ქალაქ რუსთავში მეშვიდე სართულიდან მცირეწლოვნის გადმოვარდნის შესახებ მომზადებულ სიუჟეტში “მთავარმა არხმა” გარდაცვლილის მშობლების გლოვის ამსახველი მძიმე კადრები აჩვენა.

მაუწყებელმა 19 ნოემბერს 15:00 საათიანი საინფორმაციო გამოშვება რუსთავში მომხდარი ტრაგედიის გაშუქებით დაიწყო. არხმა მაყურებელს აუწყა, რომ რუსთავში, ერთ-ერთი კორპუსის მეშვიდე სართულიდან 2 წლის ბავშვი გადმოვარდა, საავადმყოფოში მიყვანისას ოპერაცია ჩაუტარდა, თუმცა მისი გადარჩენა ვერ მოხერხდა. ჟურნალისტმა მაყურებელს მოუყვა, რომ ბავშვის გარდაცვალების ამბავი მშობლემა სულ რამდენიმე წუთის წინ გაიგეს.

სავარაუდოდ, მაუწყებლის კამერამ ზუსტად ის მომენტი გადაიღო, როდესაც მშობლებმა შვილის გარდაცვალების შესახებ შეიტყვეს. საინფორმაციო გამოშვების წამყვანის და კორესპონდენტის პარალელურად, მაყურებელი ერთი წუთის განმავლობაში უყურებდა და უსმენდა მძიმე ემოციურ მდგომარეობაში მყოფი, სასოწარკვეთილი ოჯახის წევრების გლოვას.

მაუწყებელმა არ გაითვალისწინა პოტენციური ტრავმა, რომელიც, შესაძლოა, მძიმე კადრების ჩვენებამ მიაყენოს გარდაცვლილი ბავშვის ახლობლებს და, ზოგადად, საზოგადოებას.

გაუგებარია, რა საინფორმაციო ღირებულება აქვს მაყურებლისთვის უმძიმეს მდგომარეობაში მყოფი მშობლების ჩვენებას. ქარტიის მეათე პრინციპი პირდაპირ მიუთითებს, რომ “ჟურნალისტმა პატივი უნდა სცეს ადამიანის პირად ცხოვრებას და არ შეიჭრას პირად ცხოვრებაში, თუ არ არსებობს განსაკუთრებული საზოგადოებრივი ინტერესი.” ამავე პრინციპის განმარტებაში ვკითხულობთ, რომ ტრაგედიის მომენტის გამოქვეყნება არაეთიკურია, მომეტებული საზოგადოებრივი ინტერესის შემთხვევაშიც კი.

გარდა ამისა, ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის მიერ შემუშავებულ კრიმინალის გაშუქების სახელმძღვანელოში აღნიშნულია, რომ მედია სიფრთხილით უნდა მოეკიდოს ისეთი ვიზუალური მასალის ჩვენებას, რომელზეც ასახულია ადამიანთა ტრაგედია და ტანჯვა.

გარდაცვლილის გადმოსვენება, გლოვა, მგლოვიარე მამის დევნა მიკროფონებითა და კამერით, - ბოლო რამდენიმე დღეა ცენტრალური ტელევიზიების მაყურებელი 23 წლის თამარ ბაჩალიაშვილის გარდაცვალების საქმეს ამ მძიმე კადრების ფონზე ადევნებს თვალს.

22 ივლისს ცნობილი გახდა, რომ თამარ ბაჩალიაშვილი, რომელსაც ხუთი დღის განმავლობაში ეძებდნენ, ქვემო ქართლში, თეთრიწყაროს ტყეში, საკუთარ მანქანაში გარდაცვლილი იპოვეს. ბაჩალიაშვილის საქმეს მედია წინა დღეებშიც აქტიურად აშუქებდა და ცხადია, მომხდარი ფაქტის გახმაურების წუთიდან, მედიის განსაკუთრებული ყურადღების ქვეშ მოექცა. მიუხედავად, არაერთი შემთხვევისა, როდესაც მსგავსი გაშუქება პროფესიულ წრეებში კრიტიკის საგნად იქცა, ტრაგედიის სენსაციურად გაშუქების, ამბის დრამატიზებისა და მაყურებლის ემოციების გამძაფრების ცდუნებას ტელევიზიებმა ამჯერადაც ვერ გაუძლეს.

22 და 23 ივლისს საზოგადოებამ პირდაპირ ეთერში ნახა, როგორ გადმოასვენეს გარდაცვლილი საკუთარი მანქანიდან და მეორე დღეს როგორ მიასვენეს სახლში. მაყურებელმა ასევე პირდაპირ ეთერში იხილა უმძიმეს მდგომარეობაში მყოფი მამის რეაქცია, როდესაც მან შვილის დაღუპვის შესახებ გაიგო და გარდაცვლილის სანახავად თეთრიწყაროში, ადგილზე ჩავიდა.

22 ივლისს დღის საინფორმაციო გამოშვებები ტელეკომპანიებმა: “ტვ პირველი”, “ფორმულა”, “მთავარი არხი”, “იმედი”, “რუსთავი 2” და საზოგადოებრივი მაუწყებლის “პირველი არხი” თამარ ბაჩალიაშვილის გარდაცვალების ამბის გაშუქებით დაიწყეს.

მთელი დღის განმავლობაში ჩამოთვლილი ტელევიზიები პირდაპირ ეთერში ორი ადგილიდან მაუწყებლობდნენ - გარდაცვლილის სახლის მიმდებარე ტერიტორიიდან, სადაც ოჯახის წევრები და ახლობლები იმყოფებოდნენ და თეთრიწყაროდან, სადაც თამარ ბაჩალიაშვილის ცხედარი იპოვეს.

ზემოთჩამოთვლილი მაუწყებლებიდან ყველაზე ნაკლებად დრამატიზებული და ემოციური იყო ტელეკომპანია “იმედისა” და “პირველი არხის” გაშუქება. ეს ორი მაუწყებელი, ძირითადად, ჟურნალისტის ჩართვით და რესპონდენტების კომენტარების გაშუქებით შემოიფარგლებოდა, თუმცა ორივე მაუწყებლის ეთერში, მცირე დოზით მაინც მოხვდა ემოციური კადრები.

ტელეკომპანია “პირველის”, “ფორმულას”, “მთავარისა” და “რუსთავი 2-ის” მაყურებელი კი თითქმის მთელი დღის განმავლობაში პირდაპირ ეთერში თანმიმდევრულად ადევნებდა თვალს ტრაგედიის ადგილას განვითარებულ მოვლენებს.

ცხადია, ამბის მიმართ არსებობს მაღალი საჯარო ინტერესი და მედიას თანმიმდევრულად და სწრაფად უნდა მიაწოდებინა საზოგადოებისთვის ინფორმაცია. თუმცა, გარდა ემოციური დატვირთვისა, გაუგებარია, რა ინფორმაციული ღირებულების იყო მაყურებლისთვის გარდაცვლილის გადმოსვენებისა კადრების ნახვა და მძიმე მდგომარეობაში მყოფი ოჯახის წევრების შემზარავი გლოვის მოსმენა.

“კრიმინალური ფაქტის გაშუქებისას ეთიკის სტანდარტების დარღვევის უფრო დიდ რისკი არსებობს ახალი ამბების მომზადებისას. როდესაც ფაქტი ახალი მომხდარია, ემოციური ფონი გამძაფრებულია და ხშირად ჟურნალისტები მისი ზეგავლენის ქვეშ ექცვიან. ჟურნალისტი უნდა შეეცადოს, შეინარჩუნოს ნეიტრალურ ტონი და არ მოექცეს ამბის მონაწილეთა ემოციური გავლენის ქვეშ”, - ვკითხულობთ კრიმინალის გაშუქების გზამკვლევში, რომელიც საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის მიერაა მომზადებული.

ტელეკოპანია “მთავარისა”, “პირველის”, “ფორმულას” და “რუსთავი 2-ის” მაყურებელმა დღის განმავლობაში არაერთხელ ნახა მძიმე ემოციურ მდგომარეობაში მყოფი მამა, უყურა მიცვალებულის სხეულის მანქანიდან გადმოსვენებას და მოისმინა მეზობლების არასაჭირო კომენტარები, შეფასებები და ვარაუდები.

პირდაპირი ჩართვების დროს, ჟურნალისტები ცდილობდნენ ნებისმიერი იქ მყოფი ადამიანისგან მოეპოვებინათ საჭირო თუ არასაჭირო ინფორმაცია. ცდილობდნენ გარდაცვლილის მეზობლებთან გაერკვიათ თუ რა შეიძლება გამხდარიყო 23 წლის ქალის გარდაცვალების მიზეზი, ჰქონდა თუ არა მას პრობლემები სამსახურში, კონფლიქტი ოჯახში, მიაჩნიათ თუ არა რომ გამოძიება არაეფექტურად მიმდინარეობდა, მათი აზრით, შეიძლებოდა თუ არა მისი გადარჩენა შესაბამის ორგანოებს დროულად რომ ემოქმედა, რას ფიქრობენ თვითმკვლელობის ვერსიაზე და ა.შ.

დღის ეთერისგან განსხვავებით, შემაჯამებელი საინფორმაციო გამოშვებები შედარებით დაცლილი იყო სენსაციური და ემოციური გაშუქებისგან. თუმცა, სიუჟეტებში მაინც მოხვდა პრობლემური კადრები. მაგალითად, “რუსთავი 2-მა” სიუჟეტი გარდაცვლილი შვილის სანახავად მისული მამის ემოციური კადრებით დაიწყო და არაერთხელ აჩვენა მაყურებელს მძიმე მდგომარეობაში მყოფი მშობელი. საზოგადოებრივი მაუწყებლის პირველმა არხმა კი ამბის გაშუქებისას მიცვალებულის მანქანიდან გადმოსვენების კადრები დაუფარავად აჩვენა.

აღსანიშნავია, რომ სხვა მაუწყებლებმა მოგვიანებით დაბლარეს მიცვალებულის გადმოსვენების კადრები, რომლებსაც მანამდე, დღის საინფორმაციო გამოშვებაში, პირდაპირ ეთერში დაუფარავად ხედავდა მაყურებელი.

დღის საინფორმაციო გამოშვებების მსგავსად, ყველა მაუწყებლისთვის მომხდარი მთავარი ამბავი იყო 22 ივლისის შემაჯებელ, დღის მთავარ საინფორმაციო გამოშვებაშიც, გარდა ტელეკომპანია “იმედისა”.

თამარ ბაჩალიაშვილის გარდაცვალების ამბავი “იმედმა” 20:00 საათიანი საინფორმაციო გამოშვების დასკვნით ნაწილში, 55-ე წუთზე გააშუქა და 5 წუთამდე დრო დაუთმო.

“იმედის” მთავარი საინფორმაციო გადაცემის ბადეში ამბები შემდეგი თანმიმდევრობით მოხვდა:

1. ეპიდვითარება საქართველოში
2. როდის აღდგება საერთაშორისო რეგულარული ფრენები
3. მსოფლიო მასშტაბით კორონავირუსით ინფიცირებულთა რიცხვი გაიზარდა რუსეთში კოვიდინფიცირებულთა რაოდენობა 800 000-ს უახლოვდება
4. ამერიკის კონგრესში საქართველოს მიმართ სანქციებზე საუბარი არასდროს გამართულა
5. 2020 წელი საქართველოს თავდაცვის ძალებში ჯარისკაცებზე ზრუნვის წლად გამოცხადდა
6. ოკუპანტების მიერ გატაცებული ზაზა გახელაძე მე-11 დღეა ტყვეობაში იმყოფება
7. უდანაშაულო ადამიანის მკვლელობა და სპექტაკლი პოლიციის იმიჯის გადასარჩენად
8. შაქარაშვილის საქმის ერთ-ერთი მოწმე ვახო ახვლედიანი გამოკითხვაზე იმყოფება
9. ხუთი დღის წინ გაუჩინარებული 23 წლის გოგონა გარდაცვლილი იპოვეს
10. დედაქალაქს ახალი პარკირების წესები აქვს
11. 21-23 აგვისტოს ბათუმი შავი ზღვის ჯაზ ფესტივალს უმასპინძლებს

დანარჩენმა მაუწყებლებმა საინფორმაციო გამოშვება თამარ ბაჩალიაშვილის გარდაცვალების ამბით დაიწყეს და მთლიანობაში, ამბის გაშუქებას პრაიმტაიმის პერიოდში, დაახლოებით, 15-დან 25 წუთამდე დრო დაუთმეს.

ემოციურად მძიმე, არასაჭირო კადრები ნახა მაყურებელმა 23 ივლისსაც. ამ დღეს ტელეკომპანიებმა “მთავარმა” და “ტვ პირველმა” გააშუქეს გარდაცვლილის სახლში მისვენება, ახლობლების ტირილი და გლოვა.

“მთავარმა” არხმა გარდაცვლილის სახლში გადასვენებისა და იქ მყოფების გლოვის ამსახველი მძიმე ემოციური კადრები ცალკე მასალად გამოაქვეყნა ფეისბუკის გვერდზე. ვიდეო ერთ დღეში ნახევარ მილიონამდე ადამიანმა ნახა.

პირველი არხი - სხვების კრიტიკა იმ კადრების გამო, რაც თავადაც აჩვენა

23 ივლისს “პირველმა არხმა” მოამბის 21:00 საათიან გამოშვებაში ტრაგედიების არეთიკურ გაშუქებაზე მოამზადა სიუჟეტი, სახელწოდებით - “ფსიქოლოგიური ტერორი - ტრაგედიის გაშუქება ქართულად”. წამყვანმა სიუჟეტის წარდგენა შემდეგი ტექსტით დაიწყო:

“უმძიმესი ფაქტების გაშუქების ახალი ტენდენცია, რომელიც ზოგიერთმა მედიასაშუალებამ დაამკვიდრა. მოვლენების ეთიკურად გაშუქების ყველა სახელმძღვანელოში შავით თეთრზე წერია, რომ მედია პირდაპირ ეთერში მუშაობისას უნდა ცდილობდეს, აქცენტი არ გააკეთოს შოკში მყოფი ადამიანების ტანჯვის ჩვენებაზე, თავიდან უნდა აიცილოს შემზარავი გამოსახულების მრავალჯერადად ჩვენება და მინიმუმამდე უნდა შეამციროს გარდაცვლილთა ახლობლების ხელახლა ტრავმირება. თუმცა ბოლო პერიოდში ეს სტანდარტი არაერთხელ უხეშად დაირღვა…”



წამყვანის აღნიშნული წარდგენის შემდეგ კი ეთერში ის კადრები გავიდა, რაზეც მაუწყებელი სხვა ტელევიზიებს აკრიტიკებდა. სიუჟეტში ჟურნალისტმა ქრონოლოგიურად აღწერა როგორ განვითარდა მოვლენები მას შემდეგ, რაც მამამ შვილის გარდაცვალების შესახებ შეიტყო და სწორედ ის მძიმე ემოციური კადრები გაუშვა ეთერში, რომელზეც თავად საუბრობდა:

“მამა შვილის გარდაცვალების ამბავს იგებს და რა ხდება ამ დროს - კაცი, რომელსაც ესესაა აცნობეს მისი ცხოვრების ალბათ ყველაზე ტრაგიკული ამბავი, წრეში ხვდება. წრეში, რომლის გარღვევაც არც ისე იოლია” - ამბობს ჟურნალისტი და პარალელურად გადის ფაქტის ამსახველი კადრები, სადაც, სხვა ტელევიზიებთან ერთად, მიკროფონით ხელში ჩანს პირველი არხის ჟურნალისტიც.

მაუწყებელთა ქცევის კოდექსში (მუხლი35/20) ვკითხულობთ, რომ მედია სიფრთხილით უნდა მოეკიდოს ისეთი ვიზუალური მასალის ჩვენებას, რომელზეც ასახულია ადამიანთა ტრაგედია და ტანჯვა:

“მაუწყებელმა არ უნდა გადაიღოს ან გაავრცელოს მასალა, რომელშიც ასახულია უბედური შემთხვევის შედეგად დაზარალებულები ან პიროვნება პირადი ტრაგედიის ან მწუხარების დროს, მათ შორის საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილებში, ან დაკრძალვაზე, როდესაც ეს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობას ხელყოფს, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც მიღებულია პირის თანხმობა. პირის გარდაცვალების შემთხვევაში საჭიროა ოჯახის წევრების თანხმობა”.

კადრების სიფრთხილით შერჩევაზე საუბრობს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიაც.

“მიზანშეწონილი არ არის დაზარალებულის, გვამისა ან დასახიჩრებული სხეულის, სისხლისა და სხვა მსგავსი სცენების ჩვენება მნიშვნელოვანი სარედაქციო დასაბუთების გარეშე. მათი გადაღება უნდა მოხდეს მხოლოდ გარკვეული მანძილიდან, რათა შეუძლებელი იყოს დაზარალებულის იდენტიფიცირება”, - ვკითხულობთ კრიმინალის გაშუქების სახელმძღვანელო წესებში. ამავე დოკუმენტის მიხედვით, სიფრთხილეა საჭირო მაშინაც კი, თუ ტანჯვისა და მწუხარების ამსახველ საარქივო მასალას გამოვიყენებთ.

“მაუწყებელი უნდა შეეცადოს, შეამციროს ის პოტენციური ტრავმა, რომელიც შესაძლოა ამ მასალამ მიაყენოს მასში ასახულ პიროვნებას და/ან მის ნათესავებს. იგივე ეხება ინსცენირებულ რეკონსტრუქციებსა და ფაქტებზე დაფუძნებულ პროგრამებს”, - ნთქვამია სახელმძღვანელოში.

"ექსკლუზიური კადრები ისანში მომხდარი მკვლელობიდან, "კურიერმა" მოიპოვა ვიდეო, სადაც სავარაუდოდ თვითონ ახალგაზრდა მამაკაცმა მისი მკვლელობა გადაიღო. კადრებში ჩანს, რომ მისი მისამართით სამჯერ გაისროლეს", - ამგვარი შესავლით, ისნის რაიონში პაკისტანის მოქალაქის მკვლელობის თემით გაიხსნა 7 თებერვლის 15:00 საათიანი საინფორმაციო გამოშვება "კურიერი". წამყვანის შესავალს ფონად მომხდარის ამსახველი კადრები გასდევა. 

აღნიშნული მასალა ტელეკომპანია „რუსთავი 2-ის“ საიტზე ამ დრომდე [19:30 სთ, 7 თებერვალი] იძებნება . მასალა ცალკე აიტვირთა ტელეკომპანიის Facebook-ის გვერდზეც, მაგრამ მალევე წაშალეს. თუმცა, კადრები ასევე ამ დრომდე იძებნება სამსაათიანი საინფორმაციო გამოშვების ე.წ. „ფეისბუკ-ლაივზე“.  (ამ მასალების ბმულებს "მედიაჩეკერი" შეგნებულად არ გთავაზობთ, რათა ხელი არ შევუწყოთ მათ გავრცელებას). 

„რუსთავი 2-ზე“ დაყრდნობით, ვიდეო სააგენტო newposts-მაც გაავრცელა. მოგვიანებით კი, მასალიდან მკვლელობის ამსახველი ვიდეო წაშალა.

მაუწყებელთა ქცევის კოდექსში ვკითხულობთ, რომ „ძალადობის ან მისი შედეგების ამსახველი კადრები, აგრეთვე ძალადობის როგორც ვიზუალური, ისე ვერბალური აღწერის გადაცემა, უნდა იყოს ჯეროვნად რედაქტირებული“.  (მუხლი 41)

„ახალ ამბებში ძალადობის ამსახველი კადრების გამოყენებაზე გადაწყვეტილება მიღებულ უნდა იქნეს მათი ინფორმაციული ღირებულებისა და გასაშუქებელი მოვლენისადმი მათი მნიშვნელობის, აგრეთვე აუდიტორიის სავარაუდო რეაქციის გათვალისწინებით“, - ვკითხულობთ კოდექსში. (მუხლი 56)

ამავე კოდექსის მიხედვით, „შესაძლებელია საჭირო იყოს შოკისმომგვრელი მასალის გამოყენება, მაგრამ ეს გადაწყვეტილება ძალზე ფრთხილი ანალიზის შემდეგ უნდა იქნეს მიღებული“ და შესაბამისად დასაბუთებული. „დაუშვებელია ძალადობის სენსაციად გადაქცევა“, - განმარტავს კოდექსი.

კრიმინალის გაშუქების შესახებ ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის მიერ მომზადებულ სახელმძღვანელო წესებში ვკითხულობთ, რომ „ძალადობის გაშუქებისას უნდა მოხდეს ბალანსის დაცვა საზოგადოებრივ ინტერესსა და ეთიკურ გაშუქებას შორის. მედია თანამგრძნობი უნდა იყოს ამგვარი მოვლენების მონაწილე პირების მიმართ და თავი უნდა აარიდოს პირის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების შელახვას“.

„მედიასაშუალებამ არ უნდა გამოაქვეყნოს მასალა, რომელიც წაახალისებს კრიმინალს, დანაშაულს ან ანტისოციალურ ქმედებას. პირდაპირ ეთერში რესპონდენტის პირდაპირ მოწოდებას ძალადობისკენ მედია უნდა დაუპირისპირდეს და დაგმოს“, - ნათქვამია სახელმძღვანელოში.

---

“ხანძარის შედეგად დაღუპული დედა და 4 შვილი. ოჯახს, რომელიც უკიდურეს გაჭირვებაში ცხოვრობდა, რამდენიმე თვის წინ სოციალური დახმარებაც მოუხსნეს” - ამ აღწერით გამოაქვეყნა "ტელეკომპანია პირველმა" ბაღდათში მომხდარი ტრაგედიის შემდეგ სოციალურ ქსელში ვიდეო, რომელიც ოჯახის მდგომარეობას აღწერდა და შემთხვევამდე 2 თვით ადრე იყო გადაღებული. ვიდეოს არ ერთვოდა განმარტება, რომ იყო საარქივო მასალა და არაზუსტი იყო ინფორმაცია დახმარების მოხსნის შესახებ. მომხდარიდან მალევე მასალის ამ ფორმით, განმარტების გარეშე გავრცელება მანიპულაციური იყო და აუდიტორია შეცდომაში შეიყვანა. ამგვარი გაშუქება ქმნიდა ირიბ მინიშნებას, თითქოს ხანძარი სიდუხჭირემ გამოიწვია, რაც ამ ეტაპზე დადგენილი არ არის. არაზუსტი და მანიპულაციური იყო დილის საინფორმაციო გამოშვებებში მაუწყებლის მიერ მაყურებლისთვის პირდაპირ ეთერში მიწვდილი ინფორმაციაც.

შემთხვევა ბაღდათში 3 თებერვალს მოხდა. ხანძრს 4 ბავშვი და 2 ქალი ემსხვერპლა. ამბავი მედიისთვის იმავე ღამეს, დაახლოებით, 23:00 საათისთვის გახდა ცნობილი და 4 თებერვალს ყველა მედიასაშუალებისთვის დღის ერთ-ერთი წამყვანი თემა იყო. “TV პირველმა” ტრაგედიის გაშუქება მომხდარიდან მალევე დაიწყო. თავდაპირველად, 23:50 საათზე, არხის ფეისბუკის გვერდზე გამოქვეყნდა ხანძრის ამსახველი ვიდეო, რომელსაც თან ერთვოდა შემდეგი ტექსტი: “ხანძარს 5 ადამიანის სიცოცხლე ემსხვერპლა, მათ შორის ოთხი ბავშვია. არსებული ინფორმაციით, მიტოვებულ სახლში სოციალურად დაუცველი ოჯახი თვითნებურად იყო შესახლებული.” (თავდაპირველად, ყველა მედიასაშუალებამ 5 გარდაცვლილის შესახებ მიაწოდა ინფორმაცია აუდიტორიას, რადგან მეექვსე ცხედარი მაშველებმა მოგვიანებით იპოვეს. მედიასაშუალებების ნაწილმა, მასალები შესწორების სტანდარტის შესაბამისად ჩაასწორა, ნაწილის გვერდზე (მათ შორის “TV პირველის“) კი არაზუსტი ინფორმაცია კვლავ იძებნება.)

მოგვიანებით, დაახლოებით, 03:00 საათისთვის არხის ფეისბუკის გვერდზე გავრცელდა ვიდეო “TV პირველის” არქივიდან, სათაურით “ტრაგედია!” ვიდეო ასახავდა სოციალურად დაუცველი ოჯახის ცხოვრების კადრებს, რომელიც 21 ნოემბერს გადაცემა “რეაქციაში” გავიდა. გამოქვეყნებულ ვიდეოფრაგმენტში გაჭირვებაში მცხოვრები ქალი სოციალური დახმარების შეჩერების შესახებ საუბრობდა. მაუწყებლის მიერ გავრცელებულ ვიდეოს შეცდომაში შემყვანი შინაარსის ტექსტი ერთვოდა თან: “ხანძარის შედეგად დაღუპული დედა და 4 შვილი. ოჯახს, რომელიც უკიდურეს გაჭირვებაში ცხოვრობდა, რამდენიმე თვის წინ სოციალური დახმარებაც მოუხსნეს ”.



მაუწყებელს თავისი აუდიტორიისთვის არ მიუწვდია ინფორმაცია, რომ ოჯახს სოციალური დახმარება გარკვეული მიზეზით (ჯანდაცვის სამინისტროს განმარტებით, კომუნალურ გადახდებზე აბონენტის ნომერის არქონის გამო), დროებით ჰქონდა შეჩერებული, არ განუმარტავს, რომ დეკემბერში ოჯახს კვლავ აღუდგა დახმარება და განაცდური თანხა ერთიანად ჩაერიცხა.

ფეისბუქგვერდზე ვიდეოს გამოქვეყნების შემდეგ, ბაღდათში მომხდარი ტრაგედია იგივე აქცენტით გაშუქდა 4 თებერვლის დღის პირველ ნახევარში მაუწყებლის ეთერში გასულ საინფორმაციო გამოშვებებში:

“TV პირველმა” 4 თებერვალს დილის 9 საათიანი საინფორმაციო გამოშვება 20 წუთით ადრე, 08:40-ზე სპეციალური გამოშვებით დაიწყო. ბაღდათიდან ჟურნალისტის პირდაპირი ჩართვის შემდეგ, წამყვანმა მაყურებელს ხანძრის შედეგად გარდაცვლილი ოჯახის არქივიდან ამოღებული ვიდეო წარუდგინა და განუმარტა, რომ “გაჭირვებულ ოჯახს სოციალური დახმარება მხოლოდ და მხოლოდ იმის გამო მოუხსენეს, რომ მას, დროებით, ელექტროენერგია მეზობლისგან ჰქონდა შემოყვანილი”.

ერთი საათის შემდეგ, საინფორმაციო გადაცემის წამყვანი კვლავ რამდენიმე წუთით ადრე(09:50) სპეციალური გამოშვებით დაბრუნდა ეთერში და მაყურებელს “ევროპული საქართველოს” ლიდერის, გიგი უგულავას განცხადება შესთავაზა პირდაპირ ეთერში, რომელიც ბაღდათში მომხდარი ტრაგედიის გამო, პარლამენტის პიკეტირების გადადების შესახებ საუბრობდა. გიგი უგულავას განცხადების შემდეგ, საინფორმაციო გამოშვების წამყვანმა და თემაზე მომუშავე ჟურნალისტმა კვლავ შეახსენეს მაყურებელს, რომ ოჯახს სოციალური დახმარება ჰქონდა მოხსნილი.

11:00 საათიან გამოშვებაშიც, წამყვანი და ჟურნალისტი კვლავ იგივე აქცენტს აკეთებდნენ - არქივიდან ამოღებულ ვიდეოს და ახლობლების ნათქვამს ეყრდნობოდნენ და ამბობდნენ, რომ ოჯახს დახმარება მოუხსნეს. თუმცა ამჯერად მერის კომენტარიც გავიდა ეთერში, რომელიც ამბობდა, რომ ოჯახი სოციალურ დახმარებას იღებდა.

“TV პირველის” მაყურებელმა, ჯანდაცვის მინისტრის მოადგილის გიორგი წოწკოლაურის მედიასთან გაკეთებული განცხადების შემდეგ, 12:00 საათიან გამოშვებაში გაიგო, რომ ოჯახს სოციალური დახმარება დროებით ჰქონდა შეწყვეტილი. ჯანდაცვის სამინისტროს აღნიშნული განცხადების მიუხედავად, 13:00 საათიან გამოშვებაშიც მაუწყებელმა აქცენტი კვლავ სოციალური დახმარების მოხსნაზე გააკეთა. საინფორმაციო გამოშვების ანონსში და აღწერაში კვლავ განმარტების გარეშე, ხაზგასმული იყო, რომ ოჯახს რამდენიმე თვის წინ სოციალური დახმარებაც მოუხსნეს. გარდა ამისა, სამინისტროს განცხადების შემდეგ, მაუწყებელი სოციალურ სააგენტოში არკვევდა, მოუხსენეს თუ არა დახმარება ოჯახს.





“TV პირველის” მაყურებელი შესაბამის წყაროებთან დაზუსტებულ ინფორმაციას მხოლოდ 14:00 საათიდან იღებდა. 4 თებერვალს ამავე ამბავს მიეძღვნა გადაცემა “რეაქციაც”.

თუმცა მანამდე გავრცელებული შეცდომაში შემყვანი ინფორმაცია კვლავ არ შეუსწორებია მაუწყებელს და ამ დრომდე იძებნება არხის ფეისბუკ გვერდზე. არც თავდაპირველად გამოქვეყნებული ვიდეოს აღწერაშია ცვლილება შესული. აღსანიშნავია, რომ ვიდეო კვლავ იგივე ტექსტით ვრცელდება და ამ დროისთვის “TV პირველის” ფეისბუკგვერდზე აღნიშნულ ვიდეოს 393 000-ზე მეტი ნახვა და 5 400-მდე გაზიარება აქვს. ასევე, “TV პირველს” დღის განმავლობაში არცერთხელ არ აუღნიშნავს, რომ თავდაპირველად მაუწყებელმა არაზუსტი ინფორმაცია გაავრცელა.

ბაღდათში მომხდარი ტრაგედია მედიის ფოკუსში ცხადია უნდა მომხვდარიყო და ასევე, ცხადია, რომ მედიას უნდა დაესვა ყველა კითხვა და დაეყენებინა ყველა შესაბამისი უწყების პასუხისმგებლობის საკითხი.

თუმცა, მასალის ამ დროს და ამ ფორმით გავრცელება, მინიშნების გარეშე - რომ ის იყო არქივის, ასევე ის, რომ ოჯახს სოციალური დახმარება მოხსნის შემდეგ ისევ აღუდგა, მანიპულაციური იყო და აუდიტორია შეცდომაში შეიყვანა. ამგვარი გაშუქება ქმნიდა ირიბ მინიშნებას, თითქოს ხანძარი სიდუხჭირემ გამოიწვია, რაც ამ ეტაპზე დადგენილი არ არის.

TV პირველის ეს ვიდეო გახდა ინსპირაცია სხვა ონლაინ გამოცემებისთვისაც, რომლებმაც ასევე შეცდომაში შეიყვანეს აუდიტორია.

“TV პირველზე” დაყრდნობით, ხანძარის შედეგად დაღუპული ოჯახისთვის სოციალური დახმარების მოხსნის შესახებ არაზუსტი ინფორმაცია გაავრცელეს შემდეგმა მედიასაშუალებებმა: პალიტრავიდეო, ფორტუნა, ნიუპოსტი, პროგრესნიუსი, სარკე ნიუსი, რეზონანსი, newsreport.ge, cyc.ge, paqtebi.ge, hotnews და სხვა.

აღნიშნულ გვერდებზე სოციალური დახმარების მოხსნის შესახებ არაზუსტი ინფორმაცია კვლავ დამატებითი განმარტებების გარეშე იძებნება და არ დრომდე არ არის შესწორებული. მიუხედავად იმისა, რომ გამოცემებმა ბაღდათში მომხდარ ტრაგედიაზე დღის განმავლობაში სხვა მასალებიც მოამზადეს, თავდაპირველად გამოქვეყნებული მასალები მაინც პრობლემურია, რადგან თუ მკითხველი მხოლოდ ზემოთჩამოთვლილ მასალებს ნახავს, არაზუსტ ინფორმაციას მიიღებს.

26 იანვარს სოფელ ქვიშხეთთან ავტომობილი მტკვარში გადავარდა. ავარიის შედეგად, 5 მგზავრიდან 4 საავადმყოფოში მიყვანამდე გარდაიცვალა, ერთი დაშავებულის მდგომარეობა კი ამ დრომდე მძიმეა. ავარიის შესახებ ინფორმაცია მთელი დღის განმავლობაში ვრცელდებოდა სხვადასხვა მედიასაშუალებების გვერდებზე და სოციალურ ქსელში. გამოცემები ცდილობდნენ, რომ განახლებადი ინფორმაცია ოპერატიულად მიეწოდებინათ აუდიტორიისთვის. ამ მცდელობაში კი, მედიასაშუალებებმა ვირუსულად გაავრცელეს დაუდასტურებელი ინფორმაცია მსხვერპლის რაოდენობის შესახებ, ავარიის ადგილზე გადაღებული მძიმე კადრები და არასაჭირო დეტალები გარდაცვლილების შესახებ.

თავდაპირველად, ქვიშხეთში მომხდარი ავარიის შესახებ ინფორმაცია მედიაში დაახლოებით 16:00 საათზე გავრცელდა. მედიასაშუალებების ნაწილი წერდა, რომ ავარიის შედეგად 5 მგზავრი გარდაიცვალა და მათ შორის სამი ბავშვია. მოგვიანებით კი ცნობილი გახდა, რომ ავარიას 4 ადამიანი ემსხვერპლა, ერთი კი მძიმე მდგომარეობაში, საავადმყოფოშია გადაყვანილი. დაუდასტურებელი ინფორმაცია გაავრცელეს სხვადასხვა მედიასაშუალებებმა, მათ შორის საზოგადოებრივი მაუწყებლის “პირველმა არხმა”, “ნიუპოსტმა”, “პალიტრავიდეომ”, “ალიამ”, “დიანიუსმა”, “მეტრონომმა”, “რეზონანსმა”, “გურიისმოამბემ”.

ზემოთჩამოთვლილი მედიასაშუალებების ნაწილმა, მსხვერპლის რაოდენობის შესახებ პირველად გავრცელებული არაზუსტი ინფორმაცია მოგვიანებით ჩაასწორა ან საერთოდ წაშალა, ნაწილის ვებგვერდებზე კი ამ დრომდე იძებნება.

ავარიის შესახებ ინფორმაციის გავრცელებიდან მალევე, სოციალურ ქსელში და რამდენიმე მედიასაშუალების გვერდზე, გამოჩნდა შემთხვევის ამსახველი ფოტო და ვიდეო მასალები. გამოცემების ნაწილმა მომხმარებლების მიზიდვა სენსაციური სათაურებით სცადა და აუდიტორიას აცნობა, რომ ავარიის შემზარავ კადრებს სწორედ მათ საიტზე ნახავდნენ, ნაწილი კი მკითხველს აფრთხილებდა, რომ მათ მიერ გამოქვეყნებული ფოტო/ვიდეო მასალა შემზარავ, მძიმე კადრებს შეიცავდა. ტრაგედიის ამსახველი მძიმე ვიზუალური მასალა ამ დრომდე იძებნება “რუსთავი2-ის”, “მთავარი არხის”, “დიანიუსის”, “geoinformer-ის” და “რეზონანსის” გვერდებზე.

განსაკუთრებით მძიმე იყო "რუსთავი 2-ის" მიერ ფეიხბუკზე გამოქვეყნებული ვიდეომასალა. 

• იხილეთ ამ თემაზე:  "რუსთავი 2-მა" ავარიისას გარდაცვლილი ბავშვების მძიმე კადრები გაავრცელა

გამოცემებმა არ გაითვალისწინეს ის საფრთხეები, რასაც მსგავსი კონტენტის გამოქვეყნება შეიცავს. გაუგებარია, რა ინფორმაციული ღირებულების მატარებელი იყო აუდიტორიისთვის გარდაცვლილების მძიმე კადრების ჩვენება.

ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის მიერ შემუშავებულ კრიმინალის გაშუქების სახელმძღვანელოში აღნიშნულია, რომ მედია სიფრთხილით უნდა მოეკიდოს ისეთი ვიზუალური მასალის ჩვენებას, რომელზეც ასახულია ადამიანთა ტრაგედია და ტანჯვა. მიზანშეწონილი არ არის დაზარალებულის, გვამისა ან დასახიჩრებული სხეულის, სისხლისა და სხვა მსგავსი სცენების ჩვენება მნიშვნელოვანი სარედაქციო დასაბუთების გარეშე. მათი გადაღება უნდა მოხდეს მხოლოდ გარკვეული მანძილიდან, რათა შეუძლებელი იყოს დაზარალებულის იდენტიფიცირება. გარდა ამისა, მედიამ უნდა იფიქროს იმ პოტენციური ტრავმაზე, რომელიც შესაძლოა მძიმე კადრების ჩვენებამ მიაყენოს მსხვერპლის ახლობლებს.

არაზუსტი ინფორმაციებისა და შემზარავი კადრების გავრცელების შემდეგ, ავარიაში გარდაცვლილების შესახებ არასაჭირო დეტალების გასაჯაროების ახალი ტალღა დაიწყო. გამოცემები აქვეყნებდნენ გარდაცვლილი ბავშვების ფოტოებს, ოჯახის წევრების სახელებს და გვარებს, წერდნენ დაღუპული კაცის ასაკის, პროფესიის, სამუშაო ადგილის შესახებ, მის პიროვნულ თვისებებზე ალაპარაკებდნენ ოჯახის ახლობლებს და მსგავს არასაჭირო ინფორმაციას ვირუსულად ავრცელებდნენ.

გარდაცვლილების ფოტოები, მათი პირადი ცხოვრების შესახებ არასაჭირო დეტალები გამოაქვეყნდა “ამბები.ge-ს” “პრაიმტაიმის”, “ნიუპოსტის”, “ალიას”, “ახალი თაობის”, “ნიუპრესის”, ინფო9-ის”, “გურიანიუსის”, “დრონი.ge-ს” და სხვა გამოცემების გვერდებზე.

გარდაცვლილი არასრულწლოვნები, რომელთა მდინარიდან ამოყვანასა და გადარჩენას ცდილობენ მოქალაქეები და საპატრულო პოლიციის თანამშრომლები, თვითმხილველთა ემოციური შეძახილები (“ხელოვნური სუნთქვა”, “გული, გული, ჩაბერე, ჰაერი ჩაბერე”, “გულზე დაამასაჟე”, “რამდენი ბავშვები არიან”) და ეს რეპლიკები სუბტიტრებად ვიდეოზე - ქვიშხეთში მომხდარი ავარიის ამსახველი მასალა ასე იძებნება “რუსთავი 2-ის” ფეისბუკის გვერდზე. იგივე ვიდეოკადრები, შედარებით მოკლე ხანგრძლივობის და მხოლოდ ბავშების დაფარული, ე.წ. დაბლარული სახეებით გავიდა მაუწყებლის 18:00 და 21:00 საათიან საინფორმაციო გამოშვებებშიც.

ავტოსაგზაო შემთხვევა სოფელ ქვიშხეთთან 26 იანვარს მოხდა. ავარიას ერთი ოჯახის 5 წევრიდან 4 ემსხვერპლა, ერთი დაშავებულის მდგომარეობა კი ამ დრომდე მძიმეა. გარდაცვლილებს შორის 3 არასრულწლოვანი იყო.

ამ შემთხვეის შესახებ ვიდეომასალა ფეისბუკის გვერდზე “რუსთავი 2-მა” შემთხვევიდან მალევე გამოაქვეყნა.ვიდეოში ჩანს როგორ ამოჰყავთ გამვლელებს გარდაცვლილი ბავშვები მდინარეში გადავარდნილი მანქანიდან, როგორ უტარებენ ხელოვნურ სუნთქვას და უშედეგოდ ცდილობენ მათ გადარჩენას. კადრებში გარკვევით ჩანს გარდაცვლილი ბავშვების სახეები და ისმის შეშფოთებული თვითმხილველების ხმები. ეს შეძახილები ვიდეოს სუბტიტრებადაც ადევს.

“მაუწყებელმა არ უნდა გადაიღოს ან გაავრცელოს მასალა, რომელშიც ასახულია უბედური შემთხვევის შედეგად დაზარალებულები ან პიროვნება პირადი ტრაგედიის ან მწუხარების დროს, მათ შორის საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილებში, ან დაკრძალვაზე, როდესაც ეს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობას ხელყოფს, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც მიღებულია პირის თანხმობა. პირის გარდაცვალების შემთხვევაში საჭიროა ოჯახის წევრების თანხმობა,” - ვკითხულობთ მაუწყებელთა ქცევის კოდექსში.

ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის მიერ შემუშავებულ კრიმინალის გაშუქების სახელმძღვანელოშიც ხაზგასმულია, რომ მსგავსი შემთხვევების გაშქებისას მედიამ ვიზუალური მასალა ფრთხილად უნდა შეარჩიოს.

მედია სიფრთხილით უნდა მოეკიდოს ისეთი ვიზუალური მასალის ჩვენებას, რომელზეც ასახულია ადამიანთა ტრაგედია და ტანჯვა.

მიზანშეწონილი არ არის დაზარალებულის, გვამისა ან დასახიჩრებული სხეულის, სისხლისა და სხვა მსგავსი სცენების ჩვენება მნიშვნელოვანი სარედაქციო დასაბუთების გარეშე. მათი გადაღება უნდა მოხდეს მხოლოდ გარკვეული მანძილიდან, რათა შეუძლებელი იყოს დაზარალებულის იდენტიფიცირება.

რატომ იყო აუცილებელი ამ კონკრეტულ შემთხვევაში ასეთი მძიმე კადრების ჩვენება, გაუგებარია. თავად ფაქტი - 4 ადამიანის გარდაცვალება ავტოსაგზაო შემთხვევისას, ისედაც ძალიან მძიმეა. ამ სიმძაფრის აღსაქმელად ჩვენება - როგორ ამოჰყავთ წყლიდან გარდაცვლილი ბავშვები და როგორ ცდილობენ მათ გადარჩენას, საჭირო აღარ იყო, მითუმეტეს, რომ ეს კადრები არანაირ დამატებით ინფორმაციულ ღირებულებას არ ატარებს და მხოლოდ ემოციური სიმძაფრის დატვირთვა აქვს.

ქარტიის გაიდლაინი ამგვარი კადრების გავრცელებისას გარდაცვლილების ახლობლების ტრამვირების საფრთხეებზეც საუბრობს.

“ტანჯვისა და მწუხარების ამსახველი საარქივო მასალის (დანაშაულის ჩათვლით) გამოყენებისას მაუწყებელი უნდა შეეცადოს, შეამციროს ის პოტენციური ტრავმა, რომელიც შესაძლოა ამ მასალამ მიაყენოს მასში ასახულ პიროვნებას და/ან მის ნათესავებს”, - ვკითხულობთ სახელმძღვანელო წესებში.

მგლოვიარე ჭირისუფლები, კუბოსთან მყოფი ახლობლების ემოციური კომენტარები და გარდაცვლილის ცხედრის კადრები - სწორედ ასე გააშუქა ტელეკომპანია “მთავარმა არხმა” 24 წლის მურად წურწუმიას გარდაცვალების საქმე, რომელსაც 2 იანვარს, თბილისში ე.წ. “დამპალოს სასაფლაოზე” შშ-ს თანამშრომელმა და მისმა თანმხლებმა პირმა სიცოცხლისთვის სახიფათო მძიმე დაზიანებები მიაყენეს, რის გამოც იგი 4 იანვარს საავადმყოფოში გარდაიცვალა.

ამბავი არხის ეთერში პირველად 6 იანვარს მოხვდა და ის მომდევნო სამი დღის განმავლობაში მთავარი საინფორმაციო გამოშვების ერთ-ერთი ძირითადი თემა იყო. მთელი ამ ხნის განმავლობაში თემაზე მომზადებულ მასალებში დიდი დოზით იყო ნაჩვენები ისეთი კადრები, რომლებიც მაყურებლის ემოციების გამძაფრებაზე იყო გათვლილი და თავად ამბავს დამატებით ინფორმაციულ ღირებულებას არ მატებდა. მიუხედავად იმისა, რომ ნათლად ჩანდა, ოჯახი მედიასთან ურთიერთობას არ გაურბოდა და არ იქმნებოდა შთაბეჭდილება, რომ ჟურნალისტს სხვა გამოსავალი არ ჰქონდა, მათი კომენტარების ძირითადი ნაწილი, გარდაცვლილის კუბოს ფონზე იყო ჩაწერილი, რაც მსგავსი ქმედების მიზანმიმართულობაზე მიუთითებდა.

ოთახი, რომელშიც გარდაცვლილის კუბო იყო განთავსებული, ოჯახის წევრების გლოვა და ტირილი, ასევე ემოციური კომენტარი იმავე ოთახიდან მაყურებელს “ტელეკომპანია პირველმაც” აჩვენა. გარდაცვლილის კუბოს კადრები, მგლოვიარე ახლობლები იმავე ოთახში და გარდაცვლილის ფოტოები მცირე დოზით, თუმცა ტელეკომპანია “რუსთავი 2-ის” ეთერშიც მოხვდა. ასევე მცირე დოზით, კიბოს კადრები და მგლოვიარეთა ტირილის ხმების “ტელეკომპანია “ფორმულამაც” შემოგვთავაზა.

მაუწყებელთა ქცევის კოდექსი განმარტავს, რომ მედია სიფრთხილით უნდა მოეკიდოს ისეთი ვიზუალური მასალის ჩვენებას, რომელზეც ასახულია ადამიანთა ტრაგედია და ტანჯვა:

“მაუწყებელმა არ უნდა გადაიღოს ან გაავრცელოს მასალა, რომელშიც ასახულია უბედური შემთხვევის შედეგად დაზარალებულები ან პიროვნება პირადი ტრაგედიის ან მწუხარების დროს, მათ შორის საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილებში, ან დაკრძალვაზე, როდესაც ეს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობას ხელყოფს, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც მიღებულია პირის თანხმობა. პირის გარდაცვალების შემთხვევაში საჭიროა ოჯახის წევრების თანხმობა”, - ვკითხულობთ კოდექსში.

ჟურნალისტიკის ეთიკის ქარტიის მიერ შემუშავებულ კრიმინალის გაშუქების სახელმძღვანელო წესებში კი ნათქვამია, რომ დაზარალებულის, გვამისა ან დასახიჩრებული სხეულის, სისხლისა და სხვა მსგავსი სცენების ჩვენება, მნიშვნელოვანი სარედაქციო დასაბუთების გარეშე, მიზანშეწონილი არ არის.

მედიაში და განსაკუთრებით სატელევიზიო მედიაში არსებული პრობლემები, ექსტრემალურ სიტუაციებში ზედაპირზე ამოდის და მკაფიოდ ჩანს. ფემიციდი ის საკითხია, რომლის გაშუქებაც ჯერ ისევ ვერ ისწავლა მედიამ. ცხადია არის რამდენიმე გამონაკლისი, მაგრამ მათი რიცხვი იმდენად მცირეა, რომ მათი ხმა იკარგება და არ ისმის.

სამწუხაროდ, მედიას ჯერ ისევ არ აქვს გაცნობიერებული მისი სოციალური პასუხისმგებლობა და ის, რომ საზოგადოების საკმაოდ დიდი ნაწილი, ამა თუ იმ პრობლემატურ საკითხებს, სწორედ მედიის პრიზმიდან ხედავს. ქართული მედიის უდიდესი ნაწილი ჯერ ისევ ვერ ხედავს და ჯეროვნად ვერ აფასებს საკუთარ როლს საზგადოებრივი აზრის, სოციალური ქცევის, სამოქალაქო ცნობიერების ჩამოყალიბების პროცესში.

  ფოტო: © RONALDO SCHEMIDT/AFP/Getty Images

დაახლოებით ერთი კვირის წინ, ხაშურში, ყოფილმა ქმარმა ცოლი მოკლა, ჯერ ყუმბარა ესროლა, შემდეგ გაქცეულს გაეკიდა და თავი იარაღის კონდახით გაუჩეჩქვა. მიზეზი ბანალურია, ვერ დამორჩლებულ და ვერ მანიპულირებულ ქალზე შურისძიება.

რა მიზანს შეიძლება ისახავდეს ჟურნალისტი, რომელიც ამ ტრაგიკული ფაქტის გასაშუქებლად მიდის? პირველადი მშრალი ინფორმაციის გადაცემის შემდეგ (სად? რა გარემოებაში? რა იარაღით? რომელ საათზე და ა.შ. ) რა უნდა აინტერესებდეს და რა აინტერესებთ, როგორც ყველაზე რეიტინგული საინფორმაციო გამოშვებების კორესპონდენტებს, ასევე ყვითელი პრესის ავტორებს?

ხაშურში მომხდარი ფემიციდის შემთხვევაში, ყველა საინფორმაციო გამოშვების ჟურნალისტმა დაიწყო მეზობლებში, ნათესავებში სიარული და გარკვევა, რატომ მოკლა კაცმა ქალი. თითქოს არაფერი არალეგიტიმური აქ არ არის, რადგან ყველას უნდა იცოდეს მიზეზი. მაგრამ ჩვენ, ჟურნალისტები არ ვფიქრობთ იმაზე თუ რა პასუხი შეიძლება მოვისმინოთ, იმისათვის, რომ გასაგები გავხადოთ ეს მკვლელობა. რას ვიძიებთ? არის რამე რაც ამართლებს ამ მკვლელობას? დავუშვათ, რომ კაცმა ცოლს შეუსწრო საყვარელთან ერთად ლოგინში. ეს ალბათ ყველაზე უარესი ვერსიაა ხომ? თორემ საჭმელს არ უმზადებდა, პერანგს არ უუთოვებდა, ბევრს ტლიკინებდა, მოკლე კაბებს იცვამდა და ა.შ. „დანაშაულები“ ცნობისმოყვარე საზოგადოებისათვის არაფერია ფიზიკურ ღალატთან შედარებით. ვთქვათ კარგი გამომძიებლის ფუნქცია შევასრულეთ, მივაგენით მიზეზს და ვამხილეთ ქმრის მოღალატე ქალი, რას ვაკეთებთ შემდეგ, ან კი რას ვიღებთ შედეგად? ვაკმაყოფილებთ სეირის მაყურებელი საზოგადოების ინტერესს, თავად ვივიწყებთ ამ თემას, რადგან სხვა და ახალი თემები შემოდის ნიუსრუმში და ვტოვებთ მოკლულ და შეურაცხყოფილ მსხვერპლს, რომელიც ქმარმა ფიზიკურად მოკლა და ახლა ჩვენ, მედიამ მისი ცხედარი ამ სეირის მაყურებელ ხალხს მივუგდეთ საჯიჯგნად.

• ქალის მკვლელობის მოტივის ძიებაში დაკარგულნი, ანუ მედია, როგორც მტყუან-მართლის გამრჩევი 

პატრიარქალურ კულტურაში სადაც ქალი აპრიორი დამნაშავეა და მოთვალთვალე საზოგადოება მისი სიკვდილის შემთხვევაშიც კი მიზეზებს მასში ეძებს, მედია სწორედ ამ აუდიტორიის დაკვეთას ასრულებს. ვერცერთი ტელევიზია ვერ გაექცა ამ კითხვებს და ყველამ ამცნო მაყურებელს, რომ „საქმეში მესამე პირი იკვეთება“.

სინამდვილეში რა არის მედიის ფუნქცია და პასუხისმგებლობა, რა უნდა იყოს მისი მიზანი და რა კითხვებს უნდა სვამდეს? ხაშურის ინციდენტის შემთხვევაში ჟურნალისტი პირველ რიგში უნდა იკვლევდეს, რატომ და საიდან აღმოაჩნდა მკვლელს ყუმბარა და ცეცხლსასროლი იარაღი, მითუმეტეს, რომ პირი უკვე ნასამართლევია. რატომ ვერ მოახერხეს სამართალდამცავმა ორგანოებმა ქალის სიცოცხლის დაცვა, რამდენად ეფექტურია შემაკავებელი ორდერი და როდის უნდა დაიწყოს სახელმწიფომ განსხვავებული ზომების მიღება, მაშინ, როდესაც ნათლად ჩანს - შემაკავებელი ორდერი სინამდვილეში არ არის მკვლელობის შემაკავებელი. როგორია ქალზე ძალადობის სტატისტიკა და რა ხარვეზებია კანონმდებლობაში. სწორედ ამ კითხვებისა და სტატისტიკური მონაცემების შემდეგ ჟურნალისტი ყველა გავლენიან ინსტიტუციას, მათ შორის ეკლესიას, უნდა უსვამდეს კითხვებს, რას აკეთებენ ისინი ჩვენს მიზოგინურ საზოგადოებაში ამ პრობლემის მოსაგვარებლად. ამას უნდა აკეთებდეს პასუხისმგებლიანი მედია, რომელიც საკუთარ ფუნქციას საზოგადოებრივი აზრის რეკონსტრუქციაში ხედავს და არა „ბოზობის“ ძიებაში.

დღევანდელი ქართული მედია, რომელიც ხაშურის უმოწყალო მკვლლობის საქმეს აშუქებდა, თავისდაუნებურად მკვლელობის მონაწილედ იქცა. ჩვენმა ჟურნალისტებმა არ დაუტოვეს მსხვერპლს იმის შანსიც კი, რომ საზოგადოებამ მის მიმართ თანაგრძნობა ისე გამოხატოს, რომ სიტყვა „მაგრამ“ არ გამოიყენოს და მისი ცხოვრება არ გააკრიტიკოს.

და ბოლოს, რაც ყველაზე მთავარია, ამ სიუჟეტების მაყურებელი ქალები, რომელნიც თავად განიცდიან ოჯახში სხვადასხვა ტიპის ძალადობას, კიდევ უფრო მეტად დაფიქრდებიან, დაეჭვდებიან და შეშინდებიან ვიდრე გაშორების, ძალადობისგან გათავისუფლების გადაწყვეტილებას მიიღებენ. და რაც ყველაზე ცუდია, მათ არა მხოლოდ სიკვდილის შეეშინდებათ, არამედ საზოგადოებრივი აზრის, რომელიც მათ სიკვდილის შემთხვევაშიც კი არ დაინდობს. შეეშინდებათ ხმამაღლა ისაუბრონ საკუთარ პრობლემებზე, იბრძოლონ როგორც საკუთარი, ასევე სხვა მსხვერპლი ქალების უფლებებისთვის და მათი თავისუფლებისთვის, შეეშინდებათ სეირზე მონადირე ჟურნალისტების, რომელნიც მის პირად ცხოვრებაში დაიწყებენ ხელების ფათურს.

ამიტომ ამ ტიპის ჟურნალისტიკა, რომელიც ფსევდო მორალისტური საზოგადოების და მისი ცნობისმოყვარეობის მკვებავია და არა მეამბოხე, რომელიც სწორედ ამ მანკიერი ცნობიერების შეცვლისთვის იბრძვის, არის მავნებელი. ამ ტიპის მედია ჩვენ კიდევ უფრო გვაშორებს იმ მომავლისგან, სადაც საზოგადოება თანხმდება, რომ ქალი და კაცი თანასწორია და ოჯახურ ძალადობას ყველა ერთად ებრძვის.

P.S. ვიდრე ეს ტექსტი იწერებოდა, ბოლნისში კიდევ ერთი ქალი მოკვდა ქმრის ხელით.

 

 

11 ოქტომბერს ხაშურში 32 წლის მამაკაცმა 30 წლის ყოფილი მეუღლე იარაღის კონდახით სასიკვდილოდ სცემა და შემთხვევის ადგილიდან მიიმალა. ექიმებმა დაზარალებულის გადარჩენა ვერ შეძლეს. ახალგაზრდა ქალი საავადმყოფოში გარდაიცვალა.

ამბავი იმავე დღეს ყველა საინფორმაციო გამოშვების ერთ-ერთ მთავარ თემად იქცა და აქტუალურობა მომდევნო დღეებშიც შეინარჩუნა. გამონაკლისი არც ეს შემთხვევა აღმოჩნდა, მედიამ ცდუნებას ვერც ახლა გაუძლო და ქალის მკვლელობის მოტივის ძიება საქმის არსის მცოდნე ისეთ “კომპეტენტურ” სუბიექტებთან დაიწყო, როგორებიც მაგალითად, მკვლელობაში ბრალდებულის ოჯახის წევრები და მეზობლები არიან.

თავი განსაკუთრებით ტელეკომპანია “მთავარი არხისა” და “რუსთავი 2”-ის ჟურნალისტებმა გამოიჩინეს, მკვლელობის ადგილზე რამდენჯერმე ჩავიდნენ და მკვლელობის სავარაუდო მოტივის იმდენი ვერსია შემოგვთავაზეს, რამდენი მოხალისეც ნახეს.

მათ მიერ თემაზე მომზადებული მასალებიდან მოვისმინეთ ტექსტები, რომ ნათესავები ბრალდებულს წესიერ ადამიანად ახასიათებენ და რომ მათთვის, “ის რაც ხაშურში დატრიალდა” რთულად წარმოსადგენია. გავიგეთ ისიც, რომ ბრალდებულის მეზობლები და ახლობლები მომხდარში თავად მოკლულს ადანაშაულებენ და მკვლელობისკენ წამქეზებლად სწორედ მას ასახელებენ.

ერთ-ერთი ჩართვის დროს ჟურნალისტმა ისიც თქვა, რომ, თურმე, “სასტიკი მკვლელობის საქმე კიდევ უფრო საინტერესო” გახდა, რაც ბრალდებულის მამის მიერ მკვლელობის ერთ-ერთ სავარაუდო მიტოვად მესამე პირის, მოკლულის სავარაუდო მეგობარი მამაკაცის დასახელებაში გამოიხატა.

ბრალდებულის მამის პარალელურად, დის ვერსიაც მოვისმინეთ, რომელიც ასევე ძმის საქციელისთვის გამართლების მოძებნას ცდილობს და ამბობს, რომ მის ძმას გარდაცვლილმა მისივე მოკვლისკენ თავადვე უბიძგა. უფრო ზუსტად კი, მისმა საქციელმა, რომელიც რამდენიმე წლის დაშორებული ყოფილი ქმრისთვის მიუღებელი და უფრო მეტიც, ღირსების შემლახავი აღმოჩნდა. უფრო ნათლად რომ ვთქვათ, მოკლულს უბრალოდ პირადი ცხოვრება ჰქონდა, რომელიც ყველა ლოგიკური მსჯელობით არც მისი ყოფილი მეუღლის, არც მისი ოჯახის რომელიმე წევრის, თუ მეზობლის, მით უფრო, არც ჟურნალისტის თავისტკივილი და ინტერესის საგანი უნდა ყოფილიყო.

მედიის მხრიდან პირადი ცხოვრების საიდუმლოს ხელყოფა ამით არ დასრულდა. ჟურნალისტებმა არ დაიზარეს და ბრალდებულის ოჯახის წევრების “მძიმე ბრალდებები” უშუალოდ მოკლულის ოჯახის წევრებთან და ახლობლებთან გადაამოწმეს. მივიდნენ და პირდაპირ ჰკითხეს ჰყავდა თუ არა მოკლულს მეგობარი მამაკაცი ან თუ აკითხავდა ვინმე, თითოქოს ეს ჩადენილს ან რაიმე ფორმით ამართლებს ან ბრალდებულის სასჯელს და მდგომარეობას რამენაირად ამსუბუქებს. ამასთან, მედიის მხრიდან აღნიშნული “სასტიკი მკვლელობის საქმეში მესამე პირის გამოჩენად” შეიფუთა.

ოჯახის წევრების შემდეგ, მეზობლების ჯერიც დადგა. მედიის მიერ მოწოდებული მოწოდებულ კომენტარებში ისინი მკვლელობაში ბრალდებულის მისამართით არც საქებარ სიტყვებს იშურებენ და მის ნამოქმედარს “აფექტური” მდგომარეობით ამართლებენ. ერთ-ერთი მათგანი უფრო შორსაც წავიდა, ოჯახში ქალისა და კაცის როლები ზედმიწევნით გაგვიხსენა და თან გაგვაფრთხილა, რომ როდესაც “ქალი კაცის წინ ტლკინებს”, მერე იმ ქალს რაღაც აუცილებლად მოხვდება.

იმ ფონზე, როდესაც ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში, ქვეყანაში ოჯახში ძალადობის ნიადაგზე რამდენიმე ათეული ქალი მოკლეს და კიდევ უფრო მეტს ჯანმრთელობის მძიმე დაზიანებები მიაყენეს, მედიას მსგავსი თემების გაშუქებისას, განსაკუთრებული სიფრთხილე, ყურადღება და წინდახუდულობა მართებს. მნიშვნელოვანია, რომ თემა ისეთი რაკურსით არ გაშუქდეს, რაც მომხდარ ძალადობას ან მკვლელობას რაიმე ფორმით გაამართლეს ან თუნდაც ახსნას მოუძებნის.

ასევე, დაუშვებელია ამბის იმგვარ დისკურსში გაშლა, რომელიც საზოგადოებაში ისედაც დამკვიდრებულ გენდერულ სტერეოტიპებს კიდევ უფრო გააღრმავებს და გააძლიერებს. მსგავსი მსჯელობა არც არსებული პრობლემის მოგვარებას უწყობს ხელს და ვერც მის პრევენციას ახდენს. პირიქით, ისედაც კარგად ფესვგამდგარ პატრიარქალურ საზოგადოებაში მსგავს ფაქტებს კიდევ უფრო ახალისებს და მოტივაციას ჰმატებს.

ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის გენდერული საკითხების გაშუქების სახელმძღვანელო წესებში ხაზგასმით არის ნათქვამი, რომ “მედიამ არათუ ხელი უნდა შეუწყოს გენდერული სტერეოტიპების გამყარებას, არამედ უნდა ებრძოლოს მას”. ამავე წესების მიხედვით, ჟურნალისტური მასალა არ უნდა აძლიერებდეს სოციუმში გავრცელებულ მოსაზრებებს ქალისა და კაცის როლის შესახებ.

“სხვა პირთა მიერ სტერეოტიპული ენის გამოყენების შემთხვევაში პასუხისმგებლობა არ ეხსნება მედიას. თუ პირდაპირი ეთერია, იქვე უნდა გაემიჯნოთ, ჩანაწერის დროს კი, შესამაბისად უნდა დაარედაქტიროთ თუ, რა თქმა უნდა, გაშუქების მიზანი არ არის ის, რომ აჩვენოთ როგორ შეუფერებელ ტერმინოლოგიას იყენებს ესა თუ ის საჯარო პირი”, - ვკითხულობთ სახელმძღვანელო წესებში.

მედიის მხრიდან სტერეოტიპების არგაღრმავების მნიშვნელობაზე საუბრობს საზოგადოებრივ საქმეთა ინსტიტუტის (GIPA) ლექტორი თიკო ცომაიაც. მისი შეფასებით, მედიას ამბის პრეფესიონალურ დონეზე გაშუქების ვალდებულება აქვს, რაც უპირველეს ყოვლისა, “მონაცემებზე და ცოდნაზე დაფუძნებულ გაშუქებას, სენსაციის უკან გადადებას, ასევე მეზობლების და ახლობლების დაუდასტურებელი, ემოციური შეფასებების გამოყენებისგან თავის არიდებას” გულისხმობს.

იგი კონკრეტული ამბის კონტექსტის გააზრების ვალდებულებაზე მიუთითებს და ამბობს, რომ ისეთი მგრძნობიარე თემის გაშუქებისას, როგორიც ფემიციდია, საკმარისი მხოლოდ ამბის თხრობა არ არის და კონტექსტის გათვალისწინება სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია.

“ტრავმის გაშუქება უნდა მოხდეს ისე, რომ არ ავნოს ადამიანებს. ასევე მოთხრობილი ამბავი საუკეთესო ცოდნას უნდა ეფუძნებოდეს, სადაც საკითხის სიღრმე, სხვადასხვა მიმართულება და პრობლემა იქნება გამოხატული”, - ამბობს იგი “მედიაჩეკერთან” საუბრისას.

მედიის მიერ სტერეოტიპებისგან და პირადი ცხოვრების ამსახველი დეტალებისგან დაცლილი შინაარსის გავრცელების მნიშვნელობაზე მიუთთებს არასამთავრობო ორგანიზაცია “პარტნიორობა ადამიანის უფლებებისთვის” (PHR) ხელმძღვანელი ანა აბაშიძეც. იგი ამბობს, რომ “მედიამ უნდა შეძლოს დაამტკიცოს, რომ ინფორმაცია, რომელიც მან დაამუშავა და გადასცა საზოგადოებას, იყო აუცილებელი და არ იყო ზიანის მომტანი, რომელიმე მხარისთვის”.

მისი შეფასებით, ხაშურში მომხდარი ტრაგედია მედიამ, სტერეოტიპულად და პერსონალური დეტალების გამძღავნებით გააშუქა და რომელიმე მათგანის თავიდან არიდება არ უცდია, რაც “მედიასტანდარტებიდან გამომდინარე, აბსოლუტურად დაუშვებელია”.

“სტერეოტიპებზე საუბარი ძალიან მნიშვნელოვანია, მაგრამ მედიამ სტერეოტიპების მავნე გავლენა უნდა აჩვენოს და არა უკრიტიკოდ გაატაროს იგი და საზოგადოებას ისე მიაწოდოს. რაც შეეხება პირად ინფორმაციას, აქ დისკუსიაც ზედმეტია, დაუშვებელია ამგვარი ინფორმაციის გავრცელება. ამ თვალსაზრისით მედიამ აჩვენ საკმაოდ დაბალი სტანდარტი და ეს, სამწუხაროდ, არ არის პირველი შემთხვევა.”, - ამბობს იგი.

ანა აბაშიძე ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ მედიას საკუთარი როლი კარგად უნდა ჰქონდეს გააზრებული. უფრო კონკრეტულად კი, ის, რომ მას არა მხოლოდ ინფორმაციის გადაცემა, არამედ მავნე ტრადიციებისა და სტერეოტიპების ნგრევა ევალება. “მისი საქმიანობა ნებსით თუ უნებლიეთ არ უნდა იყოს კონტრპორდუქტიული და არ უნდა უწყობდეს ხელს სტერეოტიპების კვლავ წარმოებას”, - განმარტავს იგი.

“მკვლელობა თუ თვითმკვლელობა?”, “ოთხი შემზარავი ტრაგედია ერთ კორპუსში - საბედისწერო მე-7 სართული”, სავარაუდოდ, აქაც “ლურჯი ვეშაპია” – მორიგი მსხვერპლი ისევ მოზარდია, - ამ და მსგავსი სათაურებით იძებნება მასალები სხვადასხვა გამოცემებში თბილისში, ქალაქის სხვადასხვა უბანში, საცხოვრებელი კორპუსის მეშვიდე და მეცხრე სართულიდან გადმოვარდნის შედეგად გარდაცვლილი ახალგაზრდების შესახებ. გამოცემების ნაწილი მომხდარის შესახებ სხვადასხვა ვერსიას ავრცელებს მეზობლების ვარაუდებზე დაყრდნობით, “ტვ პირველმა” და “მთავარმა” კი ერთ-ერთი შემთხვევაში ეთერში გარდაცვლილის გვამის კადრიც აჩვენა.

შემთხვევები თბილისში 22 და 23 სექტემბერს მოხდა. მიუხედავად იმისა, რომ მომხდარის ზუსტი მიზეზი ამ დროისთვის უცნობია, მედიასაშუალებების ნაწილმა უბედური შემთხვევის, მკვლელობის და სუიციდის ვერსიები პირდაპირ ეთერში განიხილა, ნაწილმა მაყურებელს/მკითხველს მომხდართან დაკავშირებით მეზობლების ვარაუდები შესთავაზა, ნაწილმა გარდაცვლილი მოზარდი ე.წ. საშიში ონლაინთამაშის მორიგ მსხვერპლად გამოაცხადა, ნაწილმა კი, მეტი სენსაციურობისთვის, უბედურ შემთხვევებს შორის საკრარული კავშირების პოვნა სცადა.

ტელეკომპანია “მთავარმა” და “ტვ პირველმა” 23 სექტემბერს მეცხრე სართულიდან გადმოვარდნილი მოზარდის ამბავი დღის მთავარ გამოშვებაში ახალ ამბად გააშუქეს. ორივე ტელევიზიამ მაყურებელს ნათესავების, თვითმხილვეველების თუ მეზობლების კომენტარები შესთავაზა და გარდაცვლილის გვამის და მგლოვიარე ახლობლების კადრები აჩვენა.

ტელეკომპანია “მთავარმა” თემა მეორე დღესაც განავრცო და 24 სექტემბრის მთავარ გამოშვებაში მომხდარს 5 წუთიანი სიუჟეტი მიუძღვნა შემდეგი სათაურით - “მკვლელობა თუ თვითმკვლელობა?”. 5 წუთის განმავლობაში მაყურებელმა მოისმინა მხოლოდ და მხოლოდ ვარაუდები. გაიგო, რომ მოზარდი შენობის სახურავზე, სავარაუდოდ, მარტო არ იმყოფებოდა და მოისმინა ფარულად ჩაწერილი ადამიანების კომენტარები, რომლებიც ტრაგიკულ სურათს დეტალებში აღწერდნენ და ბიჭის გადმოვარდნასთან დაკავშირებით, თავიანთ ვერსიებს გამოთქვამდნენ.

მაყურებელმა ვერ გაიგო მოზარდის გარდაცვალების რეალური მიზეზი და ვერც რელევანტური არგუმენტები მოისმინა თვითმკვლელობის ან მკვლელობის ვერსიის გასამყარებლად. სიუჟეტის ავტორს დადასტურებულად მხოლოდ იმის თქმა შეეძლო, რომ გამოძიება მიმდინარეობს და ოფიციალური დასკვნა ამ დრომდე არ არსებობს.

აღნიშნული ამბავი უსაფუძვლო ვარაუდებზე დაყრდნობით გაშუქდა ონლაინმედიაშიც. მაგალითად, მედიაცენტრმა “მთავარმა” მეცხრე სართულიდან გადმოვარდნილი მოზარდი ე.წ. “ლურჯი ვეშაპის” მორიგ მსხვერპლად გამოაცხადა. უცნობია, რა არგუმენტზე დაყრდნობით დააკავშირა ავტორმა აღნიშნული შემთხვევა საშიშ ინტერნეტთამაშთან. აქვე აღსანიშნავია ისიც, რომ საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო ოფიციალურად უარყოფს საქართველოში მსგავსი ტიპის თამაშების არსებობას.

ზემოთხსენებული შემთხვევის მსგავსად, გაუგებარი დარჩა, რა ინფორმაციული ღირებულების მატარებელი იყო საზოგადოებისთვის 22 სექტემბერს მეშვიდე სართულიდან 14 წლის მოზარდის გარდმოვარდნის ამბის გაშუქება. აღნიშნულ შემთხვევაშიც მედიასაშუალებების მთავარი წყარო მეზობლების ვარაუდები იყო.

მაგალითად, “პრაიმტაიმმა” 14 წლის მოზარდის სიკვდილი, ადგილობრივებზე დაყრდნობით, იმავე საცხოვრებელ კორპუსში მომხდარ სხვა უბედურ შემთხვევებთან დააკავშირა და დაწერა სტატია სათაურით “ოთხი შემზარავი ტრაგედია ერთ კორპუსში - საბედისწერო მე-7 სართული”. გაუგებარია, ამ სათაურით რაზე მიანიშნებდა ან რისი თქმა უნდოდა ავტორს.

“პრაიმტაიმის” სტატია, გადამოწმების გარეშე, მალევე გაავრცელეს ისეთმა გამოცემებმა, როგორიცაა “რეზონანსი”, “თრიალეთი” , cyc.ge, pirvelinews.ge და მსგავსი საიტები.

სტატიაში ავტორი ოთხ სხვადასხვა უბედურ შემთხვევაზე ყვებოდა, რომელიც, თითქოს სხვადასხვა წელს იმავე კორპუსის მეშვიდე სართულზე მოხდა. გარდა აღნიშნულ მოვლენებს შორის გაურკვეველი კავშირისა, “პრაიმტაიმის” მიერ გავრცელებული მასალა უზუსტობასაც შეიცავს, “მედიაჩეკერმა” ამ ინფორმაციის გადამოწმებისას აღმოაჩინა, რომ ორი უბედური შემთხვევა, რომელზეც “პრაიმტაიმი” წერს, არა “საბედისწერო მეშვიდე”, არამედ მეოთხე სართულზე მოხდა. აღსანიშნავია ისიც, რომ ამის შესახებ სტატია სამი წლის წინ თავად “პრაიმტაიმს” აქვს დაწერილი.

საავადმყოფოებში პაციენტების გარდაცვალების შემთხვევები ყოველთვის ხვდება მედიის ყურადღების ცენტრში. ინტერესი მით უფრო დიდია, თუ გარდაცვალების მიზეზად სამედიცინო პერსონალის შეცდომა განიხილება. ასეთი ინტერესი ცხადია ბუნებრივია, თუმცა, ხშირად მედიის ნაწილი ვერ უძლებს ცდუნებას ამბის დრამატიზება მოახდინოს და პრობლემის ანალიზის ნაცვლად, მაყურებელის ემოციას მძიმე კადრებით ამძაფრებს.

ასეთი შემთხვევაა რუსთავში, ცხვირის ძგიდის ოპერაციის დროს გარდაცვლილი 19 წლის გოგოს ამბის გაშუქებაც, - მასალებში პრობლემაზე მსჯელობა არა, მაგრამ უხვად ვნახეთ კუბოსთან მყოფი ჭირისუფლების ემოციური კომენტარები და რამდენიმე შემთხვევაში, თავად კუბოში მწოლიარე გოგოც, - სახე დაბლარული კადრით.

კადრებიდან ჩანდა, რომ ჭირისუფლების ჩასაწერად ყველა ჟურნალისტი და ოპერატორი ოთახში, სადაც მიცვალებული ესვენა, ერთად შევიდა. მასალა არ ქმნიდა შთაბეჭდილებას, რომ რესპონდენტებს არ სურდათ მომხდარზე საუბარი და მედიას სხვა გზა არ ჰქონდა - სადაც დაელაპარაკნენ, იქ აიღო ინტერვიუ, პირიქით, ერთი შეხედვითაც ცხადია, რომ გარდაცვლილის ახლობლები საუბარს არ გაურბიან და საქმის ბოლომდე მიყვანას აპირებენ (იგულისხმება, სამედიცინო პერსონალისთვის ჩივილი და საქმის გამოძიება).

საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის საბჭოს თავმჯდომარე, სტუდია მონიტორის გამომძიებელი ჟურნალისტი ნანა ბიგანიშვილი ამბობს, რომ ტრაგედიების გაშუქებისას მედიას ყოველთვის განსაკუთრებული სიფრთხილე მართებს.

“რატომ იყო აუცილებელი ეჩვენებინათ ასეთი მძიმე, ტრაგიკული კადრები, რა ღირებულების მატარებელი იყო გაურკვეველი და გაუგებარია. ჩვენ კიდევ ერთხელ ვნახეთ ჭირისუფლების გლოვის სცენები, რაც ძალიან მძიმეა თითოეული მაყურებლისთვის და, წარმოიდგინეთ, რამდენად მძიმე იქნება მათი ახლობლებისთვის, ნათესავებისთვის. არსებობს რეკომენდაციები, მაუწყებელთა ქცევის კოდექსი, ქარტიის სახელმძღვანელო წესები, თუ როგორ უნდა გაშუქდეს მსგავსი ამბები, რასაც, მედია, სამწუხაროდ, არ ითვალისწინებს”, - ამბობს იგი “მედიაჩეკერთან” საუბარში.

მაუწყებელთა ქცევის კოდექსში წერია, რომ მედია სიფრთხილით უნდა მოეკიდოს ისეთი ვიზუალური მასალის ჩვენებას, რომელზეც ასახულია ადამიანთა ტრაგედია და ტანჯვა:

“მაუწყებელმა არ უნდა გადაიღოს ან გაავრცელოს მასალა, რომელშიც ასახულია უბედური შემთხვევის შედეგად დაზარალებულები ან პიროვნება პირადი ტრაგედიის ან მწუხარების დროს, მათ შორის საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილებში, ან დაკრძალვაზე, როდესაც ეს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობას ხელყოფს, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც მიღებულია პირის თანხმობა. პირის გარდაცვალების შემთხვევაში საჭიროა ოჯახის წევრების თანხმობა” [მაუწყებელთა ქცევის კოდექსი, მუხლი35/20].

ნანა ბიგანიშვილი ამბობს, რომ რესპონდენტის თანხმობა ჟურნალისტს არ ათავისუფლებს პასუხისმგებლობისგან და უნდა დაფიქრდეს, ადამიანების ტანჯვის ჩვენება უფრო მეტი ზიანის მიმტანი ხომ არ შეიძლება რომ იყოს მათთვის.

კრიმინალის გაშუქების სახელმძღვანელო წესები, რომელიც საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის მიერ არის შემშავებული, უთითებს, რომ დაზარალებულის, გვამისა ან დასახიჩრებული სხეულის, სისხლისა და სხვა მსგავსი სცენების ჩვენება, მნიშვნელოვანი სარედაქციო დასაბუთების გარეშე, მიზანშეწონილი არ არის.

ნანა ბიგანიშვილის თქმით, ამ კონკრეტულ შემთხვევაში არ არსებობდა არანაირი დასაბუთება და საზოგადოებრივი ინტერესი, რომ კუბოში მწოლარე მიცვალებულის ფონზე ჩაეწერათ მედიებს ინტერვიუები. იგი მიიჩნევს, რომ მსგავსი შემთხვევების გაშუქებისას ყველაზე მნიშვნელოვანი სისტემური პრობლემის ჩვენებაა.

“რა ღირებულება აქვს ძალიან მძიმე მდგომარეობაში მყოფი ადამიანების ჩვენებას და ჭირისუფლის დატირების სცენებს? - არანაირი. მედია უნდა ეცადოს, რომ რაც შეიძლება ნაკლებად ტრავმირებული დარჩეს საზოგადოება. ყველაზე მნიშვნელოვანია, მსგავს სიტუაციაში მედიამ გააშუქოს პრობლემა - რატომ მოხდა ეს ამბავი. თუ სისტემურია პრობლემა, როგორ შეიძლება ეს სისტემა გამოსწორდეს, აჩვენოს პრობლემის მოგვარების გზები”, -გვეუბნება ქარტიის საბჭოს თავმჯდომარე.

ავტოსაგზაო შემთხვევების შედეგად დაღუპულთა და დაზარალებულთა სტატისტიკის მიხედვით საქართველოს ევროპაში ერთ-ერთი ყველაზე ცუდი მაჩვენებელი აქვს. ამასთან ყოველწლიურად მზარდია ავტოავარიების მსხვერპლთა რაოდენობა. შესაბამისად, თითოეული ასეთი შემთხვევა მედიის აქტიურ ყურადღებას იქცევს.

ერთ-ერთი ბოლო ასეთი შემთხვევა 18 აგვისტოს მოხდა სოფელ ნოსირთან - ორი ავტომობილს შეჯახების შედეგად ცეცხლი გაუჩნდა, დაიღუპა ორი და სამი ადამიანი დაშავდა.

ტელეკომპანია "რუსთავი 2-ის "საინფორმაციო გამოშვება “კურიერში" მომხდარის გაშუქებისას ეთერში აჩვენეს კადრი, თუ როგორ გადააქვთ სამართალდამცავებს ერთ-ერთი გარდაცვლილის დანახშირებული გვამი. დამწვარი ადამიანის ფოტო დაურთო საკუთარ მასალას "პრაიმტაიმმა", თუმცა მოგვიანებით ფოტო შეცვალა. მისი იდენტური ტექსტი გაავრცელა mediamall.ge-მაც, თუმცა "პრაიმტაიმისგან" განსხვავებით მძიმე ფოტო არ შეუცვლია.

საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის სახელმძღვანელო წესების მიხედვით, “მიზანშეწონილი არ არის დაზარალებულის, გვამისა ან დასახიჩრებული სხეულის, სისხლისა და სხვა მსგავსი სცენების ჩვენება მნიშვნელოვანი სარედაქციო დასაბუთების გარეშე. მათი გადაღება უნდა მოხდეს მხოლოდ გარკვეული მანძილიდან, რათა შეუძლებელი იყოს დაზარალებულის იდენტიფიცირება”.

“კურიერის” რეპორტაჟში, ისევე როგორც "პრაიმტაიმისა" და mediamall.ge-ს შემთხვევაში, არ იყო დასაბუთებული, თუ რა მიზანს ემსახურებოდა დანახშირებული გვამის ჩვენება. 

უბედური შემთხვევების გაშუქების დროს ჟურნალისტებს სიფრთხილისკენ მოუწოდებენ ევროპის ქვეყნების პრესის საბჭოები. მაგალითად, ნორვეგიაში ჟურნალისტების ქცევის კოდექსი აფრთხილებს მათ, რომ გაითვალისწინონ, თუ რა გავლენას იქონიებს უბედური შემთხვევისა და კრიმინალის კონკრეტული ფაქტის გაშუქება კონკრეტულ მსხვერპლსა და მის ახლობლებზე - “გამოიჩინეთ ყურადღება მწუხარებასა და შოკში მყოფი ადამიანების მიმართ,” - მიმართავენ ჟურნალისტებს. 

ბელგიაში ეთიკის კოდექსი ჟურნალისტებს მოუწოდებს, სიფრთხილე გამოიჩინონ უბედური შემთხვევის მსხვერპლებთან ან მათ ოჯახებთან მუშაობის დროს.

გერმანიაში პრესის ეთიკის კოდექსის მიხედვით, მედიამ თავი უნდა აარიდოს ძალადობის, სისასტიკის და ტანჯვის სენსაციურ გამოსახულებას: “პირველ გვერდებზე ძალადობისა და უბედური შემთხვევების გრაფიკული გამოსახულების განთავსების დროს პრესამ უნა გაითვალისწინოს ამის შესაძლო ზეგავლენა ბავშვებსა და ახალგაზრდებზე”.