საბურთალოს მაჟორიტარობის დამოუკიდებელი კანდიდატი ვატო შაქარიშვილი ჟურნალისტ ვახო სანაიაზე თავდამსხმელებს ექომაგება. მის მიერ ფეისბუკზე გამოქვეყნებულ დაფინანსებულ მასალას კი მედიები მკითხველისთვის დამაბნევლად, შესაბამისი სარეკლამო მითითების გარეშე აქვეყნებენ.

რა მოხდა?

საბურთალოს რაიონის მაჟორიტარობის დამოუკიდებელი კანდიდატი, ვატო შაქარიშვილი ჟურნალისტ ვახო სანაიაზე თავდამსხმელებს ციხიდან გამოსვლის შემდეგ შეხვდა და კადრები ფეისბუქზე გამოაქვეყნა. თავის გვერდზე გამოქვეყნებულ პოსტებსა და ვიდეოში ის ვახო სანაიას “ვერშემდგარ რევოლუციონერს, თანამედროვე ბოლშევიკს” უწოდებს.

25 აგვისტოს სასამართლომ სანაიაზე თავდამსხმელები დამნაშავედ სცნო. მიუხედავად ამისა, მაჟორიტარობის კანდიდატი ვატო შაქარაშვილი მათ მედიაპატიმრებს უწოდებს და წერს, რომ “სასამართლომ უდანაშაულო ადამიანები გაასამართლა.”





თბილისის სასქალაქო სასამართლომ სანაიაზე თავდამსხემელებს 6-თვიანი პატიმრობა შეუფარდა. სამივე მათგანს ექვსი თვე წინასწარ პატიმრობაში უკვე მოხდილი ჰქონდა და ისინი სასამართლო განხილვის დღეს გათავისუფლდნენ.

უფლებადამცველი ორგანიზაციები სასამართლოს ამ გადაწყვეტილებას “ძალადობის მორიგი წახალისებად” და “კრიტიკული მედიის მიმართ აგრესიის გაზრდის საფრთხედ” აფასებენ.

მედიის არაკეთილსინდისიერი გაშუქება

საბურთალოს მაჟორიტარობის კანდიდატის, ვატო შაქარაშვილის ფეისბუკ გვერდზე გამოქვეყნებული ეს პოსტები დამატებითი დაფინანსებით (Sponsored) იყო გამოქვეყნებული.

ზოგმა ონლაინ გამოცემამ ეს მასალა ისე გამოაქვეყნა, რომ არ მიუთითა რეკლამის აღმნიშვნელი ნიშანი, ზოგმა კი ნიშნები “NS” ანდა “R” ასო დაურთო.

"აიპრესმა" და "პრაიმტაიმმა" მტკიცებით ფორმაში გამოაქვეყნეს სტატია, შინაარსით, რომ “სანაიაზე თავდამსხმელების მიმართ სასამართლომ გამამტყუნებელი განაჩენი გამოიტანა”.

"ინტერპრესნიუსმა" კი შაქარაშვილის ფეისბუკ პოსტის შინაარსი გამოაქვეყნა ნიშნით “NS”.

სარეკლამო მასალის მედიაში გამოქვეყნების წესის მიხედვით, “ხელშეკრულების ფარგლებში მომზადებული მასალებს მკითხველისთვის ადვილად შესამჩნევ ადგილას კარგად აღქმადი ზომით უნდა ჰქონდეს მკაფიო და ცხადი მინაწერი დაფინანსების შესახებ”.

სარედაქციო მასალები მკვეთრად უნდა გაიმიჯნოს მარკეტინგული, სარეკლამო და სპონსორის მიერ დაფინანსებული მასალებისაგან. სხვა შემთხვევაში მკითხველისთვის დამაბნეველია, ჟურნალისტურ მასალას კითხულობს თუ დაფინანებულს.

რა ხდებოდა მანამდე?

ტელეკომპანია “ფორმულას” ტელეწამყვან ვახო სანაიას 25 თებერვალს თბილისში, წყნეთის ქუჩაზე დაესხნენ თავს. ჟურნალისტი მომხდარს პროფესიულ საქმიანობას უკავშირებს და ამბობს, რომ თავდამსხმელებს აგრესია მის, როგორც მედიის წარმომადგენლის, მიმართ ჰქონდათ.

25 აგვისტოს ვახო სანაიაზე თავდამსხმელი 3 პირი სასამართლომ დამნაშავედ ცნო და მინიმალური სასჯელი - 6 თვიანი პატიმრობა შეუფარდა. ბრალდებულები დაკავების შემდეგ წინასწარ პატიმრობაში იყვნენ, რაც სასჯელის მოხდად ჩაეთვალათ. შესაბამისად, სასჯელაღსრულების დაწესებულებას 25 აგვისტოს დატოვეს

მას შემდეგ, რაც ოლიმპიური ჩემპიონი ზურაბ ზვიადაური მკვლელობის ბრალდებით დააკავეს, ონლაინ მედიის ნაწილი უკონტექსტოდ აქვეყნებს სპორტსმენის მიერ სავარაუდოდ ჩადენილი დანაშაულის გამამართლებელ ციტატებს.

რა მოხდა

16 აგვისტოს ურთიერთშელაპარაკების ნიადაგზე კახეთში, წინანდალში 3 ადამიანი მოკლეს. მათ შორის, ერთ-ერთი გარდაცვლილი ოლიმპიური ჩემპიონისა და ყოფილი დეპუტატის ძმა - ზვიად ზვიადაური იყო. მეორე დღეს, პოლიციამ ერთ-ერთი გარდაცვლილის მკვლელობის ბრალდებით ზურაბ ზვიადაური დააკავა. 18 აგვისტოს კი პროკურატურამ ზვიადაურს ბრალი წარუდგინა და წინასწარი პატიმრობა შეუფარდა.

ამბის გახმაურებიდან მალევე ზვიადაურს არაერთი ცნობილი ადამიანი დაუდგა თავდებში. პარლამენტის ყოფილმა დეპუტატმა ზაქარია ქუცნაშვილმა სასამართლოს ისიც კი შესთავაზა, რომ ბრალდებული ციხის ნაცვლად მის სახლში ყოფილიყო პატიმრობაში - “თუ რამეს დააშავებს, მე ვიქნები პასუხისმგებელიო”.

დანაშაულის გამამართლებელი გაშუქება მედიაში

მას შემდეგ, რაც გაირკვა, რომ მკვლელობის საქმეში ოლიმპიური ჩემპიონის სახელიც ფიგურირებს, სხვადასხვა ტიპის მედიასაშუალებამ ზვიადაურის მიერ სავარაუდოდ ჩადენილი დანაშაულის გამამართლებელი გაშუქება დაიწყო.

მედიები უკონტექსტოდ აქვეყნებენ ზვიადაურის გულშემატკივრების სოციალური ქსელების პოსტებს, სადაც ისინი წერენ, რომ როდესაც “კაცს თვალწინ ღვიძლ ძმას და ორი მეგობარს დაუცხრილავენ”, ის შოკშია და მის ადგილზე შეიძლება სხვას “ბევრად უარესი გაეკეთებინა“.

გარდა ამისა, ახლობლების, მეგობრების, მხარდამჭერების ყველაზე ემოციური, გამამართლებელი კომენტარები, მტკიცებით ფორმაში, გამოცემებს სათაურებშივე გამოაქვთ.

მაგალითად:

• ,,თუ ციხისთვის გაიმეტებთ, შეგირცხვათ სინდისიც და ქვეყანაც" - სოციალურ ქსელში ზვიადაურის მხარდაჭერის კამპანია დაიწყო
• “კაცს, რომელიც 17 წლის მერე პირველ შვილს ელოდება...“ - რას წერს გელა დაიაური ზურაბ ზვიადაურის შესახებ
• „ზვიადაური აქ იყო, თავს კედლებს ურტყამდა, ტიროდა" - ვინ გაისროლა პირველმა და როდის ჩაერთო ანგარიშსწორებაში ოლიმპიური ჩემპიონი?
• ღვიძლი ძმა და მეგობარი დაუცხრილეს… „კეთილმსურველები“ კი ტრაგედიით კაიფობენ – ზვიადაურის მეგობარი
• “დაიტირა ძმა, ცუდად გახდა და მალე წავიდა... სამ დღეში 10 კილო აქვს დაკლებული, სიარულიც უჭირს“ - რას ამბობს ავთანდილ ჭრიკიშვილი ზურაბ ზვიადაურზე
• „თვალწინ ღვიძლი ძმა დაუცხრილეს და კიდევ ორი მეგობარი... ამ ჭრილობაზე კიდევ მარილს აყრიან, ეს უნამუსობაა“ - რას წერს ზურა ზვიადაურის მეგობარი
• “ძმა და ორი მეგობარი სისხლში, ავტომატს გესვრიან, იარაღი გაქვს და რა, პატრულში რეკვას იწყებ ?” – გიორგი გაბედავა
• "17 წლის მერე პირველ შვილს ელოდება, თუ ცი­ხის­თვის გა­ი­მე­ტებთ, შე­გირ­ცხვათ სინ­დი­სიც, სა­მარ­თა­ლიც და ქვე­ყა­ნაც" - რას წერს გელა დაიაური ზურაბ ზვიადაურზე
• ან ისედაც უნდა გამოუშვან, ანდა თავდებობაც ვერ უშველის - ხუხაშვილს ზვიადაური ადამიანურად ძალიან ეცოდება
• „ზურა განადგურებულია, მას გადაადგილებაც კი ძალიან უჭირს“

ამბის მეორეხასრისხოვან დეტალებზე ყურადღების გამახვილებით, ახლობლების, მეგობრების და გულშემატკივრების ემოციური პოსტებისა და გამამართლებელი კომენტარების უკონტექსტოდ გაშუქებით, მედია ისეთ განწყობას ქმნის საზოგადოებაში, თითქოს, ზვიადაურის მიერ სავარაუდოდ ჩადენილ მკვლელობას გამართლება აქვს და მან პასუხი არ უნდა აგოს. მედიამ კი თავი უნდა შეიკავოს დანაშაულის გამართლებისგან.

ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის საბჭოს წევრი, მედიაექსპერტი ზვიად ქორიძე ამბობს, რომ მსგავსი გაშუქება ქმნის განწყობას, თითქოს, სახელოვანმა სპორტსმენმა პასუხი არ უნდა აგოს და მისი წარმატებები უნდა იყოს ინდულგენცია მისი თავისუფლებისათვის.

“არ მიმაჩნია პრობლემად, თუ ვიღაც საჯარო პირი სოციალურ ქსელში დაწერს, რომ “აბა თქვენ როგორ მოიქცეოდით, ძმა რომ მოეკლათ” და გაამართლოს ძმის მკვლელის მკვლელობა. სამწუხაროა, რომ ასეთი საჯარო პირები გვყავს, რომლებსაც ასეთი არქაული, არასამართლებრივი აზროვნება აქვთ.,მაგრამ ეს მათი ნებაა. თუმცა მედიამ ეს აზრი არ უნდა შესთავაზოს აუდიტორიას, როგორც მედიაპროდუქტი” - ამბობს ქორიძე.

ქორიძე მიიჩნევს, რომ მსგავსი გაშუქება სამართლებრივი სახელმწიფოს როლს აკნინებს, ამიტომაც მედიას აქვს სამოქალაქო პასუხისმგებლობა, რომ ხელი არ შეუწყოს მსგავსი აზრების ტირაჟირებას.

“მსგავსი აზრების კრიტიკული ანალიზის გარეშე გავრცელება, იმის მანიშნებელია, რომ ეთანხმები ამ პოზიციას. აქ უკვე მედია ხდება ამ მოსაზრების არა მარტო გამტარი, არამედ - მხარდამჭერი. ეს კი ნიშნავს რომ მიკერძოებული ხარ.”

ტელეკომპანია "ფორმულამ" სოციალური ქსელიდან წაშალა სიუჟეტი, სადაც ძალადობის სავარაუდო მსხვერპლი და სავარაუდო დამნაშავე იყვნენ იდენტიფიცირებულები.

რა მოხდა?

საინფორმაციოში გასულ კადრებში სმარტფონის ეკრანზე ძალადობის მსხვერპლი ქალის სახელი და გვარი, მიმოწერების ჩვენების დროს კი სავარაუდო მოძალადის ტელეფონის ნომერი ჩანდა.

„ფორმულას“ საინფორმაციო ამბების პროდუსერის, ხათუნა საღინაძის თქმით, მასალის გაშვებამდე დაგეგმილი იყო საქმეში მონაწილე პირების დაფარვა, იდენტიფიცირება კი, სავარაუდოდ, სიჩქარისა გამო ტექნიკური შეცდომაა.

„ჩვენთვის მნიშვნელოვანი საკითხი და პრიორიტეტია მსხვერპლი არ იყოს იდენტიფიცირებული.“, - ამბობს პროდიუსერი.

სიუჟეტში ნახსენები ძალადობის მსხვერპლი ქალის ინტერესებს ორგანიზაცია „საფარი“ იცავს. ქალთა უფლებადამცველი ორგანიზაციის კომუნიკაციების მენეჯერი ამბობს, რომ მედიაში ძალადობის თემის გაშუქების დროს, როგორც მსხვერპლის, ისე დამნაშავის კონფიდენციალობის დარღვევის ფაქტები ხშირია.

„არავინ არის დაზღვეული შეცდომისგან, მაგრამ როცა ამას გაცნობიერებულად აკეთებ, დიდი დანაშაულია“ - ამბობს შორენა გაბუნია.

მისი თქმით, იდენტიფიკაცია  მსხვერპლისთვის ტრავმის გაღრმავების საფუძველია და კიდევ უფრო უმძიმებს მდგომარეობას. „სამწუხაროდ, ასეთი შეცდომები ხშირია ხოლმე.“ - გვეუბნება „საფარის“ კომუნიკაციების მენეჯერი.

კრიმინალისა და გენდერული საკითხების სახელმძღვანელო წესები

·        მსხვერპლებს აქვთ უფლება, არ იყვნენ იდენტიფიცირებული საჯაროდ. მსხვერპლის სახელის და გვარის ცოდნა, როგორც წესი, არაფრისმომცემია ხოლმე. სახელის, გვარისა და ფოტოების ჩვენება შესაძლებელია ოჯახის წევრების ან თავად მსხვერპლის ნებართვით.

·        დანაშაულისა და ანტისოციალური ქმედების გაშუქებისას, მედიამ უნდა დამალოს სავარაუდო დამნაშავის, ბრალდებულის ან მსჯავრდებულის ვინაობა გარდა იმ შემთხვევისა, როცა მისი სახელი საზოგადოებისთვის ცნობილია ან საქმე საზოგადოებრივი ინტერესის მქონეა.

·        დაუშვებელია ძალადობის მსხვერპლის იდენტიფიცირება, სანამ ფაქტი ოჯახის წევრებისთვის არ გახდება ცნობილი, გარდა იმ შემთხვევისა, თუ ამგვარი ინფორმაციის გავრცელება გამართლებულია მაღალი საზოგადოებრივი ინტერესით.

·        ხშირად მსხვერპლთა მხოლოდ სახის დაფარვა საკმარისი არ არის მისი არაიდენტიფიცირებისთვის. ისტორიის მოყოლითაც კი შესაძლებელია ადვილად ამოსაცნობი გახდეს მოძალადისთვის. ამიტომაც კარგად გაანალიზეთ, დაცული იქნება თუ არა მსხვერპლის უსაფრთხოება მას შემდეგ, რაც მის ისტორიას მოყვებით. რესპონდენტის ინტერესებიდან გამომდინარე შესაძლებელია არათუ სახელის, გვარის და სახის დაფარვა, არამედ ისტორიის დეტალების შეცვლაც კი მოგიწიოთ.

„გადადგეს მკვლელი მთავრობა“ – ამ ლოზუნგით რუსთაველის გამზირზე, პარლამენტის წინ „TV პირველის“ ოპერატორის, ლექსო ლაშქარავას გარდაცვალებასთან დაკავშირებით, საპროტესტო აქცია მიმდინარეობს.

საპროტესტო აქციას ყველა ცენტრალური მაუწყებელი, ტელეკომპანია “იმედის” და “პოსტვ-ის” გარდა, დაახლოებით, 18:00 საათიდან პირდაპირ ეთერში აშუქებს. “იმედსა” და “პოსტვ-ზე” კი სერიალი გადის.

აქციაზე სიტყვით გამოდიან ტელეწამყვანები, ჟურნალისტები და მედიის სხვა წარმომადგენლები. აქციის ორგანიზატორები ხელისუფლებას დროს დილამდე აძლევენ და აცხადებენ, რომ უნდა გადადგეს პრემიერი ირაკლი ღარიბაშილი და მთავრობის სხვა წევრები.

აქციაზე შეკრებილი არიან მედიის წარმომადგენლები, აქტივისტები, პოლიტიკოსები, მოქალაქეები. გადაკეტილია რუსთაველის გამზირი.

"ტვ პირველის" ოპერატორი ალექსანდრე ლაშქარავა 11 ივლისს გამთენიისას საკუთარ სახლში გარდაცვლილი იპოვეს. იგი ერთ-ერთია მედიის 53 წარმომადგენელს შორის, რომელსაც 5 ივლისს "თბილისი პრაიდის" მიერ დაგეგმილი "ღირსების მარშის" წინააღმდეგ გამოსული ძალადობრივი ჯგუფები ფიზიკურად გაუსწორდნენ, რის შემდეგაც ის საავადმყოფოში სახის ძვლის მოტეხილობითა და თვალის დაზიანებით გადაიყვანეს. ალექსანდრე ლაშქარავა სამედიცინო დაწესებულებიდან 8 ივლისს გაწერეს. ოპერაციის შემდეგ იგი მკურნალობას სახლში განაგრძობდა.

მედიასაშუალებებმა ნინოწმინდის ბავშვთა პანსიონატში მცხოვრები არასრულწლოვნების მაიდენტიფიცირებელი მასალები გაავრცელეს. ზოგიერთ ვიდეომასალაში ჩანდა ბავშვების სახეები, ზოგიერთში კი ისმოდა არასრულწლოვნებისა და მათი მშობლის სახელები, ასევე დედის ტელეფონის ნომერი.

რა მოხდა

დღეს, 4 ივნისს მთავარეპისკოპოსმა სპირიდონმა სოციალურ ქსელში ნინოწმინდის ბავშვთა სახლის არასრულწლოვანი ბენეფიციარების ვიდეოჩანაწერები გამოაქვეყნა, რომლებშიც ბავშვები სრულად არიან იდენტიფიცირებულნი. მთავარეპისკოპოსმა ვიდეო მას შემდეგ ჩაწერა, რაც სახელმწიფო ზრუნვის აპარატმა პანსიონატიდან ბავშვების გაყვანა დაიწყო. გავრცელებულ მასალაში ჩანან მძიმე ემოციურ მდგომარეობაში მყოფი ბავშვებიც, რომლებსაც მეუფე სპირიდონი ეკითხება, უნდათ თუ არა პანსიონატიდან წასვლა.

მედიასაშუალებების უმრავლესობამ ვიდეოში ბავშვები დაფარა და ისე გამოაქვეყნა, თუმცა, ტელევიზიების და ონლაინ მედიების ნაწილის მიერ გავრცელებული მასალებში არასრულწლოვნების ირიბი იდენტიფიცირება მაინც მოხდა. მედიებმა ვიდეოს ის ნაწილიც გამოაქვეყნეს, სადაც გარკვევით ისმის ბავშვების სახელები, ერთ-ერთი მშობლის სახელი, გვარი და ტელეფონის ნომერი.

რა ზიანის მომტანია ამ შემთხვევაში ბავშვების იდენტიფიცირება?

სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურმა ბავშვთა სახლის არასრულწლოვანი ბენეფიციარების ვიდეოჩანაწერების გასაჯაროების საკითხის შესწავლა დაიწყო და მოუწოდა ყველას, მათ შორის მედიას, გაითვალისწინონ ბავშვის საუკეთესო ინტერესები და თავი შეიკავონ ამ ჩანაწერების შემდგომი გავრცელებისა და გასაჯაროებისგან.

სახელმწიფო ინსპექტორი ამბობს, რომ „ბავშვების, მით უფრო, ბავშვთა სახლის ბენეფიციარების კონფიდენციალობის დარღვევამ შესაძლოა გამოუსწორებელი ზიანი მიაყენოს ბავშვის ფსიქიკას, მის განვითარებას, სოციალურ ურთიერთობებს და მომავალ ცხოვრებას და გამოიწვიოს:

• ბავშვის ღირსების შელახვა,
• მისი სტიგმატიზაცია
• ბულინგი
• დისკრიმინაცია
• ნეგატიური გავლენა მის ემოციურ მდგომარეობასა და განვითარებაზე

„ასეთ დროს მედიების როლი ძალიან მნიშვნელოვანია, თუმცა არ უნდა დაგვავიწყდეს პირველ რიგში ბავშვის საუკეთესო ინტერესები“, - ამბობს მერაბ ქართველიშვილი - საიას ადამიანის უფლებების დაცვის პროგრამის დირექტორი. მისი თქმით, კადრებში ჩანს ბავშვებზე ფსიქოლოგიურად ძალადობა და მნიშვნელოვანია მომხდარის ისე გაშუქება, რომ მათი ამოცნობა არ იყოს შესაძლებელი.

როგორ გავაშუქოთ?

ბავშვთა საკითხების გაშუქების სახელმძღვანელო წესების მიხედვით:

ნებისმიერი ფორმის ძალადობის შემთხვევაში არასრულწლოვნის იდენტიფიცირება, როგორც პირდაპირი, ისე ირიბი, დაუშვებელია, იმის მიუხედავად ბავშვი მოძალადის როლშია, მსხვერპლის თუ მოწმის. ბავშვის სახის დაფარვა არ არის საკმარისი მისი სრულად არაიდენტიფიცირებისთვის, ხშირად მისი ამოცნობა შესაძლებელია გარემოს აღწერით, ან სხვა რესპონდენტების იდენტიფიცირებით. მშობლის ან მეურვის თანხმობა არ ათავისუფლებს ჟურნალისტს პასუხიმგებლობისგან თავად გადაწყვიტოს რამდენად სწორი იქნება ამა თუ იმ საკითხზე ბავშვის კომენტარის ჩაწერა, ან ფოტოს გამოქვეყნება. მან თავად უნდა შეაფასოს ის ნეგატიური შედეგები, რაც შეიძლება ბავშვის იდენტიფიცირებას მოჰყვეს. ზოგჯერ მშობლები ნაკლები ინფორმაციის, განათლების თუ უბრალოდ მძიმე ემოციური მდგომარეობის გამო, ვერ იაზრებენ, რა საფრთხეების მომტანია მასალაში ბავშვის იდენტიფიცირება.

ნინოწმინდის ბავშვთა პანსიონატში სახალხო დამცველს დღემდე არ უშვებენ. ეს საკითხი მედიაში განსაკუთრებით აქტუალური მას შემდეგ გახდა, რაც გაეროს ბავშვთ უფლებების კომიტეტმა 7 მაისს სახელმწიფო დაავალდებულა, გადაემოწმებინა პანსიონატებში მცხოვრები ბავშვებების უფლებრივი მდგომარეობა.

2 ივნისს ომბუდსმენმა თქვა, რომ ნინოწმინდის ბავშვთა პანსიონატში გამოძიება გაუპატიურების ერთ და ძალადობის სამ სავარაუდო ფაქტზე მიმდინარეობს.

სახალხო დამცველის განცხადების შემდეგ, 2 და 3 ივნისს შვიდი სატელევიზიო არხის (საზოგადოებრივი მაუწყებლის პირველი არხი, იმედი, მთავარი არხი, TV პირველი, რუსთავი 2, ფორმულა, პოსტვ) მთავარ საინფორმაციო გამოშვებებს დავაკვირდით.

ვინ (არ) გააშუქა ნინოწმინდის პანსიონატის თემა?

ნინოწმინდის ბავშვთა პანსიონატის საკითხი 2 ივნისს არ მოხვდა საზოგადოებრივი მაუწყებლის პირველი არხის, ტელეკომპანია "იმედისა" და "პოსტვ-ის" მთავარ საინფორმაციო გამოშვებებში. 3 ივნისს კი თემა დასახელებული 7 არხიდან მთავარ საინფორმაციოში არ გაუშუქებია "პოსტვ-ის".



რატომ არის მნიშვნელოვანი მედიის ბავშვთა პანსიონატის თემის გაშუქება მედიაში

" გადამწყვეტია, რომ ეთიკური მედია, მუდმივად იყოს ამ ამბის საქმის კურსში. სახალხო დამცველმა და უფლებადამცველებმა ამ ისტორიის შესახებ 2018 წლიდან ვიცით და ვერ მოვახერხეთ ეს საკითხი მთავრობისთვის დღის წესრიგში დაგვეყენებინა, სანამ მედია არ ჩაერთო", - გვეუბნება ორგანიზაცია “პარტნიორობა ადამიანის უფლებებისთვის (PHR)” აღმასრულებელი დირექტორი ანა არგანაშვილი.

მისი თქმით, ამ თემაზე საზოგადოების ინფორმირებისთვის მედიის მაქსიმალური ჩართულობა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი იყო:

"სანამ საზოგადოებამ არ მოითხოვა ბავშვების დაცვა და სანამ მედიამ არ დასვა კრიტიკული შეკითხვები სად არიან ბავშვები, არიან თუ არა ისინი უსაფრთხოდ, ჯანმრთელად და ცოცხალი, მანამდე, სამწუხაროდ, ვერაფერი გავაკეთეთ", - ამბობს არაგანაშვილი და დასძენს: „მედია უნდა გახდეს ამ ბავშვების ხმა, რადგან სხვანაირად ამ ბავშვების ხმა არ ესმის სახელმწიფოს".

​რა ხდება ნინოწმინდის ბავშვთა პანსიონატში

ნინოწმინდის ობოლ, უპატრონო და მზრუნველობამოკლებულ ბავშვთა პანსიონში, რომელიც საპატრიარქოს დაქვემდებარებაშია, სახალხო დამცველის წარმომადგენლებს მონიტორინგის ჩასატარებლად არ უშვებენ.

პანსიონატში არ უშვებენ მედიასაშუალებების უმრავლესობასაც, თუმცა შენობაში შეუშვეს „ალტ-ინფო“, "იმედი" და "ობიექტივი".

პანსიონატს სხალთის მთავარეპისკოპოსი სპირიდონი (აბულაძე) ხელმძღვანელობს, რომელიც ამბობს, რომ  სახალხო დამცველი "ერთნაირსქესიანთა ქორიწინების დაკანონებას ოფიციალურად ითხოვს", ამის გამო მას შეურაცხმყოფელი ტერმინებით მოიხსენიებს და პანსიონატში არ უშვებს. 

ომბუდსმენის თქმით, სახელმწიფო არ ასრულებს გაეროს მიერ დაკისრებულ ვალდებულებას და ბავშვის უფლებათა დაცვის კუთხით მასზე დაკისრებულ ვალდებულებებს არღვევს.

სახელმწიფო ზრუნვის სააგენტოს ინფორმაციით, პანსიონატიდან 6 ბავშვი უკვე გამოიყვანეს. ამჟამად პანსიონატში 47 ბავშვი რჩება, მათგან 10-ის გადაყვანაზე მუშაობა მიმდინარეობს.

სისხლის სამართლის საქმეები

სახალხო დამცველის მიერ პროკურატურიდან და შინაგან საქმეთა სამინისტროდან გამოთხოვილი ინფორმაციის თანახმად, 2016-2021 წლებში დაწყებულია ოთხი სისხლის სამართლის საქმის გამოძიება:

• სავარაუდო ძალადობის 3 ფაქტზე (სისხლის სამართლის კოდექსის 126-ე მუხლი)
• სავარაუდო გაუპატიურების ერთ ფაქტზე (სისხლის სამართლის კოდექსის 137-ე მუხლი).

მედიაში გავრცელებული ინფორმაციის საფუძველზე კიდევ ერთი გამოძიება დაიწყო შინაგან საქმეთა სამინისტრომ.

• სავარაუდო ძალადობის ფაქტზე (სისხლის სამართლის კოდექსის 126-ე მუხლის პირველი პრიმა ნაწილით )

შსს მიმართავს პანსიონატის თემით დაინტერესებულ ყველა მედიასაშუალებას, რომელიც შესაძლოა ფლობდეს გამოძიებისთვის საინტერესო და საჭირო ინფორმაციას, ითანამშრომლონ გამოძიებასთან და მათ ხელთ არსებული ინფორმაცია მიაწოდონ.

მანიპულაციური ტექსტებით, ვიდეოებით და აქტივისტების ფრაგმენტული, კონტექსტიდან ამოგლეჯილი კომენტარებით, მოსაზრებების ფაქტად წარმოჩენით და ჟურნალისტის უარგუმენტო, მტკიცებითი მონოლოგით - 31 მაისს „იმედის კვირაში“ რიონის ხეობის მცველების მადისკრედიტირებელი სიუჟეტი გავიდა.

ბრალდებები არგუმენტების ნაცვლად

“რიონის ხეობის მცველებს ჩვენი თვალით დანახული მათი მოთხოვნების გაშუქება და პროტესტის აღქმა არ მოსწონთ. ხეობიდან შემოგვითვალეს, რომ აქციის ორგანიზატორები ენერგოდამოუკიდებლობის წინააღმდეგ არ იბრძვიან და ნუ ცდილობთ საზოგადოების შეყვანასო“,- ამ შესავლით დაიწყო გადაცემის წამყვანმა ირაკლი ჩიხლაძემ რიონის ხეობაში მიმდინარე პროტესტზე მომზადებული სპეცრეპორტაჟის წარდგენა.

წამყვანმა გაგვაცნო საკუთარი პოზიცია იმის შესახებ, რომ „ქვეყანა უნდა იყოს ენერგოდამოუკიდებელი და ამისთვის სახელმწიფომ ყველაფერი უნდა გააკეთოს“: “სადავოა პროტესტის მიზანი, რას მოითხოვთ, რა ფორმით“ - მიმართა მან აქტივისტებს და დაგვიანონსა, რომ სიუჟეტში გავიგებდით, „ამჯერად რას ითხოვენ“ ისინი.

თუმცა, ამის გაგების ნაცვლად, მთელი სიუჟეტის განმავლობაში ვისმენდით აქტივისტების საწინააღმდეგო ცალმხრივ ბრალდებებს და იმის მტკიცებას, რომ პროტესტს ფარული კავშირები აქვს „ნაციონალურ მოძრაობასთან“.

„დაპირისპირება, პოლიციის შეურაცხყოფა და სიტუაციის გამწვავება გჭირდება მაშინ, როდესაც უკვე თავად გიჭირს გარკვევა, რას ემსახურები, როდესაც ამბიციები გძლევს, ისეთ გეგმებს სახავ, რომლის ბოლომდე შესრულება შენს ძალებს აღემატება და ვერ აცნობიერებ, სადამდე შეიძლება მივიდეს პროცესები, რომლის სათავეშიც აღმოჩნდი“ - ამ ტექსტით დაიწყო ჟურნალისტმა სიუჟეტი, რომელიც მთლიანად მის ტექსტზე იყო აგებული.

პროტესტის “პოლიტიკური ელფერი”

სპეცრეპორტაჟში მაყურებელს არ მოუსმენია არც ერთი პასუხისმგებელი, რელევანტური პირის კომენტარი და არ ჰქონია შესაძლებლობა გაცნობოდა სპეციალისტებისა თუ ექსპერტების არგუმენტირებულ შეფასებებს.

შიგადაშიგ, ჟურნალისტი თავისი მოსაზრებების დასადასტურებლად, საპროტესტო აქციის ორგანიზატორის, ვარლამ გოლეთიანის კონტექსტიდან ამოგლეჯილი ფრაზებით ავსებდა სიუჟეტს.

„სცენარი იმ სპექტაკლს ჰგავდა, რომელიც ერთმა პარტიამ რამდენიმე თვის წინ რუსთაველზე გაითამაშა. შემდეგ ულტიმატუმებს - აქციები, უარგუმენტო მოთხოვნებს კი საპროტესტო მუხტის განელება მოჰყვა და ლოგიკური დასასრული დადგა. გოლეთიანმა ისინი საჯაროდ აქციაზე არ მიუშვა, თუმცა მათთან ფარული კონსულტაციების პრობლემა არც არასდროს ჰქონია“, - მსგავსი ტექსტებით, ჟურნალისტი ცდილობდა, მაყურებელი დაერწმუნებინა, რომ პროტესტი ირიბად „ნაციონალურ მოძრაობასთან“ არის დაკავშირებული და ეჭვს გამოთქვამდა, რომ აქცია პოლიტიკური ფულით არის დაფინანსებული.

ჟურნალისტი იმასაც ამბობდა, რომ აქციის მონაწილეები „არც ძალადობას ემიჯნებიან და არც ძალადობაა მათთვის უცხო“ და ამტკიცებდა, რომ აქტივისტები რადიკალური ფორმებით ცდილობენ მიზნის მიღწევას:

„შებინდებულზე, როცა ხილვადობა ნაკლებია, პოლიციასთან მიახლოების, ხმაურისა და შეურაცხყოფის დრო დგება და შედარებით უფრო მეტი მობილიზებაცაა. სადღაც ისმის გინებაც. შეურაცხყოფენ პოლიციას, ქვებით შეიარაღებულები ცდილობენ, ნერვებმა უმტყუნოს ვინმეს და ამტკიცებენ, რომ ეს არა რადიკალიზმი, არამედ პროტესტის მშვიდობიანი ფორმაა.“

ფაქტებად შემოთავაზებული აზრები ჟურნალისტებისგან

სიუჟეტში არ იყო წარმოდგენილი ფაქტებზე დამყარებული მსჯელობა. ოფიციალური წყაროებისა და დოკუმენტების განხილვის გარეშე, ჟურნალისტი თავის მოსაზრებებს აქსიომად აწვდიდა მაყურებელს.

მიუხედავად იმისა, რომ სიუჟეტში საუბარი არ ყოფილა ეკოლოგიურ საფრთხეებზე, პროექტის დეტალებზე და სახელმწიფოსა და კომპანიას შორის გაფორმებულ ხელშეკრულებაზე, ჟურნალისტი უარგუმენტოდ, მანიპულაციური ტექსტით არწმუნებდა მაყურებელს, რომ „მოსადავებელი არაფერია“ და აქტივისტები უსაფუძვლოდ აპროტესტებენ ჰესის მშენებლობას:

„[ვარლამ გოლეთიანს] არც ის გასჭირვებია, აგრესორად პოლიცია და სახელმწიფო გამოეყვანა, თუმცა, რა გასაკვირია, ეს ის ხალხია, პოზიცია რამდენჯერმე რომ შეიცვალა. ჰესის წინააღმდეგ ჯერ ის არგუმენტები ჰქონდათ, გარემოს მიადგება ზიანიო. ეს თემა რომ ამოიწურა, ხელშეკრულება დაიწუნეს. როცა არც აქ დარჩა მოსადავებელი, თქვეს - ჰესი არ უნდა აშენდეს და მორჩაო“, - ამბობდა ჟურნალისტი.

მანიპულაციური იყო ის ტექსტიც, რომელთაც დაასრულა სიუჟეტი ჟურნალისტმა: „თუ ნამახვანი და სხვა დიდი თუ მცირე ჰესი არ აშენდა, ელექტროენერგიის მოხმარებაზე მოთხოვნის სწრაფ ზრდასთან ერთად კიდევ უფრო მეტად ვიქნებით დამოკიდებული ჩვენს მეზობელზე - რუსეთზე“.

მთლიანობაში, „იმედის კვირის“ მაყურებელმა ფაქტებზე და გადმოწმებულ ინფორმაციებზე დაფუძნებული მსჯელობის ნაცვლად, არგუმენტებს მოკლებული, აქტივისტების მადისკრედიტირებელი, ცალმხრივი ბრალდებები ისმინა.

„იმედის კვირის“ მაყურებელმა ფაქტებზე დაფუძნებული მსჯელობის ნაცვლად, არგუმენტებს მოკლებული, აქტივისტების მადისკრედიტირებელი, ცალმხრივი ბრალდებები ისმინა

23 მაისს თბილისში, რესპუბლიკის მოედანზე ნამახვანჰესის მოწინააღმდეგებმა აქცია გამარრთეს. ამბავი დღის მთავარი თემა იყო ყველა ცენტრალური მაუწყებლისთვის.

ტელევიზიების დიდმა ნაწილმა ჰესის მოწინააღმდეგეების აქცია დღის მთავარ საინფორმაციო გამოშვებებში მანიპულაციურად გააშუქა.

საინფორმაციო გამოშვებებში გამოკვეთილი აქცენტები:

• გურამ ფალავანდიშვილი, გია კორკოტაშვილი და ლევან ვასაძე, როგორც საპროტესტო აქციის “მთავარი გმირები”;
• აქციის ორგანიზატორების პოლიტიკური დღის წესრიგი;
• ატარებს თუ არა აქცია “რუსულ ინტერესს”.
• რატომ არ აყენებენ ორგანიზატორები ბიძინა ივანიშვილის პასუხისმგებლობის საკითხს?
• ვინ აფინანსებს ნამოხვანის პროტესტს?

 იმედი

ტელეკომპანია “იმედმა” საპროტესტო აქციის გაშუქებას “იმედის კვირაში” 6 წუთამდე დრო დაუთმო. არხმა ყურადღება გაამახვილა იმაზე, რომ აქციაზე “სხვადასხვა პოლიტიკური გემოვნების თუ კუთვნილების ადამიანები იყვნენ და ისინი ამბობდნენ, რომ მათთვის ქართულ მიწაზე თურქული კომპანიის ოპერირება იყო მიუღებელი”.

სტატუსით “აქციის მონაწილე” - “იმედს” მხოლოდ გურამ ფალავანდიშვილი და გია კორკოტაშვილი ჰყავდა ჩაწერილი. ამის შემდეგ კი მოვისმინეთ ხელისუფლების წარმომადგენლების - ირაკლი ღარიბაშვილის, ირაკლი კობახიძის და გია ვოლსკის პოზიციები და მშენებელი კომპანიის განცხადება.

პოსტვ

“მითებით მართული პროტესტი” ამ სათაურით გააშუქა ნამახვანჰესის საწინააღმდეგო აქცია ტელეკომპანია “პოსტვ-მ” 23 მაისის დღის მთავარ საინფორმაციო გამოშვებაში. 4 წუთის განმავლობაში, მაუწყებელი აქცენტს აკეთებდა იმაზე, რომ „ქვეყნისთვის ენერგეტიკული სიძლიერე და დამოუკიდებლობა მნიშვნელოვანია და ვინც ამას ხელს უშლის, რუსეთის ინტერესს ატარებს“.

მთავარი არხი

“მთავარმა არხმა” გადაცემა “პოსტ ფაქტუმში” აქციის გაშუქებას 11 წუთამდე დაუთმო. მაყურებელი პირდაპირ ეთერში ისმენდა რესპუბლიკის მოედანზე შეკრებილი აქციის მონაწილეების მოთხოვნებს. არხმა მთავარი ყურადღება გაამახვილა იმაზე, რომ აქტივისტები ბიძინა ივანიშვილის პასუხისმგებლობის საკითხს არ აყენებენ.

აქციის ერთ-ერთ ორგანიზატორთან, ვარლამ გოლეთიანთან საუბრისას ჟურნალისტი მხოლოდ იმით დაინტერესდა, თუ რატომ არ ახსენეს გამომსვლელებმა ბიძინა ივანიშვილი და “რატომ არ საუბრობდნენ ბიძინა ივანიშვილის პასუხისმგებლობაზე.”

ტელეკომპანია პირველი

ტელეკომპანია “პირველმა” დღის მთავარ საინფორმაციო გამოშვებაში საპროტესტო აქცია ორ ნაწილად გააშუქა და ჯამში 9 წუთამდე დრო დაუთმო.

გამოშვების პირველ ნაწილში ჟურნალისტი აქციიდან პირდაპირ ეთერში ჩაერთო, აქციის შესახებ მომზადებულ სიუჟეტში კი მაუწყებელმა ყურადღება გაამახვილა საპროტესტო აქციის გაურკვეველ ფინანსებზე, ქსენოფობიურ განცხადებებზე და “აქციაზე დამსწრე სხვადასხვა ჯგუფებზე”.

“რიონის ხეობიდან დიდ პოლიტიკაში - ვარლამ გოლეთიანი პოლიტიკურ დღის წესრიგში ერთვება” - ამბობდა ჟურნალისტი, თუმცა, ამ მოსაზრებას, სიუჟეტში მოცემული კომენტარები ვერ ამყარებდა. ჟურნალისტი ამბობდა, რომ დაინტერესდნენ, საიდან ფინანსდება აქცია, თუმცა “მცდელობის მიუხედავად პასუხი ვერ მიიღეს”.

ფაქტი: აქციის ორგანიზატორები მედიასთან საუბრისას საუბრობდნენ იმაზე, რომ აქციისთვის დაფინანსება ემიგრანტებისა და სხვა მხარდამჭერებისგან მიიღეს.

რუსთავი 2

“ტვ პირველის” მსგავსად, საპროტესტო აქცია დღის მთავარ საინფორმაციო გამოშვებაში ორ ნაწილად გააშუქა ტელეკომპანია “რუსთავი 2-მაც“ და ამბავს 7 წუთამდე დრო დაუთმო. პირველ ნაწილში არხმა ყურადღება გაამახვილა აქციაზე დამსწრე „ჰომოფობიური ჯგუფის წარმომადგენლებზე” და “მართმადიდებელ მშობელთა კავშირის” წევრებზე. მაყურებელმა მოისმინა გურამ ფალავანდიშვილის, გია კორკოტაშვილის, დიმიტრი ლორთქიფანიძის (პრიმაკოვის ქართულ-რუსული საზ.ცენტრის დირექტორი) და მმკ-ს წევრების კომენტარები. მეორე ნაწილში კი მოვისმინეთ ხელისუფლების წარმომადგენლების პოზიციები.

ფორმულა

ტელეკომპანია “ფორმულამ” კვირის შემაჯამებელ გადაცემა “დროებაში” საპროტესტო აქცია ყველაზე ვრცლად, 18 წუთში გააშუქა. “ფორმულას” მაყურებელმა მიიღო ინფორმაცია მთელი დღის განმავლობაში აქციაზე განვითარებულ მოვლენებზე, აქტივისტების მოთხოვნებზე, დამსწრე პირებზე, აქციის ფინანსებთანთან დაკავშირებით ორგანიზატორების პასუხებზე. თუმცა, მაყურებელს არ მოუსმენია ხელისუფლების წარმომადგენლების პოზიციები.

პირველი არხი

საზოგადოებრივი მაუწყებლის პირველმა არხმა კვირის მთავარ საინფორმაციო გამოშვება “ახალ კვირაში” საპროტესტო აქციის გაშუქებას 7 წუთამდე დრო დაუთმო. მაყურებელმა აქციის ორგანიზატორებისგან ინფორმაცია მიიღო ჰესის მოწინააღმდეგეების მოთხოვნების შესახებ და მოისმინა ხელისუფლების წარმომადგენლების შეფასებები. გარდა “რიონის ხეობის მცველებისა” და მთავრობის წევრების კომენტარებისა, “პირველი არხის” მაყურებელმა მოისმინა “ერთობა, რაობა, იმედის“ დამფუძნებლის, ლევან ვასაძის კომენტარიც.

---

ფოტო: იანა ყორბეზაშვილი

11 მაისს მედიაში და სოციალურ ქსელში გავრცელდა მცდარი ინფორმაცია, თითქოს, საქართველო, ბოლო 7 დღეში, ყოველ მილიონ ადამიანზე სიკვდილიანობის მაჩვენებლით, მსოფლიოში პირველ ადგილზეა. მედია და სოციალური ქსელის მომხმარებლები წყაროდ ourworldindata.org-ს უთითებდნენ.

რა მოხდა?

შეცდომაში შემყვანი ინფორმაცია ერთ-ერთმა პირველებმა ტელეკომპანია “პირველმა” და “მთავარმა არხმა” გაავრცელეს. მაუწყებლები აუდიტორიას ატყობინებდნენ, რომ მილიონ ადამიანზე სიკვდილიანობის მაჩვენებლით საქართველო მსოფლიო ლიდერია.

“ტვ პირველის” ეთერში ისიც მოვისმინეთ, რომ „მძიმე სტატისტიკით ინდოეთსაც კი გადავუსწარით. ქვეყანას, სადაც კორონავირუსით დაღუპულთა გამო, უმაღლესი სასამართლო მთავრობას ადამიანების გენოციდში ადანაშაულებს”.

მსგავსი სენსაციური სათაურებით, შეცდომაში შემყვანი ინფორმაცია გაავრცელეს ონლაინ მედიასაშუალებებმაც - „დიანიუსმა“, „გურიის მოამბე“, „აქცენტნიუსი“ და სხვა. ასევე, ინფორმაციას ვირუსულად ავრცელებდნენ ფეისბუკის მომხმარებლები, მათ შორის ჟურნალისტები.

რატომ არის მონაცემები მანიპულაციური

მცდარი ინფორმაციის გამავრცელებლები აქვეყნბედნენ ინფოგრაფიკას, რომელზეც ნაჩვენები იყო ბოლო ერთი კვირის მდგომარეობით, ყოველ მილიონ ადამიანზე, სიკვდილიანობის საშუალო მაჩვენებლი. ფოტოზე ჩანდა არა მთელი მსოფლიოს, არამედ მხოლოდ შერჩეული 14 ქვეყნის სტატისტიკური მონაცემები, საიდანაც პირველ ადგილზე საქართველო იყო.

სამეცნიერო ონლაინგამოცემა ourworldindata-ს ინფოგრაფიკები,მსოფლიოს ერთ-ერთი წამყვანი კვლევითი და აკადემიური დაწესებულების, აშშ-ს ჯონ ჰოპკინსის უნივერსიტეტის მონაცემებს ეყრდნობა. საიტზე თუ გადავალთ და ქვეყნების ჩამონათვალს სხვა პრინციპით შევარჩევთ, მაგალითად, თუ ჩამონათვალში მივუთითებთ ისეთ ქვეყნებსაც, როგორიცაა, უნგრეთი, ხორვატია, ბრაზილია, საბერძნეთი, ურუგვაი, პოლონეთი... ვნახავთ, რომ საქართველო პირველ ადგილზე არ არის და მას სიკვდილიანობით ყველა ზემოთჩამოთვლილი ქვეყანა უსწრებს.




ourworldindata-ს მიხედვით, ბოლო ერთი კვირის საშუალო სტატისტიკური მონაცემებით, მსოფლიოში მილიონ ადამიანზე სიკვდილიანობის მაჩვენებლით პირველ ადგილზეა ურუგვაი, საქართველო კი - მეოცეზე.

მოგვიანებით მედიების უმრავლესობამ ეს ამბავი ვებგვერდებიდან და სოციალური ქსელის ანგარიშებიდან წაშალა, თუმცა მანამდე ინფორმაცია რამდენიმე საათის განმავლობაში ვრცელდებოდა.

რა დაშავდა?

“ინფორმაცია იყო სკანდალური, პანიკის დამთესავი და პირდაპირ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ეს იყო დეზინფორმაცია”, - ამბობს ზურა ალხანიშვილი, საქართველოს გაეროს ასოციაციის საზოგადოებრივი ჯანდაცვის პროგრამების ხელმძღვანელი.

მისივე თქმით, პრობლემა ისაა, რომ სკანდალური და ემოციური ინფორმაცია უფრო სწრაფად ვრცელდება, სანდო, სამეცნიერო ინფორმაციასთან შედარებით, და “ახლა ბოდიშიც რომ მოიხადონ, დეზინფორმაცია მაინც გავრცელებულია, მან თავისი ცუდი საქმე უკვე გააკეთა და ამისი გამოსწორება ძალიან რთულია”.

ზურა ალხანიშვილი ამბობს, რომ საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის კრიზისის დროს, ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს ინსტიტუციების მიმართ საზოგადოების ნდობას. სანდო წყაროების მითითებით მანიპულაციური ინფორმაციების გავრცელება კი, სანდო ინსტიტუციების მიმართ ადამიანების ნდობას ამცირებას:

“როდესაც 1000 მოწონებისა თუ გაზიარების ხათრით დეზინფორმაციებს ვავრცელებთ, დისკრედიტაციას ვახდენთ სანდო ინსტიტუციების და შემდგომში ეს ისევ ჩვენ გვიბრუნდება უკან. ამიტომ, მედიას აქვს უზარმაზარი როლი და პასუხისმგებლობა, რომ ფრთხილად გააშუქოს საკითხები. კრიტიკა უმნიშვნელოვანესია, გადაწყვეტილების მიმღებ პირებს ამყოფებს მუდმივად ფორმაში, თუმცა, დეზინფორმაციის ან მანიპულაციური ინფორმაციის გავრცელება, რომელიც ადამიანებში იწვევს უნდობლობას, ეს პირდაპირ აისახება მთლიანად საზოგადოებაზე და აზარალებს მას.”

რა უნდა გავითვალისწინოთ მონაცემების გამოყენებისას

პანდემიის პერიოდში, ამ თემაზე მონაცემების გამოყენებისას კონტექსტს და სიზუსტეს განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს.

საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის რეკომენდაციები მედიებს COVID-19-ის გაშუქების დროს:

• სიფრთხილით მოეკიდეთ მონაცემების გამოყენებას;
• გახსოვდეთ, ყველა რიცხვი ზუსტი არ არის;
• სტატისტიკური მონაცემების გამოყენებისას, დაეყრდენით მხოლოდ სანდო, ოფიციალურ წყაროებს;
• მონაცემების გამოქვეყნებისას, აუცილებლად აჩვენეთ კონტექსტი;
• თხრობაში ჩართეთ ისეთი პირები, რომელთაც კარგად შეუძლიათ მონაცემების ანალიზი

როგორ მოიქცნენ მედიები - შესწორების დარღვეული სტანდარტი

მას შემდეგ, რაც მსოფლიოში სიკვდილიანობის მაჩვენებლის მანიპულაციური სტატისტიკა ვირუსულად გავრცელდა, მედიასაშუალებების ნაწილმა ვებგვერდიდან და სოციალური ქსელებიდან გამოქვეყნებული მასალები წაშალა, ნაწილზე კი კვლავ იძებნება. ამ დრომდე არცერთ მათგანს არ შეუსწორებია მასალები შესწორების სტანდარტების დაცვით. 

მედიების მიერ მასალის შესწორების სტანდარტის მიხედვით, ჟურნალისტებმა და რედაქტორებმა პასუხისმგებლობა უნდა აიღონ დაშვებულ შეცდომებზე და დროულად გაასწორონ უზუსტობები. მასალა სრულად მხოლოდ უკიდურეს შემთხვევაში შეიძლება წაიშალოს და ასეთ შემთხვევაშიც კი, სასურველია, რომ რედაქციამ ახსნას ამ გადაწყვეტილების მიზეზი.

• გამოქვეყნებული მასალა უნდა შესწორდეს ისე, რომ აუდიტორიისთვის ცნობილი გახდეს თუ რა გასწორდა. ყველგან, სადაც ეს შესაძლებელია და არ უწყობს ხელს ვინმესთვის საზიანო ინფორმაციის გავრცელებას, მასალის ბოლოს შენიშვნის სახით უნდა მიეთითოს რა ეწერა მცდარ ვერსიაში.
• მასალა სრულად მხოლოდ უკიდურეს შემთხვევაში შეიძლება წაიშალოს. მაგალითად მაშინ, როდესაც საჯარო ინტერესის არარსებობის შემთხვევაში ის ზიანს აყენებს, ლახავს სხვათა უფლებებს და განსაკუთრებით უხეშად არღვევს ეთიკურ სტანდარტებს.
• მასალა შესწორების ნაცვლად როგორც წესი, მაშინ შეიძლება წაიშალოს, როდესაც მხოლოდ თქვენ ხართ ინფორმაციის გამავრცელებელი ერთადერთი ღია წყარო. თუკი ინფორმაცია სხვების მიერაც არის გავრცელებული, მაშინ ჩამოხსნის ნაცვლად იმავე ბმულზე შესწორება სჯობს.
• მასალის წაშლის შემთხვევაში სასურველია რედაქციამ ახსნას ამ გადაწყვეტილების მიზეზი.

---

შენიშვნა: "მედიაჩეკერის" სტატიის გამოქვეყნების შემდეგ, გამოცემა "აქცენტნიუსმა", შეცდომაში შემყვანი ინფორმაციის გავრცელების გამო, მკითხველს ბოდიში მოუხადა.

ტელეკომპანია „იმედზე“ 21 მარტს გასულ გადაცემა „პრაიმშოუში“ მედიცინის სხვადასხვა სფეროს სპეციალისტების სტატუსით მიწვეული რესპონდენტების ნაწილი დაუსაბუთებლად აყენებდა ეჭვქვეშ Covid-19-ის საწინააღმდეგო ვაქცინების სანდოობას.

რა ხდებოდა გადაცემაში

"პრაიმშოუს" წამყვანები ამბობდნენ, რომ საზოგადოება ვაქცინაციის მომხრე და მოწინააღმდეგეებად არის გაყოფილი. ამის ერთ-ერთ არგუმენტად კი საკუთარ "ინსტაგრამ" გვერდებზე გაკეთებული გამოკითხვა მოჰყავდათ. მათივე თქმით, კითხვაზე, "აპირებთ თუ არა აცრას" აუდიტორიის პასუხი „ტრაგიკული“ იყო - დაახლოებით, 70% პასუხობდა, რომ აცრას არ აპირებს.

წამყვანები ამბობდნენ, რომ გადაცემის მიზანი იყო იმას გარკვევა, თუ რამდენად მნიშვნელოვანია ვაქცინაცია და რატომ არის სკეპტიკური დამოკიდებულება.

გადაცემაში მიწვეულები იყვნენ ვაქცინააციის მოწინააღმდეგე და მომხრე ექიმები და ცნობილი ადამიანები. საქართველოს ჯანდაცვის მინისტრმა ეკატერინე ტიკარაძემ „პრაიმშოუს“ წამყვანებს ეთერში ეს ფორმატი მოუწონა: „ძალიან დიდი მადლობა, პირველ რიგში, ამ გადაცემისთვის და სწორედ თქვენი გადაცემის ფორმატი, ვთვლი, რომ არის ერთ-ერთი სწორი ფორმატი იმისათვის, რომ მოხდეს აზრის გაცვლა საზოგადოებასთან და ინფორმაციის სხვადასხვა ჭრილში მიწოდება“.


კონსპირაციული თეორიები საფუძვლიანი არგუმენტების ნაცვლად

ვაქცინაციის მომხრე ადამიანებთან ერთად, „პრაიმშოუში“ კორონავირუსის საწინააღმდეგო ვაქცინების მთავარ მოწინააღმდეგედ ორი ექიმი იყო მოწვეული: თინათინ თოფურია - მედიცინის მეცნიერებათა დოქტორის, ხოლო თინათინ გოცაძე, მედიცინის აკადემიური დოქტორის სტატუსით.

თინათინ თოფურიას წარდგენისას, წამყვანმა თქვა, რომ მას „საფუძვლიანი არგუმენტები აქვს, რითაც თავის აზრს ამყარებს“, თუმცა 5 წუთიან მონოლოგში რესპონდენტი დაუსაბუთებლად ამტკიცებდა, რომ ვაქცინები სანდო არ არის. ის საუბრობდა „ძნელად მოსაპოვებელი ინსტრუქციების“ და კვლევების შესახებაც, რომელიც, მისი თქმით, ამ თეორიას ამყარებდა, თუმცა გადაცემაში ამის არანაირი მტკიცებულება არ მოუყვანიათ.

თინათინ გოცაძე კი მაყურებელს არწმუნებდა, რომ “ექსპერიმენტის ნაწილები ვართ და ვაქცინაციის კვლევის მესამე ფაზაში საქართველოც მონაწილეობს.“

ბილ ჰენეჯი, პროფესორი, ჰარვარდის უნივერსიტეტის ეპიდემიოლოგი ამბობს, რომ მეცნიერების ერთ დარგში ნობელის პრემიის მიღება არ ნიშნავს იმას, რომ ეს ადამიანი მეცნიერების ყველა დარგში ერკვევა. არც დოქტორის ხარისხი და პრესტიჟულ სამედიცინო სკოლაში სწავლება არ აქცევს მას სხვა კონკრეტულ საკითხში კომპეტენტურ და ავტორიტეტულ მეცნიერად: „დაურეკეთ ოთხ ან ხუთ დამოუკიდებელ მეცნიერს, თუ ისინი ერთსა და იმავე პასუხს გაგცემენკონკრეტულ საკითხზე, მაშინ თქვენს მასალაში ამ ინფორმაციის გამოყენება ღირს.“

ყალბი ინფორმაცია იმედის ფეისბუკ გვერდზე

„პრაიმშოუს“ ეთერში გასვლის შემდეგ, გადაცემიდან ამოჭრილი ფრაგმენტები „იმედისა“ და „პრაიმშოუს“ ფეისბუქის გვერდზეც განთავსდა. მათ შორის, ერთ-ერთი რესპონდენტის მონოლოგიც, წარწერით: „ეს ვაქცინები არის ექსპერიმენტული და მათი გამოცდა დასრულდება 2023 წელს - მედიცინის მეცნიერებათა დოქტორი, თინათინ თოფურია“.

გამოქვეყნებიდან დაახლოებით 15 საათის შემდეგ ეს წარწერა შეიცვალა მინაწერით, რომ ვიდეოში „მცდარი ინფორმაციაა“, თუმცა ეს ვიდეო ვირუსულად უკვე გავრცელებული იყო. ათასობით მომხმარებელი კი ვაქცინაციის საწინააღმდეგო კომენტარებს წერდა.

   

რატომ არის თემა მნიშვნელოვანი?

კოვიდ-19-ის საწინააღმდეგო ვაქცინაციის გაშუქებისას განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია კვალიფიციური და სანდო რესპონდენტების შერჩევა, რომლებიც ფაქტებსა და კვლევებზე დაყრდნობით ისაუბრებენ. 

ვაქცინაციის გაშუქების სტანდარტები:

• მნიშვნელოვანია, თავიდან ავირიდოთ ცრუ/ხელოვნური ბალანსი.

• ინფორმაციის ორივე მხარე მხოლოდ მაშინ უნდა გაშუქდეს, როცა განსხვავებული მოსაზრებები თანაბრად არგუმენტირებულია და ეფუძნება ფაქტობრივ და სანდო ინფორმაციას.

• ვაქცინაციის მოწინააღმდეგეთათვის ეთერის დათმობა უნდა ემსახურებოდეს არამეცნიერული დასაბუთების მხილებას და არა მათ ტირაჟირებას.

• მედია განსაკუთრებული სიფრთხილით უნდა მოეპყროს მოერიდოს საზოგადოებრივ აზრზე გავლენის მქონე ისეთი ადამიანების აზრის გაშუქებას, რომლებსაც შესაძლოა არაზუსტი ან მცდარი ინფორმაცია ჰქონდეთ.

ფაქტები ვაქცინის შესახებ:

• Covid-19-ის ვაქცინას, ყველა სხვა არსებული ვაქცინის მსგავსად, გავლილი აქვს შემოწმებებისა და კლინიკური გამოცდის ყველა ეტაპი, რომლის ფარგლებშიც ვაქცინის ეფექტურობა გამოიცადა სხვადასხვა ასაკის, სხვადასხვა ეთნიკურ ჯგუფისა და რასის წარმომადგენელზე, ისევე როგორც სხვადასხვა თანდაყოლილი თუ ქრონიკული დაავადებების მქონე ადამიანებზე.

• ვაქცინების ეფექტურობა/უსაფრთხოება, მწარმოებელი კომპანიისგან დამოუკიდებლად, დამატებით მოწმდება იმპორტიორი ქვეყნების სურსათისა და მედიკამენტების უვნებლობის მაკონტროლებელი ორგანოებისა და ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მიერ.

21 აპრილს მედიასაშუალებებმა გაავრცელეს ინფორმაცია ოზურგეთის მუნიციპალიტეტში 17 წლის გოგოს გაუჩინარების შესახებ, რომელსაც, მათი ინფორმაციით, სამი დღის განმავლობაში ეძებდნენ. დღის ბოლოს კი გაირკვა, რომ გოგო იპოვეს. ამბავი მედიასაშუალებებმა არასათანადოდ გააშუქეს. 

რა არის საყურადღებო?

• როგორც ონლაინ მედიაში, ისე ტელევიზიებით, მოზარდის გაუჩინარებასთან დაკავშირებით რამდენიმე ვერსია გავრცელდა. მათ შორის გოგოს კავშირი ინტერნეტ თამაშთან, „ლურჯ ვეშაპთან“ და, სავარაუდოდ, მის მიერ დატოვებული „წერილი“, რომელშიც მკვლელობების შესახებ იყო საუბარი.

• ამბის შესახებ გამოქვეყნებულ ჟურნალისტურ მასალებში მოყვანილი იყო გაუჩინარებული გოგოს ახლობლების, მასწავლებლებისა და თანაკლასელების ვარაუდები მომხდართან დაკავშირებით.

• რესპონდენტები ამბობდნენ, რომ მოზარდი „გამუდმებით ტელეფონში იყურებოდა“ , ასევე ცდილობდნენ გაეშიფრათ „2-გვერდიანი წერილი“. ამ ჩანაწერს, რომელშიც ფურცელზე ინგლისურენოვანი ფრაზები და ნახატები იყო გაბნეული, მედია გოგოს გაუჩინარებას უკავშირებდა.

რა პრობლემაა?

• მაშინ, როდესაც „წერილის“ ავთენტურობა დადგენილი არ იყო, სიუჟეტებსა და სტატიებში ჟურნალისტები ამბობდნენ, რომ გოგომ ვრცელი წერილი დატოვა, რომელშიც „ახლობლების თქმით, მის ფსიქიკურ მდგომარეობაზე იყო საუბარი“ და „სავარაუდო თვითმკვლელობის სცენა იყო აღწერილი“.

• გაშუქდა „წერილის“ ინტერპრეტაციებიც იმის შესახებ, რომ მოზარდს რამდენიმე წლის წინ თანაკლასელი უყვარდა და სწორედ მისი ინიციალები იყო მითითებული „დატოვებულ ჩანაწერში“.

• ჟურნალისტები დადასტურებულად მხოლოდ იმას ამბობდნენ, რომ გოგონა გაუჩინარდა და მას სამართალდამცველები ეძებდნენ, თემის ძირითადი ნაწილი კი სოფელში გავრცელებულ დაუდასტურებელ ვარაუდებსა და ვერსიებს ეთმობოდა.

რატომ არის პრობლემა?

ბავშვთა და მოზარდთა ფსიქოთერაპევტი მაია ცირამუა გვეუბნება, რომ ასეთმა გაშუქებამ ჭორებს და მითქმა-მოთქმას დაუდო საფუძველი, რამაც შეიძლება „წარმოუდგენელი მორალური და ფსიქოლოგიური ზიანი გამოიწვიოს ადამიანისთვის.“

„ამ [წერილის] შინაარსის გარეთ გამოტანა და, მითუმეტეს, იარლიყის მიწებება, რომ ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემასთან ან რაღაც ტიპის თამაშში ჩართულობასთან გვაქვს საქმე, დაუშვებელია. პირად ჩანაწერებში ადამიანს შეიძლება ყველაფერი ეწეროს და ეს არ ნიშნავს, რომ ამის გამკეთებელია. ეს ძალიან პირადია. ეს იგივეა, რომ შენს ფიქრებში, შენს გონებაში ვიღაც შემოძვრეს და შენი აზრები გამოაქვეყნოს.“

ასეთ თემებზე მომუშავე ჟურნალისტებმა თავიანთ თავს უნდა ჰკითხონ: რას არის ასეთი გაშუქების მიზანი და რაზეა ის ორიენტირებულიო - გვეუბნება ფსიქოთერაპევტი.

„ერთადერთი რა აზრიც მომდის ეს არის რეიტინგისთვის. ასეთ გაშუქებაში ეთიკური სტანდარტი აბსოლუტურად უგულებელყოფილია.“, - ამბობს მაია ცირამუა.

რა უნდა გავითვალისწინოთ?

მედია განსაკუთრებით ფრთხილად უნდა აშუქებდეს არასრულწლოვნებთან დაკავშირებულ ინფორმაციას და ითვალისწინებდეს შესაბამის ეთიკურ სტანდარტებსა და პრინციპებს:

ბავშვთა საკითხების გაშუქების სახელმძღვანელო წესები:

• თავიდან აირიდეთ ბავშვთან დაკავშირებული პრობლემების სენსაციურ და სტერეოტიპულ ჭრილში გაშუქება.

• თავი აარიდეთ კატეგორიზაციას ან სიუჟეტის ისეთ აღწერას, რამაც შეიძლება გამოიწვიოს ბავშვისათვის სამაგიეროს გადახდა - დამატებითი ფიზიკური ან ფსიქოლოგიური ზიანის მიყენება, დამცირება, დისკრიმინაცია ან საზოგადოების მიერ გარიყვა.

• ეცადეთ თავიდან აიცილოთ ბავშვის რეტრავმირება და არ გაახსენოთ ის ამბავი, რაც მასზე ნეგატიურად იმოქმედებს, თუ ეს რედაქციულად დასაბუთებული არ არის და არ გადაწონის საჯარო ინტერესი, მაგალითად, გამოააშკარავებს სხვა დანაშაულს.

სუიციდის გაშუქების სახელმძღვანელო წესები:

• თუ სამართლებრივად დადასტურებული არ არის, რომ საქმე გვაქვს სუიციდთან, თავად ნუ გააკეთებთ საქმის ამგვარ კვალიფიკაციას.

“ამ სტუდიაში არ არიან ოპონენტები და ეს ჩვენ შეგნებულად გადავწყვიტეთ ასე” - ამ სიტყვებით დაიწყო 13 აპრილს “იმედის ფაქტორის” წამყვანმა მაგდა ანიკაშვილმა გადაცემა, რომელიც “ნამოხვან ჰესის სიკეთეებზე” საუბარს და ჰესის მოწინააღმდეგე აქტივისტების დისკრედიტაციას მიეძღვნა.

მთელი გადაცემის განმავლობაში, მაყურებელს არ ჰქონია შესაძლებლობა, რომ ნამახვანი ჰესის ათასობით მოწინააღმდეგიდან ერთის არგუმენტი მაინც მოესმინა. საათნახევრის განმავლობაში “იმედის” მაყურებელი მხოლოდ მთავრობის 5 წარმომადგენლის (მათ შორის ორი მინისტრის), მშენებელი კომპანიის ხელმძღვანელობის და სპეციალისტისა თუ ექსპერტის სტატუსით მიწვეული, ჰესის მშენებლობის მომხრე ადამიანების აზრებს ისმენდა.

სტუდიაში ჰესის მოწინააღმდეგეების არყოფნა მაგდა ანიკაშვილმა ასე განმარტა: “მაყურებელმა უნდა იცოდეს, რომ, როგორც წესი, დებატების დროს ძალიან ჭირს ხოლმე მაყურებლისთვის აზრის გამოტანა, საგნობრივი მსჯელობა სხვადასხვა მნიშვნელოვან და საკვანძო საკითხზე, რომელიც ამ თემას უკავშირდება”, მაყურებელს კი დაჰპირდა, რომ გადაცემაში მოასმენინებდნენ აქტივისტების “ყველა მნიშვნელოვან პრეტენზიასა თუ არგუმენტზე საქმიან პასუხებს”.

იმ დროს, როდესაც “იმედის” ეთერში მინისტრები და მიწვეული რესპონდენტები “ნამახვან ჰესის სიკეთეებზე” საუბრობდნენ, სოფელ გუმათში ამ პროექტის მოწინააღმდეგეთა აქცია მიმდინარეობდა. აქტივისტები და პოლიცია ერთმანეთს დაუპირისპირდნენ, რის შემდეგაც შსს-მ 6 პირი დააკა. მიუხედავად იმისა, რომ “იმედის ფაქტორი” სწორედ ამ დროს გადიოდა ეთერში, მაყურებელს საპროტესტო აქციისა და იქ მიმდინარე მოვლენების შესახებ ინფორმაცია ტელეკომპანია “იმედისგან” არ მიუღია.

რა (ვერ) მოვისმინეთ “საქმიანი პასუხების” ნაცვლად

გადაცემაში მიწვეული ყველა რესპონდენტი ნამახვანი ჰესის პროექტის სიკეთეებზე საუბრობდა და ამტკიცებდა, რომ “სახელმწიფო მნიშვნელობის ობიექტის” მშენებლობას “ანგაჟირებული პირები აპროტესტებენ და მათ უკან პოლიტიკური ინტერესი დგას.”

წამყვანები ფრაგმენტულად, არგუმენტების გარეშე აჟღერებდნენ აქციის მონაწილეების პოზიციებს, შემდეგ კი ეთერს უთმობდნენ რესპონდენტებს, რომლებიც ცდილობდნენ, გაებათილებინათ ყველა “პრეტენზია” და მაყურებელს არწმუნებდნენ, რომ “ამ პროექტის მშენებლობაზე გადის ქვეყნის მომავალი ენერგოდამოუკიდებლობა და სიძლიერე”.

გადაცემა ეკონომიკის და გარემოს დაცვის მინისტრებთან ინტერვიუთი დაიწყო. ნათია თურნავა და ლევან დავითაშვილი ნახევარ საათზე მეტი დროის განმავლობაში, საწინააღმდეგო არგუმენტების გარეშე, საუბრობდნენ “ნამოხვან ჰესის პროექტის სიკეთეებზე”.





მინისტრების პოზიციებს გადაცემის წამყვანებიც ეთანხმებოდნენ და თავადაც არ ერიდებოდნენ სუბიექტური შეხედულებების დაფიქსირებას.

ერთ-ერთი წამყვანმა, ვაკა გორგილაძემ მინისტრს მიმართა: “ქალბატონო ნათია, თქვენ ბრძანეთ, გაიხსენეთ, რომ ენგურ გესი აშენდა საბჭოეთის დროს. ესეც ხომ უნდა ვთქვათ, ხომ? საბჭოთა კავშირის დროს, როგორც წესი, საზოგადოებასთან ურთიერთობის კამპანიები არ ტარდებოდა, ამის საჭიროება არ იყო. გადაწყვიტეს და ააშენეს. ამაში გარკვეული ხიბლიც იყო, ალბათ, ამ თვალსაზრისით. მაგრამ, თქვენ ეხლა ხუთ-სამ წუთში ძალიან კარგად ჩამოაყალიბეთ მნიშვნელობა ამ ჰესის.”

სამოქალაქო პროტესტისთვის “პოლიტიკური სარჩულის” ძიების მცდელობა

ნამახვან ჰესის მოწინააღმდეგე აქტივისტების დისკრედიტაციის მცდელობაში რესპონდენტებს წამყვანებიც უწყობდნენ ხელს. ვაკა გორგილაძე, არგუმენტებისა და ფაქტების გარეშე ამბობდა: “ჩვენ ვხედავთ, რომ ჩნდებიან ანგაჟირებული ფიგურები, იქ არის ცნობები იმასთან დაკავშირებით, რომ რაღაც გარკვეული კრიმინალური ჯგუფების წარმომადგენლებიც აქტიურად იღებენ მონაწილეობას ამ საპროტესტო აქტივობების ორგანიზებაში.”

ხელისუფლების წარმომადგენლების პოზიციას იზიარებდნენ სტუდიაში სპეციალისტებისა და ექსპერტების სტატუსით მიწვეული რესპონდენტებიც. ისინი ასევე ცდილობდნენ სამოქალაქო პროტესტის პოლიტიკურ ინტერესებთან დაკავშირებას.

“იმედის” ტელეწამყვანი გურამ ნიკოლაშვილი, რომელიც გადაცემაში “საჯარო პლატფორმა ჰიდროალიანსის” დამფუძნებლის სტატუსით იყო მიწვეული, ამტკიცებდა, რომ ჰესის მოწინააღმდეგე აქტივისტები საზოგადოების შეცდომაში შესაყვანად მიზანმიმართულად მანიპულირებენ, “დატრენინგებულები არიან” და მათი პროტესტი მალე ოპოზიციურ საარჩევნო კამპანიაში გადაიზრდება.

გურამ ნიკოლაშვილმა გადაცემაში ისიც ივარაუდა, რომ აქციების ერთ-ერთი ორგანიზატორ ვარლამ გოლეთიანს მოსახლეობა “თვითმართველობის არჩევნებზე რომელიმე ოლქის მაჟორიტარად იხილავს”.