11.03.2016
თურქეთის კანონთან მაუწყებლობის შესახებ, ევროკავშირს არაერთი შენიშვნა ჰქონია. არსებული წნეხიდან გამომდინარე, მთავრობამ საკანონმებლო ნორმების გადახედვის პირობა დადო. თუმცა 2011 წელს მიღებული #6112 კანონი, განსაკუთრებული შემთხვევებისას, პრემიერ-მინისტრს ან მის მიერ უფლებამოსილებამინიჭებულ მინისტრს უფლებას აძლევს მედიაში გაშუქების ასაკრძალად სპეციალური ბრძანება გამოსცეს, თანაც სასამართლოს ნებართვის გარეშე. ცვლილებამ კანონში თავიდანვე გამოიწვია აზრთა სხვადასხვაობა. არასამთავრობო ორგანიზაციათა ნაწილი მიიჩნევდა, რომ ამ უფლებას მთავრობა თავის სასარგებლოდ გამოიყენებდა, თუმცა მათი აზრი გათვალისწინებული არ იქნა.
სტამბულის შემთხვევა პირველი არ არის, როდესაც ხელისუფლება მაუწყებლობის შეზღუდვის ხერხს მიმართავს. მსგავსი განკარგულება ოქტომბერში, ანკარაში მომხდარი აფეთქების დროსაც გაიცა. მოტივი იდენტური იყო: შემთხვევის ამსახველი კადრების გავრცელებას, შესაძლოა ხალხში პანიკა გამოეწვია, თუმცა მოგვიანებით აღმოჩნდა, რომ მთავრობამ მედიას მომხდარზე გამოძიების მიმდინარეობის შესახებ ინფორმაციის გაშუქებაც აუკრძალა.
მანამდე, ანკარის მოვლენებიდან სამი თვით ადრე, სირიის საზღვართან მდებარე ქალაქში მომხდარი აფეთქების შემდეგ, თურქეთის მთავრობამ ტვიტერი დაბლოკა.
სტამბოლელი ჟურნალისტები ამბობენ, რომ ბოლო პერიოდში მსგავსი შემთხვევები გახშირდა. გადაწყვეტილებას მთავრობა განსაკუთრებით, პოლიტიკური და კორუფციული სკანდალების შემდეგ იღებს. თურქული გაზეთის, “ჰურაიეთის” ცნობით, 2010-2014 წლებში ხელისუფლებამ, დაახლოებით, 150 მსგავსი ბრძანება გამოსცა.
სანამ მედიის წარმომადგენლები ხელისუფლების გადაწყვეტილებას აპროტესტებდნენ, სამართლებრივი ორდერის თანახმად, შეზრუდვა ახალი ამბების გადაცემასთან ერთად, სოციალურ მედიაზეც გავრცელდა. “ტელეგრაფისა” და “CNN-ის” ჟურნალისტების ინფორმაციით, აკრძალვა მხოლოდ ფოტოებს შეეხებოდა. “მედიაჩექერს” სტამბოლელმა ჟურნალისტმა აცნობა, რომ მაუწყებლების დიდმა ნაწილმა მომხდარის გაშუქება განაგრძო, თუმცა შემთხვევის ადგილიდან სტუდიაში გადაინაცვლა. აქვე აღსანიშნავია, რომ ბევრმა ჟურნალისტმა, მათ შორის, საერთაშორისო რეპორტიორებმა, მთავრობის აკრძალვა არაფრად ჩააგდეს. უმეტესობა ინფორმაციას ტვიტერის საშუალებით გადასცემდა. შესაბამისად, კანონის დარღვევისათვის რომელიმე ადგილობრივ მაუწყებელს კანონით დაკისრებული ჯარიმა არ მიუღია.
სოციალურ ქსელებში მოსახლეობის პროტესტიც გამოჩნდა. ირონიულად იწერებოდა, რომ მაუწყებლები ლურჯი მეჩეთის ნაცვლად, ეთერში დერვიშების ცეკვას უჩვენებდნენ, ზოგი ხუმრობდა, რომ მთავრობის ორდერი უფრო მალე გაიცა, ვიდრე სასწრაფო დახმარების მანქანებმა მიაღწიეს შემთხვევის ადგილზე.
თურქულმა სატირულმა გამოცემა “პინგვინმა” ტვიტერზე ნახატი განათავსა, სადაც აფეთქების შედეგად გარდაცვლილები ღრუბლებში საკუთარ სიკვდილზე მსჯელობენ. ერთი მათგანი მეორეს ეკითხება:
“რატომ მოვკვდით, ძმაო?”
“არ ვიცი, შენ?”
“არ ვიცი, მედიას გაშუქება აკრძალული აქვს. ვერაფერს გეტყვი”.
მედიის საქმიანობის შეზღუდვას, გამოხატვის თავისუფლების საკითხებზე მომუშავე საერთაშორისო ორგანიზაცია, “Article 19-იც” გამოეხმაურა. მის მიერ გავრცელებულ განცხადებაში აღნიშნულია, რომ თურქეთის მთავრობამ ხელი უნდა შეუწყოს გამოხატვის თავისუფლებას, საერთაშორისო კანონმდებლობა კი მედიას მსგავს სიტუაციებში გაშუქების უფლებას აძლევს. ორგანიზაციის გავრცელებულ განცხადებაში გამოთქმულია ეჭვი იმის თაობაზე, თუ როგორ შეიძლება, მსგავსი საკითხის გაშუქებამ, სახელმწიფო უსაფრთხოებას შეუქმნას საფრთხე.
სპეციალისტები მიიჩნევენ, რომ მედიის შეზღუდვა სახელმწიფოს საშუალებას აძლევს, აკონტროლოს მხარდამჭერები მედიაში და ის ჟურნალისტები, რომლებიც მის მითითებას არ მიჰყვებიან. ჟურნალისტს, რომელიც არ დაემორჩილება ბრძანებას და აკრძალვის მიუხედავად თემას მაინც გააშუქებს, შესაძლოა, სამ წლამდე პატიმრობა დაემუქროს.
საერთაშორისო გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ ჯარიმა თუ მაუწყებლობის შეზღუდვა მსგავს შემთხვევებში წინმსწრებად არასოდეს ხდება. მედიას თავისუფლად აქვს საშუალება, განსაკუთრებული საზოგადოებრივი ინტერესის მქონე საქმეები გააშუქოს. ასე იყო 2015 წლის 13 ნოემბრის პარიზისა და აპრილში მომხდარი ბოსტონის ტერაქტის დროსაც. შემთხვევის ადგილის პირდაპირ ეთერში გაშუქება არ შეწყვეტილა 11 სექტემბრის ტერაქტის დროსაც.
საერთაშორისო ორგანიზაციები მიიჩნევენ, რომ თურქეთის მთავრობის მიერ, 2011 წელს მიღებული რეგულაცია ქმნის საფრთხეს, დასაჯონ ჟურნალისტები მაშინაც, როცა ისინი პოლტიკურ ან კორუფციულ საქმეებსა და სკანდალს გააშუქებენ.
