რა როლს თამაშობს მედია ლგბტქ თემის მიმართ საზოგადოებრივი აზრის ფორმირებაში, რა შეიცვალა მედიაში ბოლო წლების განმავლობაში, რამ იქონია გავლენა, როგორ შეიძლება ავირიდოთ სტერეოტიპების და სტიგმების გამყარებისა და გაძლიერების კუთხით? - ამ და სხვა საკითხებზე „თბილისი პრაიდის“ დირექტორ გიორგი თაბაგარს ვესაუბრეთ.

მაგდა გუგულაშვილი: როგორ ხედავთ მედიის როლს ლგბტქ თემის მიმართ საზოგადოებრივი აზრის ჩამოყალიბებაში?

გიორგი თაბაგარი: მედიას კრიტიკულად მნიშვნელოვანი როლი აქვს საზოგადოებრივი აზრის ფორმირების კუთხით. ჩვენი განათლების სიტემა და, ზოგადად, სახელმწიფო პოლიტიკა, არ მოიცავს ფუნდამენტურ ხედვებს იმაზე, თუ როგორ უნდა დაძლიონ ჰომოფობიის, როგორც სოციალური გამოწვევის პრობლემა საქართველოში.

სკოლებში არ არის არც სქესობრივი განათლება, არც მასწავლებლების, პოლიციელების თუ ბევრი სხვადასხვა ჯგუფის მგრძნობელობა იზრდება, რაც საბოლოო ჯამში ქმნის სახელმწიფო სისტემას. შესამისად, როცა გიწევს ცხოვრება ამ მოცემულობაში, სადაც სახელმწიფო გვერდით არ გიდგას, ჩნდება ალტერნატიული ფორმების საჭიროება და სწორედ აქ შემოდის მედიის როლი. მედია პირდაპირ გამტარი და მიმწოდებელია იმ ინფორმაციის, რომელსაც შეუძლია, რომ არაფორმალურად იქონიოს გავლენა საზოგადოებრივ განწყობებზე.

მაგდა გუგულაშვილი: თქვენი დაკვირვებით, როგორ შეიცვალა ქვიარ საკითხების გაშუქება ბოლო წლების განმავლობაში?

გიორგი თაბაგარი: ჩემი აზრით, ძალიან შეიცვალა უკეთესობისკენ. თუმცა, როცა მედიაზე ვსაუბრობთ, დაყოფის მომხრე ვარ. მგონია, რომ ონლაინ მედიამ გარდამტეხი როლი ითამაშა ბოლო ათი წლის განმავლობაში. ათამდე ონლაინ გამოცემა მახსენდება, რომლებიც, ფაქტობრივად, ჩვენს მხარდამჭერებად ითვლებიან და მხარს უჭერენ თანასწორობის იდეას. გარდა იმისა, რომ მაღალი სტანდარტით მუშაობენ, ამ მედიებმა შექმნეს ჟურნალისტების ახალი თაობა, რომელიც ეტაპობრივად გადანაწილდა „მეინსტრიმ მედიაში“.

თუ შევადარებთ 10 წლის წინანდელ და დღევანდელ სატელევიზიო რეპორტაჟებს (მაგალითად, როგორ შუქდებოდა ტრასგენდერების პრობლემები ან პრაიდი, ძალიან ხშირი იყო ტრანს თემის ეგზოტიკური გაშუქება, ყვითელი გადაცემა იქნებოდა თუ საინფორმაციო, სკანდალზე და სენსაციაზე იყო ორიენტირებული), დღეს რადიკალურად განსხვავებული სურათი გვაქვს.

მაგდა გუგულაშვილი: როგორ ფიქრობთ, რამ იქონია გავლენა?

გიორგი თაბაგარი: ვფიქრობ, გაშუქების სტანდარტი ონლაინ მედიიდან წამოსულმა ამაღლებულმა სტანდარტმა შეცვალა, ზოგადად. ამაში ჩვენც [ქვიარ მოძრაობას] გვქონდა გარკვეული როლი - პირდაპირ ან ირიბად მუდმივად ვაკრიტიკებდით ხოლმე ჟურნალისტებს. ახლა კი, მაგალითად, როდესაც მედია მუშაობს ისეთ სენსიტიურ საკითხზე, რაზეც შესაძლოა არ ჰქონდეთ საკმარისი ინფორმაცია, ხშირად მოგვმართავენ, გვეკითხებიან აზრს და ეს არის თანამშრომლობაზე დაფუძნებული ურთიერთობა.

ასევე, ვფიქრობ, რომ ეთიკის ქარტიის გაჩენამ და ჟურნალისტურ ეთიკაზე საუბრის დაწყებამ მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა. თვითრეგულირებად მექანიზმებს სადამსჯელო ფუნქცია არ აქვს, მაგრამ, ერთგვარი “შერცხვენის მომენტი” ძალიან მნიშვნელოვანია. ახლა უკვე ზუსტად ვიცი, თუ ნებისმიერი ჟურნალისტი რამე დამამცირებელს და ადამიანის უფლებების საწინააღმდეგოს იტყვის, ამას ისეთი რეაქცია მოჰყვება, რომ სამსახურის დატოვება მოუწევს ან მისი რეპუტაცია საგრძნობლად შეილახება.

ადრე არ იყო ასეთი მაღალი მგრძნობელობა.

მაგდა გუგულაშვილი: გარდა სასიკეთო ცვლილებებისა, რაზეც ისაუბრეთ, რა პრობლემებს ხედავთ დღეს ლგბტქ თემის საკითხების გაშუქების კუთხით?

გიორგი თაბაგარი: მთავარი პრობლემა, რომელიც, ვფიქრობ, უკვე ქრება, იყო ის, რომ დებატებში ხშირად გვიწვევდნენ ღიად ფაშისტ და მოძალადე ადამიანებთან, რომლებიც უბრალოდ განსხვავებულ აზრს კი არ წარმოადგენენ, არამედ პირდაპირ ეთერებს და მედიასაშუალებებს იყენებენ ძალადობრივი მოწოდებებისთვის.

მედია ხშირად გვთავაზობდა, რომ, მაგალითად, “ქართული მარშის“ ლიდერებთან ერთად დავმსხდარიყავით დებატებში პირდაპირ ეთერში. თითქოს ნორმალური იყოს, ესაუბრო ადამიანს, რომელიც შენ ფუნდამენტურ უფლებებსაც კი არ აღიარებს, და არწმუნო, “მეც ადამიანი ვარო”. ჩვენ, როგორც წესი, უარს ვამბობთ ხოლმე მსგავს შემოთავაზებებზე, მაგრამ გქონია შემთხვევები, როცა მიგვიღია ასეთ გადაცემაში მონაწილეობა. ვფიქრობ, ახლა ესეც იცვლება, თუმცა, ჯერჯერობით მაინც პრობლემაა.

კიდევ ერთი პრობლემა ზედაპირული გაშუქებაა. ბევრი ისეთი საკთხია, რაც ადამიანების სიცოცხლეს, ბედნიერებას და მათ ფუნდამენტურ უფლებებს ეხება და ვფიქრობ, რომ აუცილებებლია უფრო მეტი მგრძნობელობა, წინდახედულობა და გააზრება იმის, თუ რა როლი გაქვს.

მაგდა გუგულაშვილი: რა საფრთხეებს ხედავთ მედიაში ჰომოფობიური და რადიკალური ჯგუფების გააქტიურებისას?

გიორგი თაბაგარი: როცა მედია გაგვიკრიტიკებია ჰომოფობიური და რადიკალური ჯგუფების ეთერში მიწვევის და დროის დათმობის გამო, არგუმენტები მეორე მხრიდან არის ხოლმე, რომ ეს საზოგადოებრივი განწყობებია და “ვიღაცამ ხომ უნდა გააჟღეროს მათი გზავნილებიც”.

შეიძლება კონსერვატიული აზრის ისე წარმოჩენაც, რომ ეს არ იყოს ძალადობისკენ ორიენტირებული. შეიძლება არ მოგწონდეს რაღაც და ეს სავსებით ნორმალურია. მეც ძალიან ბევრი ადამიანი არ მომწონს ამ ქვეყანაში, მაგრამ არ ვურტყამ თავში და ღიად არ დავდევ.

მედიამ გაშუქებით არ უნდა წაახალისოს ის, რასაც ეს ადამიანები ქადაგებენ. არ მინდა, რომ კრიტიკულად გამომივიდეს და ჭკუა ვასწავლო მედიებს, რა და როგორ უნდა გააკეთონ, მაგრამ, ვფიქრობ, შეიძლება უბრალოდ ტიტრი დაედოს სიუჟეტებს ან განცხადება გააკეთონ იმასთან დაკავშირებით, რომ ემიჯნებიან მსგავს პოზიციებს და მათი სარედაქციო პოლიტიკისთვის მიუღებელია. ბევრი მეთოდია, რომ ისე გააშუქო ეს ადამიანები, რომ სიძულვილი არ გააღვივო საზოგადოებაში.

მაგდა გუგულაშვილი: რა როლს თამაშობს მედია ლგბტქ თემის მიმართ სტიგმის გაძლიერების ან შემცირების კუთხით?

გიორგი თაბაგარი: მგონია, მედის ამ თვალსაზრისით უმნიშვნელოვანესი როლი აქვს - შეუძლია დაგაქციოს ან აგაშენოს. თუმცა, ვერ ვიტყვი, რომ მხოლოდ მედიას შეუძლია ითამაშოს გარდამტეხი როლი, თუ ამას ხელს არ უწყობს ხელისუფლება, სამოქალაქო სექტორი. იმის მიუხედავად, რომ გაშუქების კუთხით უკეთესობა შეიმჩნევა და უფრო მეტი სიღმისეული საუბრები მიდის ხოლმე ამ კუთხით, სწრაფად მაინც არ იცვლება რაღაცები.

მნიშვნელოვანი აქტორია ეკლესიაც, რომელიც გვეწინააღმდეგება და ხშირად იმ მედიის დისკრედიტაციაც ხდება, რომელიც მხარს გვიჭერს. სულ შეპირისპირებაში გვიწევს ყოფნა და, ცხადია, რომ თუ სახელმწიფო არ გეხმარება, მარტო მედიით ვერ მოახდენ გარდატეხას - უფრო კომპლექსური მუშაობაა საჭირო.

საერთოდ, ვფიქრობ, მედია უფრო მეტად „ეფექტურია“ სტერეოტიპებისა და სტიგმების გამყარების ნაწილში, ვიდრე სიკეთისკენ შეცვლის კუთხით. ამ ქვეყანაში ადამიანებს ისედაც საკმაოდ მძიმე წარმოდგენა აქვთ რიგ საკითხებზე და ამაზე დაშენება უფრო მარტივია, ვიდრე ამის რადიკალურად ამოყირავება და შეცვლა.

მაგდა გუგულაშვილი: როგორი გაშუქებით ავირიდებთ სტერეოტიპების და სტიგმების გამყარებას/გაძლიერებას?

გიორგი თაბაგარი: ვფიქრობ, ფრთხილი, ადამიანზე ორიენტირებული გაშუქებაა ყველაზე მნიშვნელოვანი. განსაკუთრებით, როცა ძალადობას ეხება საქმე, ალბათ, მნიშვნელოვანია მაღალი მგრძნობელობა.