19.02.2021
„ხალხია ენის კანონის დამდები და არა ანბანთ
თეორეტიკა“
ილია ჭავჭავაძე
სასაუბრო ენა, ხალხური მეტყველება ხშირად განსაზღვრავს ხოლმე სალიტერატურო ნორმას. სხვადასხვა მიზეზის გამო გრამატიკულად გამართული სიტყვა ხალხურმა მეტყველებამ, შესაძლოა, „ვერ მოირგოს“. ასეთ შემთხვევაში, მიუხედავად არსებული ნორმისა, „მცდარი“ ფორმა „მყუდროდ მოკალათდება“ მეტყველებაში, მხატვრულ ან არამხატვრულ ლიტერატურაში და ადრე თუ გვიან აუცილებლად იქცევა ჯერ პარალელურ (ანუ დასაშვებ) ფორმად, მერე კი სალიტერატურო ნორმადაც. მაგალითად, სწორედ ასე მოხდა ზმნა „მინახავხარის“ შემთხვევაში (დღესდღეობით უკვეა მონიშნული პარალელურ ფორმად გრამატიკულად მცდარი, თუმცა ცოცხალ მეტყველებაში დამკვიდრებული ფორმა „მინახიხარ“).
2017 წელს „ფილოლოგის სვეტში“ გამოქვეყნებული ბლოგი -ეულ და -ურ სუფიქსიანი სიტყვების მართლწერას შეეხებოდა. შესავალ აბზაცში წერია:
„წერილობით თუ ზეპირ მეტყველებაში, სარეკლამო აბრებსა და მედიაში ხშირად გვხვდება აღმნიშვნელები „პირველადი“ და „მეორადი“. ამათგან მეორე მცდარი ფორმაა, თუმცა იმდენად დამკვიდრებული, რომ სწორ ფორმას „მეორეული“ მხოლოდ ორთოგრაფიულ ლექსიკონებსა და გრამატიკის სახელმძღვანელოებში თუ მოკრავთ თვალს“, შემდგომ კი, იმ დროს არსებული ნორმის თანახმად, მკითხველი ეცნობა (იმ დროისთვის) სწორ ფორმას:
„ქართული ენის სიტყვათწარმოების წესების თანახმად უნდა გამოვიყენოთ ე უ ლ სუფიქსი და შესაბამისად, უნდა ვთქვათ და დავწეროთ მ ე ო რ ე უ ლ ი ( მესამეული, მეოთხეული...) და არა მეორადი ( მესამადი, მეოთხადი...)“.
სახელმწიფო ენის დეპარტამენტის ექსპერტთა კომისიის სხდომაზე, რომელიც 2019 წლის 6 დეკემბერს გაიმართა, დამტკიცდა თანამედროვე ქართული სალიტერატურო ენის ნორმათა ახალი რედაქცია. მნიშვნელოვნად მიგვაჩნია იმ ცვლილებების მკითხველისთვის გაცნობა, რაც ამ რედაქციაშია აღნუსხული:
„ფორმათაგან მეორეული და მეორადი დასაშვებად იქნეს მიჩნეული ორივე თავ-თავისი ნიუანსობრივი სხვაობის გათვალისწინებით:
სამეცნიერო ტერმინოლოგიაში (ძირითადად) – მეორეული:
მეორეული მოვლენა, მეორეული დაავადება... რაიმეს ხელახალი გამოყენების ან დამატებითი ფუნქციის აღსანიშნავად – მეორადი:
მეორადი ფაკულტეტი, მეორადი ავეჯი...
საორჭოფო და ბევრისთვის გაუგებარი იყო უცხოური წარმოშობის რიცხვითი სახელებისგან ნაწარმოები რიგობითების მართლწერა. მედიასაშუალებებში მილიონისა და მილიარდის გამოყენებით ნაწარმოები რიგობითი რიცხვითი სახელების დაწერილობის სხვადასხვაგვარი ვარიანტი გვხვდება. უნდა ითქვას, რომ „უცხოური წარმოშობის რიცხვითი სახელებისაგან (მილიონი, მილიარდი...) ნაწარმოებ რიგობით რიცხვით სახელებში მილიონის და მისთ. მსაზღვრელი სახელი ფუძის სახით უნდა იყოს წარმოდგენილი“.
შესაბამისად, სწორი იქნება:
მეექვსმილიონე
მეშვიდმილიონე...
ხშირია შეცდომები რიგობით რიცხვით სახელებზე თანდებულისა და ნაწილაკის დართვისას.
რომელია სწორი - 55-ეში თუ 55-ში? 35-სთან თუ 35-ესთან?
წესის თანახმად, და კავშირიანი რიგობითი რიცხვითი სახელების არაბული ციფრებით გამოსახვისას მათ მხოლოდ ბოლოში უნდა დაერთოს -ე სუფიქსი - 55-ე, 35-ე;
იგივე პრინციპია შენარჩუნებული თანდებულის დართვის შემთხვევაშიც.
თუ რიცხვს ბოლოსართი დაერთვის, თანდებულიანი რიგობითი რიცხვითი სახელის დაწერისას რიგობითობის აღმნიშვნელი -ე სუფიქსიც უნდა დაიწეროს. შესაბამისად, სწორი იქნება:
55-ეში
35-ესთან