19.03.2016
ხელისუფლების გადაწყვეტილებამ ადგილობრივი და საერთაშორისო პროტესტი გამოიწვია. ლიბერალურმა მედიაგამოცემებმა მკაცრად გააკრიტიკეს მთავრობა. მაგალითად, „ნიუსვიკის“ ადგილობრივი გამოცემის პირველ გვერდზე სახელწიფო გერბთან ერთად, წარწერა „პოლონეთის გაუპატიურება“ გამოჩნდა. მასობრივი საპროტესტო გამოსვლები იყო იანვრის შუა რიცხვებშიც.
პოლონეთის მთავრობის გადაწყვეტილებას ევროპელი და ადგილობრივი მედიაექსპერტების შეშფოთება მოჰყვა. საკითხზე დასავლურმა მედიაც აქტიურად წერს და ხაზს უსვამს, რომ ცენტრალურ და აღმოსავლეთ ევროპაში მედიისა და პოლიტიკის ურთიერთობა არასოდეს ყოფილა მარტივი და საზოგადოებრივი მაუწყებლის პოლიტიზაცია აქაური ხელისუფლებების ერთ-ერთი მთავარი მიზანია. „ფრანც პრესი“ აღნიშნავს, რომ პოლონეთში, 1989 წლიდან 2015 წლამდე ყველა მოქმედ მთავრობას აბრალებდნენ საზოგადოებრივი მაუწყებლის გამოყენებას პოლიტიკური პროპაგანდისათვის, თუმცა ბოლო მთავრობის შემთხვევაში, ლუსტრირება ძალიან სწრაფად მოხდა.
კონტროლის ახალი მოდელი ეწინააღმდეგება ევროკავშირისა და ევროპის საბჭოს ხედვასა დაა ევროპის მაუწყებელთა გაერთიანების პრინციპებს, რომლის ამოსავალი წერტილი საზოგადოებრივი მედიის თავისუფლება და მისი პოლიტიკური დამოუკდებლობაა. მაუწყებელთა გაერთიანებამ პოლონეთში მიმდინარე მოვლენებზე განცხადებაც გაავრცელა და ხელისუფლებას კეთილგონიერებისაკენ მოუწოდა.
მთავრობის განსაკუთრებული გაღიზიანება, გერმანული მედიისა და არასამთავრობო სექტორის მხრიდან კრიტიკას მოჰყვა. აქცენტი „რეპორტიორი საზღვრებს გარეშეს“ დირექტორის, გიუნტერ ოტინგერის ინტერვიუზე კეთდებოდა, რომელიც მან „ფრანკფურტერ ალგემაინე ზონგატსცაიტუნგს“ მისცა და სადაც ოტინგერმა 2015 წელს, მედიის თავისუფლების კუთხით, პოლონეთის მეთვრამეტე ადგილს (ბრიტანეთის, ამერიკისა და საფრანგეთის გვერდით) გაუსვა ხაზი, გამოთქვა ვარაუდი, რომ შესაძლოა, ახალმა კანონმა არამხოლოდ მედიის მუშაობა, არამედ, სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლებაც შეზღუდოს და დაამატა, რომ ევროკავშირმა ქვეყანაში მიმდინარე პროცესების მონიტორინგი უნდა დაიწყოს.
ინიციატივა პოლონეთში მიმდინარე მოვლენების მეთვალყურეობისა და ზედამხედველობის შესახებ ევროპარლამენტმა, 2016 წლის 19 იანვარს, ევროსაბჭოსთან ერთად წარადგინა. ეს მაშინ, როდესაც მედიის ახალი კანონის შესახებ ევროკავშირის ლიდერებმა პოლონეთის მთავრობასთან შეხვედრა დანიშნეს. მსჯელობისას განსაკუთრებული აქცენტი კანონის იმ ნაწილზე გაკეთდა, რომელიც მედიისა და კონსტიტუციის ურთიერთქმედებას ეხება, თუმცა უახლესი ინფორმაციით, იდეური თანხვედრა პოლონეთის ლიდერებსა და ევროპარლამენტის წევრებს შორის არ მიღწეულა.
19 იანვრის მოსმენა პირველი შემთხვევა იყო, როდესაც 2014 წელს, ლისაბონში მიღებული სამართლებრივი ჩარჩოხელშეკრულება იქნა გამოყენებული (Article 7 TEU Procedure). აღნიშნული რეგულაციია ევროკავშირს აძლევს საშუალებას, მოლაპრაკების პროცესში შევიდეს წევრ სახელმწიფოსთან და მოახდინოს იმ სისტემური საფრთხეების პრევენცირება, რომლებიც, შესაძლოა, ევროპულ სამართალს ემუქრებოდეს. კანონის თანახმად, მეშვიდე მუხლის ამოქმედება იმ შემთხვევაშია დასაშვები, როდესაც „არსებობს თვალნათელი საფრთხე და რისკი სერიოზული გადაცდომებისა“. საკანონმდებლო ნორმა სანქცირების მექანიზმს იმ შემთხვევაში ითვალისწინებს, თუ „ევროკავშირის წევრი სახელმწიფოს მხრიდან სერიოზულ გადაცდომას ექნება ადგილი.“
მიუხედავად ევროპარლამენტში მიმდინარე განხილვებისა, პოლონეთის ხელისუფლება აცხადებს, რომ საზოგადოებრივი მედიის სრული გარდაქმნა აქვს მიზნად და ცვლილება, რომელმაც საერთაშორისო საზოგადოების აღშფოთება გამოიწვია, მხოლოდ დროებითი ნორმაა.
პოლონეთის კულტურისა და ეროვნული მემკვიდრეობის მინისტრი ამბობს, რომ ახალი კანონი საზოგადოებრივ მაუწყებელსა და პოლონეთის პრესის სააგენტოს კომერციული ორგანიზაციიდან „ეროვნულ კულტურულ ინსტიტუციად“ გარდაქმნის, რომელსაც „სტაბილური ფინანსური შემოსავლებისა და განვითარების შესაძლებლობა“ ექნება. მმართველი პარტიის ოფიციალური განცხადების თანახმად, ახალი რეფორმას რამდენიმე მიზანი აქვს. მათ შორის, არის ახალი ინსტიტუციის, ეროვნული მედიასაბჭოს შექმნა, რომელიც პოლონეთის საზოგადოებრივ მედიას, TVP-სა (პოლონეთის მაუწყებელს) და PR-ს (პოლონეთის რადიოს) გააკონტროლებს. მისი წევრების შერჩევა იმავე სისტემით მოხდება, როგორც ამჟამად მოქმედი ეროვნული მაუწყებლობის ბორდისა: პრეზიდენტი ორ კანდიდატს წარადგენს, ორ კანდიტატს - პოლონეთის პარლამენტის სეიმი (ქვედა პალატა) და ორსაც სენატი (ზედა პალატა).
ამასთან მთავრობა გეგმავს, საზოგადოებრივი მაუწყებლის დაფინანსების ახალი მოდელის შემოღებას. გეგმის მიხედვით, დამატებითი თანხები კერძო მაუწყებლიდანაც წამოვა, რადგან იგეგმება სამაუწყებლო ლიცენზიის მოსაკრებლის ე.წ. აუდიოვიზუალური გადასახადით შეცვლა, თუმცა ჯერჯერობით, არ არის დადგენილი, თუ რა სახე ექნება ცვლილებას.
გეგმის მიხედვით, მთავარი ცვლილება მაინც მაუწყებლის ბორდს შეეხება. მთავრობაში ამბობენ, რომ საბჭოს აღარ ექნება გავლენა მედიაზე, თუმცა იქნება პასუხისმგებელი, დაიცვას გამოხატვის თავისუფლება.
ამ ეტაპისათვის საკანონმდებლო ინიციატივის ზუსტი დეტალები უცნობია და მედიის ახალი კანონი საჯარო კონსულტაციებზე არ გაუტანიათ. თუმცა, არსებული ინფორმაციიდან იკვეთება, რომ ახალი ინსტიტუცია და საკანონმდებლო ჩარჩო მნიშვნელოვნად ზღუდავს სამაუწყებლო ჩარჩოს და ხდება მისი ძველი, არადემოკრატიული მექანიზმით ჩანაცვლება, რაც პირდაპირ სამთავრობო კონტროლს გულისხმობს.
პოლონეთში ამბობენ, რომ პარტია „სამართლიანობის“ ერთ-ერთი მიზანი პოლონეთის უფრო მეტად ნაციონალიზაციაა. ვარაუდის საფუძველს მთავრობის განცხადებებიც იძლევა, სადაც მისი წევრები აღნიშნავენ, რომ პოლონური მედია „უფრო მეტად პოლონური“ უნდა იყოს. ასევე იგეგმება, შეიცვალოს კერძო მაუწყებლობის მფლობელობის სქემაც, თუმცა ფაქტია, რომ ამ ცვლილების მიღება ევროკავშირის სამართალზე გადაბიჯების გარეშე შეუძლებელია.
მაუწყებლობის შესახებ კანონის მოდიფიცირებასთან ერთად, პოლონეთის მთავრობამ უკვე დააანონსა გეგმები ზედამხედველობით კანონთან დაკავშირებით, რომელიც ნებას იძლევა, ფართოდ იქნას წვდომა გაცემული მონაცემთა ციფრულ ბაზაზე, რაც აძლიერებს ტელეკომუნიკაციებისა და ინტერნეტის კონტროლის პოლიტიკას.
„ცოტა ხანში პოლონეთის საზოგადოებრივი მაუწყებელი გახდება უფრო სკეპტიკური ევროკავშირისადმი და მეტად ლოიალური ადგილობრივ პოლიტიკური ავტორიტეტების მიმართ,“ ასე ასეთ შეფასებას აძლევენ ევროპელი მედიაექსპერტები პოლონეთში მიმდინარე მოვლენებს. თუმცა, როგორც ჩანს, პოლონეთში ამ ცვლილებასთან შეგუებას მოსახლეობის ნაწილი არ გეგმავს. რეიტინგების მთვლელი ადგილობრივი კომპანიის WM-ის თმქით, მხოლოდ იანვარში, საზოგადოებრივმა მედიამ მაყურებელთა და მსმენელთა 10% დაკარგა.
