კინოდოკუმენტალისტიკა ვიზუალური თხრობის ერთ-ერთი გამორჩეული ფორმაა. მიუხედავად იმისა, რომ კინოხელოვნება შექმნიდანვე დოკუმენტურ ელემენტებზე იყო აგებული, ტერმინი „დოკუმენტური“ მეოცე საუკუნის 20-იან წლებში გაჩნდა და დოკუმენტური კინოც, როგორც კინემატოგრაფიის დამოუკიდებელი მიმართულება, ამ პერიოდში ჩამოყალიბდა. დოკუმენტური კინო მხოლოდ საგანმანათლებლო და საინფორმაციო-ანალიტიკურ ჟანრთან ასოცირდება ხოლმე. ხშირად დოკუმენტალისტიკა პროპაგანდისტული თხრობის იარაღიც იყო და დღესაც, ზოგჯერ სწორედ ამ მიზნით გამოიყენება, თუმცა მსოფლიო შემოქმედებით ინდუსტრიაში დოკუმენტურ ფილმს სულ სხვა პარამეტრები აქვს.

საგანმანათლებლო, ინფორმაციულ-ანალიტიკურ ფილმებს პირობითად “სატელევიზიო” დოკუმენტური ფილმების და ვრცელი რეპორტაჟების ჟანრს მიაკუთვნებენ, სადაც თხრობის ფორმა სტანდარტულია და შემოქმედებითი ინტერპრეტაცია ნაკლები. თუმცა ეს მხოლოდ მცირე ნაწილია დოკუმენტალისტიკის იმ მრავალფეროვანი მიმართულებებიდან, რომლებიც მსოფლიო დოკუმენტური ფილმის ინდუსტრიაში არსებობს და მას შემოქმედებით (საავტორო) დოკუმენტურ ფილმს უწოდებენ.

რას ემსახურება დოკუმენტალისტიკა, რატომ არის ეს ჟანრი ღირებული და მნიშვნელოვანი და რა გამოწვევების წინაშე დგას დღეს დოკუმენტური კინო საქართველოში, - „მედიაჩეკერი“ დოკუმენტალისტ ნინო ორჯონიკიძეს ესაუბრა.

- მოდით, საუბარი დავიწყოთ იმით, რა არის დოკუმენტური კინო და რატომ არის ის მნიშვნელოვანი?

- დოკუმენტალისტიკა რეალობაზე დაკვირვების და მისი ინტერპრეტაციის ძალიან დიდ შესაძლობლობას იძლევა. დოკუმენტური კინო, ალბათ, ვიზუალური ხერხებით იმ სივრცეს ქმნის, სადაც ადამიანები ფიქრს იწყებენ, სადაც შეიძლება ემპათია დაიბადოს, სადაც ადამიანები ამბავს თუ პერსონაჟს მრავალშრიანად ხედავენ და არა სწორხაზოვნად.

დოკუმენტურ კინოს ხშირად აღვიქვამთ, როგორც, ასე ვთქვათ, ჟურნალისტიკის გაგრძელებას, როდესაც ფაქტი უნდა ასახო ისეთი, როგორიც არის. მაგრამ როგორც კი ჩვენ კადრირებას ვიწყებთ და გადაწყვეტილებას ვიღებთ იმის შესახებ, რა არის შენი ინტერესის საგანი და სად მთავრდება შენი კადრის ჩარჩო, აქ უკვე ინტერპრეტაცია და რეჟისურა იწყება, იმიტომ რომ შენ უკვე არჩევანს აკეთებ.

ჯონ გრიერსონი იყო ბრიტანელი დოკუმენტალისტი, ამ მიმართულების ერთ-ერთი ფუძემდებელი და დღევანდელი გაგებით - პროდიუსერი, რომელმაც თქვა, რომ დოკუმენტური კინო ეს არის რეალობის შემოქმედებითი აღქმა, ინტერპრეტაციაა.

 

თუ ვამბობთ, რომ დოკუმენტალისტიკა კინოა, მაშინ კინო ხომ პირველ რიგში, ხმისა და გამოსახულების სინთეზით, გამოხატვის საშუალებაა, შესაბამისად არც დოკუმენტური კინო არის მხოლოდ ინფორმაციული მედიუმი. ეს ემოციური მედიუმიც არის. შენ მხოლოდ ინფორმაციას კი არ სთავაზობ მაყურებელს, შენ სთავაზობ იმ გამოცდილებას და იმ შთაბეჭდილებას, რომელიც აი ამ ველში მუშაობისგან მიიღე. ამ ინფორმაციას, ამ გამოცდილებას ყველა ხელოვანი, ყველა რეჟისორი გარდაქმნის რაღაც ვიზუალურ და ხმოვან გამოცდილებაში. ამ გამოცდილებას, ამ შთაბეჭდილებას რა ფორმით აწვდი შენს მაყურებელს, ეს არის მნიშვნელოვანი. მშრალი ფაქტები, რეალობის უბრალო კონსტატაცია ყოველდღიურად ხდება, ფეისბუკის სტრიმინგითაც კი. მერე ამაზე რეფლექსია, ჩაღრმავება, სიტუაციის დანახვა, ფაქტებთან დისტანცირება როგორ ხდება და ამის კინოენაზე გარდაქმნა, ეს არის ჩემთვის დოკუმენტური კინო.

ის გარემოება, რომ დოკუმენტურ კინოს საფუძვლად რეალობა უდევს, სულ არ ნიშნავს, რომ ეს მხოლოდ ინფორმაციული მედიუმია, სადაც ყველაფერი ახსნილი, გაანალიზებული, დაბალანსებული უნდა იყოს. კინო ნაცნობი მოვლენების გადააზრების და ფიქრის, განცდის სივრცეს უნდა იძლეოდეს. ეს კი ავტორის უნიკალური პერსპექტივიდან იწყება.

დოკუმენტური კინო იმიტომ მიყვარს, რომ არ არსებობს წესები, რომელთა დარღვევა არ შეიძლება, მაგრამ მთავარი ხაზი შენს ეთიკურ დილემაზე გადის. ამიტომაც ჩემთვის დოკუმენტური კინოში გადამწყვეტი ავტორის მოტივაციაა - რატომ აკეთებს ის ამ ფილმს ამ ფორმით. ეს მოტივაცია, ეს გულწრფელობა და სიმართლე თუ პირიქით, სიყალბე, მგონია ყველა კადრში ჩანს. დოკუმენტური ფილმი სკანერივით არის - რეალობისაც და ავტორისაც.

- რა განასხვავებს დოკუმენტურ კინოს მხატვრულისგან?

საერთოდ, მე მგონია, რომ კინო კინოა და დოკუმენტურია თუ მხატვრული ამას მნიშვნელობა არ აქვს. ძალიან მოძველებული ტრადიციაა ხისტი ჟანრობრივი დაყოფა. თანამედროვე კინო “ჰიბრიდული” კინოა. არიან ავტორები, რომლებიც საერთოდ მიუღებლად მიიჩნევენ ზღვარის გავლებას დოკუმენტურსა და მხატვრულ კინოს შორის. მთავარია ტრანსპარანტული იყოს ნამუშევრის შექმნის პროცესი. სამართლიანი და გულწრფელი იყოს ავტორი მის მიერ გამოყენებული ხერხების შესახებ.

დოკუმენტური მასალა ყოველთვის არსებობს მხატვრულ კინოში და პირიქით - მხატვრული მასალა ყოველთვის არის დოკუმენტურ კინოში.

ჩემი აზრით, მთავარი, რაც დოკუმენტურ კინოს განასხვავებს მხატვრული კინოსგან ის არის, რომ დოკუმენტური ფილმი ფაქტობრივად გულზე ღია ოპერაციაა. რეჟისორს რეალურ ადამიანებთან აქვს შეხება, რეალურ ისტორიებთან, რაც ძალიან დიდი ეთიკური გამოწვევაა. შესაბამისად, რეჟისორს რეალობაში ამ “ჩარევისა” და შედეგების გამო პასუხისმგებლობა ეკისრება.

ემოციური შრე, ადამიანური ისტორია არის დოკუმენტურ კინოში ძალიან მნიშვნელოვანი, იმიტომ რომ ჩვენი გონება უკვე გადაჭედილია კლიშეებით, ციფრებით, მოკლე-მოკლე ამონარიდებით (ციტატებით), სტატისტიკებით, ინფოგრაფიკებით.  ჩვენი მგრძნობელობა მნიშვნელოვანი თემების მიმართ არის ძალიან დაბალი, იმიტომ რომ ვეღარ ავუდივართ ამდენ ინფორმაციას. ციფრები არაფერს ამბობს, მაგრამ ერთმა ადამიანურმა ისტორიამ ან რეალობის საინტერესო ინტერპრეტაციამ, რომელიც ჩემს გრძნობებზე იმოქმედებს, რომელიც ამ შთაბეჭდილებას განმაცდევინებს, შესაძლოა, ბევრი რამ შეცვალოს. კარგი ფილმი გამოცდილების გაზიარებაა, თანაგრძნობაა. კარგი ფილმი ამ გამოცდილებას თაობებს უნახავს.

- ამბობთ, რომ დოკუმენტური კინო ეს ერთგვარი ემოციური მედიუმია, მასში ბევრი ადამიანური ისტორიაა. ადამიანებს უყვართ ემოციური ისტორიები, მაგრამ, დოკუმენტური კინო მაინც არ არის პოპულარული. როგორ გგონიათ, რატომ?

 

რა არის პოპულარული? ხელოვნება პოპულარულია? ლიტერატურა პოპულარულია? არა მგონია... დოკუმენტურ კინოს წაკითხვა უნდა, ის არ არის იოლად მოსახმარი პროდუქტი. ეს არც კლიშეებით სავსე გასართობი სერიალია და არც დაღეჭილი ინფორმაცია, რომელსაც ვიღაცა თავში მიდებს. ამას ჩაღრმავება, კონტექსტის ცოდნა უნდა. არა მარტო ავტორის, არამედ მაყურებლის მხრიდანაც მუშაობა უნდა. კარგი ფილმი მოგზაურობა და სამყაროს აღმოჩენაა, მაგრამ ამ მოგზაურობისთვის მზაობა უნდა გქონდეს.

 

---

« ჩვენი მგრძნობელობა მნიშვნელოვანი თემების მიმართ არის ძალიან დაბალი, იმიტომ რომ ვეღარ ავუდივართ ამდენ ინფორმაციას.  ციფრები არაფერს ამბობს, მაგრამ ერთმა ადამიანურმა ისტორიამ ან რეალობის საინტერესო ინტერპრეტაციამ, რომელიც ჩემს გრძნობებზე იმოქმედებს, რომელიც ამ შთაბეჭდილებას განმაცდევინებს, შესაძლოა, ბევრი რამ შეცვალოს. კარგი ფილმი გამოცდილების გაზიარებაა, თანაგრძნობაა. კარგი ფილმი ამ გამოცდილებას თაობებს უნახავს »

---

 

- ბოლო პერიოდში მედიაში ბევრი რამ ძალიან სწრაფად იცვლება და მედიის გავლენაც გაცილებით უფრო სწრაფი გახდა. როგორ ფიქრობთ, რა როლი შეიძლება ჰქონდეს მედიას დოკუმენტალისტიკის განვითარებაში?

მთავარი, რაც შეცვალა სოციალურმა მედიამ, არის ის, რომ დოკუმენტური კინოს დისტრიბუციის სრულიად ახალი გზა გაჩნდა.

დოკუმენტურ კინო არასდროს იყო კომერციულად მომგებიანი, არასდროს არ ჰყავდა მასობრივი მაყურებელი, გარდა ერთეული დოკუმენტური ფილმებისა, მაგრამ სოციალურმა მედიამ მოიტანა დისტრიბუციის ახალი გზა, ონლაინ მაყურებელი შესძინა მას. დღეს მედიაში ბევრად უფრო პოპულარული მოკლე დოკუმენტური ფილმია. ძალიან სწრაფი გახდა მედია, სადაც ყველაფერი ე.წ. კლიკებზე და ტელეფონში დანახულ ოც წამიან ინფრომაციაზეა დამოკიდებული. რა თქმა უნდა, სოციალურმა ქსელებმა ფილმის დრამატურგიაზე, ტემპო-რიტმზეც იმოქმედა, თხრობის ახალი ფორმები გაჩნდა, თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს, რომ სრულმეტრაჟიან დოკუმენტურ ფილმს მაყურებელი აღარ ჰყავს. ან კი, ყველაფერს, რასაც დოკუმენტურ ფილმს ვეძახით, მართლაც კინოა.

ალბათ, ონლაინ პლათფორმებმა, უფრო კომერციულ, სწრაფ პროდუქტებთან ერთად, ნაკლებ კომერციულ პროქტებსაც უნდა დაუთმონ სივრცე და “კლიკების” მიუხედავად, საინტერესო საავტორო ნამუშევრებს არსებობის და გავრცელების საშუალება მისცენ.  ციფრული მედია სივრცე ყველაფერს შთანთქავს, თუმცა მნიშვნელოვანი ნამუშევრები წლების მერე ამოყვინთავს ისევ. მე ასე მჯერა და დოკუმენტურ ფილმებსაც ამ პერპექტივიდან ვაფასებ. “15 წუთიანი პოპულარობა” კარგია, მაგრამ ეს არ უნდა იყოს ერთადერთი და ყველაზე მნიშვნელოვანი კრიტერიუმი რედაქტორებისა და მედია მენეჯერებისთვის.


- თქვენი აზრით, როგორ აღიქვამენ საქართველოში დოკუმენტალისტიკას, რა გამოწვევების წინაშეა ეს ჟანრი?

დოკუმენტური კინო, მგონია, რომ საქართველოში მეორად პროდუქტად აღიქმება, სატელევიზიო პროდუქტად. ალბათ, იმიტომ, რომ ჩვენ საბჭოთა დოკუმენტალისტიკის ტრადიციიდან მოვდივართ, როდესაც დოკუმენტური კინო, ძირითადად, გარკვეული პროპაგანდისტული თხრობის იარაღი იყო, რომელსაც ჰყავდა ე.წ. მთხრობელი, გაუგებარი დიქტორი, რომელიც გვიყვებოდა რაღაცა ისტორიას. დოკუმენტალისტიკა მიბმული იყო ტელევიზიაზე, რომელსაც ყოველთვის აქვს გარკვეული პოლიტიკური დღის წესრიგი, მათ შორის დღესაც, გააჩნია რომელ ტელევიზიაში ხარ. ამიტომ დოკუმენტალისტიკის განსაკუთრებული განვითარების საშუალებას დღეს საქართველოში ტელევიზიები არ იძლევიან, რადგან განვითარება, პირველ რიგში, შემოქმედებით თავისუფლებას და ექსპერიმენტული ფორმატების დაშვების შესაძლებლობას ნიშნავს. თუმცა ჩნდება ხოლმე პატარ-პატარა კუნძულები.

ძალიან რთულია გადარჩენა, როდესაც დოკუმენტურ კინოს აკეთებ, ამიტომ, როდესაც დოკუმენტური კინოს რეჟისორი ხარ, პარალელურად 4-5 ადგილას გიწევს მუშაობა იმისთვის, რომ შენი თავი შეინახო და შენი ფილმი დააფინანსო. ჩემ გარშემო ყველა ასე იქცევა. დოკუმენტალისტიკა პროფესია არ არის. ეს ცხოვრების წესია, პროცესია, რომლის გარეშე არსებობა შეუძლებელია. ხშირად ფილმის გადაღებას, პროცესებზე დაკვირვებას და გააზრებას, შემდეგ მხატვრულ ფორმაში მოქცევას წლები და დიდი მოთმინება სჭირდება. იმ მომენტისთვის, როცა რეჟისორი ფილმზე მუშაობას ასრულებს, ის “აქტუალურობას” კარგავს. მაშინ რა აზრი აქვს ასეთ დოკუმენტურ კინოს?

სწორედ ეს არის არსებითი განსხვავება ჩემთვის: დოკუმენტურ კინოს რეპორტაჟებისგან სიღრმე, ფორმა, ავტორისეული მიდგომა და შემოქმედებითი ინტერპრეტაცია უნდა განასხვავებდეს, ვიდრე უბრალოდ მოვლენის ასახვა. გადაღება და მონტაჟი (ტექნიკურად) დღეს ყველას შეუძლია, ვისაც მობილური ტელეფონი აქვს, აი უნიკალური ხედვა და მხატვრული ფორმის პოვნა კი ნამდვილი გამოწვევაა.

---

 « ალბათ, ონლაინ პლათფორმებმა, უფრო კომერციულ, სწრაფ პროდუქტებთან ერთად, ნაკლებ კომერციულ პროქტებსაც უნდა დაუთმონ სივრცე და “კლიკების” მიუხედავად, საინტერესო საავტორო ნამუშევრებს არსებობის და გავრცელების საშუალება მისცენ.  ციფრული მედია სივრცე ყველაფერს შთანთქავს, თუმცა მნიშვნელოვანი ნამუშევრები წლების მერე ამოყვინთავს ისევ. მე ასე მჯერა და დოკუმენტურ ფილმებსაც ამ პერპექტივიდან ვაფასებ. “15 წუთიანი პოპულარობა” კარგია, მაგრამ ეს არ უნდა იყოს ერთადერთი და ყველაზე მნიშვნელოვანი კრიტერიუმი რედაქტორებისა და მედია მენეჯერებისთვის »

---

- რა ეტაპზეა დოკუმენტალისტიკა საქართველოში?

მე მგონია, რომ ქართული დოკუმენტალისტიკა ახლა ძალიან საინტერესო ეტაპზეა. შარშან IDFA Bertha Fund-ის 5 გამარჯვებულიდან 2 ქართული პროექტი იყო მსოფლიო მასშტაბით, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია. საერთაშორისო ფორუმზე, ნებისმიერ ქვეყანაში ერთი-ორი ქართველი რეჟისორი მაინც არის წარმოდგენილი საინტერესო პროექტით. ფილმის დასრულებამდე პროექტი ბევრ ეტაპს გადის და არანაკლები საერთაშორისო აუდიტორია ჰყავს ფილმს განვითარების ეტაპზეც, როდესაც შენს იდეას და, შესაბამისად, ქვეყანას წარადგენ საერთაშორისო ფორუმებზე.

საქართველოშიც არის ძალიან კარგი ფესტივალი - „სინედოკ-თბილისი“, რომელიც დოკუმენტური კინოს განვითარებისთვის მნიშვნელოვანი პლათფორმაა. ყოველ წელს ჩამოჰყავთ არაჩვეულებრივი დოკუმენტალისტები. მაგალითად, წელს იყო მსოფლიო კლასის ფრანგი დოკუმენტალისტი ჩამოსული - ნიკოლა ფილიბერი.

ასევე, განვითარების ახალ შესაძლებლობებს იძლევიან ონლაინ პლათფორმები, რომლებიც შემოქმედებითი დოკუმენტური ფილმის დისტრიბუციის ახალ სივრცეს ქმნიან. ინსპირაციის წყარო და თემატიკა კი საქართველოში ამოუწურავია - ყოველი ახალი დღე პოტენციურად ახალი ფილმის დასაწყისია - დაუჯერებელი პერსონაჟებით, კონფლიქტებით და წინააღმდეგობებით.

მგონია, რომ ვვითარდებით, მგონია, რომ გავიგეთ, რომ დოკუმენტური ფილმი ისეთივე შემოქმედებითი თხრობის ფორმაა, როგორც მხატვრული კინო, მაგრამ, როდესაც ფილიბერის მასტერკლასზე ნახევარად ცარიელი იყო დარბაზი, იქ მივხვდი, რომ ჯერ ძალიან შორს ვართ იმის დაფასებისგან, რამდენად საინტერესოა და მნიშვნელოვანი დოკუმენტური კინო. თუმცა, დღეს არის ახალი თაობა დოკუმენტალისტების, რომლებიც, მჯერა, რომ ძალიან მნიშვნელოვან სიტყვას იტყვიან. დღევანდელი მოვლენების მნიშვნელოვან და საინტერესო ინტერპრეტაციას შემოგვთავაზებენ.