გამოქვეყნდა: versobooks.com-ზე

ავტორი: ლორნა ფინლაისონი

ბრენტონ ტარანტმა, შეიარაღებულმა მამაკაცმა, რომელმაც გასულ პარასკევს, კრაისტჩერჩში, ახალ ზელანდიაში, მეჩეთში ცეცხლი გახსნა, მსოფლიო აღაშფოთა. შეკითხვები გაჩნდა იმასთან დაკავშირებითაც, როგორი რეაქცია უნდა ჰქონდეს ახალი ამბების მედიას ასეთ მოვლენებზე.  ამ სტატიაში, ლორნა ფინლაისონი კრიტიკულად განიხილავს ბრიტანული მედიის მიერ თეთრი რასის უპირატესობის რწმენის მქონე ადამიანების მიერ ჩადენილი ძალადობის გაშუქებას. მისი მტკიცებით, ასეთი თავდასხმები არის არა თავად იმიგრაციითა და „განხვავებებით“ გამოწვეული, არამედ მედიისა და პოლიტიკური კლასის მიერ, რომელიც იმიგრანტებსა და მუსლიმებს უმოწყალოდ აქცევს განტევების ვაცებად, ხოლო მათ წინააღმდეგ ზიზღის მქადაგებლებს კი ლეგიტიმაციას ანიჭებს.

ბრენტონ ტარანტმა, შეიარაღებულმა მამაკაცმა, რომელმაც კრაისტჩერჩში, ახალ ზელანდიაში, მეჩეთში ცეცხლი გახსნა, 50 ადამიანის სიცოცხლე იმსხვერპლა. ორი დაშავებული კრიტიკულ მდგომარეობაში რჩება. დიდ ბრიტანეთში, სარის საგრაფოში, შაბათ საღამოს, ტარანტის მასობრივი ხოცვა-ჟლეტვის შთაგონებით, ცივი იარაღით მომხდარი თავდასხმის შედეგად, ერთი ადამიანი მოხვდა საავადმყოფოში.

მართალია, თავად მედიის მიერ ასეთი ფაქტების გაშუქება მიდრეკილია იმისაკენ, რომ რასისტული ძალადობის სხვა შემთხვევები წაახალისოს - რითაც წყალს ასხამს ბოროტმოქმედთა წისქვილზე - არგუმენტი, რომ ასეთი თავდასხმები საერთოდ არ უნდა გაშუქდეს საფუძველს მოკლებული ჩანს არაერთი მიზეზის გამო, როგორც პრაქტიკის, ისე პრინციპების დონეზე. ამდენად, რჩება კითხვა როგორ უნდა გაშუქდეს ასეთი მოვლენები - და ვინაიდან ეს არც მეტი, არც ნაკლები, სიკვდილ-სიცოცხლის საკითხია, ამაზე უფრო მნიშვნელოვანი შეკითხვა ცოტა შეიძლება იყოს.

ახალი ამბების მედიის მიზნებისა და პასუხისმგებლობების აღწერისას, ყველაზე მინიმალურად და არაორაზროვნად შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ისინი არსებობენ ჩვენი ინფორმირებისათვის: რომ მოგვიყვნენ რა ხდება, გააანალიზონ ფაქტები და რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, მოგვაწოდონ შესაბამისი კონტექსტი, რათა მიღებული ინფორმაცია გავიაზროთ. კრაისტჩერჩის ხოცვა-ჟლეტვის შემთხვევაში, ეს უნდა ნიშნავდეს ისეთი შეკითხვების დასმას როგორიცაა: რატომ მოხდა ეს? რამდენად ხშირად ხდება ასეთი შემთხვევები? და თუკი ხშირია ასეთი შემთხვევები, რა პირობები უწყობს ხელს მსგავსი ინციდენტების რიცხვის ზრდას?

წამყვან ბრიტანულ მედიასაშუალებებს განსაკუთრებულად არ გაუმახვილებიათ ყურადღება ამ საკითხებზე. უმეტესწილად, მათი გაშუქება სამი მთავარი თემით შემოიფარგლებოდა.

პირველი: შოკი. პარასკევს მომხდარი თავდასხმის მსგავსი მოვლენები ყოველთვის იწვევს შოკს. რთულია შეაფასო გარდაცვალების შემთხვევებისა და მიყენებული ტანჯვის მასშტაბები, იმისდა მიუხედავად, რამდენად ხშირად ხდება ასეთი მოვლენები ან რამდენად მოსალონდელი ან მოულოდნელია ის. თუმცა ახალი ამბების პროგრამების მეშვეობით, როგორიცაა BBC-ის Newsnight, ასეთი სენტიმენტი სხვა რამეში გადაიზრდება ხოლმე. Newsnight განსაკუთრებულ აქცენტს აკეთებდა იმაზე, თითქოს კრაისტჩერჩის თავდასხმა „ციდან ჩამოვარდა“, ვინაიდან ტარანტის სახელი პოლიციის მეთვალყურეობის ქვეშ მყოფ ადამიანთა არცერთ სიაში არ იძებნებოდა.

ეს საერთოდაც არ ნიშნავს იმას, რომ მისი ქმედებები „ციდან ჩამოვარდა“, თითქოს უფრო ფართო კონტექსტში არაფერი მიანიშნებდა იმაზე, რომ რაღაც ამდაგვარი სადღაც შეიძლება მომხდარიყო. მედია გაშუქებების უმეტესი ნაწილი იმასაც კი არ აღიარებს ხოლმე, რომ რასისტული ძალადობა და სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულები ბევრ ქვეყანაში იზრდება - მათ შორის დიდ ბრიტანეთში, სადაც ბრექსიტის რეფერენდუმის პერიოდში და რაფერენდუმამდე ასეთი დანაშაულები დრამატულად გაიზარდა. მაშინ, როდესაც განსაკუთრებული აქცენტი კეთდებოდა ახალ ზელანდიაზე როგორც უნიკალურად ინკლუზიურ და ტოლერანტულ საზოგადოებაზე, ახალომსახლეთა კოლონიის ეს რომანტიკული იმიჯი, სადავოდ გადაიქცა.

ახალი ამბები გაშუქების მეორე თემა არის: სოციალური მედია. ხოცვა-ჟლეტვის დღეს, Newsnight-იცა და Channel 4 News-იც განსაკუთრებულად ფოკუსირდნენ ინტერნეტის და სოციალური მედიის, კერძოდ, Facebook-ის როლზე ამ სისასტიკის წახალისებასა და გამოსახულებების გავრცელებაში. იმ ფაქტმა, რომ მკვლელმა თავდასხმის პირდაპირი ეთერი გაუშვა Facebook-ზე, დამატებითი მსუსხავი განზომილება შესძინა ამ მოვლენებს. მაგრამ ამბის ამ კუთხით წარმოჩენა ემსახურება ყურადღებისა და დისკუსიის გადატანას სტრატეგიულად არაპროდუქტიული მიმართულებით. შედეგად საკითხი შემდეგნაირად დგება (როგორც მაგალითად Channel 4-ის ინტერვიური მოიქცა): „მუშაობენ თუ არა სოციალური მედიის კომპანიები საკმარისად კარგად?“ რაც რთულ, მაგრამ არასაკმარის დისკუსიაზე მიანიშნებს. როგორც ვხედავთ, ნაკლებად მოსალოდნელია - როგორც ტექნილოგიური, ისე პოლიტიკური მიზეზებით - ინტერნეტის ეფექტური „რეგულირება“. ინტერნეტსა და სოციალურ მედიაზე ასეთი ფოკუსირება კი ისე წარმოაჩენს სიტუაციას, თითქოს ეს იყოს პასუხი კითხვაზე თუ რატომ იზრდება რადიკალური მემარჯვენე ძალადობა. ეს მიდგომა უფრო ფარტთო პოლიტიკასა და კულტურაზე, მათ შორის ახალ ამბებსა და მეინსტრიმულ მედიაზე ნაკლებად ამახვილებს ყურადღებას. მედია კარგი გამოდის, სოციალური მედია - ცუდი.

მესამე თემა არის უსაფრთხოება და კონტრ-ტერორიზმი. Newsnight-მა მაყურებელს შესთავაზა ინტერვიუ Prevent-ის „კოორდინატორთან“ - კონტრ-ტერორისტული კანონის, რომელიც ფართოდ შეფასდა როგორც რასისტული და რომელიც საჯარო მოხელეებს, როგორებიც არიან მასწავლებლები, სთხოვს იმოქმედონ ეფექტურად როგორც პოლიციისაა და უსაფრთხოების სამსახურების დანამატებმა, რათა „რადიკალიზაციის“ ნიშნების მონიტორინგი განახორციელონ თავიანთი პასუხისმგებლობის ფარგლებში. ამავდროულად, Channel 4-მა ინტერვიუ აიღო სტრატეგიული დიალოგის ინსტიტუტის (ISD) წარმომადგენლისგან. ეს არის ანალიტიკური ინსტიტუტი, რომელიც „ექსტრემიზმთან გამკლავების რეალური გზების“ ძიებითაა დაკავებული. არც ისე დიდი ხნის წინ, ასეთ ორგანიზაციებს გარკვეული ეჭვის თვალით უყურებდნენ, რადგან ფაქტები ცხადყოფდა, რომ ისინი მუსლიმი მოსახლეობის დამატებით სტიგმატიზირებას უწყობდნენ ხელს, რაც სინამდვილეში ტერორიზმთან ბრძოლაში კონტრ-პროდუქტიული იყო. ახლა კი ისინი რეაბილიტირდნენ და ისლამოფობიასთან ბრძოლაში წინა ხაზზე გამოვიდნენ.

Channel 4-ისა და Newsnight-ის გაშუქებაში ყველაზე უხერხული ასპექტი ალბათ ის იყო, რომ პარასკევს მომხდარი ხოცვა-ჟლეტვის მინიმალური კონტექსტუალიზაცია ISD-ისა და Prevent-ის წარმომადგენლების იმედად დატოვეს. „ციდან ჩამოვარდნის“ ნარატივის საპასუხოდ ISD-ის სპიკერმა პირდაპირ განაცხადა: „რაღაც ამდაგვარისათვის ჩვენ წინასწარ შემზადებულები ვიყავით.“ BBC-ზე კი Prevent-ის კოორდინატორმა კითხვის ნიშნის ქვეშ დააყენა „ლეგიტიმური“ რადიკალური მემარჯვენეობის იდეა, რომელსაც შეუძლია, რომ კრაისტჩერჩში სალოცავად მისულ ადამიანებზე თავდასხმაზე პასუხისმგებლობას გაქეცეს: „დიდი ბოდიში მაგრამ შეუძლებელია რომ თან ევროპის ისლამიზაციის კონტექსტში „დიდი ჩანაცვლების“ ნარატივს ავრცელებდე და თან არ ელოდო, რომ ასეთ ლაპარაკს რეზონანსი არ მოჰყვება ტარანტის მსგავს ადამიანებში, რომლებიც მზად არიან ძალადობის აქტების ჩასადენად. შეუძლებელია რომ ჯერ ამ ნარატივს ავრცელებდე და მერე პასუხისმგებლობა მოიხსნა, როდესაც ვიღაც ძალადობას ჩაიდენს, რადგან სწორედ შენ კვებავდი ამ ნარატივს და ამ ძალადობას.“

მართალია კოორდინატორი ამ შემთხვევაში ერთ-ერთ რადიკალურ მემარჯვენე დაჯგუფებაზე „იდენტობის თაობაზე“ საუბრობდა, მაგრამ მისი სიტყვება თვითონ გადაცემა Newsnight-საც მიემართებოდა, ან ზოგადად ახალი ამბების მედიას. როგორც Newsnight-მა, ასევე Channel 4 News-მა კრაისტჩერჩის ხოცვა-ჟლეტვის დღე გადააქციეს რადიკალური მემარჯვენეებისათვის პლატფორმის მიცემის კიდევ ერთ შემთხვევად. მართალია მხოლოდ Newsnight-ის გაშუქებას მოჰყვა საჩივრები და პეტიცია, მაგრამ შეიძლება ითქვას რომ Channel 4-ის გაშუქება კიდევ უფრო უარესი იყო. მათ გაუშვეს ნაწყვეტი 2017 წელს ჩაწერილი ინტერვიუდან რეინოლდ კამიუსთან, რომელსაც ისინი მოიხსენიებდნენ როგორც „მოხუცი ფრანგი მემარჯვენე ინტელექტუალი.“

კრაისტჩერჩის მკვლელის „მანიფესტი“, რომელიც მან თავდასხვმამდე გაავრცელა ონლაინ, დასათაურებული იყო კამიუს 2012 წელს გამოცემული წიგნის „დიდი ჩანაცვლების“ მიხედვით, რომლითაც კამიუ ცდილობს გაავრცელოს თეორია, რომ თეთრკანიან ევროპელებს სისტემურად ანაცვლებენ მუქ კანიანი, არაქრისტიანი დამპყრობლები.

Channel 4-ის წამყვანი, ერთგვარი თავდაცვითი პოზიციიდან, ამბობდა, რომ კამიუს სიტყვები „უკუღმა ამოტრიალდა ექსტრემისტების გონებაში ... ახალმა ზელანდიამ კი ამგვარი მენტალური გამრუდებების ტრაგიკული შედეგები ნახა.“ იოტისოდენა განსხვავებით მისაღებ და მიუღებელ რასიზმს შორის, პროგრამა ცდილობდა აეხსნა, რომ „ბატონი კამიუ მხარს უჭერდა საფრანგეთიდან უცხოელების გაყრის მეთოდებს, მაგრამ ის არასდორს უჭერდა მხარს ძალადობას.“ სიტყვა „უცხოელები“ აქ მრავლისმთქმელია.

კამიუ განსაკუთრებით წუხდა საფრანგეთში მცხოვრებ ჩრდილო აფრიკელებსა და მუსლიმებზე - რომელთაგან ბევრი არა მხოლოდ მოქალაქეა ამ ქვეყნის, არამედ აქ დაიბადნენ. როგორ შეიძლება რომ არათეთრკანიანი მოსახლეობა საფრანგეთიდან გაიყვანო ძალადობის გარეშე (მაგრამ „ძალის“ გამოყენებით) გაუგებარი რჩება, თუმცა Channel 4-ის ანალიზის ლოგიკური ჯაჭვის ბოლო აქ როგორც ჩანს ის არის, რომ ადამიანი რასისტად ან „ექსტრემისტად“ მანამდე არ ითვლება, ვიდრე ის რეალურად არ აიღებს იარაღს ხელში და ცეცხლს არ გაუხსნის ადამიანებს.

ერთ-ერთი მთავარი არგუმენტი რადიკალური მემარჯვენეებისა და რასისტების ხმის მეინსტრიმულ ახალ ამბებში გაჟღერების მხარდასაჭერად - გარდა „თავისუფალი სიტყვის“ სრულიად დამაბნეველი არგუმენტისა - იყოს ის, რომ სწორედ ამ გზით არის შესაძლებელი, რომ ისინი გამოწვევის წინაშე დააყენო და წარმოაჩინო იმდენად ცუდად, რომ მედიაში მათმა გამოჩენამ მხოლოდ და მხოლოდ დაანგრიოს მათი რეპუტაცია: „მიეცით თოკი მათ, რომ თავიანთი თავები ჩამოიხრჩონ.“ თუმცა, ეს დამოკიდებულია იმაზე თუ რა პირობებით მოხდება მათი ჩართვა და რა კონტრ-ნარატივები იქნება მიწოდებული მაყურებლებისთვის. როგორც Channel 4-მა კამიუს, Newsnight-მაც უაპელაციოდ დაუთმო პლატფორმა „იდნტობის თაობის“ წარმომადგენელს. მისი მტკიცებით, კრაისტჩერჩის თავდასხმების მსგავსი შემთხვევები იმიგრაციის „გარდაუვალი“ შედეგებია. ყველაზე მწვავე კითხვა, რომელიც ამ თემაზე წამყვანმა დასვა იყო კომენტარი: „თქვენ ძალიან სერიოზულ რამეს ამბობთ ახლა.“

დამაჯერებელი ალტერნატიული ანალიზის არარსებობის პირობებში, საფრთხე არსებობს, რომ ის, რაც იდენტობის თაობის წარმომადგენელმა თქვა ბევრი ადამიანის ტვინში დარჩეს როგორც საკმაოდ გონივრული ნათქვამი. მან ცხადად დაგმო თავად ძალადობა, ნიშნად განმარტებასა და გამართლებას შორის განსხვავებისა, რასაც ასევე ეყრდნობიან ხოლმე ისინი, ვინც ისლამისტური ტერორის აქტების ახსნას ცდილობენ - რა თქმა უნდა, ყოველგვარი შენდობის გარეშე - ახლო აღმოსავლეთში დიდი ბრიტანეთის მსგავსი ქვეყნების მოქმედებებით. ასეთი განსხვავების გაკეთება, შესაძლოა კიდევ უფრო აღმაშფოთებელი იყოს ბევრისათვის მედიაში ვიდრე იდენტობის თაობის ლიდერის კონკრეტული ახსნა - ევფემისტური, ყალბი ნარატივი „კულტურულ შეუთავსებლობაზე“, რომელსაც გამოხმაურება მოჰყვება ხოლმე მეინსტრიმული მედიის დიდ ნაწილში იმიგრაციასთან დაკავშირებით. მართლაც, იგივე მედიები სწრაფადვე გაბრაზდებიან ხოლმე, როდესაც მემარცხენეები გაბედავენ და მიანიშნებენ დიდი ბრიტანეთის პოლიტიკის როლზე ისლამისტური ტერორის გაღვივებაში. თუმცა, რატომ წავიდეთ უფრო სიღრმეებში, როცა შეგვიძლია რომ ISIS-ის თავდასხმები სოციალურ მედიას დავაბრალოთ?

რადიკალური მემარჯვენეობისა და ისლამისტური ტერორიზმის შედარება გაგრძელდა დამატებით თემად პარასკევის ტელე გაშუქებებში, რაც ბეჭდურ მედიაშიც გამეორდა. სახეზე გვქონდა ორი, ერთმანეთის საპირისპირო ტერორიზმის ფორმა, რომლებიც სარკისებურად იმეორებენ ერთმანეთს. შესაძლოა აქამდე ზედმეტად ვფოკუსირდებოდით ხოლმე ისლამისტურ საფრთხეზე, მაგრამ ახლა, კრაისტჩერჩის შემდეგ, „ბალანსი“ აღდგება. ეს ორი ფენომენი წარმოდგენილი იყო როგორც თანაბარი თავისი წარმოშობისა და სტრატეგიის ნიშნით (ინტერნეტისა და სოციალური მედიის გამოყენება), მათი მორალური სტატუსით (ორივე თანაბრად ზიზღის აღმძვრელი), და მათთან ბრძოლის საშუალებების მიხედვით (რეგულაცია და თვალთვალი).

მაგრამ პარალელი ცუდად არის გავლებული. თუკი რადიკალურ მემარჯვენე ტერორს ჰყავს ოპოზიტი ან ანალოგი, ამისათვის უფრო ცხადი კანდიდატი რადიკალური მემარცხენე ტერორი იქნებოდა - თუმცა, რა თქმა უნდა, ამ მომენტში ვირტუალურად ის არ არსებობს. ამიტომაც, „ისლამისტებს“ შეუძლიათ ეს ნიშა შეავსონ. ორივე ტერმინი - „რადიკალური მემარჯვენე“ და „ისლამისტი“ - ასევე წარმოადგენს საკითხში წამოჭრილი ფენომენის რასობრივი განზომილების თავის არიდების საშუალებას (ტერმინი „თეთრი რასის უპირატესობის რწმენის მომხრე“, რომელიც ტარანტის მსგავსი ადამიანების გაცილებით უფრო ინფორმაციული აღმწერი იქნებოდა, იშვიათად გამოიყენება ხოლმე.)

მეტიც, ეს ფენომენები განსხვავდებიან ფუნდამენტურად თავიანთ კონტექსტებში, მასშტაბებსა და მიზეზობრიობაში. რადიკალური მემარჯვენეები შესაძლოა მუდმივად მიანიშნებდნენ საზოგადოების „ისლამიზაციაზე“ მაგრამ ამას არაფერი აქვს რეალობასთან საერთო. თეთრკანიანი ქრისტიანები და ათეისტები დიდ ბრიტანეთში არ ცხოვრობენ მუდმივი შევიწროვების საფრთხის ქვეშ მათი კანის ფერის ან რელიგიური კუთვნილების გამო.

თავდასხმები, რომლების მოწმენიც გავხდით დიდ ბრიტანეთში, გასული რამდენიმე წლის მანძილზე, ისეთი ჯგუფების მიმდევრების მიერ, როგორიც არის ISIS, არ მომხდარა ისლამური რადიკალიზმის ფართოდ გავრცელების საფუძველზე. ისინი მოხდნენ, რასაც სულ უფრო ხშირად ადასტურებს რიცხვები როგორც მარცხნიდან, ისე მარჯვნიდან, როგორც დიდი ბრიტანეთის საგარეო პოლიტიკის მოსალოდნელი შედეგები. თუკი ამას არ მივიჩნევთ ისლამურ სამყაროში ბრიტანეთის მოქმედებების საპასუხო პირდაპირ საპროტესტო ქმედებებს, მაშინ ის არის - როგორც ამის შესახებ ლეიბორისტთა ლიდერმა განაცხადა მანჩესტერის აფეთქების შემდეგ, 2017 წლის გენერალური არჩევნების წინ - დასავლური სამხედრო ძალების მიერ ახლო აღმოსავლეთში უზარმაზარი ტერიტორიების განადგურების შედეგი. განადგურების, რომელმაც გააჩინა ქაოსი და სასოწარკვეთილება, რომლის პირობებში ისეთმა ორგანიზაციებმა დაიწყეს აღზევება როგორიცაა ISIS.

ამის საპირისპიროდ კი, რადიკალურ მემარჯვენეობაზე ან თეთრი რასის უპირატესობის რწმენაზე დაფუძნებული ძალადობა წარმოადგენს ფუნდამენტურ გაგრძელებას გარშემო არსებული პოლიტიკური და კულტურული კლიმატის - რაშიც მედია ინსტრუმენტულ როლს ასრულებს. იგი იქმნება არა თავად იმიგრაციის, ან „განსხვავების“ მიზეზით, არამედ მედიისა და პოლიტიკური კლასის მიერ, რომლებიც უმოწყალოდ აქცევენ იმიგრანტებსა და მუსლიმებს განტევების ვაცებად, მაშინ როდესაც ანიჭებენ ლეგიტიმაციას იმათ, ვინც ზემოხსენებული ჯგუფების წინააღმდეგ ზიზღს ქადაგებს. კრაისტჩერჩის ხოცვა-ჟლეტვის გაშუქებაც არ წარმოადგენდა გამონაკლისს.