“მეცნიერების საგანგაშო დასკვნა - კორონავირუსი მელოტებში ყველაზე მძიმე ფორმებით მიმდინარეობს”, - ამ და მსგავსი სათაურით, 5 ივნისს, რამდენიმე ონლაინ გამოცემამ გამოაქვეყნა სტატია, რომელშიც ნათქვამია, რომ “ეპიდემიოლოგების სენსაციური დასკვნით, მელოტი ადამიანები Covid-19-ისგან გარდაცვალების ყველაზე დიდი რისკის ქვეშ იმყოფებიან”. გამოცემები ამ ინფორმაციას აქვეყნებენ ერთ-ერთ პროფესორზე დაყრდნობით და მტკიცებით ფორმაში, თუმცა არ უთითებენ, რომ ეს დასკვნა მხოლოდ მცირერიცხოვან პაციენტებზე დაკვირვებას ემყარება.

გამოცემები წერენ, რომ ამ აღმოჩენის ერთ-ერთი მთავარი ავტორია პროფესორი ვინმე კარლო უემბიერი, რომელმაც “ტელეგრაფთან” ინტერვიუში განაცხადა, რომ სიმელოტე ინფიცირებულ პაციენტებს შორის ხშირ შემთხვევაში დაავადების რთული ფორმების გამომწვევია. ამას იგი იმით ხსნის, რომ “უთმო მამაკაცებს ორგანიზმში ისეთ ჰორმონები უვითარდებათ, რომლის შემდეგაც ვირუსული ნაწილაკებისთვის უფრო მარტივდება ორგანიზმის დასნებოვნება”.

მსგავსი შინაარსის ინფორმაცია იძებნება ონლაინ გამოცემებზე: რეზონანსზე, ნიუპოსტსზე და ნიუსრეპორტზე. ამ უკანასკნელის მასალა კი სოციალური ქსელის გვერდზე გაზიარებული აქვს ტელეკომპანია კავკასიასაც. ტექსტები ყველგან იდენტურია.

“ერთ-ერთი კვლევის თანახმად დადასტურდა, რომ ესპანეთში 122 კოვიდ ინფიცირებული პაციენტიდან 79% მელოტი იყო. მეორე კვლევაში კი მადრიდში ერთ-ერთი საავადმყოფოში მყოფი 41 დაავადებული პაციენტიდან 71% მელოტი იყო”, - ვკითხულობთ ამ სტატიებში.

გამოქვეყნებული სტატიების მიხედვით, არცერთ შემთხვევაში არ ჩანს მცდელობა დამატებითი ინფორმაციის ან წყაროს მოძიების, რაც ავტორს ამ მსჯელობის ასეთ, მტკიცებით ფორმაში განვითარების სრულ შესაძლებლობას მისცემდა.

“კაქტუს-მედიის” დამფუძნებელი ჟურნალისტი ცირა გვასალია,რომელიც საქართველოსა და მსოფლიოში მიმდინარე ჯანდაცვის საკითხებს აქტიურად აშუქებს, ამბობს, რომ ინფორმაციის გამოქვეყნებისას, მითუმეტეს, როდესაც ეს სამედიცინო თემას ეხება, ძალიან მნიშვნელოვანია ამბავმა გაიაროს ე.წ. რეცენზიები, რაც გულისხმობს, რომ კვლევას სანდოობის უფრო მაღალი ხარისხი ჰქონდეს.

“ძალიან ბევრი კვლევა ძალიან ბევრი კუთხით შუქდება, ზოგი მაღალი ხარისხის, ე.წ.”პიარ რევიუ” ჟურნალებში, რაც გულისხმობს იმას, რომ სტატიები რომლებიც იქ ქვეყნდება, რეცენზიებს გადის და რა თქმა უნდა, ის მაღალი სანდოობის არის. თუმცა არსებობსსხვა ჟურნალები და ონლაინ პლატფორმები, რომლებიც აქვეყნებს ისეთ ვერსიებს, რომელთაც რეცენზია გავლილი არ აქვთ და ნაკლები სანდოობისაა”, - ამბობს იგი და ამატებს, რომ ასეთ კვლევებში ზოგჯერ მონაწილეობს მხოლოდ 10, 20 , 30, ან თუნდაც 100-მდე ადამიანიც, მაგრამ ათასზე ნაკლები. ამ კვლევებს კი ახლავს შეზღუდვები და სწორედ ეს შეზღუდვებია ძალიან საინტერესო, - “როდესაც ესა თუ ის მონაცემი ქვეყნდება შეზღუდვებით, მაგალითად, არ ყავს საკონტროლო ჯგუფი, ასეთი კვლევის განზოგადება არ შეიძლება”.

საკონტროლო ჯგუფი კი, მისი განმარტებით, იმიტომაა მნიშვნელოვანი, რომ როდესაც კვლევის დიზაინი დგება, კარგ შემთხვევაში, იქმნება ორი ჯგუფი: თვით გამოსაცდელი მედიკამენტის და საკონტროლო ჯგუფი. მედიკამენტის ჯგუფი იღებს იმ მედიკამენტს ან მედიკამენტების კომბინაციას, რაც გამოიცდება, ხოლო საკონტროლო ჯგუფი იღებს პლაცებოს, რაც არ არის მედიკამენტი. საბოლოოდ, კვლევის შედეგების შეჯამების დროს, ორი ჯგუფის შედეგები დარდება ერთმანეთს და განსხვავებაში გამოიხატება მედიკამენტის უსაფრთხოება და ეფექტურობა.



ცირა გვასალიას, რომელიც აქტიურად წერს კორონავირუსის შესახებაც, იმის საილუსტრაციოდ, რომ მედიამ დიდი სიფრთხილე უნდა გამოიჩინოს სამედიცინო მასალების გავრცელებისას, ჟურნალ Lancet-ში გამოქვეყნებული კვლევის მაგალითი მოჰყავს.

ცირა გვიყვება, რომ სამედიცინო და სამეცნირო ჟურნალმა Lancet-მა მაისში გამოაქვეყნა კვლევა, რომელიც ამბობდა, რომ პრეპარატი პლაქვენილი ახალი კორონავირუსის სამკურნალოდ არაეფექტურია, რის გამოც ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ ის დროებით თავისი გლობალური კვლევიდან ამოიღო. მათ შორის, როგორც სამკურნალო საშუალება, გამოყენებიდან ამოიღო საქართველომაც. ამის შემდეგ კი დაახლოებით ასამდე მეცნიერმა დაწერა სტატია, საჩივრის წერილის ფორმით ჟურნალ Lancet-ის მისამართით, რომელშიც ნათქვამი იყო, რომ მათ მიერ გამოქვეყნებულ კვლევას პრეპარატ პლაქველინზე არ ჰქონდა საკმარისი მონაცემები და ეჭვი შეიტანეს გამოქვეყნებული მონაცემების სიზუსტეში.

“მათი განმარტებით, აუცილებელი იყო, რომ გამოექვეყნებინათ მონაცემები იმის შესახებ სად და რომელ კლინიკებში ჩატარდა ეს კვლევები, როგორ და რა პირობებში, ვინაიდან ამ მონაცემების გარეშე კვლევა არ არის ვალიდური. 5 ივნისს, ჟურნალმა ეს სტატია გავრცელებიდან ამოიღო და გამოქვეყნებული მასალის გამო ბოდიში მოიხადა”, - ამბობს იგი.

მისივე განმარტებით, გამოცემის რედაქტორმა, რიჩარდ ჰორტონმა გარდიანთან საუბრისას განმარტა, რომ “ეს არის კვლევის წესების გადაცდომის შოკისმომგვრელი მაგალითი ჯანდაცვის გლობალური საგანგებო მდგომარეობის მიმდინარეობისას.” ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ კი პრეპარატი პლაქვენილი 3 ივნისს “სოლიდარობის კვლევაში” დააბრუნა.

“ეს შემთხვევა კარგია იმის საილუსტრაციოდ რომ, როდესაც ვკითხულობთ ნებისმიერ სტატიას, აუცილებლად უნდა ვნახოთ კვლევის დიზაინი, მონაცემები თუ არის ხელმისაწვდომი და ამის მიხედვით უნდა შევაფასოთ ეს კვლევა. და უკვე ეთიკის ამბავიცაა, რომ კვლევაშივე იყოს მითითებული შეზღუდვები, ანუ საკონტროლო ჯგუფი ჰყავდა თუ არა მაგალითად”,- ამბობს ცირა გვასალია.



მონაცემებისა და ასევე კვლევის მიგნებების გამოყენება არის ერთ-ერთი იმ მნიშვნელოვან დილემებს შორის, რის წინაშეც მედია დადგა კორონავირუსის პანდემიის გაშუქებისას.

„როდესაც მონაცემებს ვიყენებთ, ერთი, მნიშვნელოვანია სანდო წყაროს შერჩევა და მეორე, წყაროს ღიად მითითება, რათა აუდიტორიამ თავად შეძლოს მისი სანდოობის შეფასება. სანდოობა და მასთან ერთად გამჭვირვალობა კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი ხდება ახლა, ამ ვითარებაში, როდესაც ინფორმაცია ფრაგმენტულია, არასრული და ხანდახან სანდო წყაროებიც კი ხაზგასმით აღნიშნავენ, რომ მათი მონაცემები ამ კონკრეტულ ეტაპზე შსაძლებელია ვერ წარმოაჩენდნენ ტენდენციებს”, - ვკითხულობთ რადიო თავისუფლების ქართულენოვანი სამსახურის მმართველი რედაქტორის ნინო ჯაფიაშვილის კომენტარს გზამკვლევში, რომელიც საქართველოს ურნალისტური ეთიკის ქარტიის მიერ არის მომზადებული.

მაღალკვალიფიციური, სანდო წყაროების შერჩევა, სამეცნიერო დოკუმენტაციის გაცნობა მიაჩნია სიზუსტის დაცვისთვის მნიშვნელოვნად ზვიად ქორიძეს, მედიაექსპერტს, საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის საბჭოს წევრს.

„როდესაც ვსაუბრობთ ისეთ სერიოზულ თემაზე, როგორიც არის პანდემია, საჭიროა ძალიან ბევრი წყაროს მოძიება, ბევრი დოკუმენტის გაცნობა დ გააზრება. გვჭირდება მაღალკვალიფიციური ადამიანების: მეცნიერების, ექიმების, მკვლევრების პოზიციების მოძიება და, თავისთავად, მნიშვნელოვანია, რომ როცა ამას ვიძიებთ, ვეძებოთ საკმაოდ მაღალრეიტინგულ და გავლენიან სამეცნიერო ჟურნალებში”, - ვკითხულობთ ზვიად ქორიძის რეკომენდაციას ამავე გზამკვლევში.

„შეარჩიეთ ექსპერტები ყურადღებით. მეცნიერების ერთ დარგში ნობელის პრემიის მიღება არ ნიშნავს იმას, რომ ეს ადამიანი მეცნიერების ყველა დარგში ერკვევა. არც დოქტორის ხარისხი და პრესტიჟულ სამედიცინო სკოლაში სწავლება არ აქცევს მას სხვა კონკრეტულ საკითხში კომპეტენტურ და ავტორიტეტულ მეცნიერად. დაურეკეთ ოთხ ან ხუთ დამოუკიდებელ მეცნიერს, თუ ისინი ერთსა და იმავე პასუხს გაგცემენ კონკრეტულ საკითხზე, მაშინ თქვენს მასალაში ამ ინფორმაციის გამოყენება ღირს“, ‐ ამბობს ჰარვარდის უნივერსიტეტის ეპიდემიოლოგი, პროფესორი ბილ ჰენეჯი.

---

სტატია მოამზადა "მედიაჩეკერმა" აღმოსავლეთ-დასავლეთის მართვის ინსტიტუტის (EWMI) ACCESS-ის პროექტის მხარდაჭერით ამერიკის შეერთებული შტატების საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს (USAID) დაფინანსებით. სტატიის შინაარსზე პასუხისმგებელია "მედიაჩეკერი". ის შესაძლოა არ გამოხატავდეს USAID-ის, ამერიკის შეერთებული შტატების მთავრობის ან/და EWMI-ს შეხედულებებს.