სიზუსტე, მიუკერძოებლობა, ბალანსი — ახალი ამბების პატიოსნად წარმოების ამ ძირითად ფორმულას ჟურნალისტიკის ფაკულტეტზე ასწავლიან, თუმცა, ხშირ შემთხვევაში, სატელევიზიო სივრცის რეალობა განსხვავებულია და, უიშვიათესი გამონაკლისების გარდა, ამ მთავარ მცნებებს არაფრად დაგიდევენ. ტელევიზიებს, მეტწილად, მოსწონთ ხმაური, დაძაბულობა, ისედაც დრამატული გარემოს მეტად დრამატიზება და აბა, ასეთ მოცემულობაში რა სიზუსტე, რა მიუკერძოებლობა, რა ბალანსი?!

ამ თემას — რამდენად შეიცვალა ახალი ამბების გაშუქების სტანდარტი ბოლო წლებში, როგორ დაკარგეს პოლიტიკურ პარტიებთან აფილირებულმა მაუწყებლებმა მიუკერძოებელი გაშუქების ფორმალური სახეც კი, სხვა ბლოგპოსტში მივუბრუნდები. მანამდე კი, სხვა ხარვეზებს ჩამოვთვლი, რომელთა მიზეზით ქართული ტელევიზიები პირადად ჩემთვის სულ უფრო და უფრო უინტერესო ხდება და ვისურვებდი, ეს ხარვეზები 2021 წელს დარჩეს.

1. ისე მოქცევა, თითქოს ხალხი და სოციალური პრობლემები არ არსებობდეს

საინფორმაციო გამოშვებაში გასაშუქებელი ძირითადი თემების მხოლოდ პოლიტიკური მოვლენებით გაჯერება მაყურებელს თამაშგარე მდგომარეობაში გვამყოფებს, რადგან გამოშვებებში თითქმის არაფერს ამბობენ ჩვენზე, ჩვენს პრობლემებზე, გასაჭირზე, იმ შემთხვევების გარდა, თუ რომელიმე ჩვენგანი ყურადღების მიქცევის მიზნით ბენზინს არ გადაისხამს, ან რამე მსგავსი.

2. რეალითი შოუს კეთება პოლიტ-ელიტაზე

როდესაც ახალ ამბებს ვაშუქებდი, მჯეროდა, რომ ძალიან მნიშვნელოვანი იყო მაყურებლისთვის/მკითხველისთვის იმის მოსმენა, რა თქვა ამა თუ იმ მორიგ პოლიტიკურ კინკლაობაზე მეორე მხარემ, რას პასუხობს პირველ მხარეს და რა კომენტარს აკეთებენ ამ კინკლაობის შესახებ სხვა პოლიტიკოსები. იმ მომენტში მიმაჩნდა, რომ სწორედ ის იყო ყველაზე უფრო "ცხელი" თემა, რომელიც მკითხველს, ან მაყურებელს შეიძლება აინტერესებდეს.

ახალი ამბებისგან დისტანცირებამ ბევრი რამ სხვაგვარად დამანახა. აღმოვაჩინე, რამდენად უინტერესო და ქვეყნის განვითარებისთვის სრულიად არაფრისმომცემია ყოველი მეორე პოლიტიკური დაპირისპირება და რეალურად, რამდენად არის აცდენილი იმას, რომელიც მე, როგორც ამ ქვეყნის რიგითი მოქალაქე ახალი ამბებისგან ველი. ის კი, რაც ახლა ახალ ამბებში ხდება, ერთი დაუსრულებელი რეალითი შოუა პოლიტიკოსების მონაწილეობით.

3. წამყვანების კომიკურობამდე მკაცრი ტონალობა და ხმოვნებზე უმოწყალოდ "დაწოლა"

გთხოვთ, წელს მაინც აღარ გინდოდეთ ყოველი გამოშვების ისეთი სახითა და ტონით დაწყება, თითქოს, ეს სამყაროს აღსასრულის შესახებ ცნობა იყოს. ნურც თვალებს დაგვიბრიალებთ მეტჯერ, თუ შეიძლება.

4. საგამოძიებო ჟურნალისტიკის გაუფასურება (რა შევუკვეთე, რა ჩამოვიდა)

კარგი საგამოძიებო ჟურნალისტიკა საქართველოსნაირი მყიფე დემოკრატიის ქვეყნისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია. მით უფრო იმ ფონზე, როდესაც ხელისუფლება სუსტი დემოკრატიის ხარვეზებით ბოროტად სარგებლობს და თანაც — ახლა უკვე მესამე ვადით. თუმცა, უდიდესი იმედგაცრუებაა შინაარსისგან დაცლილი, სკანდალზე ორიენტირებული შაბათის გადაცემების ზოგიერთი „საგამოძიებო“ სიუჟეტი, რომელთა ანონსი ქვასაც კი გახეთქავს, თუმცა, სიუჟეტის შინაარსისი ძალიან ხშირად გვახსენებს გასული წლების ტრენდული მიმების სერიას – რა შევუკვეთე და რა ჩამოვიდა.

5. ერთი და იგივე სტუმრების ჩამოტარება ყველა არხის ყველა თოქ-შოუში

თოქ-შოუს, როგორც სადისკუსიო სივრცის მთავარი ხიბლი ფაქტების ანალიზი, მაყურებლისთვის მოვლენების ფართო ხედვით ჩვენება და პრობლემების შესაძლო გადაჭრის გზების ძიებაა. თუმცა, როდესაც ყველა ეთერში ერთი და იგივე პოლიტიკოსი, ან ექსპერტი საუბრობს, მათი მონაწილეობით დისკუსიის მოსმენა სრულიად კარგავს აზრს. თითოეულმა მაყურებელმა უკვე წინასწარ ვიცით რომელი არხის რომელი სტუმარი როგორ უყურებს აწმყოს, წარსულსა, თუ მომავალს. იმედია, თოქ-შოუების პროდიუსერები მალე განაახლებენ რესპონდენტების სიას.

6. ტრაგედიებით მანიპულირება

დაბოლოს, გასული წლის უდიდესი ტრაგედიის — ბათუმში ჩამონგრეული კორპუსის გაშუქების ერთმა კონკრეტულმა ფაქტმა ვფიქრობ, ყველაზე მტკივნეულად და ნათლად დაგვანახა, რამდენად დიდი სიფრთხილე მართებს მედიას ასეთი ამბების შესახებ სიუჟეტის მომზადებისა თუ პირდაპირი ეთერით ტრანსლირებისას.

დროა, ამ შეცდომამ მაინც შეცვალოს ტრაგიკული ამბების გაშუქების სრულიად მიუღებელი მიდგომა, რომელიც ერთგვარ სტანდარტადაც კი იქცა და ამ მიდგომას ზოგიერთი პროდიუსერი “მაყურებლის ინტერესით” ამართლებს.

არ ვიცი, შესაძლოა, მართლაც არსებობენ ადამიანები, ვისაც სიამოვნებას ანიჭებს ინტერვიუ თვალცრემლიან ჭირისუფალთან, რომელიც ჩაწერის მომენტში უდიდეს ტკივილს უმკლავდება, ან კუბოს ახლო კადრით ჩვენება, მაგრამ არა — უმრავლესობას.

არა, ნუ დააბრალებთ ჩვენს ინტერესს. არ მოგვწონს ამ ყველაფრის ყურება და მეტიც, უდიდეს ადამიანურ ტკივილს გვაყენებს ყოველი ასეთი კადრი. არც რომელიმე ჩვენგანი ისურვებდა ანალოგიურ ვითარებაში დაუპატიჟებლად მოშვერილი მიკროფონის ხილვას. ამის დასტური სწორედ ის გამოხმაურებები იყო, რომელიც ბათუმის ტრაგედიის გაშუქებისას ერთ-ერთი მედიის მიერ დაშვებულ შეცდომას მოჰყვა.

ასე რომ, იმედი მაქვს, ყველაფერი ზემოთ თქმული, განსაკუთრებით კი ტრაგედიებით მანიპულირება, გაჰყვება გასულ წელს და ამიერიდან მედია, ამ ნაწილში მაინც შეძლებს ეთიკის მაღალი სტანდარტის დაცვას.

დაახლოებით 13 წლის წინ, როდესაც ფეისბუქზე პირველად დავრეგისტრირდი, მეგონა, რომ ეს ახალი ტექნოლოგია ინტერნეტში თავის დროზე საყოველთაოდ გავრცელებულ ანონიმურობის მავნე პრაქტიკას მოსპობდა. 1990-იანი და 2000-იანი წლების ქართულ ინტერნეტში ნორმად დამკვიდრებული ანონიმურობა ჩვეულებრივ მომხმარებლებს უბიძგებდა, რომ ვირტუალურ სივრცეში მიმდინარე დისკუსიებს არასერიოზულად მოკიდებოდნენ. ანონიმი ინტერნეტ მომხმარებლები ქმნიდნენ ვირტუალურ პერსონებს, რომლებიც ზოგჯერ რადიკალურად განსხვავდებოდნენ მათი რეალური პროტოტიპებისგან. ასეთი „ორგანიზებული ფარისევლობა“ კი მთლიანად ინტერნეტ სივრცეს უკარგავდა სერიოზულობას და მას, ძირითადად, ტექნიკით გატაცებული ხალხის ახირებად აქცევდა.

ერთი შეხედვით, ისე ჩანს, რომ ფეისბუქმა ინტერნეტი და მასში მიმდინარე მოვლენები ფიზიკურ რეალობას დაუახლოვა. ნაწილობრივ, ამის წყალობით, ქართული ინტერნეტ სივრცე უფრო მეტად სახალხო გახდა. ინტერნეტ დისკუსიებმაც პოლიტიკაზე, კულტურაზე, განათლებაზე, სპორტზე და ა.შ. თითქოს უფრო მეტი სერიოზულობა და მნიშვნელობა შეიძინა.

სინამდვილეში კი, თანამედროვე ქართული ფეისბუქი რეალობისა და ვირტუალურობის უშნო ნაზავი უფროა, ვიდრე სინამდვილის ადეკვატური ანარეკლი. აქ ხელისუფლებისა და სხვა დაინტერესებული აქტორების ბოტები დაუღალავად თარეშობენ კრიტიკული დისკუსიების ჩასახშობად. რეალური სახელებითა და გვარებით დარეგისტრირებული ტროლები კი შეგნებულად ამახინჯებენ ფაქტებსა და არგუმენტებს. თუმცა ყველაზე შემაშფოთებელი მაინც ის არის, რომ უკვე თავად რიგითი მომხმარებლებიც ჩაერთნენ საკუთარი გამოგონილი რეალობების შექმნაში.

ფეისბუქ მომხმარებელთა ნაწილისთვის თანდათანობით ნათელი გახდა, რომ ეს პლატფორმა ვერ გამოდგებოდა კრიტიკულ სადისკუსიო სივრცედ. ამის გააზრების შემდეგ, ზოგიერთმა რიგითმა მომხმარებელმაც საკუთარი თავისა და კლანის ინტერესების წინ წამოწევა დაიწყო. შედეგად შექმნილი ვირტუალური რეალობები ერთმანეთს ყოველდღიურად ეჯახება. ამ ბრძოლაში გამარჯვებული კი დაგროვილი ლაიქებისა და კომენტარების რაოდენობით განისაზღვრება.

თუკი ფეისბუქამდელ „ანონიმურ“ ეპოქაში ინტერნეტში გამოგონილ რეალობებს სერიოზულად თითქმის არავინ აღიქვამდა, ახლა ეს ვირტუალური ტყუილები რეალურ ცხოვრებაზეც ახდენენ გავლენას. დღეს შეიძლება, დაიჯერო ისტორია ან ნიუსი, რომელიც არასდროს მომხდარა, ვინაიდან გეგონოს, რომ მას რეალური და სანდო პიროვნებისგან ისმენ; შეიძლება, შეიქმნა აბსოლუტურად მცდარი წარმოდგენა ადამიანზე, ვინაიდან გეგონოს, რომ ის რეალურ ცხოვრებაშიც ზუსტად ისეთია, როგორიც ფეისბუქზე; შეიძლება გეგონოს, რომ დაუმეგობრდი ადამიანს, რომელიც სინამდვილეში, შენი მეგობარი არასდროს ყოფილა; შეიძლება შეგიყვარდეს ან შეგძულდეს ადამიანი, რომელიც სინამდვილეში, არასდროს გიყვარდა ან არასდროს გძულდა და ა.შ.

მედიის ერთ-ერთი დანიშნულება ის არის, რომ მან შეულამაზებლად უნდა გადმოსცეს რეალობა, თავისი პლუსებითა და მინუსებით. მიკერძოებული და პოლიტიკურად ანგაჟირებული ტელევიზიები, რადიოები, გაზეთები ამ რეალობას ოდითგანვე ამახინჯებდნენ, თუმცა მას ვერ აწარმოებდნენ. ფეისბუქი, ამ ძველი მედიისგან განსხვავებით, თავად ქმნის გამოგონილ სოციალურ ურთიერთობებს. ქართული ფეისბუქი, დღესდღეობით, არის გამოგონილი რეალობების ქარხანა, რომელიც საგნებისა და მოვლენების კრიტიკულად გააზრებას უშლის ხელს.

მთელი მსოფლიოს მასშტაბით და მათ შორის, საქართველოშიც ფეისბუქის მავნე ეფექტებზე უკვე ძალიან ბევრს მსჯელობენ. შესაძლებელია, რომ ბოტების განადგურებითა და ყალბი ახალი ამბების წაშლით ფეისბუქი გაკეთილშობილდეს? თუ ის, რაც ამ ბლოგში დავწერე, მართალია და ფეისბუქის მავნე ეფექტები ნაწილობრივ მაინც მისი ბუნებიდან გამომდინარეობს, მაშინ გამოდის, რომ ამ პლატფორმის ბოლომდე გაკეთილშობილება შეუძლებელია. მაშინ უნდა ვაღიაროთ, რომ ფეისბუქი თავისი ბუნებით არის ისეთი ტექნოლოგიური ინსტრუმენტი, რომელიც ვირტუალური სახეებითა და ურთიერთობებით ფიზიკურ რეალობას ანაცვლებს და ამ ფაქტს არაფერი ეშველება.

ამ შემთხვევაში, ჩვენ ფეისბუქთან, როგორც აუცილებელ, მაგრამ პოტენციურად საშიშ ტექნოლოგიასთან თანაარსებობის ეთიკა უნდა გამოვიმუშაოთ. ადამიანმა დიდი ხნის წინ „მოიშინაურა“ ცეცხლი და ისწავლა მისი სასიკეთო მიზნებისთვის გამოყენება. ამავე დროს, კაცობრიობას გააზრებული აქვს, რომ ცეცხლის ბოლომდე გაკეთილშობილება შეუძლებელია - ის წვავს და ანადგურებს ცოცხალ არსებებს, სპობს სიცოცხლეს. ამიტომ ცეცხლს მუდმივად სიფრთხილით უნდა მოვეკიდოთ - როგორც იტყვიან ხოლმე, „ცეცხლთან თამაში საშიშია.“ ასეთივე გამოყენების ეთიკა უნდა გამოვიმუშაოთ ახალ ტექნოლოგიებთან, მათ შორის, ფეისბუქთან, მიმართებაშიც.

2018 წელს რეპერ კენდრიკ ლამარს პულიცერის პრემია გადასცეს ალბომისთვის DAMN. ამ გამარჯვებას მაშინვე უწოდეს “უდიდესი აღიარება“ და „ისტორიული მომენტი“. წერდნენ - პულიცერის ჟიურის გადაწყვეტილებამ ერთგვარად ოფიციალურად გააფორმა, რომ ჰიპ-ჰოპი დღეს ამერიკული მუსიკის უმნიშვნელოვანესი ჟანრიაო.

კენდრიკის პულიცერს ადარებდნენ ბობ დილანის ნობელს. იმ განსხვავებით, რომ, დილანის პრიზისგან განსხვავებით, არავინ დავობდა, რომ HUMBLE-ის ავტორი გამარჯვებას ნამდვილად იმსახურებდა.

თუმცა, გავიდა რამდენიმე წელი და დღეს ეს გამარჯვება არც ისტორიული ჩანს და არც მაინცდამაინც მნიშვნელოვანი.

ჯერ, მოდი ის ვთქვათ, თუ რა პრემია მიიღო კენდრიკ ლამარმა. პულიცერის პრემია ჟურნალისტიკასთან ასოცირდება ხოლმე, თუმცა ამ ჯილდოს 21 სხვადასხვა კატეგორია არსებობს. ამათი უმეტესობა მართლაც ჟურნალისტიკასთან არის დაკავშირებული - ცალ-ცალკე კატეგორიები აქვს, მაგალითად, საუკეთესო ჟურნალისტური გამოძიებას, ადგილობრივი ამბების საუკეთესო გაშუქებას, საუკეთესო კრიტიკას, საერთაშორისო ამბების საუკეთესო გაშუქებას და ასე შემდეგ. ამას გარდა, პულიცერს გადასცემენ საუკეთესო მხატვრული ნაწარმოების, ბიოგრაფიის ან პოეზიის ავტორებსაც. "პულიცერის პრემია მუსიკაში" ცალკე კატეგორიაა - კენდრიკ ლამარს სწორედ ეს ჯილდო გადასცეს.

მაშ, რატომ წერდნენ "ისტორიულ მომენტზე" და "დიდ გამარჯვებაზე"? თითქოს რა გასაკვირია, რომ მუსიკოსმა ჯილდო აიღოს მუსიკისათვის?

საქმე იმაშია, რომ მიუხედავად იმისა, რომ ჰიპ-ჰოპი უკვე დიდი ხანია იქცა ამერიკის წამყვან მუსიკალურ მიმდინარეობად, „მუსიკის დამჯილდოებელი ორგანოები“ მას მაინცდამაინც არ წყალობენ.

აი, „გრემი“ ავიღოთ, რომელიც დღემდე ყველაზე ცნობილი ამერიკული მუსიკალური დაჯილდოვებაა. გრემი „წლის ალბომისთვის“ ჰიპ-ჰოპის შემსრულებელს მხოლოდ ერთხელ, 2004 წელს გადასცეს. (Outkast-ს ალბომისთვის „Speakerboxxx/The Love Below“.) 2018 წელს, როდესაც კენდრიკმა პულიცერი აიღო, გრემის დაჯილდოებაზე მისი DAMN საუკეთესო ალბომის ნომინაციაში ბრუნო მარსთან დამარცხდა.

პულიცერის პრემია კი ყოველთვის უფრო ელიტისტური, „ცხვირაწეული“ იყო. წერენ, კენდრიკ ლამარამდე ჯილდოებს მხოლოდ კლასიკას და ჯაზს გადასცემდნენ ხოლმეო, რაც ტექნიკურად სიმართლეა, მაგრამ ფაქტობრივად - არა. პრიზი თითქმის ექსკლუზიურად კლასიკური მუსიკის კომპოზიტორებს და შემსრულებლებს გადაეცემოდა - ოპერებისთვის, სიმფონიებისთვის და ეგეთებისთვის. ჯაზის შემსრულებლებს პულიცერი მიუღიათ, მაგრამ მხოლოდ ორჯერ. პოპი ან როკი ჟიურის არასოდეს შეუმჩნევია. „მნიშვნელოვანი ამერიკული მუსიკის“ აღსანიშნავი ჯილდო არასოდეს მიუღიათ ჯორჯ გერშვინს, მაილს დევისს, არეტა ფრანკლინს, ჯონი კეშს, ბრიუს სპრინგსტინს...

ჰოდა, ამ ფონზე კენდრიკ ლამარის გამარჯვება წესით კიდევ უფრო ისტორიული არ უნდა მოჩანდეს? ამ ზე-პრეტენზიული ჟიურის აღიარებას თითქოს მეტი ფასი არა აქვს?

მოდი, პირიქით შევხედოთ. კენდრიკ ლამარისთვის არც 15 ათასი დოლარი წარმოადგენს რამეს (სწორედ ამდენია საპრიზო თანხა) და ყურადღების ცენტრში ყოფნაც არ აკლია. 2018 წელს ის უკვე საყოველთაოდ იყო აღიარებული, როგორც თავისი თაობის და, ვინძლო, ყველა დროის საუკეთესო რეპერი.

აი, პულიცერის პრემია მუსიკაში კი უკვე დიდი ხანია, რაც აღარავისთვისაა მნიშვნელოვანი.

ყოველთვის ასე არ ყოფილა. 1965 წელს დიუკ ელინგტონს ძალიანაც ეწყინა, როდესაც პულიცერის ჟიურიმ გადაწყვიტა, წელს განსაკუთრებული ღირებულების მუსიკა არავის შეუქმნიაო, პრემია არავის გადასცა და ელინგტონი ისე, უბრალოდ, ზეპირად შეაქო. 21-ე საუკუნეში კი ეს პრიზი უკვე მაინცდამაინც გამარჯვებულებსაც აღარ უხარიათ. 2003 წელს პრემია ჯონ ადამსმა მიიღო და შემდეგ ინტერვიუში განაცხადა - ამბივალენტურ გრძნობებს, ლამის ზიზღს ვგრძნობ, რადგან ამ ჯილდომ უკვე დიდი ხანია დაკარგა ის პრესტიჟი, რაც პულიცერის სხვა კატეგორიებს გააჩნიაო. რა უნდა მესიამოვნოს, როდესაც, ამდენი ხანია, ჟიური უყურადღებოდ ტოვებს ქვეყნის უდიდეს შემოქმედებს და მხოლოდ აკადემიურ მუსიკას აღიარებსო.

კენდრიკ ლამარს და, ზოგადად, ჰიპ-ჰოპს „ოფიციალური ორგანოების“ ლეგიტიმაცია კარგა ხანია აღარაფერში სჭირდება. მით უფრო „პულიცერისგან“, რომელსაც თავად აღარ გააჩნია ავტორიტეტი ამ სფეროში.

DAMN-ის დაჯილდოება მართლაც ისტორიული მომენტი აღმოჩნდა, მაგრამ უფრო თავად პულიცერის პრემიისთვის, ვიდრე რეპისთვის.

„ტელეფონით დადიხარ, რანაირი ჟურნალისტი ხარ” — უთხრა გამოცემა „ლიბერალის” ჟურნალისტს ერთ-ერთმა კოორდინატორმა 2018 წლის საპრეზიდენტო არჩევნების დღეს. „ლიბერალი” ბეჭდური და ონლაინ მედიის ერთ-ერთი საუკეთესო წარმომადგენელი იყო, თუმცა კოორდინატორისთვის მნიშვნელობა ჰქონდა არა ჟურნალისტის კითხვას ან მუშაობას, არამედ ტექნიკას, რომლითაც ის ახალ ამბავს გადასცემდა.

ერთ მოქალაქეს, რომელსაც არც ევალება ყველა მედიას იცნობდეს, ვერ მოვთხოვთ, ონლაინ მედიის მუშაობის სპეციფიკა და მნიშვნელობა იცოდეს. პრობლემა ისაა, რომ სამწუხაროდ, ეს ერთი მოქალაქე დღეს არის ხელისუფლების, ოპოზიციის, სახელმწიფო სტრუქტურების სახე — ჩვენ, ონლაინ მედიის ჟურნალისტებს უბრალოდ ვერ გვხედავენ.

მაგალითად, მხოლოდ ტელევიზიების ჟურნალისტებისთვის გაუმართავთ არაერთი შეხვედრა პრემიერმინისტრებს, ოპოზიციის ლიდერებს თუ სხვა საჯარო პირებს. მხოლოდ ტელევიზიებისთვის არსებობს პრესსამსახურებთან საკომუნიკაციო ჩათებიც, რომელთა ნაწილში ონლაინ მედიის მოხვედრა შეუძლებელია.

2021 წლის 17 ივლისს, როცა პრემიერმინისტრმა ღარიბაშვილმა კრიტიკული ტელევიზიები ღონისძიებაზე არ მიიწვია, ონლაინ მედია არც „შავ სიაში” აღმოჩნდა და არც მიწვეულებს შორის — ჩვენი მათთვის უბრალოდ არ ვარსებობთ.

სწორედ ამ დღეს, როცა მთავრობის პრესსამსახურს ამ თემაზე ვეკონტაქტებოდი, აღმოჩნდა, რომ არსებობს ჩათი, სადაც მხოლოდ ტელევიზიების პროდიუსერები არიან. მოთხოვნის მიუხედავად, ჩემი, ანუ ონლაინ მედიის რედაქტორის ადგილი იქ არ აღმოჩნდა. მიზეზად დამისახელეს, რომ ჩათში სატელევიზიო სიგნალის პარამეტრები იგზავნება და ჩვენ არ გვჭირდება, თუმცა როგორც გაირკვა, აქვე ვრცელდება ინფორმაცია იმის შესახებ, მაგალითად, რომელ ღონისძიებას ესწრება პრემიერმინისტრი.

ასეთ ღონისძიებაზე ყოფნა, ფაქტობრივად, ერთადერთი საშუალებაა ირაკლი ღარიბაშვილს კითხვა დაუსვა: ელექტრონულ ფოსტაზე მხოლოდ ანონსების მცირე ნაწილს ვიღებთ, ძირითადად, მთავრობის სხდომისა თუ საკოორდინაციო საბჭოს შესახებ, სადაც პრემიერმინისტრი ჟურნალისტებთან ძალიან იშვიათად ჩნდება.

წინასაარჩევნოდ თბილისის მერობის მხოლოდ რამდენიმე კანდიდატთან მოვახერხეთ გასაუბრება, რადგან უმრავლესობამ ონლაინ მედიისთვის დრო ვერ გამონახა, მიუხედავად იმისა, რომ მათ ყოველ დღე ვხედავდით სხვადასხვა სატელევიზიო ეთერში. მაგალითად, გავიგეთ, რომ კახა კალაძეს რამდენიმე თვით ადრე ჰქონია გეგმები გაწერილი, გიორგი გახარიასგან საერთოდ ვერაფერი გავიგეთ და ა.შ. ჩვენთვის არ ეცალა არც ოპოზიციის საერთო კანდიდატს, ნიკა მელიას, რომელმაც დაგეგმილი ინტერვიუ სასწრაფო საქმის მომიზეზებით გადაგვიდო, შემდეგ კი გამოგვიცხადა, რომ საუბარს მხოლოდ არჩევნების შემდეგ შეძლებდა. მეტიც, ოპოზიციის პრესკონფერენციაზე მხოლოდ ტელევიზიები მიიწვიეს და მიზეზად კოვიდრეგულაციები დაასახელეს. პროტესტის შემდეგ ონლაინ მედიისთვის ცალკე პრესკონფერენციას შეგვპირდნენ, რომლის აღარც საჭიროება იყო და აღარც დრო, თუმცა არც ეს დაუგეგმავთ.

ბოლო ამბავი კი, რომელმაც ჩემი აღშფოთება გამოიწვია, მიხეილ სააკაშვილის სასამართლო პროცესი იყო. ექსპრეზიდენტი სხდომას პირველად 29 ნოემბერს დაესწრო და მიუხედავად იმისა, რომ On.ge-ის ჟურნალისტი ადგილზე იყო და წინა დღით სასამართლოს განცხადებითაც მივმართეთ, პროცესზე დასწრების საშუალება არ მოგვეცა.

პროცესის პირველი ნაწილი მთელმა მედიამ მხოლოდ საზოგადოებრივი მაუწყებლის ჟურნალისტზე დაყრდნობით გაავრცელა, რომელსაც თავდაპირველად გადაღებული მასალის გაზიარების საშუალებაც არ ჰქონდა. მეორე იმედი ადვოკატის Facebook Live იყო, სადაც სააკაშვილი მისი ინტერესების დამცველების უკან, ფონად ჩანდა, თუმცა მოსამართლემ ლაივის გათიშვაც მოითხოვა. მხოლოდ მოგვიანებით, კოლეგიამ სხდომიდან პირდაპირი ეთერი დაუშვა და ამოვისუნთქეთ — ჩვენი პროფესიული მოვალეობის შესრულების საშუალება მოგვეცა.

მეორე სხდომა უფრო „საინტერესო” გამოდგა — მიუხედავად წინა გამოცდილებისა, სასამართლომ პროცესზე კვლავ მხოლოდ საზოგადოებრივი მაუწყებლის ჟურნალისტი შეუშვა, ნაციონალურმა მოძრაობამ კი ნათესავების და ოჯახის წევრების „კვოტით” ტელევიზიების წარმომადგენლები შეიყვანა — „ფეისები”, როგორც პრესსამსახურში ამიხსნეს. ანუ მაშინ, როცა ონლაინ (და არამარტო) მედიას სასამართლოს გაშუქების საშუალება არ გვქონდა, ოპოზიციურმა პარტიამ სხდომაზე, რომლის მიმართ ძალიან დიდი ინტერესია, შეიყვანა ადამიანები, რომლებიც იქ არ მუშაობდნენ.

პოლიტიკოსები თუ სხვა საჯარო პირები რომ არ გვესაუბრებიან, თითქმის ნორმად იქცა, მიუხედავად იმისა, რომ უმეტესად სატელეფონო ინტერვიუს ვთავაზობთ, რაც მათთვისაც მოსახერხებელი უნდა იყოს. რამდენიმე დღის წინ, ვცდილობდით ჯანდაცვის სამინისტროსგან მიგვეღო პასუხები ვაქცინის ბუსტერ დოზასთან დაკავშირებით, რადგან გვინდოდა, მკითხველისთვის ამომწურავი ინფორმაცია შეგვეთავაზებინა, რაც, წესით, ამ უწყების ინტერესიც უნდა იყოს. მრავალი უშედეგო მცდელობის შემდეგ, შედეგი მივიღეთ მხოლოდ მაშინ, როცა პირადად მინისტრის მოადგილეს დავუკავშირდი და ვუთხარი, რომ პრესსამსახური თავის მოვალეობას უბრალოდ არ ასრულებს. და ასეთი მაგალითი უამრავი გვაქვს. პარალელურად, ამ და სხვა უწყების მაღალჩინოსნებს მუდმივად ნახავთ სატელევიზიო ეთერებში.

გარკვეული პერიოდის განმავლობაში ტელევიზიაშიც ვმუშაობდი და სწორედ მაშინ შევნიშნე კონტრასტი — როგორ შეიცვალა რესპონდენტების თუ მედიასთან ურთიერთობაზე პასუხისმგებელი პირების დამოკიდებულება მას შემდეგ, რაც ონლაინ მედიიდან ტელევიზიაში გადავინაცვლე. მაშინ ვნახე, რა „ძალა” აქვს ლოგოიან მიკროფონს.

ჩვენ ვერ გვხედავს პოლიციაც, მაგალითად, აქციებზე — სადაც მიკროფონიანი და კამერიანი ჟურნალისტებისთვის შესვლა თავისუფალია, ჩვენ გვიწევს მტკიცება, რომ მედიას წარმოვადგენთ.

გარეთ 21-ე საუკუნეა — ინფორმაციის სწრაფად გავრცელების, ინტერნეტის ეპოქა, როცა თითოეულ წამს უფრო დიდი მნიშვნელობა აქვს და, შესაბამისად, ონლაინ მედიის როლი უმნიშვნელოვანესია. ჩვენი სამუშაო მეტად მოქნილია, მეტწილად ტელეფონს ან პატარა კამერებს ვიყენებთ და ფოტოს, აუდიოს ან ვიდეოს სწრაფად ვგზავნით რედაქციაში ან სულაც ადგილიდან ვტვირთავთ საიტზე, Facebook-ზე, Instagram-სა თუ სხვა პლატფორმაზე.

მედიამონიტორინგებსაც თუ გადახედავთ, ონლაინ მედია ყველაზე დაბალანსებული და ეთიკურია, მიუხედავად გაცილებით მწირი რესურსისა. ჩვენი მკითხველი/მაყურებელი მზარდია და აქ ნაკლებად შეხვდებით პოლარიზებას, რაზეც ასე აქტიურად საუბრობს ყველა მხარე. ხშირად ჩვენ მიერ მომზადებულ ნიუსებს კითხულობენ ტელევიზიების პირდაპირ ეთერებში და მიუხედავად ამ ყველაფრისა, ყოველ დღე გვიწევს მტკიცება, რომ "ჩვენც" ჟურნალისტები ვართ.

დროა, პოლიტიკოსებმა, პრესსამსახურებმა, საჯარო პირებმა გააცნობიერონ, რომ „ტელეფონით დადიხარ, რანაირი ჟურნალისტი ხარ” არამომგებიანია, რომ აღარაფერი ვთქვათ იმაზე, რამდენად არასწორი და არასამართლიანია ეს მიდგომა.

ჟურნალისტ ქრისტინ ჩაბაკის თვითმკვლელობის ისტორია კიდევ ერთხელ გვაფიქრებს იმაზე, რომ ადამიანის ერთი შეხედვით ჩვეულებრივი და არაფრით გამორჩეული ცხოვრების მიღმა თვითმკვლელობამდე მიმყვანი საშინელი დეპრესია არსებობდეს.

---

ქრისტინ ჩაბაკის თვითმკვლელობის ისტორია უნიკალურია, თუკი შეიძლება სუიციდს ასე ეწოდოს. ახალგაზრდა ამერიკელმა ტელეწამყვანმა სიცოცხლე, უფრო სწორად კი დეპრესიასთან ბრძოლა, 1974 წლის 15 ივლისს, ტელეტრანსლაციის დროს რევოლვერიდან გასროლით დაასრულა.

ჩაბაკის რეალურ ამბავზე დაფუძნებული ფილმი, რომელშიც მთავარ როლს ბრიტანელი მსახიობი რებეკა ჰოლი ასრულებს, 2016 წელს გამოვიდა. მას მნიშვნელოვანი კინო ჯილდოების მოპოვების კანდიდატადაც მოიაზრებდნენ, თუმცა ბიოგრაფიული დრამა სათანადოდ ვერ გახმაურდა და მხოლოდ ვიწრო წრეებში გახდა პოპულარული.

რებეკა ჰოლის გმირი ტელეარხზე (ტელეკომპანია ABC-ის ფილიალი WXLT-TV ფლორიდაში) მუშაობისას მოტივაციის ნაკლებობას არ უჩივის. იგი პრეზიდენტ ნიქსონთან ინტერვიუსთვისაც კი ემზადება, აქტიური და მხიარულია, თუმცა ეს მხოლოდ გარეგნულად, უცხო თვალისთვის. სინამდვილეში ქრისტინი უკიდურესად დეპრესიული და გულჩათხრობილია, რის შესახებაც მხოლოდ დედამისმა იცის. მას უკვე ქონდა ნარკოტიკების ზედოზირებით თვითმკვლელობის მცდელობები დაკარგული სიყვარულის გამო. ამას ემატება ისიც, რომ მას ჯანმრთელობის სერიოზული პრობლემა აქვს - ექიმები ეუბნებიან, რომ დედა ვერასოდეს გახდება.

ახალგაზრდა ქრისტინ ჩაბაკისთვის პროფესიული და პირადი იმედგაცრუებები თავს მაშინ იჩენს, როდესაც იგი მთელი არსებით ცდილობს კარიერაში წინსვლას. ჟურნალისტი ამაოდ ცდილობს კოლეგის, ჯორჯ პიტერ რაიანის გულის მოგებას. ცალმხრივი სიყვარული კი, ისევე როგორც უკიდურესად დაძაბული ურთიერთობა ტელეარხის ბოსთან, მას მხოლოდდამხოლოდ სუიციდისკენ უბიძგებს.

ხელმძღვანელს სურს, ჩვეული საქმიანობის ნაცვლად ხმაურიან კრიმინალურ ამბებზე იმუშაოს, რისთვისაც იგი პოლიციის რადიო სკანერსაც შეიძენს და პირდაპირ ისმენს დანაშაულების შესახებ. საბოლოოდ, ქრისტინი უკონტროლო და აგრესიული ხდება, დედასთანაც კი. ერთ ეპიზოდში უიმედო სიყვარულით გულგატეხილი ჟურნალისტი სრულიად უცნობ შეყვარებულ წყვილს აფრთხილებს - ნუ დაკარგავთ იმ ყველაფერს, რაც გაქვთო.

ქრისტინ ჩაბაკის სიცოცხლე 29 წლის ასაკში შეწყდა. თვითმკვლელობამდე ერთი კვირით ადრე მან თანამშრომელ რობ სმიტს ხუმრობით გაუმხილა, რომ იარაღი ქონდა შეძენილი და პირდაპირ ეთერში სუიციდს აპირებდა, რაც სმიტმა არ დაიჯერა და საუბრის თემაც სწრაფად შეცვალა. ცნობილია, რომ შედევრად აღიარებული ფილმი, „ქსელი“ სწორედ ჩაბაკის გახმაურებული ამბითაა შთაგონებული.

ახალგაზრდა ამერიკელი ტელეწამყვანის მძიმე ისტორია დღემდე უცნაურ და შოკისმომგვრელ ამბად რჩება მსოფლიო ჟურნალისტიკაში და ცხადია, იმის ყურადსაღებ მაგალითადაც, რომ ადამიანის ერთი შეხედვით ჩვეულებრივი და არაფრით გამორჩეული ცხოვრების უკან თვითმკვლელობამდე მიმყვანი საშინელი დეპრესია არსებობდეს.

12 წელია, მედიაში ვმუშაობ. ეს პრაქტიკა მოიცავს მედიის ყველა დარგს — ციფრულ მედიას, ტელევიზიას, პრესას, რადიოს. თითოეულ პლატფორმაზე მუშაობის სპეციფიკა განსხვავებულია, თუმცა, მათ ერთი რამ აქვთ საერთო — წარმატების საზომი.

ამ სფეროში დამკვიდრებული სტანდარტებით, წარმატების მთავარი საზომი რეიტინგია. და რაც უფრო დიდია შენი წილი აუდიტორიაზე წვდომის ზრდაში, მით მეტია შენი წარმატების შანსები მედიაბიზნესში.

ასეთია თამაშის წესები მედიაში და ეს წესი ხშირად მნიშვნელოვნად აზიანებს ცალკეული ჟურნალისტის, ან რედაქციის მიერ მომზადებული მასალის შინაარსს, და რაც უფრო მნიშვნელოვანია - აზიანებს ადამიანებს.

რატომ ვუშვებთ შეცდომებს, ამას ბევრი მიზეზი შეიძლება ჰქონდეს და ეს მიზეზები, სხვადასხვა ტელევიზიის ან რედაქციის შემთხვევაში, სხვადასხვა მომენტში განსხვავებული შეიძლება იყოს, თუმცა, არის ერთი ფაქტორი, რაც ვფიქრობ, ყველა რედაქციას უბიძგებს დრამატული შეცდომისკენ და ეს შეცდომა, ციფრულ ენაზე რომ ვთქვათ, "ინგეიჯმენტის ვნებაა" („ინგეიჯმენტი“ სოციალურ მედიაში გავრცელებული ტერმინია და ამა თუ იმ პოსტში აუდიტორიის ჩართულობას ითვლის).

მე თავად ვყოფილვარ ამ ვნების ნაწილი და ვიცი, რომ სწორედ ამ ვნებას მოაქვს შეცდომები. ახალი და მიმდინარე ამბების გაშუქების ნაწილში, ყველაზე მეტად მაშინ შევმცდარვარ, როდესაც ყველაზე ნაკლებად დავფიქრებულვარ ერთ უმთავრეს ფაქტორზე — ინფორმაციის გავრცელების მიზანშეწონილობაზე.

მუდმივი სამუშაო სტრესისა და ახალი ამბების გაშუქებისას არსებული მუდმივი ფორსმაჟორის მიუხედავად, ჯობდა თუნდაც ორი წუთით მეტად დაფიქრება იმაზე, იყო კი კონკრეტული სინქრონი, კადრი, ამბავი იმდენად მნიშვნელოვანი, ვიდრე ეს იმ მომენტში მეჩვენებოდა? ხომ არ იყო კონკრეტული მასალის განთავსების ერთადერთი მიზანი არა საზოგადოებრივი ინტერესი, არა მასალის ინფორმაციული ღირებულება, არამედ ვნება მაღალი ინგეიჯმენტის მიმართ.

მეტწილად, ამ ყველაფერზე დაფიქრება სწორედ ციფრულ პლატფორმებზე მომუშავე ადამიანებს გვმართებს, ვინაიდან, მედიის ვერც ერთი მიმართულება ვერ ზომავს რეალურ დროში აუდიტორიის ინტერესს იმაზე ზუსტად, ვიდრე ციფრული მედია და ხშირ შემთხვევაში მცდარი, თუმცა სინამდვილეში აუდიტორიის საზიანოდ მიღებული გადაწყვეტილებების მიზეზიც სწორედ Google Analytics-ში ასახული მკითხველთა რაოდენობის მაჩვენებლების ზრდა ან ფეისბუქპოსტის რაც შეიძლება მეტად გავრცელების დაუოკებელი ჟინი შეიძლება გახდეს.

თავისთავად, არაფერია ცუდი იმაში, რომ მედიას ჰქონდეს სწრაფვა მაღალი აუდიტორიის მაღალი ჩართულობისკენ, მაგრამ როდესაც ეს ფაქტორი იქცევა ძირითად ვნებად და მედიაპროდუქტის წარმატებულობის ერთადერთ საზომად, ეს უკვე ხშირ შემთხვევაში, მნიშვნელოვნად აგდებს ხარისხს, ზრდის სენსაციურობისკენ სწრაფვას. შედეგად, ამ დროს მარტივია სტანდარტებიდან გადახვევა, რაც ძალიან აზიანებს რეპუტაციას, რომელიც სინამდვილეში, რეიტინგზე მეტად ფასობს.

ინგეიჯმენტის ვნებასა და ნახვების ზრდის ჟინს აყოლილებს ხშირად გვავიწყდება ეს მარტივი ჭეშმარიტება, რომ სინამდვილეში, ნებისმიერი ბიზნესის და განსაკუთრებით, მედიაბიზნესის შემთხვევაში, სწორედ იმ რეპუტაციაზეა დამოკიდებული დიდი წარმატებაც და დიდი მარცხიც. თუმცა სამწუხაროდ, ხშირადვე, ამაზე მაშინ გვიწევს დაფიქრება, როდესაც უკვე დაგვიანებული შეიძლება იყოს.

რეპუტაცია, რომელიც მხოლოდ მედიასტანდარტების ზედმიწევნით დაცვამ შეიძლება მოგვიტანოს, ინგეიჯმენტზე მეტია და ახლა ამ ჭეშმარიტების კიდევ ერთხელ გააზრების დროა. დროა, გავიაზროთ, რომ მკითხველზე ან მაყურებელზე ჩვენს გავლენას განსაზღვრავს არა ის მასალა, რომელიც სოციალურ ქსელებში მრავალ ათასობით ნახვას აგროვებს, არამედ ის, რომლებიც ჩვენ მიმართ ნდობით განაწყობს აუდიტორიას. ანუ ინფორმაცია, რომელიც ნამდვილად ღირებულია მისი შინაარსით და არა ინფორმაცია, რომლის ერთადერთი „ღირსება“ სანახაობაა.

და თუ დღევანდელ ციფრულ სამყაროში მკითხველს ან მაყურებელს რამით ვეღარ გააოცებ, სწორედაც რომ მრავალათასიანი ნახვებია. მრავალათსიანი ნახვების დაგროვება რიგით ტიკ-ტიკერს, იუთუბერს, ან ინსტაგრამის ვარსკვლავსაც გადასარევად შეუძლია, და ეს ფაქტია. და თუ მივიღებთ ამას, როგორც ფაქტს, მეტად დავფიქრდეთ, აბა, რაშია ჩვენი, როგორც ჟურნალისტების მთავარი ღირებულება. მხოლოდ ნახვებში?

და თუ ვაღიარებთ რომ მაღალი ინგეიჯმენტის ჟინი ჩვენი სფეროს ნამდვილ პრობლემად და გამოწვევად იქცა, ამ პრობლემის გადაჭრის გასაღები წარმატების საზომშია. უპირველესად კი ეს მედიამენეჯერებმა უნდა გაიაზრონ და ყოველკვირეული „ინგეიჯმენტის დოღის ათეულში“ (რომელსაც ამ დოღში გამარჯვებული ტელევიზიები სოციალურ ქსელებში ლამის ყოველკვირეულად აქვეყნებენ ხოლმე) საკუთარი შედეგებით ხიბლში ჩავარდნის ნაცვლად იმის გააზრება დაიწყონ, რამ მოუტანათ აუდიტორიაზე მაღალი წვდომისა და ჩართულობის მაჩვენებლები — მედიასტანდარტების დაცვით შექმნილმა, აუდიტორიის ინფორმირების მიზნით მომზადებულმა შინაარსმა, რომელსაც მოაქვს სარგებელი და არ აზიანებს მაუურებლის და მკითხველის ინტერესს, თუ სენსაციურად გაშუქებულმა ამბავმა?

რეჟისორ სიდნი ლუმეტისა და სცენარისტ პედი ჩაევსკის 1976 წლის ფილმი Network, რომელიც პირდაპირ ეთერში თვითმკვლელობის სურვილით შეპყრობილ ტელეწამყვანზეა, დღეისთვის ჟურნალისტებსა და მედიაზე შექმნილ ერთ-ერთ საუკეთესო ფილმად ითვლება.

გამოგონილ ტელეკომპანია UBS-ის შესახებ არსებული სატირული შავი კომედია, რომელიც ტელეწამყვან ქრისტინ ჩაბაკის გახმაურებული ლაივ-სუიციდიდან ორი წლის შემდეგ გამოვიდა, ძირითადად სატელევიზიო რეიტინგის რაობასა და მრავალწლიანი სტაჟის მქონე ტელეწამყვანის პირად განცდებზეა.



სამსახურიდან გათავისუფლების შესახებ შეტყობინების გამო, პერსონაჟ ჰოვარდ ბილს სიმთვრალეში მეგობართან საუბრისას მოსდის იდეა სუიციდის შესახებ, რასაც პირდაპირ ეთერში უმალ დააანონსებს.

სენსაციური ინფორმაცია სწრაფად ვრცელდება, ყველა შოკშია, ჰოვარდ ბილი კი მეორე დღესვე ინანებს და კვლავ ტელევიზიით განაცხადებს, რომ სისულელე თქვა, მაგრამ აქ მაყურებელი უკვე სხვაგან, ტელეარხის შიდა სამზარეულოში ერთვება და მისი ბოსებისა თუ თანამშრომლების სამუშაო სტილს ეცნობა.

ამ ჯგუფს, განსაკუთრებით კი ფეი დანაუეის გმირ დაიანა ქრისტენსენს, მხოლოდ სატელევიზიო რეიტინგი ადარდებს, უფრო მეტიც - იგი სექსის დროსაც ტელეგადაცემების რეიტინგებზე ფიქრობს და ლაპარაკობს. ის იმ კატეგორიიდანაა, რომელიც ღიად აცხადებს, თუ როგორ უხარია ბანკის ძარცვის ვიდეომასალა რომ არსებობს და ნატრობს, ნეტავ ტერორისტებმა ხიდების აფეთქება, ანდა ელჩების მკვლელობაც ფირზე გადაიღონ, რითაც მის ტელევიზიას მსუყე ლუკმა გაუჩნდება, „მთელ დოკუმენტურ სერიალს დავდებთო“, - ოცნებობს. მაყურებელი დაიანას გარდა სხვა ტელეარხ UBS-ის ჟურნალისტებსა და ბოსებსაც ეცნობა რომლებიც სულ უფრო და უფრო მანიპულირებენ ჰოვარდ ბილით.

ჰოვარდი დეპრესიიდან სწრაფად გამოდის, დიქტორობიდან უცებ იქცევა პოპულარულ შოუმენად, სუიციდის ნაცვლად უკვე სულიერ ჰარმონიაზე საუბრობს და ტელემაყურებელზე აქეთ მანიპულირებს - მის მოწოდებებსა და ბრძანებებს პირდაპირ ეთერში უამრავი ადამიანი ასრულებს.

ჰოვარდ ბილი სწორედ ტელევიზორიდან უნერგავს ხალხს, რომ ტელევიზორი, ეს ის ყუთია, რომლის გარეშეც ვერ ძლებენ, რომლიდანაც ყველაფერს იგებენ და რომლიდანაც ტელეარხები ყველაფერს დააჯერებენ მოსახლეობას. თვალს უხელს ყველას, რომ ტელევიზია ერთი დიდი ცირკია. მისი ახალი შოუც ნელ-ნელა უღიმღამო ხდება, რეიტინგიც ეცემა, მის ზემდგომებს კი მხოლოდ თავიანთი სატელევიზიო ქსელის რეიტინგი ადარდებთ. ჰოვარდ ბილი მათთვის უკვე ზედმეტი ბარგია, რომელიც თავიდანაა მოსაშორებელი...

პედი ჩაევსკის სცენარს კინოკრიტიკოსები ფუტურისტულსაც უწოდებენ. თანამედროვეობის ერთ-ერთი გამორჩეული სცენარისტის, ოსკაროსანი აარონ სორკინის თქმით, არცერთ ფილმს არ უწინასწარმეტყველია მომავალი ისე, როგორც - ჩაევსკის სცენარს. სიდნი ლუმეტის 70-იანი წლების კინოშედევრი დღესაც აქტუალური და თანამედროვეა და დღესაც პირდაპირ გვეუბნება, რომ სადღაც მართლა არსებობს ჟურნალისტი, რომელიც დაბალი სატელევიზიო რეიტინგის გამო შესაძლოა მოკლან, ფილმის საკულტო ფრაზა კი მედიისთვის მანტრასავით ხშირ-ხშირად გასამეორებელია: "Television will do anything for a rating... anything!"

„ქსელი“ იმითაცაა გამორჩეული, რომ იგი ისტორიაში მეორე ფილმი გახდა, რომლითაც სამმა მსახიობმა (პიტერ ფინჩი, ფეი დანაუეი, ბეატრის სტრეიტი) შეძლო ოსკარების მოპოვება (მეოთხე ჯილდო ფილმისთვის ორიგინალ სცენარში პედი ჩაევსკიმ აიღო), ხოლო დღემდე ერთადერთი ფილმია, რომლითაც ერთბაშად ხუთი მსახიობი იყო ოსკარზე წარდგენილი. საინტერესოა ისიც, რომ პიტერ ფინჩს ჰოვარდ ბილის განსახიერებისთვის ოსკარი სიკვდილის შემდეგ ერგო - მსახიობი 60 წლის ასაკში გულის შეტევით კინოაკადემიის დაჯილდოებამდე მცირე ხნით ადრე დაიღუპა.

დღევანდელი დილა იმაზე შემზარავად დაიწყო ვიდრე ველოდი, პირველმა გადარჩენილმა რამდენიმე სიცოცხლემ სასწაულის იმედი სხვების მსგავსად მეც გამიჩინა, მაგრამ ამაოდ. დღეს, როცა ტრაგედია მთელი თავისი სიცხადით დაგვატყდა თავს, როდესაც მისი მსხვერპლების სახელები და გვარები გავიგეთ, მათი სახეები დავინახეთ კიდევ უფრო ხელშესახები გახდა რა რეალობაში გვიწევს ცხოვრება. ამიტომ, გუშინდელი დღისგან განსხვავებით, დავიწყეთ იმის შესახებ მსჯელობა, როგორ მოვედით ამ წერტილამდე.

მსჯელობაში ბევრმა საკითხმა იჩინა თავი, მათ შორის დაურეგულირებელმა სამშენებლო ბიზნესმა, არარსებულმა საბინაო პოლიტიკამ და სხვა, მაგრამ ამ დისკუსიაში მნიშვნელოვანია დავუბრუნდეთ ან, ალბათ, უფრო მართებული იქნება, თუ ვიტყვით, რომ დავიწყოთ იმაზე საუბარიც როგორ აშუქებს ქართული სატელევიზიო მედია ტრაგედიებს. სივრცე რომელიც პრობლემის მიზეზების, მათი გადაჭრის გზების სამსჯელო მედიუმი უნდა იყოს, ამის ნაცვლად თავდაუზოგავად ნადირობს ადამიანების ემოციებზე.

ტრაგედიის მასშტაბის გათვალისწინებით, ქართულ მედიის ეს თავისებურება ყოველთვის განსხვავებული ინტენსივობით ვლინდება. ბოლო ერთი წლის განმავლობაში მომხდარ მოვლენებს თუ თვალს გადავავლებთ, რა შეიძლება გაგვახსენდეს - გიორგი შაქარაშვილის საფლავზე შეკრებილი კლასელები, რომლებიც კამერის წინ იხსენებენ მეგობარს და ცრემლებს ვერ იკავებენ. ჩაბნელებული სტუდია, გიორგის საყვარელი კომპოზიციის “Daft Punk”-ის მუსიკის ფონზე, სადაც ისმის წამყვანის გაპარული ხმა, „შედით“, შაქარაშვილის ფოტოებით დაბეჭდილი მაისურები, რომელიც მოკლევადიან ბიზნესადაც კი იქცა. თამარ ბაჩალიაშვილის მამა ახლო ხედით, რომელიც შვილის სიკვდილის გაგების შემდეგ მოაჯირს ეჯაჯგურება ბრაზის და სიმწრის გამოსახატავად.

ტრაგედიის ესთეტიზაციის ამ პრაქტიკებს გზად ტექნოლოგიური პროგრესიც წამოეწევა ხოლმე. მაგალითად, მას შემდეგ რაც მედია მენეჯერებმა გაშუქებისას დრონის გამოყენება დაიწყეს, ჩვენი ისედაც რთული რეალობა სულ უფრო თავზარდამცემი გახდა. იმაზე საუბარი ალბათ არც ღირს, რომ ყოველ ჯერზე ფონად გამოყენებული მუსიკაც უფრო ინტენსიური და შემზარავია. ირონიულია, რომ ადამიანების ემოციებით მანიპულირებისთვის სატელევიზიო მედია ონლაინ პლატფორმებს იყენებს. მაშინ როცა სატელევიზიო ფორმატი არ ითვალისწინებს მოკლე ვიდეოების გაშვებას სათაურით - შვილმკვდარი მამის ცრემლები, რომელსაც თან სევდიანი ემოჯები აფორმებს, ასეთი გაშუქებისთვის და მეტ აუდიტორიაზე წვდომისთვის ტელევიზიამ ადგილი ციფრულ პლატფორმებზე იპოვა.

როდესაც მედიას ვაკრიტიკებთ და გაშუქებას ვუწუნებთ, იქვე თავს იჩენს „მაღალი საზოგადოებრივი ინტერესის“ კონცეფცია, რომელიც ამასობაში ყოვლად არალეგიტიმურ სიტყვათშეთანხმებად თავად მედიამ აქცია. შეუძლებელია რაიმე ხარისხის საზოგადოებრივ ინტერესად ჩაითვალოს შვილმკვდარი ადამიანის ემოციები, ან იმ ადამიანისთვის მიშვერილი მიკროფონი, რომელიც ტრაგედიისგან დამუნჯებულია და მხოლოდ იმის ძალა შესწევს, გთხოვოს, თავი დაანებო. საზოგადოებრივი ინტერესი რეალურად სულ სხვაგანაა - გამორიცხულია ბათუმის ჩამონგრეული კორპუსი მხოლოდ ცალკეული შემთხვევა იყოს, რეალურად გუშინ მომხდარი ტრაგედია ისეთი პრობლემების ილუსტრაციაა, რამაც შეიძლება ნებისმიერ მომენტში სხვა ქალაქებში და ურბანულ სივრცეებში იჩინოს თავი. ამიტომ მედიის ფუნქციაც და საზოგადოებრივი ინტერესიც ამ პრობლემებზე კვალიფიციური, არაანგაჟირებული და სიღრმისეული მსჯელობაა, რომელიც თანაბრად აგრძნობინებს პასუხისმგებლობას ყველას, გადაწყვეტილების მიმღებ პირებს თუ საზოგადოებას.

მე არც პირადი ისტორიების სრული იგნორირების მომხრე ვარ, უსამართლოც კია ეს მსხვერპლი და ამ ადამიანების ისტორიები უკვალოდ გაქრეს. დასავლურ მედიაშიც არსებობს ეს გამოცდილებები, როგორ უბრუნდებიან დრო და დრო ომის, კატასტროფების მსხვერპლებს, როგორ პოულობენ მედიები ლამის მხატვრულ ხერხებს მათი ამბების აღსაწერად, ჩვენც ეს გზა უნდა ავირჩიოთ, დაველოდოთ და შემდეგ ეთიკური ფორმები ვიპოვოთ ამ დღის მსხვერპლების უკვდავსაყოფად.

თუ ვერ შევთანხმდებით რომ მედია გაშუქების ახლანდელი პრაქტიკა გვაზიანებს, მუდმივად ერთ წრეზე ვიტრიალებთ. დასახიჩრებულ სხეულებს, სისხლს და ცრემლს შეჩვეულები, ყოველი ახალი ტრაგედიის ადგილზე ისევ გამოვცხადდებით მიკროფონებით და კამერებით¬¬¬ ხელში და ისევ დავუწყებთ ძებნას შვილმკვდარ მამებს და დაღუპულების ახლობებს.

თუ პოლიტიკაში მიდიხარ, კარგად უნდა გესმოდეს ორი რამ: მედია შეუბრალებლად დაიწყებს შენზე დაკვირვებას და იუმორისტული შოუები დაცინვას დაგიწყებენ.

აქ მთავარი ის არის, რომელი არხი რომელ პოლიტიკოსს, ან პოლიტიკოსთა ჯგუფს დასცინის, რადგან სწორედ ეს ამბობს არხის საინფორმაციო პოლიტიკაზე ძალიან ბევრს. ხშირ შემთხვევაში, ალბათ, სატელევიზიო ახალი ამბების მონიტორინგის შედეგებზე მეტსაც კი, რადგან ტელევიზიების მცირე ნაწილი მაინც (მეტწილად, წინასაარჩევნო პერიოდში) ხელოვნურად ცდილობს ერთგვარი ბალანსის დაცვას.

ხელოვნური ბალანსი კი არასდროს ეხება იუმორს. ქართული ტელეტრადიციით, იუმორში ბევრად ნათლად არის გამოკვეთილი არხის პოლიტიკური გემოვნება და ამის გამო, იუმორისტული შოუების ყურებისას განსაკუთრებულ ინტერესს წამყვანის მონოლოგი იწვევს. სწორედ მონოლოგი მოიცავს მთავარ პოლიტიკურ მესიჯებსაც და ისრებსაც არხისთვის არასასურველი პოლიტიკოსების მიმართ.

ეს ბლოგპოსტი რუსთავი 2-ის პოლიტიკურ იუმორს დაეთმობა და არა ზოგადად, ქართული ტელევიზიების "ღამის შოუების" ატაპტირებულ ვერსიებს. საბაბი კი ის არის, რომ მას შემდეგ, რაც ტელევიზია ახალი მენეჯმენტისა და მედიაჰოლდინგ "პრაიმტაიმის" დაქვემდებარებაში მაუწყებლობს, არხზე პირველი ე.წ. ღამის შოუს ფორმატის პროექტი გამოჩნდა.



ახალი იუმორისტული პროექტის პოლიტიკურ გემოვნებაზე საუბრამდე გავიხსენოც ისიც, რომ არხი ჯერ "ვანოს შოუმ" და "კომედი ჯგუფის" დიდმა ნაწილმა, შემდეგ კი "ვანოს შოუს" ჩასანაცვლებლად შექმნილმა ნიკა არაბიძის შოუმაც დატოვა.

"ვანოს შოუც" და მის საპირწონედ შექმნილი "ნიკა არაბიძის შოუც", თავისი შინაარსით, სწორედ ისეთი იყო, როგორიც "რუსთავი 2"-ის იმ პერიოდის საინფორმაციო პოლიტიკა, რა დროსაც ეს შოუები გადიოდა არხზე.

ჯავახიშვილის შემთხვევაში, მკვეთრად კრიტიკული იუმორი ხელისუფლების მიმართ, არაბიძის შემთხვევაში - მეტწილად, თანაბრად კრიტიკული ხელისუფლებასა და ოპოზიციაზე მიმართ.

"არხმა უნდა მოიპოვოს გამარჯვება ცენზურაზე განურჩევლად იმისა, საიდან მოდის ცენზურა - ხელისუფლებისგან, თუ ოპოზიციისგან", — თქვა არხზე მისვლის შემდეგ ირაკლი იმნაიშვილმა და რუსთავი 2-ზე იმნაიშვილის მისვლის შემდეგ შექმნილი ნიკა არაბიძის შოუც ტოვებდა განცდას, რომ შოუს იუმორისტული ხაზიც ზუსტად ამავე პოლიტიკის შემადგენელი იყო.

არხის მცდელობა, ყოფილიყო თანაბრად კრიტიკული ყველა პოლიტიკური აქტორის მიმართ, იმ დროისათვის შესამჩნევი იყო "კურიერზე" თუ თოქ-შოუებზე დაკვირვებითაც, თუმცა ახლა, წინასაარჩევნო პერიოდში, "კურიერის" ტონიც და ახლადჩაშვებული იუმორისტული შოუს პოლიტიკური იუმორიც ბევრს ამბობს არხის ახალ პოზიციებსა და პრინციპებზე.

შაბათის საღამო

ახალგაზრდა მსახიობი შოუს, სახელწოდებით "შაბათის საღამო", ღამის თბილისის ხედების ფონზე გადაღებული "ქუდით", ნოსტალგიური ესთეტიკითა და სიმღერით იწყებს, თუმცა მთავარი მას შემდეგ იწყება, რაც წამყვანი სიმღერას მორჩება და თავის პირველ გადაცემას მონოლოგით გახსნის. საკუთარი თავის წარდგენის შემდეგ, მონოლოგის პირველივე ხუმრობა საქართველოს ყოფილ პრეზიდენტ, მიხეილ სააკაშვილზეა, ისევე, როგორც ამავე მონოლოგის ზედიზედ მომდევნო 6 ხუმრობა.

რუსთავი 2-ის ახალ იუმორისტულ შოუს არც სხვა ოპოზიციონერები დავიწყებია. მონოლოგში მოვისმინეთ ხუმრობები გრიგოლ ვაშაძეზე, გირჩზე, თაკო ჩარკვიანზე, გუბაზ სანიკიძეზე, შალვა ნათელაშვილზე...

ერთადერთი, ვისზეც ახალბედა კომიკოსს არ უხუმრია, ხელისუფლებაა. მხოლოდ ერთხელ ახსენა "ოცნება" და ისიც "მოღალატე გახარიას" კონტექსტში.

ამ ბლოგპოსტის მიზანი არ არის ხუმრობების შინაარსში შესვლა და ცალკეული ხუმრობების გარჩევა. ვისზე და რა ტონალობაში იხუმრებენ რუსთავი 2-ის ახალ შოუში, ეს არხის მენეჯმენტისა და სცენარისტების პრეროგატივაა. მთელ ამ ამბავში ყველაზე საინტერესოც სწორედ ეს არის — რუსთავი 2-ის "შაბათის საღამოს" ხუმრობების სცენარსაც ის გუნდი წერს, რომელიც "იმედისა" და "პოსტვ"-სთვის ამზადებს იუმორისტულ შოუებს.

შოუს აღმასრულებელი პროდიუსერი ზვიად ბლიაძეა, რომელსაც მაყურებელი იცნობს სატელევიზიო სახელით "ზვიო". სწორედ ზვიად ბლიაძე აკეთებს გუნდთან ერთად მთავარ იუმორისტულ შოუს "იმედისთვისაც", სახელწოდებით – "ღამის შოუ გიორგი გაბუნიასთან ერთად".



მაგრამ ამაზე უფრო საინტერესო ის არის, რომ თავად გიორგი გაბუნია, რომელიც, "იმედის" მთავარი იუმორისტული შოუს წამყვანია, სცენარს წერს "რუსთავი 2"-ის ახალი იუმორისტული შოუსთვის. კი, გიორგი გაბუნია სცენარს უწერს კონკურენტს, რუსთავი 2-ის შაბათის საღამოს წამყვანს, ნიკო ნანიტაშვილს. და არამხოლოდ გაბუნია, ნანიტაშვილისთვის სცენარს წერს კიდევ ორი კონკურენტი წამყვანი — ნოე ჟორჟოლიანი და ჯიმი აბესაძე, რომლებსაც ტელეკომპანია "პოსტვ-ზე“ იუმორისტული გადაცემები მიჰყავთ.



რუსთავი 2, რომლის ახალი ხელმძღვანელობა ამბობდა, რომ არხი აღარ იქნებოდა რომელიმე პარტიის სამსახურში, თავისი იუმორისტული ხაზით "იმედისა" და "პოსტვ"-ის ტრენდს აჰყვა. იმ არხების ტრენდს, რომელთა გაცხადებული, დეკლარირებული პოზიციაა მოქმედი მთავრობის მხარდაჭერა.

მოქმედი მთავრობის მხარდაჭერა კი, "რუსთავი 2"-ისთვისაც არახალია და თითქოს ეს არხის ერთგვარი ტრადიცია და ბედისწერაც კია. მას შემდეგ, რაც 2004 წელს, არხის სამი დამფუძნებლიდან ორის — დავით დვალისა და ჯარჯი აქიმიძის წილები ქიბარ ხალვაშის ხელში აღმოჩნდა, არხის საინფორმაციო პოლიტიკაც და იუმორიც მიხეილ სააკაშვილისა და მისი გუნდის მხარდამხარ დადგა. არხის ბედისწერაა ისიც, რომ ბევრი წლის შემდეგაც, 2019 წელს, არხის შინაარსში გარდამტეხი ცვლილებები კვლავ მას შემდეგ მოხდა, რაც სასამართლო დავის შემდეგ, არხის მფლობელად კვლავ ქიბარ ხალვაში დარეგისტრირდა.

რა იქნება შემდეგ? კიდევ უფრო მეტად შეცვლის თუ არა არხზე ახლადგამოჩენილი სამთავრობო ნარატივის იუმორისტული შოუ ზოგადად, ტელევიზიის საინფორმაციო პოლიტიკას და იუმორის მსგავსად, საინფორმაციო სამსახურის პრიორიტეტებიც დაემთხვევა თუ არა "იმედისა" და "პოსტვ"-ს პრიორიტეტებს, ამაზე წინასაარჩევნოდ და არჩევნების შემდეგ პერიოდშიც, არხისავე ტონალობა თავადვე იტყვის.

თუ ცესკოს მიერ გავრცელებულ მედიის მონიტორინგის ანგარიშს წაკითხვას დაიწყებთ, პირველივე წინადადებაში თვალში მოგხვდებათ მისი მასშტაბურობა - 200 ზე მეტი სატელევიზიო და ონალინ მედია, 300-ზე მეტი გვერდი და ჯგუფი სოციალურ ქსელ „ფეისბუკში“.

ვისაც მედია მონიტორინგებზე მუშაობის გამოცდილება გქონიათ, კითხვა გაგიჩნდებოდათ - რა რესურსია საჭირო ასეთი მასშტაბური მედიამონიტორინგისთვის? მით უმეტეს, როდესაც ანგარიშში არსად არის აღწერილი კვლევის მეთოდოლოგია.

ცესკო 200 ზე მეტი მედიასაშუალებასა და სოციალურ ქსელს მხოლოდ 15 მონიტორით აკვირდება და, როგორც აღმოჩნდა, მათ ფაქტების გადამოწმებაც უწევთ.

რამდენად ხარისხიანი შეიძლება იყოს ამ რესურსით მსგავსი ანგარიშის მომზადება. ამისთვის, შეგვიძლია ცესკოს მიერ დღეს გავრცელებულ განცხადებას გადავხედოთ, სადაც არსებულ ხარვეზებზეა საუბარი.

შემდეგი კითხვა, რომელიც ლოგიკურად ჩნდება, არის ტერმინთა განმარტება - რას მოიაზრებენ დეზინფორმაციაში? დეზინფორმაცია ეს არის ყალბი ინფორმაცია, რომელიც მიზანმიმართულად ვრცელდება საზოგადოებრივ აზრზე გავლენის მოხდენის ან სიმართლის დაფარვის მიზნით.

თუ დეზინფორმაციას ვიკვლევთ, საჭიროა, მისი ერთ-ერთი კომპონენტის - მიზანმიმართულობის, ანუ განზრახვის დამტკიცებაც. რიგორ იკვლევს “ინფორმაციის დაცულობის ცენტრი” ამ კომპონენტს, შეგვიძლია არც ვიკითხოთ. ანგარიშში ამის დასაბუთებას ვერსად ნახავთ.

ცესკო თავის განცხადებაში ამბობს, რომ აღრიცხავს კონკრეტული სუბიექტის (პიროვნების, პარტიის, ორგანიზაციის და .აშ.) მიერ დეზინფორმაციის, დისკრედიტაციის, დისკრიმინაციის, სიძულვილის ენის გამოყენების ფაქტებს, თუმცა, „დეზინფორმაციას“ მაინც მედიასაშუალებებს მიაწერს.

და თუ ისინი კონკრეტული სუბიექტის მიერ გაკეთებულ განცხადებებს ამონიტორინგებენ, რატომ არქმევენ ამას მედიის მონიტორინგს? სამწუხაროდ, არც ამ კითხვაზე გვაქვს პასუხი.

ფაქტი ერთია, არ შეიძლება არასამთავრობო ორგანიზაციის ანგარიშსა თუ რესპოდენტის ნათქვამზე, პასუხი მედიასაშუალებას მოსთხოვო და დეზინფორმატორად მოიხსენიო. აქ შეგვიძლია ვიმსჯელოთ, კონკრეტულ შემთხვევაში როგორ უნდა მოქცეულიყო მედიასაშუალება თუ ცალკეული ჟურნალისტი და დაარღვია თუ არა ეთიკური სტანდარტები.

გაურკვეველია ცესკოს მედიამონიტორინგის მიზანიც. ხელისუფლების წარმომადგენლების მხრიდან მუდმივად ისმის მედიის რეგულირების სურვილი, რომელსაც ზოგჯერ “დეზინფორმაციასთან ბრძოლით” ხსნიან. იმედია, მედიის მონიტორინგის იდეა მედიის რეგულირების იდეის ,,გასამყარებლად” არ არის მოგონილი.

ჟურნალისტად მუშაობის 10 წლიანი გამოცდილება მაქვს და ამ დროის განმავლობაში უფრო ხშირად მედიის მისამართით უსამართლო და არაადეკვატური შენიშვნები მესმის. სულ მგონია, რომ მედიის მუშაობის გაიდლაინებს კომფორტულად მოკალათებული ისეთი ადამიანები წერენ, ვისაც არასდროს უმუშავიათ კრიზისულ ვითარებაში, არ გაუშუქებიათ არცერთი აქცია, მიტინგი, პრესკონფერენცია და არ იციან რა რთულია პარალელურ რეჟიმში იმაზე ფიქრი, არ დააყენო ზიანი და ამავდროულად მთავარი და მეორეხარისხოვანი ამბავი გაარჩიო ფორსმაჟორში. ამ დათქმას რატომ ვწერ, მგონი, ცხადია - იმ ადამიანებს ნამდვილად არ მივეკუთვნები ვისთვისაც მედია ხელის შესაწმენდი სივრცეა.

ახლა მთავარზე, 16 სექტემბერს ტელეკომპანიამ "ფორმულა" საინფორმაციო გამოშვებაში მაყურებელს 22 წლის ნიკო კვარაცხელიას მკვლელობის ამსახველი დაუფარავი კადრები უჩვენა. ფორმულას საინფორმაციო გამოშვება დასრულებულიც არ იყო, ფეისბუქზე უკვე მწვავე დისკუსია მიმდინარეობდა მედია სტანდარტზე, საზოგადოებრივ ინტერესზე და ადამიანებისთვის იმის შეხსენებაზე, რომ მედიის მუშაობის მიზანი რეალობის ასახვაა, როგორიც არ უნდა იყოს ის. ამ დისკუსიაში ორი მთავარი პარალელი გაჩნდა - 20 წლის წინ მომხდარი 9/11-ის ტრაგედიის გაშუქება და სულ რაღაც ერთი წლის წინ მომხდარი მკვლელობა, როდესაც აშშ-ის მოქალაქის ჯორჯ ფლოიდის სიცოცხლე პოლიციელის არამართლზომიერ ქმედებას ემსხვერპლა.

11 სექტემბრის ხსენებამ ერთი კადრი გამახსენა, რომელიც დღევანდელ დისკუსიას ეხმიანება და მეც სულ რაღაც 1 წლის წინ აღმოვაჩინე, როდესაც 11 სექტემბრის შესახებ სიუჟეტს ვამზადებდი. 20 წლის წინ გადაღებულ ამ გამორჩეულ ფოტოზე არც სისხლია, არც დასახიჩრებული სხეულები ჩანს, არც შენობიდან გადმომხტარი ადამიანების უკანასკნელი წამები არ არის ასახული, მაგრამ მისმა ავტორმა ფოტოგრაფმა ტომას ჰოპკერმა ფოტო არ გამოაქვეყნა. მეტიც, როდესაც სააგენტო „მაგნუმმა“ ტერაქტთან დაკავშირებული კრებული გამოსცა, კრებულში ფოტოს შეტანას ჰოპკერი არ დათანხმდა. გადაღებიდან მხოლოდ 5 წლის თავზე იხილა სურათმა დღის სინათლე და დროში მეტ-ნაკლებად დისტანცირებული კონტექსტის მიუხედავად, მაინც დიდი რეზონანსი გამოიწვია.

კადრში ჩანან ადამიანები, რომლებიც მშვიდად და მხიარულად უყურებენ ნიუ-იორკში მიმდინარე უბედურებას. ფოტოს აღმოჩენისას მასზე აღბეჭდილი ერთ-ერთი ადამიანის ინტერვიუც წავიკითხე, ყვებოდა როგორ უწევდა მუდმივად იმის მტკიცება, რომ არ არის გულქვა და სასტიკი ადამიანი და ამ კადრმა ცხოვრება ჯოჯოხეთად უქცია.

ფოტო - ტომას ჰოპკერი

9/11-ის და ჯორჯ ფლოიდის მკვლელობის შემთხვევის გაშუქება გულისხმობს იმის ჩვენებას როგორ იხოცებიან ადამიანები კამერის წინ. ასეთ გაშუქებას მიმართეს ისეთმა მედიებმა რომელთა ეთიკურობის მიმართ კითხვის ნიშნები არ არსებობს. ერთი შეხედვით, ეს პარალელები მართლაც ჰგავს "ფორმულას" საინფორმაციო გამოშვებაში ნიკო კვარაცხელიას მკვლელობის დღევანდელ გაშუქებას, მაგრამ მხოლოდ იმაზე აპელირება რითაც ეს შემთხვევები ერთმანეთს ჰგავს და იმის სრული იგნორირება რითაც განსხვავდება, არის უბრალო მანიპულაცია.

9/11 ტრაგედია ხდებოდა ლაივ რეჟიმში, ასეთ დროს მედიას არ აქვს იმის ფუფუნება, ზიანი და რისკები წონოს და ერთადერთი გამოსავალია საინფორმაციო დინებას მიჰყვეს. ცხადია, როდესაც მსოფლიოს ცენტრში ტერორისტული აქტი ხდება, შეუძლებელია მედია სტანდარტი გკარნახობდეს იმას, რომ ეს არ აჩვენო, შესაბამისად, მედიას ამგვარ ეთიკურ კატეგორიებს არავინ უყენებს. ამასთან ერთად, ყველას გააზრებული აქვს ისიც, რომ ჟურნალისტები და ოპერატორები ასეთ ფორსმაჟორში თავადაც რისკავენ საკუთარ სიცოცხლეს.

რაც შეეხება ჯორჯ ფლოიდის მკვლელობას, ამ მკვლელობის ლამის ერთადერთი მტკიცებულება გახდა მოქალაქე ჟურნალისტის დარნელა ფრეიზერის მიერ გადაღებული ვიდეო, სადაც ჯორჯ ფლოიდის სიცოცხლის უკანასკნელი წამებია ასახული. ეს ვიდეო ნათლად ასახავს იმას, რომ ფლოიდი პოლიციელისთვის არავითარ საფრთხეს არ წარმოადგენდა და ინტერპრეტაციის არავითარ სივრცეს არ ტოვებს, რისი რისკიც, რომ არა ეს ვიდეო, ყველა ვთანხმდებით, რომ არსებობდა. ასეთ შემთხვევაში არათუ გამართლებულია, მედია ვალდებულია კადრები აჩვენოს.

ზემოთაღწერილ რომელ შემთხვევას ერგება 15 სექტემბრის მკვლელობის გაშუქება? რა ფორსმაჟორი ედგა მედიას მკვლელობის გაშუქებისას რომ ჯერ დაეფარა კადრები და შემდეგ ეჩვენებინა პირდაპირ ეთერში?! - არავითარი.

ან რა მტკიცებულებითი ღირებულება აქვს ამ ვიდეოს?! არსებობს რამე ეჭვი, დისკუსია, ინტერპრეტაცია, რომ ნიკო კვარაცხელია უბედურმა შემთხვევამ მოკლა და არა მიზანმიმართულმა ტყვიამ?! - არა.

იმ რეალობის აღსაწერად, რომელმაც მაყურებელს უნდა აჩვენოს რომ ქუჩაში დღისით, მზისით გადაადგილება უსაფრთხო აღარ არის, ამ მიზნის მისაღწევად დაფარული ვიდეოს ჩვენებაც საკმარისი იქნებოდა.

ვინაიდან ამ მკვლელობის კადრების დაუფარავად გაშვების არგუმენტები არ არსებობს, ან ცხადი არ არის, ამიტომაც ჩნდება ეჭვები და პრეტენზიები სენსაციონალიზმის და რეიტინგის მიზანზე და არა საზოგადოებრივ ინტერესზე, შესაბამისად ეს კრიტიკაც ლეგიტიმურია და არც კრიტიკის ავტორები იმსახურებენ უვიცად მოხსენიებას.

უკვე ოთხ წელზე მეტია, მედია წიგნიერების თემას ვიკვლევ და სხვადასხვა პროექტით ვცდილობ ამ მიმართულების განვითარებას. თუმცა კოვიდ პანდემიის პირობებში სულ უფრო მეტს ვფიქრობ იმაზე, თუ რამდენად მნიშვნელოვანია ეს თემა ჩემთვის, ჩემი ოჯახისთვის, ახლობლებისთვის, საზოგადოებისა, და ქვეყნისთვის.

მოუსმინეთ პოდკასტს აქ:

 


დღევანდელ კონტექსტში განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რა სიტყვებსა და ფრაზებს ვირჩევთ ამა თუ იმ თემაზე სასაუბროდ, ვის, როგორ და როდის ვესაუბრებით.

ამაში კიდევ უფრო დავრწმუნდი პანდემიის პარალელურად დაწყებულ პროექტებზე მუშაობის დროს. მაგალითად, გავაცნობიერე, რომ უხერხულია სკოლის მოსწავლეს ახალ ციფრულ პლატფორმებზე ესაუბრო მაშინ როცა, შენს ტრენინგზე დასასწრებად მას მობილური ინტერნეტის ყიდვა სჭირდება, რომელსაც შეუზღუდავად მხოლოდ 24 საათის განმავლობაში გამოიყენებს.

მთავარია, განსაზღვრო კონტექსტი, რომ მიხვდე, ვის როგორ ესაუბრო განსაკუთრებით ისეთ თემებზე, რომლებიც შესაძლოა მათთვის სრულიად გასაგები არ იყოს.

პოდკასტი, „დედასთვის“ სწორედ ამ კონტექსტის გათვალისწინებით შეიქმნა „პროექტ 64-ისა“ და „მედიაჩეკერის“ თანამშრომლობით. ეს არის პროექტი, რომელიც აკვირდება როგორ იღებს და აანალიზებს ინფორმაციას ჩემი მშობლების თაობა, ანუ ის თაობა, რომელიც ტელევიზიის, რადიოსა, და გაზეთების ეპოქაში დაიბადა და ციფრული ტექნოლოგიების სამყაროში გადავიდა.

სანამ უშუალოდ პოდკასტზე გესაუბრებით, რამდენიმე მნიშვნელოვან ცნებას განვმარტავ:

რა არის მედიაწიგნიერება?

სინამდვილეში მედიაწიგნიერებაში ახალი არაფერია. დაუმატეთ წერა-კითხვის უნარებს ციფრული ტექნოლოგიებისა და ციფრული მედიის მოხმარებისა და ანალიზის უნარები, და მიიღებთ საბაზისო უნარს, რომელიც დღეს ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორც წერა-კითხვის უნარი გასული საუკუნის საზოგადოებაში.

ოფიციალურად ეს ტერმინი პირველად ამერიკის შეერთებულ შტატებში 1992 წელს გამოიყენეს და განსაზღვრეს, რომ რომ მედიაწიგნიერება ყველანაირ მედიაზე წვდომის, მისი ანალიზის, შეფასებისა და შექმნის უნარებს აერთიანებს.

21-ე საუკუნეში მედიაწიგნიერება ცვალებადი ტერმინია და გაცილებით მეტ იდეას აერთიანებს ვიდრე უბრალოდ მედიასთან ურთიერთობაა. ის გვეხმარება, კარგად გვესმოდეს, რა როლი აქვს მედიას თანამედროვე საზოგადოებაში. მედიაწიგნიერების ამერიკელი მკვლევარი და პროფესორი, რენე ჰობსი მედიაწიგნიერების მთავარ კომპეტენციებად 5 მთავარ უნარს აღიარებს:

• საინფორმაციო რესურსზე წვდომა
• ანალიზი
• შექმნა
• რეფლექსია
• მოქმედება.

მედიის გამოყენებისა და შექმნის უნარების განვითარების გარდა ის გვავალდებულებს სიღრმისეულად და კრიტიკულად გავაანალიზოთ თუ რა პრინციპით მუშაობს მედია, რა გზავნილები აქვს მას და სხვა.

მედიაწიგნიერების ადვოკატირება ყველა თაობაშია საჭირო და რაც მთავარია, შესაძლებელი. მთავარი აქ კონტექსტი და ინდივიდუალური საჭიროებების კვლევაა, რომლის საფუძველზეც კონკრეტული ასაკობრივი ჯგუფისთვის იქმნება კურსი, რომელიც მათ უნარებს თანამედროვე გამოწვევისკენ მიმართავს.

პოდკასტი „დედასთვის“ - რატომ მშობლების თაობა?

მედიაიწგნიერების პროექტების დიდი უმრავლესობა აქცენტს ბავშვებსა და მოზარდებზე აკეთებს, რაც ბუნებრივია. ზრდასრულები ფიქრობენ რომ ბავშვები და მოზარდები ყველაზე დაუცველები არიან, ამიტომ საფრთხის განეიტრალება პირველ რიგში მათ უნდა ვასწავლოთ.

ამ ფონზე ყურადღების მიღმა რჩებიან ისინი, ვინც ახალი თაობის ზრდა-განვითარებაში მონაწილეობს - მშობლები, ბებია-ბაბუები, და მასწავლებლები.

მედიაწიგნიერების მიმართულებით ამ ასაკობრივი ჯგუფის საჭიროებები პანდემიამ კიდევ უფრო გამოააშკარავა. ვაქცინაციის დაწყების პირველ ეტაპზე მესმოდა ისტორიები შეფერხების შესახებ, რომელიც ონლაინ სარეგისტრაციო ფორმის შევსებისას შეექმნათ მოხუცებსა და საქართველოს პერიფერიებში მცხოვრებ მოსახლეობას.

სასწავლო პროცესი რომ არ შეწყვეტილიყო, საჭირო გახდა დამატებითი ციფრული წიგნიერების ტრენინგები მასწავლებლებისთვის. მარტო დარჩენილი მოხუცებისთვის, როგორც ვირუსის ყველაზე მოწყვლადი ჯგუფის წარმომადგენლებისთვის, მობილური კომუნიკაცია გადამწყვეტი აღმოჩნდა შვილებთან და შვილიშვილებთან ურთიერთობის შენარჩუნების გზაზე.

გარდა ამისა, პანდემიამდე და მის შემდეგ ჩატარებულ კვლევებში იკვეთება რომ შუა ხნის ასაკობრივი ჯგუფი არა მხოლოდ ვირუსის მიმართ არამედ მოზღვავებული ინფორმაციის (ე.წ. ინფოდემიის) მიმართაც მოწყვლადია. თითქმის ყველა ქვეყანაში დეზინფორმაციის გავრცელების დიდი წილი სწორედ შუა ხნის ასაკის მოსახლეობაზე მოდის, რაც პრობლემის პრიორიტეტულობაზე მიგვანიშნებს.

მეორეს მხრივ მედიაგანათლება ორპულუსიანი პროცესია და უკეთეს შედეგს თაობებს შორის თანამშრომლობით მივაღწევთ. ინკლუზიურობის ელემენტი მედიაწიგნიერების ერთ-ერთი მთავარი სამიზნეცაა.

ამიტომაც, პოდკასტის, „დედასთვის“ თითოეულ ეპიზოდში არა მხოლოდ ვაკვირდებით ინფორმაციისა და ციფრული მედიის მოხმარების თავისებურებებს შუა ასაკის მოსახლეობაში, არამედ ვიკვლევთ იმის შესაძლებლობასაც თუ როგორ შეიძლება მათი ემპირიული ცოდნა და გამოცდილება მედიაწიგნიერების სწავლების ერთ-ერთი მთავარი საფუძველი გახდეს.

ყოველ ეპიზოდში მედიას მათთან ერთად განვიხილავთ მედიაწიგნიერების ხუთი მთავარი კითხვის საფუძველზე.

მედიაწიგნიერების ხუთი მთავარი კითხვა, გარკვეულწილად, იმეორებს ჟურნალისტიკაში ამბის გავრცელების ტექნოლოგიას, ოღონდ საპირისპირო მიმართულებით. ანუ უფრო გასაგებად რომ ვთქვათ, ჟურნალისტიკა ქმნის ამბავს, მედიაწიგნიერება კი ნაწილებად შლის და აანალიზებს მას.

მედიაწიგნიერების ამერიკელი მკვლევარები და მასწავლებლები მედიის/ინფორმაციის ანალიზს შემდეგი კითხვების დასმით იწყებენ:

1. ვინ შექმნა ამბავი?

ეს ერთი შეხედვით მარტივი კითხვაა, მაგრამ ძალიან მნიშვნელოვან ინფორმაციას გვაძლევს ამბავზე. ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად აუცილებელია ვიცოდეთ ორი რამ: 1. რომ ეს ამბავი, ჩვენამდე მოსული ფორმით ვიღაცამ ან ვიღაცებმა შეარჩიეს და 2. ამბავი შეიქმნა ამ არჩევანის შედეგად. ავტორის ვინაობის გაგება უბრალოდ სახელის და გვარის გაგების მიღმა წასვლას ნიშნავს და სიღრმისეული კონტექსტის კვლევას საჭიროებს სუბიექტის გარშემო.

2. რა მეთოდებია გამოყენებული ყურადღების მისაპყრობად?

წინადადებების და სიტყვების არჩევანი, აუდიო-ვიზუალური ეფექტები, ის თუ როგორ იცვლება გამოსახულება კადრიდან კადრამდე - ეს ტექნიკური დეტალებია, მაგრამ გამოყენებული იმისთვის რომ აუდიტორიის ყურადღება მიიპყროს, ამიტომ ამ კითხვის არსი მდგომარეობს ამ მეთოდების მარტივ მამრავლებად დაშლასა და ანალიზში.

3. როგორ აღიქვამს ერთსა და იმავე გზავნილს სხვადასხვა ადამიანი?

ეს კითხვა ინტერპრეტაციების მრავალფეროვნებაზეა, ანუ ერთსა და იმავე ამბავს დედა და შვილი, სტუდენტი და პროფესორი, ქალი და კაცი, ბებია და შვილიშვილი, დასაქმებული და უმუშევარი, ორი საუკეთესო მეგობარიც კი ყოველთვის ერთნაირად ვერ აღიქვამს, ამიტომ მედიაწიგნიერი ადამიანის ამოცანაა ერთმანეთისგან განასხვავოს ამბის ინტერპრეტაციის დიაპაზონი.

4. რა იდეოლოგია დგას ამ ამბის უკან?

სიტყვა იდეოლოგია ამ კონტექსტში გულისხმობს კონკრეტული ღირებულებების, რწმენა-წარმოდგენების, პოლიტიკური, ეკონომიკური, რელიგიური თუ სხვა შეხედულებების ერთობლიობას, რომელიც ჩვენს ყოველდღიურ ქმედებებს და არჩევანს განაპირობებს. თუ ჟურნალისტი რომელიმე იდეოლოგიით არის მოტივირებული, ნებისმიერი მისი კითხვა თუ ქმედება, სწორედ ამ იდეოლოგიით არის ნასაზრდოები. ეს კითხვა მახსენებს ქართული ლიტერატურის გაკვეთილებს, როდესაც ტექსტის დედა-აზრის, დიდაქტიკის ამოხსნას გვავალებდნენ.

5. რა არის გამოტოვებული?

პასუხი ამ კითხვაზე აუდიტორიას ეხმარება გაიგოს მედია პროდუქტის ავტორის მიერ გაკეთებულმა მიზანმიმართულმა თუ უნებლიე არჩევანმა რამდენად დაარღვია ამბის სრულყოფილება.

ამ კითხვების დასმა კრიტიკული დისტანციის გამომუშავებაში გვეხმარება, რომელიც ამბის რაციონალური ანალიზისთვის გვჭირდება. თავიდან ეს უხერხულობამდე ხელოვნური პროცესია, მაგრამ შემდეგ ის რუტინაში გადადის. შედეგად კი, ის ინფორმაციული ველის მოწესრიგებასა და სწორი გადაწყვეტილებების მიღებაში გვეხმარება.

მედიაგანათლების ერთ-ერთი დიდი ბრიტანელი მხარდამჭერი ლენ მასტერმანი ამ მდგომარეობას „კრიტიკულ ავტონომიას“ უწოდებს, როდესაც „ადამიანი საკუთარ თავს აანალიზებს“ მედიასთან და ინფორმაციასთან მიმართებაში. პოდკასტი „დედასთვის“ სწორედ ასეთი სავარჯიშოა, რომელსაც ექსპერიმენტის სახე აქვს.

თითოეულ ეპიზოდში გმირები თავად არჩევენ ამბავს, რომელსაც ზემოთ ნახსენები ხუთი კითხვის მიხედვით აანალიზებენ. პასუხების ძიებისას კი იგებენ არა მხოლოდ ამბავს, არამედ უკეთ იცნობენ საკუთარ თავს მედიის და ინფორმაციის მოხმარების მიმართულებით. როგორც ერთ-ერთი ეპიზოდის გმირმა მითხრა, ამ პროცესში ისინი ახალ ცოდნასაც იღებენ საკუთარ თავზე.

პოდკასტი „დედასთვის“ კვირაში ერთხელ გამოქვეყნდება პროექტ „64“-ის ყველა პლატფორმაზე.