მედიაში სპორტის ტერმინების გამოყენებისას, სპორტული გადაცემების კომენტატორთა თუ გულშემატკივართა მეტყველებაში საკმაოდ ხშირად გვხვდება ენობრივი დარღვევები.

ეს დარღვევები სხვადასხვა ხასიათისაა. ზოგჯერ გავრცელებულ ფრაზეოლოგიზმსა თუ მყარ გამონათქვამშია უმართებულოდ შეცვლილი რომელიმე წევრი, ზოგჯერ სხვადასხვა გამონათქვამის კონტამაცია (ახალი გამოთქმის, სიტყვის ან ფორმის გაჩენა ორი ერთმანეთთან ახლო მდგომი გამოთქმის, სიტყვის ან ფორმის შერწყმით) გვაქვს, ხან კი -ახალი სიტყვათშეთანხმებების შექმნის მცდელობა. სპორტულ მიმოხილვებში ხშირია ასევე სხვა ენობრივი ლაფსუსები: გაუმართლებელი კალკები, შტამპები, კანცელარიზმები...

პირდაპირი ტრანსლაციის დროს კომენტატორთა შრომას სინქრონული თარგმნის დროს გაწეულ შრომას შევადარებდი. ზეპირმეტყველებას, მითუმეტეს, დაძაბულ ვითარებაში, ყოველთვის ახლავს სინტაქსური, მორფოლოგიური, სტილისტური „თავისებურებები“. თუმცა მედიასაშუალებებს ამ მხრივ განსაკუთრებული პასუხისმგებლობა აკისრიათ: მაყურებელი, მსმენელი, მკითხველი ადვილად იტაცებს არასწორ ფორმებს და არის იმის საშიშროებაც, რომ უმართებულო შესიტყვებებმა სალიტერატურო ენაშიც მოიკიდონ ფეხი.

შევეცდებით, რამდენიმე ყველაზე გავრცელებული შეცდომა მიმოვიხილოთ და დამკვიდრებული არასწორი ტერმინების მართებული ვარიანტები შემოგთავაზოთ.

გატანილი ბურთის ავტორია...

გოლის გატანით გახარებული კომენტატორის ეს ფრაზა გულისხმობს, რომ ფეხბურთელმა მოწინააღდეგის კარში ბურთი გაიტანა. უნდა აღინიშნოს, რომ სიტყვა „ ავტორი“ აღნიშნავს რაიმე ნაწარმოების ( ლიტარატურული, მუსიკალური...) შემქმნელს, გამომგონებელს. ლექსის ( ოპერის, სიმღერის, ბლოგის, სტატიის...) ავტორი - ბუნებრივი შესიტყვებაა, „გოლის ავტორობა“ კი მცდარი სინტაგმა( შესიტყვება) გახლავთ და უნდა იყოს „ბურთი გაიტანა ...-მ“.

კალკი

ფეხბურთის ტერმინოლოგიაში ხშირად გვხვდება აგრეთვე კალკი. მაგალითად, მეკარის ნაცვლად გამოიყენება გოლკიპერი ( ინგლისური ენის გავლენით), თავდამსხმელის ნაცვლად კი ფორვარდი. მართალია, ეს უკანასკნელი ( გოლკიპერისგან განსხვავებით) დასაშვებ ნორმადაა მიჩნეული, თუმცა უმჯობესია, თუ არსებულ ქართულ შესატყვისს მივანიჭებთ უპირატესობას.

თამაშგარე მდგომარეობის ნაცვლად „ოფსაიდის“ გამოყენება ასევე შეცდომაა.

ტაიმაუტის ნაცვლად კი წუთშესვენება უნდა ვთქვათ და დავწეროთ.

ფლანგზე განლაგება

თავდამსხმელი მარცხენა ფლანგზე განლაგდა/ სპორტსმენი პოზიციაზე განლაგდა...

წინადადების შედგენისას აუცილებელია სიტყვების აზრობრივი მნიშვნელობის გათვალისწინება. მოცემულ წინადადებაში სიტყვა განლაგება უმართებულოდაა გამოყენებული. განლაგება ნიშნავს ამა თუ იმ ადგილზე გარკვეული წესით რაიმე საგნების (ადამიანების, ნაგებობების და ა.შ.) მოთავსებას, განაწილებას. ერთი ( საგანი იქნება ეს თუ ადამიანი) ვერ განლაგდება. შესაბამისად, თუ ზემოთმოყვანილი შინაარსის გადმოცემა გვინდა, უნდა ვთქვათ: თავდამსმხელი მარცხენა ფლანგზე დაიკავებს ადგილს (დადგება)/სპორტსმენმა პოზიცია დაიკავა.

საჯარიმო მოედანი და თანდებულები

ბურთი საჯარიმო მოედანშია/ბურთი საჯარიმო მოედანში ჩააწოდა...

-ში და -ზე თანდებულების ამგვარი აღრევა დაუშვებელია. -ში თანდებული გულისხმობს შინაგან სივრცეს, სიღრმესა და შემოზღუდულ რამეს. ზე თანდებული კი ზედაპირს. ბურთი მოედანზე დაგორავს და არა მოედანში. შესაბამისად, უნდა იყოს:

ბურთი საჯარიმო მოედანზეა/ბურთი საჯარიმო მოედანზე ჩააწოდა.

შეტევა და შეტევაში

-ში თანდებულიანი სიტყვების გამოყენების დროს საკმაოდ ხშირად გვხვდება უცხოური ენიდან სიტყვასიტყვით გადმოღებული, ანუ კალკირებული ფორმები. თანამედროვე მეტყველებაში ყურს ხშირად ჭრის გამოთქმები: გაყიდვაშია, შეხებაშია, ხმარებაშია. კალკმა საფეხბურთო ტერმინოლოგიაშიც დაიმკვიდრა ადგილი და ხშირად გვესმის: „შეტევაშია“, ფეხბურთელები შეტევაში დაჯარიმდნენ და ა.შ.

ამ მცდარი ფორმების ნაცვლად უნდა იყოს: უტევს/უტევენ, შეტევაზე გადადიან, შეტევის დროს დაჯარიმდნენ.

ჯარიმის არაზუსტი გამოყენება

ფეხბურთელმა არაზუსტად გამოიყენა ჯარიმა - ეს წინადადება სინტაქსურად გაუმართავია. უნდა იყოს: ფეხბურთელმა არაზუსტად შეასრულა საჯარიმო დარტყმა.

შეუფერებელ სიტყვათშეთანხმებას ქმნის აგრეთვე ზმნა „წააწყდა“ წინადადებაში: „გუნდი პირველად წააწყდა ასეთ მსაჯობას“. ამ ზმნას „სემანტიკური ველი“ ( ანუ მოქმედების არე) შედარებით შეზღუდული აქვს. წააწყდა ნიშნავს: დაეჯახა, მოულოდნელად შეხვდა, შეეჩეხა, გადაეყარა. მოყვანილ წინადადებაში აჯობებს სხვა ზმნების გამოყენება. მაგალითად, გუნდი პირველად გახდა ასეთი მსაჯობის მოწმე.

ენობრივი ლაფსუსები

დარტყმა მოხვდა ძელს.

დარტყმა ასცდა კარს.

მოკრივემ დარტყმები დაუშინა მოწინააღმდეგეს.

ჩამოთვლილ წინადადებებში ზმნას შინაარსობრივად შეუფერებელი სახელი ( დარტყმა) უკავშირდება. ძელსა და კარს შეიძლება მოხვდეს ან ასცდეს ბურთი, საბრძოლო დაპირისპირებისას კი მეტოქეები ერთმანეთს მუშტებს უშენენ ( ურტყამენ).

სტილისტურად გაუმართავია ასევე წინადადება: დარტყმა განახორციელა. ქართული ენისთვის მეტად მორგებული და ბუნებრივია ამგვარი შინაარსის ერთი ზმნით გამოხატვა (დაარტყა).

სტილისტურად მოუხერხებელი სინტაგმაა ასევე „პირველი ადგილი გაინაღდა“, „ოქროს მედალი გაინაღდა“. ამგვარი უმართებულო შესიტყვების ნაცვლად უნდა გამოვიყენოთ შინაარსით მეტად შესაფერისი ზმნები - დაიკავა და მიიღო ( პირველი ადგილი დაიკავა. ოქროს მედალი მიიღო).

რამდენიმე ტერმინის მართლწერისთვის

დასასრულ, გთავაზობთ სწორი და არასწორი ფორმების ჩამონათვალს. მოყვანილი ტერმინები ყველაზე ხშირად გამოიყენება შეცდომით: