პანდემია ყველასთვის შფოთის გამომწვევია, ჟურნალისტებისთვის კი, რომლებიც საზოგადოების ინფორმირების მიზნით COVID-19-ის შესახებ ყოველდღიურად კითხულობენ და ამ თემას განახლებად რეჟიმში აშუქებენ, რისკები კიდევ უფრო მაღალია. 

გიზიარებთ რამდენიმე რჩევას იმისათვის, რომ თავიდან აიცილოთ სტრესი

 

ვრცლად იხილეთ ბმულზე

პანდემია ყველასთვის შფოთის გამომწვევია, ჟურნალისტებისთვის კი, რომლებიც საზოგადოების ინფორმირების მიზნით COVID-19-ის შესახებ ყოველდღიურად კითხულობენ და ამ თემას განახლებად რეჟიმში აშუქებენ, რისკები კიდევ უფრო მაღალია

გიზიარებთ რამდენიმე რჩევას სტრესის თავიდან ასაცილებლად

• რეკომენდაციები ვრცლად შეგიძლიათ იხილოთ ამ ბმულზე 

Covid-19-ის პანდემიის გამო, მედიასაშუალებების ნაწილი კვლავ სრულად ან ნაწილობრივ დისტანციურად მუშაობს.  

გიზიარებთ რჩევებს, როგორ დავიცვათ ციფრული უსაფრთხოება

დეტალურად ამ თემაზე იხილეთ გზამკვლევში

ჯანდაცვის ისეთი გლობალური კრიზისის პირობებში, როგორიცაა პანდემია, მედიის პასუხისმგებლობა, მიაწოდოს აუდიტორიას ინფორმაცია, კიდევ უფრო კრიტიკულ მნიშვნელობას იძენს. თუმცა, მნიშვნელოვანია, რომ პროფესიული მოვალეობის შესრულებისას დაცული იყოს მედიაორგანიზაციებში დასაქმებული ადამიანების შრომის, ფიზიკური და ფსიქიკური უსაფრთხოება.

გთავაზობთ რამდენიმე მარტივ წესს ჟურნალისტებისათვის უსაფრთხო მუშაობის უზრუნველსაყოფად.

 

ეს წესები ვრცლად შეგიძლიათ იხილოთ გზამკვლევში, რომელიც საქართველოს ჟურნალისტური ეთკის ქარტიის მიერ არის მომზადებული

იხილეთ გზამკვლევის ეს ნაწილი 

ახალი კორონავირუსის გავრცელებამ მედია პროფესიული სტანდარტების დაცვის თვალსაზრისით, არაერთი გამოწვევის წინაშე დააყენა. გარდა ეთიკური ჟურნალისტიკის საყოველთაოდ აღიარებული პრინციპებისა, როგორიცაა სიზუსტე, სამართლიანობა, მიუკერძოებლობა, საერთაშორისო გაიდლაინები მედიას მოუწოდებენ დაიცვას სიფრთხილე ტერმინოლოგიის გამოყენებისას, ფოტო/ვიდეო მასალის შერჩევისას, სტატისტიკური მონაცემების გამოქვეყნებისას, დაფიქრდეს ინფიცირებული რესპონდენტების იდენტიფიცირებისა და პერსონალური ინფორმაციის გამჟღავნების საჭიროებაზე, არ გახდეს რასისტული, დისკრიმინაციული დისკუსიისა და სიძულვილის ენის წამახალისებელი, არ მოახდინოს ადამიანების სტიგმატიზება. ამავდროულად, მთელი მსოფლიოს მასშტაბით მომატებულია დეზინფორმაციის ნაკადი, რაც მედიისთვის ქმნის ახალ გამოწვევას, ინფორმაციის გადასამოწმებლად განსაკუთრებული ძალისხმევა გაიღოს.

საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიამ, პროგრამის „მედია გამჭვირვალე და ანგარიშვალდებული მმართველობისთვის” (M-TAG) ფარგლებში, რომელსაც IREX ახორციელებს USAID-ის მხარდაჭერით, მოამზადა სახელმძღვანელო წესები მედიისთვის, COVID-19-ის გაშუქებასთან დაკავშირებით.

გთავაზობთ რამდენიმე რჩევას ვიზუალური ქარდებით - რას უნდა მივაქციოთ ყურადღება კორონავირუსის თემაზე მუშაობისას

იხილეთ გზამკვლევი სრულად 

დააკლიკეთ ქარდებს ⇓

რატომ არის მნიშვნელოვანი სანდო სამედიცინო და სამეცნიერო წყაროების გამოყენება, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც საქმე ადამიანების ჯანმრთელობას ეხება; რა ართულებს საქართველოში სამედიცინო თემაზე სიღრმისეული რეპორტაჟების მომზადებას; როგორ უნდა გამოვიყენოთ კორონავირუსის თემაზე ჩატარებული კვლევები, მაშინ, როდესაც ამ კვლევების მიგნებები ხანდახან ურთიერთსაწინააღმდეგოა - ამ და სხვა საკითხებზე, „მედიაჩეკერს“ თავის გამოცდილებას ჯანდაცვის თემებზე მომუშავე, "კაქტუს-მედიის" დამფუძნებელი ცირა გვასალია უზიარებს.

- ცირა, თქვენ დიდი ხანია მუშაობთ ჯანდაცვის თემებზე და არაერთი მასალა მოამაზადეთ კორონავირუსის თემაზე. რამდენად რთულია ჯანდაცვის თემაზე მუშაობა და რა არის მთავარი პრობლემა?

იქიდან გამომდინარე, რომ ასეთი დიდი პანდემიები ხშრად არ ხდება - ზოგჯერ ასწლეულში ერთხელ, ის დაბნეულობა, რაც არსებობს მთელს მსოფლიოში, ერთი შეხედვით, გასაკვირი არ არის.

მე, როგორც ჯანდაცვის თემებით დაინტერესებული ჟურნალისტი, რაც დრო გადის, სულ უფრო ხშირად ვმუშაობ არაქართულ წყაროებთან. რა თქმა უნდა, არ ვსაუბრობ იმ შემთხვევაზე, როდესაც მაგალითად, ლოკალური მონაცემები მჭირდება.

---

“კაქტუს-მედია” არის პლატფორმა, რომელიც აშუქებს საქართველოსა და მსოფლიოში მიმდინარე მოვლენებს გარემოს დაბინძურებასა და ჯანდაცვაზე, აგროვებს შესაბამის მონაცემებს კვალიფიციური წყაროებიდან, ეძებს ადამიანებს, რომლებსაც ეს მოვლენები შეეხოთ და მოგითხრობთ მათ ამბებს.

---

საერთაშორისო წყარობთან მუშაობას, რამდენიმე მიზეზი აქვს. პირველი და ძალიან მნიშვნელოვანი არის ის, რომ საქართველოში, ზოგადად გვაქვს, მონაცემების შეგროვების პრობლემა. მონაცემები გარკვეული სახით არსებობს, მაგრამ არ არის ისეთი ხარისხიანი და სრულყოფილი, როგორც არის ევროპასა და ამერიკაში.


მაგალითად, მქონდა შემთხვევა, როდესაც მჭირდებოდა გარკვეული მონაცემები საქართველოს რეგნიოული ამბულატორიებიდან და მიუხედავად იმისა, რომ ისინი ვალდებული არიან ინფორმაცია ელექტრონულად მოაგროვონ ერთიან ბაზაში, ეს მონაცემები არ არსებობდა. ამბულატორიებს არ ჰქონდა შესაბამისი ინფრასტრუქტურა, მათ შორის, რიგ შემთხვევებში, ელექტროენერგია და ინტერნეტი და ახალ ტექნოლოგიებთან მუშაობის გამოცდილება. ცუდი მონაცემები, ცხადია, მოქმედებს გაშუქების ხარისხზე.

როცა წყაროებთან მუშაობაზე ვსაუბრობ, ვგულისხმობ სხვა რამესაც. მაგალითად, დღეს გამოვაქვეყნე მასალა ახალი კორონავირუსის წინააღმდეგ იმუნიტეტის მუშაობაზე, რომლისთვისაც მონაცემი ავიღე ამერიკული გაზეთიდან. ამ გაზეთს ჰქონდა თავისი წყარო. ნებისმიერ ამერიკულ თუ ბრიტანულ გამოცემას ყოველთვის ახლავს მონაცემები და კვლევები, ახლავს სამეცნიერო წყარო, რომელიც ამყარებს იმ მიგნებას, რაც ამა თუ იმ პუბლიკაციაშია წამოწეული.

ჩვენ არ ვართ კვლევებით განებივრებული, იმიტომ რომ პატარა ქვეყანა ვართ, ამდენი ფული არ გვაქვს, შესაბამისად, ეს არის მეორე მიზეზი, რის გამოც ჩვენი მასალები ვერ იქნება ხარისხიანი. თუმცა, როდესაც საქმე ეხება პანდემიის გაშუქებას, აქ გამოსავალი არის საერთაშორისო წყაროების გამოყენება. რა თქმა უნდა, არის რამდენიმე საერთაშორისო სამედიცინო და არა ჟურნალისტურო წყარო, რომელსაც მე პირადად ყოველთვის ვადევნებ თვალყურს. დღეში ერთხელ მაინც შევდივარ მათ ფეიჯზე, ვამოწმებ რა აქვთ და თუ არის რაიმე საინტერესო, ვცდილობ, რომ ვთარგმნო და გამოვაქვეყნო “კაქტუსზე.” ესენია: JAMA Network, New England Journal of Medicine, Annals of Internal Medicine, Lancet და Nature.

- თქვენ ახსენეთ საერთაშორისო წყაროები, რომელსაც ეყრდნობით და ასევე, კვლევები, რომლითაც საქართველოში არ ვართ განებივრებული. თუმცა, რასაც ვუყურებთ, Covid-19-თან დაკავშირებული საერთაშორისო კვლევების მიგნებები, ძალიან ხშირად იცვლება და ხანდახან, ურთიერთგამომრიცხავია. ასეთ დროს როგორ იქცევით?

აქ მთავარია, როგორ ვიყენებთ კვლევის მიგნებებს. ნებისმიერ სამედიცინო ჟურნალში, ყველა კვლევას აქვს თავისი შეზღუდვა. მნიშვნელოვანია, რომ კვლევის შეზღუდვას დააკვირდე, - რამდენი ადამიანი მონაწილეობდა, რამდენად მასშტაბური იყო, ჰყავდა თუ არა საკონტროლო ჯგუფი და ასე შემდეგ.

კეთილსინდისიერმა ჟურნალისტმა, როგორც ეს ხდება კარგ გამოცემებში, ყოველთვის უნდა მიუთითოს კვლევის შეზღუდვა. ეს არის უმნიშვნელოვანესი, იმისათვის, რომ მკითხველი შეცდომაში არ შეიყვანო. მაგალითად, პატარა კვლევა, 50-კაციანი, არ წარმოუდგინო როგორც ჭეშმარიტება. აუცილებლად უნდა უთხრა, რომ არის ეს შედეგები, მაგრამ ეს კვლევა არის მცირემასშტაბიანი. მეტი არაფერი არ სჭირდება, ვინაიდან შენ არ ატყუებ მკითხველს.



ეს ერთი დეტალი, რაც აუცილებლად უნდა გვქონდეს სტატიაში. მეორე, ჩემი აზრით, ძალიან მნიშვნელოვანი დილემა, რაც დავინახე, არის დღევანდელი მკითხველის ქცევა, მაგალითად ის, რომ ხშირად ადამიანები მხოლოდ სათაურს კითხულობენ და სტატიას ისე აზიარებენ სოციალურ ქსელში. ამიტომ, ჩემი აზრით, სათაურის შერჩევა არის ძალიან მნიშვნელოვანი. მაღალკვალიფიციურ გამოცემებში, ესა თუ ის მიგნება სათაურში ჭეშმარიტებად არ არის გამოტანილი, აუცილებლად მითითებულია, რომ ეს მიგნება არის ამა და ამ კვლევის ფარგლებში, ყოველთვის არის მინიშნება წყაროზე და ჩემი აზრით, ეს არის ძალიან კარგი მიდგომა.

მაგალითად, ცოტა ხნის წინ, იყო შემთხვევა, როდესაც BBC-იმ გამოაქვეყნა სტატია, რომლის სათაურში ეწერა, რომ ნაპოვნია ახალი, სიცოცხლის გადამრჩენი მედიკამენტი. წარმოიდგინეთ ეს როგორი ხმაურიანი სათაურია, მაშინ, როდესაც მთელი მსოფლიო ელოდება მედიკამენტს და ვაქცინებს და BBC წერს ამას.

BBC-ს სტატია დექსამეტაზონზე, როგორც შესაძლო სამკურნალო საშუალებაზე 
ახალი კორონავირუსის წინააღმდეგ

იგივე ამბავზე, მეორე ჩემმა საყვარელმა გამოცემამ, The New York Times-მა თქვა, რომ ამას და ამას ამბობენ მეცნიერები, არ წარმოუდგენია ახალი კვლევა ჭეშმარიტებად; ტექსტში მიუთითა, რომ ეს კვლევა არსად, არცერთ სამედიცინო და სამეცნიერო ჟურნალში არ არის გამოქვეყნებული, მეცნიერებმა მხოლოდ პრესრელიზის სახით წარმოადგინეს გვერდნახევრიანი ინფორმაცია და რეცენზია არ აქვს გავლილი. ეს ძალიან მნიშვნელოვანია, იმიტომ, რომ პიარ რევიურები კვლევას აკრიტიკებენ და მის ხარვეზებს წარმოაჩენენ.

The New York Times-ის სტატიის სათაური დექსამეტაზონზე, როგორც ახალი კორონავირუსის შესაძლო სამკურნალო საშუალებაზე

ეს იყო ის შემთხვევა, როდესაც The New York Times-მა რამდენიმე საათით გვიან გამოაქვეყნა ეს ინფორმაცია, მაგრამ იყო უფრო ზუსტი, ვიდრე BBC-ის. და სხვათაშორის, მოგვიანებით BBC-ს მასალაში სათაური შეცვალეს, ბრჭყალებში გაიტანეს მიგნება.

ყოველთვის უნდა მიუთითო კვლევის შეზღუდვა და მასშტაბი; ვინაიდან მკითხველების უმეტესობა არ კითხულობს სტატიას, სათაურშივე სიზუსტე უნდა იყოს დაცული.

- ჯანდაცვის თემაზე წერას ალბათ ისიც ართულებს, რომ ძალიან სპეციფიკურია და თვითონ თემაა რთული. თუნდაც, კვლევის შეზღუდვა, რასაც თქვენ ახსენებთ, ყველასთვის გასაგები არ არის...

ამისთვის ძალიან კარგია, რომ როდესაც ვწერთ სტატიას ჯანდაცვის საკითხებზე, სულ წარმოვიდგინოთ, რომ ჩვენმა მკითხველმა არაფერი იცის: არა იმიტომ, რომ მათ პატივს არ ვცემთ. მაგალითად, როდესაც ვამბობთ, რომ საქართველოში ამდენი და ამდენია თანმხლები დაავადებების სტატისტიკა, მაგალითად, გულის დაავადებები, იქვე განვმარტოთ რა არის გულის დაავადება, 1-2 წინადადებით, ძალიან მარტივი ენით. სტატია, რომელშიც ეს ახსნილია მოვლენები და ტერმინები, არის მაღალი ხარისხის და ადვილად გასაგები. ეს ნიშნავს, რომ შენ პატივს სცემ შენს მკითხველს.

ალბათ, ძალიან სასარგებლოა ვიკითხოთ სანდო საერთაშორისო გამოცემები, განსაკუთრებით იმ სფეროში, რომელშიც ვმუშაობთ. ასევე ძალიან კარგი იქნება, რომ ჟურნალისტები კონკრეტულ მიმართულებებზე მუშაობდნენ. ეს იმიტომ, რომ ხანდახან ინფორმაცია იმდენად სწრაფად იცვლება, ვერ ეწევი.

მახსოვს, ერთ დღეს პრეპარატ რემდესივირზე იმდენი რამე გამოქვეყნდა, გამიჭირდა, რომ ყველაფრის წაკითხვა მომესწრო. ერთი მიმართულებით სპეციალიზაცია, ალბათ, ძალიან კარგი გამოსავალია. მესმის, რომ ეს ძალიან დიდი ფუფუნებაა და არ ვიცი, ამას ვინ როგორ შეძლებს, მაგრამ ეს იქნებოდა სასაურველი.

თუმცა, მთავარია რომ ჟურნალისტებმა დაიწყონ სანდო გამოცემების ძიება, კითხვა. ერთხელ რომ იწყებ ამას, შემდეგ უფრო და უფრო საინტერესო ხდება ეს პროცესი. მე დარწმუნებული ვარ, რომ ასეთ საინტერესო მასალებს ყოველთვის ეყოლება მკითხველი და მე ეს მაჩვენა პანდემიის პერიოდში მუშაობამ.

---

• თემაზე - როგორ გამოვიყენოთ მონაცემები პანდემიის გაშუქებისას, წაიკითხეთ ქარტიის მიერ მომზადებული გზამკვლევი

სამი თვეა მსოფლიო კორონავირუსის პანდემიას ებრძვის. ვირუსის მასშტაბების ზრდის პარალელურად, არნახული სისწრაფით ვრცელდება დეზინფორმაცია Covid-19-ის შესახებ და პანდემიის მართვასთან ერთად, გამოწვევად იქცა ე.წ. ინფოდემიის მართვაც. ყალბი ამბები ვრცელდება არაერთი მიმართულებით, დაწყებული ვირუსის წარმოშობიდან, დასრულებული მისი სამკურნალო თუ საპრევენციო საშუალებებით.

"მედიაჩექერმა" მოამზადა მარტივი ვიზუალიზაციები, რამდენიმე წესი, რაც დაგეხმარებათ ამოიცნოთ ყალბი ამბავი და არ გახდეთ დეზინფორმაციისა და მანიპულაციი მსხვერპლი.

---

დააკლიკეთ ქარდებს ⇓

 

კორონავირუსის პანდემიამ კეთილსინდისიერი ჟურნალისტიკის საჭიროება განსაკუთრებულად გაზარდა, ამავდროულად, მედიასაშუალებები ბევრი გამოწვევის წინაშე დააყენა. რეგიონულ მაუწყებელთა ალიანსის ხელმძღვანელთან, ნათია კუპრაშვილთან ვსაუბრობთ მედიის გამოწვევებზე პანდემიის პირობებში, ასევე, ვანალიზებთ, როგორ მუშაობდა მედია კრიზისულ პერიოდში.

- სხვა ბევრ დილემასთან ერთად, რის წინაშეც მედია დადგა პანდემიის პირობებში, იყო ეთიკური დილემებიც. მაგალითად, მონაცემების გამოყენება, რაც, ვფიქრობ, რომ ახლაც პრობლემაა. ნათია, როგორ ფიქრობთ, რა წყაროებზე დაყრდნობით უნდა გამოიყენოს მედიამ მონაცემები და ასევე, რატომაა მნიშვნელოვანი მონაცემებთან ერთად კონტექსტი, როგორ ცვლის კონტექსტი რიცხვების აღქმას.

ზოგადად მონაცემების დილემა უკავშირდება იმას, რამდენად რთული აღმოჩნდა, რომ გვემუშავა მედიცინაზე, როგორც მეცნიერებაზე, ამის პრაქტიკა არ გვქონდა, აქამდე ნაკლებად ვიყავით დაკავებული ჯანდაცვისა და მედიცინის საკითხების გაშუქებით. გამოცილების არმქონეები შევხვდით პანდემიას და ამან, თავისთავად, მონაცემებთან კავშირშიც მოიტანა პრობლემები სიზუსტისა და მიუკერძოებლობის, და შემდეგ, უკვე არასწორი ინტერპრეტაციების.

- რას გულისხმობთ?

ხშირად მხვდება ჩივილი იმის შესახებ, რომ აუდიტორია დაბნეულია. ეს ეხება ყველა ტიპის მონაცემს, - ზედაპირიდან ვრცელდება თუ არა ვირუსი, ერთგან ვამტკიცებთ რომ ვრცელდება, მეორეგან ვამტკიცებთ რომ არ ვრცელდება. ერთგან ვურჩევთ რომ, გარეცხონ მარწყვიც კი საპნით და მეორეგან ვეუბნებით, რომ ეს სისულელეა. ეს ეხება ნიღბების ტარებას, იმიტომ, რომ ერთგან ვეუბნებით, რომ არ არის სავალდებულო და მხოლოდ ინფიცირებულ ადამიანებს ეხება, მეორეგან კი ვეუბნებით, სავალდებულოა. თითქოს ერთმანეთის საწინააღმდეგო ინფორმაციას და რეკომენაციებს ვაწვდით.

ვფიქრობ, ერთ მთავარ მოცემულობას უნდა შევეგუოთ, - ჩვენ, ყველანი, ჟურნალისტები და მუდმივად გვახსოვდეს, რომ ერთი რამ, რაც ზუსტად ვიცით ამ ავადობასთან დაკავშირებით, არის ის, რომ არავინ არაფერი იცის. ეს უნდა იყოს ჩვენი ამოსავალი, - ჩვენ ის ვიცით, რომ არავინ არაფერი იცის.

ძალიან რთულია, მაგალითად, როდესაც შენ გაქვს ორი ავტორიტეტული სამედიცინო ინსტიტუტის მონაცემი, ორივე ერთმანეთს ეწინააღმდეგება და შენ გიწევს არჩევანის გაკეთება.


- ეს იმას ხომ არ ნიშნავს, რომ ზუსტად უნდა მივუთითოთ ჩვენს პროდუქტში ვის ვეყრდნობით?

ამის ხაზგასმა მინდა, ჩვენ გვჭირდება დისტანცირება და უნდა გვახსოვდეს წყაროების მოხსენების ვალდებულება. და ასევე, ვფიქრობ, მონაცემებთან დაკავშირებით საჭიროა სხვა ტიპის მეცნიერთა ჩართვაც, არამხოლოდ მედიცინის მუშაკების, სტატისტიკოსების, სოციოლოგების, ვისაც უფრო კარგად ესმის ის, რასაც ესა თუ ის მონაცემი გულისხმობს.

- ფიქრობთ, რომ წყაროების დასახელების და სიზუსტის პრობლემები იყო მედიაში?

უბრალოდ, გამოცდილებიდან გამომდინარე, ვფიქრობ, რომ ეს შეიძლება იყოს ერთგვარი რეკომენდაცია, - დისტანცირება, წყაროების დაკონკრეტება, სიღრმისეული გაშუქება და დამატებით, მცოდნე ადამიანების ჩართვა.

აგრეთვე, რაც დაგვეკარგა ჩემი აზრით, იმიტომ, რომ დასაწყისში ცოტა დავიბენით, იყო სკეპტიციზმი, ამან კი თითქოს თვითცენზურის პრობლემა გააჩინა, - იქ, სადაც გაბატონებული აზრია, თვითცენზურა გერთვება, რომ იმ საკითხებზე კითხვები დასვა.

ამას დაემატა ცალკე პრობლემა, ინსტიტუტებისა და ადამიანების სიმბოლიზება და ჰეროიზაცია და ჩვენვე, ფაქტობრივად, ჩვენს წინააღმდეგ განვაწყვეთ საზოგადოებრივი აზრი, იმიტომ რომ, როდესაც კითხვა გაგვიჩნდა ჩვენს მიერვე სიმბოლიზებულ და ჰეროიზებულ ადამიანებთან, იქ ჩვენ დაგვატყდა საზოგადოების რისხვა.

---

• რეკომენდაციები პანდემიის გაშუქების შესახებ იხილეთ საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის მიერ მომზადებულ გზამკვლევში - ეთიკური დილემები პანდემიის გაშუქებისას

---

 
- როგორ ფიქრობთ, რატომ დაემართა ეს მედიის ნაწილს?

სხვადასხვა მიზეზი იყო, მაგრამ ერთ-ერთი მიზეზი არის მასშტაბურობა. ის პირველი ეჭვი და სკეპტიციზმი, რაც ჩვენ გაგვიჩნდა, იყო გაუბედავი, რადგან მთელს მსოფლიოში ვხედავდით იგივე ტენდენციას. ამის ტყვე აღმოვჩნდით, ჩვენ დავიბენით დასაწყისშივე.

მონაცემების თემას რომ დავუბრუნდეთ, როგორ უნდა მიაწოდოს მედიამ აუდიტორიას მონაცემები, რასთან ერთად, რამდენად მნიშვნელოვანია კონტექსტი?

ჟურნალისტიკა არ არის შევიდეთ StopCov.ge-ზე, ან ჯანდაცვის ორგანიზაციის საიტზე და წავიკითხოთ ციფრები. ჩვენი მოვალეობაა დამატებითი კითხვების დასმა, კონტექსტში შესვლა და მე როგორც ქართულ, ისე არაქართულ მედიაში, ეს კონტექსტი დამაკლდა

- ნათია, თქვენ ახსენეთ მონაცემებთან კავშირშიც და ისეც სენსაციურობა, პანიკის შემცველი მასალები... ვფიქრობ, დასაწყისში მეტად სენსაციური იყო გაშუქება, ახლა ცოტა დაიწრიტა, მაგრამ სენსაციური ელემენტები მაინც დარჩა. რატომ არის მნიშვნელოვანი, რომ გაშუქება არ იყოს სენსაციური, მაშინ როდესაც ისეთ გლობალურ კრიზისზეა საუბარი, როგორიცაა ჯანდაცვის კრიზისი?

პირველ რიგში იმიტომ, რომ საქმე ეხება ადამიანების ჯანმრთელობას და საქმე ეხება გადაწყვეტილებას, გავწიროთ თუ არა ადამიანები შიმშილისთვის. რეალურად, ჩვენ ამ ორი დილემის წინაშე ვართ. გვინდა, რომ არც მწვადი დავწვათ და არც შამფური, გვინდა, რომ ერთის მხრივ დავიცვათ დაავადებისგან და მეორე მხრივ, მათ სარჩო-საბადებელი ჰქონდეთ ხვალ. როგორი იქნება მათი ხვალინდელი დღე, აი, აქ გვჭირდება სიფრთხილე ინფორმაციის გადაცემისას.

მე გავიზიარებდი მოსაზრებას, რომ დასაწყისში მეტად სენსაციური იყო გაშუქება და ეს მოიტანა ტერმინოლოგიურმა ფაქტორმაც. აგრეთვე, ვფიქრობ, რომ პანიკას თესავს განმეორებითი სიხშირეც, მუდმივი საუბარი, ერთი და იგივე ამბის გამეორება დღის განმავლობაში, ესეც დილემაა. და ზედაპირული გაშუქებაც არის ძალიან დიდი შეცდომა.

- ერთი და იგივე თემების ხშირი გაშუქება ახსენეთ, ხომ არ ფიქრობთ, რომ მედიის დღის წესრიგში იყო პრობლემა?

საერთოდ ის, რომ პანდემიამ სრულად შეუცვალა მედიას დღის წესრიგი, თავიდანვე უნდა ყოფილიყო დისკომფორტის შემქმნელი, თავიდანვე მას ეს არ უნდა მიეღო როგორც მოცემულობა. როდესაც ერთი თემა ფიგურირებს, ყველა შემთხვევაში ეს არასწორია, იმიტომ, რომ ადამიანები აგრძელებენ ცხოვრებას და მათ ცხოვრებასთან ბევრი საკითხებია დაკავშირებული. ეს საკითხები არსად გამქრალა, ჩვენ გავაქრეთ ეთერიდან, დღის წესრიგიდან. ცხადია, რომ ეს თემები ვერ გაექცეოდა ინფექციის ჭრილს, მაგრამ ეს თემები უნდა ყოფილიყო.

მე არ მინდა ვთქვა, რომ ზოგადად მედიამ ცუდად იმუშავა, მედიამ იმუშავა ისე, როგორც შეეძლო. ჩვენ დავიშვით შეცდომები, თუნდაც მაშინ, როდესაც უაპელაციოდ გავატარეთ საჯარო ინფორმაციის შეზღუდვა, მაგრამ თუ სწრაფად ვისწავლით ჩვენივე შეცდომებზე, გაგვიიოლდება მუშაობა.

მიუხედავად იმისა, რომ არავინ არაფერი იცის, ყველა გვეუბნება იმას, რომ ჩვენ მოგვიწევს ვირუსთან ერთად ცხოვრება. როგორ ვცხოვრობთ და როგორ ვმუშაობთ, ამაზე ფიქრია საჭირო და ჩვენს მიერ დაშვებული შეცდომების გაანალიზება.

- და საუბარი რომ შევაჯამოთ და დავასრულოთ, რა უნდა ვისწავლოთ ამ გაკვეთილიდან?

ერთი ის, რომ არ ვიცოდით, მეორე, რომ სანდო წყაროებმაც არ იციან და მესამე, რომ ეს ძალიან მასშტაბურია და ჩვენ არ გვაქვს გამოცდილება. ბევრი რამ იყო ერთად, ვინც მუშაობს, ის უშვებს შეცდომებს და ამაში ტრაგიკული არაფერი არ არის. დანაშაული იქნება ის, რომ ჩვენ ეს არ გავაანალიზოთ.

ჯანდაცვის ისეთი გლობალური კრიზისის პირობებში, როგორიცაა პანდემია, მედიის პასუხისმგებლობა, მიაწოდოს აუდიტორიას ინფორმაცია, კიდევ უფრო კრიტიკულ მნიშვნელობას იძენს. თუმცა, მნიშვნელოვანია, რომ პროფესიული მოვალეობის შესრულებისას დაცული იყოს მედიაორგანიზაციებში დასაქმებული ადამიანების შრომის, ფიზიკური და ფსიქიკური უსაფრთხოება

გთავაზობთ რამდენიმე მარტივ წესს ჟურნალისტებისათვის უსაფრთხო მუშაობის უზრუნველსაყოფად 

ეს წესები ვრცლად შეგიძლიათ იხილოთ გზამკვლევში, რომელიც საქართველოს ჟურნალისტური ეთკის ქარტიის მიერ არის მომზადებული

იხილეთ გზამკვლევის ეს ნაწილი

იხილეთ რეკომენდაციების ვიზუალიზაცია

 

კორონავირუსის პანდემია ისევ ერთ-ერთი მნიშვნელოვანია საკითხია მედიის დღის წესრიგში. რეპორტიორები და მკვლევრები საზოგადოების ინფორმირების მიზნით Covid-19-ის შესახებ ყოველდღიურად კითხულობენ, დიდი დოზით ინფორმაციის მიღებამ კი შესაძლოა მათი გადაწვა გამოიწვიოს.

"ჟურნალისტიკისა და ტრავმის დართ ცენტრის " აღმასრულებელი დირექტორის, ბრიუს შაპიროს შეფასებით, პანდემიის გაშუქება ფსიქოლოგიური წნეხია. ამბის შინაარსის გარდა, როცა რეპორტიორებს გამოჯანმრთელებულებისა და მათი ოჯახის წევრებისგან ინტერვიუების აღება, მსხვერპლების გადაღება და მძიმე მონაცემების გაცნობა უწევთ, ჟურნალისტებისთვის სტრესულია თემაზე გამუდმებულ რეჟიმში მუშაობაც. მისივე განმარტებით, კვლევების თანახმად, ჟურნალისტებს სხვებზე მეტად გამოსდით ტრავმასთან გამკლავება, თუმცა, მიუხედავად ამისა, მედია ინდუსტრიაში დასაქმებულებისთვის ყოველთვის დგას ფსიქიკური პრობლემების განვითარების რისკი.

როგორ შეიძლება შეინარჩუნონ ფსიქიკური ჯანმრთელობა კორონავირუსის საკითხებზე მომუშავე ჟურნალისტებმა? გთავაზობთ, ექსპერტების მოსაზრებებს


 

• იყავით ინფორმირებული სტიგმის შესახებ

იმ ჟურნალისტებში, რომლებიც ტრაგედიებს აშუქებენ, ხშირია პოსტ-ტრავმული სტრესი. მუდმივად მაღალი დონის სტრესი დროდადრო ასუსტებს გამძლეობის უნარს, აისახება მუშაობაზე და შესაძლოა გადაწვა გამოიწვიოს.

გაშუქება სიმამაცეს მოითხოვს, თუმცა ხშირად ჟურნალისტებს ეს სიმამაცე, მოჩვენებით სიმამაცეში ეშლებათ და თავს ისე აჩვენებენ, თითქოს სიკვდილსა და განადგურებას, მშვიდად, აუღელვებლად იღებენ. ამან კი მედიის ინდუსტრიაში ფსიქიკური ჯანმრთელობისა და ემოციების შესახებ დისკუსიის ირგვლივ დისკომფორტი გამოიწვია.

"ჟურნალისტიკაში ბევრი ასპექტია, რაც ჯანმრთელ ადამიანში სტრესის, შფოთვისა და დეპრესიის შეგრძნებას გამოიწვევს და ეს ნორმალურია. საკუთარ თავზე ზრუნვა კარგი ჟურნალისტობაა", - აღნიშნავს ამერიკელი ფრილანსერი ჟურნალისტი ფილიპ ეილი, რომელსაც ჟურნალისტიკისა და ფსიქიკური ჯანმრთელობის გადაკვეთის შესახებ წერის ხანგრძლივი გამოცდილება აქვს. იგი ფსიქიკური პრობლემების მქონე ჟურნალისტებს ურჩევს კორონავირუსის გაშუქებისას გაითვალისწინონ, რომ ამ ინდუსტრიაში არსებობს სტიგმა, მაგრამ ფსიქიკური პრობლემები პროფესიული კომპენტენციის ნაკლებობას არ ნიშნავს.

“გაითვალისიწინეთ, რომ ამ სამსახურს, დიდი ალბათობით, თქვენზე გავლენა ექნება და ეს უნდა მიიღოთ. ნუ დაიჯერებთ ტოქსიკურ და სახიფათო სტიგმას, რომელიც მსოფლიოსა და ამ პროფესიაშია გავრცელებული", - აცხადებს ეილი.

• განაცალკევეთ სამუშაო და ცხოვრება

ამ რთულ დროს ექსპერტები შფოთვის მქონე ადამიანებს ურჩევენ, რომ ახალი ამბების გაცნობისგან თავი შეიკავონ. ეს კი ჟურნალისტებისთვის თითქმის შეუძლებელია, თუმცა შესაძლებელია სამუშაოსა და პირად ცხოვრებას შორის მკაფიო ხაზის გავლება.

“როცა მეგობრებთან ან ოჯახის წევრებთან ხართ, დაადგინეთ დროის გარკვეული პერიოდები, როდესაც სამსახურის შესახებ საუბარი არ იქნება დაშვებული ან რა დროსაც ვირუსის შესახებ ნებისმიერი დისკუსია აკრძალული გექნებათ", - აცხადებს ჰონგ-კონგში AFP Fact Check-ის უფროსი რედაქტორი რეიჩელ ბლანდი, რომელიც თავის გუნდთან ერთად კორონავირუსის შესახებ დეზინფორმაციის გადამოწმებაზე მუშაობს და მათთან ერთად ვირუსის გაშუქებისგან გამოფიტვის თავიდან აცილების გზებზე გამუდმებით საუბრობს.

“საღამოები და შაბათ-კვირა ნამდვილად ჩვენია. ახლა სამსახურის საკითხებზე სასაუბროდ Slack-ს ვიყენებთ, აქამდე WhatsApp-ს ვიყენებდით. ეს ცვლილება დაგვეხმარა ნათელი ხაზი გაგვევლო სამსახურსა და სოციალურ დროს შორის. მინდა ყველამ იგრძნოს, რომ როცა სამსახურში არ არიან, შეუძლიათ "გამოირთონ", - ამბობს ბლანდი.

სამუშაო საათების შემდეგ შეზღუდეთ კონტენტის ნახვა. თუ მობილურში breaking news-ის შეტყობინება აუცილებლად უნდა გქონდეთ, მაშინ აირჩიეთ მხოლოდ ერთი გამოცემა და არა ათზე მეტი. გამოწერა გაუუქმეთ საინფორმაციო ბიულეტენებს, რომლებიც საგანგაშო სათაურებს იყენებენ ან შფოთვის შეგრძნებას გიტოვებენ, როცა თქვენს ელ.ფოსტაზე მოგდით.

---

• დეტალური რჩევები ფსიქიკური ჯანმრთელობის შესახებ რეპორტიორებისთვის, რომლებიც პანდემიას აშუქებენ, იხილეთ ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის მიერ მომზადებულ გზამკვლევში - შრომის უსაფრთხოება და ფსიქიკური ჯანმრთელობა

---

ჟურნალისტ ფილიპ ეილს სჯერა, რომ პერსონალური დროის საკუთარი თავის მოვლისთვის გამოყენება და სამსახურის საქმეებისგან მოწყვეტა "საუკეთესო ჟურნალისტად ყოფნის ნაწილია".

“ჟურნალისტებს არ უნდათ ჩამორჩნენ ტემპს, მაგრამ ტოპ ჟურნალისტობისთვის აუცილებელია საკუთარ გონებასა და სხეულს გაუფრთხილდეთ. წინააღმდეგ შემთხვევაში ის დაზიანდება. ეს [საკუთარ თავზე ზრუნვა] არის ინვესტირება საკუთარ თავში, როგორც ჟურნალისტში", - აცხადებს ეილი First Draft-თან.

• მიჰყევით ოფიციალურ სახელმძღვანელო წესებს / რეკომენდაციებს

ადამიანები, რომლებიც ფსიქიკურ პრობლემებს უკვე განიცდიან, კიდევ უფრო დაუცველები არიან საგანგებო სიტუაციების დროს. ჟურნალისტებისთვის, რომლებსაც ისედაც აქვთ შფოთვის, ობსესიურ კომპულსიური აშლილობის (OCD), სამსახურით გამოწვეული სტრესისადმი მიდრეკილება, დიდი ალბათობით, ვირუსზე მსოფლიო ყურადღება ჯანმრთელობის მხრივ სირთულეებს უქმნის. ხელების დაბანიდან და სახეზე არ შეხებიდან დაწყებული და ზედაპირების დეზინფექციით დამთავრებული, ოფიციალური რეკომენდაციები შესაძლოა ობსესიურ კომპულსიური აშლილობისთვის (OCD ) დამახასიათებელ ფიქრებად ჟღერდეს. საკუთარი თავისა და სხვების დაცვის მიზნით, მნიშვნელოვანია ეს რჩევები დაიცვათ, თუმცა უნდა იცოდეთ, რომ აუცილებელი არაა რეკომენდაციების ზღვარს გასცდეთ. იყავით ინფორმირებული ძირითადი ფაქტებზე სიმპტომების შესახებ ზედმეტი ფიქრისა და გადამეტებული სიფრთხილის გარეშე.

“ფხიზლად და მომზადებული უნდა იყოთ, მაგრამ უნდა შეინარჩუნოთ ნორმალური ფსიქიკაც", - აღნიშნავს ეილი.

• რეგულარულად მოიკითხეთ კოლეგები

იმის გამო, Covid-19-ის პრევენციის მიზნით უფრო მეტ ქვეყანაში იცავენ სოციალური დისტანციის წესებს, ციფრული ნიუსრუმებიც მეტად ადაპტირდნენ დისტანციურ მუშაობაზე. თუმცა, ეს ნიშნავს, რომ ჟურნალისტები იზოლაციის რისკის წინაშე არიან.

“სოციალური იზოლაცია სტრესის ერთ-ერთი რისკ-ფაქტორია. სოციალური კომუნიკაცია და კოლეგიალური მხარდაჭერა კი სიცოცხლის ხალისის მნიშვნელოვანი ფაქტორებია“, - განმარტავს შაპირო.

ფილიპ ეილის თქმით, ამ პერიოდში ჟურნალისტებისთვის ერთ-ერთი საუკეთესო რესურსი - ერთმანეთის ყოლაა: "ჩვენი არაჟურნალისტი მეგობრებისა და მეუღლეებისთვის რთულია იმ სტრესის სპეციფკის გაგება, რასაც შეიძლება განვიცდიდეთ. ძალიან თერაპიული შეიძლება იყო კოლეგასთან საუბარი, რომელმაც იცის რას ვაკეთებთ“.

როცა შეძლებთ დაუკავშირდით კოლეგებს და უთხარით, თუ სტრესს გრძნობთ. მოიკითხეთ ერთმანეთი და ეცადეთ ისეთ თემაზე ისაუბროთ, რაც კორონავირუსს არ ეხება“.

• შეიმუშავეთ საკუთარ თავზე ზრუნვის გეგმა

“ამ პერიოდის დასაძლევად ყველა ჟურნალისტს სჭირდება საკუთარ თავზე ზრუნვა. საქმის კარგად შესასრულებლად, თავის მოვლის საბაზისო საჭიროებები უნდა დავაკმაყოფილო", - ამბობს შაპირო.

პირველი - სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი: გამოიძინეთ საკმარისად, დაძინებამდე გამოდით ინტერნეტიდან, იკვებეთ კარგად და ივარჯიშეთ.

სამსახურის გარეთ გააკეთეთ ისეთი, რამ რაც კორონავირუსს ცოტახნით დაგავიწყებთ, გადადეთ ტელეფონი, დაკავდით ჰობით, წაიკითხეთ წიგნი, უყურეთ ტელევიზორს ( არა საინფორმაციოს), მიმართეთ მედიტაციას, წერეთ/ აწარმოეთ დღიური, მიიღეთ აბაზანა და იკონტაქტეთ ადამიანებთან, თუნდაც ვიდეო ზარით.

ფილიპ ეილის რეკომენდაციით, ჟურნალისტებმა პრიორიტეტი უნდა მიანიჭონ საკუთარ თავზე ზრუნვას, დღის განრიგში უნდა ჩასვან ეს აქტივობები და შეასრულონ ისინი.

რთულია, თუმცა ჟურნალისტებმა შეძლებისდაგვარად თავი უნდა აარიდონ ოჯახის წევრებთან და მეგობრებთან კორონავირუსზე გადაჭარბებულ საუბარს. თუ შფოთავთ, ხმა გამოურთეთ WhatsApp-ის ჯგუფებს.

სამსახურში ყოფნისას შაპირო ჟურნალისტებს გადატვირთულობის თავიდან ასცილებლად, თემების ნაბიჯ-ნაბიჯ გაშუქებას ურჩევს.

ბლანდი კი რეპორტიორებს სამუშაო დღის განმავლობაში შესვენებასა და შეძლებისდაგვარად ვირუსის გარდა სხვა სიახლეების წაკითხვისკენ მოუწოდებს: „ჰონგ-კონგში რეგულარულად ვიღებთ შესვენებას და ვცდილობთ, ზედმეტი საათები არ ვიმუშაოთ", - განმარტავს ის.

თუ შესაძლებელია ერთი საათი გამოყავით ლანჩის პერიოდში, რათა ისეთი საქმით დაკავდეთ, რაც სამსახურს არ უკავშირდება.

ნაკლები დრო გაატარეთ Twitter-ზე - მისი გამოყენებისას ისეთი შეგრძნება გექნებათ თითქოს გამუდმებით მუშაობთ, მაშინაც კი, როცა უნდა ისვენებდეთ.

როცა სამუშაო დღე დასრულდება: სახეზე წყალი შეისხით, გაისერნეთ, ირბინეთ, დაწერეთ თქვენი დღის შეჯამება, გააკეთეთ ნებისმიერი რამ, რაც სამსახურიდან გონებრივად "გამოგრთავთ" .

• იცოდეთ თქვენი მაპროვოცირებელი ფაქტორები/ ტრიგერები და ნუ შეგეშინდებათ დახმარების თხოვნის

ყველა ჟურნალისტმა უნდა იფიქროს სტრესის გამომწვევ მიზეზებსა და ნიშნებზე.

იფიქრეთ ან ჩამოწერეთ ჩვევები, რომლებიც სტრესის ან შფოთვის დროს გაქვთ. შესაბამისად გადახედეთ თქვენს თავზე ზრუნვის გეგმას, ესაუბრეთ ახლობლებს ან მიმართეთ პროფესიონალურ დახმარებას.

“თუ უკვე არსებული ფსიქიკური პრობლემები გვაქვს, როგორებიცაა OCD, შფოთვა, ბიპოლარული აშლილობა ან სხვ. გვჭირდება დამატებითი დაცვა. თუ თერაპიის კურსი დაგხმარებიათ, ახლა კარგი დროა ვინმეს ესაუბროთ [თქვენს მდგომარეობაზე]", - აცხადებს შაპირო.

ფილიპ ეილიც რეკომენდაციას თერაპიის კურსს უწევს.

"არსებობს სტიგმა, ხალხი ფიქრობს, რომ თერაპია სუსტებისთვის ან ფსიქიკური პრობლემების მქონე ადამიანებისთვისაა. ჟურნალისტები ათლეტებივით არიან, მათთვის თერაპევტის არ ყოლა, იგივეა სპორტულ გუნდს მწვრთნელი არ ჰყავდეს", - ამბობს ეილი.

ბევრ კომპანიას აქვს ფსიქოტერაპევტის კონსულტაციის მომსახურება, თუმცა მათ ვისაც ამის შესაძლებლობა არ აქვთ, შეუძლიათ მიმართონ ჯანდაცვის პროვაიდერს ან გაარკვიონ ადგილობრივად დახმარების რა საშუალებები არსებობს. "კარანტინის ხანისთვის" შესაძლოა ამ მხრივ ონლაინ დახმარება უფრო მორგებული იყოს.

• გამოიჩინეთ სიკეთე საკუთარი თავის მიმართ

“ჟურნალისტებს პერფექციონისტობის, ამბიციურობისა და ბევრი შრომის (ვორკაჰოლიკობის) ტენდენცია აქვთ, თუმცა მნიშვნელოვანია საკუთარს თავს თანაგრძნობით მოეკიდონ. ამ სტრესულ და საშიშ პერიოდში ნორმალურია თუ თავს შეშინებულად და დასტრესილად იგრძნობთ. ეს სრულიად ნორმალური რეაქციაა ამ ნამდვილად უპრეცედენტო კირიზისის დროს. ნუ იქნებით მკაცრი საკუთარი თავის მიმართ“, - აღნიშნავს ფილიპ ეილი.

მწყარო: https://firstdraftnews.org/

როგორ მივხვდეთ, რომ პროფესიული გადაწვის ეტაპზე ვართ, ან ძლიერ სტრესს განვიცდით, როგორ გავუმკლავდეთ ფსიქოლოგიურ გამოწვევებს, როგორ ავირიდოთ ზიანი იმ აგრესიისგან, რისი სამიზნეც, შესაძლოა, მარტივად გავხდეთ, რა როლი აქვს სტრესთან გამკლავებაში ჩვენს დამსაქმებელს, რატომ გვჭირდება აღიარება, მხარდაჭერა და დასვენება - კორონავირუსის პანდემიის პირობებში მედიის წარმომადგენლებისთვის გაზრდილ ფსიქოლოგიურ რისკებზე, გამოწვევებსა და სტრესის მართვაზე “მედიაჩეკერი” ფსიქოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორ, ფსიქოლოგ ჯანა ჯავახიშვილს ესაუბრა.

- კორონავირუსის პანდემიის გამო, ფაქტობრივად, ყველა ძალიან სტრესულ გარემოში ვცხოვრობთ და ვმუშაობთ. თუმცა ზოგიერთი პროფესიის წარმომადგენლისთვის რისკები განსაკუთრებულად გაზრდილია. არიან ამ ჯგუფში ჟურნალისტები?

ერთი მხრივ, ყველასთვის გაზრდილია ფსიქოლოგიური რისკები და მითუმეტეს ე.წ. “ფრონტის ხაზის მუშაკებისთვის”. ჟურნალისტები სწორედ რომ წინა ხაზის პროფესიონალები არიან, ვინც პირველები მიდიან, პირველები ხედავენ რა ხდება და პირველები გადასცემენ საზოგადოებას ინფორმაციას. ანუ, რისკი გაზრდილია, გარკვეულწილად. მაგრამ, ამავე დროს, ამ ვითარებაში, სტრესთან გამკლავებაში ძალიან გვეხმარება ჩვენი პროფესიული დანიშნულების გაცნობიერება.

ჟურნალისტი, ამ შემთხვევაში, ზრუნავს, რომ საზოგადოებამ ინფორმირებული გადაწყვეტილებები მიიღოს, ფსიქოლოგი ზრუნავს მოსახლეობის ფსიქიკური ჯანმრთელობის საჭიროებების დაკმაყოფილებაზე, მედპერსონალი მოსახლეობის ჯანმრთელობაზე ზრუნავს. ანუ, ვისაც ამ სიტუაციაში არ დაეკარგა პროფესიული მუშაობის საშუალება, უნდა ჩავთვალოთ, რომ პრივილეგირებულები ვართ, გარკვეული თვალსაზრისით. დიახ, რისკები მაღალია, მაგრამ, ამავე დროს, დაცვითი ფაქტორიც ძალიან მაღალია - პროფესიულ როლში ყოფნა, საკუთარი მისიის გაცნობიერება.

- რამდენად ამძიმებს ამ მდგომარეობას ის, რომ სხვებისგან განსხვავებით, ჟურნალისტებს არ შეუძლიათ დისტანცირდნენ ამ ამბებისგან და მთელი დღის განმავლობაში მოცული არიან პანდემიასთან დაკავშირებული საკითხებით. ეს ხომ არ არის დამატებითი სტრესორი?

არსებობს ასეთი ცნება, პროფესიული გადაწვა და პროფესიული სტრესი. პროფესიული გადაწვა არის ხანგრძლივი პროფესიული სტრესის, მისი კუმულაციის (დაგროვების) შედეგი. განსაკუთრებით, რისკ ფაქტორად ითვლება, როცა ჟურნალისტი ქაოტურ გარემოში მუშაობს.

კრიზისის დროს ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სტრესორი ჟურნალისტისთვის არის ის, რომ ის ადვილად ხდება აგრესიის სამიზნე. აგრესია და ბრაზი კი ამ სიტუაციაში უხვად არის. ბევრი გარემოება მოქმედებს ჩვენზე - გადადების საშიშროებაა, დაუცველობის განცდა, ეკონომიკური ფაქტორი, ზოგმა სამსახური დაკარგა, ზოგს ჯანმრთელობის მეტი რისკი აქვს და ა.შ. და ასეთ დროს, ამ განსაკუთრებულ ვითარებაში, გადაწყვეტილებები, რომელსაც უფლებამოსილი პირები იღებენ, ხანდახან შესაძლოა სწორი არ იყოს. ეს ჩანს, ამას ყველა ვხედავთ და ასეთ დროს, მათკენ საზოგადოების რისხვა მიემართება, თუმცა ვერ სწვდება. ეს რისხვა, თავის მხრივ, ამ პირებში თავდაცვით აგრესიას იწვევს და ვინ არის პირველი ეშელონი თავდაცვითი აგრესიის? რა თქმა უნდა, ჟურნალისტი. ამგვარად, ჟურნალისტი ხდება აგრესიის იოლი სამიზე როგორც საზოგადოების, ასევე გადაწყვეტილებების მიმღები პირების მხრიდან.

ადვილად ხელმისაწვდომი სამიზნეა ჟურნალისტი, მიტომ, რომ ის ხილვადია, ყოველ დღე ხედავ ტელეეკრანებზე, ვიდეოებში, სოციალურ ქსელში და ადვილია “მის თვალში ბეწვი შეამჩნიო, როცა შენს თვალში დირეს ვერ ხედავ”.

უპირველეს ყოვლისა, რაც უნდა გამოიმუშაოს ჟურნალისტმა, არის ის, რომ უნდა მიიღოს სიტუაცია ისეთი, როგორიც არის, პროფესიული საქმიანობიდან გამომდინარე. არსებობს სპეციალური ტრენინგი ჟურნალისტებისთვის, როგორ იმუშაონ არაკეთილგანწყობილ გარემოცვაში.

---

კორონავირუსის პანდემიის პირობებში, მედიის წარმომადგენლებისთვის გაზრდილ ფსიქოლოგიურ რისკებზე და სტრესის მართვაზე, ვრცლად მოუსმინეთ ჯანა ჯავახიშვილს

- ასეთ ვითარებაში, ყველა იმ ფაქტორის გათვალისწინებით, რაც თქვენ ჩამოთვალეთ, რა შეიძლება გააკეთოს ჟურნალისტმა, მედიის ნებისმიერმა წარმომადგენელმა, რომ გაუმკლავდეს ამ ფსიქოლოგიურ გამოწვევებს?

არსებობს ემოციური რეგულაციის ტექნიკები და ეს უნდა იყოს ჟურნალისტის მომზადების და სწავლების ნაწილი. როგორც ‘ფრონტზე’ გასვლას და ‘ფრონტზე’ ყოფნას სჭირდებაა მომზადება, ისე ‘ფრონტიდან’ დაბრუნებასაც უნდა მომზადება. Სამხედროების წვრთნაში, არის ფაზები, თუ როგორ მოვამზადოთ სამხედროები ფრონტის ხაზზე წასასვლელად, როგორ აღმოვუჩინოთ დახმარება ფრონტის ხაზზე ყოფნის დროს, როგორ მოვამზადოთ ფრონტის ხაზიდან დასაბრუნებლად. ასევე უნდა იყოს ჟრნალისტისთვის. კრიზისის გაშუქება შესაძლებელია მატრამვირებელი გამოცდილება იყოს, იმიტომ, რომ ერთია რომ ბრაზის სამიზნე ხარ და მეორეა - ადამიანური ტრაგედიები და ტკივილები, რომელსაც აშუქებ, ასეთ დროს თავად ჟურნალისტის ტრამვირების საფრთხე დიდია.

Რომ დავაჯამოთ, კრიზისის გაშუქებისას, ჟურნალისტი, უპირველეს ყოვლისა, უნდა მოემზადოს, რომ ის შეიძლება გახდეს ბრაზის, აგრესიისა და დამამცირებელი მოპყრობის სამიზნე და გალანძღვის ობიექტი. ეს უნდა გაითვალისწინოს და არ უნდა იყოს დამოკიდებული ამ შეფასებებზე.

მეორე, ძალიან მნიშვნელოვანია - იცოდეს, რომ კრიზისის გაშუქებისას იგი პირისპირ შეხვდება ადამიანურ ტკივილსა და ტრაგედიებს და უნდა იყოს ამისთვის მზად. ამისთვის საკუთარი ემოციების მართვა უნდა შეეძლოს, უნდა იყოს ამაში გამოცდილი. აქ უაღრესად მნიშვნელოვანია საკუთარი თავის კარგად ცნობა. ასევე, საკუთარ ემოციებში გარკვევისა და ემოციური რეგულაციის უნარ-ჩვევების ვარჯიში. ეს არის ის ფაქტორები, რითიც ინდივიდუალურად შეუძლია ჟურნალისტს თავი დაიცვას.

ვთქვათ, ჟურნალისტს პანდემიამდე პირადი პრობლემები ჰქონდა და ამის გამო მას ემოციური წონასწორობა აქვს დარღვეული. ასეთ დროს, მნიშვნელოვანია, მან დაზოგოს საკუთარი თავი და არ წავიდეს რთულ საქმეზე. Მან საკუთარი ემოციური ლიმიტები უნდა გააცნობიეროს. ასევე, უნდა იცოდეს ე.წ. “ტრიგერების” (ეს არის ჩამრთველი მექანიზმი, ანუ რაზე ვრეაგირებთ ძალიან ემოციურად) ამოცნობა/გაცნობიერება. თუ ვიცი რა იწვევს ჩემში მძაფრ ემოციებს (რა ‘მატრიგერებს’), ან მოვერიდები, ან მივმართავ ემოციური რეგულაციის ტექნიკებს, რათა ჩემი ემოციური მდგომარეობა ვაკონტროლო.

- ჟურნალისტებს ხშირად არ რჩებათ დრო იმის გასაანალიზებლად, რა ხდება მათ თავს, როგორია მათი ფსიქოლოგიური მდგომარეობა. როგორ უნდა მივხვდეთ, რომ ჩვენ შესაძლოა სტერსს განვიცდით?

თუ კარგად ვიცნობთ ჩვენს თავს, მარტივად მივხვდებით. პირველი ნიშანი ის არის, რომ ქცევა გეცვლება, უფრო გაღიზიანებული ხდები, ან გამოფიტვის განცდა გაქვს, ან ძილის ჩვევა გეცვლება - გიჭირს დაძინება, ან/და ძილი წყვეტილი გახდა, დილიდან დაღლილი იღვიძებ, მოუსვენრად ხარ, სამსახურში წასვლა არ გეხალისება, უგუნებოდ ხარ, პრობლემები შეგექმნა პარტნიორთან თუ ოჯახის წევრთან ურიერთობაში, გაღიზიანებს სამსახურებრივი ვითარება, ცდილობ ნაკლები კონტაქტი გქონდეს ადამიანებთან, ან დაიწყე ალკოჰოლის ჭარბად მოხმარება... თუ ქცევები და ზოგადი მდგომარეობა შეგეცვალა, ეს უკვე იმის ნიშანია რომ რაღაცაა შესაცვლელი, რათა მდგომარეობა არ გაუარესდეს და პირიქით, გამოკეთდეს.

სტერეოტიპული აზრია, რომ გადაღლის ან სტრესის დროს, უნდა გაუშვა ჟურნალისტი ფსიქიკური ჯანმრთელობის სპეციალისტთან. ეს არ არის ასე, ადამიანს აქვს სტრესის მიმართ მედეგობის უნარი და ჩვენ ერთმანეთის დახმარებაც შგვიძლია ამ თვალსაზრისით. ასევე, შესაძლებელია პრობლემების თავიდან აცილებაზე ზრუნვაც. პრევენციაა უაღრესად მნიშვნელოვანი. მნიშვნელოვანია ვიცოდეთ, თუ რა იწვევს პროფესიულ გადაწვას და როგორ დავეხმაროთ ერთმანეთს მისი თვიდან აცილებისთვის. აქ ვსაუბრობ ე.წ. თანატოლთა მიერ თანატოლთა დახმარებაზე, ანუ, ჩვენ შემთხვევაში - ჟურნალისტთა ურთიერთდახმარებაზე. თუ შევამჩნიეთ კოლეგას, რომ ქცევა შეცვალა, ვკითხოთ, ხომ არ სჭირდება დასვენება, ზოგადად - მნიშვენლოვანია ერთმანეთის მიმართ ყურადღებიანი და მგრძნობიარე ვიყოთ, მხარდაჭერა გამოვუხატოთ ერთმანეთს. თუ კოლეგიალური ურთიერთმხარდაჭერის სისტემა მოქმედებს, შესაძლოა ფსიქოთერაპევტთან მისვლა არც გახდეს საჭირო.

- რა ხდება მაშინ, როდესაც ამ ნიშნებს ვერ ვხედავთ და ისევ ამ რეჟიმში ვაგრძელებთ მუშაობას?

ის ჟურნალისტი, რომელიც ვერ იცავს დასვენებისა და შრომის რეჟიმს და არ აძლევს თავს მოდუნების საშუალებას, ასევე, თუ არ არის საკმარისი ურთიერთმხარდაჭერის სისტემა მედიაორგანიზაციებში, შეიძლება ჟურნალისტი ისეთ კონდიციამდე მივიდეს, რომ ფიზიკური ჯანმრთელობის პრობლემები შეექმნას.

თუ ადამიანი პროფესიულად გადაიწვა, სათანადო პროფესიული მხარდაჭერა არ აღმოუჩინეს, ის შესაძლოა ან საერთოდ წავიდეს პროფესიიდან, ან დიდი ხნით დაიჭიროს პაუზა. სწორედ ამიტომ, პრევენცია უაღრესად მნიშვნელოვანია.

ამ თვალსაზრისით, ეფექტურია მედიაორგანიზაციაში პროფესიული გადაწვის საპრევენციო სტრატეგიის შემუშავება და დანერგვა. Ზოგადად, შტატზე ზრუნვაზზე ორიენტირებული ორგანიზაციული კულტურა. თუ ჟურნალისტი რთულ პირობებში მუშაობს, საჭიროა ამის აღიარება, დასვენების რეჟიმის უზრუნველყოფა, შტატზე ზრუნვის სხვადასხვა მეთოდების დანერგვა. სტრესისგან დაცვის უაღრესად მნიშვნელოვანი დაცვითი ფაქტორი არის, ასევე, მადლიერება. ბიბისის ჟურნალისტებში შესწავლილ იქნა პოსტ ტრავმული სტრსული აშლილობის სიმპტომები მათ მიერ ერაყის ომის გაშუქების მერე. აღმოჩნდა, რომ პოსტ ტრავმული სტრსული აშლილობის სიმპტომები სტატისტიკურად ბევრად უფრო ნაკლებად იყო გამოხატული იმ ინგლისელ ჟურნალისტებში, რომელთა “ლაინ-მენეჯერები” (უშუალო მენეჯერები) აღიარებდნენ, რომ მათ რთულ პირობებში მოუწიათ მუშაობა (ბრძოლის ველზე), და მადლობას გამოუხატავდნენ ამისთვის.

ე.წ. “ფრილანსერი” ჟურნალისტები კიდევ უფრო მძიმე მდგომარეობაში არიან, ვინაიდან, შეიძლება, არ ჰყავდეთ მხარდამჭერი გუნდი, თუმცა, მაინც შეიძლება არაფორმალური კავშირებით ერთმანეთის მხარდაჭერა.

თუ მიუხედავად პრევენციული ღონისძიებებისა, ადამიანი მაინც გრძნობს, რომ უკვე ვეღარ უმკლავდება საკუთარ ემოციურ მდგომარებას, მაშინ, რასაკვირველია, საქმეში ფსიქოლოგიური დახმარება უნდა ჩავრთოთ.

ადამიანებს, და მათ შორის, ჟურნალისტებსაც გვაქვს სტრესთან გამკლავებისა და აღდგენის უნარი. მთავარია, ვიცოდეთ პროფესიული სტრესისგან თავის დაცვა და ვიზრუნოთ საკუთარ თავზე და ერთმანეთზე.

მარტის ბოლოს ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ განაცხადა, რომ საჯარო სივრცეებში პირბადეების გამოყენება საჭირო არ არის, თუკი პირს Covid -19-ის სიმპტომები არ უფიქსირდება. დაახლოებით ერთ კვირაში აშშ-ს დაავადებათა კონტროლის ცენტრმა (CDC) რჩევა შეცვალა.

იანვრის დასაწყისში, როდესაც ახალი კორონავირუსი ევროპასა და აშშ-ში ახალი გავრცელებული იყო, ყველაზე მნიშვნელოვანი რჩევა ხელების ხშირი დაბანა იყო, სამი თვის თავზე კი - მსოფლიო მოსახლეობის 1/3 ე.წ. „ლოქ-დაუნმა“ მოიცვა.

ახლა, ადამიანებს ეშინიათ და ეძებენ პასუხებს  მათ კითხვებზე, მაგრამ, იმის გათვალისწინებით, რომ   Covid -19-ის შესახებ ბევრი რამ უცნობია, მზა პასუხები არ არის. ამასთან, ვირუსის შესახებ მონაცემები და ექსპერტთა რჩევები მუდმივად იცვლება.

რა უნდა ქნან ჟურნალისტებმა ასეთ ვითარებაში, როგორ უნდა გააშუქონ კორონავირუსის პანდემია?


Vox-ის რეპორტიორმა უმეირ ირფანმა კორონავირუსის წინააღმდეგ ბრძოლის ფარგლებში ვაქცინების შესახებ ათობით სტატია სწორედ მაშინ დაწერა, როდესაც ამერიკის შეერთებულმა შტატებმა ვირუსის გავრცელების თვალსაზრისით მსოფლიო მასშტაბით მოწინავე პოზიციები დაიკავა. მან და მისმა ორმა კოლეგამ ჯანდაცვის ეროვნული ინსტიტუტის, კოალიცია ეპიდემიური ინოვაციების მზადყოფნისთვისა და ალერგიისა და ინფექციური დაავადებების ეროვნული ინსტიტუტის, ასევე სხვა ინსტიტუტებისა და ორგანიზაციების ინფორმაციის მოგროვება დაიწყეს, რომლებიც ვირუსის საწინააღმდეგო ვაქცინაზე მუშაობდნენ.

ირფანმა აღმოაჩინა, რომ  მკვლევრებთან, მეცნიერებთან და სამედიცინო სფეროს პროფესიონალებთან გამუდმებული ურთიერთობის შედეგად, ის ინფორამაცია, რომელსაც საკუთარ სტატიებში იყენებდა, განახლებადი და მარტივად გასაგები ხდებოდა.

„ისინი ჩვენზე მეტად დაკავებულები არიან, მაგრამ თუკი წყაროსთან ურთიერთობის აწყობას შეეცდები, მეტ პასუხისმგებლობას იჩენენ, რაც ფაქტების სწრაფ გადამოწმებაში გეხმარება“, - ამბობს ირფანი.

მონაცემთა ჟურნალისტი სინდუჯა რანგარაჯანიც დარგის პროფესიონალებთან კონსულტაციების მნიშვნელობაზე მიუთითებს. „ანალიზის გაკეთებისას, დიდწილად მე მეცნიერების, ეპიდემიოლოგების და ინსტიტუტების მონაცემებს ვეყრდნობოდი“, - ამბობს იგი.




კორონავირუსის შესახებ მომზადებული მასალების დიდი ნაწილი პროგნოზებს და შეფასებებს ეხება, რომლებიც შესაძლოა ძალიან მალე შეიცვალოს.

„მაქსიმალურად ვცდილობ, რომ შეძლებისდაგვარად ზუსტი ვიყო, თუმცა თუკი ჩემს მიერ გამოქვეყენებული ინფორმაცია სულ ბოლო მონაცემს არ შეიცავს, ეს იმის ბრალია, რომ ყველაფერი ძალიან სწრაფად იცვლება“, - ამბობს რანგარაჯანი. 

იგი ამბობს, რომ საკუთარ მასალებში მონაცემებს ყოველდღიურად არ ანახლებს, რადგანაც ყველაფერი ძალიან სწრაფად იცლვება და ეს უბრალოდ შეუძლებელია. რანგარაჯანი მიიჩნევს, რომ უკეთესია, მკითხველს ის აუხსნა, რომ შენ მიერ გამოქვეყნებული მონაცემები დიდი ალბათობით შეიცვლება.

თავის მხრივ უმეირ ირფანი განმარტავს, რომ ზუსტ რიცხვებს განსაკუთრებული ყურადღება არ უნდა მივაქციოთ. „ცხადია, ამბავს ვანახლებ, როდესაც ინფორმაცია მაქვს, მაგრამ იმის გათვალისწინებით, რომ [Covid -19-ის] ამბავი სწრაფად ცვალებადია, მივხვდით, რომ ზუსტი რიცხვების გამოყენება, თუკი ის ისტორიისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი არ არის, არ ღირს“, - ამბობს იგი.


პანდემიის ფონზე, ამბის გადმოცემისას გულწრფელობის მნიშვნელობაზე საუბრობს რანგარაჯანი.

„ყველაზე მნიშვნელოვანია, რომ მკითხველმა იცოდეს საიდან გვაქვს მონაცემები? დღევანდელია ისინი თუ არა? რომელი წყაროდან არის ისინი? უბრალოდ იყავით ძალიან, ძალიან გამჭვირვალეები“, - ამბობს იგი.

The New York Times-ის მკვლევარი ემა გოლდბერგი ამბობს, რომ იგი ამბის თხრობიასას უახლესი ინფორმაციის გამოყენებას ცდილობს, თუმცა მიიჩენევს, რომ იმ პირობებში, როდესაც ყველაფერი ძალიან სწრაფად იცვლება, რეპორტიორმა მნიშვნელოვანია, რომ საკუთარი ცოდნის ლიმიტის შესახებაც გააცნობიეროს.

კორონავირუსის პანდემიის პირობებში ჟურნალისტები უპრეცედენტო, გახანგრძლივებული პერიოდში, მუდმივად ცვალებადი ინფორმაციის პირბებში ვმუშაობთ, შესაბამისად ფაქტების გამჭვირვალე გაშუქება, ახლა ისე კრიტიკულად მნიშვნელოვანია, როგორც არასდროს.

„ვაცნობიერებ, რომ ეს [კორონავირუსი] ერთ-ერთი იმ ამბავთაგანია, რომლის გაშუქებაც გარკვეული პერიოდის განმავლობაში მოგვიწევს, მას მერეც კი, როდესაც ყველაფერი ნათელი გახდება. ახლა ის ღირებულება, რომელიც ჩვენ შეგვიძლია დავამატოთ ისაა, რომ სამყაროს გაგება ვცადოთ, გავაცნობიეროთ როგორ იცვლება ის და ამის შესახებ მოვყვეთ“, -ამბობს რანგარაჯანი. 

წყარო: ijnet.org

---

• როგორ უნდა გამოვიყენოთ მონაცემები, კორონავირუსის პანდემიის გაშუქებისას - ეს არის ერთ-ერთი ქვეთავი, რომელიც მიმდინარე კვირას დაემატა საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის მიერ მომზადებულ გზამკვლევს. 
• წაიკითხეთ რეკომენდაციები დეტალურად - ეთიკური დილემები პანდემიის გაშუქებისას
• მონაცემების ქვეთავი იხილეთ მე-13 გვერდიდან