გარდაცვლილის გადმოსვენება, გლოვა, მგლოვიარე მამის დევნა მიკროფონებითა და კამერით, - ბოლო რამდენიმე დღეა ცენტრალური ტელევიზიების მაყურებელი 23 წლის თამარ ბაჩალიაშვილის გარდაცვალების საქმეს ამ მძიმე კადრების ფონზე ადევნებს თვალს.

22 ივლისს ცნობილი გახდა, რომ თამარ ბაჩალიაშვილი, რომელსაც ხუთი დღის განმავლობაში ეძებდნენ, ქვემო ქართლში, თეთრიწყაროს ტყეში, საკუთარ მანქანაში გარდაცვლილი იპოვეს. ბაჩალიაშვილის საქმეს მედია წინა დღეებშიც აქტიურად აშუქებდა და ცხადია, მომხდარი ფაქტის გახმაურების წუთიდან, მედიის განსაკუთრებული ყურადღების ქვეშ მოექცა. მიუხედავად, არაერთი შემთხვევისა, როდესაც მსგავსი გაშუქება პროფესიულ წრეებში კრიტიკის საგნად იქცა, ტრაგედიის სენსაციურად გაშუქების, ამბის დრამატიზებისა და მაყურებლის ემოციების გამძაფრების ცდუნებას ტელევიზიებმა ამჯერადაც ვერ გაუძლეს.

22 და 23 ივლისს საზოგადოებამ პირდაპირ ეთერში ნახა, როგორ გადმოასვენეს გარდაცვლილი საკუთარი მანქანიდან და მეორე დღეს როგორ მიასვენეს სახლში. მაყურებელმა ასევე პირდაპირ ეთერში იხილა უმძიმეს მდგომარეობაში მყოფი მამის რეაქცია, როდესაც მან შვილის დაღუპვის შესახებ გაიგო და გარდაცვლილის სანახავად თეთრიწყაროში, ადგილზე ჩავიდა.

22 ივლისს დღის საინფორმაციო გამოშვებები ტელეკომპანიებმა: “ტვ პირველი”, “ფორმულა”, “მთავარი არხი”, “იმედი”, “რუსთავი 2” და საზოგადოებრივი მაუწყებლის “პირველი არხი” თამარ ბაჩალიაშვილის გარდაცვალების ამბის გაშუქებით დაიწყეს.

მთელი დღის განმავლობაში ჩამოთვლილი ტელევიზიები პირდაპირ ეთერში ორი ადგილიდან მაუწყებლობდნენ - გარდაცვლილის სახლის მიმდებარე ტერიტორიიდან, სადაც ოჯახის წევრები და ახლობლები იმყოფებოდნენ და თეთრიწყაროდან, სადაც თამარ ბაჩალიაშვილის ცხედარი იპოვეს.

ზემოთჩამოთვლილი მაუწყებლებიდან ყველაზე ნაკლებად დრამატიზებული და ემოციური იყო ტელეკომპანია “იმედისა” და “პირველი არხის” გაშუქება. ეს ორი მაუწყებელი, ძირითადად, ჟურნალისტის ჩართვით და რესპონდენტების კომენტარების გაშუქებით შემოიფარგლებოდა, თუმცა ორივე მაუწყებლის ეთერში, მცირე დოზით მაინც მოხვდა ემოციური კადრები.

ტელეკომპანია “პირველის”, “ფორმულას”, “მთავარისა” და “რუსთავი 2-ის” მაყურებელი კი თითქმის მთელი დღის განმავლობაში პირდაპირ ეთერში თანმიმდევრულად ადევნებდა თვალს ტრაგედიის ადგილას განვითარებულ მოვლენებს.

ცხადია, ამბის მიმართ არსებობს მაღალი საჯარო ინტერესი და მედიას თანმიმდევრულად და სწრაფად უნდა მიაწოდებინა საზოგადოებისთვის ინფორმაცია. თუმცა, გარდა ემოციური დატვირთვისა, გაუგებარია, რა ინფორმაციული ღირებულების იყო მაყურებლისთვის გარდაცვლილის გადმოსვენებისა კადრების ნახვა და მძიმე მდგომარეობაში მყოფი ოჯახის წევრების შემზარავი გლოვის მოსმენა.

“კრიმინალური ფაქტის გაშუქებისას ეთიკის სტანდარტების დარღვევის უფრო დიდ რისკი არსებობს ახალი ამბების მომზადებისას. როდესაც ფაქტი ახალი მომხდარია, ემოციური ფონი გამძაფრებულია და ხშირად ჟურნალისტები მისი ზეგავლენის ქვეშ ექცვიან. ჟურნალისტი უნდა შეეცადოს, შეინარჩუნოს ნეიტრალურ ტონი და არ მოექცეს ამბის მონაწილეთა ემოციური გავლენის ქვეშ”, - ვკითხულობთ კრიმინალის გაშუქების გზამკვლევში, რომელიც საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის მიერაა მომზადებული.

ტელეკოპანია “მთავარისა”, “პირველის”, “ფორმულას” და “რუსთავი 2-ის” მაყურებელმა დღის განმავლობაში არაერთხელ ნახა მძიმე ემოციურ მდგომარეობაში მყოფი მამა, უყურა მიცვალებულის სხეულის მანქანიდან გადმოსვენებას და მოისმინა მეზობლების არასაჭირო კომენტარები, შეფასებები და ვარაუდები.

პირდაპირი ჩართვების დროს, ჟურნალისტები ცდილობდნენ ნებისმიერი იქ მყოფი ადამიანისგან მოეპოვებინათ საჭირო თუ არასაჭირო ინფორმაცია. ცდილობდნენ გარდაცვლილის მეზობლებთან გაერკვიათ თუ რა შეიძლება გამხდარიყო 23 წლის ქალის გარდაცვალების მიზეზი, ჰქონდა თუ არა მას პრობლემები სამსახურში, კონფლიქტი ოჯახში, მიაჩნიათ თუ არა რომ გამოძიება არაეფექტურად მიმდინარეობდა, მათი აზრით, შეიძლებოდა თუ არა მისი გადარჩენა შესაბამის ორგანოებს დროულად რომ ემოქმედა, რას ფიქრობენ თვითმკვლელობის ვერსიაზე და ა.შ.

დღის ეთერისგან განსხვავებით, შემაჯამებელი საინფორმაციო გამოშვებები შედარებით დაცლილი იყო სენსაციური და ემოციური გაშუქებისგან. თუმცა, სიუჟეტებში მაინც მოხვდა პრობლემური კადრები. მაგალითად, “რუსთავი 2-მა” სიუჟეტი გარდაცვლილი შვილის სანახავად მისული მამის ემოციური კადრებით დაიწყო და არაერთხელ აჩვენა მაყურებელს მძიმე მდგომარეობაში მყოფი მშობელი. საზოგადოებრივი მაუწყებლის პირველმა არხმა კი ამბის გაშუქებისას მიცვალებულის მანქანიდან გადმოსვენების კადრები დაუფარავად აჩვენა.

აღსანიშნავია, რომ სხვა მაუწყებლებმა მოგვიანებით დაბლარეს მიცვალებულის გადმოსვენების კადრები, რომლებსაც მანამდე, დღის საინფორმაციო გამოშვებაში, პირდაპირ ეთერში დაუფარავად ხედავდა მაყურებელი.

დღის საინფორმაციო გამოშვებების მსგავსად, ყველა მაუწყებლისთვის მომხდარი მთავარი ამბავი იყო 22 ივლისის შემაჯებელ, დღის მთავარ საინფორმაციო გამოშვებაშიც, გარდა ტელეკომპანია “იმედისა”.

თამარ ბაჩალიაშვილის გარდაცვალების ამბავი “იმედმა” 20:00 საათიანი საინფორმაციო გამოშვების დასკვნით ნაწილში, 55-ე წუთზე გააშუქა და 5 წუთამდე დრო დაუთმო.

“იმედის” მთავარი საინფორმაციო გადაცემის ბადეში ამბები შემდეგი თანმიმდევრობით მოხვდა:

1. ეპიდვითარება საქართველოში
2. როდის აღდგება საერთაშორისო რეგულარული ფრენები
3. მსოფლიო მასშტაბით კორონავირუსით ინფიცირებულთა რიცხვი გაიზარდა რუსეთში კოვიდინფიცირებულთა რაოდენობა 800 000-ს უახლოვდება
4. ამერიკის კონგრესში საქართველოს მიმართ სანქციებზე საუბარი არასდროს გამართულა
5. 2020 წელი საქართველოს თავდაცვის ძალებში ჯარისკაცებზე ზრუნვის წლად გამოცხადდა
6. ოკუპანტების მიერ გატაცებული ზაზა გახელაძე მე-11 დღეა ტყვეობაში იმყოფება
7. უდანაშაულო ადამიანის მკვლელობა და სპექტაკლი პოლიციის იმიჯის გადასარჩენად
8. შაქარაშვილის საქმის ერთ-ერთი მოწმე ვახო ახვლედიანი გამოკითხვაზე იმყოფება
9. ხუთი დღის წინ გაუჩინარებული 23 წლის გოგონა გარდაცვლილი იპოვეს
10. დედაქალაქს ახალი პარკირების წესები აქვს
11. 21-23 აგვისტოს ბათუმი შავი ზღვის ჯაზ ფესტივალს უმასპინძლებს

დანარჩენმა მაუწყებლებმა საინფორმაციო გამოშვება თამარ ბაჩალიაშვილის გარდაცვალების ამბით დაიწყეს და მთლიანობაში, ამბის გაშუქებას პრაიმტაიმის პერიოდში, დაახლოებით, 15-დან 25 წუთამდე დრო დაუთმეს.

ემოციურად მძიმე, არასაჭირო კადრები ნახა მაყურებელმა 23 ივლისსაც. ამ დღეს ტელეკომპანიებმა “მთავარმა” და “ტვ პირველმა” გააშუქეს გარდაცვლილის სახლში მისვენება, ახლობლების ტირილი და გლოვა.

“მთავარმა” არხმა გარდაცვლილის სახლში გადასვენებისა და იქ მყოფების გლოვის ამსახველი მძიმე ემოციური კადრები ცალკე მასალად გამოაქვეყნა ფეისბუკის გვერდზე. ვიდეო ერთ დღეში ნახევარ მილიონამდე ადამიანმა ნახა.

პირველი არხი - სხვების კრიტიკა იმ კადრების გამო, რაც თავადაც აჩვენა

23 ივლისს “პირველმა არხმა” მოამბის 21:00 საათიან გამოშვებაში ტრაგედიების არეთიკურ გაშუქებაზე მოამზადა სიუჟეტი, სახელწოდებით - “ფსიქოლოგიური ტერორი - ტრაგედიის გაშუქება ქართულად”. წამყვანმა სიუჟეტის წარდგენა შემდეგი ტექსტით დაიწყო:

“უმძიმესი ფაქტების გაშუქების ახალი ტენდენცია, რომელიც ზოგიერთმა მედიასაშუალებამ დაამკვიდრა. მოვლენების ეთიკურად გაშუქების ყველა სახელმძღვანელოში შავით თეთრზე წერია, რომ მედია პირდაპირ ეთერში მუშაობისას უნდა ცდილობდეს, აქცენტი არ გააკეთოს შოკში მყოფი ადამიანების ტანჯვის ჩვენებაზე, თავიდან უნდა აიცილოს შემზარავი გამოსახულების მრავალჯერადად ჩვენება და მინიმუმამდე უნდა შეამციროს გარდაცვლილთა ახლობლების ხელახლა ტრავმირება. თუმცა ბოლო პერიოდში ეს სტანდარტი არაერთხელ უხეშად დაირღვა…”



წამყვანის აღნიშნული წარდგენის შემდეგ კი ეთერში ის კადრები გავიდა, რაზეც მაუწყებელი სხვა ტელევიზიებს აკრიტიკებდა. სიუჟეტში ჟურნალისტმა ქრონოლოგიურად აღწერა როგორ განვითარდა მოვლენები მას შემდეგ, რაც მამამ შვილის გარდაცვალების შესახებ შეიტყო და სწორედ ის მძიმე ემოციური კადრები გაუშვა ეთერში, რომელზეც თავად საუბრობდა:

“მამა შვილის გარდაცვალების ამბავს იგებს და რა ხდება ამ დროს - კაცი, რომელსაც ესესაა აცნობეს მისი ცხოვრების ალბათ ყველაზე ტრაგიკული ამბავი, წრეში ხვდება. წრეში, რომლის გარღვევაც არც ისე იოლია” - ამბობს ჟურნალისტი და პარალელურად გადის ფაქტის ამსახველი კადრები, სადაც, სხვა ტელევიზიებთან ერთად, მიკროფონით ხელში ჩანს პირველი არხის ჟურნალისტიც.

მაუწყებელთა ქცევის კოდექსში (მუხლი35/20) ვკითხულობთ, რომ მედია სიფრთხილით უნდა მოეკიდოს ისეთი ვიზუალური მასალის ჩვენებას, რომელზეც ასახულია ადამიანთა ტრაგედია და ტანჯვა:

“მაუწყებელმა არ უნდა გადაიღოს ან გაავრცელოს მასალა, რომელშიც ასახულია უბედური შემთხვევის შედეგად დაზარალებულები ან პიროვნება პირადი ტრაგედიის ან მწუხარების დროს, მათ შორის საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილებში, ან დაკრძალვაზე, როდესაც ეს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობას ხელყოფს, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც მიღებულია პირის თანხმობა. პირის გარდაცვალების შემთხვევაში საჭიროა ოჯახის წევრების თანხმობა”.

კადრების სიფრთხილით შერჩევაზე საუბრობს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიაც.

“მიზანშეწონილი არ არის დაზარალებულის, გვამისა ან დასახიჩრებული სხეულის, სისხლისა და სხვა მსგავსი სცენების ჩვენება მნიშვნელოვანი სარედაქციო დასაბუთების გარეშე. მათი გადაღება უნდა მოხდეს მხოლოდ გარკვეული მანძილიდან, რათა შეუძლებელი იყოს დაზარალებულის იდენტიფიცირება”, - ვკითხულობთ კრიმინალის გაშუქების სახელმძღვანელო წესებში. ამავე დოკუმენტის მიხედვით, სიფრთხილეა საჭირო მაშინაც კი, თუ ტანჯვისა და მწუხარების ამსახველ საარქივო მასალას გამოვიყენებთ.

“მაუწყებელი უნდა შეეცადოს, შეამციროს ის პოტენციური ტრავმა, რომელიც შესაძლოა ამ მასალამ მიაყენოს მასში ასახულ პიროვნებას და/ან მის ნათესავებს. იგივე ეხება ინსცენირებულ რეკონსტრუქციებსა და ფაქტებზე დაფუძნებულ პროგრამებს”, - ნთქვამია სახელმძღვანელოში.