ბოლო პერიოდში რომ ჟურნალისტებისა და მედიაორგანიზაციებისთვის საჯარო ინფორმაციის გამოთხოვა უკიდურესად გართულდა, ამაზე ბევრს ვსაუბრობთ.

აი კიდევ ერთი მაგალითი.

14 ივნისს, პროკურატურიდან გამოვითხოვეთ ინფორმაცია 5-6 ივლისის საქმეზე პასუხისგებაში მიცემული პირების რაოდენობის შესახებ.

რა თქმა უნდა, ჩავთვალეთ, რომ ვებ-გვერზე საჯარო ინფორმაციის გამოთხოვის ფორმის შევსება საკმარისი იყო საჯარო ინფორმაციის მისაღებად. მაგრამ გაგიკვირდებათ და არა.

დღეს, 20 ივნისს, ანუ განცხადების შევსებიდან მეექვსე დღეს პროკურატურიდან მივიღეთ წერილი, რომ თურმე, საჯარო ინფორმაციის გამოსათხოვად უნდა გავაგზავნოთ წერილობითი განცხადება და პირადობის მოწმობის ასლი.

არ დაგვეზარა და ავუხსენით, რომ საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად ვისარგებლეთ საჯარო დაწესებულების ელექტრონული საშუალებებით, ანუ პროკურატურის ვებგვერდზე ჩაშენებული განცხადების ფორმით, რაზეც ასე გვიპასუხეს: ,,მოგვმართეთ განცხადებით.“

ამის შემდეგ, ისევ კიდევ ერთხელ ვცადეთ ვებგვერდზე განცხადების ფორმის შევსება ტექსტით, რომ თუ რაიმე ინფორმაცია დაგვაკლდებოდა, კონკრეტულად მოეწერათ შესაბამისი მუხლის მითითებით და მივაწვდიდით.

ინფორმაცია არ გაიგზავნა.

ვცადეთ კიდევ ერთხელ, იქნებ ქართული შრიფტის პრობლემა ყოფილიყო და ლათინურით შემევსო (მაინც, ყოველი შემთხვევისთვის) ისევ არ გაჭრა.

მოკლედ, ვეღარაფრით ვეღარ გავგზავნეთ განცხადება.

პარალელურად, არც პროკურატურის ვებგვერდზე მითითებულ ნომერზე გვპასუხობდნენ.

ცოტა ხანში ჩვენს ერთ-ერთ თანამშრომელს ფარული ნომრიდან დაურეკეს. კი, სწორად მიხვდით, პროკურატურიდან. კანცელარია ვერ ატარებს ვებ-გვერდიდან შესულ განცხადებას - მონაცემები აკლიაო.

და კითხვაზე, რა აზრი აქვს ვებ-გვერდზე საჯარო ინფორმაციის გამოთხოვის ფუნქციას, თუ ის გამართულად არ მუშაობს, გვიპასუხეს, „მიმართეთ პრეს სამსახურს“.

ვცადეთ, მაგრამ არც მანდ გვიპასუხეს.

ახლა, ისე გამოდის, რომ საჯარო ინფორმაციის მისაღებად განსაზღვრული 10 დღიდან ექვსი უკვე გასულია. ახალი განცხადების გაგზავნის შემდეგ კი პასუხს ისევ 10 დღე უნდა ველოდოთ (და არც აქ არის გარანტია, რომ საერთოდ მივიღებთ მას).

კომუნიკაციების კომისიამ დაუშვებლად ცნო „საქართველოს დემოკრატიული ინიციატივის“ თავმჯდომარის, ედუარდ მარიკაშვილის საჩივარი „ალტ ინფოს“ წინააღმდეგ. ამ ბლოგში განვმარტავ, რატომ მგონია კომისიის გადაწყვეტილება სწორი.

---

საქმის დეტალები

მარიკაშვილი ითხოვდა „ალტ ინფოს“ სამართალდამრღვევად ცნობას, „არასრულწლოვნებზე მავლე ზეგავლენის მქონე იფნორმაციის გავრცელებისთვის“.

ედუარდ მარიკაშვილის არგუმენტები:

• ალტ ინფო ამართლებს რუსეთის შეჭრას უკრაინაში.
• ცდილობს, გაამართლოს კაცობრიობის წინააღმდეგ მიმართული დანაშაული და ისაუბროს მის „მორალურ საფუძვლებზე“
• შესაბამისად, სახეზეა „დანაშაულებრივი ქმედებების გამართლება და კრიმინალის გაიდეალება.

კომისიის არგუმენტები:

• რომ ომის პროპაგანდა მაუწყებლის თვითრეგულირების ორგანოს განსახილველი საკითხია.
• ხოლო „ომის პროპაგანდის დაყვანა მხოლოდ არასრულწლოვნებისთვის მავნე ზეგავლენის მომხდენ პროგრამამდე, წინააღმდეგობაში მოვა „მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 56-ე მუხლის არსთან და პრინციპებთან.

რამდენად სწორი გადაწყვეტილება მიიღო კომისიამ?

ერთი შეხედვით ამბავი აღმაშფოთებელია. 2021 წლის 5 ივლისის ორგანიზატორი, რომლის მოწოდებების შედეგად მედიის 50-ზე მეტი წარმომადგენელი დაშავდა, ერთი კი გარდაიცვალა ჯერ ეროვნული საეთერო მაუწყებელი ხდება, შემდეგ კი უკვე ტელევიზიიდან ფორმატში აგრძელებს უკრაინის დადანაშაულებას ომის დაწყებაში და ოკუპანტის გამართლებას.

თუმცა, ვის კომპეტენციაშია ამ საკითხის განხილვა?

• კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის ნამდვილად არა.

კომისია რომ წლებია ცდილობს თვითრეგულირებას მიკუთვნებული საკითხების რეგულირებაში გადატანას, ამაზე ბევრჯერ დაიწერა.

ომის პროპაგანდა, მართლაც ,,მაუწყებლობის შესახებ” საქართველოს კანონის 56-ე მუხლით დარეგულირებული საკითხია და კომისიის უფლებამოსილების სფეროში არ შედის ის თვითრეგულირებას მიკუთვნებული საკითხია. მაუწყებელთა თვითრეგულირების მექანიზმები საკმარისად ეფექტიანი რომ არ არის, ამაზეც ხშირად ვსაუბრობთ.

მეორე მხრივ, კი ჩვენი მტკიცებით, უცილებელია, ქვეყანაში გამოხატვის თავისუფლების არსებული სტანდარტის შენარჩუნება და რეგულირების სფეროების არსებულ ჩარჩოებში დატოვება, რადგან მედიისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ ჩვენი კანონმდებლობა სრულად არის მორგებული დასავლურ სტანდარტებს.

სახელმწიფო და კომუნიკაციების კომისია, დიდი ხანია ცდილობენ, მედია კანონმდებლობით დაარეგულირონ და ამის მთავარ არგუმენტად კი სწორედ „თვითრეგულირების მექანიზმების არაეფექტიანობა“ მოჰყავთ“.

თუმცა ესაც კომისიის ბრალია, რადგან სწორედ მან უნდა უზრუნველყოს ამ მექანიზმების გამართული ფუნქციონირება - რეგულაცია გამოსავალი არ არის. კომისია არ ცდილობს თვითრეგულირების მექანიზმების გაუმჯობესებას, ისინი ხომ სწორედ კომისიის მიერ მიღებული წესებით ხელმძღვანელობენ. 

ალბათ მარეგულირებლის მისამართით იმის აღნიშვნაც არ უნდა დაგვავიწყდეს, რადგან საჩივრის არდაკმაყოფილებით მან არ შექმნა უფლებამოსილების გაფართოების და კონტენტის შინაარსში ჩარევის კიდევ ერთი პრეცენდენტი, (თუმცა მას ეს ადრე არაერთხელ გაუკეთებია).

კომისიამ ედუარდ მარიკაშვილის საჩივარზე მიღებული გადაწყვეტილებით კიდევ უფრო გაიმყარა არგუმენტები თვითრეგულირების არაეფექტიანობასთან დაკავშირებით და ახლა უნდა ველოდოთ, რომ უკვე ,,ალტ-ინფოს” საქმით ეცდება მოახერხოს კანონით დაარეგულიროს ეთიკური საკითხები.

შეიძლება, ვინმეს ეგონოს, რომ ან ალტინფოს სამქიანობას არ მივიჩნევ პრობლემურად ან თვითრეგულირების ფარგლებში განსახილვევი საკითხი მგონია.?

სინამდვილეში ეს საკითხი უფრო მეტად პრობლემურია, ვიდრე კომუნიკაციების კომისიის სფეროში შემავალი საკითხი შეიძლება იყოს.

,,ალტ-ინფო” ეს არის ძალადობრივი დაჯგუფება, რომელის ქმედებებიც შეიცავს სისხლის სამართლის დანაშაულის ნიშნებს და საფრთხეს უქმნის სახელმწიფოს უსაფრთხოებას.

ამიტომ აუცილებელია, ამ საკითხში შესაბამისი უწყებებს, მაგალითად - პროკურატურას, სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურს მივმართავდეთ და არა მედიის მარეგულირებელს - მათგან მოვითხოვოთ პასუხი, თუ რატომ არ დამდგარა დღემდე მათი სამართლებრივი პასუხისმგებლობის საკითხი?

მედიამ კი გავაგრძელოთ თვითრეგულირების მექანიზმების გაძლიერება და ეთიკის საკითხებზე ადმინისტრაციული ორგანოს გარეშე პროფესიულ წრეებში ვიმსჯელოთ.

თუ ცესკოს მიერ გავრცელებულ მედიის მონიტორინგის ანგარიშს წაკითხვას დაიწყებთ, პირველივე წინადადებაში თვალში მოგხვდებათ მისი მასშტაბურობა - 200 ზე მეტი სატელევიზიო და ონალინ მედია, 300-ზე მეტი გვერდი და ჯგუფი სოციალურ ქსელ „ფეისბუკში“.

ვისაც მედია მონიტორინგებზე მუშაობის გამოცდილება გქონიათ, კითხვა გაგიჩნდებოდათ - რა რესურსია საჭირო ასეთი მასშტაბური მედიამონიტორინგისთვის? მით უმეტეს, როდესაც ანგარიშში არსად არის აღწერილი კვლევის მეთოდოლოგია.

ცესკო 200 ზე მეტი მედიასაშუალებასა და სოციალურ ქსელს მხოლოდ 15 მონიტორით აკვირდება და, როგორც აღმოჩნდა, მათ ფაქტების გადამოწმებაც უწევთ.

რამდენად ხარისხიანი შეიძლება იყოს ამ რესურსით მსგავსი ანგარიშის მომზადება. ამისთვის, შეგვიძლია ცესკოს მიერ დღეს გავრცელებულ განცხადებას გადავხედოთ, სადაც არსებულ ხარვეზებზეა საუბარი.

შემდეგი კითხვა, რომელიც ლოგიკურად ჩნდება, არის ტერმინთა განმარტება - რას მოიაზრებენ დეზინფორმაციაში? დეზინფორმაცია ეს არის ყალბი ინფორმაცია, რომელიც მიზანმიმართულად ვრცელდება საზოგადოებრივ აზრზე გავლენის მოხდენის ან სიმართლის დაფარვის მიზნით.

თუ დეზინფორმაციას ვიკვლევთ, საჭიროა, მისი ერთ-ერთი კომპონენტის - მიზანმიმართულობის, ანუ განზრახვის დამტკიცებაც. რიგორ იკვლევს “ინფორმაციის დაცულობის ცენტრი” ამ კომპონენტს, შეგვიძლია არც ვიკითხოთ. ანგარიშში ამის დასაბუთებას ვერსად ნახავთ.

ცესკო თავის განცხადებაში ამბობს, რომ აღრიცხავს კონკრეტული სუბიექტის (პიროვნების, პარტიის, ორგანიზაციის და .აშ.) მიერ დეზინფორმაციის, დისკრედიტაციის, დისკრიმინაციის, სიძულვილის ენის გამოყენების ფაქტებს, თუმცა, „დეზინფორმაციას“ მაინც მედიასაშუალებებს მიაწერს.

და თუ ისინი კონკრეტული სუბიექტის მიერ გაკეთებულ განცხადებებს ამონიტორინგებენ, რატომ არქმევენ ამას მედიის მონიტორინგს? სამწუხაროდ, არც ამ კითხვაზე გვაქვს პასუხი.

ფაქტი ერთია, არ შეიძლება არასამთავრობო ორგანიზაციის ანგარიშსა თუ რესპოდენტის ნათქვამზე, პასუხი მედიასაშუალებას მოსთხოვო და დეზინფორმატორად მოიხსენიო. აქ შეგვიძლია ვიმსჯელოთ, კონკრეტულ შემთხვევაში როგორ უნდა მოქცეულიყო მედიასაშუალება თუ ცალკეული ჟურნალისტი და დაარღვია თუ არა ეთიკური სტანდარტები.

გაურკვეველია ცესკოს მედიამონიტორინგის მიზანიც. ხელისუფლების წარმომადგენლების მხრიდან მუდმივად ისმის მედიის რეგულირების სურვილი, რომელსაც ზოგჯერ “დეზინფორმაციასთან ბრძოლით” ხსნიან. იმედია, მედიის მონიტორინგის იდეა მედიის რეგულირების იდეის ,,გასამყარებლად” არ არის მოგონილი.

თვითრეგულირება - ეს ერთგვარი ტესტია ყველა მაუწყებლისთვის, მისცეს შესაძლებლობა დაინტერესებულ პირს, დაიცვას თავის­­ი უფლებები და გამოასწოროს დაშვებული შეცდომა.

მედიასთან დაკავშირებული პირებისთვის უცნობი არ არის მაუწყებლის თვითრეგულირების მექანიზმის მნიშვნელობა. ეთიკური ნორმების დაცვასა და მაღალი პროფესიული სტანდარტების უზრუნველყოფაზე პასუხისმგებლობას თავად მედია იღებს. დარღვევის შემთხვევაში, სათანადო რეაგირებით, კი მაყურებელთა ნდობას იმსახურებს.

სამწუხაროდ, საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა ტესტი ვერ ჩააბარა. ეს ალბათ ყველაზე მსუბუქი შეფასებაა სამეურვეო საბჭოს იმ სხდომების (2018 წლის 22 თებერვლისა და 1 მარტის), სადაც პოეტ ზვიად რატიანის საჩივარი განიხილეს. საკითხი ზვიად რატიანის სასამართლო პროცესის შესახებ, „მოამბის“ მიერ ეთიკისა და სტანდარტების დარღვევით მომზადებულ სიუჟეტს ეხებოდა.

სამეურვეო საბჭომ უარყო 2017 წლის 29 დეკემბერს დაფიქსირებული პოზიცია, რომ მისთვის სიუჟეტი იყო მიუღებელი და არც ჯეროვანი სიზუსტის დარღვევა, არც სიძულვილის გაღვივება და არც პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დარღვევა არ დაადგინა.

ვერ წარმოვიდგენდი, რომ ამ გადაწყვეტილებაზე მეტად განხილვების პროცესი გამაოცებდა.

ასეთ დროს ხვდები რამდენად რთულია ესაუბრო ადამიანებს, რომლებსაც არ უნდათ შენი მოსმენა და მნიშვნელობა არ აქვს რას იტყვი. აცნობიერებ, რომ უბრალოდ აზრი არ აქვს რამის თქმას თვითრეგულირების ორგანოსთვის, რომელიც შენზე მეტად უნდა იყოს დაინტერესებული გაშუქების სტანდარტების დახვეწით.

განხილვაზე ისმოდა კითხვები, რომლებიც განსახილველ საკითხს საერთოდ არ უკავშირდებოდა: ,,რუსეთმა რომ დაარღვია ჩვენი ტერიტორიული მთლიანობა და გვეწყინა, გასაგებია. თუ ავსტრალია დაარღვევს, არ გვეწყინება? ავსტრალიამ რომ მიიტაცოს აფხაზეთი, ჩვენ ეს არ გვეწყინება, ხო?”

მსჯელობდნენ ვინ დაარღვია პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება საზოგადოებრივი მაუწყებლის მიერ ვიდეოს გავრცელებით და ასახელებენ ყველას, თავად საზოგადოებრივი მაუწყებლის გარდა.

აჟღერებდნენ მედიის დამოუკიდებლობის წინააღმდეგ მიმართულ ფრაზებს, რომ მარეგულირებელმა კომისიამ უნდა უზრუნველყოს მაუწყებლების მხრიდან ,,მაუწყებელთა ქცევის კოდექსით” გათვალისწინებული ნორმების (თვითრეგულირების განსახილველი საკითხების) დაცვა.

მრჩება შთაბეჭდილება, რომ სამეურვეო საბჭოს წევრთა უმრავლესობა ვერ აცნობიერებს თვითრეგულირების არსს და მათთვის უცნობია ამ ინსტიტუტის ღირებულება. წინააღმდეგ შემთხვევაში განხილვისას:

· არ იქნებოდა მითითება სხვა მაუწყებლებზე - ყველა მაუწყებელი თავად აგებს პასუხს თავისი სარედაქციო პასუხისმგებლობით შექმნილ პროდუქციაზე.

· არ გაჟღერდებოდა შინაარსობრივი რეგულირებისა და ცენზურის დაწესების სურვილი!

· არ იქნებოდასაუბარი იურიდიულ რეგულაციებზე, მაშინ, როდესაც ეთიკის ნორმების დარღვევას უნდა განიხილავდეს.

· არ იარსებებდა პრეტენზია საზოგადოებრივი მაუწყებლის მიმართ მიზანმიმართულ კამპანიაზე. საზოგადოებრივი მაუწყებელი უნდა აცნობიერებდეს თავის მნიშვნელობას, მას თითოეული ჩვენგანი ვაფინანსებთ და პასუხისმგებლობა ასევე თითოეული ჩვენგანის წინაშე აქვს.

· და რაც მთავარია, არ შეუქმნიდა თითოეულ მოქალაქეს იმის განცდას, რომ არ აქვს აზრი საზოგადოებრივი მაუწყებლის თვითრეგულირების ორგანოსთვის უფლებების დასაცავად მიმართვას. მაყურებელთა მხრიდან ასეთი დამოკიდებულება კი უარყოფითად აისახება ნდობის ხარისხზე.

რეიტინგს ვერც 52 მილიონიანი სახელმწიფო დაფინანსება და ვერც კომერციული რეკლამა თუ სპონსორობა ,,დაწერს”.

რეიტინგი მაყურებელთა ნდობის მოპოვებით იწყება.

მარიამ გოგოსაშვილი, ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის იურისტი