ტიკ-ტოკზე ჩემი არასრულწლოვანი ბიძაშვილის გამო დავრეგისტრირდი. მაინტერესებდა, რას აქვეყნებდა, მინდოდა, ციფრულ სამყაროში უსაფრთხოდ ყოფილიყო და ამ პროცესზე კონტროლი მქონოდა. მართალია, ტიკტოკერი ვერ გავხდი, მაგრამ ამ პლატფორმის დიდ გულშემატკივრად ჩამოვყალიბდი.

ამ წერილში ვეცდები, ავხსნა, რატომ ვგულშემატკივრობ ტიკ-ტოკს, რომელსაც ფეისბუქზე შეყვარებული ქართული საზოგადოება დიდად არც აღიარებს და ქედმაღლურადაც უყურებს. ეს დასკვნა მხოლოდ ჩემი ვარაუდი რომ არ გეგონოთ, სტატისტიკასაც მოვიშველიებ, რომლის თანახმადაც, 2022 წელსაც საქართველოში ყველაზე პოპულარული სოციალური ქსელი კვლავ ფეისბუქია.

არადა:

ტიკ-ტოკი არის ყველაზე ეფექტური საშუალება, მოკლე დროში შენთვის საჭირო და საინტერესო ინფორმაცია მიიღო. ამ წერილის წერისას სპეციალურად გადავხედე იმ ვიდეოებს, რომლებსაც ვინახავ და დროდადრო ვუბრუნდები — რა შინაარსი აქვთ მათ — ძირითადად სახის მოვლის რუტინის და გემრიელი და ჯანსაღი რეცეპტების შესახებ ვიდეოებია. მე პირადად მართლა ტიკ-ტოკის დახმარებით გავიაზრე, რომ ჯანსაღი კვება გემრიელ და ნოყიერ კვებას გულისხმობს და არა კალორიების უგემურად მიღებას.

ჩემთვის ტიკ-ტოკი გაცილებით თანასწორი სოციალური ქსელია, ვიდრე — ყველა დანარჩენი, თუმცა ეს შედარება განსაკუთრებით ეხება ინსტაგრამს. ინსტაგრამი მაღალი ხარისხის ვიზუალური შინაარსის წარმოების მოთხოვნას აწესებს, ეს მაღალი ხარისხი მხოლოდ ტექნიკურ პერფექციონიზმს არ გულისხმობს, პირიქით, ძვირადღირებულ კამერასთან ერთად, ძვირადღირებული ცხოვრებაც და მისი გაშუქება მოგეთხოვება, სწორედ ეს ფასი აქვს ინსტაგრამზე პოპულარობას, რაც ადამიანების უმეტესობას არ ხელეწიფება. მაშინ, როცა ტიკ-ტოკზე, პირიქით, ასეთი გაპრიალებული შინაარსი არ ფასობს. მხოლოდ საქართველოში არაერთი ინფლუენსერის გახსენებაა შესაძლებელი, ვის გლამურულ ცხოვრებასაც ინსტაგრამზე ათიათასობით გამომწერი ჰყავს, თუმცა, მცდელობის მიუხედავად, ტიკ-ტოკის აუდიტორია ვერ მიიზიდა და პირიქით.

მგონია, რომ ზუსტად ამ მიზეზით, სხვა სოციალური ქსელებისგან განსხვავებით, ტიკ-ტოკი ავთენტური აქტივიზმის პლატფორმადაც იქცა. მხოლოდ ტიკ-ტოკზე იყო შესაძლებელი მრავალშვილიან ახალგაზრდა დედას, ოჯახში ძალადობის გამოცდილებით, უკიდურეს გაჭირვებაში მყოფს თავად ეპოვა ენა და სივრცე მის ისტორიის გასაზიარებლად და ადამიანების მისდამი სოლიდარობის დასაორგანიზებელად. ამგვარი ავტონომიის და საკუთარი თავის შესახებ ნარატივზე კონტროლის მოპოვების შესაძლებლობას სხვა არცერთი სოციალური ქსელი არ იძლევა, პირიქით, მაგალითად, ფეისბუქი უფრო მეტად გხდის სხვა ადამიანებზე მიბმულს და დამოკიდებულს. ამას გარდა, ჩემი აზრით, ქალთა საკითხების აქტუალიზებისთვის საკვანძო სხეულის პოზიტიური აღქმის ინიციატივებიც არსად ისეთი ხილული არ არის, როგორც ტიკ-ტოკზე, რაც დამატებით იძლევა იმედიანად ყოფნის მიზეზს, რომ სრულიად ახალი შინაარსის აქტივიზმის დაბადების მომსწრენი ვხვდებით, სადაც ცვლილებები ქვემოდან ზემოთ იწყება.

ტიკ-ტოკი ნაკლებ სივრცეს ტოვებს ყალბი ამბებისთვის და ტროლ-ბოტებისთვის. შესაძლოა, ეს განცხადება ცოტა გულუბრყვილოდაც ჟღერდეს, განსაკუთრებით იმ სკანდალის ფონზე, რაშიც ტიკ-ტოკი უკვე გაეხვა ყალბი ინფორმაციის გავრცელებისათვის ნოყიერი ნიადაგის შექმნის გამო, მაგრამ ავხსნი, რასაც ვგულისხმობ. ტიკ-ტოკის მთავარი მედიუმი ვიდეოა, შესაბამისად, მნიშვნელოვანია, რომ იმ ადამიანის ნამდვილობაში, რომელსაც ხედავ და უსმენ, ეჭვი არ გეპარებოდეს. ცხადია, ტიკ-ტოკზე არაპერსონიფიცირებული შინაარსის ვიდეოებიც ვრცელდება, მაგრამ ეს შინაარსი ვერ გახდება ისეთი მიზიდულობის წყარო ან იარაღი, როგორც ის ვიდეოები, საიდანაც რეალური ადამიანები გესაუბრებიან. ტროლ-ბოტებისთვის კარგი თავშესაფარი იქნებოდა კომენტარების ველი, მაგრამ ისევ ტიკ-ტოკის სპეციფიკიდან გამომდინარე, რაც სწრაფად სქროლვას გულისხმობს, კომენტარების კითხვის და დისკუსიის გამართვის კულტურა, ფეისბუქისგან განსხვავებით, ტიკ-ტოკის მომხმარებელს არ აქვს. შესაბამისი ნების და ფილტრების არსებობის შემთხვევაში, პროპაგანდის და ყალბი ინფორმაციის გავრცელების გაკონტროლება, ან, სულ მცირე, მათი გავლენის შესუსტება, მგონია, რომ აქ მეტადაა შესაძლებელი.

ტიკ-ტოკმა შეიძლება, დაგვაბრუნოს ახალ ამბებთან და დიდ საკითხავებთან. ციფრულმა ეპოქამ და სოციალური ქსელების აღზევებამ ტრადიციული და ახლი მედიაც განსაკუთრებული გამოწვევების წინაშე დააყენა. ინფორმაციის და ახალი ამბების ნიაღვარში ადამიანებმა ახალ ამბებისგან თავის არიდებას მიმართეს. ამ ტენდენციამ კი პასიურ, არაინფორმირებულ და შესაძლოა ნაკლებად დემოკრატიულ საზოგადოებამდეც კი მიგვიყვანოს. იმის მიუხედავად, რომ მიმდინარე ამბებს ზედმიწევნით ირეკლავს, ტიკ-ტოკი მაინც არ არის წმინდად ახალ ამბებზე მორგებული სოციალური ქსელი. მართალია, ცნობილ გამოცემებს, უკლებლივ ყველას აქვს ტიკ-ტოკის არხი, აქ მაინც სპეციფიკური, საგანმანათლებლო, შემეცნებითი ან გასართობი შინაარსი ვრცელდება. შესაბამისად, ადამიანი, ვისთვისაც მთავარი სოციალური ქსელი ტიკ-ტოკია, ვერ გადაიღლება ახალი ამბებისგან, პირიქით, შესაძლოა, რომ ამ პლატფორმისთვის დამახასიათებელმა სისწრაფემ და ზედაპირულობამ ახალი ამბების საგანგებო, უფრო სიღრმისეული გაცნობისკენაც კი უბიძგოს. თუ გავითვალისწინებთ იმასაც, რომ ფეისბუქმა პრაქტიკულად შთანთქა მედია, და არამხოლოდ ინფორმაციის გავრცელების, ასევე სადისკუსიო, აქტივიზმის და პროტესტის გამოსახატ სივრცედაც იქცა, ტიკ-ტოკი ამ დინამიკისგან დისტანცირების საშუალებას იძლევა, რადგან ფეისბუქის მაგვარი ყოვლისმომცველი ბუნება არ აქვს.

ცხადია, ტიკ-ტოკს უარყოფითი მხარეებიც მოეძებნება და გამოწვევებიც არ აკლია. მთავარი შეკითხვა, რომელიც მის თავზე ჰკიდია, მომხმარებლების მონაცემების შეგროვებას და ამ მონაცემებისადმი მოპყრობას უკავშირდება. ჩვენ უკვე საკმარისი დრო გავატარეთ ციფრულ ეპოქაში და გამოცდილებამაც დაგვანახა, რომ ჩვენს შესახებ მონაცემებით, რომელსაც თავად გავცემთ, არათუ ავტორიტარულ ქვეყანაში, დემოკრატიულ ქვეყნებშიც დაუცველები ვართ. მაგრამ ფაქტი ერთია, ჩინეთთან დაკავშირებული სკეპტიციზმის მიუხედავად, ტიკ-ტოკის იგნორირების ფუფუნება არავის აქვს. შესაბამისად, მედია სულ უფრო მეტ ძალისხმევას ხარჯავს ახალი თაობის ყურადღების მისაპყრობად და ამ თაობის საყვარელი სოციალური ქსელის ფორმატზე მოსარგებად.

მედიაში დასაქმებული ადამიანებისთვის დეკემბრის ბოლო განსაკუთრებულია. წელი ჯამდება, რედაქციებში და ტელევიზიებში წლის მთავარი მოვლენებს იხსენებენ, სერიოზული და სახალისო მასალები ერთმანეთს ენაცვლება.

წლის ბოლო პრესსამსახურებისთვისაც მნიშვნელოვანი მოვლენაა, სახელმწიფო სტრუქტურები ანგარიშვალდებულების ეგიდით მედიის წარმომადგენლებთან მინისტრების შეხვედრას აორგანიზებენ. ასეთ შეხვედრებს ორმხრივი ბუნება აქვთ – ფორმალური და არაფორმალური.

ერთი მხრივ, შეუძლებელია, ამგვარ გარემოში ისეთი შეკითხვების დასმა, რაც ჩაღრმავებასაც მოითხოვს. შეიძლება, მაგალითად მოულოდნელად ვინმემ მინისტრს საახალწლო ტრადიციის შესახებ ჰკითხოს. მწვავე კითხვისთვის თავის ასარიდებლად, ამ შესაძლებლობას ჩინოვნიკიც აუცილებლად გამოიყენებს, შეხვედრის ბოლოს საჩუქარსაც შემოგაპარებენ – ღვინოს ან ხელნაკეთ საახალწლო სათამაშოს. ამ ყველაფრის ფონზე, გამჭვირვალობის მისიაც შესრულებულია – ფაქტია, პოლიტიკოსებმა უპასუხეს ჟურნალისტების შეკითხვებს.

ასეთ შეხვედრებზე მეც ვყოფილვარ, მთავრობის ადმინისტრაციაში, თავდაცვის სამინისტროში, მგონი, საგარეოშიც, მაგრამ გამორჩეულად მთავრობის ადმინისტრაციაში გამართული შეხვედრა დამამახსოვრდა.

მაშინაც ახალი, 2017 წელი დგებოდა, პრემიერ-მინისტრი გიორგი კვირიკაშვილი იყო, რომელმაც წლის მთავრობის ბოლო სხდომა გამართა. მინისტრები, როგორც წესი, კანცელარიის ბოლო სართულზე იკრიბებიან, პირველ სართულზე მოწყობილ ბრიფინგების სპეციალურ ოთახში კი ჟურნალისტები და ოპერატორები ვიცდით. როგორც წესი, დრო იმაში გადის ხოლმე, გამოვიცნოთ, რომელ მინისტრს ჩამოიყვანენ პრესსამსახურის წარმომადგენლები. იქ მართლა ამგვარი საკომუნიკაციო ენაა დამკვიდრებული, ინფანტილიზმთან შეზავებული ფამილიარობა – იზორია ჩამომიყვანე, წულუკიანიც რა – გადასძახებენ ერთმანეთს. იმ დღეს ესეც არ გვქონდა გამოსაცნობი, ისედაც ცხადი იყო, კვირკაშვილი ჩამოვიდოდა, ან ჩამოგვიყვანდნენ.

ბრიფინგების თეთრ ოთახს, რომელიც სულ ოდნავ ჰგავს საავადმყოფოს პალატას, ორი კარი აქვს. ერთი კარიდან თანამდების პირები შემოდიან, მეორედან - ჟურნალისტები. კვირკაშვილიც მისთვის განკუთვნილი კარიდან შემოვიდა, თავისი სათქმელი თქვა და კითხვების დასმაც არ გვაცადა, ისევ კარისკენ გაემართა.

ამ ოთახის თავისებურება ისიცაა, რომ მინისტრებისთვის და ჟურნალისტებისთვის განკუთვნილ კარებს შორის მანძილს, ოთახის გარეთ ლიფტი ესაზღვრება. იქამდე მისასვლელად კვირიკაშვილს ეს მანძილი უნდა უნდა გაევლო. და თუ ამ დროს ჟურნალისტები ვიმარჯვებდით და ჩვენთვის განკუთვნილი კარიდან სწრაფად გავიდოდით, პრემიერ-მინისტრს ლიფტთან მივუსწრებდით და სულ მცირე ერთი შეკითხვის დასმას მოვახერხებდით.

ასეც ვეცადეთ, მაგრამ ჩვენი განზრახვა პრემიერის დაცვამ წინასწარ გათვალა, კარი გარედან ალბათ 10 წამით ჩაგვიკეტა და სახელურს მხოლოდ მას შემდეგ გაუშვა ხელი, რაც კვირიკაშვილი ლიფტში დაიგულა. რა უნდა გვექნა?! დავნებდით, ჩვენთვის მოწყობილ კიდევ ერთ, ნიუსრუმის მაგვარ ოთახში შევედით და კვირიკაშვილის ბრიფინგის გაშიფვრა დავიწყეთ. ამ პროცესში ვიყავით, როცა ოთახში მთავრობის პრესსამსახურის წარმომადგენელი შემოვიდა და გვითხრა, რომ რამდენიმე წუთში გიორგი კვირიკაშვილი ჩამოვიდოდა, ახალ წელს მოგვილოცავდა და თუ მოვისურვებდით, ჩვენთან ერთად სელფისაც გადაიღებდა.

აღარ მახსოვს, გაოგნებული უფრო ვიყავი თუ გაბრაზებული. სულ რაღაც 15 წუთის წინ მისმა დაცვამ, მართალია, 10 წამით, მაგრამ გადაადგილების თავისუფლება შეგვიზღუდა, კითხვებს დასმის და, შესაბამისად, ჩვენი ფუნქციის შესრულების საშუალება არ მოგვცა და ამ ფონზე ჩვენთან სელფის გადასაღებად ჩამოსვლას გეგმავდა. ამ ამბავში კიდევ ერთი თავისებურება გამოიკვეთა. აღმოჩნდა, რომ პრემიერის ქცევაში მანიფესტირებულმა უპატივცემულობამ, ჟურნალისტების მხოლოდ ნაწილი გაგვაღიზიანა.

სატელევიზიო და ონლაინ მედიის ჟურნალისტებს შორის პასიურად არსებულმა ფუნდამენტურმა სხვაობებმა თავი აქაც იჩინა. მედიის ნახევარმა ოთახის ისეთ კუთხეს შევაფარეთ თავი, სადაც შეუმჩნევლები დავრჩებოდით, მეორე ნახევარი კი შემოსვლისთანავე გვერდში ამოუდგა პრემიერს და საახალწლო სელფიც შედგა.

ეს ამბავი დღის პირველ ნახევარში მოხდა. რედაქციაში დაბრუნებულმა მაშინდელი მთავარი ოპოზიციური არხის, „რუსთავი 2“-ის გამოშვება ჩავრთე, რომელიც ჟურნალისტებთან პრემიერ-მინისტრის სელფის ამბით გაიხსნა და დღის მთავარ გამოშვებაშიც განმეორდა. ცხადია, არაფერი თქმულა ამბის კონტექსტზე, კითხვის დასმის წართმეულ უფლებაზე და გამოკეტილ ჟურნალისტებზე. ასე უფუნქციოდ არც თავი და არც ჟურნალისტის პროფესია არც მანამდე და არც მას შემდეგ არ მომჩვენებია.

თუ სწორად მახსოვს 2016-17 წლები მსოფლიოში სელფის აღზევების პერიოდია, რაც ჩვენს საზოგადოებრივ ცხოვრებაშიც განმეორდა, ოღონდ უკიდურესი ფორმებით. თავდაცვის სამინისტროშიც, ლევან იზორიასთან შეხვედრის შემდეგ, ჟურნალისტებს გვთხოვეს, აბა, საერთო ფოტოსთვის დადექითო.

ამ ტენდენციით შეწუხებულმა, პოლიტიკოსების ჟურნალისტების საერთო სელფების სანახავად გუგლს მივაშურე, მაგრამ ტყუილად. ყველაზე „სახალხო კომუნიკაციის“ სტრატეგიის მქონე და ციფრული პლატფორმების უზადო ამთვისებელ ბარაკ ობამასაც კი არ აღმოაჩნდა ამგვარი სელფი, მაშინ როცა ჯეიმს აპატურაისთან ერთად სმარტფონის წინა კამერით გადაღებული ფოტო ჩვენ ქვეყანაში ჟურნალისტობის ერთგვარი საბუთია, რომელმაც თავი აგერ გუშინაც შეგვახსენა.

ჟურნალისტურ ეთიკას, პროფესიონალიზმს, მინიმალურ სტანდარტს საერთოდ თავი რომ დავანებოთ და ამგვარ პრინციპებზე დაფუძნებულ მუშაობაზე ოცნებას ცოტა ხნით საერთოდ რომ შევეშვათ, ჟურნალისტების სელფი ადგილობრივ და საერთაშორისო თანამდებობის პირებთან მაინც კომიკურად გამოიყურება. რა ფენომენია სელფი და რა შემთხვევაში იყენებენ მას პრაქტიკულად უცნობ, ცნობილ ადამიანთან კომუნიკაციისას?

აქამდე თუ ჰოლივუდელ მსახიობებს, ან მუსიკოსებს სთხოვდნენ ავტოგრაფებს, ტექნოლოგიურ განვითარებასთან ერთად ცნობილ ადამიანებსა და მათ გულშემატკივრებს შორის კომუნიკაციის ეს ფორმაც შეიცვალა. დღეს კალამი და ფურცელი სმარტფონმა და სელფიმ ჩაანაცვლა. ჰოდა, სასაცილო არ არის იზორიას ავტოგრაფი სთხოვო, კვირიკაშვილს, ან ღარიბაშვილს ან თუნდაც აპატურაის?!

ბევრმა ალბათ უკვე ნახეთ ფილმი Don’t Look Up ("არ აიხედო"), მაგრამ მათთვის ვისაც სურათი არ უნახავს, რამდენიმე სიტყვას სიუჟეტზე ვიტყვი. ორი მეცნიერი აღმოაჩენს, რომ დედამიწა ერთ-ერთი კომეტის სამიზნეა და თუ კაცობრიობა არაფერს იღონებს, ზუსტად 6 თვეში ციური სხეული პლანეტას გაანადგურებს. ისინი ყველა შესაძლო ხერხს მიმართავენ პრეზიდენტის და მისი ადმინისტრაციის ყურადღების მისაპყრობად, თუმცა ამაოდ. ამიტომ, ერთადერთი გამოსავალი მათთვის მედიაა. ყველა სხვა რგოლის მსგავსად, სამყაროს განადგურების შესახებ ცნობას მედიაც არასერიოზულად იღებს, მასთან ერთად არასერიოზულად უყურებს ამ ახალ ამბავს საზოგადოებაც.

ირონიულია ალბათ, რომ ფილმის გამოსვლა ისეთ ახალ ამბავს დაემთხვა, რომლის თანახმადაც, 18 იანვარს დედამიწას ასტეროიდი ახლოს, თუმცა უვნებლად ჩაუვლიდა. ზუსტი სამეცნიერო ცნობები, სამწუხაროდ, ქართული სატელევიზიო მედიისთვის არ აღმოჩნდა საკმარისი, ეს ახალი ამბავი სრულ გროტესკად არ ექცია. თუ ფილმში საგანგაშო ინფორმაციის მიმართ ყველა გულგრილია ჟურნალისტების ჩათვლით, ჩვენს რეალობა პირიქითაა, ზოგიერთი ტელევიზია აჟიოტაჟის ატეხას ცარიელ ადგილზე შეეცადა.

რამდენიმე სიტყვას გაშუქების ვიზუალურ ნაწილზე ვიტყვი. ამ ახალი ამბის საილუსტრაციოდ დედამიწის გულისკენ მიმავალი ცეცხლმოკიდებული ობიექტია შერჩეული, რაც საშიშზე მეტად კომიკურად გამოიყურება, მაგრამ, მთავარი ისაა, რომ ეს ილუსტრაცია სრულად აცდენილია თავად ამბის შინაარს. კიდევ უფრო კომიკურია აღწერები, რაც ასეთ ილუსტრაციებს თან ერთვის. მაგალითად, დროის ათვლა მოვლენაზე, რომელსაც შეუიარაღებელი თვალით ვერ დავინახავთ, მაგრამ, ესეც არაფერია, იმასთან შედარებით, რა შეკითხვაც დაგვისვეს - იგრძენით? - გვეკითხებიან მოვლენაზე, რაც ჩვენგან 2 მილიონი კილომეტრის დაშორებით მოხდა.



ამ პოსტის კომენტარებს გადავხედე, ადამიანები მეტწილად დასცინიან შინაარსსს და ქართული სატელევიზიო მედიის რწმენას, რომ ინტერნეტზე, Google-ზე და ინგლისური ენაზე მხოლოდ მას აქვს წვდომა და სისულელე შეუმჩნეველი დარჩება. ერთი ფეისბუქ მომხმარებელი იმასაც წერდა, საქართველოს გარდა არსად ადარდებთ ეს ამბავიო. მეც გადავავლე თვალი საერთაშორისო გამოცემებს, თითქმის ყველამ გააშუქა ასტეროიდის შესახებ ახალი ამბავი, სენსაციონალიზმის გარეშე, სათაურშივე იმაზე აქცენტით, რომ ციური სხეული დედამიწას გვერდს აუვლის. საქმიანი და ეთიკური გაშუქების მაგალითები ცხადია, ქართულ მედიაშიც მოიძებნა.

ახალი ამბის გაუფასურების ტენდენციის დანერგვას ტელევიზია ახლა ონლაინ სივრცეში ცდილობს. სატელევიზიო რეიტინგის ციფრული თარგმანი ის გამოხმაურებები და მყისიერი უკუკავშირია, რისი მიღებაც ტელევიზიისგან განსხვავებით სოციალური ქსელებითაა შესაძლებელი. აბსურდული ვიზუალიზაციაც და შეკითხვებიც, შეგვიძლია დამზაფვრელი მუსიკის და წამყვანების დაძაბული ტონის ციფრულ ალტერნატივად ჩავთვალოთ, რაც საბოლოო ჯამში ფეისბუქ აუდიტორიის უკუკავშირს ნიშნავს, თუნდაც უარყოფითს ან დამცინავს.

მეტ აუდიტორიაზე წვდომის სურვილში არაფერია დასაძრახი. მედიის მუშაობა აზრს კარგავს, თუ მას არ უყურებენ, არ კითხულობენ ან არ უსმენენ, მაგრამ მედიის მუშაობა მაშინაც კარგავს აზრს, როდესაც მედია მისი ფუნქციონირების მიზნებს შორდება - რეიტინგისთვის გადაჭარბების ხერხებს მიმართავს და საბოლოოდ აყალბებს ამბავს, ან საინფორმაციო ღირებულებას მოკლებული ამბების გაშუქებას იწყებს. დედამიწის და ასტეროიდის ამბავი კი სწორედ გადაჭარბების ნიმუშია.

ონლაინ მედია გარემო ლამის ყოველდღიურად იცვლება, ახალი პლატფორმების გაჩენა მის შინაარსზეც ახდენს გავლენას. ეჭვგარეშეა, რომ მედიამ ახალ ტენდენციებს ფეხი უნდა აუწყოს, მათ შორის ინსტაგრამს, ტიკ-ტოკს და ყველაფერს, რაც მომავალში გახდება პოპულარული. ამის წინააღმდეგ ყოფნა იმთავითვე წაგებული ბრძოლაა. შეუძლებელია, მედიის გულშემატკივარი იყო და ამავდროულად მას ციფრული პლატფორმების ათვისებისთვის აკრიტიკებდე. წერისას 2016 წლის გამოცდილება გამახსენდა, როცა ამერიკის შეერთებულ შტატებში წავედით ქართველი ჟურნალისტების ციფრული თხრობის უნარების გასაუმჯობესებლად, ბევრი საინტერესო შეხვედრა გვქონდა - გავლენიანი გამოცემების პარალელურად პატარა გამოცემებსაც ვესტუმრეთ, ერთგან ჩვენთვის სრულიად პარადოქსული რამ გვითხრეს. გამოძიება ჩავატარეთ და მეტ ადამიანს რომ მივწვდომოდით რეპად ვაქციეთ და გაამართლაო. ბოლო შეხვედრა „ნიუ-იორკ ტაიმსის“ რედაქციაში გვქონდა, გაზეთის სამი რედაქტორი გვესაუბრა, ერთი ციფრული განყოფილებიდან, ვკითხეთ ემოჯებს თუ იყენებთ, როცა მასალებს ფეისბუქით აზიარებთო, იშვიათადო, მხოლოდ მსუბუქი ხასიათის მასალებსო - ენთუზიაზმის გარეშე გვიპასუხეს.

აუდიტორიის გასაზრდელად ყველა სტრატეგია და ხედვა მისაღებია, თუ მასზე ნაფიქრია და მხოლოდ სენსაციონალიზმზე გათვლას არ ეფუძნება. ამის დადასტურებაა ისიც, რომ თითქმის ყველა პატივსაცემ საერთაშორისო გამოცემას ინსტაგრამის გვერდი და ტიკ-ტოკის არხი აქვს. ზოგი ტიკტოკს განმარტებითი ჟურნალისტიკისთვისაც იყენებს, კოვიდ პანდემიაზე, კლიმატის კრიზისზე და სხვა მნიშვნელოვან საკითხებზე სასაუბროდ, ზოგიც სამზარეულოს და რეცეპტების პოპულარიზაციისთვის. მოიძებნებიან ისეთებიც, რომლებიც ტიკ-ტოკზე გასართობ შინაარსს ქმნის, მაგრამ ეს კონტენტი მედიაორგანიზაციების სხვა პლატფორმებისგან გამიჯნულია.

ციფრული მასალების შექმნა დამატებით რესურსს მოითხოვს, რედაქტორების, პროდიუსერების, ჟურნალისტების პარალელურად, მედია ორგანიზაციებს ციფრულ თხრობაში დახელოვნებული ადამიანების ქირაობაც უწევთ და შესაძლოა, მსახიობებისაც. ონლაინ დინამიკისთვის ფეხის აყოლა დიდ ხარჯებთანაცაა დაკავშირებული და გაცილებით რთულია, ვიდრე ეს საქართველოში მედიამენეჯერებს წარმოუდგენიათ. თუმცა, რადგან ციფრული სამყარო დომინანტური ხდება, ამ ხარჯის გაწევაც გარდაუვალი აუცილებლობაა. წინააღმდეგ შემთხვევაში, შესაძლოა ზემოთხსენებული ფილმის სცენარი იმაზე ადრე გაცხადდეს, ვიდრე ეს წარმოგვიდგენია.

სტატიის გარეკანზე გამოყენებულია ბექა ბერიძის სატირული ილუსტრაცია.

დღევანდელი დილა იმაზე შემზარავად დაიწყო ვიდრე ველოდი, პირველმა გადარჩენილმა რამდენიმე სიცოცხლემ სასწაულის იმედი სხვების მსგავსად მეც გამიჩინა, მაგრამ ამაოდ. დღეს, როცა ტრაგედია მთელი თავისი სიცხადით დაგვატყდა თავს, როდესაც მისი მსხვერპლების სახელები და გვარები გავიგეთ, მათი სახეები დავინახეთ კიდევ უფრო ხელშესახები გახდა რა რეალობაში გვიწევს ცხოვრება. ამიტომ, გუშინდელი დღისგან განსხვავებით, დავიწყეთ იმის შესახებ მსჯელობა, როგორ მოვედით ამ წერტილამდე.

მსჯელობაში ბევრმა საკითხმა იჩინა თავი, მათ შორის დაურეგულირებელმა სამშენებლო ბიზნესმა, არარსებულმა საბინაო პოლიტიკამ და სხვა, მაგრამ ამ დისკუსიაში მნიშვნელოვანია დავუბრუნდეთ ან, ალბათ, უფრო მართებული იქნება, თუ ვიტყვით, რომ დავიწყოთ იმაზე საუბარიც როგორ აშუქებს ქართული სატელევიზიო მედია ტრაგედიებს. სივრცე რომელიც პრობლემის მიზეზების, მათი გადაჭრის გზების სამსჯელო მედიუმი უნდა იყოს, ამის ნაცვლად თავდაუზოგავად ნადირობს ადამიანების ემოციებზე.

ტრაგედიის მასშტაბის გათვალისწინებით, ქართულ მედიის ეს თავისებურება ყოველთვის განსხვავებული ინტენსივობით ვლინდება. ბოლო ერთი წლის განმავლობაში მომხდარ მოვლენებს თუ თვალს გადავავლებთ, რა შეიძლება გაგვახსენდეს - გიორგი შაქარაშვილის საფლავზე შეკრებილი კლასელები, რომლებიც კამერის წინ იხსენებენ მეგობარს და ცრემლებს ვერ იკავებენ. ჩაბნელებული სტუდია, გიორგის საყვარელი კომპოზიციის “Daft Punk”-ის მუსიკის ფონზე, სადაც ისმის წამყვანის გაპარული ხმა, „შედით“, შაქარაშვილის ფოტოებით დაბეჭდილი მაისურები, რომელიც მოკლევადიან ბიზნესადაც კი იქცა. თამარ ბაჩალიაშვილის მამა ახლო ხედით, რომელიც შვილის სიკვდილის გაგების შემდეგ მოაჯირს ეჯაჯგურება ბრაზის და სიმწრის გამოსახატავად.

ტრაგედიის ესთეტიზაციის ამ პრაქტიკებს გზად ტექნოლოგიური პროგრესიც წამოეწევა ხოლმე. მაგალითად, მას შემდეგ რაც მედია მენეჯერებმა გაშუქებისას დრონის გამოყენება დაიწყეს, ჩვენი ისედაც რთული რეალობა სულ უფრო თავზარდამცემი გახდა. იმაზე საუბარი ალბათ არც ღირს, რომ ყოველ ჯერზე ფონად გამოყენებული მუსიკაც უფრო ინტენსიური და შემზარავია. ირონიულია, რომ ადამიანების ემოციებით მანიპულირებისთვის სატელევიზიო მედია ონლაინ პლატფორმებს იყენებს. მაშინ როცა სატელევიზიო ფორმატი არ ითვალისწინებს მოკლე ვიდეოების გაშვებას სათაურით - შვილმკვდარი მამის ცრემლები, რომელსაც თან სევდიანი ემოჯები აფორმებს, ასეთი გაშუქებისთვის და მეტ აუდიტორიაზე წვდომისთვის ტელევიზიამ ადგილი ციფრულ პლატფორმებზე იპოვა.

როდესაც მედიას ვაკრიტიკებთ და გაშუქებას ვუწუნებთ, იქვე თავს იჩენს „მაღალი საზოგადოებრივი ინტერესის“ კონცეფცია, რომელიც ამასობაში ყოვლად არალეგიტიმურ სიტყვათშეთანხმებად თავად მედიამ აქცია. შეუძლებელია რაიმე ხარისხის საზოგადოებრივ ინტერესად ჩაითვალოს შვილმკვდარი ადამიანის ემოციები, ან იმ ადამიანისთვის მიშვერილი მიკროფონი, რომელიც ტრაგედიისგან დამუნჯებულია და მხოლოდ იმის ძალა შესწევს, გთხოვოს, თავი დაანებო. საზოგადოებრივი ინტერესი რეალურად სულ სხვაგანაა - გამორიცხულია ბათუმის ჩამონგრეული კორპუსი მხოლოდ ცალკეული შემთხვევა იყოს, რეალურად გუშინ მომხდარი ტრაგედია ისეთი პრობლემების ილუსტრაციაა, რამაც შეიძლება ნებისმიერ მომენტში სხვა ქალაქებში და ურბანულ სივრცეებში იჩინოს თავი. ამიტომ მედიის ფუნქციაც და საზოგადოებრივი ინტერესიც ამ პრობლემებზე კვალიფიციური, არაანგაჟირებული და სიღრმისეული მსჯელობაა, რომელიც თანაბრად აგრძნობინებს პასუხისმგებლობას ყველას, გადაწყვეტილების მიმღებ პირებს თუ საზოგადოებას.

მე არც პირადი ისტორიების სრული იგნორირების მომხრე ვარ, უსამართლოც კია ეს მსხვერპლი და ამ ადამიანების ისტორიები უკვალოდ გაქრეს. დასავლურ მედიაშიც არსებობს ეს გამოცდილებები, როგორ უბრუნდებიან დრო და დრო ომის, კატასტროფების მსხვერპლებს, როგორ პოულობენ მედიები ლამის მხატვრულ ხერხებს მათი ამბების აღსაწერად, ჩვენც ეს გზა უნდა ავირჩიოთ, დაველოდოთ და შემდეგ ეთიკური ფორმები ვიპოვოთ ამ დღის მსხვერპლების უკვდავსაყოფად.

თუ ვერ შევთანხმდებით რომ მედია გაშუქების ახლანდელი პრაქტიკა გვაზიანებს, მუდმივად ერთ წრეზე ვიტრიალებთ. დასახიჩრებულ სხეულებს, სისხლს და ცრემლს შეჩვეულები, ყოველი ახალი ტრაგედიის ადგილზე ისევ გამოვცხადდებით მიკროფონებით და კამერებით¬¬¬ ხელში და ისევ დავუწყებთ ძებნას შვილმკვდარ მამებს და დაღუპულების ახლობებს.

ჟურნალისტად მუშაობის 10 წლიანი გამოცდილება მაქვს და ამ დროის განმავლობაში უფრო ხშირად მედიის მისამართით უსამართლო და არაადეკვატური შენიშვნები მესმის. სულ მგონია, რომ მედიის მუშაობის გაიდლაინებს კომფორტულად მოკალათებული ისეთი ადამიანები წერენ, ვისაც არასდროს უმუშავიათ კრიზისულ ვითარებაში, არ გაუშუქებიათ არცერთი აქცია, მიტინგი, პრესკონფერენცია და არ იციან რა რთულია პარალელურ რეჟიმში იმაზე ფიქრი, არ დააყენო ზიანი და ამავდროულად მთავარი და მეორეხარისხოვანი ამბავი გაარჩიო ფორსმაჟორში. ამ დათქმას რატომ ვწერ, მგონი, ცხადია - იმ ადამიანებს ნამდვილად არ მივეკუთვნები ვისთვისაც მედია ხელის შესაწმენდი სივრცეა.

ახლა მთავარზე, 16 სექტემბერს ტელეკომპანიამ "ფორმულა" საინფორმაციო გამოშვებაში მაყურებელს 22 წლის ნიკო კვარაცხელიას მკვლელობის ამსახველი დაუფარავი კადრები უჩვენა. ფორმულას საინფორმაციო გამოშვება დასრულებულიც არ იყო, ფეისბუქზე უკვე მწვავე დისკუსია მიმდინარეობდა მედია სტანდარტზე, საზოგადოებრივ ინტერესზე და ადამიანებისთვის იმის შეხსენებაზე, რომ მედიის მუშაობის მიზანი რეალობის ასახვაა, როგორიც არ უნდა იყოს ის. ამ დისკუსიაში ორი მთავარი პარალელი გაჩნდა - 20 წლის წინ მომხდარი 9/11-ის ტრაგედიის გაშუქება და სულ რაღაც ერთი წლის წინ მომხდარი მკვლელობა, როდესაც აშშ-ის მოქალაქის ჯორჯ ფლოიდის სიცოცხლე პოლიციელის არამართლზომიერ ქმედებას ემსხვერპლა.

11 სექტემბრის ხსენებამ ერთი კადრი გამახსენა, რომელიც დღევანდელ დისკუსიას ეხმიანება და მეც სულ რაღაც 1 წლის წინ აღმოვაჩინე, როდესაც 11 სექტემბრის შესახებ სიუჟეტს ვამზადებდი. 20 წლის წინ გადაღებულ ამ გამორჩეულ ფოტოზე არც სისხლია, არც დასახიჩრებული სხეულები ჩანს, არც შენობიდან გადმომხტარი ადამიანების უკანასკნელი წამები არ არის ასახული, მაგრამ მისმა ავტორმა ფოტოგრაფმა ტომას ჰოპკერმა ფოტო არ გამოაქვეყნა. მეტიც, როდესაც სააგენტო „მაგნუმმა“ ტერაქტთან დაკავშირებული კრებული გამოსცა, კრებულში ფოტოს შეტანას ჰოპკერი არ დათანხმდა. გადაღებიდან მხოლოდ 5 წლის თავზე იხილა სურათმა დღის სინათლე და დროში მეტ-ნაკლებად დისტანცირებული კონტექსტის მიუხედავად, მაინც დიდი რეზონანსი გამოიწვია.

კადრში ჩანან ადამიანები, რომლებიც მშვიდად და მხიარულად უყურებენ ნიუ-იორკში მიმდინარე უბედურებას. ფოტოს აღმოჩენისას მასზე აღბეჭდილი ერთ-ერთი ადამიანის ინტერვიუც წავიკითხე, ყვებოდა როგორ უწევდა მუდმივად იმის მტკიცება, რომ არ არის გულქვა და სასტიკი ადამიანი და ამ კადრმა ცხოვრება ჯოჯოხეთად უქცია.

ფოტო - ტომას ჰოპკერი

9/11-ის და ჯორჯ ფლოიდის მკვლელობის შემთხვევის გაშუქება გულისხმობს იმის ჩვენებას როგორ იხოცებიან ადამიანები კამერის წინ. ასეთ გაშუქებას მიმართეს ისეთმა მედიებმა რომელთა ეთიკურობის მიმართ კითხვის ნიშნები არ არსებობს. ერთი შეხედვით, ეს პარალელები მართლაც ჰგავს "ფორმულას" საინფორმაციო გამოშვებაში ნიკო კვარაცხელიას მკვლელობის დღევანდელ გაშუქებას, მაგრამ მხოლოდ იმაზე აპელირება რითაც ეს შემთხვევები ერთმანეთს ჰგავს და იმის სრული იგნორირება რითაც განსხვავდება, არის უბრალო მანიპულაცია.

9/11 ტრაგედია ხდებოდა ლაივ რეჟიმში, ასეთ დროს მედიას არ აქვს იმის ფუფუნება, ზიანი და რისკები წონოს და ერთადერთი გამოსავალია საინფორმაციო დინებას მიჰყვეს. ცხადია, როდესაც მსოფლიოს ცენტრში ტერორისტული აქტი ხდება, შეუძლებელია მედია სტანდარტი გკარნახობდეს იმას, რომ ეს არ აჩვენო, შესაბამისად, მედიას ამგვარ ეთიკურ კატეგორიებს არავინ უყენებს. ამასთან ერთად, ყველას გააზრებული აქვს ისიც, რომ ჟურნალისტები და ოპერატორები ასეთ ფორსმაჟორში თავადაც რისკავენ საკუთარ სიცოცხლეს.

რაც შეეხება ჯორჯ ფლოიდის მკვლელობას, ამ მკვლელობის ლამის ერთადერთი მტკიცებულება გახდა მოქალაქე ჟურნალისტის დარნელა ფრეიზერის მიერ გადაღებული ვიდეო, სადაც ჯორჯ ფლოიდის სიცოცხლის უკანასკნელი წამებია ასახული. ეს ვიდეო ნათლად ასახავს იმას, რომ ფლოიდი პოლიციელისთვის არავითარ საფრთხეს არ წარმოადგენდა და ინტერპრეტაციის არავითარ სივრცეს არ ტოვებს, რისი რისკიც, რომ არა ეს ვიდეო, ყველა ვთანხმდებით, რომ არსებობდა. ასეთ შემთხვევაში არათუ გამართლებულია, მედია ვალდებულია კადრები აჩვენოს.

ზემოთაღწერილ რომელ შემთხვევას ერგება 15 სექტემბრის მკვლელობის გაშუქება? რა ფორსმაჟორი ედგა მედიას მკვლელობის გაშუქებისას რომ ჯერ დაეფარა კადრები და შემდეგ ეჩვენებინა პირდაპირ ეთერში?! - არავითარი.

ან რა მტკიცებულებითი ღირებულება აქვს ამ ვიდეოს?! არსებობს რამე ეჭვი, დისკუსია, ინტერპრეტაცია, რომ ნიკო კვარაცხელია უბედურმა შემთხვევამ მოკლა და არა მიზანმიმართულმა ტყვიამ?! - არა.

იმ რეალობის აღსაწერად, რომელმაც მაყურებელს უნდა აჩვენოს რომ ქუჩაში დღისით, მზისით გადაადგილება უსაფრთხო აღარ არის, ამ მიზნის მისაღწევად დაფარული ვიდეოს ჩვენებაც საკმარისი იქნებოდა.

ვინაიდან ამ მკვლელობის კადრების დაუფარავად გაშვების არგუმენტები არ არსებობს, ან ცხადი არ არის, ამიტომაც ჩნდება ეჭვები და პრეტენზიები სენსაციონალიზმის და რეიტინგის მიზანზე და არა საზოგადოებრივ ინტერესზე, შესაბამისად ეს კრიტიკაც ლეგიტიმურია და არც კრიტიკის ავტორები იმსახურებენ უვიცად მოხსენიებას.