26 ივნისს მედიაში გავრცელდა ინფორმაცია, რომ სვანეთში 12 წლის მოზარდმა ცეცხლსასროლი იარაღით მამა, შემთხვევით, სასიკვდილოდ დაჭრა. გამოცემების ნაწილმა, ამბის გაშუქებისას დაასახელა გარდაცვლილის სახელი და გვარი, ასაკი, ფოტო და სხვა დეტალები, რითაც არასრულწლოვნის ირიბი იდენტიფიცირება მოხდა. ეთიკური ჟურნალისტიკის მიხედვით, დაუშვებელია კრიმინალურ ისტორიებში მონაწილე არასრულწლოვნის როგორც პირდაპირი, ისე ირიბი იდენტიფიცირება.

გამოცემებმა „ინტერპრესნიუსი“, „კვირის პალიტრა“, „დრონი.ჯი“, „პალიტრა ვიდეო“, „ნიუპოსტი“, „ინტერმედია“, „პრაიმტაიმი“, „ალია“, „რეზონანსი“ და გვერდებმა itv.ge, ambebi.ge, geoinformer.tk, vog.ge, news.coa.ge, timenews.ge მომხდარის გაშუქებისას, გაავრცელეს არასრულწლოვნის მიერ შემთხვევით მოკლული მამის ფოტო, დაასახელეს მისი სახელი, გვარი და სხვა არასაჭირო დეტალები, რამაც არასრულწლოვნის ირიბი იდენტიფიცირება გამოიწვია.

ჟურნალისტური ეთიკის მიერ მომზადებულ კრიმინალის გაშუქების სახელმძღვანელოში ხაზგასმით აღნიშნულია, რომ დაუშვებელია კრიმინალურ ისტორიებში მონაწილე, დაზარალებული, ბრალდებული და მსჯავრდებული ან/და თვითმხილველი არასრულწლოვნების იდენტიფიცირება. ბავშვთა საკითხების გაშუქების სახელმძღვანელოში კი ნათქვამია, რომ ბავშვის დაფარვა უპირობოდ აუცილებელია, როდესაც იგი არის ბრალდებული/მსჯავრდებული ან თუნდაც მოწმე. გარდა ამისა, სახელმძღვანელო მიუთითებს მედიებს, რომ გაითვალისწინონ „ბავშვის სახის დაფარვა არ არის საკმარისი მისი სრულად არაიდენტიფიცირებისთვის, ხშირად მისი ამოცნობა შესაძლებელია გარემოს აღწერით, ან სხვა რესპონდენტების იდენტიფიცირებით“.

 

აქვე, იხილეთ:   

5 რეკომენდაცია მედიას მკვლელობაში ბრალდებული არასრულწლოვნის საკითხის გაშუქებისთვის [Video]

მედიას შეუძლია ტკივილი აჩვენოს.
მედიას შეუძლია ტკივილი შეამსუბუქოს.
მედიას შეუძლია გადაარჩინოს.
მედიას შეუძლია მოკლას.
მედიას შეუძლია დაიცვას.
მედიას შეუძლია ზურგი აქციოს.

არჩევანი - ჟურნალისტზეა და არა კონკრეტული ტელევიზიის მიკროფონზე და ლოგოზე.

და არჩევანი ყოველთვის არსებობს.

„solution journalism” - ასე დაარქვეს ევროპელმა და ამერიკელმა ჟურნალისტებმა ამ საუკუნის „მომავლის ჟურნალსიტიკას“. ჟურნალისტის ერთ-ერთი პროფესიული მოვალეობაა, აჩვენოს პრობლემა, რომელიც ეხება სხვას და/ან შესაძლოა შეგვეხოს ჩვენ. ახალი ამბების ყურებისას მაყურებელმა პრობლემასთან ერთად, ჟურნალისტის დახმარებით, უნდა დაინახოს გამოსავალი და შესაბამისი ქცევის მოდელი.

რა შეუძლია პროსოციალურ მედიას?

მედიას შეუძლია აირჩიოს გამოსავალი და აჩვენოს: ანტისოციალური ქცევები (აგრესია, ძალადობა, სტიგმატიზირება და სხვ.) ან პროსოციალური ქცევები (თანადგომა, ემპათია და გაზიარება, სოლიდარობა, ქველმოქმედება, მხარდაჭერა).

მაგალითად, ტრაგიკული მოვლენის, მკვლელობის, ძალადობის, სტიქიური უბედურების გაშუქების დროს მედიას შეუძლია აჩვენოს მოქალაქეების/მაყურებლის მხრიდან მსხვერპლის მიმართ გამოხატული თანაგრძნობა, ქველმოქმედება, ემპათია და ტკივილის გაზიარება, სოლიდარობის აქცია...

როცა მაყურებელი ტრავმირებულია

2001 წლის 9/11-ის ტერორისტული აქტი ამერიკის ისტორიაში ერთ-ერთი ყველაზე ტრაგიკული დღეა, რომელსაც ამერიკელები მუდმივად იხსენებენ. ამერიკული მედია, ნაცვლად იმისა, რომ ყოველ წელს აჩვენოს შემზარავი და შოკისმომგვრელი კადრები - აჩვენებს მსხვერპლთა ხსოვნისადმი მიძღვნილ ღონისძიებებს, გამოხატავს თანადგომას მათი ოჯახებისადმი, იხსენებს მათ ადამიანურ ისტორიებს, აჩვენებს უსაზღვრო ემპათიას და ტერაქტის რეკონსტრუირებულ ადგილს ისეთს, როგორიც ის არის ახლა. კარგია, რომ იქ მედიას თავში არ მოუვიდა 9/11-ის საარქივო მასალის გამოყენებით რეალობის მოდელირება და მოსახლეობის რეტრავმატიზაცია, რომელსაც, შესაძლოა, პანიკური შიშიც გამოეწვია და რეალობასა და მოდელირებას შორის საზღვარიც წაეშალა.

როცა მსხვერპლი რესპონდენტია

საინფორმაციო გამოშვებებსა თუ ტოქ-შოუებში, მედია ცალსახად უნდა მოერიდოს მსხვერპლის რეტრავმატიზაციას. ფსიქოთერაპევტებიც კი ბეწვის ხიდზე გადიან, როცა ადამიანი ტრავმაზე საუბარს იწყებს და მოვლენებს იხსენებს... ასეთ დროს, პროცესის „ეკოლოგიურად“ (ფსიქოლოგიურად დაცული გარემოს შექმნით და უსაფრთხო მიდგომით) წარმართვისთვის ხშირად წლების მანძილზე მიღებული გამოცდილებაც არ კმარა, ფსიქოთერაპევტებისთვისაც კი, რადგან იმპროვიზაციები შეიძლება იყოს ძალიან სახიფათო და/ან ახალი ტკივილის მომტანი.

ტრაგიკული მოვლენების რეკონსტრუირებისას, არის დიდი ალბათობა, რომ მსხვერპლის გონებაში თანმიმდევრულად გაცოცხლდება ტრავმული ეპიზოდები და პირველადი შეგრძნებები. ასეთი სახის ჩარევა შესაძლოა განხორციელდეს (დიდი სიფრთხილით) ფსიქოთერაპიული სეანსის ან ჰიპნოზის დროს. თითოეული სიტყვა შეიძლება იყოს აგრესიის ან სიმშვიდის გამოწვევის ტრიგერი.

თუ ტრავმული ეპიზოდის გახსენება მედიით ხდება, სჯობს ინტერვიუ რესპონდენტისთვის იყოს იმ რეალურ სამყაროსთან შემაკავშირებელი ხიდი, საიდანაც მისთვის მოდის თანადგომა და უსაფრთხოება. სჯობს ჟურნალისტების კითხვები (პერიოდულად მაინც) მისთვის ასოცირდებოდნენ არა მხოლოდ წარსულთან, არამედ აწმყოსთან და მუდმივად ახსენებენ მას, სად იმყოფება, რას გრძნობს, რას ფიქრობს და რა გეგმები აქვს.

 

» ამავე თემაზე: კვირის ტრავმული აქცენტები

 

მაგალითად, ინტერვიუს დროს, ჟურნალისტის დახმარებით უმჯობესია რესპონდენტმა გაიხსენოს ის პერიოდი, როცა ჯერ კიდევ არ იყო ტრავმა, ხოლო ინტერვიუს ადგილად აირჩეს ის ადგილი, რომელიც ნაკლებად ტრავმულია მისთვის. თუ ეს ადგილი სატელევიზიო სტუდიაა, რესპონდენტმა სტუდიაში ან ჩაწერაზე, პირველ რიგში, თავი უნდა იგრძნოს დაცულად და უსაფრთხოდ.

დაუშვებელია შოკური ტრავმის მსხვერპლის ბულინგი და/ან კუთხეში მიმწყვდევა. ამ დროს შესაძლოა, ტრავმის გამოღვიძებით და ფსიქოლოგიური საშიშროების დანახვით რესპონდენტი: ან გაიქცეს, ან აგრესია აჩვენოს, ან გაშეშდეს/გაიყინოს. და თუ სტრესული სიტუაცია არ დასრულდა ბრძოლით ან გაქცევით, ამან შესაძლოა ზეგავლენა მოახდინოს ფიზიკურ მდგომარეობაზე (ფსიქოთერაპევტებმა იციან, რომ ეს მდგომარეობა განსაკუთრებით საშიშია ჰიპერტონიით ან დიაბეტით დაავადებულთათვის).

საბოლოოდ, ფსიქოთერაპევტსაც და მედიასაც უნდა სურდეს და რაც მთავარია, უნდა იცოდეს და შეეძლოს, მსხვერპლისთვის ტკივილის შემსუბუქება და არა მხოლოდ მისი ტკივილის ჩვენება, ზედაპირზე ამოტანა. ამისთვის კი მნიშვნელოვანია მისი მუდმივად რეალობაში დაბრუნება, რეალობის შეხსენება და არა წარსულით რეტრავმატიზაცია. ასეთ დროს, მთავარი ადამიანის, მსხვერპლის ემოციური თანადგომაა და არა მისი კათარზისის მცდელობა.

რა შეუძლია მაყურებელს?

თურმე, მაყურებელს შეუძლია მსხვერპლს ტკივილი შეუმსუბუქოს.

ამის ერთ-ერთი საუკეთესო მაგალითი იყო 2015 წლის 13 ივნისი, როცა სტიქიამ 19 უდანაშაულო ადამიანი მოკლა, 6 კი უგზო-უკვლოდ დაკარგულად ითვლება. მედიაში მხოლოდ პრობლემის და ტრაგედიის ჩვენება როდი მოხდა. მაყურებლის, მოხალისეების ჩართულობა და აქტიურობა გასცდა ე.წ. clicktivism-ს .

მოქალაქეები სოციალური ქსელებით (გამოცდილების და ინფორმაციის გაზიარებით, მობილიზებით, ქველმოქმედებით) და მის მიღმა, რეალურად ჩაერთნენ პრობლემის მოგვარების პროცესში, დაინახეს მისაბაძი ადამიანები (ძირითადად ახალგაზრდები) და მათი საქციელის მედიაში დემონსტრირებით გამოიკვეთა სოლიდარობის, ემპათიის და თანაგრძნობის, ქველმოქმედების, რეალური დახმარების ფრეიმები. ასეთი დიდი ტკივილის დროს მაყურებელიც ხედავს სცენარს, რომ „თურმე რაღაცის გაკეთება ასეთ საშინელ დროსაც შეუძლია“ და „თურმე შეგვიძლია შევამსუბუქოთ სხვების და ჩვენი ტკივილი“.

ნებსით თუ უნებლიეთ, მაყურებელი, რომელიც ტრავმული სცენარის ნაწილი ხდება, მსხვერპლთან ერთად პოულობს გამოსავალს, ეძებს სხვის და უკვე საკუთარ უსაფრთხოებას, პოულობს გადარჩენის სცენარებს და რაც მთავარია - მოქმედებს. და ეს კარგია.

რას ვთხოვთ ჟურნალისტს?

პროფესია მოითხოვს, რომ ჟურნალისტი მეტაპოზიციიდან დააკვირდეს მოვლენებს, რაც რთულია. იგი არ უნდა აღმოჩნდეს მხარე „კარპმანის დრამის სამკუთხედში“, სადაც „გმირი შეიძლება მსხვერპლი გახდეს, მსხვერპლი – მოძალადე, მოძალადე - გმირი“ და ასე დაუსრულებლად.

ინტერვიუს მოსაპოვებლად ზოგჯერ ჟურნალისტებიც თითქოს იძულებულები არიან იყვნენ აგრესიულები, მაგრამ არა ჭირისუფალთან, არა ტრავმირებულ მოზარდთან, არა შვილმკვდარ მშობელთან... როცა მსხვერპლის ტკივილს ვუყურებთ, ან როცა ვხედავთ, რომ მისი დასჯა და ტრავმირება ისევ გრძელდება, ან როცა მის მიმართ ბულინგი წახალისებულია, მინდა გვახსოვდეს, რომ მსხვერპლი ჩვენგან სხვა რამეს ელის. ჟურნალისტი მისთვის შესაძლოა გახდეს საყრდენი, რომელიც მაყურებელთან ერთად, თანადგომის ხიდის გავლით, დააკონტაქტებს რეალობასთან და ცოტათი მაინც შეუმსუბუქებს ჭირისუფალს გაუსაძლის ტკივილს და იქნებ დაეხმაროს კიდეც რესურსების აღდგენაში.

და მაშინ, კითხვები, პასუხები და ლოგოიანი მიკროფონიც კი შეიძლება გახდეს ემპათიური.

 

 

კვირა კრძალვის და ცახცახის დღეა.

იმიტომ, რომ "რუსთავი 2-ზე" გადაცემა „კვირის აქცენტები“ გადის. იმიტომ, რომ ორშაბათ დილას რედაქტორისთვის და მკითხველთა ნაწილისათვის გამზადებული უნდა მქონდეს არგუმენტები, თუ რატომ ვერ დავწერ ამ გადაცემის კრიტიკას (გადაცემის, სადაც ძირითადად მხოლოდ გინების კონფიგურაციები იცვლება, დანარჩენი მეორდება); თუ რატომ მგონია, რომ ამ გადაცემას არაფერი აქვს საერთო ჟურნალისტიკასთან, მედია პროდუქტთან, რომელიც შეიძლება გააკრიტიკო; თუ რატომ მგონია, რომ „კვირის აქცენტები“ საერთოდ გასულია მედია სისტემიდან, არ აქვს ჟურნალისტური მიზნები და წარმოადგენს უბრალო პლატფორმას, რომ მთავრობაზე (სავსებით სამართლიანად) გაბრაზებული ტელევიზიის დირექტორმა დრო და დრო გული მოიოხროს; თუ რატომ შეიძლება არ გინდოდეს აბსურდულ დისკუსიაში შესვლა, უნდა გააკრიტიკო თუ არა "რუსთავი 2", მაშინ როდესაც ის ოპოზიციური ტელევიზიაა, ხოლო მის საპირწონედ ტელებაზარზე ტელეკომპანია "იმედი" და საზოგადოებრივი მაუწყებელი არსებობს, მედიის პოლარიზაციაზე გაუთავებელი საუბარი კი წყლის ნაყვას ემსგავსება თანდათან.

ამ გადაცემის მაგალითი ადასტურებს, რომ ყველაფერი, რაც ტელე-ეთერში გადის, მედია პროდუქტი არ არის. რაღაც სხვაა, რომელსაც პირადად მე სახელს ვერ ვუფიქრებ და რომელსაც გადაცემის ავტორებმა ედიტორიალი დაარქვეს, რითაც თავი გაითავისუფლეს პასუხისმგებლობებისგან. იმისათვის, რომ ეს გადაცემა გააკრიტიკო, შენც უნდა გახვიდე მედია სისტემიდან და სულ სხვა გადმოსახედიდან წერო მათზე, რასაც ჩემს საქმედ არ მივიჩნევ.

ფეხბურთის და პოლიტიკის არ იყოს, ჟურნალისტიკაც ის სფეროა, რომელიც ყველას ჰგონია რომ იცის. არადა, ჟურნალისტიკა მხოლოდ მატერიალურ-ტექნიკური ბაზებსა და ელექტრონული კომუნიკაციების რესურსებზე წვდომა არ არის. ის, რაც ჟურნალისტიკას ჟურნალისტიკად აქცევს ეთიკაა. ეთიკის გარეშე მედია მხოლოდ ხმაურია. საზოგადოებრივი სიკეთისაგან დაცლილი ლაყაფია, რომლითაც ყველას შეუძლია რომ დაკავდეს, ვისაც კი ხელი მიუწვდება ზემოთ ნახსენებ ბაზებსა და რესურსებზე.

თუმცა, მეორე მხრივ, არც ეთიკაა ზუსტი მეცნიერება. მით უმეტეს მედია ეთიკა. ჟურნალისტიკის, როგორც პროფესიული სფეროს აღწერისას, სიტყვა „სტერილურობა“ ალბათ ბოლოა, რომელიც შეიძლება გამოიყენოს ადამიანმა. იმიტომ რომ ჟურნალისტიკა არ არის საკრალური სივრცე და შეცდომაც ყველას მოსდის. მით უმეტეს ქვეყანაში, სადაც მაყურებლებს, ჯერ კიდევ 30 წლის წინ, ტელეეკრანებიდან წამყვანების ნაცვლად დიქტორები ელაპარაკებოდნენ, სადაც დამოუკიდებელი მედიის ინსტიტუციური მეხსიერება, ქვეყნის დამოუკიდებლობაზე და ზოგიერთი ტელეწამყვანის ლექსიკონში ეთიკური სიტყვების მარაგზე კიდევ უფრო მოკლეა.

მაგრამ, იმისთვის რომ რომელიმე მედია პროდუქტის პროფესიულ ეთიკურობაზე ისაუბრო, აღნიშნული პროდუქტი, ალბათ, ჯერ ამ პროფესიის საზღვრებში უნდა თავსდებოდეს. „კვირის აქცენტების“ შემთხვევაში კი, ეს ასე არ არის, რაც კიდევ ერთხელ დადასტურდა 9 ივნისს გასული გადაცემით. არავითარი განსაკუთრებული პროფესიული ინტუიცია არ სჭირდება მიხვედრას, რომ ინტერვიუს შვილმოკლულ მამასთან, რომელმაც გლოვის ნაცვლად, სახელმწიფოს უსამართლობასთან ბრძოლას შეალია რამდენიმე ათეული თვე, განსაკუთრებული მზაობა სჭირდება. მით უმეტეს, თუკი ეს იმ არხზე ხდება, რომელმაც ობიექტურად ბევრი რამე გააკეთა იმისათვის, რომ ახალგაზრდის მკვლელობა, მთავრობის დაჟინებული მცდელობის მიუხედავად, საზოგადოებრივი რადარებიდან არ გამქრალიყო.

არავითარი გამართლება არ აქვს იმას, რომ უზარმაზარი ტრავმის შემდეგ, ადამიანი დასვა სტუდიაში და რაც არ უნდა კეთილი განზრახვა გქონდეს, გაუმართო პოლიტიკური პოლემიკა, ესაუბრო უკმაყოფილო ტონით იმაზე თუ რა სტრატეგიული შეცდომები დაუშვა, რატომ მისცა ინტერვიუ "იმედს" და არა "რუსთავი 2-ს", უმეორო, რომ „რაღაც აქვს სათქმელი“ ზვიად კუპრავასთან დაკავშირებით, როცა მას აშკარად არ უნდა საუბარი. ხოლო როდესაც ტრავმირებული ადამიანი ემოციურობის პიკშია და პირდაპირ ეთერში აგრესიული ხდება, შეეცადო დაამშვიდო, მაგრამ თან გაუგრძელო პოლემიკა, ნაცვლად იმისა, რომ უბრალოდ ეთერიდან სარეკლამო ჭრაზე გახვიდე (მიუხედავად იმისა, რომ გადაცემაში რეკლამაზე გასვლა დაგეგმილი არ ყოფილა) და შეეცადო, რომ ადამიანის რე-ტრავმირებას არ შეუწყო ხელი და ეს ყველაფერი ეკრანზე არ აჩვენო. სამწუხაროა, რომ პირდაპირ ეთერში იმის ხილვა გახდა საჭირო, რაც ვიხილეთ, რათა გადაცემის წამყვანები მისულიყვნენ დასკვნამდე, რომ „მგონი ყველამ თავი უნდა დავანებოთ ამ ადამიანს.“

ტრავმა არ არის მოვლენა, რომელიც ერთ დღესაც უბრალოდ მთავრდება. ტრავმული სტრესი არ ქრება სასამართლოს გამოტანილ გადაწყვეტილებასთან ან პროკურატურის მიერ საქმის მსვლელობის შეცვლასთან ერთად. თითქმის ყველა სახელმძღვანელო, რომელიც ტრავმის გაშუქებაზე დაწერილა, ცალსახად უსვამს ხაზს, რომ ადამიანები, რომლებმაც უდიდესი დანაკლისი გადაიტანეს ოჯახის წევრის დაკარგვით (რომ აღარაფერი ვთქვათ წლობით ვერ მიღწეულ სამართლიანობაზე), შესაძლოა წლების შემდეგაც კი განსაკუთრებით ემოციურად იყვნენ განწყობილები ამბების გახსენებისას. მათი რე-ტრავმირების საფრთხე იმაზე რეალურია, ვიდრე ხშირად ჟურნალისტებს წარმოუდგენიათ. ზაზა სარალიძეს მედიისაგან არ სჭირდება ენის მოჩლექით საუბარი, მას არ სჭირდება შებრალება. ერთადერთი რაც მას ჩვენგან შეიძლება სჭირდებოდეს მისი ამბის ობიექტური, სენსიტიური და ეთიკური გაშუქებაა.

თუმცა რთულია, ამ გადაცემის და ამ კონკრეტული გამოშვების მაგალითზე ჟურნალისტურ ეთიკასა და სტანდარტებზე ისაუბრო. იმიტომ, რომ ამ გადაცემას არ აქვს მედია ლოგიკა. იმიტომ რომ ამ გადაცემას არ აქვს განზრახვა, რომ მაყურებლამდე მივიდეს ინფორმაცია. ამ გადაცემის დღის წესრიგი ხმაურია. ხმაური რომელსაც შეიძლება სარგებელი მოჰქონდეს პოლიტიკური ძალ(ებ)ისთვის (მათ შორის იმათთვისაც, ვისაც ებრძვის), მაგრამ არა მაყურებლისთვის ან რესპონდენტისთვის. ეს გადაცემა უბრალოდ სცდება მედია კრიტიკის პრეროგატივას.

16 მაისს ზუგდიდში ავტოსაგზაო შემთხვევა მოხდა, რის შედეგადაც სკოლის დამამთავრებელი კლასის მოსწავლეები დაშავდნენ. მომხდარი ახალ ამბად გაავრცელა ონლაინ გამოცემების ნაწილმა და ტექსტს დაურთო სოციალურ ქსელში, სხვადასხვა მომხმარებლის მიერ გავრცელებული ფოტოები, რომლებზეც ახლო ხედით ჩანდნენ დაშავებული ადამიანები.

სკოლის დამტავრებისას, “ბოლო ზარის” დღეს, ავტოსაგზაო შემთხვევები ხშირად ხდება და ცხადია, მედია ამ თემით უნდა დაინტერესდეს, თუმცა, იმ ფოტოებს, რომლებიც ამ კონკრეტულ შემთხვევაში სტატიებს დაურთეს, არანაირი დამატებითი ინფორმაციული ღირებულება არ აქვს, აუდიტორიისა და რა თქმა უნდა, დაშავებულის ახლობლებისთვის კი მძიმე სანახავია.

ასეთი ფოტოები არაერთ საიტზე იძებნება, მათ შორის: newposts.ge, dianews.ge, resonancedaily.com, news.coa.ge, paqtebi.ge, progressnews.ge (რომელთაც “მედიაჩეკერი” შეგნებულად არ უთითებს ბმულებს).

საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის პირადი ცხოვრების გაშუქების სახელმძღვანელოში აღნიშნულია, რომ საჯარო ინტერესსა და უბედურ შემთხვევებში მონაწილე პირთა პირადი ცხოვრების შესახებ ინფორმაციის გამჟაღვნებას შორის მედიამ უნდა მოახერხოს ბალანსის დაცვა.

• დაშავებულთა, ტანჯვასა და შოკში მყოფ ადამიანთა ახლო ხედით ჩვენება გამართლებულია მაშინ, თუკი ეს წარმოაჩენს მომხდარის მასშტაბს, საჭიროა კონტექსტის საჩვენებლად და ინფორმაციის სრულად გადმოსაცემად
• მედიამ უნდა იფიქროს იმაზეც, რეტრავმირებას გამოიწვევს თუ არა შემზარავი გამოსახულების მრავალჯერადად ჩვენება. ეცადეთ, მინიმუმამდე შეამციროთ გარდაცვლილთა ახლობლების და გადარჩენილთა რეტრავმირება.

კრიმინალის გაშუქების სახელმძღვანელოში კი ხაზგასმით აღნიშნულია, რომ მედია სიფრთხილით უნდა მოეკიდოს ისეთი ვიზუალური მასალის ჩვენებას, რომელზეც ასახულია ადამიანთა ტრაგედია და ტანჯვა. ასევე, მიზანშეწონილი არ არის დაზარალებულის, გვამისა ან დასახიჩრებული სხეულის, სისხლისა და სხვა მსგავსი სცენების ჩვენება მნიშვნელოვანი სარედაქციო დასაბუთების გარეშე. მათი გადაღება უნდა მოხდეს მხოლოდ გარკვეული მანძილიდან, რათა შეუძლებელი იყოს დაზარალებულის იდენტიფიცირება.

3 მაისს, თბილისში, მეტროსადგურ სარაჯიშვილში ახალგაზრდა კაცი მეტროს ლიანდაგებში ჩავარდა, მემანქანემ დამუხრუჭება ვერ მოასწრო და ახალგაზრდა ადგილზე გარდაიცვალა. ამბავი ტელეკომპანია “რუსთავი 2-ის” მთავარ საინფორმაციო გამოშვებაში მოხვდა. სიუჟეტში შემთხვევის შედეგად გარდაცვლილის ფოტო აჩვენეს, თუმცა აღმოჩნდა, რომ ფოტოზე იმავე სახელისა და გვარის სრულიად სხვა ადამიანი იყო.

იგივე შეცდომა დაუშვა გაზეთ “ახალი თაობის” ონლაინ ვერსიამაც. ამბის გამოქვეყნების დროის მიხედვით თუ ვისჯელებთ, დიდი ალბათბით, გამოცემა ტელეკომპანია “რუსთავი 2-ის” მიერ გავრცელებულ ინფორმაციას დაეწყრდნო, ამბავი არ გადაამოწმა და ტექსტს გარდაცვლილის არასწორი ფოტო დაურთო. გარდაცვლილის ფოტო არასწორად დაბეჭდეს გამოცემებმა - newposts.cc, resonancedaily.com და siaxleebi.club-მა.

სიუჟეტის გასვლიდან მალევე სოციალურ ქსელში გავრცელდა ფოტო, რომელზეც “რუსთავი 2-ის” მიერ გარდაცვლილად წარმოჩენილი ახალგაზრდა კაცი, ტელევიზორის გვერდით, ზუსტად იმ კადრის ფონზე დგას, სადაც მის გარდაცვალებაზეა საუბარი და ამბავს საილუსტრაციოდ მისივე ფოტო ახლავს. Prime Time-ის ინფორმაციით, ფოტო სოციალურ ქსელში თავად შეცდომით გარდაცვლილად გამოცხადებულმა ახალგაზრდამ გამოაქვეყნა წარწერით - “როდესაც ტელევიზიით იგებ, რომ მოკვდი”.

ამ დროისთვის ტელეკომპანია “რუსთავი 2-ის-” ვებგვერდზე აღნიშნული სიუჟეტი აღარ იძებნება. ამბავი მხოლოდ ე.წ. “ნიუსის” ფორმატში, ვიდეოს გარეშე დევს.

რაც შეეხება სხვა გამოცემებს (newposts.cc, resonancedaily და siaxleebiclub), მათ ვებგვერდებზე ამბავი ძველი ფოტოებით კვლავ იძებნება. დამატებულია ახალი მასალები, გარდაცვლილი უკვე რეალური ფოტოებით. ამასთან, resonancedaily მხოლოდ “რუსთავი 2-ის” შეცდომაზე მიუთითებს და არაფერს ამბობს, წინა დღით, იმავე თემაზე მათ მიერვე გაპარულ ხარვეზზე. batumelebi.cc-ის გვერდიდან ძველი მასალა საერთოდ წაშლილია და საიტზე ამბის მხოლოდ განახლებული ვერსია იძებნება. ახალი თაობის ვებგვერდზე კი, ამბის მხოლოდ ძველი ვერსიაა განთავსებული.

24 მარტს ხაშურში კაცმა ცოლი ცივი იარაღით დაჭრა. ეს ამბავი, მედიის ნაწილისთვის, 24 და 25 მარტს, ერთ-ერთი მთავარი თემა იყო. გამოცემების ნაწილმა ამბავი ზედაპირულად, სენსაციურ ჭრილში გააშუქა, გამოაქვეყნა მსხვერპლისა და ბრალდებულის ფოტოები, გაასაჯაროვა მათი ვინაობები და ნაცნობ-მეგობრებზე დაყრდნობით მოყვა დეტალებს ცოლ-ქმრის ურთიერთობიდან. გარდა ამისა, რამდენიმე საიტმა ჩადენილის სავარაუდო მოტივიც დაასახელა, რაც დანაშაულის გამართლების შთაბეჭდილებას ტოვებს.

მომხდარი მთავარი თემა იყო მაუწყებლებისთვისაც. „რუსთავი 2-მა“ ამბავს დღის მთავარ საინფორმაციო გამოშვებაში 5 წუთიანი სიუჟეტი მიუძღვნა. ამბის გაშუქებისას ფოკუსი არა პრობლემასა და პრევენციაზე მსჯელობა, არამედ ამბის სენსაციურობა და დანაშაულის ჩადენის სავარაუდო მოტივები იყო. სიუჟეტში ბრალდებულიც და მსხვერპლიც იდენტიფიცირებულია. ასევე, აჩვენეს ახლობლები, რომლებიც ცოლ-ქმრის პირადი ცხოვრების დეტალებზე საუბრობენ.

გარდა ამისა, ჟურნალისტი ამბობს, რომ ბრალდებული სავარაუდოდ, ნარკოტიკების ზემოქმედების ქვეშ იმყოფებოდა. თუმცა, სიუჟეტში არ ჩანს წყარო, რომელიც ამ ფაქტს დაადასტურებდა ან თუნდაც ეჭვს გამოთქვამდა. შესაბამისად, უცნობია, რაზე დაყრდნობით აკეთებს მსგავს განცხადებას ჟურნალისტი.

„რუსთავი 2-ის” სიუჟეტი მალევე გაავრცელეს გვერდებმა palitravideo.ge, kvirispalitra.ge და vanoggg.ge.

“იმედმა” ამბავი კადრ-სინქრონად გააშუქა და მაყურებელს მსხვერპლის ჯანმრთელობის მდგომარეობა გააცნო. წამყვანის სიტყვის პარალელურად, კადრში ბრალდებულის და მსხვერპლის ფოტოებს აჩვენებდნენ.

იდენტიფიცირებას და ფოტოების გამოქვეყნებას არც შემდეგი გამოცემები მორიდებიან: dianews.ge, resonancedaily.com, newposts.ge, alia.ge, sarkenews.ge, primetime.ge, cyc.ge, kvira.ge, paqtebi.ge, presa.ge, akhalitaoba.ge, digest.pia.ge, news.coa.ge, info7.ge და marshalpress.ge. არცერთ ამ გამოცემას, ისევე როგორც “იმედსა” და “რუსთავი 2-ს”, არ გაუთვალისწინებია მსხვერპლისა და ბრალდებულის მცირეწლოვანი შვილების ინტერესები.

“რუსთავი 2-ის” მსგავსად, დანაშაულის მოტივსა და ბრალდებულის მდგომარეობაზე ზემოთჩამოთვლილი გამოცემების ნაწილმაც დაწერა.

ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის გენდერული საკითხების გაშუქების სახელმძღვანელო წესებში ხაზგასმით აღნიშნულია, რომ მედიამ სიფრთხილე უნდა გამოიჩინოს ქალთა მიმართ ძალადობასთან დაკავშირებული საკითხების გაშუქებისას და ხელი არ შეუწყოთ მსხვერპლის ისე წარმოჩენას, თითქოს ის აძლევდა საფუძველს და უბიძგებდა მოძალადეს დანაშაულის ჩადენისკენ.

„მოერიდეთ დანაშაულის მიზეზად “ეჭვიანობის ნიადაგის” დასახელებას. ამით თქვენ უნებურად მიანიშნებთ იმაზე, რომ მსხვერპლი ქალი “არასწორად” იქცეოდა, პროვოცირება გაუკეთა მოძალადეს და მისცა საფუძველი დანაშაულის ჩადენისა. გარდა იმისა, რომ არ არსებობს რაიმე ტიპის ქცევა, რაც გაამართლებს მოძალადის ქმედებას, საკანონდებლო ბაზა დანაშაულის მოტივად არ სცნობს “ეჭვიანობის ნიადაგს”. არსებობს სიძულვილით მოტივირებული დანაშაული, დისკრიმინაცია, შურისძიება და აშ, რაც შესაძლებელია დანაშაულის საფუძველი იყოს, მაგრამ არა “ეჭვიანობს ნიადაგი“.

მიუხედავად იმისა, რომ ამ ეტაპზე არ არსებობს არც სამედიცინო დასკვნა და არც სხვა ოფიციალური ცნობა, გამოცემები ერთ-ერთ ადგილობრივზე დაყრდნობით წერენ, რომ ბრალდებულს ფსიქიკური პრობლემები ჰქონდა. კრიმინალის გაშუქების სახელმძღვანელო წესების მიხედვით კი, მსგავსი ამბების გაშუქებისას განსაკუთრებით დაუშვებელია პირის შესაძლო ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემის ხსენება.

„კრიმინალური ამბების გაშუქებისას ბრალდებულის ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე ხაზგასმა ხელს უწყობს ზოგადად თემის სტიგმატიზებასა და ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემების მქონე ადამიანების პოტენციურ დამნაშავეებად წარმოჩენას. კვლევები ცხადყოფს, რომ მოძალადეთა და მძიმე დანაშაულების ჩამდენთა უმეტესობას ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემა არ აქვს, ხოლო ფსიქიკური ჯანმრთელობის რომელიმე პრობლემის დიაგნოზის მქონე ადამიანების სრული უმეტესობა მოძალადე არ არის და არც კანონთან ჰქონიათ პრობლემები”, - ვკითხულობთ სახელმძღვანელოში.

24 თებერვალს ტელეკომპანია “რუსთავი 2-ისა” და “იმედის” კვირის შემაჯამებელ გადაცემებში, გასული წლის ივლისში, ხადას ხეობაში სმიტების ოჯახის მკვლელობაში ბრალდებულის მალხაზ კობაურის საქმეზე ვრცელი სიუჟეტები გავიდა. მასალები ტოვებდა შთაბეჭდილებას, რომ ამყარებდა პროკურატურის ვერსიას ბრალდებულის დანაშულის შესახებ, კრიტიკული კითხვების გარეშე იყო გავრცელებული საგამოძიებო ორგანოს ვერსია, რითაც მედიამ ამ კონკრეტულ უწყებას, ფორმალურად, მაგრამ მაინც შეუწყო ხელი ბრალდებულის უდანაშაულობის პრეზუმფციის დარღვევაში და გარდა ამისა, სიუჟეტებში მოხვდა რამდენიმე ისეთი დეტალი გარდაცვლილების პირადი ცხოვრებიდან, რაც საზოგადოგადოებრივ ინტერესს არ ატარებდა.

ამ თემაზე: მალხაზ კობაურის "განაჩენი" სასამართლოს გარეშე “რუსთავი 2-სა” და “იმედზე”

კრიმინალური ამბებისა და სასამართლო პროცესების გაშუქება მედიისთვის განსაკუთრებული გამოწვევაა. ასეთი ამბების გაშუქებისას, არსებობს დიდი საფრთხე იმის, რომ მედიამ ნებსით ან უნებლიედ ეთიკური სტანდარტები დაარღვიოს.

საერთაშორისო პრაქტიკა, ასევე, მსგავსი ამბების გაშუქების სახელმძღვანელო წესები რამდენიმე დეტალზე ამახვილებს ყურადღებას, რასაც მედიამ განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიაქციოს.

• პირი უდანაშაულოდ ითვლება, ვიდრე მისი დამნაშავეობა არ დამტკიცდება სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გამამტყუნებელი განაჩენით.
• მედიამ არ უნდა მოიხსენიოს პირი დამნაშავედ იმ შემთხვევაშიც კი, თუ სახელმწიფო სტრუქტურის წარმომადგენელი არღვევს უდანაშაულობის პრეზუმფციას, -  წერია კრიმინალის გაშუქების სახელმძღვანელო წესებში, რომელიც საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიას საერთაშორისო გაიდლაინებზე დაყრდნობით აქვს მომზადებული.

ამავე დოკუმენტში ვკითხულობთ, რომ სასამართლო პროცესების გაშუქებისას, დაუშვებელია, მედიაგაშუქებაში იკვეთებოდეს წინასწარგანწყობა ბრალდებულის ბრალეულობის შესახებ.

• ბრალდებულის შესახებ ინფორმაციის გავრცელებამ შესაძლებელია გამოიწვიოს აგრესია საზოგადოებაში როგორც მის, ისე მისი ახლობლების მიმართ. შესაბამისად, მედიას უნდა ესმოდეს ის რისკი, რასაც ბრალდებულის შესახებ ინფორმაციის გავრცელება გამოიწვევს”, - ნათქვამია ამავე გაიდლაინში.

კრიმინალური ამბების გაშუქებისას მედიამ ყურადღება უნდა მიაქციოს იმ ტერმინებსაც, რასაც თხრობის დროს იყენებს. 

• პირი სასამართლო გადაწყვეტილებამდე უდანაშაულოდ ითვლება მაშინაც, როცა მას აღიარებითი ჩვენება აქვს მიცემული. მოერიდეთ ისეთი სიტყვების გამოყენებას, როგორიცაა „მოიპარა“, „მოკლა“, „დააყაჩაღა“ და ა.შ. 
• იმ შემთხვევაშიც კი, როცა არსებობს გამამტყუნებლი განაჩენი, არ გამოიყენოთ სიტყვები – „დამნაშავე“, „მკვლელი“ „ყაჩაღი“, „ქურდი“ . უმჯობესია აღინიშნოს, რომ პირი მკვლელობაში, ქურდობაში, ყაჩაღობაშია მსჯავრდებული, - ვკითხულობთ კიდევ ერთ სახელმძღვანელოში, რომელიც სასამართლო პროცესების გაშუქებას ეხება. 

ამავე გაიდლაინის მიხედვით, მედიას ყოველთვის უნდა ახსოვდეს, რომ ბრალდებული შესაძლებელია არ იქნეს ცნობილი დამნაშავედ. შესაბამისად, გაშუქებამ ხელი არ უნდა შეუშალოს საზოგადოებაში მის დაბრუნებას.

რაც შეეხება ადამიანების პირადი ცხოვრების შესახებ დეტალების არასაჭირო გასაჯაროებას, პირადი ცხოვრების გაშუქების სახელმძღვანელო წესებში აღნიშნულია, რომ ჟურნალისტის მიერ პირის პირად ცხოვრებაში შეჭრა გამართლებულია მხოლოდ მაშინ, როდესაც მოპოვებული ინფორმაციის მიმართ არსებობს საჯარო ინტერესი, როდესაც გამჟღავნებულ ფაქტებს საზოგადოებისთვის უფრო მეტი სიკეთის მოტანა შეუძლია, ვიდრე ერთი კონრეტული პირისთვის ზიანის მიყენებაა.

• “ჯანმრთელობის და სქესობრივი ცხოვრების შესახებ ინფორმაცია განსაკუთრებული დაცვით სარგებლობს. ამგვარი ინფორმაციის გამჟღავნება ყველა შემთხვევაში პირად ცხოვრებაში შეჭრად ითვლება. შესაბამისად, ყოველი ასეთი ინფორმაციის მიმართ უნდა არსებობდეს განსაკუთრებით მაღალი საჯარო ინტერესი”, - ვკითხულობთ დოკუმენტში. 

ადამიანის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობას ეხება ქარტიის მეათე პრინციპიც - “ჟურნალისტმა პატივი უნდა სცეს ადამიანის პირად ცხოვრებას და არ შეიჭრას პირად ცხოვრებაში, თუ არ არსებობს განსაკუთრებული საზოგადოებრივი ინტერესი”.

მალხაზ კობაურის საქმეზე მაუწყებლებში გასული სიუჟეტების შემდეგ საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიამ სპეციალური განცხადება გაავრცელა. ამ განცხადებაში საბჭო მედიას რამდენიმე დეტალს ახსენებს, მათ შორის, საბოლოო სასამართლო განაჩენამდე პირის უდანაშაულობისა და პირადი ცხოვრების დეტალების შესახებ.

“ჟურნალისტურ პროდუქტში აუცილებელი არ არის საქმეში არსებული ყველა დეტალის, ვიზუალური მასალის გამოყენება. მნიშვნელოვანია იმის გააზრება, თუ რა საჯარო ინტერესი არსებობს თითოეული ამ დეტალის მიმართ, რა დამატებით ინფორმაციას აწვდის აუდიტორიას. მედიას არ უნდა დაავიწყდეს, რომ პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დაცვის ვალდებულება აკისრია მაშინაც, როცა საქმე გარდაცვლილს ეხება”, - ვკითხულობთ განცხადებაში.

გასული დღეების განმავლობაში, ქართული მედიასაშუალებები აქტიურად აშუქებენ თბილისის ერთ-ერთ გარეუბანში 4 წლის გოგოს გარდაცვალების ფაქტს. შემთხვევა 22 იანვარს მოხდა და მისი გახმაურებიდან მალევე, პოლიციამ გარდაცვლილის დედა შემაკავებელი ორდერის დარღვევის ბრალდებით დააკავა. როგორც ირკვევა, რამდენიმე დღის წინ, მშობელმა შვილზე ფიზიკურად იძალადა, რაც დედისთვის შემაკავებელი ორდერის გამოწერის საფუძველი გახდა. შემთხვევიდან რამდენიმე დღეში კი, ოჯახში გამოძახებულ სასწრაფო დახმარებას არასრუწლოვანი გარდაცვლილი დახვდა. 

მიუხედავად იმისა, რომ სამართალდამცავებს დედისათვის შვილის მკვლელობაში ბრალი არ წაუყენებიათ, ხოლო სასამართლოს 24 იანვრამდე აღკვეთის ღონისძიების შეფარდებაზე არ უმსჯელია, ქართული მედიასაშუალებების ნაწილი, ძირითადად ონლაინ გამოცემები, არ დაელოდნენ ოფიციალური ინფორმაციის გავრცელებას და  ბავშვის მკვლელობაში დედა დაადანაშაულეს. გარდა ამისა, მედიასაშუალებების ნაწილმა ფაქტი იმდენად ფრაგმენტულად და ზედაპირულად გააშუქა, რომ ინფორმაციის მომხმარებლებს ამბის ობიექტური გარემოებების ნაცვლად, ემოციური, სენსაციურობით გაჯერებული და სკანდალზე ორიენტირებული მასალები შესთავაზა.

მედიასაშუალებების სრულმა უმეტესობამ ამბის გახმაურებიდან მალევე მოახდინა ოჯახის სრული იდენტიფიცირება. მიუხედავად იმისა, რომ ოფიციალურმა ორგანოებმა ოჯახის წევრების მხოლოდ ინიციალები გაავრცელეს, როგორც ტელე ისე ონლაინ მედიასაშუალებებმა გაავრცელეს დედისა და გარდაცვლილის ვინაობები. მოგვიანებით გასაჯაროვდა გარდაცვლილი გოგოს ფოტოსურათიც, რომელზეც მას ფიზიკური დაზიანებები აღენიშნება. აღსანიშნავია, რომ ამ ოჯახში სხვა არასრულწლოვნებიც ცხოვრობენ, რომლებიც უკვე გაიყვანეს ოჯახიდან სახელმწიფო უწყებებმა, ხოლო მედიის მიერ ოჯახის სრული იდენტიფიცირება, შესაძლოა, აღნიშნულ არასრულწლოვანთა მომავალში სტიგმატიზების წყარო გახდეს. მედიასაშუალებებში მალევე გავრცელდა ინფორმაცია, რომ ფიზიკური ძალადობის კვალი გარდაცვლილის 5 წლის ძმასაც აღენიშნებოდა.

არაერთმა ონლაინ გამოცემამ მხოლოდ და მხოლოდ მეზობლებზე დაყრდნობით, გაავრცელა ინფორმაცია, რომ „თბილისში დედამ 4 წლის შვილი, სავარაუდოდ, ცემით მოკლა“, ზოგიერთმა ვებგვერდმა კი აღნიშნული ინფორმაცია მტკიცებით ფორმაში გაავრცელა და აღნიშნა, რომ „4 წლის გოგონა დედამ ცემით მოკლა“. მედიასაშუალებების ნაწილმა კი გაავრცელა ინფორმაცია, რომ გოგოს გარდაცვალების მიზეზი დედინაცვლის მიერ მისი ცემა გახდა. სხვა მედიასაშუალებების მიხედვით კი გოგოს არა დედინაცვალი, არამედ მამინაცვალი ჰყავდა. ამგვარი ფაქტობრივი უზუსტობებიც ცხადყოფს, რომ მედიასაშუალებების ნაწილი ამბის სწრაფად გავრცელებას, ჟურნალისტური სიზუსტის ხარჯზე ცდილობდა. ასევე, სხვადასხვა ტელემედიამ და ონლაინ გამოცემამ უაპელაციოდ გაავრცელა მეზობლების კომენტარები, სადაც ისინი პირდაპირ ბრალს სდებენ ბავშვის დედას მკვლელობაში, მიუხედავად იმისა, რომ მათი თქმით, მათ არაფერი დაუნახავთ და მხოლოდ ქალის ყვირილისა და ბავშვის ტირილის ხმები ესმოდათ ხოლმე.

ამბავს ონლაინ გამოცემები, უმეტესწილად, ფრაგმენტულად აშუქებდნენ და მომხმარებლებს ინფორმაციას არაამომწურავად აწვდიდნენ. შესაბამისად, მათ გაშუქებაში პრობელმა იყო არა მხოლოდ უდანაშაულობის პრეზუმფციის დარღვევა და ოჯახის იდენტობის გამჟღავნება, არამედ ამბის ზედაპირული და არასიღრმისეული გაშუქებაც. ხშირად ვებ-გვერდებზე გავრცელებული ინფორმაცია სხვა საინფორმაციო გვერდებიდან დაკოპირებული მასალებისაგან შედეგებოდა.

გარდა ამისა, ზოგიერთმა გამოცემამ საკუთარ Facebook გვერდებზე გააკეთა Live-ჩართვები გარდაცვლილი გოგოს საცხოვრებელი სახლიდან. მიუხედავად იმისა, რომ არავითარი საჭიროება არ იდგა ამ თემის გაშუქებისას პირდაპირ ეთერში გარდაცვლილის სახლისა და ოჯახის წევრების ჩვენების, მედიებმა მაინც გადაწყვიტეს, რომ ამბის მეტი დრამატიზირებისათვის პირდაპირი ჩართა შეეთავაზებინა მაყურებლებისათვის.

თემის სენსიტიურობიდან გამომდინარე, ბუნებრივია, რომ მედიასაშუალებები ვერ შეძლებდნენ ამბის გაშუქებისას სკანდალურობისა და სენსაციურობისაგან სრულად დაცლას. მიუხედავად ამისა, ამბისათვის კონტექსტის მიწოდებისა და უფრო კომპლექსური გაშუქების მეშვეობით, შესაძლებელი იქნებოდა, რომ შემთხვევა არ გაშუქებულიყო როგორც მორიგი „შემზარავი ფაქტი“, რითაც ისინი, ერთი მხრივ, თემის სიღრმისეულად შესწავლასა და ინფორმაციის მომხმარებლამდე მიტანას შეძლებდნენ, მეორე მხრივ კი, თავს აარიდებდნენ ტრაგიკული მოვლენის სკანდალურ რეპორტინგს. უნდა აღინიშნოს, რომ რამდენიმე მედიასაშუალება შეეცადა, ფაქტის მიღმა, სტრუქტურული პრობლემების დანახვას, რისთვისაც მათ ბავშვთა წინააღმდეგ ძალადობასა და მის პრევენციასთან დაკავშირებულ პრობლემატიკაზე გააკეთეს აქცენტი.

“სექსუალური ძალადობის ან ზეწოლის ნებისმიერ მსხვერპლს, მათ შორის ბავშვებს ანონიმურად დარჩენის გარანტირებული უფლება უნდა ჰქონდეთ მანამდე, სანამ თავად არ გადაწყვეტენ იმის ხმამაღლა თქმას, რომ სექსუალური შევიწროების მსხვერპლები არიან”, - ვკითხულობთ სექსუალური ძალადობის შესახებ ამბის გაშუქების ახალ გზამკვლევში, რომელიც ბრიტანეთის დამოუკიდებელი პრესის თვითრეგულირების ორგანომ (IPSO) გამოსცა. 

გზამკვლევში ხაზგასმით წერია, რომ ჟურნალისტებმა არ უნდა გამოაქვეყნონ ისეთი რამ, რაც დაზარალებულის იდენტიფიცირებას გახდის შესაძლებელს. გარდა ამისა,  განსაკუთრებული ყურადღებაა საჭირო მაშინ, როდესაც საქმე ბავშვს ეხება. 

ამავე გზამკვლევის მიხედვით, მსგავსი ამბების გაშუქების დროს,  ძალიან მნიშვნელოვანია თხრობის სტილი და გამოყენებული ლექსიკა. 

“თხრობის დროს არ უნდა გამოვიყენოთ ისეთი ტერმინოლოგია, რომელიც ჩადენილ დანაშაულს სენსაციად აქცევს, ვინმეს ბრალეულობაზე მიუთითებს, ან იმის ხაზგსმას ახდენს, რომ მსხვერპლი თანახმა იყო სექსუალურ აქტზე”, - აღნიშნავს IPSO.

ბრიტანეთის პრესის თვითრეგულირების ორგანო მსხვერპლის იდენტიფიცირების თავიდან აცილების მიზნით ჟურნალისტებს ონლაინსივრცეში განთავსებული მასალების ქვეშ დაწერილი კომენტარების მართვის რეკომენდაციით მიმართავს.

IPSO ჟურნალისტებისთვის, რომლებიც სექსუალური ძალადობის შესახებ მასალებზე მუშაობენ, რამდენიმე მთავარ კითხვას სვამს:

• რა ინფორმაციას დებ მასალაში სავარაუდო დანაშაულის შესახებ?
  
  
• ხომ არ შეიცავს შენს მიერ მოთხრობილი ამბავი რაიმე ისეთ ინფორმაციას, რაც მსხვერპლის იდენტიფიცირებას შეუწყობს ხელს?
  
  
• ხომ არ შეიცავს ამბავი დანაშაულის ჩადენის ადგილის ან რაიმე სხვა გარემოების შესახებ ინფორმაციას, რაც ასევე ხელს შეუწყობდა დაზარალებულის იდენტიფიცირებას?
  
  
• ხომ არ შეიცავს ამბავი ინფორმაციას იმის შესახებ, თუ სად გაიცნეს ერთმანეთი ბრალდებულმა და მსხვერპლმა?
  
  
• ხომ არ ამოიცნობს საზოგადოება ამბის წაკითხვის/ყურების შემდეგ მსხვერპლის ვინაობას?

წყარო: imediaethics.org.

25 ოქტომბერს, გორში მოკლული იპოვეს 8 წლის გოგო, რომელსაც ოჯახი და სამართალდამცველები რამდენიმე საათის განმავლობაში ეძებდნენ. 26 ოქტომბერს, დილით, პოლიციამ მკვლელობის ბრალდებით 34 წლის კაცი დააკავა და ამის შესახებ ოფიციალური განცხადებაც გაავრცელა.

გორში მომხდარი ამბავი, მისი სიმძიმიდან გამომდინარე, მალევე მოექცა როგორც ადგილობრივი, ისე ცენტრალური მედიის ყურადღების ცენტრში. საქმის გახსნის შესახებ მომზადებულ მასალებში კი მედიის დიდმა ნაწილმა მკვლელობის საქმეზე დაკავებულის იდენტიფიცირება მოახდინა.

მკვლელობაში ბრალდებულის სახელი და გვარი თავდაპირველად ტელეკომპანია რუსთავი 2-ის ვებგვერდიდან გახდა ცნობილი. მასალას ერთვოდა შესაძლო დამნაშავის ფოტოც. ბრალდებულის სახელი და გვარი გამჟღავნებულია იმ მასალებშიც, რომლებიც მოამზადეს: tv პირველმა, იმედმა, მაესტრომ, ტაბულამ, რეგინფომ. ასევე იდენტიფიცირებული იყო სხვადასხვა მასალაში საიტებზე: Trialeti.ge, Newposts.ge; Dianews.ge; Resonancedaily.com; Ambebi.ge; Presa.ge, Paqtebi.ge; Kvira.ge; IPN.ge; News.coa.ge; Palitravideo.ge; Imedinews.ge, Alia.ge, Marshalpress.ge, Kvira.ge, Fortuna.ge, Ghn.ge, Mediamall.ge. მომზადებული მასალების ნაწილში ბრალდებულის ვინაობა სათაურებშივე წერია.

გორში მომხდარი მკვლელობისადმი მედიის განსაკუთრებით მაღალი ინტერესი, ბუნებრივია. მედიას უნდა მოემზადებინა ყველა მასალა, რაც ამ საქმეზე აუდიტორიას დამატებით დეტალს მიაწვდიდა.

თუმცა, ეს შემთხვევა განსაკუთრებით მძიმე და სახიფათოა, რამდენიმე ფაქტორის გამო, მათ შორის: თავად მომხდარის სისასტიკე და სიმძიმე, ადგილობრივების ვარაუდები საქმეში სავარაუდო პედოფილიისა და სექსუალური ძალადობის შესახებ, მაღალი ემოციური ფონი საზოგადოებაში - სხვადასხვა გამოცემების გვერდებსა და სოციალურ ქსელში უკვე დაიწყო დისკუსია “მკვლელისა და მისი ოჯახის წევრებზე ანგარიშსწორების, ლინჩის წესით გასამართლების” შესახებ. ამ საფრთხეების გათვალისწინებით კი, მედიამ უნდა შეაფასოს მკვლელობის ფაქტზე დაკავებული პირის ვინაობის გამჟღავნების აუცილებლობა, თანაც მაშინ, როდესაც მის მიმართ ბრალი ჯერ წარდგენილიც კი არ არის.

ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის მიერ მომზადებულ კრიმინალის გაშუქების სახელმძღვანელო წესებში ვკითხულობთ, რომ მედიამ მხოლოდ მაშინ უნდა მოახდინოს კრიმინალში მონაწილე პირების იდენტიფიცირება, როდესაც საზოგადოებრივი ინტერესი გადაწონის პირის ინტერესებს, მაგალითად: დანაშაულის სიმძიმე, არიან თუ არა მონაწილეები ცნობილი პირები და რამდენად მაღალია საჯარო ინტერესი იცოდეს საზოგადოებამ პირთა ვინაობა.

ამავე თემაზე წაიკითხეთ ლაშა ქავთარაძის ბლოგი -
სენსაცია ტრაგედიის წილ

25 ოქტომბერს ქალაქ გორში 9 წლის გოგონა სასტიკად მოკლეს. ქართული მედიის ნაწილმა კი კვლავაც ვერ გაუძლო ცდუნებას, რომ ტრაგედიის გაშუქება სენსაციურობისაგან დაეცალა, ყოფილიყო ემპათიური მგლოვიარე ოჯახის წევრებისადმი და საზოგადოებაში პანიკის დათესვის ნაცვლად, სამართალდამცავების მუშაობისათვის შეეწყო ხელი.

ამ წერილში შეგნებულად არ დავასახელებთ არც ერთ მედიასაშუალებას, რომელმაც, ჩემი აზრით, ამბის გაშუქებაზე მეტად მაყურებლებში პანიკის დათესვასა და ამბის არაადეკვატურად მიტანას შეუწყო ხელი, ნაცვლად რაციონალური და პროფესიონალური რეპორტინგისა.

ამ წერილის მიზანი არის არა ვინმეს დასახელება და შერცხვენა, არამედ უკვე მანტრასავით არაერთგან, არაერთგზის გამეორებული პრინციპის კიდევ ერთხელ გამეორება - ჟურნალისტმა თავისი საქმიანობთ, როგორც მინიმუმ, უფრო მეტი ადამიანი არ უნდა დააზარალოს, ტრაგედიების გაშუქებისას, თუკი ვერავის ეხმარება ის.

გარდაცვლილის აღმოჩენიდან რამდენიმე საათში, როცა კრიმინალისტებს ადგილზე მუშაობაც კი არ ჰქონდათ დასრულებული, ზოგიერთმა მედიასაშუალებამ შოკში მყოფი ოჯახის წევრებს კომენტარის გაკეთება სთხოვა. გარდაცვლილის მამის ღრიალიც ვერ გახდა ნიშანი ზოგიერთი მათგანისთვის, რომ Facebook Live გაეთიშათ ადგილიდან, სადაც არაფერი ხდებოდა გარდა ოჯახის წევრებისა და მეზობლების გლოვისა.

ზოგმა ადგილზე მისული ჩინოვნიკების კომენტარებზე ნადირობა გააჩაღა, თითქოს ქალაქ გორის საკრებულოს წევრს, მერს ანდა შს მინისტრის მოადგილეს რაიმე ინფორმაცია შეიძლება ჰქონოდა დანაშაულის შესახებ, რომელიც ორიოდე საათის წინ მოხდა. ან თითქოს არ იციან ჟურნალისტებმა, რომ ინფორმაციის ფლობის შემთხვევაშიც კი, ოფიციალური პირები მედიასთან არაფერს იტყვიან ვიდრე ელემენტარული საგამოძიებო მოქმედებები არ ჩატარდება. თითქოს პოლიტიკური პირების დანაშაულის ადგილზე ყოფნა რეალურ ღირებულებას ქმნიდა ამბისთვის.

როგორც ტრაგედიების გაშუქებისას ხდება ხოლმე, ჟურნალისტების ნაწილმა ჩაწერა ამბისგან შეძრული მეზობლები, რომელთაგან თითოეულს დანაშაულის საკუთარი ვერსია აქვს. მაგალითად რამდენიმემ პოლიტიკური სარჩულის ძიება გოგონას სახლში გადასვენებამდე დაიწყო. ზოგიერთმა ჟურნალისტმა კი სათითაოდ ჩამოიარა შეკრებილი ადამიანები (მათ შორის გარდაცვლილის ბაბუა) და დაჟინებით სთხოვდა გაემეორებინათ, რომ მათ შვილების ქუჩაში გაშვების შეეშინდებოდათ მეორე დღიდან. სიტყვა ტრაგედია ვერ აღწერს იმ ამბის სიმძიმეს რაც გორში მოხდა. ხოლო ის, რაც ჟურნალისტებმა გორში ჩაიდინეს სხვა არაფერია თუ არა ტრაგედიის გაბაიბურება და სენსაციურობას შეწირული პროფესიონალიზმი.

რეპორტინგი არ არის მხოლოდ რესპონდენტისთვის შეკითხვის დასმა. ჟურნალისტიკა გულისხმობს, რომ რესპონდენტამდე საკუთარ თავს დაუსვა შეკითხვები - ღირს თუ არა ამბის გაშუქება საერთოდ? უნდა გააშუქო თუ არა ამბავი კონკრეტულ დროსა და სივრცეში? რა ფორმით ჯობია ამბის თხრობა? ვინ უნდა ისაუბროს? რამეს ხომ არ აზიანებ მიშვერილი მიკროფონითა და კამერით? რა უნდა აჩვენო? რა უნდა დამალო? ოღონდ ეს ყველაფერი თეორიაა და მგლის თავზე ნაკითხი სახარების მსგავსად, რეალობა ხშირად რეპორტიორებსა თუ ოპერატორებს სულაც არ აძლევს იმის დროს, რომ საკუთარ თავთან გასცენ შეკითხვებს პასუხები. ამიტომ, რთულია, მორალი წაუკითხო ჟურნალისტებს. თუმცა იოლია, რომ საღ აზრზე ისაუბრო მათთან. იმიტომ, რომ საღ აზრს არ სჭირდება ბაკალავრის დიპლომი, ლოპოტაზე ტრენინგები და ეთიკის ნორმებში მეცადინეობა. ის ან გაქვს, ან - არა.

ხოლო მათ, ვისაც საკუთარი საღი აზრის იმედი ვერ ექნება პროფესიულ საქმიანობაში, არსებობს ეთიკური სტანდარტების არაერთი სახელმძღვანელო, სადაც დეტალურად არის გაწერილი თუ როგორ უნდა მოიქცეს რეპორტიორი დანაშაულის ადგილას და როგორ უნდა გააშუქოს გორში მომხდარი ამბის მსგავსი ტრაგედიები.

საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის სახელმძღვანელო კრიმინალური ამბების შესახებ პირდაპირ ამბობს:

• „კრიმინალური ფაქტის გაშუქებისას ეთიკის სტანდარტების დარღვევის უფრო დიდ რისკი არსებობს ახალი ამბების მომზადებისას. როდესაც ფაქტი ახალი მომხდარია, ემოციური ფონი გამძაფრებულია, რაც გავლენას ახდენს ჟურნალისტის ემოციებზე. მედია უნდა შეეცადოს, შეინარჩუნოს ნეიტრალური ტონი და არ მოექცეს ამბის მონაწილეთა ემოციური გავლენის ქვეშ.

• მედიამ არ უნდა დაუშვას უსაფუძვლო პანიკის შექმნა საზოგადოებაში, ჭორების ან უსაფუძვლწო ვარაუდების გავრცელება...“

იქვე აღნიშნულია,

• „მასალის მოსამზადებლად განკუთვნილი მცირე დროის გამო პირველი გამოწვევა ჟურნალისტებისთვის არის მსხვერპლის ინტერვიუზე დათანხმება. ეს განსაკუთრებით რთულდება მათთვის, ვისაც ვიდეორეპორტაჟის მომზადება სურს, რადგან დაზარალებულს შესაძლოა, არ უნდოდეს კადრში გამოჩენა იმ მდგომარეობაში, რაშიც მომხდარის შემდეგ იმყოფება. ეთიკურად გაშუქებისთვის: »

• მსხვერპლთან საუბარი დაიწყეთ კამერისა და სხვა ტიპის ჩამწერის გარეშე. შეუთანხმდით ინტერვიუზე და ამის შემდეგ დაიწყეთ ჩაწერა. წარუდგინეთ საკუთარი თავი, რათა რესპონდენტმა იცოდეს ვის ესაუბრება.

• მედია უნდა შეეცადოს, არ მოახდინოს მსხვერპლის რეტრავმირება.

სახელმძღვანელოს სრულად ნახვა შესაძლებელია ჟურნალისტური ეთიკის ვებგვერდზე.

ამავე თემაზე საინტერესო რესურსების (ინგლ) მოძიება შესაძლებელია ჟურნალისტიკისა და ტრავმის დარტ ცენტრის ვებ-გვერდზე.

საჯარო ფიგურები - პოლიტიკოსები, მწერლები, მსახიობები და ა.შ. მოითხოვენ, შეიცვალოს მედიაში სუიციდის გაშუქების დროს გამოყენებული ტერმინები და ფორმები. 

მწერალი, იან რანკინი, ლონდონის მერი სადიქ ხანი, წამყვანი სტივენ ფრაი, რეჟისორი რიჩარდ კერტისი და დიჯეი ლოურენ ლავერნი იმ 130 ხელმომწერს შორის არიან, ვინც ბრიტანეთში მედიას მიმართა ამ საკითხის გაშუქების ფორმის ცვლილებაზე.

წერილი ფსიქიკური ჯანმრთელობის აქტივისტებმა, პარლამენტარმა, ლუსიანა ბერგერმა და ტელეგრაფის ჟურნალისტმა, ბრიონი გორდონმა შეადგინეს. ამ ინიციატივას ფსიქიკური ჯანმრთელობის ორგანიზაციებმა: Samaritans-მა და Mind-მაც დაუჭირეს მხარი. მათი განცხადებით, პირველ რიგში უნდა აღმოიფხვრას ფრაზა - „თვითმკვლელობის ჩადენა“, რაც ისე ჟღერს, რომ თვითმკვლელობა კრიმინალური აქტია და სუიციდური ფიქრები ცოდვაა, არადა, სუიციდს დანაშაულის სტატუსი ჯერ კიდევ 1961 წელს ჩამოშორდა ბრიტანეთში.

მიმართვაში ნათქვამია, რომ ეს დრომოჭმული სიტყვები და ფორმები სუიციდს წარმოაჩენს უფრო როგორც „ეგოისტურ, მხდალ, კრიმინალურ ან არარელიგიურ აქტს, ვიდრე ექსტრემალურ ფსიქიკურ აშლილობას და აუტანელ ტკივილს“. ხელმომწერების ინიციატივაა, მედიამაც და საზოგადოებამაც ფაქტის ალტერნატიული აღწერა გამოიყენონ და „თვითმკვლელობა ჩაიდინას“ ნაცვლად თქვან - „თვითმკვლელობით გარდაიცვალა“.

წერილი 10 სექტემბერს, მსოფლიო სუიციდის პრევენციის დღესთან დაკავშირებით გამოქვეყნდა. მისი ავტორები ახალი ამბების ორგანიზაციებს ასევე სთხოვენ, თავი აარიდონ სპეკულაციებს სუიციდის გამომწვევი მიზეზების თემაზე, რადგან მიზეზი ძირითადად კომპლექსური და მრავალმხრივია ხოლმე. კამპანიის ინიციატორები იმაზეც საუბრობენ, რომ თვითმკვლელობის დეტალების აღწერაც უნდა შეწყდეს, იმისათვის, რომ სხვებმა იგივე არ გააკეთონ.

კვლევებმა აჩვენა, რომ როდესაც სუიციდის სპეციფიური მეთოდების შესახებ რეპორტაჟები გადაიცემა, მსგავსი ფორმის სუიციდის ზრდა ფიქსირდება, განსაკუთრებით ახალგაზრდებში. ბევრი მედია უკვე თავს არიდებს ასეთ აღეწერებს და დეტალებზე ყურადღების გამახვილებას და ფსიქიკური ჯანმრთელობის საკითხებზე მომუშავე ორგანიზაციების რეკომენდაციებს ითვალისწინებს, მათ შორის გარდიანი, ტელეგრაფი და სხვები.

სუიციდი, მსოფლიოში, წელიწადში დაახლოებით 800 000 ადამიანის გარდაცვალების მიზეზია. წერილი ავტორებმაც და აქტივისტებმა სპეციალური ვებგვერდიც შექმნეს: www.talkingsuicide.co.uk - ამ მისამართზე ნებისმიერ მსურველს შეუძლია დეტალური ინფორმაცია მიიღოს ფსიქიკური ჯანმრთელობისა და სუიციდის შესახებ. ასევე, ამ თემებთან დაკავშირებულ ეთიკურ თუ სხვა სახის დილემებზე.

წერილში ასევე ნათქვამია: „ჩვენ არ უნდა აღვწეროთ სუიციდი, როგორც „ადვილი, „სწრაფი“ ან „ეფექტური“ და უნდა გვახსოვდეს, რომ არშემდგარ მცდელობებს გრძელვადიანი შედეგები აქვს. ამავდროულად, არ უნდა დავივიწყოთ ის დიდი ტკივილი, რასაც თვითმკვლელობის შემდეგ ამ ადამიანის ახლობლები განიცდიან მთელი ცხოვრების განმავლობაში.

წერილს დართული აქვს კვლევა, რომელშიც ნაჩვენებია, როგორი გავლენა აქვს ცნობილი პიების სუიციდს მოწყვლად ადამიანებზე. ერთ -ერთ ფაქტად მოყვანილია მსახიობ რობინ უილიამსის სუიციდის შემთხვევა, როდესაც 10 პროცენტით გაიზარდა თვითმკვლელობების რიცხვი. „ეს კიდევ ერთხელ უსვამს ხაზს იმ პასუხისმგებლობას, რაც ჩვენ ყველას გვაქვს, როდესაც სუიციდზე ვსაუბრობთ“- ნათქვამია განცხადებაში.

წყარო: The Guardian