონაწილეობენ. თუმცა, Deepfake პორნოგრაფიული ვიდეოების მსხვერპლი ნებისმიერი ადამიანი შეიძლება გახდეს. მათ შორისაა, 18 წლის ავსტრალიელი მოსწავლე ნოელ მარტინი, რომელმაც ინტერნეტში ორალური სექსის ამსახველი ვიდეო მისივე მონაწილეობით ნახა. მარტინმა პოლიციას მიმართა, თუმცა უშედეგოდ, რადგან არც ავსტრალიაში და არც სხვა ქვეყნებში არ არსებობს კანონი, რომელიც Deepfake-ის კრიმინალიზებას ახდენს.

საერთაშორისო ანალიტიკური ცენტრის Carnegie Endowment for International Peace-ის სილიკონ ველის ოფისის დირექტორი შარლოტ სტენტონი წერს, რომ Deepfake-ს შეუძლია უხეშად ჩაერიოს პოლიტიკაში, მოახდინოს არჩევნების საბოტაჟი და გააჭინაუროს დიპლომატიური ურთიერთობები.

მაგალითად, გასულ წელს ბელგიის ერთერთმა პოლიტიკურმა პარტიამ თვითერზე გამოაქვეყნა Deepfake ვიდეო, რომელშიც ტრამპი აკრიტიკებს ბელგიის პოზიციას კლიმატის ცვლილების შესახებ. ვიდეო ვიზუალურად არც ისე რეალისტურია და შესაბამისად მარტივად შესამჩნევი იყო მისი სიყალბეც, მიუხედავად ამისა მან ონლაინ პლატფორმაზე მაინც მოახერხა ასობით კომენტარის პროვოცირება, რომელებშიც აუდიტორია აღშფოთებას გამოხატავდა ტრამპის მიერ ბელგიის შიდა საქმეებში ჩარევაზე.

პროფესორი ფარიდი კი Deepfake-ის შესაძლო საფრთხეს ასე ხსნის: "წარმოიდგინეთ შემდეგი სცენარი: გამოქვეყნდა ტრამპის ხელოვნური ინტელექტით დამუშავებული ვიდეო, სადაც ის ამბობს, რომ "მე ახლახანს გავუშვი ატომური ბომბი ჩრდილოეთ კორეის წინააღმდეგ“. ეს ვიდეო მოხვდება თვითერზე და გავირუსდება 30-60 წამში. ჩრდილოეთ კორეა უპასუხებს მომდევნო 60 წამში, სანამ ვინმე გაარკვევს, რომ ვიდეო ყალბია. ამის შემდეგ როგორ უნდა დავიჯეროთ ყველაფერი, რასაც ვნახულობთ? ამიტომ Deepfake რეალური საფრთხეს უქმნის ჩვენს დემოკრატიას."

თუმცა, მეორე მხრივ Deepfake-ების რიცხვის მატებამ შესაძლოა აუდიტორიას ავთენტური ვიდეოების მიმართ სიყალბის ეჭვი გაუჩინოს. ამერიკელი პროფესორები რობერტ ჩესნი და დენიელ სიტრონი ამ ეფექტს "მატყუარას დივიდენდს" (liar’s dividend) უწოდებენ: რაც უფრო მეტ ინფორმაციას იღებს საზოგადოება deepfake-ების შესახებ, მით უფრო სკეპტიკურად უყურებს ვიდეოებს და მისთვის ბევრად ბუნებრივი ხდება ავთენტური ვიდეოს ყალბად აღქმა.

კიდევ ერთ საფრთხეს წარმოადგენს ისიც, რომ მომავალში პოლიტიკოსებს მარტივად შეეძლებათ თავი იმართლონ იმით, რომ მათზე გავრცელებული ჩანაწერები კომპიუტერულადაა დამუშავებული.


•     როგორ უნდა ამოვიცნოთ Deepfake?

კარგად დამუშავებული Deepfake-ის ამოცნობა რთულია, რადგან მას არ გააჩნია აშკარა ნიშანი, რითაც მის სიყალბეში დავრწმუნდებით. თუმცა, ასეთი ვიდეოების უმრავლესობას ზოგადად ახასიათებს რამდენიმე ფაქტორი: ადამიანის არაბუნებრივი სუნთქვა, პულსი ან თვალების დახამხამება. თუ ვიდეო 30 წამიანია და მასში ნაჩვენები ადამიანი თვალს არ ახამხამებს, მაშინ ეს ვიდეო შესაძლოა ყალბი იყოს. 

via GIPHY

აღსანიშნავია, რომ Deepfake-ებთან საბრძოლველად ევროკავშირმა ნაბიჯები უკვე გადადგა. ბრიუსელის ოფისმა გასულ წელს გამოაქვეყნა ყველა ფორმის დეზინფორმაციასთან ბრძოლის სტრატეგია, რომელიც Deepfake-ებსაც მოიცავს. აშშ-ის კი კონგრესმენებმა ადამ შიფმა და სტეფანი მერფიმ ეროვნული დაზვერვის დირექტორს მისწერეს წერილი, რომელშიც მოითხოვეს რომ გაირკვეს როგორ შეიძლება სხვა ქვეყნების ხელისუფლებებმა, სადაზვერვო სამსახურებმა და კერძო პირებმა Deepfake-ების საშუალებით აშშ-ის ინტერესებს ავნონ და რა ფორმით შეიძლება მათი შეჩერება. ამ თემას ცალკე მოხსენება დაუთმო სენატორმა მარკო რუბიომაც. გარდა ამისა, პენტაგონმა უკვე დააფინანსა საკვლევი პროექტი იმისთვის, რათა ახალი მეთოდები გამოიძებნოს deepfake-ების გამოსავლენად.

ფაქტია, ტექნოლოგიები მუდმივ პროგრესს განიცდის, რაც კიდევ უფრო მარტივს ხდის ყალბი, მაგრამ მაქსიმალურად რეალისტური კონტენტის შექმნას, რომელიც მედიაში შესაძლოა დეზინფორმაციისა და პროპაგანდის ნაწილად  იქცეს. 

2019 წლის დასაწყისი ქართულ მედიაში ყალბი ახალი ამბების გავრცელების სიხშირით გამორჩეული იყო. იანვარში, ონლაინ მედიასაშუალებებსა და სოციალურ ქსელ Facebook-ში არაერთხელ გავრცელდა ყალბი, მცდარი და გადაუმოწმებელი ინფორმაცია, რომელთა თემაც უმეტეს შემთხვევაში, ჯანდაცვისა და სურსათის უვნებლობის საკითხებს შეეხებოდა, თუმცა ასევე მოიცავდა სპორტულ თემატიკასა და სოფლის მეურნეობასაც.

⇒      ლუგარის ლაბორატორია, H1N1 და ბანანები

ჯერ კიდევ 2014 წლიდან მოყოლებული როგორც ადგილობრივ, ისე უცხოურ მედიასაშუალებაში (განსაკუთრებით რუსულენოვან მედიაში) სხვადასხვა პერიოდულობით ჩნდებოდა ყალბი და მცდარი ინფორმაცია საქართველოში მდებარე, აშშ-ის მიერ დაფინანსებული ლუგარის ლაბორატორიის საქმიანობის შესახებ. 2018 წლის მიწურულს, ლაბორატორიაზე მითებისა და არასწორი ინფორმაციის გავრცელებაში რუსული საინფორმაციო არხების მონაწილეობას BBC-იმ ვრცელი საგამოძიებო სიუჟეტიც მიუძღვნა.

2019 წლის იანვარში, საქართველოში H1N1 ვირუსის გავრცელებასთან ერთად, ქართულ მედიაში ლუგარის ლაბორატორიის თემა ხელახლა გააქტიურდა. როგორც მედიაჩეკერის მონიტორინგმა ცხადყო, (ისევე, როგორც სხვა, ვოჩდოგი ორგანიზაციის ანალიზმა) ამ თემაზე მედიაში ძირითადად სამი მითი ვრცელდებოდა: 1) ღორის გრიპი, იგივე H1N1 ლუგარის ლაბორატორიიდან გავრცელდა; 2) H1N1 ხელოვნურად გამოგონილი ვირუსია; და, 3) ღორის გრიპი ქართულ ბაზარზე არსებული ბანანის მეშვეობით ვრცელდება.

ამათგან პირველი ამბავს ყველაზე ხშირად შეხვდებოდით ქართულ მედიაში. მცდარი ამბავი, რომელიც ძირითადად რამდენიმე ადამიანის Facebook პოსტებს ეყრდნობოდა (მათ შორის, ლადო სადღობელაშვილის, ხატია სიჭინავას, ანა ჟღენტის), ვრცელდებოდა ისეთი მედიასაშუალებების მეშვეობით, როგორებიცაა: intermedia.ge, for.ge, alia.ge, euronews.ge, digest.pia.ge, 2020news.ge, infonews.ge, tbiliselebi.com, geonews.ge, akhalitaoba.ge, infopostalioni.com, news.coa.ge, timenews.ge, otime.ge, vanoggg.ge, onone.ge, tvm.ge, news.net.ge, plus.kvira.ge, brandnews.ge, exclusivenews.ge.

არაქართული ორგანიზაციებიდან კი, როგორც მითების დეტექტორის საიტზეა მითითებული, აღნიშნული ყალბი ახალი ამბის წყაროები ძირითადად Sputnik.ru; TV Zvezda, Риа Фан და Tsargrad tv იყვნენ.

გარდა ამისა, მაგალითად, ისეთი გამოცემები, როგორებიცაა primetime.ge, pain.ge, vanoggg.ge, newsmedia.ge, alia.ge. ღორის გრიპის შესახებ წერდნენ, რომ ეს სპეციალურად, მედიკამენტების გასასაღებლად შექმნილი ვირუსია და მოსახლეობაში მიზანმიმართულად გაავრცელეს.

რაც შეეხება ღორის გრიპის ბანანებთან კავშირს, აღნიშნული ყალბი ამბავი, ძირითადად, Facebook-ის მომხმარებლებს შორის ვრცელდებოდა. მაგალითად, Facebook-გვერდმა Welcome to Georgia 9 იანვარს, ხოლო გვერდმა “მე მიყვარს ჩემი პატრიარქი“ 10 იანვარს, გამოაქვეყნა ბმული wwww.ge-დან, სადაც ეწერა, რომ „ჩვენს ბანანებში ღორის გრიპს უშვებენ“. აღნიშნულ გვერდებს 220 000-მდე გამომწერი ჰყავს. იგივე ინფორმაცია ვრცელდებოდა, მაგალითად, vanoggg.ge-სა და gsports.ge-ზე.

საინტერესოა, რომ აღნიშნული ყალბი ამბავი ქართულ ინტერნეტ-სივრცეში პირველად არ გავრცელებულა. ჯერ კიდევ 2016 წელს, თბილისის ფორუმზე, ერთ-ერთი მომხმარებელი პოსტავდა ინფორმაციას, რომ „ბანანებში, რომლებსაც ჩვენ მივირთმევთ, არის ღორის გრიპის ვირუსი შეტანილი“. 2016 წელს ფორუმზე დაწერილ ტყუილი და 2019 წლის იანვარში ვებ-გვერდებსა და Facebook გვერდებზე გავრცელებული ტექსტები თითქმის იდენტურია.

H1N1-ის ვირუსის გავრცელებასთან ერთად, იანვარში იმატა დისკუსიებმა თვითმკურნალობის გზების შესახებ. ძირითადად, Facebook-დისკუსიებში, ხშირად ჩნდებოდა კომენტარები თვითმკურნალობის სხვადასხვა გზების შესახებ (მედიაჩეკერი შეგნებულად არ ასახელებს ნივთიერებებს, რომელთა მოხმარებისკენაც მოუწოდებდნენ დისკუსიის მონაწილეები ერთმანეთს). აღნიშნული დისკუსიების გარდა, ხშირად შეხვდებოდით თვითმკურნალობის შესახებ ინფორმაციას ისეთ ონლაინ მედიებშიც, როგორიცაა: „ალია“, metronome.ge, საინფორმაციო სააგენტო ნიუს დეი, mediamall.ge, marao.ge (მოგვიანებით წაიშალა საიტიდან ინფორმაცია), megatv.ge, info9, tvm.ge, brandnews.ge, venue.ge და ა.შ.

აღნიშნული მედიასაშუალებები, ძირითადად, რუსი ექიმის, ვინმე პროფესორ ივან ნეუმივაკინზე დაყრდნობით ირწმუნებოდნენ, რომ სხვადასხვა ნივთიერებები ეხმარებოდა ადამიანებს ღორის გრიპთან გამკლავებაში, რასაც სამედიცინო სფეროს ექსპერტები და ექიმები არ ეთანხმებოდნენ. აღსანიშნავია, რომ ერთ-ერთი პერსონა, ვისზე დაყრდნობითაც თვითდახმარების აღნიშნული მეთოდის შესახებ ვრცელდებოდა ყალბი ამბები, ჟურნალისტი გიორგი გიგაურია.

 ⇒   ჩხუბი შერიგებულ მოჭიდავეებს შორის

ერთ-ერთი ახალი ამბავი, რომელიც ინტერნეტსივრცეში სწრაფად გავრცელდა და გამოხმაურებბა მოჰყვა სოციალურ ქსელ Facebook-ში შეეხებოდა საქართველოს ჭიდაობის ფედერაციაში დაპირისპირებულ მხარეებს შორის მომხდარ ფიზიკურ დაპირისპირებას, მას შემდეგ რაც ისინი საქართველოს პატრიარქმა ილია მეორემ შეარიგა. როგორც მედიაჩეკერის მონიტორინგით ირკვევა, 30 სექტემბერს ამბავი ვებ-გვერდებმა ipost.ge და news.coa.ge გაავრცელეს. ვებგვერდებზე გამოყენებული ტექსტების მიხედვით, ცხადია, რომ ორივე მათგანი საერთო წყაროს Facebook გვერდს „ბაზარი“ დაეყრდნო. ამავე Facebook გვერდიდან იყო აღებული ფოტო, რომელიც ნიუსს თან ერთვოდა. მოგვიანებით ყალბი ამბავი გაავრცელა 2020news-მა, iposti-იმ, resonancedaily.com-მა (რომელიც iposti.ge-ის ინფორმაციას დაეყრდნო), imo.ge-მ, isocial.ge-მ და geonewest.com. მიუხედავად იმისა რომ ზოგიერთ ვებგვერდს ეწერა, რომ ინფორმაცია გადაუმოწმებელი იყო, აღნიშნულ ვებგვერდებზე სათაურები მტკიცებით ფორმაში ეწერა.

“მედიაჩეკერმა” ინფორმაცია გადაამოწმა ჭიდაობის ეროვნულ ფედერაციასა და რესტორან “თავადურში”. ფედერაციაში უარყვეს ინფორმაცია, ხოლო რესტრონის ადმინისტრაციამ განაცხადა, რომ ძიუდოისტები მათთან საერთოდ არ ყოფილან და მსგავსი ფაქტიც, შესაბამისად, არ მომხდარა.

⇒    თბილისში სასმელ წყალში ფეკალური მასალების შერევის შესახებ გავრცელებული ცნობები

31 იანვარს, რამდენიმე გამოცემამ, მათ შორის presa.ge-იმ, ხოლო iposti და rcheva.ge-იმ კი presa.ge-ზე დაყრდნობით გაავრცელეს გადაუმოწმებელი ინფორმაცია, რომლის მიხედვითაც, თბილისში სასმელ წყალში ფეკალური მასები შეერია. გამოცემები წერდნენ, რომ ადამიანები მასობრივად იწამლებოდნენ და სამი დღის განმავლობაში წყლის დალევა საშიში იყო.

presa.ge-ზე აღნიშნული იყო, რომ ინფორმაცია ამის შესახებ Facebook-ზე ვრცელდებოდა, ხოლო თავად მედიასაშუალებამ ერთ-ერთი ექიმისაგან მიიღო ინფორმაცია, რომ საავადმყოფოში „ყოველ ხუთ წუთში ერთხელ ახალი პაციენტი შეჰყავდათ“. ნიუსში მითითებული არ ყოფილა არც ექიმის ვინაობა და არც საავადმყოფოს დასახელება.

აღნიშნულ გამოცემას, მითითებული აქვს, რომ ჯორჯიან უოთერ ენდ ფაუერი უარყოფდა გავრცელებულ ინფორმაციას თბილისის წყლის დაბინძურებასთან დაკავშირებით და რომ სასმელი წყალი შესაბამისობაში იყო მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციის სტანდტარებთან. მიუხედავად ამისა, გამოცემამ (ისევე, როგორც ზემოთ ნახსენებმა ორმა სხვა გამოცემამ) სათაურად გაიტანა ინფორმაცია, რომელსაც მკითხველი სიცრუეში შეჰყავდა: „საავადმყოფოში ყოველ 5 წუთში წყლისაგან მოწამლული ადამიანები შემოჰყავთ"- ფეკალიები სასმელ წყალში“.

აღნიშნულ ინფორმაციას არ ადასტურებდა არც სურსათის უვნებლობის ეროვნული სააგენტო. მოგვიანებით თავად presa.ge-იმ გამოაქვეყნა GWP-ის გავრცელებული ცნობაც, რომ ინფორმაცია თბილისში სასმელ წყალში ფეკალიების აღმოჩენასთან დაკავშირებით, სიმართლეს არ შეესაბამება.

⇒    არაზუსტი ინფორმაცია საოჯახო შინამეურნეობების რეგულაციებთან დაკავშირებით

იანვრის ბოლოს კი რამდენიმე მედიასაშუალებამ გაავრცელა ცნობები იმასთან დაკავშირებით, რომ ოჯახებს, რომლებსაც 2-3 ძროხა ჰყავთ და რძის ნაწარმს ყიდიან, 2020 წლიდან ახალი გადასახადის გადახდა მოუწევდათ. ამ თემაზე 1-ელ თებერვალს სიუჟეტები გავიდა TV 25-სა და გურჯაანის ტელევიზიის საინფორმაციო გამოშვებებში.

„ვალდებულებები, რომლებიც 2020 წლიდან საოჯახო მეურნეობებს დაეკისრება. იმ შემთხვევაში, თუ თქვენ თქვენს მიერვე წარმოებული პროდუქციის გაყიდვას გადაწყვეტთ, კანონმდებლობა მოგთხოვთ, რომ ამის საფასური გადაიხადოთ“, - აღნიშნავდა TV 25-ის წამყვანი. „გურჯაანი ტვ-ის“ ინფორმაციით კი ოჯახები, რომლებსაც 2 ან მეტი ძროხა ჰყავთ და ყველს და რძეს ჰყიდიან, 2020 წელს მოუწევთ მეწარმე-სუბიექტად დარეგისტრირდნენ და გადასახადი გადაიხადონ. ტელევიზიების გავრცელებული ინფორმაციით, აღნიშნულ ვალდებულებას საქართველოს ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულება აკისრებდა.

მოგვიანებით, ეს ინფორმაცია გაავრცელეს ბანკები და ფინანსებმა,  ალიამ, კომერსანტმა, პრაიმტაიმმა, tbilisitoday-იმ, otime.ge-მ, vanoggg.ge-მ, imo.ge-მ. ამ თემაზე სხვადასხვა ტიპის ინფორმაცია გავრცელდა სოციალურ ქსელ Facebook-შიც.

3 თებერვალს აღნიშნულის შესახებ განცხადება გაავრცელა აგროგილდიამ. განცხადებაში ნათქვამი იყო, რომ გავრცელებული ინფორმაცია, ძირითადად, ზემოთნახსენებ ორ ტელევიზიაში გასულ დაუზუსტებელ ინფორმაციას ეყრდნობოდა და სიმართლეს არ შეესაბამებოდა. „აგროგილდია მოუწოდებს მედიაორგანიზაციებს თავი შეიკავონ გადაუმოწმებელი ინფორმაციის გავრცელებისგან იმ მნიშვნელოვან სტანდარტებთან და რეგულაციებთან დაკავშირებით, რაც ასოცირების ხელშეკრულებითაა გათვალისწინებული და რის განხორციელებასაც ერთის მხრივ შინამეურნეობების მომგებიანობა და მეორეს მხრივ სურსათის უვნებლობა უნდა მოჰყვეს შედეგად“, - ვკითხულობთ განცხადებაში.

ორგანიზაციის ინიციატივით, ტელევიზიების თვითრეგულირების მექანიზმებმა ინფორმაციის სიზუსტესთან დაკავშირებით გადაწყვეტილება რამდენიმე დღის შემდეგ, 4 თებერვალს გამოიტანეს. საქმის აღწერილობით ნაწილში ვკითხულობთ, რომ რეალურად 200 000 ლარამდე სოფლის მეურნეობის პირველადი წარმოება გადასახადისგან თავისუფალია, ხოლო „ინფორმაციის მსგავსი სახით გავრცელება სადავოს ხდის ჯეროვანი სიზუსტის პრინციპის დარღვევას“. „ტვ 25-ისა" და “გურჯაანის” თვითრეგულირების საბჭოების გადაწყვეტილებით 4 თებერვალს არხების საინფორმაციო პროგრამებში მაყურებელს შესწორებული ინფორმაცია მიეწოდათ.

30 იანვარს საიტებზე ipost.ge და news.coa.ge გავრცელდა ინფორმაცია, რომ მოჭიდავეებმა, რომლებიც საქართველოს პატრიარქმა შეარიგა, რესტორანში ისევ იჩხუბეს.

“რესტორან "თავადურის" ერთ-ერთი თანამშრომლის ინფორმაციით პატრიარქთან შეხვედრის შემდეგ, შერიგების აღსანიშნად შეკრებილმა მოჭიდავეებმა რესტორანში იჩხუბეს”, - წერენ ვებსაიტები. ორივე მათგანს წყაროდ მითითებული აქვს ფეისბუკის ერთ-ერთ გვერდი, სახელწოდებით “ბაზარი”. ფოტოც, რომელიც მასალას ერთვის, ფეისბუკის ამავე გვერდიდან არის აღებული. Ipost.ge-ზე დაყრდნობით იდენტური შინაარსის ინფორმაცია 31 იანვარს resonancedaily.com-მაც გაავრცელა.  ipost.ge და news.coa.ge ტექსტის ბოლოში წერენ, რომ ინფორმაცია დაუზუსტებელია, თუმცა მიუხედავად ამ მინაწერისა, სათაურს მაინც მტკიცებით ფორმაშია, resonancedaily.com-ს კი ამგვარი მინაწერიც არ აქვს. 

ფეისბუკის გვერდი “ბაზარი”, რომელზე დაყრდნობითაც აღნიშნული ინფორმაცია გავრცელდა, 2018 წლის სექტემბერშია შექმნილი. “აქ შესაძლებელია განვიხილოთ ქალაქში მიმდინარე აქტუალური თემები”, - წერია გვერდის შესახებ ველში. გვერდის მიერ გავრცელებული არცერთი პოსტი და ფოტო სიმართლეს არ შეესაბამება.

სტატიებიდან ჩანს, რომ არცერთ გამოცემას არ უცდია ინფორმაცია რომელიმე წყაროსთან გადაემოწმებინა. ფოტოც, რომელიც მასალას დაურთეს, ბუნდოვანია, მასზე გაჭირვებით ირჩევა სილუეტები და მასზე დაყრდნობით რაიმეს მტკიცება შეუძლებელია.

მოხდა თუ არა მსგავსი შემთხვევა “მედიაჩეკერმა” ჭიდაობის ეროვნულ ფედერაციასა და რესტორან “თავადურში” გადაამოწმა. ფედერაციაში განაცხადეს, რომ გავრცელებული ინფორმაცია სიცრუეა. იგივე დაადასტურეს რესტორნის ადმინისტრაციაში. სატელეფონო საუბარში ადმინისტრაციის თანამშრომელმა “მედიაჩეკერს” განუცხადა, რომ ძიუდოისტები მათთან საერთოდ არ ყოფილან და მსგავსი ფაქტიც, შესაბამისად, არ მომხდარა.

შეგახსენებთ, 30 იანვარს, აღნიშნული ინფორმაციის გავრცელებამდე რამდენიმე საათით ადრე, დაპირისპირებული ძიუდოისტები და სპორტის სამინისტროს წარმომადგენლები საპატრიარქოში იმყოფებოდნენ. შეხვედრის შემდეგ კი განაცხადეს, რომ პატრიარის დალოცვით ნაჩხუბარი ძიუდოისტები შერიგდნენ.

მასალებს გამოცემების საიტზეც და სოციალურ ქსელში დიდი დისკუსია მოჰყვა, კომენტარებს შორის ჭარბობდა ქსენოფობიური და სიძულვილის ენის შემცვლი ტექსტები. ამ მასალების გაზიარების მაჩვენებლის მიხედვით, ინფორმაცია ათასობით მომხმარებელმა ნახა.

საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საზოგადოებასთან ურთიერთობის სამსახურში „მედიაჩეკერს“ განუცხადეს, რომ მსგავსი ფაქტი არ მომხდარა, - არც ზარი შესულა 112-ში და შესაბამისად, არც პატრულის თანამშრომლებს მოუთხოვიათ ტაძრისთვის ზარის რეკვის შეწყვეტა.

იგივე დაადასტურა ვაშლიჯვრის ჯვართამაღლების სახელობის ტაძრის წინამძღვარმა, დეკანოზმა გიორგი სახვაძემაც. მისი თქმით, ეკლესიის არსებობის ისტორიაში არასდროს მომხდარა რაიმე დაპირისპირება ეთნიკურ თუ რელიგიურ ნიადაგზე და არც ვინმეს გამოუთქვამს პრეტენზია ზარების რეკვასთან დაკავშირებით, რაც რიტუალის ნაწილია და ჩვეულებრივი მოვლენაა ყველა ეკლესიაში.

„აბსოლუტური სიცრუეა რაც დაიწერა. არ ვიცი ვის ინტერესებშია მსგავსი რამის გავრცელება. არანაირი შეფერხება არ ყოფილა და ეკლესიაში ჩვეულებრივ გრძელდება ღვთისმსახურება. მათ შორის 21 სექტემბერსაც, დღესასწაულთან დაკავშირებით ღამისთევა გვქონდა, ზარებიც დაირეკა და რიტუალიც ჩატარდა“, - უთხრა დეკანოზმა „მედიაჩეკერს“.

ვაშლიჯვრის ჯვართამაღლების სახელობის ეკლესიამ ინფორმაცია იმის შესახებ, რომ მსგავსი რამ არ მომხდარა, ფეისბუკის გვერდზეც გაავრცელა.



„მედიაჩეკერმა“ ინფორმაციის პირველწყაროსთან დაკავშირებაც სცადა, თუმცა, მას ვერ დავუკავშირდით. მოგვიანებით, მას შემდეგ, რაც გავრცელდა ონლაინგამოცემა"ნეტგაზეთის" ინფორმაცია იმის შესახებ, რომ გავრცელებული ინფორმაცია ტყუილი იყო, მარინა ჩეხაშვილმა სტატუსი წაშალა. თუმცა, 24 სექტემბრის მონაცემებით, გამოცემებს პირველადი ინფორმაცია არ შეუსწორებიათ და ამბავი, რომ ვაშლიჯვარის ტაძარში ირანელების მოთხოვნის საფუძველზე ზარებს აღარ რეკენ, მათ გვერდებზე ისევ იძებნება.

საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის პირველი პრინციპის თანახმად, ჟურნალისტმა პატივი უნდა სცეს სიმართლეს და საზოგადოების უფლებას – მიიღოს ზუსტი ინფორმაცია. შესწორების სტანდარტის შესახებ ქარტიის სახელმძღვანელო დოკუმენტში კი ვკითხულობთ, რომ:

• ჟურნალისტებმა და რედაქტორებმა პასუხისმგებლობა უნდა აიღონ დაშვებულ შეცდომებზე და დროულად გაასწორონ უზუსტობები. (მუხლი 1).
  
  
• გამოქვეყნებული მასალა უნდა შესწორდეს ისე, რომ აუდიტორიისთვის ცნობილი გახდეს თუ რა გასწორდა. ყველგან, სადაც ეს შესაძლებელია და არ უწყობს ხელს ვინმესთვის საზიანო ინფორმაციის გავრცელებას, მასალის ბოლოს შენიშვნის სახით უნდა მიეთითოს რა ეწერა მცდარ ვერსიაში. (მუხლი 2.1)

7 სექტემბერს, ონლაინგამოცემებმა Alia.ge და Resonancedaily.com ყოველგვარი დამატებითი ინფორმაციის გარეშე გამოაქვეყნეს რადიკალური მემარჯვენე ორგანიზაცია ქართული მარშის ლიდერის, სანდრო ბრეგაძის არაზუსტი, ჰომოფობიური და ქსენოფობიური ფეისბუკ სტატუსი.

ბრეგაძე ჰომოფობიური მოტივით წერს, თითქოს უახლოეს მომავალში ერთნაირსქესიანთა ქორწინება ლეგალური გახდება. ამავე სტატუსში, ის ქსენოფობიასაც არ ერიდება და ყაზახი და ანდორელი ფეხბურთელების დაკნინებას ცდილობს:

“დაზუსტებული ინფორმაციით - უახლოეს დღეებში საკონსტიტუციო სასამართლოში შევა ლგბტ ორგანიზაციების და სახალხო დამცველის სარჩელი, რომლის მიხედვითაც არაკონსტიტუციურად იქნება ცნობილი ჩანაწერი კონსტიტუციაში - “ქორწინება არის ქალის და მამაკაცის ერთობა” და დაკანონდება - კანონიერად გამოცხადდება ერთნაირსქესიანი წყვილების ქორწინება, მათ უფლება მიეცემათ აიყვანონ შვილებად ბავშვები, ისარგებლონ ქორწინების ყველა უფლებით და ა.შ. აი რა შედეგებამდე მიგვიყვანა კაშიას ლგბტ სამკლაურმა, მისმა მხარდაჭერამ!!! ახლა გინდა ჩობანებით და მწყემსებით დაკომპლექტებულ ყაზახეთთან გამარჯვება იზეიმეთ და გინდაც პარიკმახერებით და მეთევზეებით დაკომპლექტებულ ანდორასთან!!!” - წერს ბრეგაძე.



სტატუსის უცვლელად, გადაუმოწმებლად, ყოველგვარი დამატებითი ინფორმაციის გარეშე გამოქვეყნებით, Alia.ge და Resonancedaily.com ბრეგაძის ჰომოფობიისა და ქსენოფობიის პლატფორმად იქცნენ. გარდა ამისა, ონლაინმედიებმა მკითხველი შეცდომაში შეიყვანეს, რადგან სახალხო დამცველის აპარატში ამ ინფორმაციას არ ადასტურებენ. მეტიც, სამართლებრივად, კონსტიტუციური ჩანაწერის საკონსტიტუციო სასამართლოში გასაჩივრება შეუძლებელია. ასევე, გეი ქორწინების დაშვება არ ნიშნავს, რომ გეი წყვილებს ბავშვის აყვანის უფლება მიეცემათ, რადგან ამას სხვა სამართლებრივი რეგულაციების სჭირდება.

საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის პირველი პრინციპის თანახმად, ჟურნალისტმა პატივი უნდა სცეს სიმართლეს და საზოგადოების უფლებას – მიიღოს ზუსტი ინფორმაცია. ქარტიის მეშვიდე პრინციპი კი ამბობს, რომ ჟურნალისტს უნდა ესმოდეს მედიის მიერ დისკრიმინაციის წახალისების საფრთხე; ამიტომ ყველაფერი უნდა იღონოს ნებისმიერი პირის დისკრიმინაციის თავიდან ასაცილებლად რასის, სქესის, სექსუალური ორიენტაციის, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური და სხვა შეხედულებების, ეროვნული ან სოციალური წარმოშობის საფუძველზე ან რაიმე სხვა ნიშნით.

სანდრო ბრეგაძე და მისი ორგანიზაცია, გასულ წელს, კანონმდებლობით ისედაც აკრძალული ერთნაირსქესიანი წყვილების ქორწინების კონსტიტუცირ აკრძალვას მოითხოვდნენ. სწორედ მათი ადვოკატირების შედეგად გაკეთდა კონსტიტუციაში ჩანაწერი, რომლითაც ქორწინება განისაზღვრა როგორც მხოლოდ ქალისა და მამაკაცის ერთობა.

10 აგვისტოს გამოცემებმა kvira.ge, reportiori.ge და pia.ge გამოაქვეყნეს მასალა, თითქოს WASHINGTON DAILY-მ გაავრცელა ინფორმაცია საქართველოს პრეზიდენტის, გიორგი მარგველაშვილის მიერ მარიხუანის მოწევის გამო დაჯარიმების შესახებ. გამოცემები ირწმუნებიან, რომ ამერიკული გამოცემა "ვაშინგტონის შტატის პოლიციის დეპარტამენტზე დაყრდნობით წერს, რომ მარტში აშშ-ში ვიზიტისას გიორგი მარგველაშვილი არა სიგარეტის, არამედ სასტუმროს ნომერში მარიხუანის მოწევის გამო დააჯარიმეს."  იქვე აღნიშნულია, რომ სასტუმროს ადმინისტრაციას საქართველოს პრეზიდენტისთვის ჯარიმა ოფიციალურად უნდა გამოეწერა, თუმცა, დელეგაციის წევრების მცდელობის შედეგად დოკუმენტში გიორგი მარგველაშვილის დაჯარიმების მიზეზად თამბაქოს მოხმარება ჩაიწერა.

მასალას თან ახლავს ინგლისურენოვანი  ე.წ. სქრინი, სადაც თითქოსდა ამერიკული გამოცემის სტატიაა ასახული. გამოცემები დასძენენ, რომ ინფორმაცია ამის შესახებ სოციალურ ქსელში მოიძიეს. მარტივი ძიებითაც ცხადია, რომ WASHINGTON DAILY საერთოდ არ არსებობს. დაახლოებით ამ სახელით იძებნება მხოლოდ WASHINGTON DAILY NEWS, რომელსაც მსგავსი არაფერი დაუწერია. ქართულ გამოცემებს კი სოციალურ ქსელში გავრცელებული არც ყალბი ფოტო არ გადაუმოწმებიათ და არც ფოტოზე არსებული ინფორმაცია. არც ერთ აღნიშნულ მასალაში არ ჩანს მცდელობა, რომ თუნდაც პრეზიდენტის ადმინისტრაციასთან შეეცადნენ გაერკვიათ, მართლაც დაჯარიმდა თუ არ გიორგი მარგველაშვილი. 

უფრო მეტიც, ქართული მედიასაშუალებების მიერ არაზუსტი მასალის გავრცელებიდან მალევე მარგველაშვილის ქმედება დაგმო  მამუკა არეშიძემ, რომელმაც ექსპერტის სტატუსით "პრაიმტაიმის" პრესკლუბში პრესკონფერენცია გამართა. მისი შეფასება "პრაიმტაიმმა" გამოაქვეყნა და აღნიშნა, რომ არეშიძე გამოეხმაურა "დასავლური პრესის მიერ გავრცელებულ ინფორმაციას, რომ პრეზიდენტი გიორგი მარგველაშვილი ამერიკაში ვიზიტის დროს მარიხუანას მოწევისთვის დააჯარიმეს. ექსპერტი ამბობს, რომ ეს განცხადება მისთვის მოულოდნელი და შოკისმომგვრელი იყო".

8 აგვისტოს გაზეთ რეზონანსის ვებსაიტმა და სააგენტო news.coa.ge-მ გაავრცელეს ინფორმაცია თითქოს საქართველოს პრეზიდენტობის დამოუკიდებელი კანდიდატის, სალომე ზურაბიშვილის განცხადებას რუსეთის პრეზიდენტი, ვლადიმერ პუტინი ეხმაურება. სალომე ზურაბიშვილმა განაცხადა, რომ 2008 წელს აგვისტოს ომი საქართველომ დაიწყო. გამოცემების მტკიცებით კი, ამის საპასუხოდ ვლადიმერ პუტინმა ამ განცხადებას "უპრეცედენტო გმირობა" უწოდა. 

რეზონანსმა თავდაპირველად წყაროდ რუსული მედია მიუთითა. ვინაიდან მსგავსი ინფორმაცია არსად იძებნებოდა, "მედიაჩეკერი" დაუკავშრდა რეზონანსს და კონკრეტული წყაროს მითითება სთხოვა. რედაქციამ კი განაცხადა, რომ ისინი cyc.ge-ს დაეყრდნენ, რის შემდეგაც მასალა ჩასწორდა და წყაროდ აღნიშნული ვებსაიტი მიეთითა. საძიებო სისტემაში ჩანს, რომ cyc.ge-ზე მსგავსი მასალა მართლაც იყო გამოქვეყნებული, თუმცა ამ დროისთვის წაშლილია. ამასთან, რატომ მიიჩნია გამოცემამ ეს ვებსაიტი პუტინის განცხადებების მოსაძიებლად რელევანტურ წყაროდ გაუგებარია. 

„დიდმა ბრიტანეთმა, პრაქტიკულად, აღიარა აფხაზეთის დამოუკიდებლობა“, - 8 ივნისს, ამ სათაურით, გამოცემამ „საქართველო და მსოფლიო“ მოამზადა მასალა, რომელშიც საქართველოს გეოპოლიტიკურ ვითარებას მიმოიხილავს. სტატია გაჯერებულია ანტიდასავლური და რუსული პროპაგანდისტული გზავნილებით, შეიცავს ყალბ ინფორმაციას, ქსონოფობიასა და მანიპულაციას.

სტატიის პირველ ნაწილში საუბარია ოკუპირებული აფხაზეთის დამოუკიდებელ სახელმწიფოდ აღიარების შესახებ. ავტორი ჯერ სირიის მაგალითს მიმოიხილავს და ამბობს, რომ სირიამ ეს ნაბიჯი იმიტომ გადადგა, რომ „სირიაში საომრად საქართველოს ბევრი მოქალაქე წავიდა“.

შემდეგ ბრიტანეთს ეხება და ამბავს, რომ თითქოს დიდმა ბრიტანეთმა აფხაზეთის დამოუკიდებლობა აღიარა, ავტორი იმაზე დაყრდნობით წერს, რომ ლონდონში მიმდინარე საფეხბურთო ჩემპიონატში მონაწილეობდა გუნდი ოკუპირებული აფხაზეთიდან: „ქვეყნები, რომლებსაც მსოფლიოსა და ევროპის საფეხბურთო ორგანიზაციები, ფიფა და უეფა არ აღიარებენ, ლონდონში ჩავიდნენ და მსოფლიოს საკუთარ ჩემპიონატს ატარებენ. შესაბამისად, აფხაზეთის, ტიბეტის, ჩრდილოეთ კვიპროსისა და კიდევ სხვა ნაკრებებს ლონდონში ყველანაირი პირობა შეუქმნეს, საკუთარი ჭია რომ გაახარონ“.

შეჯიბრი არაოფიციალური იყო, ეს ნათქვამია სტატიაშიც, მაგრამ აქცენტირების გარეშე. ამავე დროს, სტატიაში არაფერია იმის შესახებ, რომ დიდი ბრიტანეთის საელჩო ამ ფაქტს გამოეხმაურა და საქართველოს ტერიტორიულ მთლიანობასა და სუვერენიტეტს კიდევ ერთხელ, მტკიცე მხარდაჭერა გამოუცხადა.

რუსული პროპაგანდისტული გზავნილები მთელი სტატიის თანმდევია. რუსეთის „სიკეთეებზე“ ავტორი სხვადასხვა კონტექსტში საუბრობს. მათ შორის, მსოფლიო ჩემპიონატზე: „მომავალი მსოფლიოს ჩემპიონატისგან ხეირი შეიძლებასაქართველოსაც ენახა შესაბამისი კამპანიის პირობებში; რუსეთში ჩასულ მილიონობით ტურისტს ხომ შეიძლებოდა საქართველოდან გატანილი ღვინო, მინერალური წყალი და ხილი გაესინჯა, მაგრამ რუსეთი ხომ მტერია და ჩვენი ეკონომიკისთვის ესოდენ საჭირო მილიონების გაკეთება რუსეთში თურმე არ შეიძლება?!

ავტორი ამას არ ჯერდება და რუსეთის პოზიტიურად წარმოჩენას მეზობელი ქვეყნის, სომხეთის მაგალითზეც ცდილობს. ავტორი წერს, რომ საქართველო არ ალაგებს ურთიერთობას რუსეთთან და სამაგიეროდ, „ხელისუფლება ერთი კვირის ინტერვალით, ზარ-ზეიმით შეხვდა მეზობელი სომხეთის პრეზიდენტსა და პრემიერს“.

ამ ნაწილში გვხვდება ქსენოფობიური ტექსტიც სომხეთის მიმართ: „ჩვენ ხომ “სტუმარ-მასპინძლის” შემქმნელი ქვეყანა ვართ და ისტორიულად სომხების მიერ არაერთხელ გაყიდულები, მათ ისევ კოჭს ვუგორებთ“. ს

სომხეთთან კავშირში მასალაში ყალბი ინფორმაციაც გვხვდება, მაგალითად: „სომხეთმა ოფიციალურად აღიარა აფხაზური პასპორტები”, ან კიდევ: „სომხეთის ხელისუფლება ახალციხეში მცხოვრებ სომხებს მოქალაქეობის მიღებას აიძულებს“.

სტატიას ავტორი ისევ ანტიდასავლური და რუსული პროპაგანდისტული გზავნილით ასრულებს.

„მოგვცემს რუსეთთან დიალოგის უფლებას ევროპა და ამერიკა?! ხომ შეიძლება, გრანტებით გაბრუებულ ხელისუფლებას უცებ გამოეღვიძოს და მიხვდეს, რომ რუსეთთან დიალოგს ალტერნატივა არ აქვს?! - წერს ავტორი და ამატებს, რომ „ ნატო“ და „ევროკავშირი“ აღარ არის ქართველი ხალხის არჩევანი და რეფერენდუმი ნათლად გამოავლენდა ქართველი ხალხის განწყობას“.

საერთო ჯამში, მასალა კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს ქვეყნის საგარეო კურსს, ყალბი ინფორმაციით ცდილობს საზოგადოების შეცდომაში შეყვანას, აღვივებს ანტიდასავლური განწყობებს და რუსეთს წარმოაჩენს როგორც საქართველოს მიმართ კეთილგანწყობილ და უალტერნატივო მოკავშირე ქვეყანას.

გამოცემა „ჯორჯიან თაიმსმა“ გამოაქვეყნა სტატია სათაურით „პირველი ქართველი ჯაშუში ქალი იზოლდა (ალექსანდრა) კვეტენაძე - უნიკალური ფოტო ლევილის არქივიდან“.

სინამდვილეში, იზოლდა კვეტენაძე არ არის რეალური პიროვნება და შესაბამისად არც პირველი ჯაშუში ქალი არ ყოფილა არასდროს.  სტატიაში თანდართულ ფოტოზე ასახული ქალი კი არის ამერიკელი მსახიობი, მოდელი და ყოფილი პორნოვარსკვლავი საშა გრეი.

საშა გრეის ფოტო, რომელიც გამოყენებულია სტატიაში

იუმორისტული შოუს წამყვანმა ვანო ჯავახიშვილმა სოციალურ ქსელში გამოაქვეყნა ფოტო წარწერით - „როგორც იქნა ხაშურში ასფალტი დააგეს“. ფოტოზე ჩანს ქუჩა, რომელზეც ასფალტი მხოლოდ ვიწრო ზოლზეა დაგებული.

ეს ფოტო თანდართული ტექსტით უცვლელად, დამატებითი ინფორმაციისა და განმარტებების გარეშე გამოაქვეყნა რამდენიმე ონლაინ გამოცემამ: Metronome.ge, DiaNews.ge, Gurianews.com და Accent.com.ge.

სინამდვილეში, ფოტო 2017 წლის ოქტომბერში, უკრაინის ქალაქ ნიკოპოლში, ბაქოს ქუჩაზეა გადაღებული.



ვანო ჯავახიშვილმა გავრცელებული ფოტო სოციალური ქსელიდან რამდენიმე საათში წაშალა, სააგენტოებზე კი ეს ფოტო და ტექსტი დღემდეა განთავსებული.

სმარტფონების ეპოქაში, როდესაც ინტერნეტის ნებისმიერ მომხმარებელს შეუძლია რეპორტიორი გახდეს, გადაუმოწმებელი ან არასწორი ინფორმაციის გავრცელების შანსი რადიკალურად მატულობს. ამგვარი ამბები ხშირად სოციალურ ქსელებში ვრცელდება, თუმცა, ისტორიას ცნობილი გამოცემების მიერ გავრცელებული ყალბი ამბები, ე.წ. Fake news-ებიც ახსოვს. მათ შორის ისეთი შემთხვევებიც, როდესაც ყალბი ინფორმაციის გამავრცელებელმა ჟურნალისტებმა პულიცერის პრემია მიიღეს.

ვოლტერ დიურანტი და უკრაინის შიმშილობა

Washington Post-ის პულიცერის პრიზის მფლობელი სტატია 8 წლის ნარკოდამოკიდებულ ბავშვზე

Rolling Stones-ის ჯგუფური გაუპატიურების ყალბი ისტორია

სვეტლანა ალექსეევიჩის ტყუილი სიკვდილი

2018 წლის 8 აპრილს, ჟურნალისტმა ნინია კაკაბაძემ, ფეისბუკის გვერდზე პატრიარქთან მისი და გოგი გვახარიას შეხვედრის შესახებ სახუმარო შინაარსის პოსტი გამოაქვეყნა.

“მე და გოგის საპატრიარქოში მისვლა გთხოვეს უწმინდესთან შესახვედრად. საუბარმა ძალიან მშვიდ და კეთილგანწყობილ გარემოში ჩაიარა. მიხარია, რომ პატრიარქი არ გავს მისი მრევლის იმ წევრებს, რომელნიც ასეთი დაუნდობელნი არიან ჩვენს მიმართ. მან სიყვარულისკენ და შენდობისკენ მოგვიწოდა. გვითხრა რომ წყენას არა ატარებს და ჩვენც იგივეს გვთხოვს. რაც შეეხება კრიტიკას, თავად აღნიშნა, რომ კრიტიკა და შეცდომებზე საუბარი, მხოლოდ გააჯანსაღებს ეკლესიას და პირველ რიგში მათთვის არის აუცილებელი. ბედნიერი ვარ რომ ეს საუბარი შედგა. ქრისტე აღსდგა ჭეშმარიტად მეგობრებო. გვიყვარდეს ერთმანეთი, რადგან ღმერთი სიყვარულია”.

ნინია კაკაბაძემ პოსტს ფოტო დაურთო, რომელზეც ის და გოგი გვახარია საქართველოს კათალიკოს პატრიარქ ილია II-სთან ერთად ჩანან.

სინამდვილეში, ეს ფოტო 2016 წელს, საქართველოს პატრიარქთან შორენა ბეგაშვილის სტუმრობას ასახავს. შესაბამისად, ნინია კაკაბაძის მიერ გამოქვეყნებული ფოტო დამონტაჟებულია

ნინია კაკაბაძის სტატუსი ონლაინ მედიის ნაწილმა გადამოწმების გარეშე, როგორც ფაქტი ისე გაავრცელა. ასე მოიქცა სააგენტო - on.ge, ipress.ge, mediamall.ge, digest.pia.ge და fortuna.ge. აღსანიშნავია, რომ fortuna.ge-ს პატრიარქისა და შორენა ბეგაშვილის შეხვედრის შესახებ ამბავი ამავე ფოტოთი 2016 წლის 29 მარტს აქვს გამოქვეყნებული.

როგორც კი გაირკვა, რომ ნინია კაკაბაძის პოსტი ხუმრობა იყო, სააგენტოებმა fortuna.ge-მ, on.ge-მ და ipress.ge-მ გავრცელებული ამბავი წაშალეს. Ipress-მა მკითხველს გოგი გვახარიას განმარტება შესთავაზა იმის შესახებ, რომ ნინია კაკაბაძემ იხუმრა და ახალ ამბად გავრცელებული ხუმრობისთვის მკითხველს ბოდიში მოუხადა. ამბავი ამ დრომდე იძებნება digest.pia.ge-ს ვებსაიტზე. თუმცა, იქვეა ინფორმაცია ნინია კაკაბაძის განმარტების შესახებ, რომელშიც ის ამბობს, რომ მისი წინა პოსტი მხოლოდ და მხოლოდ ხუმრობა იყო.

მედიასაშუალებების ნაწილის მიერ ხუმრობის ახალ ამბად გავრცელებას, მოგვიანებით, ნინია კაკაბაძე ახალი პოსტით გამოეხმაურა. "ვწუხვარ, რომ ამ "იუმორით განთქმულ" ქვეყენაში არც ისე ადვილი ყოფილა ხუმრობა", – წერს იგი და ამატებს, რომ "ფეიკ ნიუსებზე, კიდევ არა ერთი ტრეინინგია ჩასატარებელი".

BBC-ის ჟურნალისტები სკოლებში მოსწავლეებს ყალბი ამბების ამოცნობის ტექნიკას შეასწავლიან. მსგავსი ინიციატივა მას შემდეგ გაჩნდა, რაც გაირკვა, რომ 12-15 წლების მოზარდების უმეტესობას, ფაქტისა და სიყალბის ერთმანეთისგან გარჩევა უჭირთ.

სქემის მიხედვით, რომლის სრული ვერსიაც მიმდინარე კვირაში გახდება ცნობილი, მსგავი სემინარები ბრიტანეთის 1000-მდე სკოლაში ჩატარდება და მასში ჩართულები იქნებიან BBC-ის ისეთი ჟურნალისტები, როგორებიც არიან - ჰიუ ედვარდსი, თინა დეჰელი, ნიკი ფოქსი, კამალ აჰმედი და ამოლ რაჯანი.

ახალი გეგმა, ასევე ფოკუსირებული იქნება საზოგადოებაში BBC-ის როლზე, მისი წვდომის მასშტაბების კიდევ უფრო ზრდაზე და იმ გზების ძიებაზე, რომელიც პოლიტიკურად დანაწევრებული სამოქალაქო ჯგუფების გასაერთიანებლად შეიძლება იყოს გამოყენებული.

ორწლიანი დაკვირვების შედეგად, მკვლევარებმა მასაჩუსეტსის ტექნოლოგიური ინსტიტუტიდან დაადგინეს, რომ Twitter-ზე ყალბი ახალი ამბები გაცილებით სწრაფად ვრცელდება, ვიდრე - ნამდვილი. კვლევა 8 მარტს ჟურნალ Science-ში გამოქვეყნდა.

ავტორებმა, 2006-დან 2017 წლამდე ტვიტერზე გავრცელებული ათასობით ამბავი და ტრილიონობით ტვიტი გადაამოწმეს. კვლევის თანახმად, ნამდვილ ამბებს ტვიტერის მომხმარებლამდე მისასვლელად, დაახლოებით, 6-ჯერ მეტი დრო სჭირდება, ვიდრე ყალბ ამბებს. კვლევის კიდევ ერთი საინტერესო მიგნებაა, რომ ადამიანები უფრო მეტად ავრცელებენ ყალბ ამბებს და მათ გავრცელებაში დამნაშავე ე.წ. “ბოტები” სულაც არ არიან.

რაც შეეხება კონკრეტულ ინდივიდებს, ყალბ ამბებს უფრო მეტად სოციალური ქსელის პასიური მომხმარებლები ავრცელებენ. ავტორებს კვლევის შედეგები შემაშფოთებლად მიაჩნიათ და იმედს გამოთქვამენ, რომ ამ ნაშრომის გამოქვეყნება ბიძგს მისცემს უფრო დიდი კვლევების ჩატარებას.

მედიასაშუალებების ნაწილმა აუდიტის სამსახურზე დაყრდნობით გაავრცელა ინფორმაცია, რომ "იმუნიზაციის პროგრამით საქართველოში 29 222 დოზა ჯანმრთელობისთვის საფრთხის შემცველი კონკრეტული ვაქცინა გაიხარჯა, რომელიც ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის საგანგებო რეკომენდაციით, მოხმარებიდან უნდა ამოღებულიყო". სიახლეებში თავდაპირველად, არ ყოფილა დაკონკრეტებული, რომელ ვაქცინაზე იყო საუბარი. ეს მნიშვნელოვანი დეტალი სიახლეების გავრცელების მომენტში მედიისთვის ცნობილი ვერ იქნებოდა, რადგან კონკრეტული ვაქცინა აუდიტის სამსახურსაც არ აღუნიშნავს გამოქვეყნებულ დოკუმენტში. მიუხედავად ამისა, სიახლეების დიდ ნაწილს თან ბავშვების ფოტოები ერთვოდა, რაც ტოვებდა შთაბეჭდილებას, რომ კონკრეტული ვაქცინა ბავშვებისთვის განკუთვნილ, გეგმიურ-პროფილაქტიკური იმუნიზაციის პროგრამაში შედიოდა.

მოგვიანებით, საკითხზე კომენტარი გააკეთა დაავადებათა კონტროლის ეროვნულმა ცენტრმაც და გაირკვა, რომ საუბარი იყო ცოფის ვაქცინაზე, რომელიც არ შედის ბავშვების გეგმიურ-პროფილაქტიკური იმუნიზაციის პროგრამაში შემავალი ვაქცინების სიაში. მედიის ნაწილმა თავდაპირველად გავრცელებული ინფორმაცია წაშალა, თუმცა ვებგვერდების ნაწილზე ამგვარი არასწორი, შეცდომაში შემყვანი სიახლე, ბავშვების ფოტოებით კვლავაც იძებნება. გარდა ამისა, ამ სიახლეს მოჰყვა არაერთი უფრო ვრცელი მასალაც, ზოგადად იმუნიზაციის შესახებ. „არასწორმა აცრამ შეიძლება ინვალიდად მაქციოს?“ - ასეთია ერთ-ერთი მასალის სათაური. მართალია, თავად სტატიაში საუბარია იმუნიზაციის დადებით მხარეებზე და აღნიშნულია, რომ საზოგადოების ნაწილის შიშები უსაფუძვლოა, მაგრამ მნიშვნელოვანია, რომ მედიასაშუალებებმა ამგვარი სენსიტიური საკითხების გაშუქებისას, მასალებს შეურჩიონ ზუსტი, ეთიკური, არაანგაჟირებული სათაურები.

აუდიტის სამსახურის მიერ გავრცელებული ბუნდოვანი ინფორმაცია მედიასაშუალებებმა ისე გაავრცელეს, რომ არ დაჰკავშირებიან არც აუდიტის სამსახურს და არც დაავადებათა კონტროლის ეროვნულ ცენტრს, იმის დასაზუსტებლად, თუ რა ვაქცინაზე იყო საუბარი. აუდიტის სამსახურის ბუნდოვანი ინფორმაციის მედიის მიერ პირდაპირ, გადაუმოწმებლად და დაზუსტების გარეშე გავრცელებამ მშობლებში გამოიწვია უსაფუძვლო შიში და პანიკა, რაც კარგად ჩანდა სოციალურ ქსელებსა და სტატიების კომენტარების ველში მათ მიერ გაკეთებული კომენტარებიდანაც. საკითხის სენსიტიურობა იზრდება მითუფრო იმ ფონზე, რომ ბავშვთა სავალდებულო იმუნიზაციის პროგრამის „საფრთხეებზე“ ხშირად, ყოველგვარი სერიოზული არგუმენტის გარეშე სპეკულირებს სხვადასხვა საეჭვო რეპუტაციის მქონე მედიასაშუალება თუ საიტი. შესაბამისად, მნიშვნელოვანი იყო, რომ აუდიტის სამსახურის მიერ გავრცელებული ინფორმაციის გაშუქებისას, მედიას ოპერატიულობაზე უფრო მეტად, ყურადღება ამბის დაზუსტებასა და გადამოწმებაზე გაემახვილებინა.

“რას იზამდი, თუ გთხოვდით, დაგეწერა გამოგონილი ამბავი?” – ასე იხსენებს გასაუბრებაზე დასმულ კითხვას ამერიკელი ჟურნალისტი ენდრიუ ფეინბერგი, რომელმაც რუსულ პროპაგანდისტულ მედიასაშუალება “სპუტნიკში” რამდენიმე თვის განმავლობაში იმუშავა.

“ჩემი ცხოვრება რუსულ პროპაგანდისტულ მედიასაშუალებაში”, – ამ სათაურით გამოაქვეყნა ფეინბერგმა სტატია ამერიკული მედიასაშუალება “პოლიტიკოს” საიტზე. ის იხსენებს რამდენიმეთვიანი მუშაობის გარემოებებს, მათ შორის, ფაქტების გაყალბების პრაქტიკას, რედაქტორებთან უსიამოვნო საუბრებსა და გასაუბრების დეტალებს.

ენდრიუ ფეინბერგმა რუსეთის ხელისუფლების მიერ დაფუძნებული და მართული “სპუტნიკის” ვაშინგტონის ბიუროში მუშაობა 2016 წლის დეკემბერში დაიწყო. როგორც თავად ამბობს, გასაუბრებაზე დასმული კითხვა მის მიერ ცრუ ამბის გავრცელების შესაძლებლობას ეხებოდა, რაც მისთვის სიურპირზი აღმოჩნდა.

როგორც ფეინბერგი წერს, რა თქმა უნდა, მან იცოდა “სპუტნიკის” მფლობელებისა და მისი რეპუტაციის შესახებ, თუმცა ჩათვალა, რომ სიცრუის გავრცელებაზე დასმული კითხვა სწორედ მის გამოსაცდელად იყო მოფიქრებული, რაზეც მან უპასუხა: “მე სამსახურს დავტოვებ”.

“მე მაშინ ავხსენი, რომ არ იყო პრობლემა, სახელმწიფოს მიერ დაფინანსებული მედიასაშუალებისთვის მემუშავა, მათ შორის რუსეთის მიერ დაფინანსებულშიც კი, თუ მექნებოდა ისეთივე სარედაქციო დამოუკიდებლობა, როგორიც ნებისმიერ სხვა, დამოუკიდებელ მედიასაშუალებაში. არსებობს სხვა უამრავი მედიასაშუალება, მათ შორის BBC, ამერიკის ხმა, სააგენტო ფრანს პრესი, ალ ჯაზირა, რომელსაც სახელმწიფო აფინანსებს, თუმცა შესანიშნავად მუშაობს,”, – წერს ენდრიუ ფეინბერგი.

როგორც ჟურნალისტი იხსენებს, მან მუშაობა 2017 წლის იანვარში დაიწყო და პირდაპირი კონტაქტი ჰქონდა სამ რედაქტორთან: პიტერ მარტინიჩევთან, ანასტასია შეველევასთან და ზლატკო კოვაჩთან. ფეინბერგის თქმით, ამ სამი რედაქტორიდან არც ერთმა არ იცოდა ამერიკული მედიის მუშაობის წესები და პრინციპები, მათ შორის ჟურნალისტის წყაროებთან ურთიერთობა და ა.შ.

ენდრიუ ფეინბერგი სპუტნიკის თეთრი სახლის კორესპონდენტი იყო. მან ერთ-ერთ ბრიფინგზე თეთრი სახლის პრესმდივანს შონ სპაისერს ჰკითხა, დონალდ ტრამპი რატომ არ უგზავნიდა უკრაინას იარაღს, რუსეთის აგრესიასთან საბრძოლველად.

“მე მაშინ არ ვიცოდი, რომ დავარღვიე სპუტნიკის მუშაობის ყველაზე მნიშვნელოვანი დაუწერელი წესი”, – წერს ენდრიუ ფეინბერგი. როგორც ჟურნალისტი იხსენებს, მან რედაქტორისგან მიიღო გაფრთხილება, რომ ნებისმიერი კითხვა, რომლის დასმასაც ის რესპონდენტებისთვის აპირებდა, რედაქტორებთან უნდა ყოფილიყო შეთანხმებული.

ფეინბერგის თქმით, ის მეორე მსგავს წინაღობას წააწყდა სირიაში, ზარინის გაზის გამოყენების შედეგად მოსახლეობის დაღუპვისას. რედაქტორები მისგან მოითხოვდნენ, რომ საკითხთან დაკავშირებით კითხვები დაესვა რუსული გადმოსახედიდან, რომელიც მხარს უჭერს ასადის რეჟიმს.

“სპუტნიკის” ყოფილი ჟურნალისტი ასევე იხსენებს, რომ აღნიშნულ მედიასაშუალებაში ასეთი მითითება არსებობდა: ოკუპირებული ყირიმის შესახებ დაწერილ ყველა სტატიაში ნახსენები უნდა ყოფილიყო, რომ რეფერენდუმის შედეგად, რუსეთთან მიერთებას მხარი მოსახლეობის 90%-მა დაუჭირა.

“რა თქმა უნდა, როცა მე ვახსენე რეფერენდუმის მიმდინარეობისას ქუჩებში ტანკებისა და შეიარაღებული პირების არსებობის შესახებ, ის სტატიიდან გამოქვეყნებამდე ამოიღეს”, - იხსენებს ფეინბერგი.

ჟურნალისტი წერს, რომ დროთა განმავლობაში მან დაიწყო სპუტნიკის პოლიტიკის გაცნობიერება, რომლის მიზანიც იყო და არის რუსული ნარატივის გავრცელება, ხოლო აშშ-სა და მისი მოკავშირეების პოლიტიკის დისკრედიტაცია.

“სოციალურ მედიაში მე რეგულარულად მაკრიტიკებდნენ პროპაგანდის გავრცელებისთვის, ზოგი ღალატშიც კი მადანაშაულებდა. მე ყოველთვის ვიცავდი საკუთარ თავსა და კოლეგებს. გავაცნობიერე, რომ მნიშვნელობა არ აქვს მე, ინდივიდუალურად როგორ თავდადებით ვმუშაობ, ან როგორი შემართებით ვებრძვი ხელმძღვანელთა ზეწოლას, ვინაიდან მე ვმუშაობდი “სპუტნიკისთვის” და ხელს ვუწყობდი არასწორი ინფორმაციისა და პროპაგანდის გავრცელებას, მიუხედავად იმისა, რომ პირადად, აქტიურად არ ვმონაწილეობდი ამაში”, – წერს “სპუტნიკის” ყოფილი ჟურნალისტი.

ფეინბერგის თქმით, ბოლო წვეთი მისსა და “სპუნტიკის” თანამშრომლობაში დემოკრატთა ეროვნული კომიტეტის თანამშრომლის, სეთ რიჩარდის მკვლელობა იყო. ვაშინგტონის პოლიციამ დაადგინა, რომ ის ძარცვისას მოკლეს. თავდაპირველად, მემარჯვენე ამერიკულ მედიაში გავრცელდა ვერსია, რომლის მიხედვითაც, თითქოს რიჩარდის მკვლელობა 2016 წლის არჩევნებისას დემოკრატთა ელქტრონული მიმოწერის “ვიკილიქსისთვის” გადაცემას უკავშირდებოდა, თუმცა, საბოლოოდ, ამერიკულმა მედიამ ეს ვერსია უარყო. “სპუტნიკმა” კი გადაწყვიტა, ეს ვერსია არ უნდა მიჩქმალულიყო, რადგან ის “ადასტურებდა”, რომ ამერიკულ არჩევნებში რუსეთი არ მონაწილეობდა, ფაქტზე პასუხისმგებლობა კი მთლიანად, ამერიკულ სპესამსახურებს ეკისრებოდათ.

როგორც ფეინბერგი ამბობს, მან გადაწყვიტა სამსახურიდან წასვლა, თუმცა “სპუტნიკის” ხელმძღვანელობამ მას დაასწრო და სამსახურიდან გაუშვა.

სპუტნიკის ვაშინგტონის ბიუროს რედაქტორმა, პიტერ მარტინიჩევმა პოლიტიკოსთან საუბრისას უარყო ყველა ის ბრალდება და გარემოება, რაზეც ენდრიუ ფენიბერგი თავის სტატიაში წერს. მარტინიჩევმა ყოფილი ჟურნალისტის მონაყოლს სიყალბე უწოდა.

“ბრიტანეთის საგარეო დაზვერვის ყოფილი ხელმძღვანელი: მას შემდეგ, რაც სააკაშვილი ხელისუფლებაში მოვიყვანეთ, ვვრაუდობდით, სამ ეტაპად აგვემოქმედებინა რუსეთის დაშლის სტრატეგიული გეგმა” - ამ სათაურით, “საქართველო და მსოფლიო“ ყალბ ინფორმაციას ავრცელებს და წერს, რომ ამგვარი განცხადება ბრიტანეთის საგარეო დაზვერვის ყოფილმა ხელმძღვანელმა გამოცემა The Guardian-თან ინტერვიუში გააკეთა.

სტატიაში დაზვერვის ყოფილი ხელმძღვანელის ციტატის სახით, ვკითხულობთ: “პირველი ნაბიჯი ამ მიმართულებით, რომელიც გადავდგით, იყო სამხრეთ ოსეთის გარშემო სამხედრო და სადაზვერვო ბაზების შექმნა, ასევე, სამხედრო და უშიშროების ოფიცრების ამოქმედება სამხრეთ ოსეთში. გეგმის მეორე ეტაპი ითვალისწინებდა ჩეჩნეთში, დაღესტანში, ჩრდილოეთ ოსეთსა და ჩერქეზეთში ხელისუფლებაში რადიკალი ისლამისტების მოსვლას. გეგმის ამ ნაწილის უკან იდგა ცენტრალური სადაზვერვო სამმართველოს, მი 6-ის, აგრეთვე, თურქეთისა და საუდის არბეთის სპეცსამსახურების ხელმძღვანელ პირთა კონკრეტული შეხვედრები და, თუკი ისლამისტები მოახერხებდნენ პოლიტიკური ძალაუფლების შენარჩუნებას რუსეთის რეგიონებში, ნატოს სამხედრო ძალები პრაქტიკულ წვდომას მიიღებდნენ კავკასიის რეგიონის ჩრდილოეთ ნაწილზე. გეგმის მესამე ეტაპის დაწყებას უკრაინაში კერძო სამხედრო კომპანიებისა და სხვა სამხედრო ბაზების დასტაბილურების შემდეგ ვვარაუდობდით“ .

ინტერვიუ ფაბრიკაციაა და ის გაავრცელა არა ბრიტანულმა გამოცემა Guardian- მა, არამედ ყალბმა საიტმა, რომელიც ბრიტანული გამოცემის იმიტაცია იყო. საიტი ვიზუალურად გარდიანის იდენტური იყო, განსხვავება მხოლოდ, დომენის სახელში, ერთ ასოშია - theguarian.com-ის ნაცვლად, საიტის მისამართი theguardıan.com იყო.

CBS-თან აფილირებულმა ციფრულმა ტელევიზია KMOV-მა ბოდიში მოიხადა დედოფალ ელისაბედსა და პრინც ულიამსზე გავრცელებული ცრუ ინფორმაციის გამო.

მედიასაშუალებამ გაავრცელა ახალი ამბავი, რომ დედოფალმა ელისაბედ II-მ ოფიციალურად გადასცა სამეფო გვირგვინი პრინც უილიამსა და მის მეუღლეს, ქეით მიდლტონს. შესაბამისად, დედოფლის შემდეგ უილიამი გახდებოდა მეფე, ქეითი კი - დედოფალი. “ელისაბედმა ამ ნაბიჯით გამოტოვა საკუთარი შვილი, პრინცი ჩარლზი, რომელსაც წესისამებრ დედოფლის შემდეგ უნდა ემეფა.” - წერდა KMOV.

თუმცა, KMOV-ის ინფორმაცია გადაუმოწმებელი აღმოჩნდა და ტელევიზიას ამის გამო ბოდიშის მოხდაც მოუწია. სავარაუდოდ, ის ნიგერიული ვებსაიტ Nation-ს დაეყრდნო, რომელმაც 11 აგვისტოს გამოაქვყეყნა სტატია ბრიტანეთის სამეფო კარზე. გაზეთი წერდა, რომ “დედოფალს მის მემკვიდრედ პრინცი უილიამი სურს”. სტატია, თავის მხრივ, “ანონიმურ წყაროს” ეყრდნობოდა, რომელიც Nation-ის მტკიცებით, სამეფო კართან დაახლოებული პირია.

საბოლოოდ, მისურის შტატში მაუწყებელმა KMOV-მა ეს ახალი ამბავი წაშალა. ტელევიზიამ, სანაცვლოდ შენიშვნა გამოაქვეყნა, რომელიც პირდაპირ არ უთითებდა მის შეცდომაზე, თუმცა, აღიარებდა, რომ ბრიტანეთის სამეფო კარზე გავრცელებული ინფორმაცია გადაუმოწმებელი იყო. “ეს ოფიციალური არაა, ელისაბედ II-ეს არ გადაუცია გვირგვინი პრინცი უილიამისთვის და არ გამოუტოვებია პრინცი ჩარლზი, მიუხედავად იმისა, რომ ასეთი ინფორმაცია მოგვაწოდეს წყაროებმა. ჩვენ ბოდიშს ვიხდით ამის გამო წარმოქმნილი დაბნეულობისა და გაუგებრობის გამო.” - ასეთი განცხადება გაავრცელა ტელევიზიამ.

რუსულმა პროსამთავრობო მედიასაშუალებამ, „tvzvezda.ru-მ“ გამოაქვეყნა სიახლე, თითქოს ევროკავშირი აპირებს, დაუწესოს სანქციები აშშ-ს, ამ უკანასკნელის მიერ რუსეთისთვის დაკისრებული სანქციების საპასუხოდ. ინფორმაცია ეყრდნობოდა მხოლოდ „ანონიმურ წყაროს ბრიუსელიდან".

მასალაში „ზვეზდა“ ამტკიცებდა, რომ ევროკავშირმა გადაწყვიტა, შეუზღუდოს წვდომა ამერიკულ კომპანიებს ევროპული ბანკების კრედიტებზე და ეს იქნება პასუხი იმ სანქციებზე, რომლებიც ევროკავშირმა რუსეთს დაუწესა.

სინამდვილეში, ევროკომისიის პრეზიდენტმა, ჟან კლოდ იუნკერმა, 26 ივლისს განაცხადა, რომ იგი მხარს უჭერს რუსეთისთვის დაწესებულ სანქციებს და არავითარი განცხადება ანტიამერიკულ სანქციებზე არ გაუჟღერებია. ევროკავშირმა მხოლოდ და მხოლოდ გამოთქვა შეშფოთება, რომ რუსეთისთვის დაწესებულ სანქციებს შეუძლია, ევროპული ქვეყნების ეკონომიკურ დამოუკიდებლობას საფრთხე შეუქმნას, რადგან ისინი შეეხება იმ ევროპულ კომპანიებსაც, რომლებიც რუსეთთან თანამშრომლობენ, თუმცა იუნკერისვე განცხადებით, ევროკავშირი მოახერხებს თავისი ეკონომიკური ინტერესების დაცვას.

წყარო: Stopfake

ბოლო თვეების განმავლობაში, ეს პირველი შემთხვევა არ არის, როდესაც მედია ედინბურგის ჰერცოგის პრინც ფილიპის გარდაცვალების შესახებ ცნობას ავრცელებს. მაისში The UK Sun-მა იმავე შინაარსის ინფორმაცია გაავრცელა.

„ტელეგრაფის“ წარმომადგენელმა არასწორი ინფორმაციისთვის ბოდიში მოიხადა და განმარტა, რომ მათ შეცდომა მყისიერად გამოასწორეს. გამოცემაში არ დაუკონკრეტებიათ, თუ რამდენ ხანს იყო სტატია გამოქვეყენბული, როგორ გაჩნდა არასწორი ინფორმაცია და გამოაქვეყნებს თუ არა გამოცემა ახსნა-განმარტებას შეცდომისა და ისტორიის წაშლის შესახებ.

პრინცი ფილიპის შემთხვევა ერთადერთი არ არის, როდესაც მედია საზოგადოებისთვის ცნობილი სახეების გარდაცვალების შესახებ მცდარ ინფორმაციას ავრცელებს. მაგალითად, 2014 წელს People-მა საზოგადოებას კირკ დუგლასის საიკვდილის შესახებ ამცნო, თუმცა ის ამ დრომდე ცოცხალია. 2012 წელს კი Der Spiegel-მა ამერიკის შეერთებული შტატების ყოფილი პრეზიდენტის, ჯორჯ ბუშ უფროსის გარდაცვალების შესახებ დაწერა. ის დღესაც ცოცხალია.

საქართველოს ჟურნალისტურმა ეთიკის ქარტიამ რუსული და აზერბაიჯანული მედიასაშუალებების მიერ მომზადებულ ორ მასალასთან დაკავშირებით საჩივარი შეიტანა საკონსულტაციო კომისიაში, რომელიც პროპაგანდის წინააღმდეგ შეიქმნა. კომისია დაკომპლექტებულია თვითრეგულირების საბჭოების წარმომადგენლებისგან შემდეგი ქვეყნებიდან – საქართველო, უკრაინა, მოლდოვა, ბელარუსი, აზერბაიჯანი, სომხეთი და რუსეთი.

რუსული mir24.tv-ს წინააღმდეგ

ქარტიის პირველი საჩივარი ეხება mir24.tv -ს მიერ გამოქვეყნებულ მასალას, სადაც საუბარია იმაზე, რომ თითქოს საქართველოში უწყლობისა და უშუქობის გამო მამაკაცმა პროტესტის ფორმას მიმართა და ქალაქში აბაზანა დადგა. სინამდვილეში ეს იყო პერფომანსი, რომელიც „ლიბერალმა“ გააშუქა. რესპონდენტი ინტერვიუში ამბობს, „წყალი გათბა ახლა, ცივს დავამატებ და კიდევ ჩავწვები”. mir24-მა კი მისი ეს სიტყვები შემდეგნაირად თარგმნა „მე მცხელა. სახლში +35 გრადუსია, ელექტროენერგიის გათიშვის გამო არ შემიძლია კონდიციონერის ჩართვა”.

შესაბამისად, საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტია მიიჩნევს, რომ ჟურნალისტი მიმართავს მანიპულირებას პოლიტიკური მიზნებისთვის. მასალა პროპაგანდისტულია, რასაც ადასტურებს ის, რომ სადავო ჟურნალისტური პროდუქტის შემქმნელები განზრახ აყალბებენ ფაქტებს, რის გამოც მაყურებელს რჩება შთაბეჭდილება, რომ საქართველოში არის მძიმე სოციალური ფონი და ხელისუფლების ქმედებების გამო დედაქალაქის მაცხოვრებლები რამდენიმე დღის განმავლობაში არიან ელექტროენერგიის და წყლის გარეშე, რაც თავის მხრივ ისეთ მძიმე მდგომარეობაში აყენებს მოსახლეობას, რომ ისინი იძულებულნი არიან ქუჩაში, საჯაროდ მიიღონ აბაზანა, რათა ხელისუფლების ყურადღება მიიქციონ. ცალსახაა, რომ ჟურნალისტური პროდუქტის შემქმნელის მიზანს წარმოადგენდა შეელახა მეზობელი სახელმწიფოს იმიჯი, წარმოეჩინა იგი როგორც ქვეყანა, რომელიც მისი დედაქალაქის მაცხოვრებლებს ვერ უზრუნველყოფს ელემენტარული საყოფაცხოვრებო პირობებით.

აზერბაიჯანული haqqin.az-ს წინააღმდეგ

ვებსაიტმა haqqin.az-მა გამოაქვეყნა მასალა „ანტიაზერბაიჯანული მიწისქვეშა თბილისში: გამოჩენა, ფული, ინსტრუქციები“. სტატიაში ე.წ „ფერადი რევოლუციები“ საქართველოში და უკრაინაში, რომელთა ძირითადი საფუძვლები იყო ეკონომიკური პრობლემები ქვეყანაში და ცხოვრების დაბალი სტანდარტი, შეფასებულია, როგორც: „დასავლური ჰეგემონიის“ ნაყოფი, თავის მხრივ დასავლური ჰეგემონია შეფასებულია, როგორც საფრთხე, რომელიც იწვევს დესტაბილიზაციას. იქვე აღნიშნულია, რომ მიხეილ სააკაშვილი და ორგანიზაცია „კმარა“ აზერბაიჯანში დესტაბილიზაციის მოწყობას უჭერდნენ მხარს, თუმცა ილჰამ ალიევმა შეძლო ქართული რევოლუციური ძალების განეიტრალება. სტატიაში მხარდაჭერილია ანტიდასავლური პროპაგანდის ერთ – ერთი მთავარი მესიჯი, თითქოს „დასავლური შეთქმულების“ /“დასავლური ჰეგემონიის“ უკან დგას ჯორჯ სოროსი და მასთან აფილირებული არასამთავრობო ორგანიზაციები. ამასთან ნათქვამია, რომ აზერბაიჯანული რევოლუციური ორგანიზაციები, რომლებიც სამოქალაქო დაპირისპირებას ცდილობდნენ, თბილისმა შეიფარა. მასალაში ნახსენებია აზერბაიჯანელი ჟურნალისტი აფგან მუხტარლიც, რომლიც საქართველოდან გაიტაცეს. ის დადანაშაულებულია აზერბაიჯანის მიმიმართ „მტრულად“ განწყობილ ორგანიზაციებთან თანამშრომლობაში.

საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტია მიიჩნევს, რომ მასალა მიზნად ისახავს ორ სახელმწიფოს და შესაბამისად ერებს შორის ურთიერთობების გამწვავებას, წარმოაჩენს რა საქართველოს როგორც აზერბაიჯანის მიმართ არა მეგობრულად განწყობილ ქვეყანას, სადაც იგეგმება აზერბაიჯანის საწინააღმდეგო ქმედებები, ძმათამკვლელი ომები.

სტატიაში მოყვანილი არც ერთი ფაქტი არ არის გადამოწმებული არც ერთ წყაროსთან, რაც საფუძვლიან ეჭვს ტოვებს რომ მათი უმეტესობა ყალბი და ჟურნალისტის ფანტაზიის ნაყოფია. „დასავლეთი“ და დასავლეთის მიერ მხარდაჭრილი NGO ორგანიზაციები აღწერილია, როგორც მტრები, რომლებიც ხელს უწყობენ ქვეყნების დესტაბილიზაციას.

პროპაგანდის საწინააღმდეგოდ თვითრეგულირების საბჭოების კომისია ევროპის საბჭოს დახმარებით შეიქმნა. საქმის წარმოების წესი საბჭოების წარმომადგენლებმა 2016 წელს საქართველოში მიიღეს.

კომისიის საშუალებით ყველა მოქალაქეს შესაძლებლობა აქვს შეიტანოს საჩივარი თუკი აღმოაჩენს, რომ რომელიმე წევრი ქვეყნის მედიასაშუალება მანიპულაციას, სიძულვილის ენას იყენებს. ყველა წევრ თვითრეგულირების ორგანოს ჰყავს თავისი წარმომადგენელი კომისიაში. ქარტიას, რომელიც ამ კომისიის წევრია, მაია მეცხვარიშვილი წარმოადგენს.

საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის საჩივარი პირველია, რომელსაც კომისია უახლოეს პერიოდში განიხილავს.

21 ივლისს, თბილისში, რუსთაველის გამზირზე ახალგაზრდა კაცმა პერფორმანსი მოაწყო – რუსთაველის ძეგლის მიმდებარედ აბაზანა დადგა, წყალი ჩაასხა და ჩაწვა. “ლიბერალის” ჟურნალისტმა ეს ფაქტი ვიდეოზე აღბეჭდა.

“წყალი გათბა ახლა, ცივს დავამატებ და კიდევ ჩავწვები”, - უთხრა პერფორმანსის ავტორმა “ლიბერალის” ჟურნალისტს. იგივე ამბავი განსხვავებულად გააშუქა და შეფუთა რუსულმა ტელეარხმა “МИР 24-მა”. კერძოდ, ამ ტელეარხის წამყვანმა გამოაცხადა, რომ თბილისში ცხელა, კომუნალური სამსახურები კი ხარვეზებით მუშაობენ, რის გამოც, დედაქალაქის მოსახლეობას რამდენიმე დღეა არ მიეწოდება წყალი და ელექტროენერგია.
“მე მცხელა. სახლში +35 გრადუსია, ელექტროენერგიის გათიშვის გამო არ შემიძლია კონდიციონერის ჩართვა”, – რუსულად ზუსტად ასე გაახმოვანა რუსულმა ტელეარხმა პერფორმანსის ავტორის სიტყვები, რომელიც ლიბერალის ვიდეოშიც ისმის. ის ქართულად სულ სხვა რამეს ამბობს და ელექტროენერგიის გათიშვას საერთოდ არ ახსენებს.

15 ივნისს „geworld-მა“ გაავრცელა დეზინფორმაციული სიახლე, სათაურით „შიმშილის გლობალური ინდექსის მიხედვით, საქართველო „საპატიო“ პირველ ადგილზეა.“ გავრცელებულ მასალაში მოყვანილი ფაქტები არ შეესაბამება სინამდვილეს:

სინამდვილეში, კვლევის თანახმად, პირველ ადგილზე არა საქართველო, არამედ ცენტრალური აფრიკის რესპუბლიკაა. მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს მაჩვენებლები 2008 წლის შემდეგ არ გაუმჯობესებულა, საერთო ქულა(8,2) მაინც საკმაოდ დაბალია იმ ფონზე, როდესაც სხვა შვიდი ქვეყნის(ცენტრალური აფრიკის რესპუბლიკის, ჩადის, ზამბიის, ჰაიტის, მადაგასკარის, იემენის, სიერა ლეონეს) მდგომარეობა შეფასდა, როგორც „საგანგაშო“, 35.0-46.1 ქულის ფარგლებში. გლობალური შიმშილის ყველაზე დაბალი ინდექსი, კვლევის თანახმად, არგენტინას აქვს.

„geworld-ის“ ინფორმაციით, „სიღარიბის მაჩვენებლის მიხედვით, საქართველო სომხეთს, მაკედონიას, მოლდოვასა და თურქეთს უსწრებს;“

რეალურად კი, დასახელებული ქვეყნებიდან, მხოლოდ მაკედონიასა და თურქეთს აქვთ გლობალური შიმშილის უფრო დაბალი ინდექსი, ვიდრე საქართველოს. სომხეთსა და მოლდოვაზე უკეთეს მდგომარეობაში კი საქართველოა:

მოლდოვა-9,2; სომხეთი - 8,7; საქართველო-8,2; მაკედონია - 5,8; თურქეთი - 5-ზე ნაკლები;

დეზინფორმაცია:

geworld-ზე გამოქვეყნებულ სიახლეში, სათაურით „აშშ-მ სირიაზე თავდასხმა განახორციელა, დაღუპულია 72 ადამიანი!“, ვკითხულობთ:

“ასადის რეჟიმის წინააღმდეგ ვაშინგტონმა 59 ე.წ Tomahawk-ის ტიპის შორი რადიუსის რაკეტა გამოიყენა. საჰაერო თავდასხმები ჰომსში მდებარე ალ შაირათის სამხედრო ბაზაზე, ხმელთაშუა ზღვიდან მოხდა, სადაც ორი ხომალდია განთავსებული. სისხლიან თავდასხმას 72 ადამიანი ემსხვერპლა, ასობით მოქალაქემ კი ინტოქსიკაცია მიიღო“.

გადამოწმებული ინფორმაცია

· აშშ-ს შეტევის შედეგად დაღუპულების ზუსტი რაოდენობა დასავლურ მედიას ჯერ არ გაუვრცელებია. ალჯაზირა , ბი-ბი-სი CNN და სხვა დასავლური მედიასაშუალებები წერენ, რომ სირიის არმიის ინფორმაციით, დაიღუპა სულ მცირე 6 ადამიანი.

· ვაშინგტონმა იერიშები მას შემდეგ განახორციელა, რაც იდლიბის მოსახლეობის წინააღმდეგ, სავარაუდოდ, სირიის ხელისუფლებამ ქიმიური იარაღი გამოიყენა.80 ამდე ადამიანი დაიღუპა არა აშშ-ს მიერ განხორციელებულ შეტევაში, არამედ რამდენიმე დღის წინ, ქიმიური იარაღის გამოყენების დროს.

შესაბამისად:

გაუგებარია, რას ეყრდნობა ქართული გამოცემა, მაშინ როცა წერს, რომ თავდასხმის შედეგად 72 ადამიანი დაიღუპა, ნაწილი კი მოიწამლა.

სხვა ფაქტობრივი ინფორმაცია:

· სირიაში მეექვსე წელია სამოქალაქო ომი მიმდინარეობს;

· რამდენიმე დღის წინ სირიაში, იმ ტერიტორიაზე, რომელიც აჯანყებულთა მიერაა კონტროლირებული, ქიმიური იარაღი გამოიყენეს. მოიწამლა და მძიმედ დაშავდა ასობით ადამიანი, ხოლო ბოლო ცნობებით, 80 ადამიანი გარდაიცვალა, მათ შორის არიან ბავშვებიც;

· 7 აპრილს, აშშ-მა სარაკეტო იერიში მიიტანა სირიის ჰომსის პროვინციაში მდებარე შეირატის სამხედრო-საჰაერო ბაზაზე. აშშ-ის თავდაცვის სამინისტროში განაცხადეს, რომ ესაა პასუხი 4 აპრილს, სირიის სამთავრობო ძალების მიერ ქიმიური იარაღის გამოყენებაზე;

· ასადის რეჟიმს მხარს უჭერს რუსეთის ფედერაცია და ეხმარება მიმდინარე სამოქალაქო ომშიც, რუსულმა ავიაციამ რამდენჯერმე დაბომბა აჯანყებულთა დისლოკაციის ადგილები;

· პუტინმა აშშ-ს მიერ დღეს განხორციელებული იერიში "სუვერენული სახელმწიფოს წინააღმდეგ აგრესიად" შეაფასა;

22 თებერვალს ონლაინმედიით გავრცელდა ინფორმაცია, თითქოს განათლების მინისტრი, ალექსანდრე ჯეჯელავა, გალაკტიონის არაკომპეტენტურობაზე საუბრობდა.

„როგორც ჩვენი ჯეჯელავაზე არანაკლებ ტუტუცი კორესპონდენტი გვატყობინებს, მესამე ვიცეპრემიერმა არც აცია, არც აცხელა და მორიგ საკბილოდ პირდაპირ გალაკტიონი აირჩია. როგორც ჯეჯელავა ამბობს, გალაკტიონი ჭიანჭველაზე კიდევ უფრო არაკვალიფიციურია და მისი ყველაზე ცნობილი ლექსი „მთაწმინდის მთვარე“ სასწრაფოდ არის ასაკრძალი,“ - ვკითხულობთ გავრცელებულ მასალებში.

„მას ეგონა, რომ მთვარე მთაწმინდისაა. ამიტომ ჩვენ ეს ამბავი უნდა გამოვასწოროთ, თორემ როდესაც ბავშვები ამ ლექსს ასეთი ფორმით წაიკითხავენ, შეცდომაში შევლენ. ამ ლექსს სასწრაფოდ უნდა დაერქვას - „მთვარე, რომელიც მთწმინდიდან დავინახე,“ ეს საკითხი გავარკვიეთ, მაგრამ ახლა მაინტერესებს თავად გალაკტიონის კვალიფიკაცია,” - სტატიაში ეს სიტყვები ალექსანდე ჯეჯელავას მიეწერებოდა.

ონლაინგამოცემება , tb24.ge- მ, საქართველო და მსოფლიომ, mpress.ge-მ news.coa.ge-მ და www.geotimes.ge-მ აღნიშნული სტატიის ბოლოს მიუთითეს წყარო, მაგრამ არ აღნიშნეს, რომ ინფორმაცია იუმორისტული ხასიათის იყო, რასაც მკითხველი შეცდომაში შეჰყავდა.

ინფორმაციის პირველწყაროა ბაკურ სვანიძის პორტალი bstv.ge . როგორც ვებგვერდის ადმინისტრაცია უთითებს, საიტის ძირითადი მიმართულება „მიმდინარე რეალური მოვლენების სატირული ხერხით ასახვაა“.

StopFake - ცნობილი უკრაინული ვებსაიტია, რომლიც მიზნად ისახავს რუსული პროპაგანდისტული მესიჯებსა და ინფორმაციას იდენტიფიცირებას, ანალიზსა და გადამოწმებას.

გამოცემა 2014 წელს ჟურნალისტიკის ფაკულტეტის სტუდენტებმა დააარსეს. „ებრძოლე პროპაგანდას ფაქტებით“ - სწორედ ესაა StopFake-ს მთავარი მიდგომა კრემლის აგრესიული, საინფორმაციო პროპაგანდის წინააღმდეგ ბრძოლაში.

როგორ ხდება ფაქტების გადამოწმება, რა გზებს და მეთოდებს იყენებს კრემლის პროპაგანდა, როგორ უნდა ვებრძოლოთ მას - ამ თემებზე მედიაჩეკერი StopFake-ს აღმასრულებელ რედაქტორს, ვიქტორია რომანიუკს ესაუბრა.

ვიქტორია რომანიუკი: StopFake - ეს იყო უკრაინაში მიმდინარე მოვლენებზე პროფესიონალი ჟურნალისტების რეაქცია. ინფორმაციული ომისთვის წინააღმდეგობის გაწევისას, ჩვენ წავაწყდით აბსურდულ სიცრუეს, რომელიც არამხოლოდ უკრაინაში ვრცელდებოდა რუსების მიერ, არამედ საერთაშორისო აუდიტორიასაც უყალიბებდა წარმოდგენას უკრაინასა და უკრაინელებზე.

თავიდან, მასალებს მხოლოდ რუსულ და ინგლისურ ენებზე ვაქვეყნებდით. ჩვენი თავდაპირველი მიზანი იყო უკრაინის და ასევე, სხვა ქვეყნების რუსულენოვანი აუდიტორიისთვის გვეჩვენებინა ინფორმაციის დამახინჯების, მანიპულაციის და სიცრუის ფაქტები, გამოგვეაშკარავებინა რუსული პროპაგანდის მასშტაბები. დროთა განმავლობაში მივხვდით, რომ ჩვენი პროდუქტი პროპაგანდის რისკის ქვეშ მყოფი სხვა ქვეყნებისთვისაც უნდა ყოფილიყო ხელმისაწვდომნი. დღეისათვის ჩვენი მასალები ქვეყნდება: ფრანგულ, ჰოლანდიურ, იტალიურ, ესპანურ, ბულგარულ და რუმინულ ენებზე.

მუშაობისას მკაცრად ვიცავთ ჟურნალისტურ სტანდარტებს, ვიყენებთ თანამედროვე ინსტრუმენტებს ფაქტობრივი და ვიზუალური ინფორმაციის სიზუსტის დასადგენად, (ფოტოს, ვიდეოს, კარტოგრაფიული მასალის შემოწმების ციფრულ მეთოდებს და ა.შ). ჩვენ მხოლოდ ვამოწმებთ მედიაში უკვე არსებული ინფორმაციის სიზუსტეს და თავად არ ვქმნით რაიმე გზავნილებს (მითუმეტეს პროპაგანდისტულს)

მნიშვნელოვანია, კომპლექსურად მიკერძოების გარეშე მივუდგეთ ინფორმაციის გადამოწმების პროცესს. ზოგჯერ გვხვდება ინფორმაცია, რომელიც ჩვენი, როგორც მოქალაქეების შეშფოთებას იწვევს, ჩვენ არ გვინდა გვჯეროდეს მისი ჭეშმარიტების, თუმცა არ გვაქვს უფლება, პირდაპირ, გადამოწმების, არგუმენტების გარეშე ვთქვათ, რომ ეს ინფორმაცია ყალბია. ხდება ისეც, რომ ფაქტების გადამოწმების შემდეგ, ირკვევა, რომ ამგვარი ინფორმაცია, სამწუხაროდ, უტყუარია.

- რა მეთოდს და გზას იყენებს რუსული პროპაგანდა უკრაინაში და განსხვავდება თუ არა ის, სხვა ქვეყნებში არსებული რუსული პროპაგანდისგან?

- 2014 წელს, ჩვენ მხოლოდ უკრაინაზე ვსაუბრობდით. დღეს კი აშკარაა, რომ ის მეთოდები, რომელსაც კრემლის პროპაგანდა იყენებს, უნივერსალურია და მისი გამოყენება ნებისმიერი ქვეყნის წინააღმდეგა შესაძლებელი.

რა თქმა უნდა, მთელი ამ ხნის განმავლობაში რუსული პროპაგანდა პოლიტიკური და გეოპოლიტიკური პროცესების შესაბამისად იცვლებოდა. ის გახდა უფრო რთული და უფრო პროფესიონალური. დღეს, კრემლი სოციალურ მედიას და ქსელებს აქტიურად იყენებს პროპაგანდისტული მიზნებისთვის. თუმცა, ამის პარალელურად, ბოლო ორი წლის განმავლობაში, რუსული პროპაგანდის, როგორც პრობლემის შესახებ ინფორმირებულობის დონე, მთელს მსოფლიოში გაიზარდა.

კრემლი განსხვავებულ მეთოდებს იყენებს საშინაო და საგარეო უდიტორიისთვის. თუ ვისაუბრებთ პროპაგანდაზე, რომელიც ორიენტირებულია დასავლეთის აუდიტორიაზე, მისი მეთოდები უფრო გართულდა და დაიხვეწა, ასეთი მესიჯების გადამოწმება კი ზოგჯერ, საკმაოდ რთულია. პროპაგანდა, რომელიც მიმართულია რუსეთის მრავალრიცხოვან, ლოიალურ შიდა აუდიტორიაზე, უფრო პრიმიტიულია.

კრემლის პროპაგანდა მუშაობს კომპლექსურად, აუდიტორია სეგმენტებადაა დაყოფილი და კარგადაა შესწავლილი. სხვადასხვა სეგმენტისთვის გამოიყენება სხვადასხვა არხი. თუ მაგალითად, უფროსი ასაკის აუდიტორიისთვის გამოიყენება ტრადიციული მედია - ტელევიზია, ახალგაზრდებზე მუშაობს ინტერნეტ მედია და სოციალური ქსელები.

უკრაინაში, ისევე როგორც საქართველოში, კრემლი პროპაგანდისთვის აქტიურად იყენებს ადგილობრივ ონლაინგამოცემებს. დიდი ხნის განმავლობაში უკრაინული სატელევიზიო არხებიც მონაწილეობდნენ ამ პროპაგანდაში. ეს არხები სამწუხაროდ, ახლაც მაუწყებლობენ ოკუპირებულ ტერიტორიებზე.

- რას ფიქრობთ რუსული არხების და საინფორმაციო საშუალებების დაბლოკვაზე, რა დილემები შეიძლება ახლდეს ამ პროცესს?

-ეს კითხვა არაერთხელ დასმულა და ყოფილა ცხარე კამათის მიზეზი ჩვენი ქვეყნის ჟურნალისტებს, პოლიტიკოსებს და აქტივისტებს შორის. რამდენად სწორია ეს ნაბიჯები? დაბლოკვით ხომ არ ვლახავთ სიტყვის თავისუფლებას ჩვენს ქვეყანაში? ერთი შეხედვით, შეილება ჩანდეს, რომ ესეთი ნაბიჯები არ მეტყველებს დადებითად ქვეყნისა და საზოგადოების დემოკრატიულ განვითარებაზე. თუმცა არ უნდა დავივიწყოთ ფაქტი, რომ უკრაინა ფაქტობრივად, საომარ მდგომარეობაშია და ეკრანებიდან, მტრის ტელეარხებიდან, ჩვენ გვესმის სიცრუე, რომელიც იდენტობის ტრავმას იწვევს, აყალიბებს ცრუ წარმოდგენებს უკრაინაზე და საერთოდ, აქ მიმდინარე პროცესებზე.

ბუნებრივია, ჩვენ ვაცნობიერებთ, რომ მოსახლეობა, რომელსაც აქვს მკვეთრად პრო-რუსული განწყობები, რთულია გადავარწმუნოთ. მხოლოდ არხების დაბლოკვა, გამოსავალი არ არის. აი აქ უნდა ვიმოქმედოთ სხვა ხერხით - კი არ უნდა ავუკრძალოთ, არამედ აღვზარდოთ. ბოლო ორი წლის განმავლობაში ჩვენს ქვეყანაში ბევრი რამ შეიცვალა, ნათელი გახდა პროპაგანდის შედეგები. დღეს, როცა მისი არსებობა და საფრთხეები ნათელია, ჩვენ ვეძებთ არამხოლოდ თავდაცვით გზებს, არამედ ლიკვიდაციის მეთოდებსაც, ვცდილობთ, გლობალურად მივუდგეთ ამ პრობლემას.

- რა შეგიძლიათ თქვათ რუსული პროპაგანდის გავლენაზე, ქვეყნის შიდა პოლიტიკურ ცხოვრებაზე?

- პროპაგანდა აყალიბებს პოლიტიკურ დღის წესრიგს ქვეყანაში, შესაბამისად, გავლენას ახდენს ქვეყნის საგარეო და შიდა პოლიტიკაზე. ის ცვლის, როგორც აუდიტორიის პრიორიტეტებს, ასევე ამომრჩევლის ქცევას, რაც გავლენას ახდენს არჩევნების შედეგზე და ახალი პოლიტიკური მოძრაობების წარმოშობას ახალისებს. ეს რთული, მრავალსაფეხურიანი, კომპლექსური პროცესია, რომელიც სახელმწიფოს ყველა სფეროში აღწევს.

საინფორმაციო ომის სამიზნეა არა ჯარისკაცების სხეულები, არამედ აუდიტორიის გონება. ასეთი ომის მიზანია, განვითარებული ეკონომიკისა და სოციალური სისტემების არმქონე კრიზისული რეგიონების ფორმირება. პროპაგანდა შობს კრიზისს - ჭრილობებს, რომელიც არ აძლევს ქვეყანას ნორმალურად განვითარების საშუალებას.

- რა არის საუკეთესო გზა, პროპაგანდისგან თავის დასაცავად?

- პირველ რიგში, აუცილებელია, მუდმივი მუშაობა აუდიტორიის კრიტიკული აზროვნების განვითარებაზე. მხოლოდ განვითარებული აუდიტორიაა თქვენი, როგორც ჟურნალისტის, სანდო პარტნიორი. განავითარეთ ჟურნალისტიკა, გადადით ინფორმაციის გადამოწმების ახალ, ციფრულ საფეხურებზე, სადაც წყაროების გადამოწმება „ფაქტჩექინგის“ მეთოდებით, თანამედროვე ჟურნალისტის მუშაობის განუყოფელი ნაწილია. მნიშვნელოვანია, საინფორმაციო ომის სპეციფიკის შესახებ საზოგადოების რეგულარული ინფორმირება და საკითხის საჯაროდ განხილვა. ასევე, მნიშვნელოვანია თავად მედიის ინფორმირებაც, რათა მასმედიის თანამშრომლები არ აღმოჩნდნენ პროპაგანდის მახეში და თან არ ჩაითრიონ საკუთარი აუდიტორია. გახსოვდეთ, თქვენი ჟურნალისტური პასუხისმგებლობა ქვეყნისა და აუდიტორიის წინაშე, რადგან ჟურნალისტის მიერ წარმოთქმული სიტყვა იარაღია, რომელსაც შეუძლია დაგიცვას, ან გავნოს.

თუ ვისაუბრებთ პროპაგანდასთან ბრძოლის გლობალურ მეთოდებზე მედიის და სახელმწიფოს დონეზე, ჩვენი ხედვა ასეთია: არ უნდა ებრძოლო პროპაგანდას პროპაგანდის მეთოდებით. ჟურნალისტებმა უნდა გააშუქონ სამართლიანად და პროფესიონალურად. ნებისმიერი მედიის მთავარი ღირებულება სანდოობაა. იმედგაცრუებული აუდიტორია შეიძლება გახდეს პროპაგანდისტული მედიის მოკავშირე.

მხოლოდ დამახინჯებული ინფორმაციის გამოვლენა არაა საკმარისი. მნიშვნელოვანია, კრიტიკული აზროვნების მქონე აუდიტორიის ფორმირება, აუდიტორიისა, რომელსაც შეუძლია გაარჩიოს პროპაგანდა, მანიპულაცია და ტყუილი ჭეშმარიტებისგან. ბუნებრივია, ეს ხანგრძლივი პროცესია თუმცა ყველაზე ეფექტური.

გარდიანი სარედაქციო წერილში იტყობინება, რომ მათ ვებსაიტზე გამოქვეყნებული სტატიები ყალბი აღმოჩნდა. წყაროებმა, რომლთა „ინტერვიუებიც“ მასალებს ერთვოდა, თქვეს, რომ ჟურნალისტთან ამ თემებზე არასოდეს უსაუბრიათ. სტატიები გარდიანის კონტრიბუტორის ჯოსეფ მეიტონის მიერ იყო მომზადებული.

„მეიტონმა ვერ წარმოადგინა მტკიცებულებები, იმისა, რომ ეს ინტერვიუები ნამდვილად შედგა. ჩვენ დავიქირავეთ დამოუკიდებელი fact-checker (ადამიანი, რომელიც ფაქტებს ამოწმებს), რის შედეგადაც დადგინდა, რომ ინტერვიუების ნაწილი ფაბრიკაცია იყო. ორ შეხვედრას, რომელზეც მეიტონმა სტატია მოამზადა, ორგანიზატორების თქმით, ის არ დასწრებია, ხოლო წყაროთა ნაწილმა, რომელთა ინტერვიუებიც სტატიებში იყო გამოყენებული, თქვეს, რომ მათ არასოდეს უსაუბრიათ ამ ჟურნალისტთან“.

მეიტონი ბრალდებებს უარყოფს და ამბობს რომ გარდიანი ტყუის: „ინტერვიუთა ნაწილი ჩაწერილია რამდენიმე თვის ან ერთი წლის წინ. მართალია, მე არ ვინახავდი საუბრების აუდიოჩანაწერებს, მაგრამ ინტერვიუები არასოდეს გამიყალბებია“.

წყარო: http://www.theguardian.com/commentisfree/2016/may/26/open-door-column-note-to-readers

რამდენიმე ქართულ ვებსაიტზე გავრცელდა ინფორმაცია, თითქოს საუდის არაბეთში კვლევა ჩატარდა, რომლის შედეგადაც მეცნიერებმა ქალები შინაურ ბინადრებად ცნეს. ინფორმაცია ყალბია, მსგავსი კვლევა არსად ჩატარებულა და არც ამ „დასკვნამდე“ მისულა რომელიმე მეცნიერი.

„საუდის არაბეთის მეცნირებისგან შემდგარი კოლეგია, მივიდა გაუგონარ დასკვნამდე: მათ გადაწვიტეს, რომ ქალი ნამდვილად ითვლება ძუძუმწოვარ არსებად, ე.ი. ის უნდა ფლობდეს იმავე უფლებებს, რასაც ამავე კლასის წარმომადგენელი ცხოველი- აქლემი, ერთკუზიანი აქლემი, თხა და ა.შ.“ - წერს lifegeek.ru-ზე დაყრდნობით ერთ-ერთი ქართული საიტი.

ინფორმაცია ამ „აღმოჩენის“ შესახებ პირველად World News Daily Report (WNDR)- ზე გამოქვეყნდა, რომელზეც სატირული, იუმორისტული ტიპის სიახლეები ქვეყნდება ხოლმე. გამოცემის გვერდზე ვკითხულობთ, რომ გამოქვეყნებული მასალების მიზანი გართობაა და სიახლეებში ნახსენები ფაქტები ყალბია, პირები კი, გამოგონილი.

საინფორმაციო სააგენტო “პირველმა” 18 ივლისს არასწორი ინფორმაცია გაავრცელა. შეცდომა იყო სტატიის სათაურში “თურქეთი შესაძლოა, NATO - დან გარიცხონ - ჯონ ქერი”.

როგორც სიახლეში ვკითხულობთ, ინფორმაცია გამოცემა The Independent-ზე დაყრდნობით გავრცელდა. თუმცა არც The Independent-ის სტატიაში, არც სააგენტო “პირველის” ინფორმაციაში არ ჩანს ჯონ კერის კონკრეტული ციტატა, სადაც ის თურქეთის NATO-დან გარიცხვის საფრთხეზე საუბრობს. ამგვარი ციტატა არც სხვა სანდო მედიასაშუალებების ვებსაიტებზე იძებნება.

The Independent-ის მასალის სათაურში გამოტანილი სიტყვები: „თურქეთის ამბოხებამ შესაძლოა საფრთხე შეუქმნას ქვეყნის ნატოს წევრობას“ გამოცემის ინტერპრეტაციაა და არა ჯონ ქერის მიერ ნათქვამი ციტატა ან მისი პერიფრაზი. სტატიაში აღნიშულია, რომ ევროკავშირის უმაღლესმა წარმომადგენელმა საგარეო საკითხებში ფედერიკა მოგერინიმ ამერიკის შეერთებული შტატების გენერალურ მდივანთან, ჯონ კერისთან ერთად პრესკონფერენციაზე განაცხადა, რომ ქვეყნები, სადაც სიკვდილით დასჯა გამოიყენება, ვერ შეუერთდებიან ევროპის კავშირს, ჯონ კერიმ კი დაამატა, რომ ასეთი მოთხოვნები აქვს NATO-საც.

იგივე ინფორმაცია არასწორი ფორმულირებით ჰქონდა გამოქვეყნებული The Washington Post-საც, თუმცა მასალა მალევე შესწორდა. თავდაპირველად, მედიასაშუალებამ გაავრცელა ინფორმაცია, რომ ჯონ კერის თქმით,თურქეთის NATO-სწევრობა საფრთხის წინაშე იდგა.

სააგენტო პირველმა ევროკავშირის გაუქმების შესახებ მცდარი ინფორმაცია გაავრცელა2016-06-28 საინფორმაციო სააგენტო პირველმა 2016 წლის 27 ივნისს არასწორი ინფორმაცია გაავრცელა. სააგენტოს ცნობით, გერმანია და საფრანგეთი ევროკავშირის გაუქმების ინიციატივით გამოვიდნენ. აღნიშული ინფორმაციის წყაროდ სააგენტომ “უცხოური მედია” მიუთითა. კერძოდ - პოლონური ტელეკომპანია TVP Info. ამ კონკრეტული საინფორმაციო საშუალების გარდა იგივე ინფორმაცია გაავრცელა რამდენიმე სხვა საინფორმაციო ვებგვერდმა, მათ შორის, რუსულმა მედიასაშუალებებმა Russia Today-მ და Pravdareport-მა. მათ განაცხადეს, რომ ფრანგული და გერმანული მხარის მიერ ხელმოწერილ დოკუმენტში საუბარია ახალი “სუპერსახელმწიფოს” შექმნაზე, თუმცა მითითებულ დოკუმენტში ევროკავშირის დაშლაზე არაფერია აღნიშნული.

იგივე შინაარსის სიახლე "მარშალპრესმაც" გაავრცელა და წყაროდ "პირველი" მიუთითა.

უნდა აღინიშნოს, რომ „პირველის“ მიერ გავრცელებული ინფორმაცია არცერთ სანდო დასავლურ მედიასაშუალებას არ გაუვრცელებია. ამასთანავე გერმანიისა და საფრანგეთის წარმომადგენლები, მათ შორის, ქვეყნის პირველი პირები, ბრიტანეთის რეფერენდუმის შემდეგ გამუდმებით საუბრობენ იმაზე, რომ ევროკავშირი ბრიტანეთის გარეშე გააგრძელებს ფუნქციონირებას.

ქართული გამოცემების ნაწილმა რამდენიმე დღის წინ სირიაში 19 იეზიდი გოგონას ცოცხლად დაწვის შესახებ ინფორმაცია გაავრცელა . ამ მედიასაშუალებებს შორის იყო საქართველოს საზოგადოებრივი მაუწყებელიც, რომელმაც სიახლე ფოტოსთან ერთად ოფიციალურ გვერდზე გამოაქვეყნდა. ფოტო, რომელიც მასალებს ერთვოდა, ტექსტებში აღწერილ ამბავს არ უკავშირდებოდა. სინამდვილეში ეს ფოტო, პირველად 2013 წელს არაბულ გვერდზე elbashayeronline.com-ზე გამოქვეყნდა. ამ გვერდზე გამოქვეყნებულ სტატიაში აღნიშნულია, რომ ეს იყო პროტესტი ეგვიპტის პრეზიდენტის მუჰამედ მორსის მხარდამჭერი ქალებისათვის თავისუფლების აღკვეთის გამო. სტატიას თან ერთვის იგივე საპროტესტო აქციიდან მეორე ფოტოც.

2016 წლის 6 ივნისს საინფორმაციო პორტალმა კვირამ (kvira.ge) გამოაქვეყნა სტატია “ზურაბ ქუმსიაშვილი: ლგბტ პირთა 98 პროცენტი გარყვნილი ცხოვრების წესის მიმდევარია”.სტატია გაზეთ “ასავალ დასავალში” ექიმ-პროფესორის ზურაბ ქუმსიაშვილის ინტერვიუს მიმოიხილავს. მასალა ლგბტ პირების სტიგმატიზებას უწყობს ხელს და მათი ცხოვრების წესის შესახებ საზოგადოებაში არსებულ სტერეოტიპებს აღვივებს.

“როგორც პროფესორი აღნიშნავს, ლგბტ პირების 98 პროცენტი გარყვნილების პროპაგანდას ეწევა. მისივე თქმით, ისინი მოსახლეობის ტრადიციებსა და კრედოს ეწინააღმდეგებიან. ისინი სექსუალური ორიენტაციას მორალური ნორმების მიმართ პროტესტის ან მატერიალური დაინტერსების გამო იცვლიან. აღსანიშნავია „მიბაძვის“ მომენტიც”,- აღნიშნულია სტატიაში. მოსაზრებები ფაქტადაა წარმოჩენილი.

ამასთანავე წერილში ლგბტ პირების წინააღმდეგ კანონის ძალით ბრძოლის აუცილებლობაზეა საუბარი, რაც საზოგადოებაში აგრესიას აღვივებს მათ მიმართ. კონკრეტული პირების სექსუალურ ორიენტაციას კი ავტორი დაავადებას უწოდებს და სახელმწიფოს მოუწოდებს, აღნიშნულ პირებს დაავადებებისგან განკურნებაში დაეხმაროს.

“სახელმწიფოს მთავარი დანიშნულება ის უნდა იყოს, რომ დაავადებულ 2 პროცენტს მაქსიმალურად დაეხმაროს პრობლემის მოგვარებაში და შექმნას არასრულფასოვან ადამიანებთან მიდგომის შემწყნარებლური გარემო. რაც შეეხება 98 პროცენტს, რომლებიც გარყვნილების პროპაგანდას ეწევიან, უპირისპირდებიან მოსახლეობის ტრადიციებს და მორალურ კრედოს – სახელმწიფო მათ დაუნდობლად უნდა ებრძოლოს შესაბამისი კანონშემოქმედი საქმიანობით და ზნეობრივი ნორმების პროგანდით გააბათილოს მათი უზნეო რიტორიკა”, - ვკითხულობთ წერილში.

ბრიუსელში 22 მარტს მომხდარი ტერაქტებიდან რამდენიმე საათში ინტერნეტში გაჩნდა სათვალთვალო კამერებით გადაღებული ვიდეოები, რომლებიც თითქოსდა ასახავდა აფეთქების ეპიზოდებს ბრიუსელის აეროპორტსა და მეტროსადგურებში. ვიდეოების თარიღად მითითებული იყო 2016 წლის 22 მარტი. შავ-თეთრი კადრებიდან ერთი შეხედვით შეუძლებელი იყო ადგილმდებარეობის გარჩევა.

ინტერნეტში მოკვლევის შედეგად, ცხადი ხდება რომ ეს ვიდეოები რამდენიმე წლის წინ არის ატვირთული. ორი მათგანი მოსკოვის დომოდედოვოს აეროპორტებში მომხდარ მოვლენებს ასახავს, მესამე კი - მინსკის მეტროში აფეთქებას.

ასეთი ვიდეოკადრები ქართულმა მედიასაშუალებებმაც გაავრცელეს.

„ანოტაციის გარეშე | აფეთქება ბრიუსელის აეროპორტში (ახალი ვიდეო)“, „აფეთქება ბრიუსელის აეროპორტში - სათვალთვალო კამერით გადაღებული შოკისმომგვრელი კადრები“, „ბრიუსელის აეროპორტში სათვალთვალო კამერის მიერ დაფიქსირებული აფეთქების კიდევ ერთი ვიდეო“, „სათვალთვალო კამერით გადაღებული აფეთქების მომენტი ბრიუსელის აეროპორტში“, „სათვალთვალო კამერამ ბრიუსელის აეროპორტში აფეთქების მომენტი დააფიქსირა“, - ამ სათაურებით გამოაქვეყნა ვიდეოები ქართული მედიასაშუალებების ნაწილმა.

ფოტოზე ასახული მომენტი სათვალთვალო კამერებით ჩაწერილი ვიდეოდან, რომელიც რეალურად მოსკოვის დომოდედოვოს აეროპორტში 2011 წლის 4 იანვარს მომხდარ აფეთქებას ასახავს. მაშინ თვითმკვლელი ტერორისტის აფეთქებას ჩამოსვლების დარბაზში 35 ადამიანის სიცოცხლე ემსხვერპლა, 100 კი - დაიჭრა.

ეს კადრები შეცდომით გააშუქეს უცხოურმა გამოცემებმაც.

ეს კადრიც დომოდედოვოს აეროპორტში აფეთქებას ასახავს. იგივე მასალა ვიპოვეთ რუსეთის „მეხუთე არხის“ კადრებში. მასალა 2011 წლის 24 იანვრითაა დათარიღებული.

კიდევ ერთი ვიდეო გავრცელდა ტვიტერზე, თუმცა ის ქართულ მედიასაშუალებებს არ გამოუქვეყნებიათ. ვიდეოს სათაურად მითითებული იყო, რომ კადრები ასახავდა ბრიუსელის მეტროში მომხდარ აფეთქებას 2016 წლის 22 მარტს. თუმცა BBC-ის ცნობით აღნიშნული მასალა მინსკის მეტროში 2011 წლის 11 აპრილს მომხდარ აფეთქებას ასახავს.

კანადელმა ჟურნალისტმა ფრანსუა ბუგინგომ აღიარა, რომ მისი ზოგიერთი ჟურნალისტური ნამუშევარი გაყალბებული და გამოგონილია.

ჟურნალისტმა ფეისბუქის საკუთარ გვერდზე დაწერა, რომ „ჟურნალისტური შეცდომა“ და „სიამაყით ნაკარნახევი ცოდვა“ ჩაიდინა, რადგან სურდა, მიეპყრო კვებეკელების ყურადღება იმ ამბებისაკენ, რომელიც მათთვის შორეული და ნაკლებად საინტერესო ჩანდა.

ბუგინგომ ბოდიში მოუხდა კოლეგებს, საზოგადოებასა და მეგობრებს, განაცხადა, რომ პასუხისმგებლობას იღებს საკუთარ ნამუშევრებზე და ტოვებს კვებეკის პროფესიონალ ჟურნალისტთა ფედერაციას - „პროფესიული კოდექსის დარღვევა უღირსი საქციელია და ამას ძალიან ვნანობ”

ფრანსუა ბუგინგო წლების განმავლობაში კანადური მედიასაშუალებების უცხოეთის კორესპონდენტად მუშაობდა. ჟურნალისტმა, რომელიც 23 წელია მოღვაწეობს, არაერთი ამბის დამახინჯება აღიარა, მათ შორისაა რეპორტაჟები ეგვიპტეში მძევლების აყვანისა და სარაეოვის ომის შესახებ.

გამოცდილი რეპორტიორის საქმიანობაში ეჭვი პირველად La press-მა შეიტანა, რედაქციამ მის ნამუშევარში ყალბი ფაქტები აღმოაჩინა. ამის შემდეგ ფრანსუა ბუგინგოსთან თანამშრომლობა ყველა მედიასაშუალებამ შეწყვიტა, მათ შორის FM 98.5, La Journal de Montereal, La Journalde Quebec, FM 98.5, TV Novelles.

წყაროwww.imediaethics.org