ხშირად მედია ფემიციდს აღწერს, როგორც იზოლირებულ მოვლენას და არა გენდერული დისკრიმინაციის სისტემის ნაწილს. ფემიციდის გაშუქებისას ჟურნალისტები ყურადღებას ამახვილებენ უფრო დამნაშავეზე, ვიდრე მსხვერპლზე, თითქოს ამართლებენ იმ კაცების საქციელს, რომლებსაც არ შეუძლიათ ბრაზის შეკავება და იმავდროულად ქალებს აღწერენ, თითქოს მათ გამოიწვიეს პარტნიორების გაღიზიანება და რისხვა შეუსაბამო გარეგნობითა და საქციელით (ღალატი, დაუმორჩილებლობა).

რატომ არის პრობლემური ფემიციდის ამგვარი გაშუქება და რატომ მოეთხოვება მედიას მაღალი გენდერული მგრძნობელობა, - გთავაზობთ თიკო ცომაიას მიერ მომზადებულ გზამკვლევს ჟურნალისტებისთვის.

ფემიციდი რთული საკითხია, რომელიც ბევრ ქვეყანაში ზოგადად მკვლელობისგან გამიჯნული არ არის. სირთულეები, რომლებიც ფემიციდის თემას უკავშირდება, მოიცავს არასრულ მონაცემთა ბაზას და ანგარიშგებას, გამჭვირვალობისა და დატრენინგებული რეპორტიორების ნაკლებობას, რისი შედეგიცაა არასრული ან პირიქით, გაზვიადებული, სენსაციური გაშუქება. ამგვარი რეპორტინგი კი იწვევს საზოგადოებაში შიშებისა და სტერეოტიპების გამყარებას.

მონაცემებზე ხელმიუწვდომლობა და გაშუქების ნაკლებობა პირდაპირ კავშირშია იმასთან თუ რამდენადაა დაცული მსხვერპლებისა და საზოგადოების საჭიროებები. ამას გარდა, გასათვალისწინებელია, რომ არსებობს ფემიციდის ისეთი ნაირსახეობები, როგორიცაა სელექციური აბორტი და ღირსების მკვლელობები. ეს ფენომენები კულტურულ - სპეციფიკურია და რთული შესაფასებელია, რადგან ამ საკითხების შესახებ საზოგადოების ინფორმირებულობა დაბალია.

კვლევის თანახმად, მედიის ჩარჩო სამ ძირითად კომპონენტზეა შექმნილი: წყარო, ენა და კონტექსტი.

წყარო: დადგენილია, რომ დანაშაულის შესახებ ახალ ამბებში, ყველაზე ხშირად პირველადი წყარო სამართალდამცავი ორგანოები არიან, რის გამოც სწორედ ისინი განსაზღვრავენ მედიის ძირითად ჩარჩოს (Chermak, 1995; Erickson, 1989;Fishman, 1981; Surette, 2007). მნიშვნელოვანია, რომ სხვა პროფესიების მქონე ადამიანების ციტირებაც ხდებოდეს, რომ ფემიციდი წარმოჩინდეს, როგორც სოციალური პრობლემა.

ენა: სიტყვების შერჩევა გავლენას ახდენს საზოგადოების მიერ მოვლენების აღქმასა და ინტერპრეტირებაზე (Bullock and Cubert, 2002; Gillespie et al., 2013). მნიშვნელოვანია ფემიციდის ტაბუს დამსხვრევა. მისი მნიშვნელობის ახსნა. თავად სიტყვა ფემიციდის გამოყენება, განსაკუთრებით, მედია დისკურსში ისეთი ტერმინების ჩანაცვლება, როგორიცაა “სიყვარულის დანაშაული”, “აღტაცების დანაშაული” ან “ეჭვიანობის ნიადაგზე ჩადენილი დანაშაული”.

კონტექსტი: სოციალურ პრობლემების ახსნა მნიშვნელოვანია, როგორც ინდივიდუალურ, ასევე სოციალურ დონეზე. ინდივიდუალურ დონეზე პრობლემის აღწერისას ადამიანები საკუთარი გამოცდილებას სხვებთან მიმართებაში იაზრებენ, რაც მათ გადაწყვეტილების მიღებასა და მოქმედებაში ეხმარებათ(Kelly, 1988). საზოგადოებრივ დონეზე, პრობლემის აღწერა არის პირველი ნაბიჯი საზოგადოებრივი რესურსების მობილიზებისა და პოლიტიკის შემუშავებისკენ(Mehrotra, 1999).

მედიის მიერ ძალადობის გაშუქება ეხმარება საზოგადოებას მიიღოს ინფორმირებული გადაწყვეტილებები, აყალიბებს საზოგადოებრივ აზრს და ხელს უწყობს თემის მობილიზებას.

ხშირად მედია ფემიციდს აღწერს, როგორც იზოლირებულ მოვლენას და არა გენდერული დისკრიმინაციის სისტემის ნაწილს. ფემიციდის გაშუქებისას გამოყენებული ენა და გამოვლენილი დეტალები ხშირად აღწერენ სისატიკეს და მსხვერპლს ადანაშაულებენ, რითაც ამყარებენ აზრს, რომ ასეთი მკველობები ერთეული, იზოლირებული შემთხვევებია. უფრო მეტ ყურადღებას დამნაშავეზე ამახვილებენ მსხვერპლთან შედარებით. ხშირად დამნაშავის მიმართ სიმპატიასაც კი გამოხატავენ. ხშირად ამართლებენ იმ მამაკაცების საქციელს რომლებსაც არ შეუძლიათ შეიკავონ ძალადობა და ბრაზი, იმავდროულად ქალებს აღწერენ, თითქოს მათ გამოიწვიეთავის პარტნიორების გაღიზიანება და რისხვა შეუსაბამო გარეგნობითა და საქციელით (ღალატი, დაუმორჩილებლობა).

მართალია, ფემიციდის შემთხვევების გაშუქებით საზოგადოება პრობლემას აცნობიერებს, თუმცა მთავარია არა მხოლოდ შემთხვევებს გაშუქების სიხშირე არამედ შემთხვევების სიღრმისეული და ხარისხიანი გაშუქება. ამა თუ იმ საკითხზე რეპორტინგის მიზანი არის მოქალაქეების ინფორმირება იმგვარად, რომ მათ ინფორმირებული გადაწყვეტილებები მიიღონ. ჟურნალისტებმა თავის რეპორტაჟებში საზოგადოება საჭირო ინფორმაციითაც უნდა უზრუნველყონ, მაგალითად ძალადობის გამაფრთხილებელი ნიშნების შესახებ, რომ მათ ამოიცნონ ძალადობა და ხელი შეუშალონ ძალადობრივი ქცევის განმეორებას.

ფემიციდის გაშუქება რთულია ჟურნალისტური კარიერის ნებისმიერ ეტაპზე. მსხვერპლის ოჯახი, მეგობრები და კოლეგები რთულ ფსიქოლოგიურ მდგომარეობაში იმყოფებიან, ამიტომ ინფორმაციის მიღებისა და დამუშავების პროცესი უნდა იყოს პროფესიული და სენსიტიური.

• ქალთა მკვლელობების თემაზე მომზადებულ მასალებში სიტყვა ფემიციდის მოხსენება არ უნდა იყოს გადაჭარბებული და სენსაციური, რაც გაზრდის შიშს და გენდერულ სტერეოტიპებს საზოგადოებაში.
• ფემიციდის საქმე არ უნდა იქნეს განხილული როგორც იზოლირებული, განსაკუთრებული მოვლენა, არამედ როგორც სოციალური პრობლემა.
• გამოყენებული ენა და დეტალები არ უნდა ადანაშაულებდეს დაზარალებულს.
• სიტყვები და გამოთქმები სწორად უნდა შეირჩეს. ისეთი გამოთქმები, როგორიცაა: "სიყვარულის გამო ჩადენილი დანაშაული", "ვნების გამო ჩადენილი დანაშაული" ან "ეჭვიანობის გამო ჩადენილი დანაშაული" არის საზოგადოების შეცდომაში შემყვანი და არ უნდა გამოვიყენოთ;
• დაუშვებელია დამნაშავეების ქცევის გამართლება. ქალები არ უნდა იყვნენ წარმოჩენილი ისე, თითქოს მათ პროვოცირება მოახდინეს და გამოიწვიეს მამაკაცის რისხვა;
• ამბავმა უნდა შეაფასოს ინციდენტი სიფრთხილით, მგრძნობელობითა და ტაქტით. მასალა ხელს უნდა უწყობდეს პრობლემის გააზრებას;
• საჭიროა ხარისხიანი და სიღრმისეული გაშუქება;
• მნიშვნელოვანია ძალადობის შესახებ გამაფრთხილებელი ნიშნების შესახებ ინფორმაციის მიწოდება;
• ჟურნალისტებმა ყოველი ინციდენტი გამჭვირვალედ უნდა გადაამოწმონ. შემთხვევაში უნდა შეისწავლონ კონკრეტული კატეგორიის (დამნაშავე / დაზარალებულის ასაკი, იარაღის მფლობელობა, ფსიქიკური მდგომარეობა, სოციალური მდგომარეობა და სხვა) დანაშაულის დეტალური მონაცემები;
• გაშუქება უნდა ითვალისწინებდეს საზოგადოების კულტურულ სპეციფიკას: განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს ყველაზე დაუცველ და ნაკლებად დაცულ ჯგუფებს (ეთნიკური უმცირესობები, დევნილები, მიგრანტები);
• ახალი მედიის რეალობა ჟურნალისტებისგან მოითხოვს ინოვაციური ტექნოლოგიური ხერხების ცოდნას, რომ ამბავი იყოს ადვილად გასაგები და გავრცელებადი. ჟურნალისტმა კარგად უნდა იცოდეს ისეთი ხერხები, როგორიცაა ქრაუდსორსინგი, მონაცემთა შეგროვება და ანალიზი, სოციალური ქსელებისა და სხვა ინტერაქციული პლატფორმების გამოყენება;
• ფემიციდის გაშუქების გასაუმჯობესებლად მნიშვნელოვანია სხვადასხვა ქვეყნების საუკეთესო პრაქტიკების გაცნობაც. 

წითელა ბოლო წლებში შემთხვევების გახშირების გამო მედიის ფოკუსში მოხვდა: ჩვილის სიკვდილი ბერლინში 2015 წელს; წითელას გავრცელება დიდ ბრიტანეთში ერთ-ერთ ყველაზე დიდ მუსიკალურ ფესტივალზე; კალიფორნიაში ერთი ადამიანის მიერ 150- ამდე ადამიანის დაინფიცირების შემთხვევა - ის თემებია, რომლებიც საერთაშორისო მედიის ჰედლაინებში მოხვდა.

აღსანიშნავია, რომ წითელას შემთხვევების გახშირება ვაქცინაციასთან დაკავშირებულ წინააღმდეგობრივი ინფორმაციის გავრცელებასა და ვაქცინაციის რიცხვის შემცირებას დაუკავშირდა. კვლევის შედეგად დადგინდა, რომ მედია ისე აშუქებდა საკითხს, რომ საზოგადოებას უტოვებდა ცრუ ბალანსის შეგრძნებას - თითქოს ვაქცინაციის მომხრე და საწინააღმდეგო არგუმენტები თანაბარზომიერი იყო. აღმოჩნდა, რომ მედიამ ინდივიდუალური შემთხვევები უფრო გააშუქა (მაგალითად, ამბავი იმის შესახებ ცრიან თუ არა ცნობილი ადამიანები საკუთარ შვილებს). სამწუხაროდ, ცრუ ინფორმაცია, როგორც ექიმებზე, ისე პაციენტებზე მოქმედებს, რადგან მარტივ ენაზე გადმოცემული სიმართლე (სამეცნიერო მტკიცებულება) ხშირად ხელმისაწვდომი არ არის ან არ არსებობს.

ექსპერტები შეშფოთებას გამოთქვამდნენ იმის გამო, რომ ბევრი მშობელი არ ცრიდა ბავშვებს წითელას საწინააღმდეგო ვაქცინით. ვაქცინაციის საწინააღმდეგო მოძრაობა განსაკუთრებით 1998 წელს ერთი სამეცნიერო ნაშრომის გამოქვეყნების შემდეგ გაძლიერდა, რომელიც მიუთითებდა წითელას აცრასა და აუტიზმს შორის კავშირზე. მიუხედავად იმისა, რომ მოგვიანებით ეს სტატია ჟურნალმა უარყო და წითელას აცრასა და აუტიზმს შორის კავშირი მრავალგზის მეცნიერულად გაბათილდა, მაინც, ერთხელ დათესილი შიშის გაქარწყლება სრულად ვერ მოხერხდა.

მდგომარეობა მართლაც ყურადსაღებია, რადგან მონაცემები გვიჩვენებს, რომ ევროპაში 2018 წლის პირველ ექვს თვეში, 2017 წელთან შედარებით, 41 000-ით მეტი წითელას შემთხვევა დაფიქსირდა. ასევე მოიმატა იმ ბავშვების რაოდენობამ, რომლებიც არ დაექვემდებარნენ არასამედიცინო მიზეზებით ვაქცინაციას.

საგულისხმოა, რომ წითელას საწინააღმდეგო ვაქცინაციის თემით რუსული პროპაგანდის მანქანა დაინტერესდა. დადგინდა, რომ რუსული ტროლები, რომლებიც ამერიკის არჩევნებში ჩაერივნენ, ტვიტერის მეშვეობით ავრცელებდნენ წითელასთან დაკავშირებულ ინფორმაციას, - როგორც წითელას ვაქცინაციის მომხრე, ისე საწინააღმდეგო განცხადებებს, რის გამოც შეიქმნა ე. წ ცრუ ბალანსი, თითქოს ეს დისკუსია, რომ საკითხი წინააღმდეგობრივია, რეალურია და მას საფუძველი აქვს. ამბივალენტურობამ შეარყია ვაქცინაციის მიმართ ნდობა და რწმენა.

წითელასთან დაკავშირებულმა ტვიტებმა მეცნიერების ყურადღება იმიტომაც მიიპყრო, რომ ეს ტვიტები 22 ჯერ უფრო ხშირად ვრცელდებოდა იმასთან შედარებით, ვიდრე ტვიტერის მომხმარებელი საშუალოდ აქვეყნებს. ტვიტერმა ზომები მიიღო ამ მავნე ინფორმაციისგან ქსელის გასაწმენდად: 650 ფეიკ ანგარიში გააუქმეს, რომლებიც დაკავშირებული იყო რუსეთთან და ირანთან.

წითელას თემის გაშუქება უცხო არც ქართული მედიისთვისაა. მედიამონიტორინგი ძალიან საინტერესო შედეგებს აჩვენებს. გასულ, 2017 წელს, ქართულ მედიაში, წითელას ეპიდემიის შესახებ მომზადებული მასალების უმეტესობა შეიცავდა მხოლოდ სტატისტიკურ მონაცემებს წითელას შემთხვევების შესახებ. ძირითადი აზრი იყო ის, რომ წითელას შემთხვევები მატულობს. იქმნებოდა შთაბეჭდილება, რომ საქართველო შესულია წითელას გავრცელების მხრივ საშიშ ქვეყანათა რიცხვში, ეს მონაცემები ავტორიტეტულ წყაროებზე დაყრდნობით ვრცელდებოდა (ჯანმრთელობის დაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია, ბიბისი, საქართველოს დაავადებათა კონტროლისა და საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის ცენტრი).

მასალების 30% მხოლოდ სახელმწიფო პიარკამპანის აშუქებდა. ყურადღებას ამახვილებდნენ დაავადებათა კონტროლის ცენტრის მიერ ინიცირებულ ღონისძიებებზე უფასო სკრინინგისა და აცრების შესახებ. მასალების უმრავლესობა იყო მოკლე განცხადების ტიპის, ყველა შემთხვევაში ინფორმაციას ავრცელებენ დაავადებათა კონტროლის ცენტრის ხელმძღვანელი პირები ან სხვა ავტორიტეტული პირები, სხვა წყაროები პრაქტიკულად არ გვხვდებიან. რასაც ეს პირები აცხადებდნენ, შეეხებოდა მოსახლოების ინფორმირებას, რომ ადგილი აქვს წითელას ეპიდემიას, რომ ის საშიშია, მოაქვს სიკვდილი და გამოსავალია აცრა. დეტალები, ადამიანური ისტორია, როგორ, სად და როელი ვაქცინით უნდა ავცრათ, არა მოლოდინები ჰქონდეს, რა შედეგები დადგება, ამგვარი ინფორმაცია არსად გვხვდება.

იყო შემთხვევებიც, როცა მედია მითების გავრცელებას უწყობდა ხელს. მაგალითად, “ასავალ- დასავალში” წითელას ეპიდემია მიგრანტების თემას დაუკავშირეს: “ვინ მოგვცემს იმის გარანტიას, რომ საქართველოში ერაყიდან, სირიიდან თუ ინდოეთ-პაკისტანიდან შემოსული მიგრანტები რაღაც სპეციფიკურ ვირუსს ან დაავადებას არ შემოიტანენ?! ანუ ჩვენს ქუჩებში დადიან მიგრანტები, რომლებიც, შეიძლება ბიოლოგიური ბომბები იყვნენ! “ მეორე თემა, რომელიც ასავალ დასავალს “ადარდებს”, ეს წითელას გამო ქართული არმიის ჯანმრთელობა და უსაფრთხოებაა.

დაავადებათა კონტროლის ცენტრის კრიზისის კომუნიკატორი ბარბარა რეინოლდსი ჟურნალისტებს კრიზისული ჯანმრთელობის თემების გაშუქებისას ჟურნალისტებს მოუწოდებს ნაკლებად საშიში ინფორმაციის გავრცელებისკენ და სთავაზობს შემდეგი ტიპის სქემას:



ამ სქემის მიხედვით, ქართულმა მედიამ გასულ წელს წითელას აფეთქების თემა დამაკმაყოფილებლად გააშუქა, რადგან უმეტეს შემთხვევებში ეს იყო “ნაკლებად საშიში” გააშუქება, თუმცა პროფესიულ გაშუქებაზე ლაპარაკი არ არის.

თუმცა, კრიზისული პერიოდის გავლის შემდეგ, მედიამ ყოველდღიურ რეჟიმში უნდა გააშუქოს ჯანმრთელობის საკითხები. ჯანმრთელობის თემების სიღრმისეული რეპორტინგი მოითხოვს ინფორმაციის გავრცელებას მრავალფეროვან კომპეტენტურ წყაროებზე, გადამოწმებულ და ზუსტ ინფორმაციას, მარტივად და გასაგებ ენაზე მოთხრობილ ამბავს, რომლის მიხედვითაც ადამიანს შეეძლება ინფორმირებული არჩევანის გაკეთება.

ავტორტეტული ორგანიზაციები სხვადასხვა ზომებს მიმართავენ ვაქცინაციის საწინააღმდეგო მოძრაობის წინააღმდეგ: მაგალითად, ევროპის დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრმა გამოაქვეყნა ტექნიკური ანგარიში წითელას აცრასთან დაკავშირებული მითების გასაქარწყლებლად.

ერთ-ერთი გამოსავალი კი ფაქტებზე დაფუძნებული ვიზუალიზაციის - ინფოგრაფიკის გავრცელებაა, სადაც ნათლად, მარტივად და მკაფიოდ იქნება გამოსახული ფაქტები და მტკიცებულება. ასეთი ინფოგრაფიკის წაკითხვის შემდეგ ადამიანს ექნება შესაძლებლობა სწორი გადაწყვეტილება მიიღოს. მაგალითად, ჰარდინგ ცენტრის რისკების წიგნიერების ინფოგრაფიკა, ნათლად აჩვენებს რაშია საქმე. ამ ინფოგრაფიკაზე რიცხვები აბსოლუტურ რაოდენობებშია გამოსახული, წყარო სახელდებული და ავტორიტეტულია, მოწოდებულია როგორც სარგებელის, ისე ზიანის შესახებ ინფორმაცია, ერთმანეთს დარდება ორი ჯგუფი - მათ ვინც ჩაიტარა ვაქცინაცია და ვინც არა.



თანამედროვე ჟურნალისტს უნდა შეეძლოს ამ ინფოგრაფიკის მსგავსი ინფორმაციის მომზადება, რისთვისაც მას ესაჭიროება არა მხოლოდ საკითხის სიღრმისეული ცოდნა, არამედ, ის ასევე უნდა ფლობდეს ამბის ეფექტურად თხრობის ტექნიკას.