ყალბი ამბის ამოცნობა სულაც არ არის რთული, ამისათვის საკმარისია, პირველ ეტაპზე, რამდენიმე დეტალს დააკვირდეთ. ეს ვიდეოგზამკვლევი გასწავლით, რას უნდა მიაქციოთ ყურადღება იქამდე, ვიდრე ამბის ნამდვილობას დაიჯერებთ და შემდეგ, თქვენს მეგობრებსაც გაუზიარებთ.

იხილეთ გზამკვლევი:

• სომხურად
• აზერბაიჯანულად
• რუსულად
• აფხაზურად
• ოსურად

---

 

სტატია მოამზადა "მედიაჩეკერმა" აღმოსავლეთ-დასავლეთის მართვის ინსტიტუტის (EWMI) ACCESS-ის პროექტის მხარდაჭერით ამერიკის შეერთებული შტატების საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს (USAID) დაფინანსებით. სტატიის შინაარსზე პასუხისმგებელია "მედიაჩეკერი". ის შესაძლოა არ გამოხატავდეს USAID-ის, ამერიკის შეერთებული შტატების მთავრობის ან/და EWMI-ს შეხედულებებს.

ეკა გურგენიძე, რომელიც ვაშიგნტონში ერთ-ერთი ონლაინ გამოცემის მთავარი რედაქტორია და წლებია სახლიდან მუშაობს, გვიყვება, როგორ შეიძლება სიუჟეტების მომზადება სახლიდან გაუსვლელად. 



ეკა გურგენიძემ ეს ვიდეო მოამზადა "ინტერნიუს საქართველოს" დაკვეთით, ინტერნიუსის პარტნიორი ორგანიზაციებისთვის, საქართველოსა და მსოფლიოში. 

• ვიდეო ასევე შეგიძლიათ იხილოთ რუსულად და ინგლისურად
• იხილეთ ასევე, "მედიაჩეკერის" ინტერვიუ ეკა გურგენიძესთან დისტანციური ჟურნალისტიკის გამოწვევებზე

"სანდო ინფორმაციის შიმშილი ახლა იმაზე მძაფრია, ვიდრე ოდესმე ყოფილა. ამიტომ, მთავარია, რომ სათქმელი მიაწოდო მაუყურებელს და არ აქვს დიდი მნიშვნელობა  ამბავს სამზარეულოდან მოყვები თუ ცარიელი მანჰეტენიდან, მთავარია, რომ თქვა", -  ნანა საჯაია, Fox News-ის ვაშინგტონის ბიუროს პოლიტიკური მიმართულების პროდიუსერი, მუშაობის დისტანციურ რეჟიმზე გადასვლაზე გვესაუბრება და საკუთარ გამოცდილებასა და შთაბეჭდილებებს გვიზიარებს.

- მთელი მსოფლიოს მასშტაბით, მედიასაშუალებების უმრავლესობა ნაწილობრივ ან მთლიანად დისტანციური მუშაობის რეჟიმზეა გადასული. როგორ შეიცვალა მუშაობის სტილი, თქვენი გამოცდილების შესახებ მოგვიყევით...

ყველაზე მთავარი, რაც დისტანციური მუშაობის წარმატებას განაპირობებს, სამზადისია. დღეს გადავედით დისტანციურ მუშაობაზე და ხვალ გადაცემას პირდაპირ სახლიდან წავიყვანთ, წარმოუდგენელია. ორი თვის წინ რომ ეთქვა ვინმეს ჩემთვის  იმ მდგომარეობაზე, რომელშიც დღეს ვარ, ვიფიქრებდი, რომ სიზმარს მიყვება.

დიდი ცვლილება იყო, ვერ ვიტყვი, რომ ეს მარტივია და ერთ ღამეში გადავეწყეთ, ეტაპობრივად ხდებოდა. პირველი რამდენიმე კვირის განმავლობაში, ნელ-ნელა ვტესტავდით, ასე იქცეოდნენ ჩემი კოლეგებიც, სხვა ამერიკული მედიასაშუალებებიდან. მაგალითად, ჯგუფიდან ერთი ადამიანი მუშაობდა სახლიდან და მენეჯერები აკვირდებოდნენ, რა დაბრკოლებებს აწყდებოდა, აფერხებდა თუ არა მისი დისტანციურად მუშაობა პროცესს, აისახებოდა თუ არა ეს ხარისხზე და ა.შ - ასე იხვეწებოდა პროცესი.

- თქვენი გამოცდილებიდან გამომდინარე, რა უნდა გაითვალისწინოს მედიამ მუშაობის ასეთ რეჟიმზე გადასვლამდე?

ყველაზე მთავარია, საკონტაქტო მონაცემები მქონდეს. როდესაც სამსახურში ვარ, არ მჭირდება ცხრანიშნიანი ნომრის აკრეფვა, ისე ვუკავშირდები საეთეროს თუ სხვადასხვა დეპარტამენტებს, იქნება ეს გრაფიკების თუ სატელიტის. მე ვაშინგტონის ბიუროში ვმუშაობ, მთავარი შტაბი არის ნიუ იორკში და იქაც პირდაპირ ვრეკავ, არავის ნომრის ცოდნა არ მჭირდება. ახლა სახლიდან მარტივად ვერავის ვურეკავ, მობილურიდან უნდა დავრეკო. წარმოუდგენელია, ვინმემ ზეპირად იცოდეს ყველას ნომერი, ამიტომ პირველ რიგში საკონტაქტო ინფორმაცია გავმართეთ.

ძალიან გამოგვადგა როლების გადანაწილება - ყველამ უნდა იცოდეს კონკრეტულ დღეს რა ევალება. კრიზისის დროს ეს როლები შესაძლოა მოდიფიცირდეს. ზოგადად, პოლიტიკის პროდიუსერი ვარ და პოლიტიკას ვაშუქებ, მაგრამ ახლა მთლიანად ამერიკული მედია, ყველა აშუქებს კორონავირუსს სხვადასხვა ჭრილში.

- ეს გეგმა FOX NEWS-ში აქამდეც არსებობდა ექსტრემალური სიტუაციებისთვის თუ სპონტანურად შეიმუშავეთ?

ზოგადად, ცხადია, ეს მონაცემები ყველა სისტემაში არის, მაგრამ ახლა შემოკლებული ვერსია შევქმენით. გამოვყავით კონტაქტები, ვისიც აუცილებლად დაგვჭირდება. იგივე ეხება ჯგუფურ მეილებს, პატარა ორგანიზაციაში, სადაც 7-8 ადამიანი მუშაობს, შეიძლება ყველას მეილი იცოდე ზეპირად, მაგრამ დიდ, გიგანტურ მედიასაშუალებაში, სადაც 1000 და მეტი ადამიანია, არის ჯგუფური მეილები. მაგალითად, ოპერატორების group-email, სადაც როგორც კი რაღაც ნოემრს შეიყვან, შეტყობინება ავტომატურად ყველა ოპერატორს მიუვა, ან მემონტაჟეებს, პროდიუსერებს, რესერჩერებს და ა.შ. იმეილები დახარისხებულია ჯგუფებად და დეპარტამენტებად.

- გახსოვთ, როგორი იყო დისტანციურ რეჟიმზე გადასვლის პირველი სამუშაო დღე?

წარმოიდგინეთ, როცა ვიქენდის საინფორმაციო გადაცემაზე ვმუშაობ, ძირითადად, ვმუშაობ remote team-ებთან, გარე გადამღები ჯგუფები შემომყავს ეთერში. სახლიდან მუშაობის პირველ დღეს 4 ჯგუფი მყავდა გასაყვანი - ერთი პენტაგონში იყო და აკეთებდა მასალას, რა მდგომარეობაა ამერიკის სამხედრო დანაყოფებში; მეორე ჯგუფი ლონდონის ბიუროდან იყო ჩასული მილანში, მაშინ იტალიაში იყო პიკი და იქედან მიმოხილვას გააკეთებდა; მესამე იყო სიეტლში, ვაშინგტონის შტატში, სადაც ასევე იყო პიკი, რადგან მოხუცთა თავშესაფარში იყო დიდი აფეთქება; და მეოთხე იყო ნიუ-იორკის ჯგუფი, რომელიც ეთერში უნდა გამეყვანა. მე, ამ დროს, ვიჯექი ჩემს სამზარეულოში, მედგა ლეპტოპი, ტელეფონი, აიპედი, მეორე აიპედი, მაგრამ ვიყავი ძალიან დასტრესილი, დაბნეული და სრულიად წარმოუგენელი მეჩვენებოდა, რომ იმ დღეს ჩვენ ჩავამთავრებდით ნორმალურად. დაძაბული და დასტრესილი ვიყავი.

ვიყავი ჰიპერაქტიური ყველა ჟურნალისტთან ურთიერთობაში, ვის იმეილს ვწერდი, ვის ვემესიჯებოდი, ვის ვურეკავდი, ვის ზუმში ვერთვებოდი... ეს იყო ერთ-ერთი ყველაზე რთული სამუშაო დღე, რაც FOX-ში ვმუშაობ. მაგრამ, დღის ბოლოს, ეთერს რომ შევხედე, ვერავინ მიხვდებოდა, რომ ჩვენ იმ დღეს ყველანი არანორმალური სტრესის ქვეშ ვიყავით და ალბათ, ყველაზე მნიშვნელოვანიც ეს არის, რომ მაყურებელი რომ ჩართავს ტელევიზორს, მიიღოს ის ინფორმაცია, რომლის მისაღებადაც ის თქვენს არხს უყურებს.


- რა არის ყველაზე დიდი გამოწვევა თქვენთვის ამ რეჟიმში მუშაობისას?

მე პროდიუსერი ვარ და როდესაც ჟურნალისტი გამყავს ეთერში, იმ წუთს ვზივარ საეთეროში რეჟისორის გვერდით და ვკარნახობ რომელ წამს რა უნდა გამოჩნდეს ეკრანზე, როდის ვიდეო, როდის ინტერვიუს ნაწილი, ვეუბნები რომელ სიტყვაზე უნდა შეწყვიტოს, გრაფიკა როდის გამოჩნდეს და ა.შ. ამას ყველაფერს ვკარნახობ. დისტანციურად კი ეს სეგმენტი სრულიად გაქრა, მე იქ არ ვარ.

თუ სხვა დროს საეთეროში 15 ადამიანია, ახლა არის მხოლოდ 2, ან მაქსიმუმ 3, ვინც აუცილებელია, რომ იმ წუთას იქ იყოს, რომელთა იქ ყოფნის გარეშე გადაცემა ეთერში ვერ გავა, მხოლოდ ეს ხალხი მიდის სტუდიაში. რადგან ახლა ეს როლი ამოჭრილია, ეს ინფორმაცია უნდა შევიყვანო სისტემაში წამობრივი სიზუსტით, ჩემი ჟურნალისტი საუბარს რომ დაიწყებს, მისი დასრულების ბოლო ორი სიტყვა რა არის უნდა ჩავუწერო, იმიტომ, რომ ამას რომ გაიგებს რეჟისორი, ამის მერე ჩართოს სინქრონი. ასევე, უნდა ჩავუწერო რამდენ წამს გრძელდება ეს სინქრონი. მე იქ არა ვარ, რომ ეს ვუთხრა ან ხელით ვანიშნო, მან ზუსტად უნდა იცოდეს, სად გაჭრას.

სტრესულია და რთულია, მაგრამ უფრო მობილიზებულს გხდის. და კიდევ ერთი, როდესაც სახლიდან ვმუშაობ, არ მაქვს არავის იმედი. იქ თუ რაღაცას ვერ ვასწრებ, ან არ ვიცი როგორ გავაკეთო, უცებ შემიძლია აღმასრულებელ პროდიუსერს ვკითხო. სახლში ეს არ მაქვს და არც იმის დრო მაქვს, რომ ვრეკო და ვარჩიო, ამიტომ, უფრო ჩემი თავის იმედად ვარ და უფრო მობილიზებული.




- ასეთი რეჟიმი, რომელსაც მთელი რიგი გამოწვევები ახლავს, ალბათ, იმოქმედებდა ხარისხზეც…

ყველაფერს ისე ვერ გააკეთებ სახლიდან, როგორც ტელევიზიაში ყოფნისას იზამდი. რა არის პრიორიტეტი - ის, რომ ახალი ამბავი რაცაა ის მოხვდეს ეთერში სწრაფად, თუ საუკეთესო კადრი გქონდეს ამ ამბის სათქმელად? ჩემთვის პრიორიტეტია, რომ ამბავი ვთქვათ ზუსტად და დროულად. ახლა საუკეთესო კადრს არ ვეძებ, თუ დრო მაქვს, მოვძებნი, მაგრამ მირჩვენია, რომ ამბავი პირველმა ჩვენ ვთქვათ.

ერთი შემთხვევა მახსენდება, - მე და ჩემი ჟურნალისტი სახლებიდან ვმუშაობდით, მემონტაჟე ლოს-ანჟელესის ბიუროში იყო და ინტერვიუ უნდა ჩაგვეწერა მიჩიგანში, სადაც იყო აქცია, აპროტესტებდნენ გუბერნატორის მკაცრ ზომებს კორნავირუსის დროს. რადგან თავშეყრა აკრძალული იყო, მოიფიქრეს, რომ მანქანებით შეკრებილიყვნენ და წრე დაერტყათ მიჩიგანში კაპიტოლიუმის შენობისთვის.

ჩვენ წინა დღეს ვამზადებდით მასალას, რომელ შტატში როგორ აპროტესტებდნენ აკრძალვებს. რესპონდენტს, რომელიც უნდა ჩამეწერა მიჩიგანში, არ ჰქონდა სკაიპი, არადა, აუცილებლად ასე უნდა ჩამეწერა, რადგან ჩვენს სისტემში სკაიპის ვიდეო პირდაპირ შემოდის, ლოს-ანჯელესის ბიურო შემოვიდოდა და დაამონტაჟებდა იმ ნაწილს, რომელიც დაგვჭირდებოდა.. ტელეფონით ავუხსენი როგორ გადმოეტვირთა სკაიპი, დარეგისტრირდა, ფოტო დააყენა, შესანიშნავი, წიგნების ფონი შეარჩია, მაგრამ, რატომღაც იყო ტექნიკური ხარვეზი ვაშინგტონის ბიუროში და ამ ადამიანის გამოსახულებას ვერ ხედავდნენ.

ზუსტად ერთი საათი დავხარჯეთ იმაში, რომ ეს კაცი შემოგვეყვანა და ჩაგვეწერა. ბოლოს მითხრა, 10 წუთი მაქვს და ამ 10 წუთში თუ ვერ ჩაგეწერეთ, NBC-სთან მაქვს ინტერვიუო. ეს ნიშნავდა, რომ წყალში მიყრიდა მთელი დღის შრომას. ბოლოს გადავწყვიტეთ რომ Zoom-ით ჩაგვეწერა, - ლოს-ანჯელესის ბიუროს მემონტაჟემ გამოაგზავნა ზუმის ლინკი, მე ჩავერთე ვაშინგტონიდან, რესპონდენტი მიჩიგანიდან - როგორც კი მისი გამოსახულება გამოჩნდა, მე გავთიშე ჩემი ვიდეო და ჩავწერე. ზუსტად 2 წუთი მქონდა ინტერვიუ, 3 კითხვა დავუსვი, დარჩენილ 7 წუთში თაიმ-კოდები ვუთხარი მემონტაჟეს, დავრეკე ჟურნალისტთან და ვიდრე NBC-იმ ჩაწერა მასთან ინტერვიუ, ჩვენ უკვე მზად გვქონდა და ეთერში გავუშვით.

საერთოდ არ იყო ადვილი. სხვა დროს, დრო რომ მქონოდა, ამ კაცს მიჩიგანის რომელიმე სტუდიაში მოვიწვევდი, მექნებოდა განათება, კამერა, მეყოლებიდა ოპერატორი, ხმის რეჟისორი და ბევრად უკეთესი ვიზუალი იქნებოდა, მაგრამ, გავიდა სიუჟეტი, შეიძლება გადასარევი არ იყო, მაგრამ რესპონდენტმაც და სიუჟეტმაც, სათქმელი თქვა. ეს არის ახლა მთავარი, - სათქმელი ითქვას.

- რა მოხდა სტუდიური გადაცემების შემთხვევაში, სტუდიებიდან სახლებში ტექნიკურად როგორ მოახერხეთ გადაწყობა?

ეს გადაწყვეტილება მენეჯმენტის დონეზე მიიღება, მე არ ვყოფილვარ ამის ნაწილი. მაგრამ ვაშინგტონის ბიუროში არის დაახლოებით 25-მდე პროდიუსერი და ზუსტად ვიცი, რომ ყველა სახლიდან მუშაობს. საქმის სპეციფიკიდან გამომდინარე, ტელევიზიაში მიდის მხოლოდ staff-ის აუციებელი შემადგენლობა და ვინ იქნება ამ შემადგენლობაში, დეპარტამენტი წყვეტს.

თუ დააკვირდებით ეთერს და შემდეგ ცნობილი წამყვანების ტვიტერის ან ინსტაგრამის ანგარიშებს, ნახავთ რომ უმრავლესობას სტუდია სახლში აქვს მოწყობილი. მაგალითად, CNN-ის წამყვანმა ელისონ კამეროტმა ინსტაგრამზე გამოაქვეყნა რამდენიმე კადრი, როგორ უწყობენ მას სტუდიას სახლში. განათებები, ხმები, მისულია სამი თანამშრომელი, რომლებიც ყველაფერს აწყობენ ისე, რომ როდესაც ეთერში იქნება, თვითონ ჩართოს და სახლიდან წაიყვანოს გადაცემა. ვინმეს მისვლა აღარ დასჭირდეს.

რაც შეეხება აღჭურვას, გიგანტურ მედიასაშუალებებს არ უჭირთ, რომ წამყვანს სტუდია მოუწყონ სახლში, ფონი შეურჩიონ, განათება და კამერები დაამონტაჟონ. რა თქმა უნდა, ისე არ გამოიყურება როგორც, სტუდიიდან, მაგრამ, ერთი შეხედვით, შეიძლება ვერც გაარჩიო.

- პროდიუსერები და წამყვანები გასაგებია, მაგრამ ჟურნალისტები და ოპერატორები როგორ მუშაობენ?

ამერიკულ მედიაში პოპულარული მეთოდია, რომ ჟურნალისტი სადღაც დგას და იქიდან ერთვება მთელი დღის განმავლობაში. ახლა, მაგალითად, ჟურნალისტი და ოპერატორი ერთი მანქანით არ მიდიან, ერთმანეთს ხვდებიან გადაღების ადგილზე, სოციალური დისტანციის წესებით დაცვით, ნიღბებით, სადეზინფექციო საშუალებებით, ხელთათმანებით, 20 წუთი იმუშავებენ ერთად და მერე იშლებიან.

დაახლოებით ერთი კვირის წინ, ფოქსის ჟურნალისტმა, რომელიც თეთრ სახლს აშუქებს, ტვიტერზე დადო ვიდეო, როგორ მუშაობდა მანქანიდან. ავტომანქანით იდგა თეთრ სახლთან და იქ ჰქონდა ყველაფერი - ლეპტოპი, ტელეფონი, ინტერნეტი. ჩართვის დროს გადადიოდა მანქანიდან, მეორე მანქანაში კი იყო ოპერატორი, ჩაერთვებოდა 2 წუთით გადაცემას, მერე ისევ დაიშლებოდნენ, გადანაწილდებოდნენ თავიანთ ავტომობილებში. ეს არის სრულიად არაორდინალური გარემო და არ მგონია, 2 თვის წინ ვინმეს დაეჯერებინა, რომ ეს მოხერხებადი იყო.

შიდა სისტემებით ჩვენ შეგვიძლია ვუყუროთ FOX-ზე სად რა სამზადისია, სად რა ინტერვიუ იწერება. და, ერთ დღეს მე ვუყურებდი, როგორ იდგა წამყვანი რეზინის ხელთათმანებით და ოპერატორი, რომელიც კადრს უსწორებდა, N95 სამედიცინო ნიღბით. ჟურნალისტს გადაცემა მიყავდა ცარიელი მანჰეტენიდან, არ იყო ვიზუალურად მრავალფეროვანი, როგორც ორი თვის წინ იყო სტუდიიდან, მაგრამ თავის მისიას ასრულებდა, ამბავს ყვებოდა და ასეთ დროს ყველაზე მნიშვნელოვანი ეს არის, რომ ამბავი მოყვე.

ბევრი ურთიერთსაპირისპირო, მცდარი ინფორმაცია ვრცელდება, ზოგი მიზანმიმართულად შეცდომაში შემყვანი, ზოგი არამიზანმიმართულად, მაგრამ მაინც დამაბნეველი და ამ შემთხვევაში, მედიის როლი არის ის, რომ მოყვეს რა ხდება, ფაქტებზე დაყრდნობით. ამას ქუჩიდანაც ახერხებს და არ სჭირდება, რომ ერთდროულად 7 კამერა იღებდეს.

---

რედაქცია: სტატიაში გამოთქმული მოსაზრებები ეკუთვნის საკუთრივ ნანა საჯაიას და არ წარმოადგენს FOX NEWS-ის ოფიციალურ პოზიციას

---

 

"კარგმა გაშუქებამ და მეცნიერებამ უნდა განასხვავოს ინფორმაციის ლეგიტიმური წყაროები ჭორების, ნახევრად-სიმართლეების, "გველის სამკურანლო ზეთის" ფინანსურად მოტივირებული რეკლამებისა და პოლიტიკურად მოტივირებული პროპაგანდისგან", - აღნიშნულია ესსეში, რომლის ავტორები ჰარვარდის უნივერსიტეტის ეპიდემიოლოგიის პროფესორები ბილ ჰენეჯი და მარკ ლიპსიჩი არიან. ესსე, სახელწოდებით, "როგორ გავაშუქოთ COVID-19-ის გავრცელება პასუხისმგებლობით", მათ სამეცნიერო ბლოგზე გამოაქვეყნეს. 

გთავაზობთ ბილ ჰენეჯის რჩევებს, რომელიც მან Journalist’s Resource-ს გაუზიარა.

1. შეარჩიეთ ექსპერტები ყურადღებით. მეცნიერების ერთ დარგში ნობელის პრემიის მიღება არ ნიშნავს იმას, რომ ეს ადამიანი მეცნიერების ყველა დარგში ერკვევა. არც დოქტორის ხარისხი და პრესტიჟულ სამედიცინო სკოლაში სწავლება არ აქცევს მას სხვა კონკრეტულ საკითხში კომპეტენტურ და ავტორიტეტულ მეცნიერად.

ე.წ დედლაინებისა და სხვა საინფორმაციო მედიასაშუალებებთან კონკურენციისას სიჩქარის გამო, ჟურნალისტები ხშირად ისეთ ადამიანებს უსვამენ შეკითხვებს, რომელთაც საკითხის შესახებ სპეციფიკური ცოდნა არ აქვთ ან რეპორტიორებს თავიანთ მოსაზრებებს სთავაზობენ. ბილ ჰენეჯის თქმით, საზოგადოებრივი ჯანდაცვის საკითხების გაშუქებისას ასეთ რესპონდენტებზე დაყრდნობით ინფორმაციის გავრცელება სახიფათოა, რადგან აუდიტორია საკუთარი თავისა და საყვარელი ადამიანების ჯანმრთელობის შესახებ გადაწყვეტილების მიღებისას სწორედ ახალ ამბებს ეყრდნობა.

“ეს პატარა ციტატები შესაძლოა სისულელე იყოს. გამაღიზიანებელია, როცა ისეთი ინფორმაცია ხვდება პრესაში, რომელიც ვიცი, რომ ხალხს შეაშინებს ან იმის ახსნა მომიწევს, რომ სიმართლეს არ წარმოადგენს", - აცხადებს ჰენეჯი.

პროფესორი ჟურნალისტებს მოუწოდებს მოძებნონ ისეთი მკვლევრები, რომლებიც კონკრეტულ საკითხში ერკვევიან, გამოცდილება და ცოდნა აქვთ. მისივე თქმით, უკეთესია თუ COVID-19-ის გაშუქებისას რამდენიმე მკვლევრისგან აიღებენ ინტერვიუს. "დაურეკეთ ოთხ ან ხუთ დამოუკიდებელ მეცნიერს, თუ ისინი ერთსა და იმავე პასუხს გაგცემენ კონკრეტულ საკითხზე, მაშინ თქვენს მასალაში ამ ინფორმაციის გამოყენება ღირს", - აცხადებს პროფესორი.

ამასთანავე, ბილ ჰენეჯი აღნიშნავს, რომ ჟურნალისტები უნდა ენდონ იმ მკვლევრებს, რომლებიც კითხვაზე პასუხის გაცემისას აღიარებენ, რომ საკითხთან დაკავშირებით სპეციფიკური ცოდნა არ აქვთ. "კარგი მკვლევარი ნათლად იტყვის "არ ვიცი" ან "ეს არ არის ჩემი კომპეტენციის სფერო".

2. განასხვავეთ ფაქტი, მოსაზრება და სპეკულაცია

კორონავირუსის გაშუქებისას მნიშვნელოვანია ჟურნალისტებმა ექსპერტების გამოცდილებისა და მტკიცებულებების შეფასების საფუძველზე განმარტონ რა იციან ამ ექსპერტებმა დანამდვილებით და რას ფიქრობენ, რომ იციან.

"მაგალითად, ვიცით, რომ ეს არის ბეტა-კორონავირუსი - ეს ფაქტია. თუმცა, თუ მკითხავთ, რამდენი ადამიანი მგონია რომ დაინფიცირდება - ეს უკვე სხვა რამეა", - განმარტავს ჰენეჯი. ახალი ამბები ნაკლებად უნდა ეყრდნობოდეს იმ საკითხებზე მოსაზრებებსა და სპეკულაციებს, რომლის შესახებაც მკვლევრებს ჯერ კიდევ მწირი ინფორმაცია აქვთ, მაგალითად, რატომ არის იმის ალბათობა ნაკლები, რომ ბავშვებს კორონავირუსის მძიმე სიმპტომები განუვითარდეთ.

3. გამოიყენეთ გამაფრთხილებელი წარწერა, როდესაც გამოუქვეყნებელი აკადემიური ნაშრომის კვლევის მიგნებებს აშუქებთ.

მკვლევრები თავიანთი კვლევების შედეგებს სამეცნიერო ჟურნალებში აქვეყნებენ, თუმცა რადგანაც გამოქვეყნების პროცესს შეიძლება თვეები ან ერთ წელზე მეტიც კი დასჭირდეს, მეცნიერები თავიანთი კვლევის მიგნებებს წინასწარ ასაჯაროებენ. ამ დოკუმენტს კი "პრეპრინტს" უწოდებენ.

მიუხედავად იმისა, რომ კორონავირუსის კვლევების ე.წ პრეპრინტები საზოგადოებას ვირუსის შესახებ უახლეს ინფორმაციაზე წვდომის საშუალებას აძლევს, ჟურნალისტებმა უნდა გაითვალისწინონ, რომ ამ მასალებს არ გაუვლია რეცენზირება - პროცესი, რომელიც კვლევითი საქმიანობის ხარისხის კონტროლისთვისაა შექმნილი და რომლის დროსაც ნაშრომს დარგის სხვა სპეციალისტი მკვლევრები ამოწმებენ.

ახალი კორონავირუსის შესახებ "პრეპრინტების" გამოქვეყნებამ უკვე გამოიწვია არაზუსტი ინფორმაციის გავრცელება. მაგალითად, რამდენიმე მედიასაშუალებამ ინდოელი მეცნიერების გამოუქვეყნებელი ნაშრომის გამოყენებით, არასწორად დააკავშირა COVID-19 და აივ ინფექცია. ამის შემდეგ კვლევა, რომელიც 31 იანვარს "პრეპრინტების" პლატფორმა bioRxiv-ზე იყო გამოქვეყნებული, სერვერიდან ამოიღეს.

4. დახმარება სთხოვეთ აკადემიკოსებს, შეგაფასებინოთ, რამდენად ღირებულია ახალი ამბებისთვის ახალი თეორიები და მტკიცებები. დეზინფორმაციის გავრცელების პრევენციისთვის მედიასაშუალებებმა უნდა გადაამოწმონ ოპ-ედებიც.

“თუ რაიმე ძალიან გასაკვირად, უჩვეულოდ ან მოულოდნელად გეჩვენებათ, რა თქმა უნდა შეამოწმეთ", - აცხადებს ჰარვარდის პროფესორი და მაგალითად მოჰყავს ბრიტანული მედიის მიერ გავრცელებული ინფორმაცია, რომ თითქოს, ახალი კორონავირუსი დედამიწაზე გასულ შემოდგომას ჩინეთში ჩამოვარდნილმა მეტეორმა გამოიწვია - აღნიშნულის შესახებ Express-ს ასტრონომიისა და გამოყენებითი მათემატიკის პენსიაში გასულმა პროფესორმა განუცხადა.

“დაუკავშირდით კომპეტენტურ პირს და უთხარით " ეს და ეს გავიგე და ცოტა გასაკვირია". თუ მე დამირეკავთ, ასეთ ინფორმაციაზე გამეცინება და გეტყვით "იდიოტივით გამოჩნდებით ამ მასალის გავრცელების შემთხვევაში", მაშინ, ალბათ, უნდა დაფიქრდეთ, სანამ მას გამოაქვეყნებთ", - აღნიშნავს ჰენეჯი.


ამავე მიზეზით უნდა გადამოწმდეს ოპ-ედებიც. მაგალითად, New York Post-ის მოსაზრების ერთ-ერთ სვეტში ნათქვამია, რომ კორონავირუსი შესაძლოა ბიოლოგიური იარაღია, რომელმაც ჩინური ლაბორატორიიდან გამოჟონა. თუმცა "მეცნიერული თვალსაზრისით, ბიოლოგიური იარაღის თეორიის არანაირი მტკიცებულება არ არსებობს", - აცხადებს ბილ ჰენეჯი. ჰარვარდის ეპიდემიოლოგიის პროფესორი" მოსახლეობის კვლევითი ინსტიტუტის" ( ორგანიზაცია, რომელიც პოპულაციის კონტროლს ეწინააღმდეგება) პრეზიდენტის ოპ-ედს "მეცნიერული ენით შემოსილ მოსაზრებად" აფასებს.

5. წაიკითხეთ იმ ჟურნალისტების მასალები, რომლებიც სამეცნიერო თემებს კარგად აშუქებენ.

ჰენეჯი რეკომენდაციას შემდეგ ჟურნალისტებს უწევს:

ჰელენ ბრენსველი - STAT-ის ინფექციური დაავადებებისა და საზოგადოებრივი ჯანდაცვის რეპორტიორი.

ედ იონგი - The Atlantic-ის სამეცნიერო ჟურნალისტი

კარლ ციმერი - The New York Times-ის მესვეტე.


წყარო:  journalistsresource.org

რატომ იზრდება, კიდევ უფრო მეტად, პანდემიის დროს, გადამოწმებული ინფორმაციის, სწორად დასმული კითხვებისა და აქცენტების და მაღალკვალიფიციურად შერჩეული რესპონდენტების როლი, რატომ არის მნიშვნელოვანი პერსონალური მონაცემების დაცვა, როგორ შეუძლია მედიას აიცილოს რასისტული ნარატივი და ადამიანების სტიგმატიზება - „მედიაჩეკერი“ საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის საბჭოს წევრს, მედიაექსპერტ ზვიად ქორიძეს ესაუბრა.

- ყველა ვთანხმდებით, რომ პანდემიის დროს მედიაზე მოთხოვნა გაზრდილია და გაიზარდა კეთილსინდისიერი და ხარისხიანი ჟურნალისტიკის საჭიროებაც. რატომ არის ახლა მედიის როლი განსაკუთრებული?

ახლა ყველაზე მნიშვნელოვანი და ფუნდამენტური ასპექტია რამდენად ინფორმირებულია მოსახლეობა ზოგადად და კონკრეტულად, საქართველოში.

ერთი მხრივ, ადამიანებს სჭირდებათ იმის ცოდნა, რა არის ეს ვირუსი, რამ გამოიწვია, როგორ ხდება მისი მუტაცია, გავრცელება; მეორე მხრივ, როგორ შეიძლება რომ ჩვენ ჰიპერბოლური წარმოდგენები კი არ შევიქმნათ მასზე, არამედ რეალურად წარმოვიდგინოთ როგორ შეგვიძლია გავუმკლავდეთ; და მესამე, როგორ შეიძლება მოიქცეს ასეთ დროს მოქალაქე. აქ ჩვენ ვსაუბრობთ მთლიანობაში იმაზე, რამდენად ინფორმირებულია მოქალაქე, როდესაც ასეთ სერიოზულ პრობლემაზეა საუბარი. ეს არის ჩემი აზრით ახლა მედიის ერთ-ერთი მთავარი დილემა - ინფორმირება, ზუსტი, გადამოწმებული ინფორმაციით.

საჭიროა ბევრი წყაროს მოძიება, დოკუმენტის გაცნობა, მაღალკვალიფიციური ადამიანების: მეცნიერების, ექიმების, მკვლევრების პოზიციების მოსმენა. თავისთავად მნიშვნელოვანია, რომ ინფორმაცია ვეძებოთ მაღალრეიტინგულ და გავლენიან სამეცნიერო ჟურნალებში, ან თუნდაც პოპულარულ მედიაში, ოღონდ სანდოობის მაღალი ხარისხის მქონე მედიაში.

---

რასისტული ნარატივი და  დისკრიმინაციის საფრთხეები

კორონავირუსის პანდემიას, დასაწყისში, თან ახლდა  რასისტული ნარატივი მედიაში. ამ თემაზე მოუსმინეთ ზვიად ქორიძეს

---

- სანდო წყაროების შერჩევის მნიშვნელობას უსვამთ ხაზს?

რა თქმა უნდა. მხოლოდ და მხოლოდ იმიტომ, რომ როგორც კი ჩვენ დავიწყებთ მარჩიელობას, როგორც კი ვიფიქრებთ, რომ ნახე, როგორი საინტერესო წყარო, საინტერესო რესპონდენტი ვიპოვე და ყურადღებას არ მივაქცევთ ამ წყაროს კვალიფიციურობას, ეს უკვე იქნება პრობლემა.

დღეს საკმაოდ დიდი ნაკადია ინფორმაციის, ადამიანებს ძალიან უჭირთ ტყუილ-მართალის გარჩევა, მკაფიო პოზიციის ჩამოყალიბება. ამიტომ, ამ ადამიანებს ჩვენ უნდა მივაწოდოთ ზუსტი ინფორმაცია. როგორც კი ვიწყებთ გარკვეული ვარაუდების გავრცელებას, ვარაუდებში ვგულისხმობ იმას, რომ ჰიპოთეტურ კითხვას დავსვამთ, რომელზეც ვერც რესპონდენტს ვპოულობთ, ვერც წყაროს და ასეთი ტიპის ინფორმაციას ვავრცელებთ, ამით ჩვენ ვიწვევთ ადამიანების სრულ დეზორიენტაციას.

დღეს რომ ქუჩაში გავიდეთ, 100 ადამიანი გავაჩეროთ და პრევენციის საშუალებებზე გამოვკითხოთ, უამრავ ვერსიას მოვისმენთ, ზოგი გვეტყვის, რომ ნიღაბია საჭირო, ზოგი ამას უარყოფს, ზოგს ნიორი გაახსენდება... საიდან იღებენ ეს ადამიანები ინფორმაციას? ის, რომ ინტერნეტ სივრცეში ძალიან ბევრი ინფორმაციაა, სრულებით არ არის საკმარისი დასკვნების გამოსატანად. ამ ინფორმაციის ანალიზი უნდა შევძლოთ მოქალაქეებმა და თუ მედია არ დაგვეხმარება ზუსტი ინფორმაციით, ჩვენ ეს გაგვიჭირდება.

---

იდენტიფიცირება/პერსონალური მონაცემების დაცვა 

ახალი კორონავირუსული ინფექციის მასშტაბების ზრდის პარალელურად, პროფესიულ წრეებში მსჯელობენ, უნდა გაასაჯაროოს თუ არა მედიამ ინფიცირებული ადამიანის ვინაობა, როდის არის ეს გამართლებული, სად გადის ზღვარი მაღალ საზოგადოებრივ ინტერესსა და პერსონალურ ინფორმაციას შორის - მოუსმინეთ ზვიად ქორიძეს

---

- მთელი საუბრის განმავლობაში თქვენ ხაზს უსვამთ ზუსტი ინფორმაციის მნიშვნელობას, რაც ცხადია, ზოგადადაც მნიშვნელოვანია, უბრალოდ ახლა გაასმაგებულად რადგან საქმე ადამიანების ჯანმრთელობასა და სიცოცხლეს ეხება?

არამხოლოდ ადამიანების ჯანმრთელობას, ეს ეხება ექსტრემალურ ვითარებას, როდესაც ადამიანები იღებენ გადაწყვეტილებას როგორ იმოქმედონ. ჩვენ პოსტმოდერნული ადამიანები ვართ, სხვა განზომილებაში ვცხოვრობთ, თანამედროვე ადამიანის მართვა რთულია, ის ახერხებს თავად მართვას, თავად ორგანიზებას, ახერხებს სწორად დაალაგოს მიღებული ინფორმაცია და ისე მოიქცეს, როგორც არის საჭირო ამ კონკრეტულ ვითარებაში. სამწუხაროდ, დღეს არ არის თვითორგანიზების მაღალი მაჩვენებელი, ვერ შეთანხმდა საზოგადოება, რომ პანდემიურ სურათს უნდა დაუპირისპირდეს, ოღონდ არა იმ რეგულაციით, რომელსაც დეკრეტში ჩაწერს პრეზიდენტი, არამედ, იმ თვითრეგულაციით, რომლითაც საჭიროა რომ მე დავიცვა ჩემი უსაფრთხოება, ჩემი ჯანმრთელობა, ჩემი სიცოცხლის უფლება და ასევე, შენი უსაფრთხოება და შენი სიცოცხლის უფლება. თუ მე ვარ ინფორმირებული, მაშინ ამის არც გაცნობიერება მიჭირს და არც შესრულება.

მაგრამ, ამაში მედია უნდა დამეხმაროს ზუსტი, გადამოწმებული ინფორმაციით. განსაკუთრებულად მაშინ, როცა ვხედავ, რომ ის ვისაც ევალება მიღებული გადაწყვეტილებების ახსნა, ამას ვერ ახერხებს. წინააღმდეგ შემთხვევაში სულ დარჩება კითხვა, რა მნიშვნელობა აქვს ქუჩაში სამნი ვივლით თუ ორნი, მანქანაში წინ დავსხდებით თუ უკან. და მერე ეს დისკუსია კარიკატურული გახდება, და როცა საკითხი კარიკატურული ხდება, მისი დაბრუნება საინფორმაციო ველში უკვე შეუძლებელია.

საქართველო ახლა არის ე.წ. დაპაუზებულ მდგომარეობაში, ასეთ მდგომარეობაში არის ბევრი ქვეყანა, სწორედ ის ქვეყნები, სადაც ვერ მოხერხდა საზოგადოების სრულყოფილად ინფორმირება და შესაბამისად საზოგადოებამ ვერ იმოქმედა. ჩვენ მოქალაქეებს ვთხოვთ, მოიქეცი ასე, მაგრამ ახსნის გარეშე ვერ მოიქცევა, რადგან ხიშტის და მათრახის მექანიზმით პანდემიას ვერ დაამარცხებ, პანდემიას ამარცხებ მხოლოდ და მხოლოდ შეგნებით და ეს შეგნება დგას ინფორმირებაზე.

---

⇒ ვრცლად იმ ეთიკური დილემების შესახებ, რაც ახალი კორონავისული პანდემიის გაშუქებისას გაჩნდა, წაიკითხეთ სახელმძღვანელოში, რომელიც საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიისა და IREX M-TAG პროგრამის ფარგლებში მომზადდა

• იხილეთ თავი - ეთიკური დილემები
  
  
• სახელმძღვანელოს ყველა თავი იხილეთ ამ ბმულზე

“ეთიკა, უსაფრთხოება და ფსიქიკური ჯანმრთელობა კორონავირუსული პანდემიის გაშუქებისას” - საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტია, COVID-19-ის გაშუქებასთან დაკავშირებით, მედიისთვის სახელმძღვანელო წესებს ამზადებს. ამ დროისთვის ქარტიას უკვე შემუშავებული აქვს დისტანციური მუშაობის ორგანიზების სახემძღვანელო წესები, კორონავირუსული პანდემიის პარალელურად მედიისთვის გაჩენილ სხვა გამოწვევებზე კი თემატურად დახარისხებულ რეკომენდაციებს ქარტია ეტაპობრივად გამოაქვეყნებს.

ქარტიის განცხადებით, კორონავირუსთან დაკავშირებული საკითხების გაშუქებისას, მედიას განსაკუთრებული როლი აკისრია და აუცილებელია ეთიკური ჟურნალისტიკის პრინციპების: სიზუსტე, სამართლიანობა, მიუკერძოებლობა და ა.შ. დაცვა. ამავდროულად, მედიას მართებს განსაკუთრებული სიფრთხილე ტერმინოლოგიის გამოყენებისას:

“ერთი მხრივ, მედიას კვლავ რჩება მთავარი, ანუ ინფორმაციის გამავრცელებლის ფუნქცია, მეორე მხრივ გაჩნდა ახალი გამოწვევა, მოქალაქეთა ცნობიერების ამაღლებისა და ვირუსის პრევენციისთვის აუცილებელი ღონისძიებების გაშუქების საჭიროების სახით. ამავდროულად, მთელი მსოფლიოს მასშტაბით მომატებულია დეზინფორმაციის ნაკადი, რაც მედიისთვის ქმნის ახალ გამოწვევას, დახარჯოს განსაკუთრებული ძალისხმევა ინფორმაციის გადამოწმებაში,” - ვკითხულობთ სახელმძღვანელოს წინასიტყვაობაში.

დისტანციური მუშაობის ორგანიზების ნაწილში, რომელიც ქარტიის გვერდზე უკვე გამოქვეყნებულია, მედიამენეჯერებისთვის და ჟურნალისტებისთვის რეკომენდაციებია გაწერილი. გზამკვლევში მოცემულია კონკრეტული რჩევები, რომლებიც უნდა გაითვალისწინონ მედიასაშუალებების წარმომადგენლებმა ვიდრე დისტანციურ რეჟიმზე გადავლენ და ასევე რა უნდა გააკეთონ იმ შემთხვევაში, თუ უკვე დისტანციურად მუშაობენ. ამავე ნაწილში ქარტია მედიასაშუალებებს სთავაზობს კონკრეტულ რეკომენდაციებსა და საჭირო რესურსებს კონტენტის გასამრავალფეროვნებლად.

დისტანციურ მუშაობასთან დაკავშირებული რამდენიმე რჩევა გზამკვლევიდან:

• ვიდრე დისტანციურად მუშაობის რეჟიმზე გადახვალთ, მოაწყვეთ სარედაქციო თათბირი და გაიარეთ ტექნიკური საკითხები - გუნდის რა ნაწილს შეუძლია სახლიდან მუშაობა და ვისთვის არის აუცილებელი ოფისში ყოფნა, სამუშაოს სპეციფიკიდან გამომდინარე;
• ვიდრე სახლიდან მუშაობის რეჟიმზე გადახვალთ, განსაზღვრეთ, რა ტიპის მასალები შეგიძლიათ მოამზადოთ სახლიდან და რა დაგჭირდებათ ამისთვის;
• არ დაივიწყოთ დღის დილით დაგეგმვის აუცილებლობა. არსებობს არაერთი პროგრამა, რომელიც ჯგუფური კონფერენციის გამართვის საშუალებას მოგცემთ. ასეთებია: www.zoom.us, www.hangouts.google.com, www.join.me, www.facebook.com/workplace
• დისტანციური მუშაობის რეჟიმში ახალი ვიდეოპროდუქციის შესაქმნელად, შესაძლოა, საარქივო ვიდეომასალა გამოიყენოთ, რომელსაც ახლებურად შეფუთავთ, რამდენიმე ვიდეოსგან ერთს დაამზადებთ, ონლაინრესურსებზე არსებულ ვიდეოებს გამოიყენებთ და ა.შ. ასეთ დროს, მთავარია, მიუთითოთ ვიდეოს წყარო, გადაამოწმოთ მისი ავთენტურობა და დაიცვათ საავტორო უფლებები;
• თუ არ გაქვთ კარგი მონაცემების კომპიუტერი და შესაბამისი სამონტაჟო პროგრამები, შეგიძლიათ ვიდეოს დასამონტაჟებლად მობილური აპლიკაციები გამოიყენოთ2 (KineMaster, Splice Quik, Adobe Premiere Clip, Magisto);
• ინტერნეტში უამრავი წყაროა, საიდანაც უფასოდ შეიძლება ისეთი ფოტოების გადმოწერა და გამოყენება, რომლებიც სხვადასხვა ამბავსაც შეესაბამება და, ამავე დროს, მაქსიმალურად აგაცილებთ თავიდან ერთი და იმავე ფოტოს ხშირად გამეორების რისკს (www.freepik.com, www.flickr.com).

ქარტიის მიერ შემუშავებული გზამკვლევი საერთაშორისო და საქართველოში მომუშავე მედიასაშუალებების, მედიაექსპერტებისა და ცალკეული ჟურნალისტების გამოცდილებას ეყრდნობა. მასში გათვალისწინებულია ადგილობრივი კონტექსტი და სპეციფიკა, ასევე, გამოყენებულია საქართველოსა და მსოფლიოში მედიის საკითხებზე მომუშავე ავტორიტეტული საერთაშორისო ორგანიზაციების ნაშრომები, მიგნებები, რჩევები და რეკომენდაციები.

“ვიმედოვნებთ, რომ ეს გზამკვლევი ქართულ რეალობაში გააჩენს საწყის ცოდნას პანდემიის მაღალი პროფესიული სტანდარტით გაშუქების თაობაზე, ამავდროულად, ჟურნალისტებს უფრო უსაფრთხოდ მუშაობაში დაეხმარება და ასევე, ხელს შეუწყობს პროფესიული დისკუსიების წამოწყებას ეპიდემიების, პანდემიებისა და ინფექციური დაავადებების გაშუქებასთან დაკავშირებულ თემებზე.” - ნათქვამია სახელმძღვანელოს წინასიტყვაობაში.

ქარტიის ინფორმაციით, მომავალ კვირას გზამკვლევის ახალი თავი გამოქვეყნდება, რომელიც ეთიკურ დილემებს შეეხება.

ჟურნალისტური ეთიკის ქარტია COVID-19-ის გაშუქების სახელმძღვანელო წესებს პროგრამის „მედია გამჭვირვალე და ანგარიშვალდებული მმართველობისთვის” (M-TAG) ფარგლებში ამზადებს, რომელსაც USAID-ის მხარდაჭერით IREX ახორციელებს.

---

გარეკანის ფოტო - www.nytimes.com

კორონავირუსის პანდემიის გაშუქებისას მედიის როლი განსაკუთრებულია. "ეთიკური ჟურნალისტიკის ქსელის" (EJN) დირექტორი ჰანა სტორმი საკუთარ ჟურნალისტურ გამოცდილებასა და კოლეგებთან საუბრებზე დაყრდნობით, მედიაში დასაქმებულ პირებს უზიარებს რჩევებს Covid-19-ის გაშუქებისას გასათვალისწინებელ ეთიკურ დილემებზე, ფიზიკური და ფსიქიკური უსაფრთხოების საკითხებზე.

1. პასუხისმგებლიანი და ეთიკური ჟურნალისტიკა უმნიშვნელოვანესია

კორონავირუსის გაშუქებისას აუცილებელია ეთიკური ჟურნალისტიკის პრინციპების: სიმართლის, სიზუსტის, სამართლიანობის, მიუკერძოებლობის, ანგარიშვალდებულების, დამოუკიდებლობისა და სხვათა დაცვა. კერძოდ:

მოერიდეთ სენსაციურობასა და პანიკის დათესვას ფოტოებისა და ტერმინების გამოყენებისას. მაგალითად, სუპერმარკეტების ცარიელი დახლების ამსახველი ფოტოების გავრცელებამ შესაძლოა დაძაბულობა გამოიწვიოს და პანიკა შექმნას.

მოერიდეთ რასის დასახელებას - არ არის საჭირო ყოველი ახალი შემთხვევის დადასტურებისას გაიმეოროთ საიდან წარმოიქმნა და გავრცელდა ვირუსი. მიუხედავად იმისა, რომ ვირუსის გავრცელების გეოგრაფიული არეალი გაფართოვდა, მაინც გვხვდება ადამიანთა კონკრეტული ჯგუფების მიმართ რასისტული და დისკრიმინაციული გაშუქების მაგალითები.

დარწმუნდით, რომ იცავთ ადამიანებს, რომელთაც ვირუსი შეეხოთ - მოერიდეთ დაინფიცირებულთა იდენტიფიცირებას - ნუ გაამჟღავნებთ მათ სახელსა და გვარს, ფოტოებს ან სხვა მაიდენტიფიცირებელ ინფორმაციას ნებართვის გარეშე. ამასთანავე, აღსანიშნავია, რომ არაერთმა საჯარო პირმა თვითონვე განაცხადა, რომ Covid-19-ითაა ინფიცირებული.

დაიცავით სიზუსტე და გააშუქეთ ფაქტები - მოერიდეთ ჭორებს და ნუ ეცდებით სპეკულირებას. ვირუსთან დაკავშირებით უამრავი დეზინფორმაცია ვრცელდება, ამიტომ უნდა იცოდეთ, როგორ ამოიცნოთ და გამოააშკარავოთ შეცდომაში შემყვანი ინფორმაცია. ეძებეთ და გამოიყენეთ ექსპერტების მოსაზრებები - დაწყებული სერტიფიცირებული მედიკოსებით დამთავრებული მეცნიერებით, თუმცა გაითვალისწინეთ, რომ სამეცნიერო რჩევები ხშირად იცვლება.

წარმოაჩინეთ კონტექსტი და აჩვენეთ ხალხს ავტორიტეტული და სანდო ინფორმაციის წყაროები და რესურსები.

ფრთხილად იყავით, როცა აჩვენებთ რუკებს, რომელზეც ვირუსის შემთხვევების გავრცელებაა ასახული - კიდევ ერთხელ, გამოიყენეთ კონტექსტის შესაბამისად და წარმოადგინეთ ინფორმაციის წყარო.

დაფიქრდით სამედიცინო ნიღბის მქონე ადამიანების ფოტოების გამოყენებისას - იკითხეთ რამდენად მნიშვნელოვანი ამბავი შეიძლება იყოს ამ ფოტოების გამოყენება თუ უბრალოდ ყურადღების მიპყრობისთვის გამოდგება? გაითვალისწინეთ, რომ მეცნიერების განცხადებით, ქირურგიული ნიღბები ვირუსისგან დაცვას არ უზრუნველყოფს.

2. იყავით ფიზიკურად უსაფრთხოდ

ჟურნალისტების საქმე ინფორმაციის მოპოვებაა, მაგრამ ეს არ უნდა მოხდეს მათი ჯანმრთელობის ხარჯზე.

Covid-19-ის პანდემიიდან გამომდინარე, სიტუაცია ისე სწრაფად იცვლება, რომ ჟურნალისტები და ახალი ამბების ორგანიზაციები უნდა ეცნობოდნენ და მიჰყვებოდნენ თავიანთი მთავრობის გადაწყვეტილებას იმის შესახებ, რა გავლენას მოახდენს ეს გადაწყვეტილებები მედიაზე. ასევე, უნდა ეცნობოდნენ "ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციისა" და შესაბამისი სამედიცინო სამსახურების სახელმძღვანელო წესებსა და მითითებებს.

ჟურნალისტები მუდმივად უნდა აკვირდებოდნენ თავიანთი ჯანმრთელობის მდგომარეობას და ვირუსის რომელიმე სიმპტომის გამოვლენის შემთხვევაში უნდა შეატყობინონ დამსაქმებელს. ასევე, უნდა დაიცვან ვირუსთან მიმართებაში იმ ქვეყნის პოლიტიკა, სადაც იმყოფებიან.

გარკვეული ჯანმრთელობის მდგომარეობის მქონე ჟურნალისტებმა, რომელიც მაღალი რიკის ჯგუფებში შედიან არ უნდა გააშუქონ ეს თემა.

ასეთ ვითარებაში ჟურნალისტებმა თან უნდა ატარონ კონკრეტული ადგილისთვის შესაბამისი აღჭურვილობა და უნდა შეაფასონ რისკები. ყველა ჟურნალისტს უნდა ჰქონდეს სამომავლო გეგმა იმ შემთხვევაში, თუ ცუდად გახდება და სამუშაოს შესრულებას ვერ შეძლებს. თუ ჟურნალისტი იმ ადგილიდან მუშაობს, სადაც მოსახლეობას სახლში დარჩენის ვალდებულება აქვს, მაშინ უნდა დარწმუნდეს, რომ აქვს შესაბამისი აღჭურვილობა: N95 ნიღბები, ხელთათმანები და სათვალეები.

3. როგორ უნდა მართოს ფსიქიკური ჯანმრთელობა ჟურნალისტმა

ეს პერიოდი ბევრი ადამიანისთვის სტრესულია. პროფესორი ენტონი ფაინშტაინის რჩევების გათვალისწინებით, ჟურნალისტებმა ფსიქიკურ ჯანმრთელობას შემდეგნაირად უნდა მიხედონ:

პირველ რიგში, მნიშვნელოვანია იმ ღირებული როლის აღიარება, რომელსაც ჟურნალისტიკა ასრულებს კრიზისის შედეგად დაზარალებული მოსახლეობისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი ინფორმაციის მიწოდებაში. იქნება ეს კორონავირუსის შემთხვევები, ჯანდაცვასთან დაკავშირებული სხვა კრიზისული სიტუაციები, კატასტროფები თუ კონფლიქტები.

მიუხედავად ამბის მასშტაბურობისა და მნიშვნელობისა, მასზე მუშაობა ჟურნალისტების ჯანმრთელობის ხარჯზე ხარჯზე არ უნდა მიმდინარეობდეს.

პროფესორ ფაინშტაინისა და ჰანა სტორმის რჩევები:

ჩამოწერეთ სია - რისი გაკონტროლება შეგიძლიათ და რისი არა. მაგალითად, თქვენ ვერ გააკონტროლებთ ვირუსს, მთავრობის რეაგირებას, საფონდო ბირჟებს, სხვების ქცევებს. თუმცა, თქვენ შეგიძლიათ აკონტროლოთ თქვენი ქმედებები, ამიტომ გაითვალისწინეთ შემდეგი:

• თქვენი სამუშაო მნიშვნელოვანია, მაგრამ მნიშვნელოვანია თქვენი ჯანმრთელობაც.
• დარწმუნდით, რომ გძინავთ საკმარისად.
• იკვებეთ სწორად; ეცადეთ თავი აარიდოთ ალკოჰოლისა და კოფეინის გადაჭარბებულად მიღებას, რამაც შესაძლოა შფოთვა გაზარდოს.
• დაისვენეთ სამსახურისგან როგორც ციფრულად , ისე ფიზიკურად.
• გამორთეთ ახალი ამბები და სოციალური მედია.
• აღიარეთ, რომ ნორმალურია თუ მძიმე სურათები და ამბები თქვენზე გავლენას ახდენენ
• თუ შეგიძლიათ, გაისეირნეთ.
• თუ გარეთ გასვლა არ შეგიძლიათ, შესვენების სხვა გზა გამონახეთ: მაგალითად, დახედეთ ფოტოებს, რომლებიც გაბედნიერებთ (მაგ: ცხოველების ფოტოები); სცადეთ მედიტაცია, უყურეთ კომედიას, წაიკითხეთ წიგნი.
• თუ შესაძლებელია დრო გაატარეთ ოჯახთან და მეგობრებთან - თუნდაც დისტანციურად. ონლაინ რეჟიმით მუშაობის გამო იზოლაცია დიდი პრობლემა შეიძლება გახდეს თქვენი ფსიქიკური ჯანმრთელობისთვის.
• თუ გჭირდებათ სამსახურისგან დასვენება, თავს გრძნობთ ფიზიკურად ან ფსიქიკურად ცუდად, ნუ შეგეშინდებათ თხოვნის. ჟურნალისტებს ხშირად დახმარებისთვის თხოვნა კარგად არ გამოგვდის. თუ ასე არ მოვიქცევით, უფრო ცუდად გავხდებით და ნაკლებად შევძლებთ მუშაობას.
• თუ ნიუსრუმის მენეჯერი ხართ, დარწმუნდით, რომ სხვებს აძლევთ მაგალითს. ნათლად ჩამოაყალიბეთ პოლიტიკა და პრიორიტეტები. მიუხედავად იმისა, რომ სიტუაცია ხშირად იცვლება ან დისტანციურად მუშაობთ, იყავით, რაც შეიძლება გამჭვირვალე. კერძოდ, ინფორმაცია იქონიეთ და გაითვალისწინეთ ისინი, ვინც შესაძლოა ამ სიტუაციაში უფრო მეტად დაუცველები იყვნენ.

იმის აღიარებით, რისი კონტროლიც არ შეგიძლიათ, ნაკლებ ემოციურ ენერგიას დახარჯავთ და ნაკლები იქნება შანსი იმისა, რომ გადაიწვებით.

"ფაქტია, რომ ჩვენ ვერ ვაკონტროლებთ, რამდენ ხანს გასტანს ეს ამბავი (კორონავირუსის გავრცელება) და ყველა შანსია იმისა, რომ ეს დიდხანს გაგრძელდება. სრული გაურკვევლობა შფოთვას ზრდის. საჭიროა საკუთარი თავები ხანგრძლივი პერიოდისთვის შევამზადოთ. იმედია, ზემოთ მოყვანილი რჩევების გათვალისწინებით, როგორც ჟურნალისტური საზოგადოება, ისე ინდივიდები, უკეთესად მოვახერხებთ ამას", - წერს ჰანა სტორმი.

---

ამავე თემაზე: 9 რჩევა ჟურნალისტებისთვის კორონავირუსის გაშუქებით გამოწვეულ სტრესთან საბრძოლველად

მეტი რესურსი: https://dartcenter.org/resources/covering-coronavirus-resources-journalists

წყარო: https://ethicaljournalismnetwork.org/media-ethics-safety-and-mental-health-reporting-in-the-time-of-covid-19

არღვევს თუ არა ჟურნალისტი პროფესიულ ეთიკას, როდესაც COVID 19-ით ინფიცირებულის ვინაობას ასაჯაროებს? - ამ კითხვაზე სწორი პასუხის გასაღები იმის გარკვევაშია, რამდენად ემსახურება ეს საზოგადოებრივ თუ საჯარო ინტერესს.

ბოლო დროს საქართველოში თითქოს ისე შემართებით აღარ დასდევს მედია საცხოვრებელ სახლებში ან მიკროავტობუსებში COVID 19-ით ინფიცირებულ ან ამ ვირუსის გამო კარანტინსა თუ თვითიზოლაციაში მყოფ ადამიანებს, როგორც ეს პირველ დღეებში ხდებოდა. თუმცა მაინც მოვახერხეთ არაერთი პაციენტის გაცნობა და შემდეგ მათი საჯაროდ გაკიცხვა და დაგმობა. ვიცით, ვინ არის პაციენტი #5, რომელმაც კიდევ რამდენიმე ადამიანი დააინფიცირა. მის საჯარო ლანძღვა-გინებას მოჰყვა ე.წ. “სინანულის წერილი”, რომელიც თავად პაციენტმა დაწერა მოსაბოდიშებლად. მედიამ გაგვაცნო ერთ-ერთი კერძო სასტუმროს მფლობელის დაინფიცირების ამბავი, გვითხრა, რომ მისი ცოლიც დადებითი აღმოჩნდა COVID 19-ზე, რომელიც ერთ-ერთი კერძო ფონდის ხელმძღვანელი რგოლის წევრია და ა.შ.

საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიაში ამ საკითხზე კონკრეტული დაზარალებულების ან სხვა პირების განცხადებები ჟურნალისტების წინააღმდეგ ჯერ არ შესულა. შესაბამისად, არ ვიცით, როგორი იქნებოდა ქარტიის საბჭოს ვერდიქტი.

ქარტიის მე-10 პრინციპის მიხედვით, “ჟურნალისტმა პატივი უნდა სცეს ადამიანის პირად ცხოვრებას და არ შეიჭრას პირად ცხოვრებაში, თუ არ არსებობს განსაკუთრებული საზოგადოებრივი ინტერესი”.

სამედიცინო დიაგნოზი და ჯანმრთელობის მდგომარეობის შესახებ ინფორმაცია ადამიანის პირადი ცხოვრების ნაწილია. შესაბამისად, ქარტიის ეს პრინციპი ცალსახად ავალდებულებს ჟურნალისტს, არ გაამჟღავნოს პირის ჯანმრთელობის შესახებ ინფორმაცია, თუკი არ არსებობს განსაკუთრებული საზოგადოებრივი ინტერესი.

რა შემთხვევაში შეიძლება იყოს გამართლებული საზოგადოებრივი ინტერესით პირის ჯანმრთელობის მდგომარეობის შესახებ ინფორმაციის გასაჯაროება? - ეს საკითხი განსაკუთრებით აქტუალური გახდა მთელ მსოფლიოში, რომელიც უკვე ორი თვეა ჩართულია პანდემიასთან ომში, რომელიც COVID 19-ის სახით დაატყდა თავს.

ევროპის დამოუკიდებელი პრესის საბჭოების ალიანსში ბოლო დღეებში აქტიური განხილვის საგანი გახდა სწორედ ეს საკითხი, შეიძლება თუ არა მედიაში COVID 19-ით ინფიცირებული პირების ვინაობის გასაჯაროება?

როგორც გაირკვა, გერმანიის პრესის საბჭომ ამ კუთხით მიიღო უკვე პირველი საჩივარი ინფიცირებული წყვილისგან, რომლებიც ადვილად იდენტიფიცირებადი აღმოჩნდნენ სტატიაში, რომელიც ერთმა რეგიონულმა გაზეთმა გამოაქვეყნა. პრესის საბჭოს ჯერ გადაწყვეტილება არ მიუღია, თუმცა, გერმანიაში პრესისთვის მოქმედი ეთიკის კოდექსის მიხედვით, “ფიზიკური ან მენტალური დაავადება ან მიღებული ტრავმები პირის პირადი ცხოვრების სფეროა. როგორც წესი, პრესამ თავი უნდა აარიდოს დაავადებებისა და ტრავმების შესახებ რეპორტინგს, თუკი არ აქვს იმ პირთა თანხმობა, ვისაც ეს მასალა ეხება”.

ავსტრიაში შესაძლოა პრესის საბჭომ თვითინიცირებით განიხილოს საჩივარი ერთ-ერთ საქმეზე, როცა პაციენტის ვინაობა (ფოტო და სახელი) გასაჯაროვდა მედიაში. ის იყო ერთ-ერთი პირველი ადამიანი, რომელიც ავსტრიაში ამ ინფექციაზე შემოწმების შედეგად დადებითი აღმოჩნდა მას შემდეგ, რაც რამდენიმე დღე იმყოფებოდა საავადმყოფოში და მკურნალობდა გრიპზე.

ბოსნია-ჰერცეგოვინაში პრესის საბჭომ რამდენიმე საჩივარი მიიღო ისეთ სტატიებზე, რომლებიც ავრცელებდნენ ყალბ ან დაუდასტურებელ ცნობებს COVID 19-ზე როგორც ონლაინ, ისე ბეჭდურ მედიაში, მაგრამ ჯერ არ ყოფილა შემთხვევა, როცა პაციენტის იდენტიფიცირება მოხდა. ბოსნია-ჰერცეგოვინის პრესის საბჭოში მიაჩნია, რომ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული ინფორმაცია არის პირის პირადი ცხოვრების საკითხი და არ არსებობს მიზეზი, ასეთ სიტუაციაშიც კი, როგორშიც დღეს არის მსოფლიო, რომ გასაჯაროვდეს დაავადებული ადამიანის ვინაობა: გამონაკლისია საჯარო პირები და ესეც უნდა მოხდეს მათი ნებართვით.

საფრანგეთის მედიასაბჭოში აცხადებენ, რომ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული საკითხი არის პირადი ცხოვრების განუყოფელი ნაწილი და ფრანგული მედია ამას ცალსახად იცავს. ჯერჯერობით მხოლოდ რამდენიმე პერსონა იყო დასახელებული მედიაში, ვისაც შეეხო კორონავირუსი. ესენია, მთავრობის 2 წევრი და 18 პარლამენტარი, რომლებიც აღმოჩნდნენ ინფიცირებულები. მათი უმრავლესობა კარანტინშია ან თვითიზოლაციაში. მათი ვინაობა მათივე ოფისების მიერ გასაჯაროვდა. საფრანგეთის პრესის საბჭოს ცნობით, ორივე შემთხვევაში გასაჯაროებით აიხსნა ის, თუ რატომ აღარ ჩანდნენ ეს პოლიტიკოსები საჯაროდ და მეორეს მხრივ, ეს იყო ერთგვარი დამხმარე მესიჯი იმისა, რომ არავინაა დაცული ამ ვირუსისგან. “ეს მიზეზები კი ნამდვილად არის საჯარო ინტერესის საგანი და შესაბამისად, პრესამ მათი სახელები გაასაჯაროვა”, - მიაჩნიათ საფრანგეთის პრესის საბჭოში.

კანადის პრესის საბჭოს შეფასებით, ჯანმრთელობის მდგომარეობის შესახებ ინფორმაცია არის პერსონალური ინფორმაცია, ხოლო დაავადებული ინდივიდების იდენტიფიცირება ემსახურება საზოგადოების ცნობისმოყვარეობის დაკმაყოფილებას და არა საჯარო ინტერესს. მათი შეფასებით, ინფორმაცია ასაკზე, სქესზე, რეგიონზე ან საცხოვრებელ მუნიციპალიტეტზე ემსახურება საჯარო ინტერესს, რომელიც ეხმარება პანდემიის გავრცელების ბუნების გაგებას და შესაბამისად, ეს ინფორმაცია შუქდება მედიაში. ერთი გამონაკლისი შეეხებოდა კანადის პრემიერ-მინისტრის ცოლს, რომელმაც თავად მოახდინა თვითიდენტიფიცირება და განაცხადა, რომ თვითიზოლაციაშია. ამ ინფორმაციის მიწოდებით აიხსნებოდა ის, თუ რატომ გაქრა ის საჯარო სივრციდან.

ევროპის ქვეყნებში მოქმედი ქცევის კოდექსები მედიას უზღუდავს პირადი ცხოვრების გაშუქებას, დაავადების შესახებ ინფორმაცია კი არის პირადი ცხოვრების განუყოფელი ნაწილი.

ბელგიის პრესის საბჭოში მიიჩნევენ, რომ შეუძლებელია გაამართლო საჯარო ინტერესით ინფიცირებულის იდენტიფიცირება. მათი შეფასებით, ჟურნალისტებს შეუძლიათ თქვან, რომ ეს საჯარო ინტერესი არის ინფექციის გავრცელების რისკი. მაგრამ როცა უკვე დადასტურებულია კონკრეტული პირის დიაგნოზი ან მიღებულია ზომები და კარანტინში და იზოლაციაშია გადაყვანილი პირი, უკვე აღარ შეიძლება არგუმენტი იყოს ის, რომ ინფექცია გადამდებია.

“სხვა დაავადებებიც არის გადამდები, მაგრამ ჩვენ არ ვასაჯაროებთ კონკრეტული დაავადების მქონე ადამიანების ვინაობას, გავიხსენოთ თუნდაც აივ/ინფექცია”, - აცხადებენ ბელგიის პრესის საბჭოში.

შვეიცარიის პრესის საბჭოს განცხადებით, გამონაკლისი შემთხვევები, როცა შეიძლება COVID 19-ის დიაგნოზის მქონე პაციენტების გასაჯაროება, უკავშირდება საჯარო პირებს - პოლიტიკოსებს და მაღალი თანამდებობის პირებს. ანალოგიური მიდგომა აქვს შვედეთის პრესის საბჭოსაც. მათი შეფასებით, დაცული უნდა იყვნენ კერძო პირები, მაგრამ შესაძლოა იყოს საჯარო ინტერესი მაშინ, როცა ისეთი პირი ხდება ავად, რომელსაც საზოგადოების წინაშე აკისრია გარკვეული ვალდებულებები.

განსხვავებული პრობლემის წინაშე დგანან უნგრეთში ჟურნალისტები, სადაც სახელმწიფო უწყებები მალავენ ინფორმაციას ისეთ საკითხზეც კი, როგორიცაა ეპიდემიის გავრცელების გეოგრაფიული არეალი იმ მოტივით, რომ ამით დაირღვევა პერსონალური ინფორმაციის საიდუმლოება. ჟურნალისტები კი ითხოვენ ამ ინფორმაციას იმ მოტივით, რომ ეს საზოგადოებრივი ინტერესის საგანია, რომ ხალხმა იცოდეს, რომელ ქალაქებში ან ქვეყნის რა ნაწილშია ინფექცია გავრცელებული.

COVID 19-თან დაკავშირებით ზოგიერთმა ქვეყანამ საგანგებო მდგომარეობა გამოაცხადა და მედიას ამ თემების გაშუქებაზე სხვადასხვა სახის შეზღუდვები დაუწესა. თურქეთში რამდენიმე ჟურნალისტი დააპატიმრეს კიდეც. სომხეთში ნებადართული მხოლოდ ოფიციალური ინფორმაციის გავრცელებააა. საქართველოში ჟურნალისტებს საჯარო ინფორმაციაზე წვდომა შეეზღუდათ. ამასთან, დაავადებულთა შესახებ გარკვეულ ცნობებს პერსონალურ მონაცემთა შესახებ კანონზე აპელირებით აღარ გასცემენ შესაბამისი უწყებები.

შეცვლილი დღის წესრიგი და საინფორმაციო ბადე, დისტანციური მუშაობა, გახშირებული სპეციალური გამოშვებები - ბოლო რამდენიმე თვეა, მას შემდეგ, რაც კორონავირუსი პანდემიად გამოცხადდა, ყოველდღიურობის მსგავსად, რადიკალურად შეიცვალა ყველაფერი მედიასამყაროშიც. აღმოჩნდა, რომ კორონავირუსით მედია იმაზე მეტად არის დაინტერესებული, ვიდრე ეს ებოლას შემთხვევაში იყო და ამ თემაზე მსოფლიო მასშტაბით 23-ჯერ მეტი დაიწერა.

ამ დროის მონაცემებით, COVID-19 მსოფლიოს 190-ზე მეტ ქვეყანასა და ტერიტორიულ ერთეულშია გავრცელებული. ინფიცირებულთა რიცხვი 436 159-ს აღწევს, ვირუსისგან განკურნებულია 111 847 ადამიანი, გარდაცვლილთა რიცხვმა კი უკვე მიაღწია 19 648-ს.

COVID-19-ის პირველი შემთხვევა საქართველოში 26 თებერვალს გამოვლინდა. დღეის მდგომარეობით, კორონავირუსით ინფიცირებულია 73 ადამიანი, მათგან 10 პაციენტი უკვე სრულად გამოჯანმრთლდა. 21 მარტიდან ქვეყანაში საგანგებო მდგომარეობაა გამოცხადებული, 23 მარტიდან კი კარანტინის რეჟიმი მოქმედებს ბოლნისისა და მარნეულის მუნიციპალიტეტებში.

ახალი გადამდები დაავადებები საზოგადოებაში შიშს იწვევს, რადგანაც ისინი ჯერ შესწავლილი არ არის და შედეგებიც არაპროგნოზირებადია. შესაბამისად, მის შესახებ ინფორმაციის სწორად გავრცელება უკიდურესად მნიშვნელოვანია.

ეპიდემიური დაავადებების გაშუქებისას განსაკუთრებული ყურადღება ენიჭება, თუ როგორ კონტექსტში და რა ფორმით აწვდის მედია საზოგადოებას ინფორმაციას. ამ უკანასკნელს, შეიძლება ითქვას, რომ გადამწყვეტი როლი აკისრია. შესაბამისად, ჟურნალისტს ასეთ თემებზე მუშაობისას მაქსიმალური ყურადღების, პასუხისმგებლობისა და სიფრთხილის გამოჩენა მართებს.

ეპიდემიური და ინფექციური დაავადებები, ხშირ შემთხვევაში არა მხოლოდ საზოგადოებრივი ჯანდაცვის, არამედ ინფორმაციულ კრიზისადაც შეიძლება იქცეს. ეპიდემიების გაშუქების დროს, დაავადების შესახებ კონკრეტული მეცნიერული ფაქტებისა და ჭორების გავრცელებით, ჟურნალისტები ერთი მხრივ, საზოგადოებრივ ნდობას განამტკიცებენ, ხოლო მეორე მხრივ მას ანგრევენ კიდეც ხოლმე.

მედიის მიერ კორონავირუსის თემის გაშუქებაზე დაკვირვებამ აჩვენა, რომ ხშირი იყო შემთხვევები, განსაკუთრებით საწყის ეტაპზე, როცა მედიასაშუალებები საკითხს ისეთ კონტექსტში წარმოაჩენენ, რაც მოსახლეობაში პანიკისა და შიშის დათესვას უწყობდა ხელს.

მკვლევრები ამბობენ, რომ მთავარი ხაზი, რაც მედიის მიერ კორონავირუსის თემის გაშუქებისას გამოიკვეთა, ეს „შიში“ იყო. მედიის დიდმა ნაწილმა თემის გაშუქებისას ისეთი სიტყვები და ფრაზები („შიში“, „საშიში“, „შეშინებული“, „მკვლელი ვირუსი“ „მომაკვდინებელი დაავადება“ და ა.შ.) გამოიყენა, რომელიც მოსახლეობაში დაავადების მიმართ სწორედ შიშსა და პანიკას აძლიერებდა.

თუკი H1N1-ის გაშუქებისას, მედიის მთავარი ხაზი „განგაშზე“ გადიოდა, კორონავირუსის შემთხვევაში მედიამკვლევრები მედიის მიერ „შიშისა“ და „პანიკის“ დათესვის პრაქტიკაზე მიუთითებენ. მათი თქმით, როდესაც თემა მედიის ყურადღების ცენტრში ექცევა, საზოგადოებისთვის ის მეტად საყურადღებო ხდება და მედია ადამიანების ემოციებისა და შიშების მართვაში გადამწყვეტ როლს თამაშობს.

სპეციალისტები მიიჩნევენ, რომ ეპიდემიის დროს, პასუხისმგებლიანი ჟურნალისტები სიტუაციის მართვაში პარტნიორობას ცდილობენ, საკუთარი სიცოცხლის რისკის ფასად საზოგადოების სათანადო ინფორმირებას ემსახურებიან და მოსახლეობის დაშინებას არ ცდილობენ. ამასთან, მათივე რწმენით, მედიამ საზოგადოებას მეტი ინფორმაცია თავად ვირუსის, უსაფრთხოების წესებისა და ინფექციისგან თავდაცვის მექანიზმების შესახებ უნდა მიაწოდოს


ეპიდემიების გაშუქებისას, არანაკლები მნიშვნელობა ჟურნალისტების მიერ უსაფრთხოების წესების დაცვას ენიჭება. ჟურნალისტთა უფლებების დამცველმა საერთაშორისო ორგანიზაციამ (CPJ) იმ ჟურნალისტებისთვის, რომლებიც კორონავირუსის თემაზე მუშაობენ უსაფრთხოების წესები გამოაქვეყნა.

წინასწარი მომზადების პერიოდი

• იმ ქვეყანაში გამგზავრებამდე, სადაც ვირუსია დაფიქსირებული, დარწმუნდით, რომ ადგილზე დაავადების პროფილაქტიკისთვის ყველა საჭირო საშუალება არსებობს;
• არ გაემგზავროთ თუკი ავად ხართ. გახსოვდეთ, რომ საერთაშორისო და რეგიონულ აეროპორტებში, ასევე სხვა სახის ტრანსპორტში მგზავრების შემოწმება მიმდინარეობს და აღნიშნულისთვის მზად უნდა იყოთ.
• გაეცანით ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მიერ გავრცელებულ სპეციალურ ინფორმაციას.
• მოიძიეთ თქვენი დანიშნულების ადგილზე კორონავირუსის უსაფრთხოების წესების კუთხით არსებული ვითარება.
• აგრეთვე, გაითვალისწინეთ, რომ ბევრმა ქვეყანამ ვირუსის რისკის გამო ფრენები შეაჩერა ან შეზღუდა, აგრეთვე საზღვრები ჩაკეტა და მიმოსვლა შეწყვიტა.

• მოერიდეთ იმ ადამიანთან ახლო კონტაქტს, რომელსაც დაავადების შესაძლო ნიშნები აღენიშნება (ხველა, ცემინება).
• რეგულარულად დაიბანეთ ხელები საპნით ან გაიწმინდეთ ანტიბაქტერიული სითხით.
• გამოიყენეთ დამცავი ხელთათმანები ინციფირების ადგილზე მისვლისას, მაგალითად სამედიცინო დაწესებულებასთან მიახლოებისას. აგრეთვე, შესაძლოა, აუციელებელი გახდეს სხვა დამცავი სამედიცინო აღჭურვილობის - სახის სრული პირბადისა და შესაბამისი კოსტიუმის გამოყენებაც.
• ინფიცირების ადგილზე მუშაობისას გამოიყენეთ ერთჯერადი ან წყალგაუმტარი ფეხსაცმელი, რომელიც ადგილის დატოვების შემდეგ აუცილებლად შესაბამისად უნდა გაიწმინდოს. ყოველთვის მიჰყევით შესაბამის ადგილობრივ უსაფრთხოების ინსტრუქციებს.

---

უსაფრთხოების წესები ჟურნალისტებისთვის, რომლებიც კორონავირუსის თემას აშუქებენ, საქართველოს დაავადებათა კონტროლის ცენტრმაც გამოაქვეყნა. რეკომენდაციები ეხება ინტერვიუს აღების პროცესსა და მუშაობას შესაძლო ინფირცირებულ ადამიანთან. ამ რეკომენდაციებს შორის არის ინტერვიუს წარმოება მიკროფონის დამჭერი გრძელი ჯოხით, მიკროფონის გამოყენება ღრუბლის გარეშე, უსაფრთხო დისტანციის შენარჩუნება და ა.შ

• უსაფრთხოების რა წესები უნდა დაიცვან ჟურნალისტებმა კორონავირუსის შემთხვევების გაშუქებისას - NDCD-ის რეკომენდაციები

ერთგვარი გზამკვლევი როგორ უნდა უზრუნველყონ მედია მენეჯერებმა მათი თანამშრომლების შრომის უსაფრთხოება და თავად ჟურნალისტებს რა მარტივი წესების დაცვა შეუძლიათ, სპეციალურად “მედიაჩეკერისთვის” Safe ინიციატივა, IREX-მაც მოამზადა. ამ წესების დაცვა განსაკუთრებულ ძალისხმევასა და დიდ ფინანსურ დანახარჯს არ მოითხოვს.

გაეცანით ამ წესებს:

რჩევები ჟურნალისტებს კორონავირუსის გაშუქებასთან დაკავშირებით

---

• დააკვირდით საკუთარ ჯანმრთელობას მუშაობის ადგილის დატოვების შემდეგ და დააკვირდით რესპირატორული ნიშნების გამოვლინებას მომდევნო 14 დღის განმავლობაში.
• რესპირატორული ნიშნების აღმოჩენის შემთხვევაში აცნობეთ დამქირავებელს და მიმართეთ შესაბამის სამედიცინო დაწესებულებებს.

მხოლოდ ეთიკური გაშუქება და შრომის უსაფრთხოების დაცვა არ არის ის გამოწვევა, რის წინაშეც მედიასამყარო ახალმა Covid-19-მა დააყენა. ფსიქოლოგები ამბობენ, რომ COVID-19-ის პანდემიის მუდმივად განახლებად რეჟიმში გაშუქება ბევრი ჟურნალისტისთვის შეიძლება სტრესული იყოს.

ქვემოთ რამდენიმე მასალას გთავაზობთ, რომლებიც სტრესის მართვაში დაგეხმარებათ:

• 9 რჩევა ჟურნალისტებისთვის კორონავირუსის გაშუქებით გამოწვეულ სტრესთან საბრძოლველად
• არაყოველდღიურობის ფსიქოლოგია

---

მომზადებულია cpj.org-ის, theconversation.com-ისა და journalofethics.ama-assn.org-ის მასალების გამოყენებით.

მომზადებულია SAFE ინიციატივა, IREX ის მიერ

---

გლობალური კატასტროფების ერთ-ერთი დამახასიათებელი ნიშანი უნივერსალობაა. ადამიანები პანდემიის შედეგებს მსოფლიოს მასშტაბით ერთდროულად განიცდიან. ეს ერთი მხრივ, გვაძლევს ძალას რადგან ჩვენ მარტო არ ვართ ამ გამოწვევის წინ და სამყარო ერთიანია „ისე როგორც არასდროს“, მეორე მხრივ, ბიოლოგიურ დონეზე, გვიაქტიურდება თვითგადარჩენის რეჟიმი, რომლის ქცევითი და ემოციური გამოხატულებაც ყველას ინდივიდუალური ელფერებით გვაქვს შეფერადებული. ერთი „ღლიცინებს“, მეორე „პანიკიორობს“, მესამე „სასოწარკვეთაშია“, მეოთხე „მოხალისეობისათვის“ ემზადება რომ სამყარო გადაარჩინოს და ა.შ. მარტივია ამ მრავალფეროვნებაში საკუთარი ელფერების დანახვა, რომელიც ერთი ადამიანის შიგნით სხვადასხვა დოზით შეიძლება იყოს გამოხატული.

ასეთ სიტუაციაში ჟურნალისტები და მედია პროფესიონალები მოწინავე ხაზზე არიან, რათა დროულად მიაწოდონ საზოგადოებას სანდო პირველწყაროებიდან სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი ინფორმაცია. მოწინავე ხაზზე ყოფნას კი თავისი ფიზიკური და ფსიქოლოგიური რისკები აქვს. ერთი მხრივ, ჟურნალისტებიც იგივე ადამიანები არიან, ვისაც თოთოეული ჩვენთაგანივით გადარჩენის რეჟიმში უწევს ამჟამად არსებობა - შფოთვასა და ფიზიკურ საფრთხეებთან გამკლავება; ხოლო მეორე მხრივ, ეს ის პროფესიონალები არიან, ვისი ცხოვრების არსი ხშირ შემთხვევაში საკუთარი სიცოცხლის რისკის ფასად მნიშვნელოვანი ინფორმაციის მოპოვებაა და ეს პოზიტიურად, გამბედაობად, თავდადებად აღიქმება.

გადარჩენის რეჟიმში, შფოთვით და ფიზიკური საფრთხით გაჯერებულ სიტუაციაში, ადამიანის ტვინს არ შეუძლია ზედმეტი ენერგია ხარჯოს განსჯაში, აწონ-დაწონვაში, რთული ჩახლართული და მაღალფარდოვანი ნააზრევების გაგებაში, ამიტომ ამ დროს მოკლე კონსტრუქციული რჩევები და მარტივად შესასრულებელი ქცევითი წესები (ინსტრუქციები) გვჭირდება, რომელსაც ერთხელ გავიაზრებთ, გავითავისებთ და მარტივად მივყვებით. სასურველია, ეს წესები თვალსაჩინო იყოს - სამუშაო მაგიდასთან გაკრული სტიკერის და ტელეფონში შენახული ფოტოს სახით. მოკლედ, გთავაზობთ რამდენიმე საეთაშორისოდ აღიარებულ რეკომენდაციის, შესაბამისი ახსნით რათა უკეთ გავითავისოთ ეს წესები .


⇒ საკუთარი თავის მოკითხვა - ყოველდღე, შეეკითხეთ საკუთარ თავს: როგორ ვარ? რას ვგრძნობ სხეულში? რა წუხილებზე მეფიქრება ხშირად? 

როდესაც გადიხართ პოტენციურად მაღალი რისკის პირობებში სამუშაოდ, ბუნებრივი და ნორმალურია გრძნობდეთ შფოთვას და შიშს. თქვენზეა დამოკიდებული აქციოთ ეს შიში და შფოთვა თქვენს მეგობრად და გადამრჩენელად - მიიღეთ იგი, როგორც არსებული კრიზისული, გაურკვეველი სიტუაციის განუყრელი ნაწილი. გაითვალისწინეთ, თუკი ამ შფოთვას უყურადღებოდ დატოვებთ, თუკი თქვენს სხეულს არ მოუსმენთ, ამან შეიძლება ასახვა ჰპოვოს თქვენ მომზადებული მასალის ხარისხზე, თქვენ მიერ პანდემიის საკითხისგან დამოუკიდებელ, სხვა ემოციებზე, ქცევებზე, აზრებსა და ურთიერთობებზე. 

⇒  სოციალური მედია და ვირტუალური ურთიერთობები - ყველას გვინდა ვიყოთ მოვლენების ეპიცენტრში, არაფერი გამოგვრჩეს და არსებული ვითარების გამო ყველა ჩვენმა კომუნიკაციამ გადაინაცვლა ონლაინ, შესაბამისად, უამრავი „ჩათ“ ჯგუფების წევრები ვართ და ვცდილობთ არაფერი გამოგვრჩეს.

 

ზომიერება აქაც ოქროს წესია, ეცადეთ განსაზღვროთ პრიორიტეტები ვირტუალურ ცხოვრებაში და გამოითავისუფლოთ მეტი დრო საკუთარი თავის გასანებივრებლად.

⇒  ფიზიკური უსაფრთხოება და სოციალური დისტანციის დაცვა - ეს შესაძლოა გადამრჩენელი აღმოჩნდეს ველზე ყოფნისას, ინტერვიუს ჩაწერისას, დაინტერესებულ ცნობისმოყვარე ადამიანებთან ურთიერთებისას ველზე, კოლეგებთან თუ უბრალოდ მაღაზიას და აფთიაქში რიგში დგომისას. 

გაითვალისწინეთ, რომ უსაფრთხოების მიმდინარე რეკომენდაციების შეძლებისდაგვარად დაცვა სხვადასხვა კონტექსტში, გარდა ფიზიკური დაცულობასა გააუმჯობესებს თქვენს ფსიქოლოგიურ მდგომარეობას და შრომისუნარიანობას, რადგან როდესაც იცი რომ დაუცველი ხარ, ბევრი სხვადასხვა აზრი და განცდა მოდის თავში ერთდროულად, რაც გავლენას ახდენს პროფესიულ საქმიანობაზეც.


თუ თქვენ მენეჯერი ხართ, გაითვალისწინეთ, როგორ გავლენას ახდენს ფიზიკური რისკი თქვენი თანამშრომლების ფსიქოლოგიურ მდგომარეობაზე და პროფესიონალიზმზე, უზრუნველვყავით სახლიდან მუშაობის პირობების ხელშეწყობა როდესაც არ არსებობს განსაკუთრებული აუცილებლობა სხვადასხვა თავშეყრის ადგილებზე და ღონისძიებებზე თქვენი თანამშრომლების გასაგზავნად. დამატებითი რჩევები ჟურნალისტებისა და მედია მენეჯერებისთვის ფიზიკურ უსაფრთხოებასა და პანდემიის დროს მოქმედებაზე, შეგიძლიათ მოიძიოთ აქ.

⇒  მხარდაჭერა, თანადგომა, ფსიქოლოგიური მხარდაჭერის პლატფორმები - ყოველდღიურ წესად აქციეთ თქვენი განცდების და შეგრძნებების შესახებ საუბარი და ემოციების გაზიარება კოლეგებთან და მეგობრებთან, რომლებიც თქვენი მხარდამჭერები არიან აქ და ახლა.

ნუ გამოუკეტავთ კარს საკუთარ თავს - ეკონტაქტეთ ადამიანებს, რომლებთანაც თავს უსაფრთხოდ გრძნობთ, რომლებთანაც შეინარჩუნებთ კომუნიკაციას სოციალური ქსელის ან პირადი შეხვედრის საშუალებით. დისტანციურად დარეგისტრირდით და დაესწარით ფსიქოლოგიური მხარდაჭერის პლატფორმების მიერ წარმოდგენილ ჯგუფურ სეანსებს. 

თუ თქვენ მენეჯერი ხართ, გაითვალისწინეთ, რომ შეუქმნათ თანამშრომლებს მიმღებლური და დაცული გარემო საკუთარ ემოციებზე და პრობლემებზე საუბრისათვის, რათა დროულად შესძლოთ მათი დახმარება. ეცადეთ წაახალისოთ გუნდი, ხშირად უთხარით კომპლიმენტები, თითოეულ დღეს აღნიშნეთ პოზიტიური მომენტები მათ შესრულებულ საქმეში - ეს მოქმედებს როგორც მათ, ასევე თქვენს, სტრესისგან გათავისუფლებაზე. გაითვალისწინეთ, რომ პანდემიის პირობებში თითოეული თქვენი თანამშრომელი ოქროდ ფასობს, რადგან მან პროფესიის სასარგებლოდ გააკეთა არჩევანი გადარჩენის რეჟიმის დროს. ისინი გამოფიტვის მაღალი რისკის წინაშე არიან და სჭირდებათ როგორც მხარდაჭერა, ასევე იმის შეხსენება, რომ დაიცვან მუშაობის და დასვენების სწორი რეჟიმი. 

⇒   ბრაზი და აგრესია - დააკვირდით საკუთარ ქცევებს და გულწრფელად აღიარეთ საკუთარ თავთან თუ ამგვარი რეაქცია „ზედმეტი“ იყო. ეცადეთ, მუდამ შეახსენოთ თავს რომ უსუსურობის განცდა ბოლომდე ამოუცნობ და უჩვეულო სიტუაციაში, ადამიანის ნორმალური რეაქციაა. 

გააცნობიერეთ, რომ არსებული სიტუაციაში თქვენი შიში, ზრუნვა საკუთარ და სხვების ჯანმრთელობაზე, პასუხისმგებლობის გაძლიერებული გრძნობა შვილების და მშობლების უსაფრთხოების მიმართ, საქმის ზედმიწევნით შესრულების მიმართ შესაძლოა გამოიხატოს საკუთარის თავის ან სხვების მიმართ ბრაზსა და აგრესიაში. ეს ემოციური იმპულსური რეაქცია თქვენი პიროვნების ნაწილი არაა, მისგან გათავისუფლება შეგიძლიათ სწორედ მის მიღმა მდგარი შფოთვის გაცნობიერებით, რათა არ დააზიანოთ საკუთარი თავი, იმიჯი, ახლობლები და თანამშრომლები. 

⇒   წახალისება, პოზიტიური აქტივობები, ჰობი - მაგ. მარტივი სპა პროცედურა, 5-10 წუთიანი მედიტაცია, სამუშაო გარემოში გამოკრული ან ჟურნალში აღრიცხული მოკლე შემახსენებლები თქვენი დაძლეული სირთულეების შესახებ, რის გამოც საკუთარი თავის მადლიერი ხართ, და ა.შ 

სტრესის და ნეგატივის საპირწონედ საჭიროა დავნერგოთ მარტივი ყოველდღიური პოზიტიური აქტივობები, ეს შეიძლება იყოს დროის მონაკვეთის გამოყოფა საკუთარი თავის გასანებივრებლად. ზრუნვის ეს ფორმა, ისევე როგორც მადლიერება ქიმიურ დონეზე მოქმედებს სტრესისგან გასათავისუფლებლად. 

⇒   ნუ დაიდანაშაულებ თავს თუ ჯანმრთელობის მდგომარეობა გაგიუარესდეთ ან აღმოჩნდა, რომ ამჟამად ვირუსი თქვენს ორგანიზმს ებრძვის. 

გახსოვდეთ, რომ დამოკიდებულება ვითარების მიმართ დიდ წილად განსაზღვრავს ჩვენი ორგანიზმის ოპტიმალური რეაგირების რესურსებს. ეცადეთ დაეხმაროთ მას ვირუსთან ბრძოლაში რეკომენდაციების დაცვით და საკუთარი სხეულის და განცდების მუდმივი მოსმენით - „მაინდფულნესის“ (საკუთარი თავის გაცნობიერება შეფასების გარეშე, აქ და ამჟამად) გავლენა ორგანიზმის ბიო-ქიმიურ დონეზე თანდათან უფრო მეტ კვლევებშია დადასტურებული. 

⇒   ჩვენი გამოცდილებები - გაითვალისწინეთ, რომ ზოგჯერ არსებულ ვითარებაში თქვენი გადაჭარბებული შფოთვა, ზრუნვა ან ემოციურობა შესაძლოა თქვენი ძველი გამოცდილებების გამოძახილია და სრულიადაც არაა დაკავშირებული არსებულ რეალობასთან. 

ეცადეთ დააკვირდეთ, გააცნობიეროთ და გამიჯნოთ ისინი, რათა შეინარჩუნოთ ადეკვატურობა და შეამციროთ შფოთვის ხარისხი. შესაძლოა „ძველი ჭრილობების“ გაცოცხლებამ ხელი შეგვიშალოს გადარჩენისათვის ბრძოლაში. ეცადეთ გულწრფელები იყოთ საკუთარ თავთან და მტკივნეულ ან დაუძლეველ გამოცდილებებში გასარკვევად პროფესიონალს მიმართოთ. 

⇒   რუტინა, ჩვევები და ორგანიზებულობა - ეს ყოველდღიურობის, ჩვენი პიროვნების მნიშვნელოვანი ნაწილებია. ორგანიზება და გეგმა გვეხმარება ენერგიის და პრიორიტეტების განაწილებაში. 

გაურკვევლობისას, სტრესულ და უჩვეულო გარემოში, სადაც განცდა გვაქვს რომ კონტროლი დავკარგეთ სიტუაციაზე, სწორედ ეს რუტინა და ჩვევები არის ის კუნძული, რომელიც უცვლელია და მაგრძნობინებს თავს ჩვეულ ადამიანად, მამთლიანებს და თავდაჯერებულობას მმატებს. მნიშვნელოვანია, რომ ეს ჩვევები და რუტინები შევინარჩუნოთ, მაგრამ ვიყოთ რაციონალურები და არსებული რეკომენდაციების გათვალისწინებით შევუსაბამოთ რეალობას - კაფეში ყავის დასალევად წასვლა იქნება თუ დილის სირბილი - მოვიწყოთ ამ რიტუალის შესაბამისი გარემო შინ, თუ ასეთია რეკომენდაცია. მაგალითად, გავიხსენოთ ის მომენტები რაც თან ახლდა კაფეში ყავის დალევას ან გარეთ სირბილს და ვირტუალურ რეალობაში ვეცადოთ აღვადგინოთ ის ხმები, ჩავრთოთ იგივე მუსიკა ყურსასმენში, გავიხსენოთ ის სურნელები და ასე შემდეგ. 

⇒   პოზიტიურის აღიარება - აწარმოეთ დღიური, სადაც ყოველდღიურად მოინიშნავთ, თუნდაც მცირედ პოზიტიურ განცდას, რაც რომელიმე მოვლენამ ან მოვლენასთან დაკავშირებულმა მოგონებამ გამოიწვია.

სტრესულ სიტუაციაში, გადარჩენის რეჟიმში არსებობისას ადამიანის ტვინი მიდრეკილია პრობლემის, რისკის, ნაკლოვანების აღმოჩენისაკენ, რათა სწრაფად ირეაგიროს საფრთხეზე, მაგრამ როდესაც სტრესული სიტუაცია დროში გახანგრძლივებულია, ამგვარი რეაგირება ორგანიზმის გამოფიტვას იწვევს, საჭიროა პატარა ნაბიჯებით ვასწავლოთ ჩვენს ტვინს დაფიქრდეს, დაინახოს და შეამჩნიოს პოზიტიური ნიუანსები. ეს ტვინის სტრუქტურულ დონეზე ისეთი გზების (ნეირონული კავშირების) გააქტიურებას და ენერგიით უზრუნველყოფას მოახდენს, რომელიც დაგვეხმარება სტრესიდან გამოსვლაში, გაძლიერებაში და არამხოლოდ გადარჩენაში.

⇒   მოუსმინეთ სხეულს - დააკვირდით სხეულის შეგრძნებებს და გაითვალისწინეთ ისინი ყოველდღიურ რეჟიმსა და რიტუალებში. ორგანიზმისათვის წყლის საჭირო რაოდენობით მიწოდება სტრესთან და გაურკვევლობასთან გასამკლავებლად უმნიშვნელოვანესია. დროულად მიიღეთ საკვები და ეცადეთ დაიცვათ თქვენი ორგანიზმის აუცილებელი ძილის რეჟიმი. ფიზიოლოგიური მოთხოვნილებების სწორად და დროულად დაკმაყოფილება უმნიშვნელოვანესი კომპონენტია გადარჩენის რეჟიმში, რადგან თქვენი სხეულის გარეშე თქვენ არც გადაღებაზე გასვლა შეგიძიათ და არც პროფესიული მასალის მომზადება, ხოლო პანდემია პირველ რიგში სწორედ ფიზიკური (სხეულის) რისკ-ფაქტორია. 

⇒   ზრუნვა მშობლებზე და ოჯახის წევრებზე - მიაწოდეთ მათ ზუსტი ინფორმაცია არსებული ვითარების შესახებ, ურჩიეთ მედიასაშუალებები, რომლებიც არ ავრცელებენ მცდარ ინფორმაციას და გაათვითცნობიერეთ ვირუსის ირგვლივ არსებულ მითებში.

გაურკვევლობის და უჩვეულო ვითარების პირობებში ადამიანის ტვინი ეძებს ჩვეულ ლოგიკურ მიმართებებს - მიზეზ-შედეგობრიობას. ეს ცოდნა მას განცდას აძლევს რომ აკონტროლებს სიტუაციას, რაც თავის მხრივ ამცირებს შფოთვას. იმისათვის, რათა თქვენი ოჯახის წევრების შფოთვა შემცირდეს და მოქმედებები სიტუაციის ადეკვატური იყოს, მიაწოდეთ მუდამ განახლებადი სწორი და ემოციებისგან დაცლილი ფაქტობრივი ინფორმაცია. ისინი თქვენზე ზრუნავენ და ღელავენ, ამიტომ აუხსენით თქვენი პროფესიის მნიშვნელოვნება და შეატყობინეთ თუ რა ღონისძიებებს მიმართავთ არსებულ სიტუაციაში თავის დასაცავად. აუხსენით, რომ გარკვეულ მომენტში პროფესიონალური საქმიანობიდან გამომდინარე, შესაძლოა დაგჭირდეთ თვითიზოლაცია და ამ პროცესში მათი მხრიდან გაგებით მოკიდება თქვენს მდგომარეობას გააუმჯობესებს. 

⇒    ბავშვზე ზრუნვა რომ დამატებით სტრესული ფაქტორი არ გახდეს თქვენს ყოველდღიურობაში: 

აუხსენით მათ ასაკის შესაბამის გასაგებ ენაზე, შესაბამისი მეტაფორების გამოყენებით, როგორ ხდება ვირუსის გავრცელება; როგორ გაუფრთხილდნენ მათზე მზრუნველ ადამიანებს, ბებია-ბაბუებს; რა როლი აქვს ჰიგიენის ზედმიწევნით დაცვას (გამოიყენეთ ბავშვთა დაცვის ორგანიზაციების მიერ აღიარებული ინტერნეტ რესურსები და გავრცელებული ვიდეოები სადაც თანატოლები ერთმანეთს უხსნიან ვირუსის შესახებ).

ასევე გამოიყენეთ ფიზიკური ვარჯიშები და ინტელექტუალური აქტივობები რათა მათი ენერგიის სწორი ხარჯვა უზრუნველყოთ, განსაკუთრებით, სახლში დარჩენის რეჟიმში. გაითვალისწინეთ, რომ არ დააშინოთ ზედმეტად, რათა უკეთ დაიცვან თქვენი მითითებები. ამან შეიძლება მათი წუხილი და შფოთვა ზედმეტად გაზარდოს. აუხსენით რომ მათ გვერდით ხართ, იზრუნებთ მათზე და დაიცავთ მათ. გახსოვდეთ, რომ წუხილი და შფოთვა ბავშვის იმუნიტეტზეც ცუდად აისახება. ბავშვებს აქვთ უფლება იყვნენ ინფორმირებულები და დაცულები. 

⇒    დასასრულს, ყველაზე მნიშვნელოვანი - ყველაფერს აქვს დასაწყისი და დასასრული და ეს პანდემიაც გაივლის. ჩვენი შესაძლებლობების ფარგლებში, ვენ ვაკეთებთ არჩევანს როგორი ხარისხის იქნება ეს გასავლელი პერიოდი. ყველას ჩვენი სხეული გვაბარია, ზოგს კი სხვისიც!

ჯანმრთელობას გისურვებთ!

---

 

ახალი კორონავირუსის პანდემიის გამო, ევროპის რამდენიმე ქვეყანაში საგანგებო მდგომარეობა გამოცხადდა. საქართველოს მთავრობაში ჯერ საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების აუცილებლობაზე არ საუბრობენ, თუმცა ამბობენ, რომ თუ ამის საჭიროება დადგა, ქვეყანა ამ რეჟიმზეც გადავა.

“მედიაჩეკერი” დაინტერესდა რას ნიშნავს საგანგებო მდგომარეობა მედიისთვის, იმ შემთხვევაში, თუ საგანგებო მდგომარეობის რეჟიმი ინფორმაციის გავრცელებასაც შეეხება.

საგანგებო მდგომარეობის შესახებ საქართველოს კანონის თანახმად, საგანგებო მდგომარეობა არის დროებითი ღონისძიება, რომელიც ცხადდება საქართველოს მოქალაქეთა უსაფრთხოებისთვის სხვადასხვა პირობებში. ერთ-ერთი პირობა, რა დროსაც ასევე შეიძლება გამოცხადდეს საგანგებო მდგომარეობა, არის ეპიდემია.

საგანგებო მდგომარეობა ცხადდება საქართველოს მთელს ტერიტორიაზე, ან მის რომელიმე ნაწილში. საგანგებო მდგომარეობას აცხადებს საქართველოს პრეზიდენტი პრემიერმინისტრის წარდგინებით.

პრეზიდენტი გამოსცემს დეკრეტს, რომელსაც შემდგომ ისევ პრემიერის თანახელმოწერა სჭირდება. პრემიერის ხელმოწერის შემდეგ დეკრეტი პარლამენტმა უნდა დაამტკიცოს. დოკუმენტი ძალაში შედის მისი გამოცემისთანავე და პარლამენტი მის ნამდვილობას ადასტურებს პირველი შეკრებისთანავე.

საგანგებო მდგომარეობა ნიშნავს, რომ ქვეყანაში გარკვეული უფლებები იზღუდება. მაგალითად, ეს შეიძლება იყოს შეკრებისა და გადაადგილების თავისუფლება, საკუთრების უფლება, ან თუნდაც, აზრისა და გამოხატვის თავისუფლება.

საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის იურისტის, ნიკოლოზ სიმონიშვილის განმარტებით, დეკრეტის გამოცემა არ ნიშნავს რომ კონსტიტუციაში ჩამოთვლილი ყველა უფლება ავტომატურად იზღუდება. დეკრეტში უნდა მიეთითოს რომელი უფლებები შეიზღუდება.

ნიკოლოზ სიმონიშვილის განმარტებით, ქვეყანაში საგანგებო მდგომარეობა რომც გამოცხადდეს, ამ ეტაპზე ინფორმაციის გავრცელების თავისუფლების შეზღუდვის აუცილებლობა არ დგას. ამ უფლების შეზღუდვას, თუ ეს დღის წესრიგში დადგება ( მე-3, მე-5, მე-7 პუნქტები), ძალიან საფუძვლიანი დასაბუთება დასჭირდება.

ნიკოლოზ სიმონიშვილი ამბობს, რომ უკიდურეს შემთხვევაში, ინფორმაციის გავრცელების თავისუფლების შეზღუდვის საფუძველი შეიძლება გახდეს მაგალითად დეზინფორმაციისგან, ე.წ. ფეიკნიუსებისგან თავის დაცვა, ან საზოგადოების დაცვა საყოველთაო პანიკისგან, თუ ასეთი რამ იარსებებს.

“თუმცა, მნიშვნელოვანია, რომ საზოგადოება უნდა იყოს ინფორმირებული ქვეყანაში არსებულ ვითარებაზე, უნდა იცოდეს რა ხდება იმ გარემოში სადაც იმყოფება. თუ ინფორმაციის გავრცელების შეზღუდვა მოემსახურება იმას, რომ მეტად დაცული იყოს მოქალაქე, ანუ, მეტი საზოგდოებრივი სიკეთე თუ ექნება, თუ პროპორციული იქნება ასეთი ჩარევა და ცრუ ინფორმაციის გავრცელების აღკვეთას მოემსახურება, ასეთ შემთხვევაში შეიძლება შეიცვალოს. თუმცა, როგორც ვახსენე, ამ დროისთვის ამის საჭიროება არ დგას”, - ამბობს იგი.

თუ დავუშვებთ იმ ვერსიას, რომ შეზღუდვა ინფორმაციის გავრცელებასაც შეეხო, მაშინ, ნიკოლოს სიმონიშვილის განმარტებით, დეკრეტში დეტალურად უნდა აისახოს რაში იქნება გამოხატული ეს შეზღუდვა.

მისი თქმით, ამ შემთხვევაშიც შეზღუდვა არ შეეხება საქართველოს საზოგადოებრივ მაუწყებელს. კანონმდებლობის თანახმად, საგანგებო სიტუაციის დროს საქართველოს საზოგადოებრივი მაუწყებლის ვალდებულებაა საგანგებო სიტუაციების მართვის სამსახურის მოთხოვნით უზრუნველყოს საგანგებო სიტუაციის შესახებ შეტყობინებისა და სხვა ინფორმაციის გადაცემა.

“არის პატარა გამონაკლისი, რასაც იცნობს მაუწყებლობის შესახებ კანონი. მიუხედავად იმისა, რომ შეზღუდვა ხვდება ყველასთვის, საგანგებო მდგომარეობის მართვის სამსახურთან შეთანხმებით, საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა საინფორმაციო რეჟიმში უნდა იმაუწყებლოს, თუმცა, ყველა ინფორმაცია იქნება დაკავშირებული საგანგებო მდგომარეობასთან”, - ამბობს იგი და აქვე კიდევ ერთხელ დასძენს, რომ თუ შეზღუდვა კონსტიტუციის მე-17 მუხლსაც შეეხება, ინტერნეტის ნაწილიც შეიზღუდება, ანუ, შეზღუდვები შეეხება ონლაინ მედიებსაც და ინტერნეტში გამოქვეყნებულ სხვა ინფორმაციასაც, რაც ყოვლად დაუშვებელი იქნება, - “ინფორმაციის მიღებისა და გავრცელების შეზღუდვა უნდა იყოს ძალიან, ძალიან უკანასკნელი შეზღუდვა, რომელიც შეიძლება სახელმწიფომ გამოიყენოს”.

---

გარეკანის ფოტო: CNN

საზოგადოებისთვის სანდო და მკაფიო ინფორმაციის მიწოდება ჟურნლისტის პირდაპირი მოვალეობა და პასუხისმგბელობაა. ჯანმრთელობის ისეთი გლობალური კრიზისის დროს კი, როგორც ეს კორონავირუსის გავრცელება და მისგან მომდინარე საფრთხეებია, ეს პასუხისმგებლობა კიდევ უფრო კრიტიკულ მნიშვნელობას იძენს.

“ასეთ ისტორიებში იმდენი გაურკვევლობაა, რომ მათგან მკაფიო სურათის შექმნა სწორედ ჟურნალისტის მოვალეობაა”, - ამბობს, ე.წ. ფრილანსერი ჟურნალისტი მაიკლ სტენდერტი, რომელიც Bloomberg-ის, The Guardian-ისა და Al Jazeera-სთვის მუშაობს. იგი, ჩინეთში კორონავირუსის ეპიდემიის აფეთქებიდან დღემდე, სწორედ Covid-19-ის თემას აშუქებს.

ჩინეთში კორონავირუსის თემაზე მუშაობა მთავრობის ცენზურის გამო კიდევ უფრო რთული აღმოჩნდა. როგორ სტენდერტი განმარტავს, განსაკუთრებულ სირთულეს წყაროების მოძიება წარმოადგენს.

“შემაშფოთებელია, როდესაც რიგითი მოქალაქე ფიქრობს, რომ მას ოფიციალური პირების თანხმობის გარეშე საკუთარი მოსაზრების გამოთქმის უფლება არ აქვს”, - ამბობს იგი.

კრიზისის დროს, ჟურნალისტების მხრიდან საზოგადოების ინფორმირებასა და შიშის დათესვას შორის ბალანსი პოვნის აუცილებლობაზე საუბრობს კოლუმბიის უნივერსიტეტის პროფესორი სტეფან მორსეც.

“ადამიანების ბულინგს და უსაფუძვლო პანიკისა და შიშის დათესვას უნდა მოერიდოთ”, - ურჩევს იგი ჟურნალისტებს.

ქვემოთ Covid-19-ის თემაზე მომუშავე ჟურნალისტებისთვის სპეციალისტების მიერ შემუშავებული ტოპ 10 რჩევაა მოცემული.

ნებისმიერი მსოფლიო კრიზისის დროს, ჩვენს გარშემო უამრავი ინფორმაცია იყრის თავს, თუმცა, ეს არ ნიშნავს, რომ ყველა მათგანი სასარგებლოა. ინტერნეტის საშუალებით გავრცელებულმა ინფორმაციამ საზოგადოება, შესაძლოა, შეცდომაში შეიყვანოს. მაგალითად, The Guardian-მა ვუჰანში კორონავირუსის შესახებ მასალას ფოტო დაურთო, რომელზეც ქუჩაში გარდაცვლილი ჩანს და ის ასე დაასათაურა - “გარდაცვლილი მამაკაცი ქუჩაში: ფოტო, რომელიც ვუჰანში კორონავირუსის კრიზისს ასახავს”. თუმცა, მასალაში არ იყო დასაბუთება, რომ მამაკაცი ნამდვილად ვირუსმა იმსხვერპლა.

ცხადია, მასალაზე მუშაობისას ვიზუალური მხარე მნიშვნელოვანია, თუმცა მასთან განსაკუთრებულად ფრთხილი დამოკიდებულება გვმართებს. რეპორტიორები დარწმუნებული უნდა იყვნენ, რომ ვიზუალური მასალა, რომელსაც ისინი იყენებენ, მიმდინარე პროცესს ზუსტად ასახავს. სენსაციური ფოტო, როგორც ეს The Guardian-ის შემთხვევაში იყო, არასზუსტ სურათს ქმნის და შიშს თესავს.

“ვუჰანში გადაღებულ ფოტოებს დიდი მნიშვნელობა აქვთ. თუკი გავითვალისწინებთ იმას, რომ ზოგადად ჩინეთში მიმდინარე პროცესების შესახებ ინფორმაციისადმი უნდობლობა არსებობს, ადამიანებს სჭირდებათ ნახონ რა ხდება იქ და დაიჯერონ ამის”, - ამბობს ვუჰანში მომუშავე ფრილანსერი დოტოგრამა ბეტსი ჯოულსი.

"ვიდრე ფოტოების გადაღებას დაიწყებ, გარშემომყოფებს მიმართე, გაესაუბრე ადამიანებს, ზოგად ატმოსფეროს გაეცანი და მუშაობა მხოლოდ ამის შემდეგ დაიწყე და რაც მთავარია, ეცადე, რომ შენს მონათხრობში იმის საპირისპირო არ აჩვენო, რასაც ადამიანები ადგილზე რეალურად განიცდიან", - ეს სიტყვების მას ეკუთვნის. 

“თუკი მოვლენების განვითარების ადგილზე შიში ნამდვილად სუფევს, ამის გაშუქების პრობლემას ვერ ვხედავ, მაგრამ ფრთხილად უნდა იყო, როდესაც მოვლენების ეპიცენტრში არ ხარ და ამის შესახებ უბრალოდ გესმის”, - ამბობს სტენდერტი.

მოსაზრებას და ანალიზს დიდი მნიშვნელობა აქვს, მაგრამ შედეგების მასშტაბების გაზომვა ჯერ ძალიან ადრეა - თქვა ჯოულმა.

აგრეთვე, არ აიღოთ The Washington Post-ის მაგალითი, როდესაც მან ჩინეთი აზიისთვის საფრთხის შემცველ ავადმყოფ კაცს შეადარა და რასისტული ტონისთვის კრიტიკაც დაიმსახურა. ჯერ ძალიან ადრეა გრძელვადიან ფინანსურ შედეგებზე საუბარი.

იმის გათვალისწინებით, რომ აუდიტორია ინფორმაციას ძირითადად სათაურებიდან იღებს და მხოლოდ ამით კმაყოფილდება, რედაქტორებმა სათაურებით შეცდომაში არ შეიყვანოთ აუდიტორია.

“არასდროს შესწიროთ ფაქტები კლიკებს და განსაკუთრებული ყურადღება ამას კრიზისების დროს მიაქციეთ”.

“ყოველთვის ვცდილობ ისეთი სათაურის შერჩევას, რომელიც რეალობას ასახავს და სენსაციური არ არის”, - ამბობს ჯოულსი.

♦  გახსოვდეთ - ყველა რიცხვი ზუსტი არ არის 

ჟურნალისტები ამბის გაშუქებისას ხშირად ეყრდნობიან რიცხვებს და სტატისტიკურ მონაცემებს, თუმცა ისინი ყოველთვის სანდო არ არის.

როგორც სპეციალისტები ამბობენ, ეპიდემიებისა და დაავადებათა გავრცელების დროს, განსაკუთრებით დასაწყისში, რიცხვები ზუსტი არ არის. ისინი მიიჩნევენ, რომ ჟურნალისტებმა რიცხვები ყურადღების მიღმა არ უნდა დატოვონ, თუმცა იმაში უნდა დარწმუნდნენ, რომ აუდიტორიას მათი არსი და რიცხვების უკან არსებული ვითარება კარგად ესმის. 

♦   დაელაპარაკე იმდენ ადამიანს, რამდენის საშუალებაც არის 

“იზოლაციაში მყოფი ყველა ადამიანი არ არის ავად და არც კვდება, ზოგჯერ ისინი უბრალოდ მოწყენილები არიან”, - თქვა ჯოულსმა.

რეპორტიორის პასუხისმგებლობაა, რომ მოვლენების განვითარების ადგილზე მცხოვრები ადამიანების განსხვავებული ყოფა წარმოაჩინოს. ამის ერთ-ერთ საშუალებად კი - სტენდერტი მეტ ადამიანთან საუბარს მიიჩნევს, განსაკუთრებით იმ ქვეყნებში, სადაც ცენზურის მკაფიო ნიშნები ჩანს. 

♦   თავი აარიდეთ რასიზმს 

გლობალურ ეპიდემიებს რასიზმისა და ქსენოფობიის გავრცელების ხანგრძლივი ისტორია აქვს და ამ შემთხვევაში გამონაკლისი არც Covid-19-ია. მაგალითად, ლონდონში ჩინური წარმოშობის მქონე სინგაპურელ მამაკაცს დაესხნენ თავს და უთხრეს, რომ “მისი კორონავირუსი” არ სჭირდებოდათ. ჩინელების შემოსავლებმა იკლო აშშ-შიც.

ამიტომ მედია ფრთხილად უნდა იყოს, რომ ინდივიდების მიმართ სტერეოტიპებისა და რასიზმის გავრცელებას არ შეუწყოს ხელი. ამერიკულ-აზიური ჟურნალისტების ასოციაციამ ჟურნალისტებისთვის სპეციალური რეკომენდაციებიც გამოსცა. მაგალითად: პირბადიან ადამიანებს დაურთეთ კონტექსტი, მოერიდეთ ჩინური დასახლებების ჩვენებას, თუკი ისინი ამბავთან პირდაპირ კავშირში არ არიან ვირუსის დასახელების დროს გეოგრაფიული მითითებებისგან თავი შეიკავეთ.

♦  კარგად შეარჩიე ექსპერტები

ექსპერტების მოძიების დროს ყურადღებით იყავით და გაითვალისწინეთ მათი შეხედულებები.

“პრობლემა მხოლოდ კარგი ექსპერტის მოძიება კი არა, ისეთი ადამანის პოვნაა, რომელსაც საკუთარი მიკერძოებული დამოკიდებულებისგან დისტანცირება შეუძლია”.

ექსპერტებთან მუშაობის დროს ჟურნალისტებისადმი ერთ-ერთი რჩევა მათი მიკერძოების შესახებ ინფორმაციის მოძიებაა. ბევრი ჟურნალისტი ეპიდემიების შესახებ მუშაობის დროს, დაავადების გავრცელების შესახებ ე.წ. მოდელირების მეთოდსაც მიმართავს, თუმცა ისინი, როგორც თემის სპეციალისტები განმარტავენ, ვარაუდებს ემყარება და რეალობას სწორად არ ასახავს.

♦   არ თქვა უარი ე.წ. უინტერესო ისტორიებზე 

გახსოვდეთ, ყველა ისტორია, რომელსაც ეპიდემიის დროს დაწერთ პულიცერის პრემიას ვერ მოგიტანთ, რაც სავსებით ნორმალურია. კონცენტრირდით იმაზე, რომ პასუხი გასცეთ სამიზნე აუდიტორიის შეკითხვებს.

დაიხმარეთ Google, რომ გაიგოთ, რა სახის ინფორმაციას ეძებენ ადამიანები და ამის შემდეგ შექმენით ისეთი მასალა, სადაც ისინი საკუთარ შეკითხვებზე პასუხებს აღმოაჩენენ.

♦  დააწესეთ ლიმიტები

რედაქტორები თქვენგან ახალ ისტორიებს სულ უფრო და უფრო ხშირად მოითხოვენ, მაგრამ ასეთ დროს ისწავლეთ უარის თქმა და მუშაობის საათებზე ლიმიტები დააწესეთ. სამუშაო პროცესიდან დროებითი მოწყვეტა, საშაულებას მოგცემთ, რომ სამუშაოს ახალი ძალებითა და შემართებით დაუბრუნდეთ.

♦   როდესაც ყველაფერი მიწყნარდება, არ მოშორდეთ ამბავს 

ადრე თუ გვიან ყველაფერი მიწყნარდება, თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს, რომ თქვენი სამუშაო დასრულდა. ეპიდემიის პიკის ჩაცხრობის შემდეგაც უამრავი რამ ხდება, რასაც გაშუქება სჭირდება.

შეაფასეთ, როგორ გაუმკლავდა ხელისუფლება და ჯანდაცვის სფეროს ოფიციალური პირები კრიზისს. გააანალიზეთ ნასწავლი გაკვეთილები. გაარკვიეთ, ვირუსისგან გადარჩენილები ისევ სტიგმის მსხვერპლნი ხომ არ არიან და გაიგეთ თუ რას ნიშნავს, ცხოვრების “ნორმალურ” რიტმში დაბრუნება.


მომზადებულია ijnet.org-ის მასალის გამოყენებით.