მედია, ხშირ შემთხვევაში, მნიშვნელოვანი ინფორმაციის წყაროა მიგრანტებისათვის. იგი წარმოაჩენს ცხოვრების პირობებს მიმღებ ქვეყნებში, ასევე, აღწერს სოციალურ, ეკონომიკურ და კულტურულ ვითარებას ამ სახელმწიფოებში; მედიამ შეიძლება იმოქმედოს კონკრეტულ ქვეყანაში ან რეგიონში ადამიანის წასვლის გადაწყვეტილებაზეც. მიგრანტების მოთხოვნა ინფორმაციაზე (პოტენციური მიგრანტების ჩათვლით) შეიძლება განპირობებული იყოს კონკრეტული ქვეყნის, საცხოვრებელი და სამუშაო/დასაქმების პირობების, ცხოვრების სტანდარტების, თვითრეალიზაციისა და თვითდამკვიდრების შესახებ ცნობების მიღების სურვილით.

პოტენციური მიგრანტები მომავალი საცხოვრებლის შესახებ ინფორმაციას სხვადასხვა საშუალებით (მათ შორის, ადგილობრივი მედიით) იღებენ და სამომავლო გეგმებს ერთგვარი „ფსევდორეალობების“ კონსტრუირების საფუძველზე ადგენენ. აღნიშვნის ღირსია ტელევიზიის, ფილმების, ბეჭდური მედიის, ინტერნეტის, სოციალური ქსელების და რეკლამის ზეგავლენა იმ ცოდნაზე, რასაც მიგრანტები და პოტენციური მიგრანტები იღებენ ამა თუ იმ ქვეყნის და კულტურის შესახებ. სწორედ ამ ეფექტებზე დაყრდნობით ხდება იმ ე.წ. ფსევდორეალობის კონსტრუირება, რის შესახებაც მიგრანტის პირადი გამოცდილება ძალიან მწირია.

თავის მხრივ, მიგრანტების მიმღებ ქვეყანაში, საზოგადოება მედიის საშუალებით ცდილობს გაარკვიოს, ვინ არიან მათ ქვეყანაში ჩასული ადამიანები და რატომ აირჩიეს სწორედ ეს ქვეყანა საკუთარი მიზნებისთვის, რამდენ ხანს დარჩებიან და როგორ მოქმედებს ეს ამ ქვეყნის ცხოვრებასა და საზოგადოებაზე. ამ მხრივ კი, მიგრანტების საკითხების გაშუქებისას, მედიას შეუძლია როგორც მიგრაციის დადებითი იმიჯის შექმნა, ასევე მიგრანტთა მიმართ შიშის გაღვივება და ქსენოფობიის ხელშეწყობა.

მკვლევრები თანხმდებიან, რომ „მიგრაციის ნარატივი“ და გაბატონებული ქარგები/პატერნები განსაზღვრავს მიგრანტებისადმი დამოკიდებულებას, სტერეოტიპთა ფორმებს და ამყარებს მედიასტიგმებს.

მედიაში სტერეოტიპების დადებითი ან უარყოფითი ასახვა უდავოდ იწვევს სოციალურ ეფექტს (ბრაიანტი და ოლივერი, Bryant and Oliver, 2009, p. 336). მედია ეფექტების როლი შესწავლილია სოციალური კოგნიტიური თეორიის, კულტივირების, პრაიმინგის, დღის წესრიგისა და სხვა თეორიების ჭრილში.

ევროპის ქვეყნების ზოგიერთი მედიის კვლევა მიუთითებს, რომ თუ მედია წამოიწყებს უარყოფით დისკურსს მიგრანტებსა და ეთნიკურ უმცირესობებზე, იგი დომინანტური რჩება (ბრაიანტი და ოლივერი, Bryant and Oliver, 2009, p. 15). უფრო კონკრეტულად რომ ვთქვათ, მედია ქმნის ადამიანთა პორტრეტებს, აღწერს მათ საცხოვრებელ პირობებს, რაც არსებითია ასეთ სენსიტიურ საკითხებზე რეპორტაჟების მომზადებისას. ამ შემთხვევაში, მედიას შეუძლია ხელი შეუწყოს სტიგმატიზაციას ან/და მიგრანტების კრიმინალურ კონტექსტში აღქმას (ბრაიანტი და ოლივერი, Bryant and Oliver, 2009, p. 8-10). გაბრიელა ჯაკომელა აღნიშნავს, რომ სასურველია არა მხოლოდ პრობლემების გაშუქება, არამედ მიგრანტთა წარმატებულ ისტორიებზე ფოკუსირება (ბრაიანტი და ოლივერი, Bryant and Oliver, 2009, p. 79). თუმცა, მედიის მიერ ამ ისტორიების წარმოჩენამ შეიძლება ხელი შეუწყოს მიგრაციის შესახებ მითების დამკვიდრებას პოტენციური მიგრანტის აზროვნებაში.

რასელ კინგი და ნენსი ვუდი ამბობენ, რომ მედიას შეუძლია მიგრაციის პროცესებში ჩარევა შემდეგი სამი ხერხით:

• მიგრანტების დანიშნულების ადგილებიდან/ქვეყნებიდან ან მიგრანტებისათვის მნიშვნელოვანი ინფორმაციის მიმწოდებელი გლობალური მედიიდან მოპოვებული გამოსახულებების/იმიჯების საშუალებით; ასეთი ინფორმაცია - მიუხედავად იმისა, სწორია თუ მცდარი - შეიძლება გახდეს მიგრანტთა გადაადგილების ძლიერი მასტიმულირებელი ფაქტორი (კინგი და ვუდი, King and Wood, 2001, p. 1). კვლევაში განსაკუთრებით აქცენტირებულია ის ზეგავლენა, რომელიც ახლავს გლობალური მედიის და მასობრივი კომუნიკაციის საშუალებების მიერ განვითარებად ქვეყნებში გავრცელებულ კეთილდღეობის ამსახველ იმიჯებს.
• მიგრანტთა გამოსახულებების წარმოჩენა მიმღები ქვეყნის მიერ, რაც განსაზღვრავს ინკლუზიას ან გარიყვა/გაუცხოებას; ავტორები დარწმუნებულნი არიან, რომ გავლენიანი ჯგუფები მიგრანტებს წარმოაჩენენ, როგორც „სხვებს/უცხოებს“, მაგალითად, კრიმინალებს ან არასასურველ ადამიანებს.
• მიგრაციის ქვეყნებში შექმნილი მასობრივი კომუნიკაციის საშუალებებით (არქივების, თანამგზავრული ტელევიზიისა და ინტერნეტის ჩათვლით), რომლებიც დინამიკურ როლს ასრულებს დიასპორის კულტურულ იდენტიფიკაციაში (კინგი და ვუდი, King and Wood, 2001, p. 2).

შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ხარისხიანი მედიაპროდუქტის შესაქმნელად, პროფესიული სტანდარტების დაცვის პირობებში, მიგრაციის საკითხების გაშუქება თანამედროვე ჟურნალისტიკისთვის ნამდვილი გამოწვევაა. ამას ისიც ემატება, რომ “(მიგრაციის) ფაქტებისა და მასშტაბების გათვალისწინებით, არცერთ ისტორიულ პერიოდში არ მომხდარა ადამიანების ამგვარი გადაადგილება“ (კინგი და ვუდი, King and Wood, 2001, p. 3).

მიგრაციის საკითხებზე საუბრისას, სხვადასხვა ქვეყნის მედიასაშუალებები განსხვავებულ აქცენტებს აკეთებენ, რაც განპირობებულია კულტურის მრავალფეროვნებითა და ტრადიციებით, ისტორიული კონტექსტით, ვიზუალური/არავერბალური და ვერბალური ნარატივით და სხვ.

მედიაში მიგრაციის საკითხების განხილვა საყურადღებოა ეთიკისა და ჟურნალისტური სტანდარტების ჭრილშიც. მედიაში დაუშვებელია ისეთი ქსენოფობური და რასისტული დამოკიდებულების პროვოცირება ნეგატიური მითების გამოყენებით, რაც ხელს უწყობს სიძულვილისა და აგრესიის გაღვივებას. სამწუხაროდ, ამ მხრივ ქართულ მედიაში ნაწილობრივ არასასურველი სიტუაციაა.

მომავალი ჟურნალისტებისთვის შეიძლება რამდენიმე რეკომენდაციის ჩამოყალიბება:

• იყავი მკითხველზე ორიენტირებული. არ გამოაქვეყნო ისეთი რამ, რაც მხარს უჭერს ნებისმიერი სახის დისკრიმინაციას ან სტიგმატიზაციას; მაგალითად, თუ მოცემული სტატიის მიზნებისათვის აუცილებელი არ არის, ხაზს ნუ გაუსვამ პირის მოქალაქეობას და ნუ დაასახელებ მის ეთნიკურ კუთვნილებას, რადგან ეს სტერეოტიპების ჩამოყალიბების მცდელობაა (ჯაკომელა, Jacomella,2010, p. 59);
• ყურადღება მიაქციე, რომ მასალაში (განსაკუთრებით სათაურებში) არ მოახდინო სტერეოტიპების გაძლიერება, ვინაიდან „სათაურები მიგრაციის ნარატივის ერთ-ერთი, მნიშვნელოვანი ინდიკატორია (განსაკუთრებით, საგანგებო სიტუაციების გაშუქებისას). იგი შეიცავს საკვანძო ემოციური დატვირთვის ფრაზებს“ (ჯაკომელა,Jacomella,2010, p. 49); გახსოვდეს, რომ კულტურული კონტექსტი განსაზღვრავს მედიაენის თავისებურებებს.
• გაეცანი მიგრაციასთან დაკავშირებულ საკანონმდებლო აქტებს. ამ საკითხებზე მომუშავე ჟურნალისტმა სასურველია კონსულტაცია გაიაროს იურისტთან, ექსპერტთან;
• მოიძიე კომპეტენტური პირებისა და მიგრაციის ექსპერტების საკონტაქტო ინფორმაცია.
• გადაამოწმე მასალაში გამოყენებული ტექნიკური ტერმინები, მათ შორის, დაიცავი სიზუსტე მიგრაციის ტერმინოლოგიის გამოყენებისას. დააზუსტე მიგრანტთა სახეობები (დევნილი, ლტოლვილი, ემიგრანტი, იმიგრანტი, ნებაყოფლობით/იძულებითი მიგრაცია, ა.შ.). ეს შეიძლება ძალზე მნიშვნელოვანი აღმოჩნდეს მასალის გამოქვეყნებისას; აღსანიშნავია, რომ მიგრაციის საკითხთა სამთავრობო კომისიის სამდივნოს მიერ ახლახან ითარგმნა მიგრაციის ტერმინთა განმარტებითი ლექსიკონი, რომელიც ძალიან კარგი რესურსია ჟურნალისტებისთვის, რომლებიც მიგრაციის საკითხებზე მუშაობენ (იხილეთ ბმული: http://migration.commission.ge/index.php?article_id=129&clang=0).

დასასრულ, საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის (http://qartia.org.ge;) მე-7 პრინციპის თანახმად, “ჟურნალისტს უნდა ესმოდეს მედიის მიერ დისკრიმინაციის წახალისების საფრთხე; ამიტომ ყველაფერი უნდა იღონოს ნებისმიერი პირის დისკრიმინაციის თავიდან ასაცილებლად რასის, სქესის, სექსუალური ორიენტაციის, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური და სხვა შეხედულებების, ეროვნული ან სოციალური წარმოშობის საფუძველზე ან რაიმე სხვა ნიშნით”. მიგრაციის საკითხების გაშუქებისას, ვისურვებდი სწორედ ამ პრინციპების დაცვას და პრაქტიკაში დამკვირდებას.

პ.ს. საქართველოში მიგრაციის პოლიტიკის განვითარების საერთაშორისო ცენტრის (ICMPD), პროექტის „ENIGMA” (http://www.enigmma.ge) ფარგლებში მომზადდა სახელმძღვანელო მიგრაციის შესახებ, რომელშიც შესულია თავი მედიის და მიგრაციის შესახებ (თავის ავტორი: მარიამ გერსამია).

ბიბლიოგრაფია

• Jennings, Bryant and Oliver, Mary Beth. Media Effects. Routledge, 2009.
• King, Russell and Wood, Nance (edited). Media and Migration, Constructions of Mobility and Difference. Routledge, 2001.
• Jacomella, Gabriela. Media and Migrations: Press Narative and Country Politics in Three European Countries. Reuters Institute for the Study of Journalism, University of Oxford, 2010.
• მიგრაციის ტერმინთა განმარტებითი ლექსიკონი, http://migration.commission.ge/index.php?article_id=129&clang=0, ბოლო ნახვა 12 მაისი, 2016
• ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის ვებგვერდი: http://qartia.org.ge; ბოლო ნახვა 12 მაისი, 2016

მარიამ გერსამია, პროფესორი, მედიის და კომუნიკაციის საგანმანათლებლო და კვლევითი ცენტრის თავმჯდომარე