კომპანია OpenAI-ის ჩატბოტის ChatGPT-ის გამოჩენამ მთელი მსოფლიოს მასშტაბით დიდი აჟიოტაჟი გამოიწვია. ბევრ სხვა თემასთან ერთად, ექსპერტები მსჯელობენ იმაზე, თუ როგორ უნდა გამოიყენონ სხვადასხვა პროფესიის ადამიანებმა, მათ შორის მედიის მუშაკებმა, ახალი ხელოვნური ინტელექტი.

აღსანიშნავია, რომ Mediachecker-მა ChatGPT-ის უკვე დააწერინა სტატია ჟურნალისტიკაში ხელოვნური ინტელექტის გამოყენების შესაძლებლობებისა და რისკების შესახებ. ამ სტატიაში, თავად ხელოვნური ინტელექტი „ამტკიცებს“, რომ ChatGPT და მსგავსი პლატფორმები მედიის პროფესიონალებს საქმეებს გაუადვილებთ. თუმცა მისი გამოყენების დროს გარკვეული რისკებიც არსებობს. მაგალითად, ChatGPT-ის მიერ მოპოვებული ინფორმაცია ყოველთვის ზუსტი ან ტენდენციურობისგან თავისუფალი არ არის.

საკითხავია, თუ უფრო კონკრეტულად, რა დონეზეა გამოსადეგი ChatGPT მედიის მუშაკებისთვის და რამდენად მიზანშეწონილია მისი გამოყენება. ამ ბლოგში, თავად ChatGPT-ის დახმარებით, სწორედ ამ კითხვებზე პასუხის გაცემას შევეცდები.

ChatGPT-ის „აზრით“, ჟურნალისტებს ხელოვნური ინტელექტი შემდეგი აქტივობების ჩასანაცვლებლად შეუძლიათ გამოიყენონ:

1. დიდი ტექსტების შეჯამებისა და მთავარი აქცენტების გენერირებისთვის;

2. ინფორმაციის გადამოწმებისთვის;

3. კვლევის დროს შესაბამისი მონაცემებისა და წყაროების მოძიებისთვის;

4. რუტინული ამოცანების შესრულებისთვის - მაგალითად, სპორტული ანგარიშებისა და ამინდის სიახლეების გენერირებისთვის.

ოთხივე ეს აქტივობა მართლაც ადვილად შეიძლება ჩანაცვლდეს ან მინიმუმ, გაადვილდეს ChatGPT-თი (ცხადია, ჯერჯერობით, მხოლოდ ინგლისურ ენაზე). როგორც ზემოთ მოყვანილი მაგალითი გვაჩვენებს, ChatGPT, ასევე, უადვილებს საქმეს პუბლიცისტებსა და ანალიტიკოსებსაც. პუბლიცისტებს ამიერიდან გარკვეული ტიპის არგუმენტების მოფიქრებისთვის ტვინის ჭყლეტა შედარებით უფრო ნაკლები დოზით დაგვჭირდება.

მას შემდეგ, რაც ChatGPT გამოვიდა, გადავწყვიტე, რომ როგორც პუბლიცისტს, თავად შემემოწმებინა ის, თუ რამდენად შეძლებდა ხელოვნური ინტელექტი ჩემს ბლოგებში გამოთქმული მოსაზრებების გენერირებას. მინდა გითხრათ, რომ ამ ექსპერიმენტის შედეგები მართლაც შთამბეჭდავი აღმოჩნდა.

მაგალითად, mediachecker-ზე გამოქვეყნებულ ერთ-ერთ წინა ბლოგში, ვცდილობ, დავასაბუთო ის, რომ ტვიტერი ქალაქის ვირტუალური მოედანი არ არის. ბლოგში მთავარ არგუმენტად მომყავს ის, რომ ტვიტერზე, ქალაქის მოედნისგან განსხვავებით, ინფორმაციის გავრცელებას ალგორითმები უზრუნველყოფენ. როდესაც ChatGPT-ზე ამ საკითხის შესახებ ვკითხე, მან პირველ არგუმენტად სწორედ ზემოთაღნიშნული მოსაზრება მომიყვანა.

ერთ-ერთ სხვა ბლოგში ვწერდი, რომ ფეისბუქი პოლიტიკურ პოლარიზაციას ამწვავებს. ამ სტატიაში მთავარ არგუმენტად ის მომყავდა, რომ ფეისბუქი ქმნის ე.წ. ბაბლებს (echo chambers), რაც თავის მხრივ, სოციალური ქსელის მომხმარებლებს განსხვავებული მოსაზრებების გაცნობაში უშლით ხელს. როდესაც ამ თემის შესახებ ChatGPT-ის დავუსვი კითხვა, მან ჩემ მიერ მოყვანილი არგუმენტი თითქმის ერთი ერთში გაიმეორა.

რა თქმა უნდა, ChatGPT-იც და მეც აქამდე არსებულ კვლევებსა და ექსპერტების მიერ გამოთქმულ მოსაზრებებს ვეყრდნობით. მაგალითად, ის მოსაზრება, რომ სოციალურ ქსელებში არსებულ„ბაბლებს“ პოლარიზაციისკენ მივყავართ, მედიის მკვლევრებსა და პოლიტიკის მეცნიერებს ადრე არა ერთხელ გამოუთქვამთ. ჩვენ, ამ შემთხვევაში, მხოლოდ დამკვიდრებული მოსაზრებები შევაჯამეთ.

თუმცა პუბლიცისტებისთვის ხელოვნური ინტელექტის გამოსადეგობა მხოლოდ შეჯამების ფუნქციით არ ამოიწურება. მაგალითად, უნდა ვაღიარო, რომ ის არგუმენტი, რომ ტვიტერი ქალაქის ვირტუალური მოედანი არ არის, სხვებისგან დამოუკიდებლად განვავითარე. ამ შემთხვევაში, ChatGPT-მ post factum დამანახა ის, რომ ამ საკითხზე იდენტური მოსაზრება უკვე სხვა ადამიანებსაც გამოუთქვამთ. ეს მაფიქრებინებს იმას, რომ მომავალში, უკვე გამოთქმული არგუმენტების ხელახლა მოსაფიქრებლად ბევრი ტვინის ჭყლეტა ნაკლებად დამჭირდება.

ცხადია, ChatGPT პუბლიცისტებს ნაკლებად დაგვეხმარება მიმდინარე ამბების (მას უახლოეს და მიმდინარე მოვლენებზე ინფორმაცია არ აქვს) ან საქართველოში მომხდარი მოვლენების (ის, ძირითადად, ინგლისურენოვან სივრცეში არსებული ინფორმაციით ხელმძღვანელობს) გაანალიზებაში. თუმცა ის დაგვეხმარება ყველაზე უფრო ცხადი და გავრცელებული არგუმენტების მოძიებაში (რაც მე დამოუკიდებლად გავაკეთე ვირტუალურ „ბაბლებზე“ წერის დროს) და ველოსიპედის თავიდან გამოგონებასაც აგვარიდებს თავიდან (ფაქტია, რომ ტვიტერზე წერის დროს უკვე არსებული არგუმენტის თავიდან გამოგონება მომიწია).

იმის გამო, რომ ხელოვნურ ინტელექტს ასეთი შთამბეჭდავი კოგნიტური ამოცანების შესრულება შეუძლია, ზოგიერთმა ჟურნალისტმა და პუბლიცისტმა შეიძლება მისი გამოყენება ითაკილოს. უნდა აღინიშნოს, რომ ეს იქნება ერთგვარად რეაქციონერული პოზიცია ახალ ტექნოლოგიაზე. იმისთვის, რომ მედია განვითარდეს, ახალ ტექნოლოგიებზე უარის თქმის ნაცვლად, ხელოვნურ ინტელექტთან თანაცხოვრება და მისი საუკეთესო დანიშნულებით გამოყენება უნდა ვისწავლოთ.

9 იანვარს „ქართულ ოცნებასთან“ და ბიძინა ივანიშვილთან ასოცირებულმა ფილოსოფოსმა, ზაზა შათირიშვილმა გამოაქვეყნა წერილი, რომელშიც ის შეთქმულების თეორიების ავითარებს აშშ-ს და დასავლეთის სხვა ქვეყნების მმართველობის შესახებ. ეს წერილი გააშუქა არა მხოლოდ „ქართული ოცნების“ მხარდამჭერმა კერძო ტელეკომპანია „იმედმა“ არამედ საქართველოს საზოგადოებრივმა მაუწყებელმაც. შათირიშვილის მსგავსი განცხადებები, ისევე, როგორც ფორმალურად დამოუკიდებელი „ხალხის ძალის“ გამოსვლები ქვეყნის დე ფაქტო მმართველის, ბიძინა ივანიშვილის მიერ დასავლეთის წინააღმდეგ მიმართული პროპაგანდის ნაწილია.

ამ გზით, ივანიშვილს სურს, რომ საკუთარი თავის დასავლეთიდან წამოსული კრიტიკისგან დაიცვას. თავდაცვის მსგავს სტრატეგიას ხშირად „whataboutism”-ს უწოდებენ.

ინგლისური ფრაზა “what about?” ქართულად ნიშნავს „რაც შეეხება?“-ს. „whataboutism”-ის სტრატეგიას ვინც იყენებს, ის თავიდან იცილებს მასზე წამოსულ კრიტიკას იმით, რომ მოწინააღმდეგეს რაიმეში სდებს ბრალს. ივანიშვილს ურჩევნია, რომ დღის წესრიგში მთავარი თემა დასავლეთის კრიტიკა იყოს და არა მისი ოლიგარქიული, ავტორიტარული მმართველობა (რომელიც დასავლური ქვეყნების კრიტიკის ობიექტი ხშირად ხდება).

თუმცა უნდა ხმამაღლა ითქვას ის, რომ აღნიშნული სტრატეგიით „ქართული ოცნება“ არა მხოლოდ საკუთარ ავტორიტარულ ძალაუფლებას იცავს, არამედ ქვეყანაში დასავლური იდეის დასუსტებას და რუსეთის იდეის გაძლიერებასაც უწყობს ხელს. დასავლეთის კრიტიკა არ არის რაღაც, რაც აკრძალული უნდა იყოს ან რაც, აუცილებლად არასასურველად შეიძლება მივიჩნიოთ. დასავლეთის ქვეყნების, მათ შორის, აშშ-ს, ძველი ან ამჟამინდელი პოლიტიკის კრიტიკა ბევრნაირი პერსპექტივიდან არის შესაძლებელი. თუმცა ის კრიტიკული პოზიცია, რაც ივანიშვილის დამცველებს და პირველ რიგში, შათირიშვილს აქვთ არჩეული, თავისთავად გულისხმობს პრორუსული ნარატივის გაძლიერებას. ქვემოთ შევეცდები ავხსნა, თუ რატომ მივიჩნევ ასე.

შათირიშვილის მთავარი პრეტენზია აშშ-ს წინააღმდეგ ის არის, რომ მას ოლიგარქები მართავენ, რომლებიც „ლიბერალურ იდეოლოგიას“ ავრცელებენ. „ლიბერალიზმში“ შათირიშვილი გულისხმობს „აგრესიული ათეიზმის ახალი ტალღას“, „რელიგიური გაერთიანებებისა და რელიგიური დოგმების წინააღმდეგ გალაშქრებას“, „სამეფო ოჯახების იმიჯის დაკნინებას“, „აგრესიულ ლგბტ პროპაგანდას“ და “ე.წ. ლიბერალური იდეოლოგიის სხვა გამოვლინებებს, რომელთა მიზანიც სახელმწიფოების ეთნიკური, რელიგიური და კულტურული იდენტობის მოშლაა”. მისი აზრით, ლიბერალური იდეოლოგიის გავლენით ადამიანი არა ღვთის სახედ შექმნილ ინდივიდად, არამედ ზომბირებული კოლექტივის რიგით რგოლად იქცევა.

ვიღაცამ შეიძლება თქვას, რომ ზემოთაღწერილი ულტრაკონსერვატორული პერსპექტივიდან შესაძლებელია დასავლეთის კრიტიკა ისე, რომ აუცილებლად მკვეთრად პრორუსულ პოზიციამდე არ მივიდეთ. მაგალითად, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ უნგრეთის პრემიერ-მინისტრი ვიქტორ ორბანი, იტალიის პრემიერ-მინისტრი ჯორჯა მელონი და პოლონეთის მმართველი პარტია, ასევე, ავითარებენ „ლიბერალიზმის“ წინააღმდეგ მიმართულ ულტრაკონსერვატორულ და პოპულისტურ რიტორიკას. თუმცა საქართველოს შემთხვევაში, რომელიც არც ნატოს წევრია და არც ევროკავშირის, მსგავსი ანტიდასავლური ანტილიბერალიზმი საშიშ გეოპოლიტიკურ იმპლიკაციებს შეიცავს (იმას რომ თავი დავანებოთ, რომ ულტრაკონსერვატიზმი, თავისთავად, თავისუფლებისა და თანასწორობის წინააღმდეგ მიმართული იდეოლოგიაა).

რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, შათირიშვილი აშშ-ს აღნიშნული პერსპექტივიდან აკრიტიკებს მიმდინარე მოვლენების ფონზე, როდესაც საქართველოს ოკუპანტი და მტერი ქვეყანა უკრაინაში იმპერიალისტურ ომს აწარმოებს. ანტიდასავლური პოპულიზმი ესეთ კონტექსტში რუსეთის იმპერიისთვის სასარგებლო გეოპოლიტიკური დასკვნების გაკეთებისკენ გვიბიძგებს.

მსგავს მავნე დასკვნებამდე განსაკუთრებით იმ ფაქტმა შეიძლება მიგვიყვანოს, რომ შათირიშვილი, ფაქტობრივად, არაფერს ამბობს რუსეთზე და მის ფაშისტურ (ამ სიტყვის, ტიმოთი სნაიდესირეული გაგებით) რეჟიმზე. მისი და ივანიშვილის სხვა ულტრაკონსერვატორი მხარდამჭერების - განსაკუთრებით, „ხალხის ძალის“ რიტორიკიდან ისე ჩანს, რომ სამყაროში მთავარი პრობლემა დასავლეთი და მისი „ლიბერალური იდეოლოგიაა“. ამ უკუღმართი პერსპექტივიდან, რუსეთი და მისი ფაშისტური რეჟიმი, მაქსიმუმ, მარგინალურ უსიამოვნებად შეიძლება ჩავთვალოთ.

აღსანიშნავია ის, რომ საშიშ ანტიდასავლურ რიტორიკას, ჯერჯერობით, ქვეყნის პირველი პირები ნაკლებად ავითარებენ. თუმცა „ქართული ოცნების“ მიერ კონტროლირებული პროპაგანდისტული მედიები, „საზოგადოებრივი მაუწყებლის“ ჩათვლით, გამალებით არიან ჩართულები დასავლეთის ყოველი მხრიდან დისკრედიტაციის საქმეში. აღნიშნული ქმედებები, საბოლოო ჯამში, ქვეყნის დასავლური ორბიტიდან ნაბიჯ-ნაბიჯ ჩამოშორებას და იმპერიალისტური რუსეთის ორბიტაზე დაბრუნებას უწყობს ხელს.

ეს ტექსტი იქნება ჟურნალისტურ ეთიკაზე, მაგრამ არ ვილაპარაკებ არცერთ პროფესიულ სტანდარტზე, არც რამე ტექნიკურ წიაღსვლებში ჩავალ და არც ქარტიის პრინციპებს მოვიშველიებ არგუმენტებად.

---

სკოლას რომ ვამთავრებდი და ჟურნალისტობა გადავწყვიტე, წარმოდგენა რომ არ მქონდა, სინამდვილეში სად მივდიოდი და რის გაკეთებას ვაპირებდი, ერთმა უფროსმა მეგობარმა მანქანაში ჩამისვა და მხოლოდ ეს მკითხა, რატომ გინდა ჟურნალისტობა? მეც არც ვაციე, არც ვაცხელე, ძალიან თავდაჯერებით ვუპასუხე, იმიტომ, რომ სიმართლე მინდა ვილაპარაკო მეთქი.

აი მაშინ მითხრა ერთი რამ, რამაც რეალურად განსაზღვრა მთელი ჩემი წარმოდგენა ამ პროფესიაზე - ჟურნალისტობა სიმართლის ლაპარაკი კი არა, ამბის სამართლიანად მოყოლააო (შეიძლება ზუსტი ციტატა არ არის, მაგრამ შინაარსი ეს იყო).

მას შემდეგ 13 წელი გავიდა და ყოველ დღე უფრო და უფრო მეტად ვრწმუნდები, რამდენად მნიშვნელოვანია, ყველამ, ვინც თავს ჟურნალისტს უწოდებს, ეს გაიაზროს.

ჟურნალისტობა პასუხისმგებლობაა, დიდი პასუხისმგებლობა. ოღონდ არა ის, რაც ზოგიერთს ჰგონია, რომ ჩვენ ვართ მესიები, მოციქულები, მქადაგებლები, სამყაროს გადამრჩენლები და ათასი მსგავსი ეგოცენტრული სისულელე...

არა.

ჟურნალისტობა პასუხისმგებლობაა იმდენად, რამდენადაც ჩვენ გვაქვს პირდაპირი გავლენა ადამიანებზე. ჩვენ ვქმნით საზოგადოებრივ აზრს (მეტწილად თუ არა, ნაწილობრივ მაინც) და, შესაბამისად, ძალიან მარტივად შეგვიძლია მისით მანიპულირებაც. სწორედ ამის გააზრება უნდა იყოს პასუხისმგებლობის საფუძველი - გააზრება იმისა, რომ მაგ ცდუნებამ არ უნდა გძლიოს.

---

ეს ტექსტი ლიზა ქისტაურის დაღუპვაზეა. ახალგაზრდა გოგოზე, რომლის სიკვდილიც ქართულმა მედიამ (საბედნიეროდ, ყველამ არა, მაგრამ მაინც, ბევრმა), წინასწარ გამოაცხადა. არადა, იმ დროისთვის დროს ეს ამბავი მხოლოდ ჭორი იყო და როგორც აღმოჩნდა, ოჯახმაც არაფერი იცოდა ზუსტად. შესაბამისად, მედიამაც სამართლიანი კრიტიკა და ზოგ შემთხვევაში ლანძღვაც მიიღო პასუხად, მისი სიკვდილის წინასწარ გამოცხადების გამო.

სამწუხაროდ, ეს ინფორმაცია მეორე დღეს დადასტურდა. მათ კი, ვინც ლიზას სიკვდილზე წინა დღეს დაწერეს, ამჯერად ნიშნის მოგებით გამოაცხადეს, აი, რომ გვლანძღეთ და გვაგინეთ, ხომ მართლები აღმოვჩნდითო.

ჰოდა, მაპატიეთ, მაგრამ კარგი, რა, მართლა და მართლა, როგორც ბებიაჩემი იტყოდა, ნამუსიც კარგი საქონელია.

ყველა ადამიანი, ვისაც თანაგრძნობის ნატამალი მაინც შემოგვრჩა, მთელი დღე სულ მცირე იმედს მაინც ვიტოვებდით, რომ „იქნებ გადარჩა, იქნებ არ დადასტურდეს, იქნებ ეგრე ცუდადაც არ არის ყველაფერი“. და ამ დროს შენ, ვინც თავს ჟურნალისტს უწოდებ, თავს იმართლებ (კიარადა, აქეთ გვანამუსებ), რომ „იშ, ხომ სიმართლე აღმოჩნდა?!“

სიმართლე კი არა, სულ რომ წყალგაუვალი ინფორმაცია ყოფილიყო, თითი არ უნდა გაანძრიო ასეთ ამბავზე, სანამ ამას ოჯახი არ გაიგებს. მშობლები შვილების სიკვდილს მედიიდან არ უნდა იგებდნენ. ამის გააზრებას არ სჭირდება „ენჯეოშნიკური ტრენინგები“ (როგორც ზოგიერთი უწოდებს), არც ქარტიის 11 პრინციპის დაზუთხვა, არც რამე სამეცნიერო ხარისხი ჟურნალისტიკაში და არც საერთოდ ჟურნალისტობა, მე თუ მკითხავ. ელემენტარულად, უნდა შეძლო სხვის ადგილას თავის წარმოდგენა და გაიაზრო რომ შენი ნებისმიერი საქციელი შეიძლება სხვა ადამიანისთვის დამანგრეველი აღმოჩნდეს.

ნებისმიერი მსგავსი გაშუქება, და შემდეგ ამ გაშუქების ნებისმიერი „გაპრავება“ ისევ ჟურნალისტების წინააღმდეგ მოქმედებს - პატიოსანი ჟურნალისტების, კარგი ჟურნალისტების, სინდისიერი ჟურნალისტების, რომლებიც კი, ჯერ კიდევ ვარსებობთ თუმცა, სამწუხაროდ, უფრო და უფრო და უფრო ნაკლებ ადამიანს სჯერა ჩვენი არსებობის.

არ არსებობს ინფორმაცია, რომელიც უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე ადამიანების კეთილდღეობა - და პირიქით, ინფორმაცია მხოლოდ მაშინაა ღირებული, თუ ის ადამიანების კეთილდღეობას ემსახურება.

2022 წლის შეჯამება:

სამოქალაქო დაპირისპირების რიტორიკა გაერთიანების ნაცვლად

2022 წლის თებერვალში რუსეთის უკრაინაში შეჭრამ რეგიონალური და მსოფლიო წესრიგი შეარყია. დასავლურ ქვეყნებში ამ მოვლენამ ბუნებრივად დაიკავა ლამის მთელი საინფორმაციო ველი. უკრაინის გადარჩენა რუსეთის კლანჭებიდან, სავსებით მართებულად, გამოცხადდა ბრძოლად თავისუფლებისა და დემოკრატიისთვის. დასავლეთის იმ ქვეყნებმა, რომლებსაც აქამდე რუსეთთან დაკავშირებით ამბივალენტურ პოზიციები ჰქონდათ (მაგალითად, გერმანიამ და საფრანგეთმა), აღიარეს ახალი რეალობა და მისი სიმწარე. დასავლთის ერები, იმის ნაცვლად, რომ უფრო მეტად დაყოფილიყვნენ, ახალ საფრთხესთან გასამკლავებლად ახალი შემართებით გაერთიანდნენ.

პარადოქსულია, მაგრამ გაერთიანების ნაცვლად, რუსეთის უკრაინის შეჭრის შემდეგ, პოლიტიკური და მედია ელიტები საქართველოში კიდევ უფრო მეტად დაიყო და დაიქსაქსა. სააკაშვილის უკრაინიდან ჩამოსვლამ შიდა პოლიტიკური დაყოფები კიდევ უფრო მეტად გაამწვავა და ქართული პოლიტიკა უფრო მეტად პერსონალური გახადა, ვიდრე აქამდე იყო.

მთელი ამ ხნის განმავლობაში, „ქართული ოცნების“ და მისი გავლენის ქვეშ მყოფი მედია საშუალებების (ასევე, მისი პარტიული სატელიტების) რიტორიკის ცენტრალური მოტივი იყო ყველა ისეთი ადამიანის „ომის მომხრედ“ გამოცხადება, ვისაც საქართველოს ამჟამინდელ საგარეო პოლიტიკაზე განსხვავებული შეხედულება აქვს. ამ გზით, „ქართული ოცნება“ ცდილობდა საწინააღმდეგო აზრის ჩახშობას და საინფორმაციო ველის კონსოლიდირებას ეგზისტენციალური საფრთხის მოხმობით.

მაშინ, როდესაც რაღაც მოვლენა ეგზისტენციალური მნიშვნელობის საფრთხედ ინათლება, მთავარ პრიორიტეტად ქვეყნის გადარჩენა ცხადდება ისე, რომ მოცემულ თემაზე რაციონალური დისკუსიების გამართვის ადგილი აღარ რჩება. შესაბამისად, „ქართული ოცნების“ რიტორიკამ მის მიერ კონტროლირებულ მედიასაშუალებებში კრიტიკული განხილვისთვის აუცილებელი სივრცე მოსპო. მართლაც, რაღაა განსახილველი, თუკი ყველა ადამიანი, ვინც „ქართული ოცნების“ პოლიტიკას არ ემხრობა, ქვეყნისთვის საფრთხეა? ესეთი იყო ხელისუფლების და მისი პროპაგანდისტების ლოგიკა.

მთელი ამ ხნის განმავლობაში, ოპოზიციურ მედიაში „ომის დაწყების“ ნარატივს უპირისპირდებოდა „ქართული ოცნების“ და მისი პოლიტიკის მხარდამჭერების პრორუსულ, პუტინისტურ ძალად გამოცხადების ტენდენცია. საქართველოს ამჟამინდელი პოლიტიკა რუსეთთან მიმართებაში ახალი შემართებით მოინათლა „პუტინისტური რეჟიმის“ მიერ საქართველოს ინტერესების ღალატად და კოლაბორაციონიზმად. აქედან გამომდინარე, ოპოზიციურ საინფორმაციო ველში მოიმატა საფრთხემ, რომ განსაკუთრებით, ყველაზე რადიკალური ჯგუფების მხრიდან, მოღალატედ გამოცხადებულიყო ყველა, ვინც მოცემულ თემაზე შედარებით ნიუანსურ პოზიციას გამოხატავდა. ამან, ცხადია, საქართველოს საგარეო პოლიტიკის შესახებ რაციონალური დისკუსიის გამართვის შესაძლებლობა დრამატულად შეამცირა.

სააკაშვილის ჩამოსვლამ პოლიტიკური პოლარიზაციის არსებული ტენდენცია კიდევ უფრო მეტად გაამწვავა, სულ მცირე, ორი მიზეზით:

პირველი, „ქართულმა ოცნებამ“ და მისმა სატელიტებმა სააკაშვილის ჩამოსვლა „ომის დაწყების“ ნარატივთან დააკავშირეს. „ქართულ ოცნებასთან“ ასოცირებული, ღიად ანტიდასავლური პარტია „ხალხის ძალა“ საუბრობს იმაზე, რომ სააკაშვილის საქართველოში შემოსვლა რაღაც „დიდი სცენარის“ ნაწილია, რომლის მიზანიც ქვეყანაში არეულობის შემოტანაა.

ერთი სიტყვით, „ქართულ ოცნებასთან“ აფილირებული პოლიტიკური ძალების და პროპაგანდისტების ნაწილი ცდილობს სააკაშვილის (და ასევე, ქართული სასამართლოს და პროკურატორის) შესახებ დისკუსია მთლიანად დაიცალოს რაციონალური განსჯისგან და მასზე მსჯელობა მხოლოდ ომისა და ეგზისტენციალური საფრთხის კონტექსტში მოხდეს.

ამის საპირისპიროდ, ოპოზიციაში გამყარდა შეხედულება, რომლის მიხედვითაც სააკაშვილი პუტინის პირადი ტყვეა და შესაბამისად, მისი პატიმრობიდან გამოხსნა ქვეყნის სუვერენიტეტის შესანარჩუნებლად კრიტიკულად მნიშვნელოვანია. მაგალითად, „ნაციონალური მოძრაობის“ თავმჯდომარეობის ერთ-ერთი კანდიდატის, ნონა მამულაშვილის თქმით, იმის გამო, რომ სააკაშვილი რუსეთის ტყვეა, ის უკრაინაში დატყვევებულ რუსებზე უნდა გაიცვალოს.

ოპოზიციურ საინფორმაციო სივრცეში სააკაშვილის შესახებ დისკუსია, ძირითადად, სწორედ მსგავსი რიტორიკის ფონზე მიმდინარეობდა (არსებობს მცირე გამონაკლისებიც, ცხადია). იმის გამო, რომ დღის წესრიგში არსებული საკითხი საგანგებო ზომების მიღებას მოითხოვს, არ რჩება იმის ადგილი, რომ რაციონალურად ვიმსჯელოთ სამართლიანობის უნივერსალურ პრინციპებსა და იდეალებზე. ეს კი თავისთავად ყველაზე უფრო მიკერძოებულ და რადიკალურ აქტორებს აძლევს მეტ გასაქანს, შედარებით ზომიერი პოზიციების დასუსტების ხარჯზე.

ყველაფერი ზემოთქმულიდან გამომდინარე, საგანგაშოა ის, რომ საქართველოში, 1991-1993 წლების სამოქალაქო ომის შემდეგ, დაპირისპირებული მხარეები ერთმანეთს აშკარა ეგზისტენციალურ საფრთხედ პირველად განიხილავენ. საშიში პოლარიზაციის ეს ტენდენცია განსაცვიფრებელია იმ ფონზე, როდესაც გამოკითხვების მიხედვით, მოსახლეობის დიდი ნაწილის პოზიციების კონსოლიდირება უფრო ხდება, ვიდრე დაყოფა. 2022 წლის თებერვალ-მარტის NDI-ის გამოკითხვის მიხედვით, უკრაინის ომის დაწყებამდე მოსახლეობის 24 % მიიჩნევდა, რომ საჭირო იყო რუსეთთან მჭიდრო პოლიტიკური თანამშრომლობა. ომის დაწყების შემდეგ, რუსეთთან მჭიდრო ურთიერთობის მომხრე ქართველების რიცხვი 13 %-მდე შემცირდა

რთული საკითხია ის, თუ რას შეიძლება გამოეწვია პოლიტიკური ელიტების არნახულად პოლარიზაცია იმ ფონზე, როდესაც მოცემულ საკითხებზე საზოგადოებაში არსებული დაპირისპირება მცირდებოდა. სავარაუდოდ, პოლარიზაციის მიზეზები ოლიგარქიულ გავლენებში, რუსეთის აგენტურის (მათ შორის, არა მხოლოდ პოლიტიკური სუბიექტების, არამედ ბოტებისა და ტროლების) მოქმედებებსა და ორივე მხარეს ექსტრემისტული და რადიკალური ძალების მოქმედებებში უნდა ვეძებოთ.

ზემოთ აღწერილი „ელიტური“ პოლარიზაციის ფონზე, მაინც იმედისმომცემია ის, რომ საზოგადოებაში ქვეყნისთვის ეგზისტენციალურ მნიშვნელოვან საკითხებზე პოლარიზაცია მცირდება. ადრე თუ გვიან, ამ ფაქტმა შეიძლება მთავარ პოლიტიკურ აქტორებს ერთმანეთთან დაახლოებისკენ უბიძგოს. იმ შემთხვევაში, თუკი რომელიმე მათგანი (ამ შემთხვევაში, პირველ რიგში, „ქართული ოცნება“) უკრაინაში მიმდინარე კონფლიქტის შესახებ საზოგადოების უმრავლესობის აზრს ვერ აჰყვება, ეს, სავარაუდოდ, უკონტროლო პროცესების დაწყებას გამოიწვევს. ამიტომ, მომდევნო წლისთვის, ხელი უნდ შევუწყოთ იმას, რომ საზოგადოების დიდ ნაწილში არსებულმა გამაერთიანებელმა განწყობებმა პოლიტიკური დაპირისპირების შემცირება და შეკავება გამოიწვიოს, საინფორმაციო ველი კი უფრო მეტად დემოკრატიული და კრიტიკული გახადოს. ამისთვის, პირველ რიგში, დამოუკიდებელ და კრიტიკულ მედიას, თავისუფალ და რაციონალურ განსჯას და დემოკრატიულ საინფორმაციო ველს უნდა დავუჭიროთ მხარი.

საქართველოში მედია, მიუხედავად მთავრობის მხრიდან წამოსული ზეწოლისა, პლურალისტულია. ვფიქრობ, ეს პლურალიზმი თავისთავად სიკეთედ შეგვიძლია მივიჩნიოთ. თუმცა პლურალიზმი აუცილებელი და არა საკმარისი პირობაა იმისთვის, რომ მედიამ დემოკრატიის განვითარებაში დადებითი როლი ითამაშოს. ქვემოთ ჩამოვთვლი სამ მთავარ პირობას, რისი დაკმაყოფილებაც სჭირდება საქართველოში მედიას იმისთვის, რომ მან ხელი შეუწყოს ლიბერალური დემოკრატიის განვითარებას. ვფიქრობ, რომ ვერც ერთ პირობას ქართული მედია საშუალებების უმეტესობა ვერ აკმაყოფილებს.

1) იმისთვის, რომ განვითარდეს დემოკრატია, საჭიროა დისკუსია შინაარსზე და არა პიროვნებებზე. იმის გამო, რომ ქართული პოლიტიკა პერსონიფიცირებულია, ხშირად აქცენტი კეთდება იმაზე, თუ ვინ ვისკენაა და არა იმაზე, თუ ვინ რას ფიქრობს - რა დღის წესრიგი აქვს, რაში ეთანხმება ან არ ეთანხმება მოწინააღმდეგე პარტიას, რისი შეცვლა სურს და ა.შ. არადა, პირველ რიგში, საინტერესოა, თუ მაგალითად, რა არის საქართველოს ჯანდაცვის პოლიტიკის, ეკონომიკური პოლიტიკის, საგარეო პოლიტიკის, ურბანული განვითარების პოლიტიკის ჩავარდნები და მიღწევები. შემდეგ არის საინტერესო, თუ რას ფიქრობენ ამ თემაზე კონკრეტული პოპულარული პიროვნებები (პოლიტიკოსები და სხვები).

მოცემული თემის საფუძვლიანად განხილვისთვის ზოგჯერ აუცილებელია, რომ აზრი ვკითხოთ სფეროს ექსპერტებს და არა „ყველაფრის ექსპერტებს“. მედია, ექსპერტებს იმის მიხედვით არ უნდა არჩევდეს, ვის როგორი პოზიციები აქვს. მნიშვნელოვანია, რომ მოქალაქემ მიიღოს არა გამზადებული პასუხები ყველაფერზე (რაც უფრო პროპაგანდაა, ვიდრე ინფორმაციის გადაცემა), არამედ ინფორმაცია და მოსაზრებები. მედია საშუალება არ უნდა წარმოადგენდეს რომელიმე პოლიტიკური ძალის რუპორს. ამის ნაცვლად, ის თავისი მომხმარებლისთვის უნდა ტოვებდეს სივრცეს თავისუფალი განსჯისთვის.

2) მნიშვნელოვანია, მედია საშუალებებმა ყველაფერი გააკეთონ იმისთვის, რომ მათ ენდობოდეს არა მოსახლეობის მხოლოდ ერთი სეგმენტი, არამედ მოსახლეობის ფართო ფენები. უნდა აღინიშნოს, რომ მედიას ნდობის პრობლემა მთელ მსოფლიოში აქვს და ეს არ არის მხოლოდ ქართული ფენომენი. თუმცა ის, რაც განვითარებულ ქვეყნებში პრობლემად მიიჩნევა და რის აღმოფხვრაზეც საჯაროდ მსჯელობენ, ჩვენთან ნორმად ითვლება. მედია პლურალიზმზე ჩატარებული NDI-ის 2020 წლის კვლევის მიხედვით, საქართველოში, ადამიანების მხოლოდ 6 % ენდობა სრულად მედიას; 66 % მხოლოდ ნაწილობრივ ენდობა და ეს ნდობა განაწილებულია ერთმანეთისგან რადიკალურად განსხვავებულ მედია საშუალებებზე. ეს იმას ნიშნავს, რომ მაღალი ნდობის მქონე ეროვნული მედია საშუალებები ქვეყანაში, ფაქტობრივად, არ გვაქვს.

ნდობის მოსაპოვებლად შემდეგი ნაბიჯების გადადგმა საჭირო: სარედაქციო დამოუკიდებლობის (მედიის მფლობელებისგან რედაქციის დამოუკიდებლობის) უზრუნველყოფა, საზოგადოებაში არსებული სხვადასხვა შეხედულებების მეტნაკლებად თანაბრად გაშუქება, ფინანსური გამჭვირვალობა, პოლიტიკური ძალებისგან დისტანცირება, რეალისტური ბიზნეს მოდელის შემუშავება და ა.შ.

3) იმისთვის, რომ მედია პლურალიზმმა დემოკრატიის სასიკეთოდ იმუშავოს, საჭიროა მედია კონცენტრაციის შემცირება. ეს იმას ნიშნავს, რომ გვჭირდება ისეთი დამოუკიდებელი მედია საშუალებების განვითარება, რომლებიც ძალაუფლების ცენტრებზე მიბმულები ნაკლებად იქნებიან და შეძლებენ ალტერნატიული და კრიტიკული აზრების უფრო თამამად გაჟღერებას. აქაც უნდა აღინიშნოს ის, რომ ეს პრობლემა ბევრ განვითარებულ ქვეყანაშიც არის. თუმცა საქართველოში, დონორებისგან დამოუკიდებელი, კომერციული მომგებიანი მედია პლატფორმების განვითარება განსაკუთრებით რთულია. ერთ-ერთი გზა, რამაც შეიძლება ხელი შეუწყოს მედია კონცენტრაციის შემცირებას, მედია საშუალებებისთვის გადასახადების შემცირება ან ზოგ შემთხვევაში (პროგრესულად) გაუქმება იქნება. თუმცა ამაზე საუბარი დღევანდელი პოლიტიკური რეჟიმის პირობებში ალბათ ზედმერად უტოპიურია.

ზემოთ ჩამოთვლილი პრობლემების დიდი ნაწილის აღმოფხვრას კეთილი ნება სჭირდება, რაც ბევრ შემთხვევაში შეიძლება არც არსებობდეს. თუმცა იმ შემთხვევებშიც, როდესაც ასეთი ნება ჩანასახის ფორმით მაინც არსებობს, შეიძლება ყველასთვის ბოლომდე გასაგები არ იყოს ის, თუ რის გაკეთებაა საჭირო, რომ მედიამ ქვეყნის განვითარებას შეუწყოს ხელი. იმედი მაქვს, ეს სტატია დაეხმარება დისკუსიას იმაზე, თუ რა უნდა იყოს პლურალისტული მედიის ის იდეალი, რომლისკენაც უნდა ვისწაფოდეთ. ამ იდეალისკენ სწრაფვის ტემპი კი უკვე პოლიტიკურ, ეკონომიკურ და სოციალურ გარემოზეა დამოკიდებული.

კრიტიკის მიუღებლობა.

თავის მოკატუნების გარეშე ვთქვათ, დიდად არავის მოგვწონს, როცა გვაკრიტიკებენ და უნდა ვაღიაროთ, რომ ნეგატიური უკუკავშირის მიუღებლობა ერთგვარი ადამიანური რეფლექსიც კია: იქამდე, ვიდრე ჩვენი ტვინი კრიტიკის შინაარსის რაციონალურად გააზრებას დაიწყებს, ამ პროცესს წინ მაინც ბრაზი, ან წყენა უფრო უსწრებს-ხოლმე.

მაგრამ არსებობს თავისი დანიშნულებითა და არსით იმდენად საჯარო პროფესიები, მაგალითად, მედია, პოლიტიკა, სადაც სფეროში ფეხის შედგმისთანავე ვაწერთ ხელს, რომ კი, ჩემი ტექსტი, რეპორტაჟი, საჯარო გამოსვლა ან, თუნდაც, რეპლიკა, შეფასდება საზოგადოებისგან, რადგან ეს საქმიანობები თავისთავადვე, ჩანაფიქრშივე უკაკავშირზეა "მიბმული".

თითქოს, ამ პროფესიაში მომუშავე ადამიანებისთვის, ურთიერთობის ეს ფორმულა იმდენად მარტივია, რომ უხერხულობასაც კი ქმნის ამაზე საუბარი, მაგრამ მოცემულობამ გვიკარნახა, ვისაუბროთ ამ თავისთავად ცხად აზრზე, რომელსაც დამტკიცება არ სჭირდება.

ეთერიდან გაძევება

ვიღაცამ შეიძლება იფიქროს, მერე რა, ისიც ხომ ადამიანია, ნერვებმა უმტყუნაო, მაგრამ მე ასე შევაფასებ: რესპონდენტისა და ტელემაყურებლისთვის უპატივისცემლობის სამწუხარო მაგალითი გვიჩვენა აჭარის საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა, როდესაც არხის პოლიტიკური თოქ-შოუს წამყვანმა, ვახო ხუზმიაშვილმა მის მიერვე მოწვეული სტუმრის კრიტიკას ეთერიდან აგრესიული ტონით გაძევებით უპასუხა.

აი, რა მოხდა:

• გადაცემა, "თავისუფალი სივრცის" 30 ნოემბრის გამოშვება "ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის" შიდა პარტიულ დაპირისპირებებს, დაგეგმილ შიდა არჩევნებსა და ამ პარტიის შემადგენლობიდან ერთი ნაწილის მიერ დაანონსებულ საპროტესტო აქციას დაეთმო.
• გადაცემამ, მიხეილ სააკაშვილის ჯანმრთელობის მდგომარეობასთან დაკავშირებული ფაქტები და მოსაზრებებიც განიხილა, ოღონდ ეს ისე, რომ 45-წუთიან გადაცემაში თავად ამ პარტიიდან არც ერთი წარმომადგენლის აზრი არ შეუთავაზებია მაყურებლისთვის.
• სამაგიეროდ, წამყვანმა 25 წუთზე მეტი დაუთმო არჩილ თალაკვაძეს და ამ დიალოგში, მაყურებელი მოქმედი მთავრობის მაღალჩინოსნისგან ისევ და ისევ, დაუსრულებლად უსმენდა, რა ცუდი და დამაზიანებელია პარტია, რომელიც ქვეყანას უკვე 10 წელია, აღარ მართავს.

მართალია, ეს უკვე ათასჯერ მაინც მოგვისმენია სხვადასხვა ეთერებიდან, მაგრამ წამყვანს ნებისყოფა ამის მოსასმენად მაინც ეყო, მაშინ, როცა არ ეყო პროფესიული უნარი, არ გამოეხატა ღია აგრესია სხვა სტუმრის მიმართ, რომელიც ისე "ჩართო" და "გამორთო" ეთერიდან, ფაქტიურად, საუბრის შესაძლებლობა არ მისცა. "ჩართვასა" და "გამორვას" შორის იმ რამდენიმე წუთშიც,  ტელემაყურებელს მეტწილად, მხოლოდ წამყვანის აღელვებული საუბარი ესმოდა.

ფოტოკოლაჟი: გადაცემის წაყვანი და არჩილ თალაკვაძე / გადაცემის წამყვანი და მაია ნადირაძე

გადაცემის 39-ე წუთზე, წამყვანმა ვახო ხუზმიაშვილმა საქართველოს VI მოწვევის პარლამენტის წევრი "ნაციონალური მოძრაობიდან", მაია ნადირაძე ჩართო ეთერში, თუმცა რესპონდენტს საკუთარი მოსაზრების გამოხატვის შესაძლებლობა არ მისცა.



წამყვანმა სტუმარი ეთერში ჩართვიდან 3 წუთში გათიშა როცა მისგან მიიღო კრიტიკა, იმაზე, თუ რატომ არ შეაჩერა გადაცემის პირველი სტუმარი, არჩილ თალაკვაძე, როდესაც ის, ნადირაძის შეფასებით, წარმოადგენს "რუსეთზე ორიენტირებულ ხელისუფლებას", რომელიც მხოლოდ მტრულად განწყობილი ქვეყნის დირექტივების შესრულებითა და "მილიარდერ ბიძინა ივანიშვილის დაცვით არის დაკავებული".

საქმე ისაა, რომ ხუზმიაშვილი მხოლოდ ამ თოქ-შოუს წამყვანი კი არა, აჭარის საზოგადოებრივი მაუწყებლის საინფორმაციო სამსახურის უფროსი იყო, შესაბამისად, მისი პასუხისმგებლობა ორმაგად იზრდება რესპონდენტისა და ტელემაყურებლების წინაშე.

გაურკვეველია, რა იყო წამყვანის მოტივაცია, გარდა რესპონდენტის საჯარო დამცირებისა. რა აზრი ჰქონდა სტუმრის მოწვევას, რომელსაც არც საუბარს დააცდიდა და არც ტელემაყურებელს მისცემდა მისი მოსაზრების მოსმენის შესაძლებლობას?! თუნდაც, მის მიმართ უსიამოვნო კრიტიკული რეპლიკის მიუხედავად, რატომ არ იყო მისთვის უფრო მნიშვნელოვანი, დაეცვა რესპონდენტისა და მაყურებლის პატივისცემის მედიასტანდარტი, რომელიც საზოგადოებრივ მაუწყებელზე სამაგალითო უნდა იყოს.

პროფესიული წიგნებიდან რომ არ დავიწყოთ შესაბამისი ნორმების ციტირება, ახალი ამბების, ან ანალიტიკური გადაცემების ყურებისას, მაყურებელს ამ გადაცემების წამყვანების ემოციების ნახვის კი არა, ინფორმაციის მიღებისა და გაანალიზების მოტივი ამოძრავებს და გვინდა, რომ ეს ყველაზე მეტად პირველ რიგში, სწორედ საზოგადოებრივი მაუწყებლის არხებზე ესმოდეთ, განსაკუთრებით — ხელმძღვანელ პირებს, როგორიც ვახო ხუზმიაშვილია.

ქართულ მედიაში პოლარიზაცია ყოველთვის არსებობდა, თუმცა დღევანდელი სიტუაცია, გარკვეული აზრით, მაინც განსაკუთრებულია. საქმე ის არის, რომ მიუხედავად ჩვენს ხელთ არსებული ინოვატორული ტექნოლოგიური ინსტრუმენტისა - სოციალური ქსელებისა, პოლარიზაციის გადალახვა ან შემსუბუქება მაინც ვერ ხდება. პირიქით, ზოგჯერ სოციალური მედია ცეცხლზე ნავთს ასხამს და დაპირისპირებულ მხარეებს უფრო მეტად აჯახებს ერთმანეთთან.

ამ სტატიაში შევეცდები ავხსნა, თუ რატომ ხდება ისე, რომ საქართველოში სოციალური ქსელები, ნაცვლად იმისა, რომ პოლარიზაცია შეამსუბუქონ, ზოგჯერ მას უფრო მეტად ამძაფრებენ. ამ შემთხვევაში, ყურადღებას გავამახვილებ კონკრეტულ სოციალურ ქსელზე - ფეისბუქზე, ვინაიდან პოლიტიკურად აქტიური ქართველების დიდი ნაწილი სწორედ ამ პლატფორმას იყენებს.

ქართული ფეისბუქის ერთ-ერთი დამახასიათებელი თვისება ის არის, რომ ის, როგორც წესი, ამცირებს კონტაქტს სხვადასხვა შეხედულების ადამიანებს შორის და ქმნის, ფაქტობრივად, ჩაკეტილ ბაბლებს. ასეთ ბაბლებში ადამიანები მხოლოდ იდენტური ან მსგავსი შეხედულებების ადამიანებთან აქვთ კონტაქტი. შესაბამისად, ბუნებრივად მცირდება არგუმენტების მრავალფეროვნება და ძალიან ადვილი ხდება, რომ დაიჯერო რაღაც, რაზეც საკმარისი ინფორმაცია ან კონტრარგუმენტები არ მოგისმენია.

პოლიტიკური პოლარიზაციის პირობებში, ეს იმას ნიშნავს, რომ ფეისბუქის მომხმარებლები საერთო ნიადაგის შექმნისკენ კი არ ისწრაფვიან, არამედ პირიქით - უფრო და უფრო შორდებიან ერთმანეთს. ზოგჯერ, მომხმარებლებმა საპირისპირო მხარის შეხედულებებზე, ფაქტობრივად, არაფერი იციან. მართლაც შეუძლებელია სიღრმისეულად გაიგო, რას ფიქრობს „მოწინააღმდეგე ბანაკის“ წევრი, თუ მასთან თითქმის არასდროს გქონია რამე სახის დიალოგი და მისი აზრი არც სხვაგან წაგიკითხავს ან მოგისმენია.

გარდა ამისა, რადგან საპირისპირო შეხედულების მქონე ფეისბუქ მომხმარებლებს შორის (და ზოგჯერ, მსგავსი შეხედულების მქონეებს შორისაც) ურთიერთობის დომინანტური ფორმა აგრესიაა, ამ პლატფორმაზე წახალისებულები არიან ისეთი აქტივისტები, ვინც ყველაზე მეტად არიან ამ მიმართულებით დახელოვნებულები. ფეისბუქის ტოქსიკურ დებატებში, სადაც „ბულინგი“ ნორმალიზებული და ზოგჯერ წახალისებულია, არც თუ ისე იშვიათად „იმარჯვებენ“ ისეთები, ვინც უფრო მეტად ტოქსიკურები არიან. ამის გამო, ზოგჯერ ისეთი ადამიანებიც კი, რომლებიც რეალურ ცხოვრებაში, არ გამოირჩევიან აგრესიით, ფეისბუქზე ცდილობენ მოირგონ დაუნდობელი და უცენზურო მოპაექრისა და მჩაგვრელის იმიჯი.

ამასწინათ, მეგობრებთან ერთად ვცდილობდი გამეხსენებინა ადამიანები, რომლებიც რეალურ ცხოვრებაში საკმაოდ მშვიდობიანები და კონსტრუქციულები არიან, ფეისბუქზე კი სრულიად საპირისპიროდ იქცევიან. ჩემდა გასაკვირად, ასეთი არაერთი ჩამოვთვალეთ. შემდეგ დავფიქრდი მიზეზებზე, თუ რატომ იქცევიან ეს ადამიანები ასე და იმ დასკვნამდე მივედი, რომ არა მხოლოდ ქართული პოლიტიკა, არამედ ფეისბუქზე არსებული ტოქსიკური გარემოც ბევრ მომხმარებელს სწორედ აგრესიული ქცევისკენ უბიძგებს.

დაბოლოს, აღსანიშნავია, რომ პოლარიზაციას ამძაფრებს ფეისბუქის “მოწონებების“ სისტემა და ალგორითმები, რომლებიც პოპულარულ და პოტენციურად საინტერესო პოსტებს ანიჭებს უპირატესობას. პოპულარული აზრი ყოველთვის სწორი აზრი არ არის. რაციონალური დებატების ყველაზე დიდი თეორეტიკოსები, დაწყებული ჯონ სტიუარტ მილიდან და დამთავრებული იურგენ ჰაბერმასით, სწორედ იმაზე მიანიშნებენ, რომ სიმართლე ზოგ შემთხვევაში რთული მოსასმენია და მის გასახმოვანებლად საჭიროა არსებობდეს გავლენებისგან თავისუფალი საჯარო სივრცე.

არაპოპულარული აზრი, თავისთავად, ბევრად ნაკლებ „მოწონებასა“ და „გაზიარებას“ იმსახურებს, ვიდრე პოპულარული (თუნდაც ეს უკანასკნელი შეთქმულების თეორია იყოს) და შესაბამისად, რიგით მომხმარებელს ის ნაკლებად ხვდება თვალში. რაც უფრო ნაკლებ არაპოპულარულ აზრს მოისმენს მომხმარებელი, ბუნებრივია, ის უფრო მეტად გაიმყარებს იმ წარმოდგენებს, რომლებიც მისი „ბაბლისთვის“ მისაღებია. ეს კი პოლარიზაციას, რა თქმა უნდა, უფრო მეტად გაამძაფრებს.

გარდა ამისა, ფეისბუქი (და მასზე უფრო მეტად ტვიტერი, რომელსაც საქართველოში მასობრივად არ იყენებენ) თავისი ფორმატიდან და ალგორითმებით გამომდინარე, ახალისებს ისეთ მოსაზრებებს, რომლებიც ნიუანსური არ არის. ხშირად ეს არის პათეტიკური პოსტები, რომლებიც ანალიტიკისგან თითქმის მთლიანად დაცლილია ან ხუმრობები, რომლებიც, როგორც თითქმის ყველანაირი იუმორი, რაღაც ტიპის გაზვიადებებს ეყრდნობა (იუმორის ამ თვისების წინააღმდეგი არ ვარ, უმალ პირიქით). სერიოზული დისკუსიები ქართულ ფეისბუქზე იშვიათია და როგორც წესი, მომხმარებლების დიდი ნაწილი თვლის, რომ ასეთი განსჯების ადგილი სოციალურ ქსელში არც არის.

ზემოთჩამოთვლილი ფაქტორების კომბინაციით, ვიღებთ ქართულ ფეისბუქს, რომელიც ერთგვარი მედია-საბერველია, რომლითაც მომხმარებლები, თავისდა უნებურად, უფრო მეტად აღვივებენ პოლარიზაციას. რთული სათქმელია, რა შეიძლება იყოს აქედან პრაქტიკული გამოსავალი. თუმცა იმაში დარწმუნებული ვარ, რომ ფეისბუქის მავნე ეფექტების გააზრება და ამ თემაზე ღია დისკუსია გამოსავლის პოვნაში დაგვეხმარება.

რაში ცდება ილონ მასკი: ტვიტერი ქალაქის ვირტუალური მოედანი არ არის.

მას, შემდეგ, რაც ტვიტერი მსოფლიოში ყველაზე მდიდარმა ადამიანმა, ილონ მასკმა შეიძინა, ამ კომპანიის თავს ბევრი რამ ხდება:

• მასკი გეგმავს, რომ ტვიტერი ბანკად გადააქციოს.

• მენეჯმენტის ცვლილების ფონზე, კომპანიიდან ბევრი თანამშრომელი გაუშვეს და ზოგიც თავისი ნებით წავიდა;

•  კომპანიის ახალმა მფლობელმა მიანიშნა, რომ შეიძლება ტვიტერი ვერ გაუმკლავდეს ფინანსურ გამოწვევებს და უახლოეს მომავალში, გაკოტრდეს;

•  ტვიტერზე დაბლოკილი აშშ-ს პრეზიდენტი დონალდ ტრამპი კომპანიას სასამართლოში უჩივის და სარჩელში საკუთარ თავს გალილეო გალილეის ადარებს;

მოკლედ, მსოფლიოში ერთ-ერთ ყველაზე პოპულარული სოციალური ქსელის მომავალი ამ ეტაპზე გაურკვეველი და ბუნდოვანია. ამ ფონზე, სამსჯელო და საკამათო ბევრი რამეა.

ამ სტატიაში მინდა, რომ ტვიტერის წინაშე მდგარ ერთ-ერთ მთავარ პოლიტიკურ პრობლემაზე გავამახვილო ყურადღება. ეს პრობლემა უკავშირდება სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების იმ ინტერპრეტაციას, რომელსაც ტვიტერის ახალი მფლობელი იზიარებს.

ილონ მასკი საკუთარ თავს „სიტყვის თავისუფლების აბსოლუტისტს“ უწოდებს. მას სჯერა, რომ ადამიანებს საკუთარი მოსაზრებების გამოხატვის თითქმის შეუზღუდავი უფლება უნდა ჰქონდეთ.

ამ სტატიაში მინდა ვაჩვენო, რომ ტვიტერთან და სხვა სოციალურ ქსელებთან მიმართებაში „სიტყვის თავისუფლების აბსოლუტიზმი“ ლოგიკურად გაუმართავი შეხედულებაა.

იმის უკეთ გასაგებად, თუ რა დგას „სიტყვის თავისუფლების აბსოლუტიზმის“ უკან და რაში მდგომარეობს მისი მთავარი პრობლემა, მასკის ძველი „ტვიტი“ გამოგვადგება. 2022 წლის მარტში მასკმა ტვიტერზე შემდეგი კითხვა დასვა: „იქიდან გამომდინარე, რომ ტვიტერი ახლა, დეფაქტოდ, ქალაქის საჯარო მოედანია, სიტყვის თავისუფლების პრინციპების დარღვევა დემოკრატიისთვის ძირის გამოთხრას უდრის. როგორ ფიქრობთ, რა შეიძლება, რომ გაკეთდეს?“

ტვიტერთან მიმართებაში „სიტყვის თავისუფლების აბსოლუტიზმის“ მთავარი ჩავარდნა სწორედ მასკის ამ ტვიტში ჩანს. საქმე ისაა, რომ სოციალური ქსელები და მათ შორის, ტვიტერი ვირტუალურ ქალაქის მოედნებად ვერ ჩაითვლებიან, იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ ისინი კერძო კომპანიებია, რომლებიც ნაწილობრივ მაინც, პასუხისმგებლად შეიძლება ჩაითვალონ იმაზე, რასაც ავრცელებენ.

აშშ-ში ეს დებატები მჭიდროდ არის დაკავშირებული „კომუნიკაციის მართებულობის აქტთან“, რომელიც სოციალურ ქსელებს სწორედ საჯარო მოედნებად აღიქვამს. თუმცა ბოლო დროს, ეს ანალოგია წამყვანმა პოლიტიკურმა ლიდერებმა ეჭვის ქვეშ დააყენეს.

მაგალითად, აშშ-ს პრეზიდენტმა ბაიდენმა რამდენჯერმე მოუწოდა კონგრესს, შეიტანონ „კომუნიკაციის მართებულობის აქტში“ ცვლილებები და ინტერნეტ პლატფორმებს დააკისრონ პასუხისმგებლობა იმ ინფორმაციაზე, რასაც მომხმარებლები მათი მეშვეობით ავრცებენ.

ამერიკელი დემოკრატებისთვის წამყვანი პრიორიტეტი ცრუ ინფორმაციასთან და სიძულვილის ენასთან ბრძოლაა, კონსერვატორებს კი, განსხვავებული პოლიტიკური შეხედულებების საფუძველზე, მომხმარებელთა დისკრიმინაციის გაუქმება უფრო აინტერესებთ (მათს ნაწილს სჯერა, რომ სოციალური ქსელები ტენდენციურები არიან და კონსერვატორულ შეხედულებებზე ცენზურას აწესებენ).

მთავარი განსხვავება სოციალურ ქსელებსა და ქალაქის მოედანს შორის ის არის, რომ ქალაქის მოედანი, სოციალური ქსელისგან განსხვავებით, არ ერევა იქ გაკეთებული განცხადებების შინაარსში. მაგალითად, ვიღაცას შეუძლია, რომ ქალაქის მოედანზე გავიდეს და ღიად რასისტული შეხედულებები გამოთქვას. ამაზე პასუხისმგებლობა (რა თქმა უნდა, იმ შემთხვევაში, თუკი მოცემულ იურისდიქციაში სიძულვილის ენის წინააღმდეგ მიმართული კანონები არსებობს) დაეკისრება აღნიშნულ პიროვნებას და არა „ქალაქის მოედანს“ ან მის მფლობელს (როგორც წესი, მუნიციპალიტეტს).

ქალაქის მოედნისგან განსხვავებით, სოციალური ქსელი, გარკვეული აზრით, მედიაა, რომელიც ხელოვნურად არის შექმნილი (როგორც რადიო ან ტელევიზია), კომპლექსური ალგორითმებით მუშაობს და კონკრეტულ კერძო ან საჯარო ორგანიზაციას ეკუთვნის.

ამასთან ერთად, სოციალური ქსელები მომხმარებლების პირად ინფორმაციას ფლობენ და ინახავენ და, როგორც წესი, კომერციულ მოგებაზე არიან ორიენტირებულები. შესაბამისად, მათ სხვა სახის რეგულაციები უნდა მიემათებოდეს, ვიდრე ქალაქის საჯარო მოედანს, რომელიც თვისებრივად განსხვავებული, ხელოვნურად შექმნილი გავლენებისგან და ბარიერებისგან მეტნაკლებად თავისუფალი სივრცეა.

ბოლო პერიოდში, ევროკავშირი სწორედ მასკის საპირისპირო შეხედულებისკენ იხრება. 2022 ევროპარლამენტმა მიიღო „ციფრული სერვისების აქტი“ და „ციფრული ბაზრის აქტი“

 ორივე შემთხვევაში, ევროკავშირმა ჩათვალა, რომ სოციალური ქსელები არ არიან, უბრალოდ, „ქალაქის მოედნები“, არამედ ისინი წარმოადგენენ კერძო პლატფორმებს, რომლებიც, ნაწილობრივ მაინც უნდა იღებდნენ თავიანთ თავზე პასუხისმგებლობას იმაზე, რაც მათი მეშვეობით ვრცელდება (და ასევე, იმ მავნე გავლენებზეც, რაც შესაძლოა ჰქონდეთ მომხმარებლებზე).

ვფიქრობ, რომ ევროკავშირის მიდგომა, მასკის მიდგომისგან განსხვავებით, არამხოლოდ მეტად გამართულია ლოგიკურად, არამედ, ის მეტად რეალისტურიც არის და პასუხობს თანამედროვე ინტერნეტ სივრცის გამოწვევებს.

ასევე, სავარაუდოა, რომ რაც უფრო აშკარა გახდება სოციალური ქსელების მავნე გავლენები, მით უფრო მეტ იურისდიქციაზე გავრცელდება აღნიშნული მიდგომა. იქამდე, შეგვიძლია მასკის „აბსოლუტიზმის“ ექსპერიმენტს დავაკვირდეთ და მომავალში მისგან სასარგებლო დასკვნები გამოვიტანოთ.

---

რედაქციის შენიშვნა: ეს ბლოგი, ავტორის ინტერესებიდან გამომდინარე, გამოქვეყნებულია ფსევდონიმით.

---

ქართულ მედიას ყველაზე ცხადად თუ რამე ახსოვს, ცენზურის მრავალნაირი ფორმებია: ფსიქოლოგიური ტერორით და მტრის ხატით დაწყებული, იდეალური საქართველოს ილუზორული სურათით დამთავრებული. ახსოვს მოდელირებული ომის ქრონიკაც, გაყალბებული კადრები, მთავრობის კანცელარიაში დაგეგმილი გადაცემები, მანიპულაციისა და დეზინფორმაციის კოლექცია და ეთერში პარტაქტივისტად ქცეული ჟურნალისტების უგემოვნო მონოლოგიც. ცოტა ხნის წინ კი ცენზურის კიდევ ერთი ნაირსახეობა ვიხილეთ.

„ჟურნალისტური ეთიკით“ შეფუთულ “მოკრძალებულ” ცენზურაზე თუ გსმენიათ რამე?! თუ არ გსემნიათ, მაშინ 16 ოქტომბერს საზოგადოებრივ მაუწყებელზე „კვირის მოამბე“ არ გინახავთ.

---

---

13 ოქტომბერი ქართული საზოგადოებისთვის ბოლო წლების ერთ-ერთი უმძიმესი დღეა, როცა ახლადგახსნილ ვაკის პარკში 13 წლის გოგოს შადრევანში დენმა დაარტყა.

ელიტურ კორუფციას დიდი ხნის წინ გაცდენილი და სახელმწიფო სტრუქტურის ყველა რგოლში ტრადიციად ქცეული არაპროფესიონალიზმისა და კორუფციის კატასტროფული შედეგი იმ დღეს ყველაზე თვალსაჩინო გახდა. დღემდეარ გამოვლენილან და დასჯილან პასუხისმგებელი პირები.

დღემდე, საზოგადოებას უშედეგო იმედი ჰქონდა, რომ ქალაქის მერი მორალურ პასუხისმგებლობას აიღებდა და თანამდებობას დატოვებდა.

დღემდე, საზოგადოების ნაწილს უიმედოდ სჯეროდა, რომ ახლა მაინც ვერ გაუბედავდნენ მოტყუებას, მაგრამ ისევ შევცდით: მერი ისევ მერიაშია, ადგილზეა ყველა თანამშრომელი, შადრევნის საფრთხოებაზე პასუხისმგებელი ყველა პირი, ხოლო ქართული ოცნების ტროლების ქარხანა მორიგ კონსპირაციაზე მუშაობს და დივერსიის ირაციონალურ ვერსიებს ავითარებს.

ისიც ცხადია, დივერსიის ვერსია იმდენად უსაფუძვლოა, რომ სამთავრობო მედიის იდეოლოგიურად მოწამლულმა ჟურნალისტებმაც ვერ გაბედეს ფაქტების გაყალბება, მაგრამ პროპაგანდისტული მეთოდები შეცვალეს. როცა მიხვდნენ, რომ ბავშვის სიკვდილში დამნაშავე მერიის, ასევე ტენდერში გამარჯვებული კომპანიის თანამშრომლების პროფესიულ გულგრილობას ვერაფერი გადაფარავდა, დანაშაულის მიჩქმალვა 13 ოქტომბრის გმირის, დევი მეზურნიშვილისა და გადარჩენილი ბავშვების ისტორიით დაიწყეს. ამ ტენდენციით სამთავრობო მედიასაშუალებებმა მერიის პიარსაც დაასწრეს, ხოლო გუშინ არც მერიის პიარი ჩამორჩა კოლეგებს და დევი მეზურნიშვილთან გადაღებული კახი კალაძის ფოტო გამოაქვეყნა.

---

---

ამ ყველაფრის გათვალისწინებით ალბათ იკითხავთ, მაინც რა ჩაიდინა ამისთანა 80 მილიონით დაფინანსებულმა საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა, რაც სხვა მედიას არ გაუკეთებიაო. მოკრძალების გარეშე ვიტყოდი, რომ ჟურნალისტიკაში ახალი სიტყვა ვერ თქვა, მაგრამ პროპაგანდის ახალი ნაირსახეობა ნამდვილად შემოგვთავაზა.

16 ოქტომბერს პირველ არხზე, საღამოს 9 საათზე გადაცემა „კვირის მოამბე“ სამი ჟურნალისტის მონოლოგით დაიწყო. გადაცემის თავისუფალი ფორმატი სამივე წამყვანს აზრების გამოთქმის საშუალებას აძლევს. სამივემ გულწრფელი გულისტკივილი გამოხატა მარიტა მეფარიშვილის გარდაცვალების გამო და, ის-ის იყო, ლოგიკურად მათი მონოლოგი რეპორტაჟს უნდა გაეგრძელებინა, რომ ერთ-ერთმა მათგანმა მაყურებელს სიტყვით მიმართა:

„ჩვენთვის, ჟურნალისტებისთვის, ასეთ დროს განსაკუთრებულად რთულია მუშაობა, რადგან თითოეულ ფოტოს, თითოეულ კადრს, თითოეულ სიტყვას აქვს მნიშვნელობა და საქართველოს პირველი არხი მუდმივად იცავს მედია სტანდარტებს, იცავს ეთიკის ნორმებს გაშუქების დროს. არ შემიძლია არ გავიხსენო ჩვენი კოლეგის, ჟურნალისტის, ეკა ლომიძის სიტყვები. მან დაწერა, როცა თანაგრძნობის გარდა სხვა ქცევის ადგილი არ რჩება, ასეთ დროს თავთან ერთად უნდა დავხაროთ კამერაც“. - რამდენიმე წამში ეთერში ჯერ დევი მეზურნიშვილის, შემდეგ ექიმ მეგი ბანცაძის ინტერვიუებიდან მოკლე ამონარიდი გადის და რეპორტაჟის გარეშე სრულდება ვაკის პარკში დატრიალებული ტრაგედიის და აშკარა დანაშაულის გაშუქება. როგორც ჩანს, იმ დღეს პირველი არხის კამერა მართლაც დახარეს.

საკამათოა, რა იგულისხმა ციტატის ავტორმა, ვისი ფრაზაც პირველი არხის ჟურნალისტმა ეთერში გაახმოვანა. დიდი ალბათობით, ეკა ლომიძე არა მსგავსი ფაქტის გაშუქებაზე უარის თქმას, არამედ ქართული მედიის თანმხლებ “ნეკროფილიას” გულისხმობდა: მგლოვიარე მშობლების კადრებს, ბავშვის დაკრძალვის კადრებს, რასაც მაღალი სტანდარტის მქონდე მედიაში არასდროს ვხედავთ.

მართალია, არც პირველ არხზე შეგვხვედრია ასეთი ფორმით ტრაგედიის ან მკვლელობის გაშუქება, მაგრამ ახლა, როგორც ჩანს, პირველმა არხმა ჟურნალისტური ეთიკა ცენზურის „ეთიკად“ გარდაქმნა და კვირის უმთავრესი თემა ერთსაათიან შემაჯამებელ გადაცემაში ამავე არგუმენტით უგულებელჰყო. არ გეჩვენებათ, რასაც კითხულობთ: სიუჟეტი ვაკის პარკში მთავრობის დაუდევრობით და გულგრილობის შედეგად გარდაცვლილი მოზარდის შესახებ ვერ მოხვდა საზოგადოებრივი მაუწყებლის კვირის შემაჯამებელ გადაცემაში, რადგან ცენზურა იმ დღეს „მედია ეთიკით“ გამართლდა, იმ “ეთიკით”, რომელიც, მაგალითად, პოეტ ზვიად რატიანის საქმეში პირველ არხს არც გახსენებია.

რატომ არ გვიამბეს 13 ოქტომბერს მომხდარ უბედურებაზე კვირა დღეს, იკითხავდა მაყურებელი, მითუმეტეს მაშინ, როცა თავად ამ გადაცემის სათაური პირდაპირ ამბობს, რომ მთელი კვირის მთავარი მოვლენები უნდა შეაჯამოს. უცნაურია ისიც, რომ რამდენიმე საათით ადრე გავრცელებულ ამავე გადაცემის ანონსში წამყვანის ხმა გვამცნობს:

„ტრაგედიის ადგილად ქცეული ვაკის პარკი, უბედური შემთხვევის მიზეზები, საგამოძიებო მოქმედებები და მთავარი შეკითხვა, ვინ არის პასუხისმგებელი მომხდარზე, რამ შეიწირა მარიტას სიცოცხლე“. ანონსში დასმული კითხვები პასუხგაუცემელი დარჩა, ხოლო ე.წ. „ჟურნალისტური ეთიკის“ სახელით ერთ-ერთი უმთავრესი და უმძიმესი საქმის იგნორირება სხვა არაფერია თუ არა ცენზურა, მთავრობის დანაშაულის დაფარვისა და მთავარი აქცენტების უგულებელყოფის მცდელობა, მსხვერპლიდან, ობიექტივის გმირებზე გადატანით ყურადღების გაფანტვის ხერხი, რაც სამთავრობო პროპაგანდის გამოკვეთილი ხელწერაა.

---

კონტექსტი: „კვირის მოამბე“ ათითვის წინ სკანდალით დახურული გადაცემიის, „ახალი კვირის“ საეთერო ალტერნატივაა. ამბები ამ თემაზე იხილეთ აქ:

---

“ახალი კვირის” გუნდის წევრების ურთიერთსაპირისპირო განცხადებები ცენზურასთან დაკავშირებით

---

დეტალები მოკლედ: რა ვიცით საზმაუს მიმართ გამოთქმულ ბრალდებებზე

---

საზოგადოებრივი მაუწყებლის “შავი სია” და დაბლოკილი სიუჟეტები - ჟურნალისტები სახელებს ასაჯაროვებენ

---

მაუწყებელში მაღლაფერიძის გავლენა ძლიერდება - ინტერვიუ პირველი არხიდან წამოსულ ქეთი თუთბერიძესთან

---

მას შემდეგ, რაც დამოუკიდებლობა მოვიპოვეთ, ჩვენს ქვეყანაში რუსული საინფორმაციო ველის გავლენა თანდათანობით შემცირდა.

განსაკუთრებით, „ვარდების რევოლუციის“ შემდეგ, რუსული პროპაგანდისტული გამოშვებების დაბლოკვამ თანდათანობით მოგვწყვიტა ყოფილი კოლონიზატორისა და ამჟამინდელი ოკუპანტის საინფორმაციო ველს. გარკვეულწილად, საქართველოს წინააღმდეგ წარმოებულ რუსულ საინფორმაციო ომთან გასამკლავებლად ეს აუცილებელ ნაბიჯად შეიძლება ჩავთვალოთ.

ამ ლოგიკით, რაც უფრო ნაკლები შეხება გვექნება რუსულ კულტურულ და საინფორმაციო სივრცესთან, მით უფრო ნაკლებად მოვექცევით ოკუპანტი იმპერიის გავლენის ქვეშ. შედეგად, საქართველოში გარკვეული საინფორმაციო ვაკუუმი შეიქმნა - ქართული მედია, როგორც წესი, რუსეთის შიდა მოვლენებს იშვიათად და ზერელედ აშუქებს.

ბოლო პერიოდში, იმის გასაგებად, თუ რა ხდება რუსეთში, ძირითადად, დასავლურ წყაროებს ვკითხულობ ხოლმე - მათ შორის, განსაკუთრებით, დიდ ყურადღებას ვუთმობ ამერიკული არასამთავრობო ორგანიზაციის, “ომის კვლევის ინსტიტუტის“  ანგარიშებს. მაგალითად, ისიც, რომ ბოლო დროს რუსეთის შიგნით შესაძლოა გამწვავდა დაპირისპირება ძალოვან უწყებებს შორის, ასევე, დასავლური გამოცემიდან გავიგე.

საკითხავია, რამდენად სწორია ის, რომ რუსეთის შიდა მოვლენებს, ძირითადად, იშვიათად და ზერელედ ვაშუქებთ. ნიშნავს თუ არა რუსულ პროპაგანდასთან ბრძოლა რუსეთის შიდა მოვლენების ანალიზზე უარის თქმას? ამ სტატიაში მოვიყვან სულ მცირე სამ არგუმენტს, თუ რატომაც უნდა გავაშუქოთ და გავაანალიზოთ რუსეთი, მიუხედავად იმისა, რომ მისგან კულტურულ და საინფორმაციო თვალსაზრისით დისტანცირებასაც აუცილებლად უნდა ვეცადოთ.

პირველი მნიშვნელოვანი მიზეზი, რატომაც რუსეთის გაშუქება და გაანალიზებაა საჭირო, ის არის, რომ ეს არის ქვეყანა, რომლისგანაც ეგზისტენციალური საფრთხე გველოდება. სწორედ ამიტომ, საჭიროა მასზე ადეკვატური წარმოდგენა გვქონდეს. აუცილებელია, რომ სათანადოდ შევისწავლოთ და გავაშუქოთ რუსეთის მიერ მსოფლიოს მასშტაბით წარმოებული ჰიბრიდული და საინფორმაციო ომი და შემდეგ ამ ყველაფრის გათვალისწინებით, ვცადოთ სიტუაციის ანალიზი საქართველოში. თეორიულადაც კი გამორიცხულია ის, რომ რუსეთი მთელი მსოფლიოს მასშტაბით ეწეოდეს სხვადასხვა სახის ძირგამომთხრელ საქმიანობებს და არაფერს აკეთებდეს საქართველოში - ქვეყანაში, რომლის 20%-იც ოკუპირებული აქვს და რომლის დამორჩილებასაც ცდილობს. იმისათვის, რომ უკეთ გავიგოთ, თუ რას აკეთებს და გეგმავს რუსეთი საქართველოში, მეტი უნდა გავიგოთ ოკუპანტის შესახებ.

ამას გარდა, ვფიქრობ, რომ რუსეთის პოლიტიკური რეჟიმის ჯეროვნად გაშუქება და გაანალიზება სწორედ რუსული პროპაგანდის გასაბათილებლად გვჭირდება. საქართველოში ბევრ ადამიანს არ აქვს სათანადო წარმოდგენა იმაზე, თუ როგორ მუშაობს რუსეთში ავტორიტარული და ახლა უკვე, თითქმის ტოტალიტარული რეჟიმი. ბევრმა ქართველმა, ასევე, კარგად არ იცის, თუ როდის რა პოზიციები ჰქონდათ და აქვთ რუს ოპოზიციონირებს (სწორედ ამის გამო ქართველების ერთი ნაწილისთვის გასაკვირი იყო ოპოზიციონერ ქსენია სობჩაკის ქცევები საქართველოში). როგორც დავწერე, რაღაც დოზით, ეს ცუდი სულაც არ არის, რადგან რუსული სოციოკულტურული სივრციდან თავის დაღწევას ვცდილობთ. თუმცა მეორე მხრივ, აუცილებელია ფაქტობრივ დონეზე პროპაგანდის გაშუქება და გაანალიზება. ეს დაგვეხმარება იმაში, რომ არ შევიქმნათ არასწორი საზოგადოებები რუსეთის პოლიტიკურ რეჟიმსა და მის ოპონენტებზე.

მესამე (თუმცა არა უკანასკნელი) მიზეზი, რატომაც რუსეთის უკეთ შესწავლა და გაშუქება გვჭირდება, ის არის, რომ რუსეთი, გარკვეული აზრით, არის იმ პოსტსაბჭოთა მენტალური მანკიერებების პირველწყარო, რომელიც მათ შორის, საქართველოს განვითარებასაც აფერხებს. პოსტსაბჭოთა ერთპარტიული და ერთპიროვნული მმართველობის, კორუფციის, გულგრილი და არაეფექტური მართვის სტილის, შოვინიზმის, ორგანიზებული დანაშაულის, უმცირესობების სასტიკი დევნის და ა.შ.

ის მოდელები, რაც რუსეთშია დომინანტური, ხშირად, გაბატონებულია მის ყოფილ კოლონიებშიც. იმისათვის, რომ პოსტსაბჭოთა ავტორიტარიზმი თავისი კლასიკური ფორმით შევისწავლოთ, ამისთვის პირველ რიგში, რუსეთს უნდა დავაკვირდეთ. ამითი ჩვენ მეტს გავიგებთ იმ მანკიერებათა ბუნების შესახებ, რაც საქართველოშია გავრცელებული; ასევე, გავიგებთ იმასაც, თუ რა გველის იმ შემთხვევაში, თუ განვითარებაზე უარს ვიტყვით და უკან, რუსეთის გავლენის სფეროში დავბრუნდებით.

საბოლოო ჯამში, რუსეთის გავლენისგან თავის დახსნა გულისხმობს არა მხოლოდ რუსულ პროპაგანდაზე უარის თქმას, არამედ რუსეთიდან მომავალი საფრთხეების ჯეროვნად გაანალიზებას, რუსული პროპაგანდის ემპირიულ დონეზე გაბათილებას და რუსეთის ავტორიტარული რეჟიმის ბუნების შესწავლას. ეს ყველაფერი დაგვეხმარება იმაშიც, რომ გავთავისუფლდეთ (პოსტ)კოლონიური მენტალობისგან, რომელიც დროდადრო დღემდე გვექაჩება იმპერიისკენ.

ირანში 22 წლის მაჰსა ამინი, მორალის პოლიციამ ჰიჯაბის ტარების წესის დარღვევისთვის დააპატიმრა. პოლიციის მიერ მიყენებული ფიზიკური დაზიანებების შედეგად ქალი გარდაიცვალა. მომხდარის შემდეგ, ირანში არ წყდება საპროტესტო ტალღა, აქციის დაღუპულ და დაშავებულ მონაწილეთა რიცხვი კი დღითიდღე იზრდება.

მედიის უმთავრესი როლი საზოგადოებისთვის მნიშვნელოვან და საინტერესო თემებზე დისკუსიების გამართვაა.

აქედან გამომდინარე, CNN-ის წამყვანს, კრისტიან ამანპურს პრეზიდენტ, ებრაჰიმ რაისთან ირანში მიმდინარე საპროტესტო აქციებზე უნდა ესაუბრა. ინტერვიუმდე 40 წუთით ადრე პრეზიდენტის თანაშემწემ წამყვანს უთხრა, რომ თავსაბურავი გაეკეთებინა, რაზეც ამანპურიმ უარი განაცხადა.

ინტერვიუ ჩაიშალა.

წამყვანის საქციელს მედიაში არაერთგვაროვანი შეფასებები მოჰყვა. ერთი მხარე ფიქრობს, რომ ამ საქციელით, კრისტიანმა წაართვა ირანელ ქალებს უფლება, რომ მიეღოთ პრეზიდენტისგან კრიტიკულ კითხვებზე პასუხები, ხოლო მეორე ნაწილისთვის, მისი სოლიდარობა უფრო ფასეული იყო, ვიდრე ის პასუხები, რომელსაც ჟურნალისტი ირანის პრეზიდენტისგან მიიღებდა.

ვფიქრობ, ებრაჰიმ რაისის პასუხი ირანელმა ქალებმა მაშინ მიიღეს, როდესაც მათ სამართლიან პროტესტს „ქაოსური აქტები“ უწოდა და განაცხადა, რომ პროტესტის იდეა, რომელმაც ირანის თითქმის ყველა პროვინცია გააერთიანა, შეთქმულთა მოფიქრებულია და „დაარბევენ მათ, ვინც ეწინააღმდეგება ქვეყნის უსაფრთხოებასა და სიმშვიდეს.“ ირანის პრეზიდენტმა ისიც თქვა, პოლიციამ ყველაფერი გააკეთა მაჰსას უსაფრთხოებისთვისო, არადა თვითმხილველების თქმით ქალს ფიზიკურად დაკავების დროსაც უსწორდებოდნენ.

ამანპურმა განმარტა, რომ 1995 წლიდან მოყოლებული, ირანში ჩაუწერია ქვეყნის ყველა ლიდერი და მათ ტერიტორიაზე მუშაობისას მუდმივად ატარებდა თავსაბურავს, რადგან სხვანაირად ჟურნალისტისთვის მუშაობა შეუძლებელია. თუმცა, ნიუ-იორკში, იქ სადაც არ ვრცელდება ისლამური ტრადიციები და წესები არ აპირებს, რომ შეასრულოს პრეზიდენტის მოთხოვნა.

მოთხოვნისას, პრეზიდენტის ასისტენტმა წმინდა მუჰარამის თვე მოიმიზეზა, თუმცა, ეს საქციელი შესაძლოა მხოლოდ რელიგიური დღესასწაულით არ აიხსნებოდეს.

ებრაჰიმ რაისს არ სურდა, რომ კამერების წინ გამოჩენილიყო უთავსაბურავო ქალთან ერთად, რადგან ეს გააძლიერებდა პროტესტს ირანში, ხოლო თავად პრეზიდენტისთვის კი რეპუტაციული რისკი იქნებოდა.

„იმ მომენტში, თავსაბურავი არ გავიკეთე არც როგორც ჟურნალისტმა და არც როგორც ქალმა“ - თქვა კრისტიან ამანპურმა გადაცემა, The Daily Show with Trevor Noah-ში.

ირანში მუშაობისას ქალ ჟურნალისტებს აქვთ ვალდებულება, რომ ეკეთოთ თავსაბურავი, ეს ერთადერთი გზაა, რომ მოიპოვონ სასურველი მასალა ისე, რომ საფრთხე არ შეექმნას მათ სიცოცხლეს.

ჟურნალისტი ხშირად დგება პროფესიული დილემის წინაშე:

1. გააკეთოს ყველაფერი, იმისთვის, რომ მოიპოვოს სასურველი ინფორმაცია და ამ შემთხვევაშიც, თავსაბურავის გაკეთებით ამანპური მიიღებდა პასუხებს პრეზიდენტისგან.

2. სწორად შეაფასოს, ინფორმაციით მიღებული სარგებელი და ზიანი, რომელიც შეიძლება საზოგადოებას მიაყენოს.

პარადოქსულია, მაგრამ ჟურნალისტურ საქმიანობაში, არსებობს შემთხვევები, როდესაც უპასუხოდ დატოვებული კითხვები ყველაზე ამომწურავ ინფორმაციას გვაწვდის.

აქედან გამომდინარე, წამყვანის გადაწყვეტილება იყო:

ერთადერთი გზა, რომელიც მას ჰქონდა, რადგან მაჰსა ამინის გარდაცვალების მიზეზი სწორედ თავსაბურავი გახდა, შესაბამისად ჟურნალისტის მიერ პრეზიდენტის მოთხოვნის შესრულება სხვა ტერიტორიაზეც, იქნებოდა ერთგვარი მორჩილება იმ შეზღუდვების მიმართ, რომელსაც ისლამური სამყარო უწესებს ქალებს.

სამართლიანი, რადგან ის იმყოფებოდა ამერიკის შეერთებული შტატების ტერიტორიაზე სადაც ქალებს არ აქვთ თავსაბურავის ტარების ვალდებულება.

„ევროპელი ქალი პოლიტიკოსები ჩამოდიან ირანში და ატარებენ თავსაბურავს, ვფიქრობ, რომ სხვა უამრავ მიზეზებთნ ერთად, ესეც არის ერთ-ერთი ბიძგი ირანის მთავრობისთვის, რომ მოკლას მაჰსა და სხვა ქალები თავსაბურავის არასწორად ტარებისთვის“ - ამბობს ირანელ-ამერიკელი ჟურნალისტი და აქტივისტი, მასიჰ ალინჯედი -ABC-ის დილის გადაცემაში საუბრისას.

ირანში ჩასულ უცხოელ პოლიტიკოსებსა თუ ჟურნალისტებს ახლანდელი მდგომარეობით ალტერნატივა არც აქვთ, რადგან ამ პირობის შეუსრულებლობა მათი სიცოცხლისთვის საფრთხეა. ხოლო მსოფლიოს მედიისა თუ ლიდერების სოლიდარობას და მათ მიერ ამ საკითხზე ღიად საუბარს ახლა ირანელი ქალების უფლებებისთვის გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს.

ცოტა შორიდან დავიწყოთ.  

Netflix-ს აქვს ცნობილი სამეცნიერო ფანტასტიკის ჟანრის სერიალი "შავი სარკე", რომელიც ჩვენშიც საკმაოდ პოპულარულია.  

სერიალი, მაღალტექნოლოგიური ახლო მომავლის მაგალითზე გვაჩვენებს, როგორ შეიძლება მოდიოდეს წინააღმდეგობაში კაცობრიობის უდიდესი ინოვაციები ადამიანისთვის შეუცვლელ ინსტიქტებსა და საჭიროებებთან. 

შოუმ, ასეთი დილემური თეორიებიდან, სხვადასხვა სერიაში სხვადასხვა საკითხი გვაჩვენა, მათგან ორი კი — White Christmas და The entire history of you, სხვა საკითხებთან ერთად, ადამიანებისთვის ციფრული მეხსიერების ქონის შესაძლებლობის თეორიას ავითარებს, რომელიც იმ ყველაფრის რეალურ დროში გაციფრულებას გულისხმობს, რასაც ჩვენი თვალით ვხედავთ. ასეთი "ციფრული მეხსიერება" კი, ადამიანის მხედველობას ისეთივე სამომხმარებლო ფუნქციებს მისცემს, როგორიც დღეისათვის ციფრული პროდუქტების მოხმარებისას უკვე გვაქვს — ინტერნეტში, ან ტელევიზორში აუდიოვიზუალური მასალის გადახვევა, წაშლა, ან არასასურველი გამოსახულების დაცენზურება და დაბლოკვაც კი.  

მარტივად რომ ვთქვათ, წარმოიდგინეთ მომავალი, რომელშიც შეგიძლიათ აღარ უყურებდეთ და ხედავდეთ მათ, ვისი დანახვა და მოსმენაც ნერვებს გიშლით, ან ფიქრობთ, რომ გაზიანებთ. ასეთ ადამიანებს დაბლოკავ და მორჩა, გათავდა! 

აი, დაახლოებით ამ ფუტურისტულ იდეას მიუახლოვა "ქართულმა ოცნებამ" მათთვის არასასურველი მედიებისადმი მიდგომა, როდესაც ხელისუფლებაში მეორე ვადით მოსვლის შემდეგ, უარი თქვა მათ მიმართ კრიტიკულად განწყობილი ტელევიზიების თოქ-შოუებში სიარულზე და, თოქ-შოუები რაღა მოსატანია, ოფიციალურ სამთავრობო ღონისძიებებზე შესვლისა და კითხვების დასმის შესაძლებლობაც კი გაუქრო მათ. 

სულ ახლახან ინტერნეტგამოცემა BM.ge-ის მთავარი რედაქტორი თელარა გელანტია საერთოდ არც კი შეუშვეს იმ პრესკონფერენციაზე, რომელსაც მთავრობა ყოველკვირეული მთავრობის სხდომის შემდეგ მართავს-ხოლმე და ამ ფორმატში, ცალკეული მინისტრები ჟურნალისტების შეკითხვებს პასუხობენ. მთავრობის ადმინისტრაციის არაოფიციალური პასუხის მიხედვით, გელანტიას არდაშვების მიზეზად "ბევრი შეკითხვის დასმა" დასახელდა, არადა, ეს პრესკონფერენციები, კრიტიკული მედიებისთვის, მინისტრებთან პირდაპირი კომუნიკაციის თითქმის ერთადერთი ოფიციალური "ფანჯარაა". 

მედიის მიმართ, "ქართული ოცნების" "შავი სარკისეულმა" დამოკიდებულებამ — იმის არდანახვისა და არმოსმენის სურვილმა, რაც არ მოსწონთ, ქართული მედია საოცრად მოსაწყენი და ერთფეროვანი გახადა. თითქოს დიდად აღარც თოქ-შოუების ყურება ღირს, რადგან ისედაც წინასწარ იცი, რომ ასეთი ფორმატის გადაცემებში წამყვანებისაც და მოწვეული სტუმრების უმეტეს ნაწილსაც, ერთმანეთთან მიახლოებული ხედვები და ღირებულებები აქვთ და ეს ასეა-ხოლმე როგორც სამთავრობო, ასევე, ხელისუფლების მიმართ კრიტიკულად განწყობილ ტელევიზიებში. ამის გამო კი, თითქოს, სანახავი და მოსასმენიც აღარაფერი დარჩა. უკვე ვიცით რას იტყვით, გავიგეთ, გასაგებია.  

სწორედ ამის საპირისპირო მიზეზის გამო იყო "უცნობისა" და ჯაფარიძის ეთერი კარგი. ვნახეთ ერთმანეთისგან ხედვებით, მიდგომებითა და ღირებულებებით განსხვავებული ორი ადამიანი და იმდენად მოწყურებულები ვართ ერთი გადაცემიდან ორი სხვადასხვა აზრის მოსმენას, ეს ყველაფერი სრულიად საკმარისი აღმოჩნდა იმისთვის, რომ თოქ-შოუ სენსაციად ქცეულიყო.  

არ ვაპირებ გადაცემის შინაარსში შესვლასა და პოზიციების განხილვას. ჯერ თუ არ გინახავთ, ნახეთ, მაგრამ წარმოიდგინეთ, ვინც უკვე ვუყურეთ გადაცემას, რა გვიხარია?! 

გვიხარია ის, რომ შეიძლება, ერთ გადაცემაში, სხვადასხვა პოზიციებს ვუსმინოთ და ვუყუროთ დებატებს "ქართული ოცნების" მიმართ აშკარა ერთგულებითა და მხარდაჭერით გამორჩეული გიორგი გაჩეჩილაძესა და ოპოზიციონერს შორის. 

2022 წელს, დამოუკიდებლობის 30 წლის შემდეგ გვიხარია ეს და ალბათ, ამ მხოლოდ ამ ფაქტმა აქცია გადაცემა სენსაციად და არა წამყვანისა და სტუმრის პოზიციებმა, რადგან რას ფიქრობს ჯაფარა, ან "უცნობი" დასავლეთზე, რუსეთზე, ან "მეორე ფრონტზე", ეს ისედაც კარგად ვიცოდით. 

ასევე წაიკითხეთ: ხელისუფლება კრიტიკულ გადაცემებთან ბოიკოტის რეჟიმში [მედიაჩეკერის არქივი, 2021 წელი]