14.12.2018
დეკლან უოლში
იემენის დედაქალაქ სანას ერთ-ერთ რესტორანში მიმტანმა ნელ-თბილად მოხრაკული ცხვრის ხორცით სავსე ჯამები, გარნირად კი ბრინჯის მთები მოგვიტანა. დესერტად კანაფე, კლასიკური არაბული, ოქროსფერ-ყავისფერი ყველით გამოტენილი ნამცხვარი ჰქონდათ.
ერთ საათში სამსახურში ვბრუნდები, ჰოსპიტალის ჩუმ პალატაში, რომელიც სავსეა შიმშილისაგან ჩონჩხად ქცეული ბავშვების სახეებით, რომლებიც სიცოცხლესა და სიკვდილს შორის გამოკიდებულები ითხოვენ ფულსა და კარგ საკვებს.
თუკი ეს შედარება უსიამოვნოდ, გულისამრევადაც კი მოგეჩვენათ, მინდა გითხრათ, რომ მეც ზუსტად ეს გრძნობა დამეუფლა.
კრიზისის ზონები ხშირად მკვეთრი კონტრასტების ადგილია, მაგრამ იემენში ეს უფსკრული კიდევ უფრო არაკომფორტულია. პრობლემა საკვების უკმარისობა კი არ არის, არამედ ის, რომ ძალიან ცოტა ადამიანს შეუძლია იყიდოს საჭმელი, რომელიც რეალურად ხელმისაწვდომია.
ბლოკადებმა, ბომბებმა და მზარდმა ინფლაციამ დაანგრია ეკონომიკა. ჩამოშლილი სახელმწიფო კი ნიშნავს, რომ აღარანაირი უსაფრთხოების სისტემები აღარ არსებობს. შედეგად, ფულის სათხოვნელად გამოსულმა ადამიანებმა ჩახერგეს სუპერმარკეტების შესასვლელები, რომელთა დახლებიც გამოვსებულია პროდუქტით; ბაზრები სავსეა საქონლით ქალაქში, სადაც დამშეული ხალხი მოხარშულ ფოთლებს ჭამს; რესტორნები მდიდრულ საჭმელს ყიდიან რამდენიმე ასეული მეტრით მოშორებით ოთახებისგან, რომლებიც სავსეა მშიერი ხალხით და სადაც სასოწარკვეთა, ტკივილი და სიკვდილია გამეფებული.
რეპორტიორებისთვის კი ეს ყველაფერი აჩენს დილემას. ჟურნალისტები, როგორც წესი, მყარი ვალუტის, დოლარების შეკვრებით მოგზაურობენ, რათა დაფარონ სასტუმროს, ტრანსპორტისა და თარგმნის ხარჯები. ამ თანხის მხოლოდ მცირედი ნაწილი შეიძლება მივიდეს ოჯახამდე, რომელიც შიმშილობს. ხომ არ უნდა შევწყვიტო მუშაობა, დავხურო ჩემი ბლოკნოტი და ვიფიქრო მათ დახმარებაზე?
ეს არის შეკითხვა, რომელიც რამდენიმე მკითხველმა დასვა, როდესაც გამოვაქვეყნეთ სტატია იემენში გამეფებულ შიმშილზე.
ბევრი ააღელვა ტაილერ ჰაიქსის მიერ გადაღებულმა ამალ ჰუსაინის ფოტოებმა, 7 წლის გაძვალტყავებული გოგონას სურათებმა, რომლის წარუშლელმა მზერამაც შოკისმომგვრელ ფოკუსში მოაქცია ომის ადამიანური საფასური.
კიდევ უფრო მეტი ადამიანი გაანადგურმა ამბავმა, რომ ჩვენი წამოსვლიდან მალევე, ამალი დედამ გაპარტახებულ დევნილთა ბანაკში დააბრუნა, რომელსაც ისინი სახლს უწოდებენ და სადაც ის რამდენიმე დღის შემდეგ გარდაიცვალა.
ზოგმა, სიმწრისაგან, პასუხისმგებლობის ფოკუსი ისევ ჩვენსკენ შემოატრიალა.
რატომ არ გავაკეთეთ რამე ამალის დასახმარებლად, რომ მისი სიცოცხლე გადაგვერჩინა. უბრალოდ ფოტო გადავიღეთ, ინტერვიუ ჩავიწერეთ და დავივიწყეთ ეს ყველაფერი? ნუთუ არ შეგვეძლო როგორმე იმის გარანტირება, რომ მისი ოჯახი დახმარებას მიიღებდა?
„შეგიძლიათ ფოტოც გადაიღოთ და დახმარებაც გაუწიოთ“, - დაწერა ერთმა ქალმა ტვიტერზე, - „ერთი მეორეს არ გამორიცხავს“.
ფულის შეწირვას ან სხვა ფორმის დახმარებას კი შესაძლოა ეთიკური, მორალური და პრაქტიკული გართულებები მოჰყვეს. რამდენად სამართლიანია, რომ გამოარჩიო ერთი ადამიანი ან ოჯახი დასახმარებლად? მერე რას ვშვრებით, თუკი ისინი დაიწყებენ ამბების შელამაზებას ფულის მიღების იმედად, როდესაც სხვა უცხოელი ჩავა? პლუს, ჩვენ ჩვენი საქმე გვაქვს გასაკეთებელი.
ექიმებმა დაგვათვალიერებინეს იქაურობა და ზოგჯერ ჩვენც მათსავით ვიქცეოდით - ხელით ვსინჯავდით ჯოხებივით გამოშვერილ ნეკნებსა და ჩამოშვებულ კანს კლინიკური მიუკერძოებლობით; ცხრილში შეგვყავდა რიცხვები ასაკისა და წონის შესახებ; ვუსმენდით ოჯახებს, როდესაც ისინი გასაოცარი სიმშვიდით გვიყვებოდნენ თავიანთი ტრაგედიის შესახებ. სიკვდილის ალბათობაზე ვმსჯელობდით. ვაქნევდით თავს, ვინიშნავდით და ვაგრძელებდით საქმეს.
მაგრამ მაშინაც, როცა ჩვენ ვცდილობთ დავრჩეთ ქვებივით უემოციოები, ჩვენ არ ვართ ქვები და იემენში ყოველ დღე მიყვებოდნენ ამბებს, რომლის მოსმენის შემდეგაც ნერწყვის გადაყლაპვა მიჭირდა.
როგორც წესი, ეს იყო ძალიან მიწიერი დეტალები, როგორიცაა რამდენიმე დოლარის უქონლობა რათა მომაკვდავი შვილი ჰოსპიტალამდე მიიყვანონ. იემენი, თქვენ წარმოიდგინეთ და, არის ქვეყანა, სადაც ადამიანები შესაძლოა ტაქსის ფულის არქონის გამო დაიღუპონ.
იემენელებსაც უწევთ, რომ ასეთ ტერიტორიაზე იარსებონ.
და ვიდრე ადამიანები იხოცებიან, სხვები ცხოვრებით ტკბებიან. ერთ-ერთ საღამოს ჩვენს სასტუმროში დავბრუნდით ჰაიაში, ქალაქში, რომელიც მთებით არის გარშემორტყმული პროვინციაში, რომელზეც ძლიერი საჰაერო დარტყმები განახორციელა საუდის არაბეთის ძალებმა. საწოლში წოლისას ხმამაღალმა აფეთქებამ შემაზანზარა, შემდეგ კი ცა გაანათა აფეთქების ტალღამ, - თუმცა არა ბომბის, არამედ ფოერვერკის.
ომის დაწყების შემდეგ, ქორწინების რიცხვი გაიზარდა იემენში. ასე და ამგვარად, ქალაქში სადაც საკვების დეფიციტისაგან იღუპებოდნენ ქალაქის ჰოსპიტალში, სხვები ცეკვავდნენ და მხიარულობდენ მთელი ღამის განმავლობაში.
თუმცა, როგორც აღმოჩნდა, ქორწინებათა რიცხვის ზრდა თვითგადარჩენის მექანიზმია.
მთელს სოციალურ სპექტრში, იემენელები სიღარიბის ზღვარს უახლოვდებიან. თუკი ოდესცღაც დედას შეეძლო ბრინჯის მთელი ტომრის მოტანა ოჯახში, ახლა მხოლოდ პატარა ჩანთის ყიდვას ახერხებენ. გოგონას ხელის თხოვნა კი ფული ღირს, ასე რომ, ქორწინება შესაძლოა ოჯახისათვის შემოსავლის წყარო იყოს.
სამწუხაროდ, ძალიან დიდია რიცხვი იმ პატარძლების, რომლებიც ჯერ კიდევ ბავშვები არიან. Unicef-ის მონაცემებით, 18 წლის ასაკამდე იემენელი გოგონების ორი მესამედი გათხოვილია, რომლის ნახევარზე მეტიც ომამდე გათხოვდა.
მთელს იემენში - ბრძოლებისგან დაღდასმული ჰუდაიდან მოყოლებული ჰუსიტების კონტროლირებადი მთების ჩათვლით - 900 მილის სიგრძის გზაზე მოგზაურობისას ვხვდებოდით გულისგანმგმირავ ტანჯვის სცენებს, რომლებიც იშლებოდა თვალწარმტაცი მთების ფონზე და წეს-ჩვეულებებს, რომლებიც ყველაფრის მიუხედავად კვლავაც აგრძელებენ არსებობას.
ქალაქის ცენტრებში ყოველდღიურად ფუსფუსია, კაცები ყიდულობენ ქატს, ნარკოტიკული თრობის გამომწვევ ფოთლებს, რომელიც იემენელებს ძალიან უყვართ. ქატის ბაზრობები საჯარო ღონისძიებას გავს. კაცები, ზოგიერთი მხარზე გადაკიდებული იარაღით, თავს იყრიან, რომ გაცვალონ ახალი ამბები, შევხდნენ მეგობრებს და მოემზადონ შუადღეს ქატის დასაღეჭად.
შავ მოსასხამებში გამოწყობილი ქალები კაცებს შორის მსუბუქად გადაადგილდებიან; ერთ ადგილას ხმამაღალ შეკამათებას მუშტი-კრივი მოყვება. შიმშილის მიუხედავად, ადამიანები თავიანთ ჩვეულებებზე უარს არ ამბობენ.
ერთ-ერთ კლინიკაში იბრაჰიმ იუნაიდს შევხვდით, დამწუხრებულ მამას, რომელიც თავის ავადმყოფობისაგან დასუსტებულ 5 წლის შვილს ადგა თავზე. კბილებსა და ტუჩებზე ემჩნეოდა ქატის ფოთლების ღეჭვისაგან გაჩენილი მწვანე ლაქები.
ბატონი იუნაიდი 60 წლის იყო; მისი 25 წლის ცოლი მის გვერდით იდგა. ექთნებმა ბიჭი ოქროსფერ ფოლგაში გაახვიეს, რათა მისთვის სხეულის სითბო შეენარჩუნებინათ. ბატონი იუნაიდი წუხდა, რომ მის შვილს არ ჰქონდა საკმარისი საკვები. მისი თქმით, მას ბევრი მჭამელი ყავს ოჯახში, ორჯერ დაქორწინდა და 13 შვილის მამაა. ქატის ღეჭვის მსგავსი პრაქტიკების მნიშვნელობა ასეთ დაძაბულ დროს შესაძლოა რთული გასაგები იყოს. მაგრამ კაცებისთვის, როგორიც ბატონი იუნაიდია, ეს არის ყოველდღიური ცხოვრების განუყრელი ნაწილი. და სწორედ ეს არის სიცოცხლისუნარიანობის ნიშანი ამ ანტიკური საზოგადოების, ახლო აღმოსავლეთის უძველესი ცივილიზაციისთვის.
„ამბობენ იემენი ქაოსშია ჩაძირულიო, მაგრამ ასე არაა“, - ამბობს ტიერი დურანდი, ჰუმანიტარული დახმარების თანამშრომელი, რომელიც იემენში 1980-იანი წლებიდან მოყოლებული მუშაობს და რომელიც ახლა Doctors Without Borders-ის ჰოსპიტალს ამუშავებს მოჩაში, „აქ მაინც არსებობს სტრუქტურა“.
„ამას სამ ხაზში ვერ ჩაატევთ და ვერ სატელევიზიო 3 წუთი ეყოფა“, - აგრძელებს ის, - „ეს ქვეყანა იმართება ოჯახების, ტომების, ტრადიციების მიერ - და მიუხედავად ყველაფრისა ეს სტრუქტურები დღესაც არსებობს აქ და კვლავაც ძლიერია“.
მიუხედავად ყველაფრისა, იემენური საზოგადოება გაანადგურა ომმა. საჰაერო დარტყმებმა, რომელიც განახორციელა კოალიციამ საუდის არაბეთის თაოსნობით, ამერიკული ბომბების დახმარებით, მოკლა ათასობით მოქალაქე და კიდევ უფრო მეტი დევნილად აქცია. თუმცა ყველაზე მეტად, ომი იემენელებს ჩუმად, მზაკვრულად უტევს. ბომბები აფეთქებს ხიდებს, ქარხნებს, კლავს სამსახურებს, იწვევს ვალუტის ვარდნასა და ფასების ავარდნას, რაც ოჯახებს ჯერ ხორცეულის, შემდეგ კი ბოსტნეულის გარეშე ტოვებს. მალე ისინი დამოკიდებულები გახდებიან სართაშორისო ჰუმანიტარულ დახმარებაზე, ყველაზე ცუდ შემთხვევაში კი თავის გატანა მოხარშული ფოთლებით მოუწევთ. უბრალო თუმცა მნიშვნელოვანი რამეებიც კი, როგორიცაა ტაქსის ფული, ხელმისაწვდომი აღარაა.
როდესაც დავტოვეთ პატარა ჰოსპიტალი ასლამში, სადაც ამალ ჰუსსაინს მკურნალობდნენ, გზად ახალგაზრდა წყვილს ჩავუარეთ. ხელში ჩვილი ეკავათ. გავჩერდით და წაყვანა შევთავაზეთ.
მანქანის სამგზავრო ნაწილში ამოვიდნენ გაჭირვებით - მამა, ხალილ ჰადი, მისი ცოლი, შავ მოსასხამში გახვეული ჰანა, რომელსაც 9 თვის უსუსური ვაჟი ვეიჯანი ეჭირა, რომელიც ეს-ეს იყო გამოეწერათ მალნუტრიციის განყოფილებიდან.
მათი ამბავიც ტიპიური იყო. სახლი, რომელიც საუდის არაბეთის საზღვართან ჰქონდათ, დაიბომბა, ამიტომ მოუწიათ ოთახის ქირაობა სახლში ასლამთან ახლოს. ბატონი ჰადი მოტო-ტაქსის მძღოლობითა და შეშის ძებნით, რომელსაც ბაზარში ყიდდა, ცდილობდა ფულის გამომუშავებას.
თუმცა ეს საკმარისი არ იყო. როდესაც მან შინ დაბრუნება გადაწყვიტა, ჰუსიტმა ჯარისკაცებმა უთხრეს, რომ ეს ადგილი სამხედო ზონა იყო უკვე. მათი ყოველდღიური რაციონი კი პურის, ჩაისა და ჰალასისგან (ადგილობრივი ვაზის სახეობა) შედგებოდა. მისი ცოლი მეორე ბავშვზე იყო 4 თვის ორსული.
ბატონი ჰადი სულაც არ ელოდებოდა ვინმეს შეცოდებას, მის მსგავსი პრობლემები ბევრს ჰქონდა. „ყველაფერზე წამსვლელი ვარ, რომ ცოტაოდენი ფული გავაკეთო, იმდენად მძიმე სიტუაციაა“, - თქვა მან.
ქუჩების ერთ-ერთ კვეთაზე წყვილი ჩამოვიდა მანქანიდან, მადლობა გადაგვიხადეს და გზა განაგრძეს. ჯიბეები მოვიქექე და მათ დავუძახე.
ფანჯარაში ხელი გადავყავი და იემენური ბანკნოტები - დაახლოებით 15 დოლარის ოდენობის - ხელში ჩავუჭმუჭნე. ყველაფერი როგორი ამაო ჩანდა, თუკი უფრო შორიდან შეხედავდი ამ ამბავს. რას იყიდიდნენ ამ ფულით? ამოისუნთქავდნენ რამდენიმე დღე თუ ეგეც სათუოა?
ბატონმა ჰადიმ ფული მადლიერი ღიმილით გამომართვა. მანქანა როდესაც დავძარით, დავინახე როგორ გაუყვა წყვილი მტვრიან გზას, თავიანთი თავშესაფრისაკენ, გულში ჩაკრული თავიანთი დასუსტებული შვილით.
