მედია ჩეკერი რუსეთში დახურული მედიაგამოცემები

24.03.2023

უკრაინაში რუსეთის შეჭრის შემდეგ, პუტინის რეჟიმისთვის არასასურველ მედიად გამოცხადდა ყველა გამოცემა, რომელიც ომის დანაშაულსა და რუსეთის სისასტიკეზე საუბრობდა, უკრაინაში ომში დაღუპულ მშვიდობიან მოქალაქეებზე ავრცელებდა ინფორმაციას ან უბრალოდ სიტყვა "ომს" გამოიყენებდა "სპეციალურ სამხედრო ოპერაციის" ნაცვლად.

სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესაზღუდად რუსეთის ხელისუფლება საკანონმდებლო ცვლილებებსა და ინიციატივებს იყენებს.

ჟურნალისტების დევნისა და დაშინების "არაოფიციალურ" მეთოდებთან ერთად, რუსეთის სისხლის სამართლის კოდექსით, ჯერ კიდევ 2019 წლიდან მოქმედებს კანონი ე.წ "ფეიკის გავრცელების შესახებ", რომელიც რამდენიმე მუხლს აერთიანებს და უკრაინაში შეჭრის შემდეგ განსაკუთრებით გამკაცრდა და გახშირდა ამ "დანაშაულისთვის" დევნის შემთხვევები.

მოკლედ, რას მოიცავს ეს კანონი?

"ფეიკების" შესახებ კანონში გამოყენებული ზოგადი ცნებები ინტერპრეტაციის საშუალებას იძლევა, შესაბამისად "ყალბი" ინფორმაცია რუსული რეჟიმისთვის გახდა ყველაფერი რაც მათ მიერ კონტროლირებადი "ოფიციალური" წყაროებიდან არ ვრცელდება.
მაგალითად, ერთ-ერთი მუხლის თანახმად, აკრძალულია "ყალბი ინფორმაციის" გავრცელება, რომელიც საფრთხეს უქმნის საზოგადოებრივ წესრიგს, უსაფრთხოებას, ჯანმრთლობას ან "წაახალისებს" საზოგადოებრივი წესრიგის "რღვევას".
კანონი, ასევე, მოიცავს ისეთ ამბებსაც, რომლებიც საზოგადოებაში აყალიბებს მცდარ შეხედულებას საგანგებო სიტუაციაზე ან მოსახლეობაში თესავს პანიკას.
ყალბი ინფორმაციის გავრცელების "დანაშაული", ეროვნული უსაფრთხოებისთვის საფრთხის შექმნა და რუსულ ჯარზე "დეზინფორმაცია" ითვალისწინებს 15 წლამდე თავისუფლების აღკვეთას ან ჯარიმას.
რუსეთის ხელისუფლებას, სასამართლო განჩინების გარეშე, მათი კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის გადაწყვეტილებით, შეუძლია დაბლოკოს ე.წ "ფეიკის" გამავრცელებელი ვებ-გვერდი ან შეუწყვიტოს კომუნიკაციის სხვა არხებით სარგებლობის უფლება, მათ შორის სოციალური ქსელებით, Facebook, Telegram თუ სხვა.
კანონი არ ეხება მხოლოდ მედიას და შეიძლება გავრცელდეს ნებისმიერ დაწესებულებასა თუ ინდივიდზე, მათ შორის ოპოზიციურ პოლიტიკურ გაერთიანებებზე,საერთაშორისო უფლებადამცველ ორგანიზაციებზე ან ხელისუფლებისადმი კრიტიკულად განწყობილ ე.წ ინფლუენსერებსა და ბლოგერებზე.

დამატებით, რუსეთში, მედიისთვის მუშაობა გაართულა ე.წ "უცხოეთის აგენტების" კანონმა,რომლის მიხედვითაც უცხოეთიდან დაფინანსებული მედია, მათ შორის, "რადიო თავისუფლება" და "ამერიკის ხმა" რუსეთში უცხოეთის აგენტებად ჯერ კიდევ 2017 წელს კანონში შეტანილი ჩასწორებების თანახმად გამოცხადდნენ. ასევე, "აგენტის" სტატუსი აქვთ სხვა გავლენიან, უცხოურ გამოცემებს: დოიჩე ველე, ინსაიდერი, ბელინგქეთი და სხვა.

2022 წლის პირველ დეკემბერს პუტინმა კანონით გააფართოვა "უცხო აგენტის" განმარტება ისე, რომ აგენტად ცნეს თითქმის ყველა, ვინც ეწევა აქტივიზმს, ან სარგებლობს გამოხატვის თავისუფლებით.
2023 წლის თებერვალში, მსგავსი კანონპროექტი დააინიცირა ანტიდასავლურმა პარტია "ხალხის ძალამ", რომელიც საქართველოს პარლამენტმა მეორე მოსმენით ჩააგდო - წაიკითხეთ ამ თემაზე ვრცლად: "საფრთხეები ქართული მედიისთვის კანონპროექტში "უცხოეთის აგენტების" შესახებ"

რომელი მედიაგამოცემები დაიხურა ე.წ "ფეიკების" კანონის ამოქმედების შემდეგ?

დამოუკიდებელი მედია, "მედუზა" უცხოეთის აგენტად 2021 წელს გამოცხადდა, 2022 წლის გაზაფხულზე რუსულმა კომუნიკაციების მარეგულირებელმა მათი ვებგვერდი დაბლოკა.
უკრაინაში შეჭრიდან 3 დღეში, 27 თებერვალს დაიბლოკა კრიტიკული გამოცემა "Current Time"-ის ვებგვერდი. Current time-მა ამაზე განცხადება ტელეგრამში გაავრცელა, მკითხველს VPN-ით ვებგვერდზე წვდომის აღდგენის ინსტურქცია მიაწოდა.
28 თებერვალს დაიბლოკა სტუდენტური გამოცემა "DOXA"-ს ვებგვერდი, მიზეზი ჟურნალისტები კრიტიკულად აანალიზებდნენ რუსეთის ხელისუფლების არგუმენტებს უკრაინაში შეჭრის შესახებ. გამოცემის ჟურნალისტთა დევნა სისხლის სამართლის კოდექსის სხვადასხვა მუხლით დაიწყო.
რამდენიმე დღეში დაიბლოკა უკრაინული გამოცემების, Interfax Ukraine, Gordon, ჟურნალ Korrespondent-სა და "უკრაინსკა პრავდას" ვებგვერდები.
პირველ მარტს ვებსაიტის დაბლოკვაზე გაავრცელა განცხადება "Taygi.Info"-მ, გვერდის აღდგენისთვის მათ უკრაინის ომზე გავრცელებული მასალების წაშლა მოსთხოვა რუსეთის მედიის მარეგულირებელმა "როსკომნადზორმა".
2022 წლის სექტემბერში, სასამართლომ "როსკომნადზორის" მოთხოვნის საფუძველზე ლიცენზია შეუჩერა, დამოუკიდებელ გამოცემა "ნოვაია გაზეტას", მათ მუშობა ლატვიის დედაქალაქ რიგიდან განაგრძეს (novayagazeta.eu), თუმცა რუსეთში ეს ვებგვერდიც დაიბლოკა.
2022 წლის მარტში დაიბლოკა უცხოური გამოცემების, BBC-სა და "დოიჩე ველეს" ვებგვერდები "რუსოფობიის" გაღვივებისა და ყალბი ამბების გავრცელების ბრალდებით.
გამომძიებელ ჟურნალისტთა პლატფორმა Agentura.ru, სხვა გვერდებთან ერთად 2022 წლის დაიბლოკა.
ერთ-ერთი ბოლო, დამოუკიდებელი მედიაპლატფორმა, რომელიც 2023 წლის 19 თებერვალს რუსულმა ხელისუფლებამ დაბლოკა იყო "The bell".

2022 წლის 1 მარტს, რუსეთის გენერალურმა პროკურატურამ "დოჟდისა" და "ეხო მოსკვის" საინფორმაციო არხებზე წვდომის შეზღუდვა მოითხოვა.

2 მარტს, ტელეკომპანია "დოჟდის" მთავარმა რედაქტორმა, ტიხონ დზიადკომ, გაავრცელა განცხადება, რომ მან და ტელეკომპანიის რამდენიმე თანამშრომელმა დატოვეს რუსეთი, რადგან "ხელისუფლებამ უკანონოდ დაბლოკა "დოჟდის" სოციალური მედიის ანგარიშები, ვებგვერდი, პირადად დაემუქრნენ რამდენიმე ჟურნალისტს, ამიტომ ცხადია, თითოეული ჩვენთაგანის უსაფრთხოება საფრთხეშია"
"საბჭოს წევრთა უმრავლესობამ გადაწყვიტა, რომ "ეხო მოსკვიმ" შეწყვიტოს მაუწყებლობა" - გამოცემის განცხადება webarchive.com-ზე იძებნება, დღეს მათი ვებგვერდი გათიშულია.
4 მარტს, დახურვის შესახებ "ტელეგრამით" გაავრცელა ინფორმაცია "Znak.com"-მა, "რუსეთში მედიის მუშაობისთვის დაწესებული შეზღუდვები "გვაიძულებს" შევაჩეროთ მუშაობა" - ეწერა მათ განცხადებაში.

დაკავებული ან ძებნილი ჟურნალისტები

ჟურნალისტთა დიდი ნაწილი მაუწყებლობას სხვა ქვეყნიდან აგრძელებს და ცენზურას ამ გზით არიდებს თავს, თუმცა რიგ შემთხვევებში სასამართლომ ზოგიერთ მათგანს ბრალი დაუსწრებლად წარუდგინა ან დააპატიმრა.

სისხლის სამართლის საქმე აღიძრა, რუსული "პირველი არხის" ყოფილი რედაქტორის მარინა ოვსიანიკოვას წინააღმდეგ მას შემდეგ, რაც მან 2022 წლის მარტში რუსეთის უკრაინაში შეჭრა პირდაპირ ეთერში გააპროტესტა - წაიკითხეთ ვრცლად.
სექტემბერში, ომის წინააღმდეგ გამართულ აქციაზე 1300-ზე მეტ დაკავებულს შორის 18 ჟურნალისტი იყო. მათი ნაწილი ხელწერილის საფუძველზე გაათავისუფლეს.
15 თებერვალს, რუსეთის ქალაქ ბარნაულის სასამართლომ, ე.წ “ფეიკ ნიუსის” გავრცელებისთვის გამოცემა RusNews-ის ჟურნალისტს, მარია პონომარენკოს, 6 წლით თავისუფლების აღკვეთა მიუსაჯა.
2022 წელს ბუჩაში მომხდარ ტრაგედიაზე სოციალურ ქსელში გავრცელებული მასალების გამო, 2023 წლის 16 მარტს, ძებნილად გამოცხადდა და რუსულმა სასამართლომ ბრალი დაუსწრებლად წარუდგინა "მედუზას" ყოფილ ჟურნალისტსა და მედია მენეჯერ, ილია კრასილშიკს.

რა ხდება რუსეთში სოციალური მედიის მიმართულებით?

დღეს, ინფორმაციის მიღების ერთ-ერთი მთავარი წყარო სოციალური მედიაა, შესაბამისად, რუსეთის ხელისუფლებისთვის სოციალური ქსელები ცენზურის სამიზნე მალევე გახდა და მათი კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის საშუალებით:

2016 წელს, დაიბლოკა დამსაქმებლებთან კომუნიკაციის პლატფორმა "LinkedIn", მას შემდეგ, რაც ქსელმა უარი თქვა, რუსეთის მოქალაქეების მონაცემების რუსულ სერვეზე განთავსებაზე.
2018 წლიდან ოფიციალურად აღარ ფუნქციონირებს "Telegram", რადგან ხელისუფლებამ "ტელეგრამისგან" მოითხოვა დაშიფრული ინფორმაციის "გასაღები", რაც მათ მოქალაქეების პირად მიმოწერაზე წვდომას მისცემდა. თუმცა, რუსეთში VPN-ის (ვირტუალური კერძო ქსელის) საშუალებით, ამ აპლიკაციის გამოყენებას მაინც ახერხებენ.
2021 წლის მარტში, "როსკომნადზორმა", განაცხადა, რომ "Tik-Tok"-ით "საზიანო კონტენტი" ვრცელდებოდა, შესაბამისად, გაჩნდა აპლიკაციაზე ცენზურის გავრცელების საფრთხე. დღეს, ეს პლატფორმა კვლავ ფუნქციონირებს, თუმცა მიზანმიმართულად ანელებენ მისი "მუშაობის სისწრაფეს" და რუსეთიდან ახალი ვიდეოების ატვირთვას ვერ ახერხებენ.
ამავდროულად, 2021 წლის მარტში, კომისიამ განაცხადა, რომ დაიბლოკებოდა "Twitter" თუ არ დაემორჩილებოდა რუსულ კანონს, რომელიც სოციალური მედიის პლატფორმებს ავალდებულებს მოთხოვნიდან 24 საათის განმავლობაში წაშალოს კონტენტი, რომელიც ხელისუფლებისთვის "არალეგალურად" ან "საზიანოდ" მიიჩნევა. იმავე წლის აპრილიდან, "Tik-Tok"-ის მსგავსად, "ტვიტერის" მუშაობის სისწრაფეც შენელდა.
"სილიკონის ველის გიგანტმა" კომპანიებმა, Google-მა, Apple-მ და "Microsoft"-მა შეზღუდვები დაუწესეს რუსეთის ხელისუფლების მიერ კონტროლირებად მედიაგამოცემებს, გაჩნდა შესაბამისი მონიშვნა და ევროპის ქვეყნებიდან შეიზღუდა წვდომა "Russia Today"-სა და "Sputnik"-ის მიერ გამოქვეყნებულ სიახლეებზე.

დამატებით, Youtube-მა საწყის ეტაპზე რეკლამის განთავსება და მონეტიზაციის ფუნქცია შეუზღუდა, შემდგომში კი დაბლოკა კრემლის მიერ კონტროლირებადი მედია საშუალებები, როგორიცაა Russia Today და სხვა პროპაგანდისტული გამოცემები.

სოციალურ ქსელებთან ერთად, კრემლისთვის არასასურველია და დაიბლოკა ისეთი ადამიანის უფლებათა დაცვის საერთაშორისო ორგანიზაციები, როგორიცაა: