დაკარგული პროფესიის პრობლემა, რომლის წინაშეც ქართული ჟურნალისტიკა დგას. სად იგრძნობა ის ყველაზე მწვავედ და რა არის ამის მიზეზი?! 

ჩვენს ჟურნალისტებს ხშირად ადანაშაულებენ იმაში, რომ აქტივიზმს ეწევიან, რომ ისინი მხარეს წარმოადგენენ და არა ჟურნალისტებს. ყველაზე ხშირად და ყველაზე მეტად ეს ბრალდება სატელევიზიო ჟურნალისტების მიმართ ისმის. სამწუხაროდ, ეს სიმართლეს შეესაბამება. მაგალითად, ამა თუ იმ მოვლენის გასაშუქებლად წასული „იმედის“, „პოსტივის“, „პირველი არხისა“ და „რუსთავი 2“-ის კორესპონდენტი მუდმივად ფიქრობს, როგორ გააშუქოს მომხდარი ისე, რომ ხელისუფლების ბრალეულობა გადაფაროს, მისი გაკეთებული საქმე პოზიტიური რაკურსით წარმოაჩინოს და რაც მთავარია, შეძლებისდაგვარად, (მოვლენის შინაარსიდან გამომდინარე) მოახდინოს ოპოზიციური პარტიებისა თუ მისი წევრების დისკრედიტაცია. 

იგივეს აკეთებს სიტყვაზე, „მთავარი არხის“, „ფორმულას“ და „ტვ პირველის“ ჟურნალისტიც ოღონდ, ცხადია, სარკისებრი ეფექტით. 

გაცილებით დაბალანსებული, კვალიფიციური და პროფესიულ სტანდარტებთან შესაბამისობაშია ონლაინ მედია. ამიტომ ვისი დისკრედიტაციაც ყველაზე რთულია, სწორედ მათ წინააღმდეგ მიმართულ, ვითომ გამჭვირვალობის კანონს მიადგა ხელისუფლება და ამით უკვე ონლაინ მედიის ჟურნალისტებიც აქტივისტებად აქცია. 

კრიტიკული მედიების წარმომადგენელთა მიმართ ხელისუფლების აგრესიაც ძველია და სამთავრობო ჟურნალისტების მიმართ გაბრაზებული ხალხის უკმაყოფილებაც. ყველას ახსოვს, "ნაციონალური მოძრაობის" საწინააღმდეგო აქციებზე როგორი ბულინგისა და რამდენიმე შემთხვევაში, ფიზიკური დაპირისპირების მსხვერპლნიც გამხდარან მაშინდელი სამთავრობო ტელევიზიების კორესპონდენტები. 

პოლარიცაზიამ და დაპირისპირებამ "ქართული ოცნების" პირობებში პიკს მიაღწია. ამიტომაც არის, რომ ჟურნალისტებისთვის მუშაობა ყოველდღიურად უფრო და უფრო რთულდება. მმართველი პარტიის წარმომადგენლები ოპოზიციურად განწყობილ ტელევიზიებში არ დადიან, არ მონაწილეობენ დებატებში, არ პასუხობენ კრიტიკულ კითხვებს, რაც მათი ვალდებულებაა. (რამდენიმე დღეა მაგალითად, ონლაინ მედიებს პარლამენტის შენობაშიც არ უშვებენ.) ოპოზიციურ პარტიებს კი სახელისუფლო მედია ან არ ეპატიჟება, ან ნაკლებ დრო უთმობს. ამიტომ ნაციონალურ ტელევიზიებში პოლიტიკური ტოქშოუები, ორივე მხარეს, ცალმხრივია. ერთგან მხოლოდ ოპოზიციას ლანძღავენ და მეორეგან - ძირითადად ხელისუფლებას. ხანდახან ერთმანეთის, ოპოზიციის კრიტიკაც გამოერევა ხოლმე. ესეც, თითქოს, ხელოვნურად არის გამოწვეული, რადგან ტელევიზიას დებატების იმიტირება სურს. 

იქიდან გამომდინარე, რომ ხელისუფლების წარმომადგენლები პოლიტიკურ ოპონენტებთან დებატებში არ შედიან, ეს ფუნქცია ჟურნალისტებმა იკისრეს და მმართველმა ძალამაც სიამოვნებით მიანიჭა მათ ეს როლი. ამიტომაც არასახელისუფლო მედიის ჟურნალისტებს უწევთ "ქართული ოცნების" წევრებთან კამათი, დაპირისპირება, აგრესიული ტონით პასუხის მოთხოვნა და ა.შ. მთავრობა მეტად კომფორტულ მდგომარეობაშია, რადგან მისი ძირითადი ოპონენტები, როგორც მედიაში მუდმივად ჩანს, კრიტიკულად  განწყობილი ჟურნალისტები არიან. 

საბოლოო ჯამში,  ვხვდებით, რომ ამ მდგომარეობაში ჟურნალისტები საკუთარი ნებით არ აღმოჩენილან. საქართველოს ხელისუფლებამ მათ სხვა გზა არ დაუტოვა. მმართველმა გუნდმა სახელისუფლო მედიებში დასაქმებულ მუშაკებს (მუშაკებს, რადგან რთულია, მხოლოდ პროპაგანდით დაკავებულ ადამიანებს ჟურნალისტები უწოდო) უთხრა, არ შეასრულებთ დაკვეთას და დაკარგავთ სამსახურს. მისი კონტროლის გარეთ მყოფ ჟურნალისტებს კი - არ გავაკეთებ კომენტარს, არ დაგელაპარაკები, თუკი ისე არ მოიქცევი, როგორც მე მსურს. ამიტომ როგორც არ უნდა გვინდოდეს, სხვაგანაც ვეძებოთ დამნაშავეები მაგალითად, ოპოზიციური პარტიების ფლანგზე თუ თავად ჟურნალისტებში, ამ ანტიჟურნალისტიკას ერთადერთი დამნაშავე ჰყავდა და დღესაც ჰყავს - საქართველოს  მმართველი პარტია. მიუხედავად იმისა, რომ ტენდენცია წინა ხელისუფლების პირობებში დაიწყო, "ქართულმა  ოცნებამ" ის საბოლოოდ, სისრულეში მოიყვანა. ბიძინა ივანიშვილის პარტიამ ჟურნალისტებს პროფესია წაართვა. მათი ერთი ნაწილი რუსული ყაიდის პროპაგანდისტებად აქცია, მეორე ნაწილი კი - პოლიტიკოსებად თუ  აქტივისტებად.




ბლოგში გამოთქმული მოსაზრებები ეკუთვნის ავტორს და შეიძლება არ ასახავდეს რედაქციის პოზიციას.

3 აპრილს, დილის 11 საათზე მამუკა მდინარაძის კიდევ ერთი ბრიფინგი დაიწყო, რომელმაც 2 აპრილს, გვიან ღამით მმართველი პარტიის ოფისში გამართული შეხვედრის შედეგები გაგვაცნო. "ქართულმა ოცნებამ" გადაწყვეტილება მიიღო ხელმეორედ, თითქმის ერთი წლის თავზე, კვლავ დააინიციროს რუსული კანონი, სახელწოდებით „უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ კანონი“. პარლამენტში კანონპროექტი უცვლელი სახით დაბრუნდა. მდინარაძე ბრიფინგზე ხშირად იმეორებდა სიტყვებს „მდიდარი ენჯეოები“ და დაუფარავად აცხადებდა, რომ ამ ქვეყენაში (როგორც ჩანს ქვეყანაში "ქართული ოცნება" მოიაზრება) პრობლემას სწორედ ეს არასამთავრობო სექტორი და გარედან დაფინანსებული მედიები წარმოადგენს.

"ქართული ოცნების"აღმასრულებელი მდივანი რუსული კანონის მიღების აუცილებლობას რამდენიმე „არგუმენტით“ ხსნის და წინა წლების გამოცდილებით ასაბუთებს. 2020 წლის არჩევნების დროს „სამართლიანი არჩევნების“ მიერ გამოქვეყნებული ხმების პარალელური დათვლის შედეგები და მოვლენები, რომელიც მას ცენტრალური საარჩევნო კომისიის მიმდებარე ტერიტორიაზე მოჰყვა. 2021 წელი, რომელშიც ალბათ, 5 ივლისს განვითარებული პროცესები იგულისხმა. მდინარაძემ გაიხსენა 2022 წელს ევროკავშირის კანდიდატის სტატუსის ვერ მიღებით ხალხში გამოწვეული უკმაყოფილება და ქუჩის მანიფესტაციებიც. არასამთავრობო სექტორის მიერ წარმოებული კამპანია დამოუკიდებელი და სამართლიანი სასამართლოს მოთხოვნით, მისი განცხადებით, კიდევ ერთი არგუმენტია საიმისოდ, რომ მათ არსებობას პრობლემები შევუქმნათ. ცხადია, სამოქალაქო საზოგადოების მიმართ ე.წ. ლგბტ პროპაგანდა კიდევ ერთი პრეტენზიაა. ამას თან მოსდევს „ქართული ოცნების“ მიერ „გახსნილი“ საქმეები: „დროას“, „ფრანკლინის კლუბისა“ და „კანვასის ტრეინინგების“ შესახებ, რომელიც მდინარაძის თქმით, პოლარიზაციის გაღვივებას უწყობს ხელს. უმრავლესობის ლიდერის განმარტებით, გამჭვირვალობის უზრუნველყოფის თხოვნით „დემოკრატიის ევროპულ ფონდსა“ (EED) და „დემოკრატიის ნაციონალურ ფონდსაც“ (NED) მიმართეს, მაგრამ შედეგს ვერ მიაღწიეს.

ერთი სიტყვით, ეს არის ის მთავარი საკითხები, რომლის მეშვეობითაც"ქართული ოცნება" ცდილობს, რუსული კანონპროექტის დაბრუნების აუცილებლობა ახსნას. მამუკა მდინარაძე მედიას შეჰპირდა, რომ კანონპროექტს კენჭს დაჩქარებული წესით არ უყრიან და დებატებში მონაწილეობას მიიღებენ. თუმცა, ეს არაფერს ნიშნავს. სიტყვაზე არ უნდა ვედნოთ, რადგან მამუკა მდინარაძე და "ქართული ოცნება" მთელი ქვეყნის მოსახლეობას ჰპირდებოდა, რომ რუსულ კანონსაც აღარ დაუბრუნდებოდნენ. მდინარაძემ ღიად განაცხადა, რომ მათ არჩევნებში გამარჯვების პრობლემა არ აქვთ, უბრალოდ მათი მიზანი საკონსტიტუციო უმრავლესობით მოსვლაა. სწორედ აქედან მინდა, დავიწყო საუბარი. რომ დიახ, უკვე აშკარაა, ამ ქვეყნის ბედი 2024 წლის საპარლამენტო არჩევნებში გადაწყდება. "ქართული ოცნება" ცდილობს მეოთხე ვადით მოიპოვოს ძალაუფლება, თანაც საკონსტიტუციო უმრავლესობით, ისე როგორც 2012 წელს იყო. ამ მიზნის მიღწევაში მას ხელს მხოლოდ ორი, ამ დროისათვის მარტოდ დარჩენილი სამოქალაქო საზოგადოება და დამოუკიდებელი მედია უშლის. ორივე მათგანი სწორედ საერთაშორისო დონორებისგან ფინანსდება, ამიტომაც მათი ინტერესი სწორედ ამ დონორებისთვის იმგვარი პრობლემების შექმნაა, რომელიც მათ იძულებულს გახდის გავიდნენ ქვეყნიდან, ისე როგორც გავიდნენ რუსეთიდან.

მე მაქვს კითხვები და იქიდან გამომდინარე, რომ მამუკა მდინარაძის ბრიფინგზე ვერასდროს მოვხვდები და არც ის დამთანხმდება ინტერვიუზე, სულ რამდენიმეს აქ დავწერ. ვფიქრობ, ეს ნათლად გამოაჩენს იმ დიდი აბსურდის ერთ პატარა ნაწილს, რომელსაც მმართველი პარტიის ლიდერი ავრცელებს.

- 5 ივლისს მოძალადე ჯგუფები ემუქრებოდნენ ქვიარ თემის წევრებსა და მათ მხარდამჭერებს, თავს დაესხნენ მედიის წარმომადგენელებს და ფიზიკურად გაუსწორდნენ მათ. ამ თავდასხმას 40-მდე ჟურნალისტის ფიზიკური დაზიანება და ერთი მათგანის, ლექსო ლაშქარავას სიცოცხლე შეეწირა. რაში მდგომარეობს დონორების თუ არასამთავრობო ორგანიზაციების ბრალეულობა? მხოლოდ პრაიდ ფესტივალის ჩატარების სურვილში, რომელიც მთელს ცივილიზებულ სამყაროში ტარდება, გარდა რუსეთის, ჩინეთის, ირანისა და სხვა ავტორიტარული თუ ტოტალიტარული სახელმწიფოებისა? რატომ არ დააკავეთ ამ ძალადობრივი თავდასხმის ორგანიზატორები და რატომ არ აღკვეთეთ ეს დანაშაული ისე, როგორც ეს 2022 წლის 2 ივლისს?

- კონკრეტულად „დროას“, „ფრანკლინის კლუბისა“ და „კანვასის ტრეინინგების“ რა საქმეები გახსენით? სად არის მტკიცებულებები? რატომ ისმის მხოლოდ ზოგადი ბრალდებები? თუკი მტკიცებულებები არსებობს, რატომ არ ასაჯაროვებთ? კადრები, რომელიც გაავრცელეთ არაფერს ამტკიცებს. მსგავსი ტრეინინგები ყოველთვის ტარდება და "ფრანკლინის კლუბის" მსგავსი საგანმანათლებლო ცენტრებიც ბევრია.

- კონკრეტულად რის გამჭვირვალობას ითხოვდით და ვერ მიიღეთ? უფრო ზუსტად, რა გაინტერესებთ და არ იცით? რატომ ატყუებთ თქვენს ამომრჩეველს, რომ რომელიმე დაფინანსების შესახებ ინფორმაცია დამალულია?

- თქვენ არასამთავრობო სექტორს ბრალს სდებთ ე.წ. ლგბტქ პროპაგანდაში. გთხოვთ განმარტოთ, რას ნიშნავს ლგბტ პროპაგანდა? კონკრეტულად რაში გამოიხატება? სად ვლინდება? ვისზე მოახდინა გავლენა? როდის? როგორ? როგორ არის შესაძლებელი, რომ ადამიანმა სექსუალური იდენტობა პროპაგანდის საშუალებით შეიცვალოს? როგორ აპირებთ, რომ საუბარი და ინფორმაცია განსხვავებული სექსუალური იდენტობების შესახებ დაარეგულიროთ და შეზღუდოთ ინტერნეტ სივრცეში, რომლის მომხმარებელიც ახალგაზრდა თაობაა. ის თაობა, რომელზე ზრუნვითაც თქვენ იძულებული ხართ, მიიღოთ კიდევ ერთი პუტინის რუსეთის კანონი?!

- და ბოლოს, ინფორმაცია, რომელიც ბოლო დღეებია აქტიურად ვრცელდება, სწორედ იმიტომ რომ რუსული კანონის ხელმეორედ დაინიცირებას მეტი ლეგიტიმაცია ჰქონოდა. „მთავარმა არხმა“ მიიღო საერთაშორისო გრანტი იმისათვის, რომ დამოუკიდებლად არსებობა გააგრძელოს. ყველამ კარგად იცის, რომ არსებობს ორი ტიპის გრანტი - თემატური და ორგანიზაციის გასაძლიერებლად გაცემული დახმარება. მედია მისი ინტერესების მიხედვით ითხოვს დაფინანსებას. ნებისმიერი გრანტი საბოლოო ჯამში დემოკრატიული პრინციპების განვითარების ხელშეწყობისთვის არის გამიზნული. რატომ ცდილობს „ქართული ოცნება“ ეს დაფინანსება ჰომოფობიური პროპაგანდის ქვეშ მოაქციოს? რა მტკიცებულებები გაქვთ, რომ ეს გრანტი თემატურად იყო გაცემული?

ეს მხოლოდ ის რამდენიმე კითხვაა, რომელიც ჩემს საქმესა და ინტერესის სფეროს ეხება, მაგრამ კითხვები ძალიან ბევრია. კითხვები, რომელიც ყველგან უნდა ისმოდეს. ახლა საქმე მედიასა და იმ კონკრეტულ ჟურნალისტებზეა, რომელთაც საშუალება მიეცემათ კითხვები მამუკა მდინარაძეს და "ქართული ოცნების" სხვა ლიდერებს დაუსვან და გამოააშკარავონ მათი ტყუილები, მათი მიზანმიმართული პროპაგანდა, მანიპულაცია, რომლის მიზანიც ერთადერთია - ქვეყნის სათავეში მეოთხედ მოსვლა და თანაც საკონსტიტუციო უმრავლესობით.




ბლოგში გამოთქმული მოსაზრებები ეკუთვნის ავტორს და შეიძლება არ ასახავდეს რედაქციის პოზიციას.

„რას ვხედავ, როდესაც ცას ვუყურებ“ ალექსანდრე კობერიძის შესანიშნავი ფილმია სიყვარულზე. ის ამ ტექსტთან არაფერ შუაშია, მხოლოდ სახეცვლილი სათაური ვისესხე მისგან და, ვცდილობ, ჩემს თემასთან ძაფები გავაბა. რამდენი რამე შეიძლება დაინახო ცაში ყურებისას?! ხომ გახსოვთ, ბავშვობაში ღრუბლებისგან რამდენ ფიგურას ქმნიდით?! მაშინ ეს ის ფიგურები იყო, რომელიც გვინდოდა, რომ დაგვენახა, რასაც ბავშვის თვალი ხედავს. ვიზრდებით და ვხვდებით, რომ დროთა განმავლობაში, შესაძლებელია, ღრუბლების კონტურებისგან შექმნილი ულამაზესი შველის ჩრდილი დრაკონად გადაიქცეს და პირიდან ცეცხლიც გამოუშვას. მაგრამ არცერთ წარმოსახვით გამოსახულებას არ შეედრება ის, რაც ქართული ტელევიზიების ეკრანებიდან მოჩანს.

რას ხედავს მაყურებელი ტელევიზორში არჩევნებამდე 7 თვით ადრე?

ზუსტად 20 წელია ქართულ ტელევიზიებს ვაკვირდები და პერიოდულად მათზე წერაც მიწევს. რა არ გვინახავს მრავალტანჯულ მაყურებელს, მაგრამ ის, რაც ახლა ხდება - არასდროს. დამოუკიდებელი საქართველოს პირობებში, როდესაც ჯერ კიდევ ერთი ტელეარხი იყო, მან მისი არსებობის პერიოდში მიწის ზემოდანაც მოასწრო მაუწყებლობა და მიწის ქვემოდანაც (ბუნკერიდან). ედუარდ შევარდნაძის და „მოქალაქეთა კავშირის“ მართვის პირობებში ტელეარხების რაოდენობა ნელ-ნელა იზრდებოდა, ჯერ ორი ტელევიზია გამოჩნდა, მერე სამი და ბოლოს ბევრი. ამასობაში გაჩნდა სამთავრობო და ოპოზიციური არხების ფენომენიც. საბოლოო ჯამში, ვარდების რევოლუციის ერთ-ერთი მთავარი აქტორი, „რუსთავი 2“, „გამარჯვებული ხალხის ტელევიზიად“ იქცა. „ნაციონალური მოძრაობის“ პირობებში, ვიდრე ტელეკომპანია „იმედი“ ბადრი პატარკაციშვილის ხელში იყო, ქვეყანაში უკვე გაჩნდა „საქართველო ორი რაკურსით“. მაგალითად, „რუსთავი 2“ და „იმედი“ ერთი და იგივე მოვლენას სრულიად განსხვავებული წერტილიდან წარმოგვიდგენდნენ და რეალობით დაინტერესებულ მაყურებელს უწევდა, ორივე არხის საინფორმაციო გამოშვება ენახა, შეეჯამებინა ნანახი, კარგად გადაემუშავებინა, გაეერთიანებინა, დაელექა და, საბოლოოდ, რაღაც საშუალო გამოეყვანა. მაგალითად, ერთი გვეუბნებოდა, რომ შემოდგომაზე კახელი გლეხი მუხლებზე დგას და მთავრობას ყურძნის სუბსიდირებისათვის მადლობას სწირავს. მეორე ამბობდა, რომ კახეთში გლეხებმა დაიწყეს ვენახების მასიური აჩეხვა პროტესტის ნიშნად, რადგან მთავრობა მათ მოსავალს არ ყიდულობდა. არ მახსოვს, რა დასკვნა გამოგვქონდა მაშინ, რა იყო სინამდვილეში?! მგონი, ზოგი გლეხის ყურძენი იყიდეს და ზოგის - არა, ასეთიც იყო და ისეთიც. ალბათ!

რა ხდება ახლა? შეხედავთ რამდენიმე ტელევიზიის საინფორმაციო გამოშვებას და შესაძლებელია იფიქროთ, რომ ყოველი მათგანი სხვადასხვა ქვეყნის სიახლეებს გადმოსცემს. თუკი აქამდე ე.წ. ერთმანეთის (პროსახელისუფლო და ოპოზიციური) თემების გადაკეთება და განსხვავებული რაკურსით ჩვენება იყო ტენდენცია, ახლა ტენდენცია ამ თემების უგულვებელყოფაა.

აი, მაგალითად, ერთი სტანდარტული დღე, 2024 წელი, 11 მარტი, ორშაბათი. მთავრობის ფლანგზე: ახალი პრემიერ მინისტრი ირაკლი კობახიძე მთავრობაში საკადრო ცვლილებებს ახორციელებს. ქვეყანას ახალი ჯანდაცვის მინისტრი ჰყავს. ოპოზიციის მხარეს: დიდხნიანი მითქმა-მოთქმის შემდეგ, „ნაციონალური მოძრაობის“ ორი ყოფილი მსხვილი ფიგურა ახალ პოლიტიკურ პარტიას ქმნის და არჩევნებში ერთად იასპარეზებს.

თითქოს, ორივე სიახლე, ორივე მხარეს უნდა აინტერესებდეს. საავტორო ბლოგი არ გვაძლევს საშუალებას, სიღრმისეულად გამოვიკვლიოთ ყველა არხის საინფორმაციო გამოშვება (დიდ დროს და ადგილს წაიღებს), ამიტომ, მხოლოდ ორი არხის მაგალითზე გაჩვენებთ იმას, რისი თქმაც მსურს. „ქრონიკა“ (ტვ „იმედი“) 20 საათზე  და „მთავარი 9-ზე“ (ტვ „მთავარი“) - ეს არხები მხოლოდ იმ პრინციპით შევარჩიე, რომ ერთ-ერთი მათგანი ხელისუფლების გადაწყვეტილებების ყველაზე აქტიური გამხმოვანებელია და, მეორე არხი, ანუ „მთავარი“, სავარაუდოდ, ახალი პოლიტიკური ძალის ინტერესებს გამოხატავს.

ეს არის ამ ორი ტელევიზიის მთავარი საინფორმაციო გამოშვებების ბადე. ცხადია, აქ აქცენტს არ ვაკეთებ სიუჟეტების შინაარსზე, ტენდენციებზე, აქცენტებზე და ა.შ. მაგრამ გადაიკითხეთ და წარმოიდგინეთ, რომ ორივე მათგანი ნახეთ. რას გავიგებთ, რა მოხდა 2024 წლის 11 მარტს? თან გახსოვდეთ, რომ დაინტერესებული მაყურებელი, როგორც წესი, მხოლოდ პირველ ბლოკს უყურებს. „ქრონიკაში“ პირველ ბლოკში ვერ მოხვდა გვარამია-მელიას ახალი პოლიტიკური ძალის პრეზენტაცია და „მთავარის“ პირველი ბლოკის ბოლოში აღმოჩნდა სამთავრობო ცვლილებები. კარგით, წარმოვიდგინოთ, რომ არცერთი ეს თემა (ახალი პოლიტიკური ძალა + სამთავრობო ცვლილებები) საკმარისად საინტერესო არ არის არცერთი არხისთვის, მაშინ რა არის საინტერესო, რა არის ის სიახლე, რომელიც საქართველოს მოქალაქემ უნდა იცოდეს? თავს არ შეგაწყენთ, მხოლოდ მოკლედ გეტყვით, რომ სხვა არხებზე კიდევ სხვა, სრულიად განსხვავებული თემები იყო მნიშვნელოვანი. მაგალითად, „ფორმულაზე“ პირველ ბლოკში მოხვდა: „შემცირებული ინვესტიციები“ და „რატომ გარბიან ქვეყნიდან“ ამბები. არის დღეები, როდესაც, შესაძლებელია, არ მოიძებნოს ისეთი თემა თუ ამბავი, რომელსაც ყველა ტელევიზიის საინფორმაციო გამოშვება დაუთმობს დროს, მაგრამ, საბედნიეროდ, 2024 წლის 11 მარტი ასეთი დღე არ იყო, რადგან ამერიკული კინოაკადემიის ჯილდოს, ოსკარის, გადაცემის 96-ე ცერემონიალმა ყველა არხი გააერთიანა.

ერთი სიტყვით, ეს ერთი ჩვეულებრივი დღის მოკლე აღწერაა ორი ტელევიზიის მაგალითზე. ვფიქრობ, მომავალში თავადაც თუ დააკვირდებით, დაინახავთ, რომ სატელევიზიო მედიაში, პარტიული ინტერესებიდან გამომდინარე, საერთო სურათი არ არსებობს, ყველაფერი გადღაბნილია და, ნებისმიერი სიახლე, რომელსაც მშრალად უნდა ვიგებდეთ, ხშირ შემთხვევაში არა ინტერპრეტირებული, არამედ სულ გამქრალია. არ ჩანს მედიაში, ე.ი. არ მომხდარა. ასე ხდება პრიორიტეტების, პრობლემატური საკითხების აღრევა, გაქრობა, დამახინჯება, რაც, საბოლოო ჯამში, ამომრჩეველს აკარგვინებს რეალობის განცდას. ის უყურებს ეკრანს და ცაში ყურებისა არ იყოს, ერთი კურდღლის ფიგურას ხედავს, მეორე - მელიის და თავად ღრუბელს -ვერცერთი. 

ამიტომ კითხვაზე, თუ რას ხედავს მაყურებელი, რომელიც ტელევიზორს უყურებს, პასუხი მარტივია - არაფერს! 

“ჟურნალისტი ვარ” — ვეუბნები ხოლმე ახალგაცნობილ ადამიანს და მომენტალურად თავის მართლებას ვიწყებ — “ყველა ჟურნალისტი ეგრე არ იქცევა”, “რაღაცები მეც არ მომწონს” და კიდევ არაერთი ფრაზით, რომლის გამოც, საკუთარ თავზე ყოველთვის ვბრაზდები.

რეალურად, ჩემი პროფესია მიყვარს, მომწონს, რასაც ვაკეთებ, დიდ შრომას ვდებ თითოეულ მასალაში და განვიცდი, ყველაზე უმნიშვნელო შეცდომასაც კი. ამის ფონზე, მაინც, ყოველ ჯერზე, მიწევს ჩემს ახლობლებს ავუხსნა, რას ნიშნავს ჩემთვის ჟურნალისტიკა და რომ მიზეზი, რის გამოც ეს საქმე ავირჩიე, ტელევიზორში გასული “ექსკლუზიური” და “სენსაციური” რეპორტაჟები არ არის.

ცოტა შორიდან დავიწყე, სინამდვილეში იმ ვიდეოზე ვარ გაბრაზებული, სადაც ჟურნალისტები დეპუტატს დაბადების დღეს ულოცავენ.

მგონია, ნიუსის წერას და ჩართვაზე დგომას რაღაც ეტაპზე ისწავლი. ოდესმე, უამრავი მოწოდების შემდეგ გაიგებ, რომ ფემიციდის შემთხვევისას მეზობელი არ უნდა ჩაწერო (“კარგი ბიჭი იყო, არ ვიცი რა დაემართა”). უარს იტყვი კუბოს კადრებზე და "ექსკლუზივით" სენსაციას არ მოახდენ — ოდესმე… იმედია.

მაგრამ პარლამენტში, დეპუტატს თუ სანთელს ჩააქრობინებ და დაბადების დღის სიმღერას უმღერებ, ძალიან უშავს და სერიოზულად უნდა დაფიქრდე ნამდვილად ჟურნალისტიკაა ის, რასაც უნდა აკეთებდე? არავითარი მნიშვნელობა არ აქვს ე.წ რუსული კანონის ინიციატორს უმღერი, უმრავლესობის თუ ოპოზიციის დეპუტატს, თუნდაც ერთად გაზრდილიყავით.

პოლიტიკოსს პარლამენტში სანთლით ხელში დაბადების დღე არ უნდა მიულოცო და მორჩა.

ინტერესთა კონფლიქტს თავი რომ დავანებოთ, არაეთიკურიცაა. როგორც ჟურნალისტს, წესით, არასასიამოვნო კითხვების დასმა მოგეთხოვება, ყველას და ყველაფრის მიმართ კრიტიკულად უნდა იყო განწყობილი, მაგრამ ეს ისტერიკასა და სენსაციურობაში არ უნდა გადაიზარდოს.

პოლიტიკოსთან “ქართულ ჯიგრულ პონტში” კამერებს მიღმა მეგობრობა, არაპროფესიონალიზმია. ჩემი აზრით, სწორედ ეს გახდა იმის მიზეზი, რომ როცა ირაკლი ზარქუამ სენატორს “ჩათლახი” უწოდა, არცერთ ჟურნალისტს იქვე არ მოუთხოვია განმარტება გაეკეთებინა. კადრებიც მხოლოდ მოგვიანებით, მას შემდეგ გავრცელდა, რაც ჟურნალისტმა თიკო ერაძემ ნახა.

მგონია, ბევრ ჩემს კოლეგას ალბათ, არ მოეწონება რასაც ვამბობ, მაგრამ რაღაცები მხოლოდ მათი ბრალია და არა ტელევიზიის ხელმძღვანელების. პოლიტიკოსს უფლება და საშუალება არ უნდა მისცე შენთან ერთად ფოტო გადაიღოს, ხელი ჩაგირტყას, ჩაცმულობაზე კომპლიმენტი გაგიკეთოს. არავის — არც პოზიციიდან და არც ოპოზიციიდან.

საქართველოში ჟურნალისტების პოლიტიკაში და შემდეგ ისევ ჟურნალისტიკაში დაბრუნების დიდი “ტრადიციაც” გვაქვს, რაც თავშივე განწირულია. ამ შემთხვევაში ძალიან რთულია რიგითი მაყურებლის/მკითხველის ნდობა შეინარჩუნო. ნდობა კი გადამწყვეტია ნებისმიერი მედიისთვის და რიგითი ჟურნალისტისთვის.

გაბრაზებული ვარ იმის გამოც, რომ ჩემი კურსელებიდან რამდენიმემ ამ პროფესიაში საზოგადოების ნაწილის სტერეოტიპული დამოკიდებულების გამო არ დაიწყო მუშაობა. ჩემი კოლეგების ნაწილმა სხვა სფეროში წასვლა აირჩია, ზოგი ქვეყნიდან წასვლას განიხილავს, ან უკვე წავიდა. მიკროფონთან კი ის “პროფესიონალები” რჩებიან, პარლამენტში დეპუტატს სანთლით ხელში დაბადების დღის სიმღერას რომ უმღერიან.

ბოდიში! უბრალოდ ძალიან გავბრაზდი..

ამას წინათ ამერიკულ ჟურნალ Wired-ზე ერთ საინტერესო სტატიას წავაწყდი, რომელმაც საქართველოს კონტექსტში აქტუალურ რამდენიმე საჭირბოროტო საკითხზე დამაფიქრა. სტატიაში აღწერილია სოციალური ქსელების იმ ამერიკელი მომხმარებლების გასაჭირი, რომლებსაც აღარ იზიდავთ ონლაინ ცხოვრება, მაგრამ ვეღარც მის ალტერნატივას პოულობენ.

ზემოთაღნიშნული პრობლემა განსაკუთრებულად მწვავედ იმ თაობას უდგას, რომლის თინეიჯერობაც 2000-იან წლებში სოციალური ქსელების აღმასვლას დაემთხვა. დიდი ხნის განმავლბოაში, ამ თაობისთვის ვირტუალური საჯარო სივრცე ემანსიპაციის, მონაწილეობითი დემოკრატიისა და თვითგამოხატვის იდეალებს გამოხატავდა. სამწუხაროდ, ეს იმედები უკვე ბევრს გაუცრუვდა.

ამ იმედგაცრუების გააზრება, ცხადია, 2023 წელს არ დაწყებულა. ინტერნეტის პოლიტიკური და სოციალური როლის გადაფასების ერთ-ერთი პიონერი ბელარუსული წარმოშობის ამერიკელი მკვლევარი, ევგენი მოროზოვი იყო, რომელმაც 2012 წელს ეს ფენომენი შესანიშნავად აღწერა თავის გახმაურებულ წიგნში „ნეტით გაუცხოება“.

მახსოვს, როდესაც დაახლოებით ათი წლის წინ, მოროზოვის წიგნი წავიკითხე, პირველად დავალაგე თავში ის ნეგატიური ემოციები, რაც ინტერნეტ სამყაროს მიმართ თანდათანობით მიჩნდებოდა. თუმცა დღევანდელი პერსპექტივიდან რომ ვუყურებ, ამ ემოციების დიდი ნაწილი იმით იყო გამოწვეული, რომ იქამდე მეც (ისევე, როგორც ბევრი სხვა აქტივისტი) ზედმეტად დიდ იმედებს ვამყარებდი ინტერნეტის პოლიტიკურ პოტენციალზე.

2023 წლისთვის უკვე დღესავით ნათელია, რომ დეზინფომაციის, ტროლ-ბოტებისა და პოლარიზაციის ეპოქაში სოციალური ქსელები თავისუფალი განსჯის არენად ვერ გამოდგება. თუმცა როგორც Wired-ის სტატიის ავტორი მართებულად აღნიშნავს, გასაქცევი ადგილის პოვნაც ადვილი საქმე არაა.

ვფიქრობ, გამოსავალი, მინიმუმ, ორი მიმართულებით შეგვიძლია ვეძებოთ. პირველ რიგში, სიმბოლურ დონეზე მაინც, უნდა შევამციროთ სოციალური მედიის მნიშვნელობა პოლიტიკურ პროცესებში. როგორც „მედია ჩეკერზე“ გამოქვენებულ ჩემს პირველ ბლოგში ვწერდი, ცეცხლის ბოლომდე გაკეთილშობილება შეუძლებელია - ის წვავს და ანადგურებს; თუმცა ამავე დროს, ცეცხლის კაცობრიობისთვის სასიკეთო საქმეებისთვის გამოყენებამ არნახულ ტექნოლოგიურ პროგრესამდე მიგვიყვანა. ამის მსგავსად, სოციალურმა ქსელებმაც შეიძლება მოგვიტანოს სიკეთე, თუკი მათ მიმართ მოლოდინებს შევამცირებთ და მხოლოდ საჭიროებების მიხედვით გამოვიყენებთ.

მეორე და ჩემი აზრით, არანაკლებ მნიშნვნელობა გამოსავალი ის არის, რომ ნაწილობრივ მაინც უნდა დავიბრუნოთ საჯარო სივრცის ის იდეა, რომელიც ვირტუალური სამყაროს აღზევების შედეგად დავკარგეთ. ერთი მხრივ, ტრადიციული გაგებით, საჯარო სივრცე გულისხმობს ბეჭდურ და ელექტრონულ მედიას, რომლებიც ფაქტებზე დაფუძნებულ, არგუმენტირებულ მსჯელობას უნდა ახალისებდნენ. იქიდან გამომდინარე, რომ ასეთი მედია უფრო მეტად არის ორიენტირებული ხარისხზე (ფეისბუქის „ინფლუენსერებთან“ შედარებით), მას შეუძლია ხელი შეუწყოს თვისებრივად ახალი, გარდამტეხი იდეების წარმოშობასა და გავრცელებას.

ახალი და რევოლუციური იდეები ხშირად არ არის პოპულარული. ისინი ფეისბუქზე ათასობით „ლაიქსა“ და გაზიარებას ვერ მოიპოვებენ ხოლმე. სოციალური ქსელების ალგორითმებიც არამეინსტრიმულ მოსაზრებებს შედარებით ნაკლებად სწყალობენ, ვიდრე ადამიანები, რომლებსაც რაციონალურად განსჯის უნარი აქვთ. იდეალურ ვარიანტში, პროფესიონალური მედია სწორედ რევოლუციურ, ახალი იდეებს უნდა ეძებდეს და მათი გავრცელებით საგანმანათლებლო ფუნქციას ითავსებდეს.

პროფესიონალური მედიის გაძლიერების გარდა, ვფიქრობ, მნიშვნელოვანია, რომ ყველა ღონე ვიხმაროთ იმისთვის, თუ საჯარო სივრცეს დავუბრუნოთ თავისი კუთვნილი როლი. როგორც გერმანელი ფილოსოფოსი და სოციოლოგი, იურგენ ჰაბერმასი თავის მონუმენტურ ნაშრომში “საჯარო სივრცის ტრანსფორმაცია“  აღწერს, ევროპაში ლიბერალიზმის იდეები მე-17 და მე-18 საუკუნეებში ისეთი საჯარო თავშეყრის ადგილებში შეიქმნა, როგორებიც იყო ყავის სახლები და სალონები. ციფრულ ეპოქაში ფიზიკური სივრცის, როგორც საჯარო განსჯის არენის, მნიშვნელობა, ცალსახად, დაკნინებულია.

ფიზიკური თავშეყრის ადგილებისთვის ძველი დიდების დასაბრუნებლად, ხაზი უნდა გავუსვათ მათ დადებით მხარეებს. მაგალითად, მატერიალურ რეალობაში, ვირტუალურისგან განსხვავებით, შესაძლებელია სხვა ადამიანების ემოციებთან სრულფასოვნად დაკავშირება (სიხარულის, მწუხარების და ა.შ. გაზიარება), ადამიანების მიმიკებისა და ჟესტების უკეთ ინტერპრეტირება (ემოტიკონებისა და სმაილიკების ინტერპრეტირებაზე ტვინის ჭყლეტის ნაცვლად) და რეალური, ქმედითი ნაბიჯების გადადგმა (ფეისბუქზე ფუჭი და არაფრისმომცემი განცხადებების გაკეთების საპირისპიროდ).

როგორც დასაწყისში აღვნიშნე, ყველაზე რთული რეალობასთან დაბრუნება იმ თაობისთვის იქნება, ვისაც ვირტუალური სივრცე ემანსიპაციისა და დემოკრატიზაციის მიღწევის არენად ესახებოდა. თუმცა ვფიქრობ, რომ ციფრული სამყაროს გადაფასების მოძრაობის წინა რიგებში სწორედ ეს ადამიანები უნდა იყვნენ.

დებატებში, რომლებიც პოლარიზებულ საზოგადოებებში წარმოებს, კომპლექსურობის დაკარგვის რისკი ყოველთვის არსებობს. როდესაც საზოგადოება ორ, სამ ან მეტ ნაწილად არის გახლეჩილი და რადიკალიზირებული, სიმართლის თქმა პრიორიტეტულობას კარგავს. ამ დროს უფრო მნიშვნელოვანი ის ხდება, თუ ვინ ვის მხარესაა.

აღნიშნული პრობლემა ძალიან მკვეთრად გამოჩნდა საერთაშორისო, ავტორიტეტულ მედიასა და საჯარო სივრცეში, ისრაელ-პალესტინის კონფლიქტის განახლების ფონზე. ამ საკითხზე მთელი მსოფლიო გადაჯგუფდა ბანაკებად და განსაკუთრებით, ჰამასის ტერორისტული თავდასხმის პირველ დღეებში, ყველა ცდილობდა, რომ თავისი სიმართლე კომპლექსურობისა და ნიუანსების იგნორირების ხარჯზე დაეცვა.

ჩემთვის, ამ პერიოდში, განსაკუთრებით შვებისმომგვრელი იყო CNN-ის წამყვანის, კრისტიან ამანპურის ინტერვიუ ისრაელელ ისტორიკოსისთან და საჯარო ინტელექტუალთან, იუვალ ნოე ჰარარისთან. ამ ინტერვიუში, ისრაელის ისტორიაში ერთ-ერთ ყველაზე მძიმე მომენტში, როგორც წამყვანი, ისე რესპონდენტი ცდილობენ, რომ ისაუბრონ იმაზე, თუ რატომ გვჭირდება კომპლექსური აზროვნება.

ინტერვიუს ერთ-ერთი მომენტში, ამანპური ჰარარის შემდეგ კითხვას უსვამს:

„თქვენი მთელი კარიერა და ინტელექტუალიზმი დაფუძნებულია კომპლექსურ აზროვნებაზე. გვაქვს თუ არა აქ სახეზე მორალური ლაბირინთი? არსებობს თუ არა იმის შესაძლებლობა, რომ ორი სხვადასხვა აზრი გვქონდეს ერთსა და იმავე მომენტში? მაგალითად, პირველი ის, რომ [ჰამასის მიერ განხორციელებული] ხოცვა-ჟლეტა ყველაზე უარესია, რაც შეიძლებოდა მომხდარიყო და მეორე, რომ ყველას აქვს უფლება, ჰქონდეს უფლებები და ღირსება, მათ შორის, პალესტინელ ხალხს. ბუნებრივია, მე არ ვსაუბრობ ჰამასზე, არამედ ვსაუბრობ პალესტინელი ხალხის ლეგიტიმურ მისწრაფებებზე, რომლებიც 75 წელი გრძელდება - მათ შორის, 56 წელი ოკუპაციის პირობებში.“

ჰარარი, რა თქმა უნდა, ეთანხმება იმას, რომ შესაძლებელია, მინიმუმ, ორი სხვადასხვა აზრის ერთდროულად ქონა. ის, ასევე, ხაზს უსვამს იმასაც, რომ რომ შესაძლებელია, დაუშვა, რომ შეიძლება იყო „მსხვერპლი და მოძალადე ერთდროულად“. თუმცა ჰარარი იქვე ამატებს, რომ ფსიქოლოგიურად, კონფლიქტში ჩართული ადამიანებისთვის ამის გაკეთება ძალიან ძნელია.

კომპლექსურობის დანახვა ზოგჯერ რთულია კონფლიქტიდან ასობით კილომეტრით დაშორებული ადამიანებისთვისაც - მათ შორის, ყველაზე ავტორიტეტული შემფასებლებისთვისაც კი. ამისი კარგი მაგალითია წამყვანი ამერიკული გამოცემის, „ნიუ-იორკ ტაიმსის“ შეცდომა, ღაზის სექტორში საავადმყოფოს აფეთქების ფაქტთან დაკავშირებით.

23 ოქტომბერს, „ნიუ-იორკ ტაიმსმა“ გამოაქვეყნა სარედაქციო სვეტი, რომელშიც აღიარა, რომ გაზეთი ზედმეტად დაეყრდნო „ჰამასის“ განცხადებებს იმის გადმოსაცემად, თუ ვის შეიძლებოდა დაკისრებოდა პასუხისმგებლობა ღაზის სექტორში მდებარე საავადმყოფოს დაბომბვაზე.  გაზეთის განცხადებით, „ნიუ-იორკ ტაიმსის“ რედაქტორებს უფრო მეტად გაესვათ ხაზით იმისთვის, თუ რა ინფორმაცია ექვემდებარებოდა გადამოწმებას.

თუ ყველაზე დაძაბულ მომენტში ასეთი შეცდომა ყველაზე პროფესიონალურ და გაწონასწორებულ მედიასაც კი შეიძლება მოუვიდეს, ადვილი წარმოსადგენია, თუ ფსიქოლოგიურად რამდენად რთულია რიგითი მოქალაქეებისთვის (რომელთა ნაწილიც სოციალური ქსელების ტოქსიკურ გარემოში გამოთქვამს აზრს) საკუთარი თავისგან დისტანცირება და ცივი გონებით განსჯა.

არადა, კონფლიქტების დიდი ნაწილის გრძელვადიანი გადაჭრა მოითხოვს კომპლექსურ აზროვნებასა და ნიუანსების გარკვევას. სხვა შემთხვევაში, სისხლიანი თუ უსისხლო დაპირისპირებების დეტალების იგნორირებით, ლეგიტიმაციას მივცემთ ძალადობის ჩაკეტილ წრეს, რომელიც არასდროს დასრულდება.

ამანპურისა და ჰარარის დიალოგი, პირველ რიგში, იმას გვაჩვენებს, რომ ყველაზე დაძაბულ მომენტშიც კი როგორც მედიას, ისე სხვადასხვა დარგის ექსპერტებს შეუძლით გადამწყვეტი როლი ითამაშონ საზოგადოებების გამოსაფხიზლებლად. ასეთ პერიოდებში, საზოგადოებრივ აზრზე გავლენის მქონე აგენტებმა, იმის ნაცვლად, რომ ცეცხლზე ნავთი დაასხან და რთული პოლიტიკური გამოწვევები კიდევ უფრო გაამარტივონ, განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიაქციონ სხვადასხვა ტიპის მოსაზრებებისა და მორალური მტკიცებების ერთმანეთისგან განცალკევებას.

ამავე დროს, აუცილებლად უნდა გავითვალისწინოთ ისიც, რომ კომპლექსურობა მორალურ რელატივიზმს არ გულისხმობს. მაგალითად, ტერორიზმი ერთმნიშნველოვნად და უპირობოდ ბოროტებაა და ჰამასის ნებისმიერი ფორმით გაიგივება პალესტინელების ლეგიტიმურ ინტერესებთან და მისწრაფებებთან ცალსახად არასწორია.

მორალური ბუნდოვანების შემოტანის საპირისპიროდ, კომპლექსური აზროვნების მიზანი საკითხების დახარისხება და კრიტიკული განსჯის წახალისებაა. იქამდე, სანამ ადამიანებს ამის გაკეთების უნარი შეგვწევს, ყოველთვის უნდა დავიტოვოთ იმის იმედი, რომ სამართლიანობა და მშვიდობიანი თანაცხოვრება ჩვენს პლანეტაზე მიღწევადი იქნება.

2023 წლის მარტის აქციებზე, პლაკატებზე "ტიკტოკის" ფრაზები რომ დავინახე მეგობრებთან ვხუმრობდი, ამ ამბების მერე პარტიები "ტიკტოკზე" რომ გადმოლაგდნენ რა სასაცილო იქნება - მეთქი.

ამ ბლოგსაც სწორედ ამიტომ ვწერ.

ის "ამბები" ალბათ ჯერ არც დასრულებულა, მაგრამ როგორც ხელისუფლება, ასევე ოპოზიცია აქტიურად ცდილობს "TikTok"-ის ათვისებას ოფიციალური თუ არაოფიციალური ანგარიშებით. და, როგორც სჩვევიათ, მანიპულირებენ პატრიოტული, რელიგიური თუ ეროვნული გრძნობებით.

"Stop Making Stupid People Famous"-ო ამბობს ერთი პროპაგანდისტული "ტიკტოკ" ანგარიშის ვიდეოში წამყვანი? მსახიობი? პროპაგანდისტი? არ ვიცი რას უწოდებენ მათ ბაბლებში ასეთ როლში მყოფს, მაგრამ ფაქტია, რომ we have to stop making stupid people famous - ანუ შევწყვიტოთ სულელების პოპულარიზაცია.

სიტყვა, რომელმაც ყველას თავი მოგვაბეზრა

პოლიტიკური პოლარიზაცია აყალიბებს ორ დაპირისპირებულ მხარეს ყველა სფეროში, იქნება ეს მედია, კულტურა თუ ბიზნესი.

მაგალითად, ცოტა ხნის წინ სოციალურ ქსელებში გავრცელდა ეს ვიდეო, სადაც ეს გოგო სახელოვნებო პერფორმანსს უწოდებს იმას, რასაც ახლა აქ არ აღვწერთ, თუმცა თუ ბმულზე გადახვალთ ნახავთ (არც ისე სასიამოვნო სანახავია).

მალევე, TikTok გვერდმა "აგენტურამ" ეს ვიდეო თავის არხზე ატვირთა, სადაც ისე გამოჰყავთ, თითქოს ყველა ვინც ლიბერალურ იდეებს იზიარებს აუცილებლად ასე მოიქცევა: "ცხადია, რომ ამ ახალგაზრდის ქცევა ლიბერალური ვოუკისტური მახინჯი იდეალოგიის და მისი პროპაგანდის გავლენის შედეგია, იდეოლოგია, რომელშიც თავისუფლება ყველაფრის უფლებას ნიშნავს … ადამიანების ასეთი დეგრადაციის მიზნით იხარჯება ქვეყანაში უცხოეთიდან შემოსული ბევრი ფული".

ამავდროულად, იგივე ვიდეო სულ სხვა არხმა, ირონიული წარწერით, "სგ სგ, კიდევ შემოუშვით რუსები".

და რა შუაშია ეს პროპაგანდისტულ გვერდებთან? ჩვენს კონტექსტში პოლარიზაცია სხვა არაფერია, თუ არა ერთი და იგივე ფაქტის სხვადასხვაგვარად შეფუთვა, იმის მიხედვით, თუ რომელ მხარეს რისი თქმა ან რა გზავნილის გავრცელება სურს. სოციალური ქსელები კი ამის ერთ-ერთი "საუკეთესო" საშუალებაა.

"TikTok"-ზე ასეთი ანგარიშების არსებობა სწორედ პოლარიზაციის გამწვავებას ემსახურება. აქ ხშირად იხსენებენ წინა ხელისუფლების დანაშაულებებს, "კრიტიკული" ჟურნალისტებისა და არასამთავრობო ორგანიზაციების დისკრედიტაციისთვის ავრცელებენ სხვასხვა ტიპის მანიპულაციურ კონტენტს.

აქვე ვიტყვი, ვერ ვხვდები რატომ დამკვიდრდა ტერმინები "კრიტიკული მედია" ან "კრიტიკული ჟურნალისტი", რადგან კრიტიკულობა ორივესთვის ორგანულია, ბუნებრივი თვისებაა, მაგრამ ალბათ წლების გასვლასთან ერთად კიდევ უფრო დავრწმუნდები, რომ აქ ჟურნალისტობა არ არის ის რაც მასწავლეს ან ის, რისიც მე მჯერა.

მაგრამ იყოს, ამაზე მერე დავწერ.

ზემოთ ვახსენე, რომ პატრიოტული, რელიგიური და ეროვნული ღირებულებებით მანიპულირებენ მეთქი.

ამის ერთი ნათელი მაგალითი, ეს ვიდეოა, სადაც ოპოზიციური პარტიების წევრების, არასამთავრობოების წარმომადგენლების თუ სხვების, კონტექსტიდან ამოგლეჯილი ფრაზები გააერთიანეს და ისე გამოიყვანეს, თითქოს ერის "გარყვნა" უნდათ, შემდეგ ვიდეოში ჩნდებიან ხელისუფლების წარმომადგენლები ფრაზებით: ქრისტიანული ღირებულებები, გმირი ჯარისკაცები, ოჯახი, მეუღლე, შვილები და სხვა. მსგავსი ვიდეო სხვადასხვა პროპაგანდისტულმა გვერდებმა გაავრცელეს.

აქვე შეიძლება ნახოთ ვიდეოები, რომ "პოლიციელი გმირია", #ვემსახურებისაქართველოს, მაგრამ ეს საერთოდაც არ ემსახურება კონკრეტული პოლიციელების გმირული საქმეების წარმოჩენას, მთლიანი გვერდი მხოლოდ ვაჟა სირაძეს ეძღვნება.

უცნაურია, მაგრამ ირაკლი კობახიძის იუმორის პროპაგანდაც კი შეიძლება ნახოთ ან "დიფ ფეიქი", თითქოს "საეჭვო კაცი" ამერიკას ლანძღავს.

ზოგიერთი კი, მაგალითად ეს გვერდი, "აგენტურა" არც მალავს თავის ინტერესებს და ამბობს, რომ "დიდი ძმა" ჯერ კიდევ გვიყურებს და აგენტობის იარლიყი რუსული კანონის გაწვევით "ვერ ავიცილეთ".

პლატფორმის ათვისებასთან ერთად, დაიხვეწა ვიდეოების ხარისხი, ახლა რამდენიმე გვერდზე უფრო "დავარცხნილი" ვიდეოები ქვეყნდება, სტუდიური განათებით, კარგი ხარისხითა და სამწუხაროდ, ახალგაზრდა წამყვანით? მსახიობით? პროპაგანდისტით? არ ვიცი რას უწოდებენ მათ ბაბლებში ასეთ როლში მყოფს, მაგრამ ფაქტია, რომ კიდევ ერთხელ, we have to stop making stupid people famous.

2023 წლის მარტში, "აგენტების შესახებ" კანონი ახალგაზრდებმა გააპროტესტეს, ამიტომ ტიკტოკზე პროპაგანდისტები თავიანთი მესიჯების გასავრცელებლად განსაკუთრებით გააქტიურდნენ.

თუმცა, დღეს, TikTok-ს შეიძლება იყენებდეს ნებისმიერი ასაკის ადამიანი, მათ შორის, ისინიც ვინც ვერ არჩევენ ყალბ ამბებს, აქვთ სენტიმენტები "იაფი, ტკბილი საბჭოეთის" მიმართ და სჯერათ, რომ დასავლეთი ქართველობას წაგვართმევს.

ასეთი ანგარიშები უკვე უამრავია და სავარაუდოდ, კიდევ გაიზრდება, მაგრამ ამ ვიდეოების კომენტარებით თუ სხვა დასავლური იდეების მხარდამჭერი გვერდებით, მჯერა, რომ Iconic Gen-Z არ იზიარებს ამ გზავნილებს და საპასუხოდ "ტიკტოკ ტრენდებითაც" კი დასცინის.

მე, როგორც ჟურნალისტი, ინფორმაციას ვეცნობი ყველგან, მათ შორის, სოციალურ ქსელებში. ქართული რეალობის გათვალისწინებით კი Facebook ერთ-ერთი საუკეთესო საშუალებაა რესპონდენტების მოსაძებნად და ამბების გასაგებად.

მაგრამ, არის ერთი დიდი "მაგრამ"...

არ შეიძლება, სოციალურ ქსელში მოქალაქის დაწერილი პოსტი მედიამ საზოგადოებამდე მიიტანო როგორც ამბავი. არ აქვს მნიშვნელობა, ნიუსის დასაწყისში უთითებ, თუ არა სიტყვებს “მოქალაქის ინფორმაციით”.

ერთ-ერთი მთავარი, რაც მედიას მოქალაქისგან განასხვავებს, არის გადამოწმების ვალდებულება. ამასთან, მოდი ვაღიაროთ, რომ გადამოწმებისთვის ჟურნალისტებს მეტი შესაძლებლობაც გვაქვს.

რატომ ვწერ ამას? იმიტომ, რომ “მთავარმა არხმა” ფეისბუკზე დადო "ქარდი" წარწერით - “მოქალაქის ინფორმაციით, ნინო წილოსანმა კახეთში, კუდიგორის მთა მოჭრა და სახლი ააშენა”. ფოტო, რომელზეც ე.წ. მოჭრილი მთა ჩანს, ასევე მოქალაქის გავრცელებულია.

ყველაზე მარტივია, ამ დროს მასთან დარეკო, ვისზეც ინფორმაციას ავრცელებ. მიუთითო, რომ წილოსანმა გავრცელებული ინფორმაცია უარჰყო, ან კითხვაზე არ გიპასუხა. მაგრამ ამის არანაირი მცდელობა არც პოსტზე და არც აღწერაში არ ჩანდა.

ნუ, ვთქვათ, ვერ დარეკეს წილოსანთან, კახეთი არც ისე შორსაა, რომ ასეთი ამბის გასაშუქებლად ადგილზე მიხვიდე და რაიმე საშუალებით გადაამოწმო ეს “მოქალაქის ინფორმაცია”.

ის, რომ ამბავს მტკიცებით ფორმაში არ წერ, პასუხისმგებლობისგან არ გათავისუფლებს.

მთავარმა არხმა პოსტი დაახლოებით ერთ საათში ჩაასწორა. დავუშვათ რომ ამბის ასე გაშუქებისას მედიამ “შეცდომა დაუშვა”, არსებობს შესწორების სტანდარტი. ჟურნალისტებმა და რედაქტორებმა პასუხისმგებლობა უნდა აიღონ, აუდიტორიამ უნდა იცოდეს რა გასწორდა.

“მთავარმა არხმა” შესწორებაში მიუთითა: “მოქალაქის პოსტს სოციალურ ქსელში დიდი გამოხმაურება მოჰყვა და მას შემდეგ რაც, "მთავარმა არხმა" გავრცელებული ინფორმაცია გააშუქა, პოსტს გამოეხმაურა ნინო წილოსანიც, რომელმაც ინფორმაციას "მთავარი არხის" მიერ "მოგონილი ტყუილი" უწოდა. ამის შემდეგ კი მოქალაქემ აღნიშნული პოსტი წაშალა”.

მასალა სრულად მხოლოდ უკიდურეს შემთხვევაში შეიძლება წაიშალოს. მაგალითად მაშინ, როდესაც საჯარო ინტერესის არარსებობის შემთხვევაში ის ზიანს აყენებს, ლახავს სხვათა უფლებებს და განსაკუთრებით უხეშად არღვევს ეთიკურ სტანდარტებს. თუმცა გასათვალისწინებელია, რომ ამ შემთხვევაშიც სასურველია, მედიამ ახსნას, რატომ მოიქცა ასე.

არ ვამტკიცებ, რომ “მოქალაქის ინფორმაცია” სიმართლე არ არის, შეიძლება არის კიდეც. სწორედ ამიტომ აუცილებელია, მსგავსი ინფორმაცია გადამოწმებულ ამბად აქციო, სადაც წყაროებიც გეყოლება. ამ შემთხვევაში საკუთარ მაყურებელთან/მკითხველთან მართალი იქნები.

მე, როგორც რიგით მკითხველს ქარდმა იმაზე გაცილებით მეტი კითხვა გამიჩინა, სწორია თუ არა ინფორმაცია, ვიდრე რეალურ პრობლემაზე - ე.წ. მთის მოჭრაზე.

„მთავარი“ არხის დირექტორმა, გიორგი გაბუნიამ ამავე არხის გადაცემაში „შენი შუადღე“ რამდენიმე სკანდალური და ამავე დროს, ბუნდოვანი განცხადება გააკეთა. მან, ძირითადად, ისაუბრა იმ ზეწოლაზე, რასაც ყველაზე პოპულარული ოპოზიციური არხის დირექტორი (სავარაუდოდ, ხელისუფლების?) „მაღალი ეშელონებიდან“ და საკუთარი „მეგობრებისგან“ განიცდიდა.

ამავე დროს, გაბუნიამ ყურადღება გაამახვილა იმაზე, რომ აქამდე, აუდიტორიის თვალში, „მთავარი არხი“ ასოცირდებოდა „ნაციონალურ მოძრაობასთან“. თუმცა მისი მტკიცებით, ახლა აღარ არსებობს იმის მიზეზი, რომ ეს არხი ყველაზე დიდ ოპოზიციურ პარტიასთან გავაიგივოთ.

ამ დებატებში ჩემთვის ერთ-ერთი ყველაზე საინტერესო სწორედ ეს უკანასკნელი საკითხი იყო. საკითხავია, თუ რა შეიძლება განაპირობებდეს ოპოზიციური ტელეარხის ესეთ მჭიდრო ასოცირებას პარტიასთან და რა ობიექტური წინაპირობები უნდა არსებობდეს ამ კავშირის მოსასპობად. ამ სტატიაში სწორედ ამ თემაზე ვისაუბრებ.

ვფიქრობ, საქართველოს კონტექსტში მიზეზი, რატომაც ოპოზიციური არხიც კი შეიძლება ასოცირდებოდეს კონკრეტულ პარტიასთან, ძირითადად, ორია. ქვემოთ, თითოეულ მათგანზე ცალ-ცალკე ვისაუბრებ.

პირველი მიზეზი მაყურებლებს შორის არსებული პოლარიზაციაა. ტელეარხები არა მხოლოდ ქმნიან პოლიტიკურ განწყობებს, არამედ ისინი ცდილობენ, რომ მინიმალურად დონეზე მაინც დააკმაყოფილონ მაყურებლების პრეფერენციები. ამ აზრით, ისინი ჰგვავან პოლიტიკოსებს, რომლებსაც ამომრჩეველთა ხმების მოზიდვა აქვთ მიზნად. „მთავარი არხი“, ბუნებრივია, რომ ცდილობს შეინარჩუნოს თავისი მაყურებელი და ამისათვის მას უწევს გარკვეული პოლიტიკური პოზიციების დაკავება.

ზემოთქმულიდან გამომდინარე, ვფიქრობ, მხოლოდ ნაწილობრივ სწორია ნიკა გვარამიას ვარაუდი, რომ „მთავარი არხი“ კი არ იყო აქამდე რომელიმე პარტიის გაგრძელება, არამედ „შესაძლოა პირიქით უფრო ყოფილიყო“. მართალია ის, რომ განვითარებულ დემოკრატიებშიც კი ტელევიზიას დიდი გავლენა აქვს ამომრჩევლების პოლიტიკური გემოვნების ფორმირებაში. თუმცა, რაღაც პერიოდის შემდეგ, როდესაც ელექტორატის პოლიტიკური პრეფერენციები, გარკვეულ დონემდე, კრისტალიზირებულია, დიდწილად, მოთხოვნა განსაზღვრავს ხოლმე მიწოდებას.

მეორე მიზეზი, რატომაც „მთავარი არხი“ „ნაციონალურ მოძრაობასთან“ ასოცირდება, ის არის, რომ საქართველოში, ფაქტობრივად, არ არსებობს კომერციულად მომგებიანი ტელეარხი. თითქმის ყველა ტელევიზიის არსებობა მჭიდროდ არის დამოკიდებული არა მხოლოდ მაყურებლების რაოდენობაზე (რაც თავის მხრივ განსაზღვრავს რეკლამების რაოდენობას), არამედ დონორების კეთილ ნებაზეც.

მაშინაც კი, როდესაც დონორები არხისგან ღიად არ ითხოვენ კონკრეტული პოლიტიკური პოზიციების დაკავებას, პოლარიზებულ გარემოში, ზოგიერთ ჟურნალისტს შეიძლება თვითცენზურა ჩაერთოს. როგორც გაბუნიამ ზემოთხსენებულ ინტერვიუში აღნიშნა, ზოგიერთ მათგანს გაუხარდა, როდესაც არხის დირექტორმა მათ განუცხადა, რომ შეეძლოთ აღარ ყოფილიყვნენ შებოჭილნი კონკრეტული პოლიტიკური პარტიის დღის წესრიგით.

როგორც ვხედავთ, მიზეზები, რატომაც არასამთავრობო ტელეარხი შეიძლება მიბმული იყოს რომელიმე პოლიტიკური პარტიის ინტერესებს იმდენად ღრმაა, რომ ტელემედიისა და პარტიული პოლიტიკის გამიჯვნა საქართველოში ძალიან რთულ ამოცანას წარმოადგენს. შესაძლოა, ამ კავშირის ბოლომდე გაწყვეტა თეორიულადაც კი შეუძლებელი იყოს (ვინაიდან ყველა კერძო არხი, საბოლოო ჯამში, შეეცდება მაყურებლის გულის მოგებას). თუმცა პოლიტიკისა და მედიის მჭიდრო კავშირის შედარებით შესასტურებლად, პროგრამა მინიმუმი, რაც უნდა გაკეთდეს, კომერციული მოგების მქონე ტელევიზიების შექმნაა.

კომერციული ტელევიზიები და ზოგადად, კომერციული მედია ცალკე ვრცელი თემაა. ამიტომ ამ საკითხს სხვა ბლოგში დავუბრუნდები. ამ ეტაპზე ვფიქრობ, რომ პრობლემის მოგვარება მისი ჯეროვნად გააზრებით უნდა დავიწყოთ.

ბოლო დროს ერთი ფრაზა მახსენდება-ხოლმე, ბეგბედერის "99 ფრანკიდან", სიახლის უპირატესობა ისაა, მუდმივად იცვლება და ყოველთვის გამოჩნდება ისეთი, რაც წინას დააძველებსო.

სარეკლამო ინდუსტრიის კონტექსტში კი დაწერა ავტორმა, რაშიც იმას გულისხმობდა, რომ ამ ინდუსტრიის ხალხის ძალაა, სიგიჟემდე მოგვანდომონ რაიმე ნივთი, გვაიძულონ, შევაკოწიწოთ მის საყიდლად თანხა, და როცა როგორც იქნება და ვიყიდით, უცებ, ჰოპ! - მარკეტერები ჩვენი ოცნების ნივთს მეორე დღესვე "დააძველებენ" და ჩვენი ტვინიც იმავე ნივთის ახალ ვერსიაზე დაიწყებს ოცნებასო,

მაგრამ არც არაფერი დაშავდება, თუ იმავე ფრაზაში "სიახლეს" სხვა სიტყვით - "ბრაზით" ჩავანაცვლებთ.

აი, რაღაც ასეთს მივიღებთ: ბრაზის უპირატესობაა, რომ ბრაზის ობიექტი, ან სუბიექტი მუდმივად იცვლება და ყოველთვის გამოჩნდება რაღაც სხვა, რაც წინა ბრაზს დააძველებს, ანუ გადაფარავს.

გადაფარავს იმიტომ, რომ ასეთია ადამიანის გონი და, ეს, ერთგვარი შესაძლებლობაცაა ჩვენთვის და - საფრთხეც.

აი, დავაკვირდეთ, რამდენი რამ გვაბრაზებს. ვაღიაროთ, იმდენი, რომ "გვენანება" კიდეც, წინა ბრაზი ახალმა ბრაზმა ჩაანაცვლოს, რადგან ის, რაც გუშინ გვაბრაზებდა, როგორც მიზეზი, არც დღეს გამქრალა სადმე; იმავე პრობლემადაა დარჩენილი და ამის ყოველი გააზრება ისევ და ისევ კი აღაგზნებს და ააქტიურებს ჩვენი ტვინის იმ უბანს, რომელიც იმ ბრაზის მიზეზს აცნობიერებს, მაგრამ რა ვქნათ, დღესაც რომ ახალი გასაბრაზებელი დაგვემატა?! რადენს გავწვდეთ?

ხო.

თუ ვინმე ჯერ ვერ მიხვდა, "პირადულ ბრაზებზე" არა — ბრაზის კოლექტიურ მიზეზებზეა აქ საუბარი და ბრაზი - ბრაზად, მაგრამ ეს ყველაფერი სადარდებელი უფროა, ალბათ.

მხოლოდ ამ თვის ახალი ამბების "თაიმლაინს" რომ გადავხედოთ, ბეგბედერის იმავე ფრაზაში "ბრაზივით" წარმატებით შეიძლება ჩავსვათ სიტყვები: "უიმედობა", "სასოწარკვეთა", "ტკივილი", "კატასტროფა", "უპასუხიმგებლობა" და იმ წინადადებას მაინც შეეძლება, ჩვენი ყოველდღიური ცხოვრების კონტექსტი იმდენადვე მართლად აღწეროს, როგორადაც სარეკლამო ინდუსტრიაზეა დაწერილი პოპულარული წიგნის ორიგინალში.

შოვის კატასტროფის მერე, ტკივილიც, უიმედობაც, სასოწარკვეთაც და უპასუხისმგებლო ადამიანებზე ბრაზიც ერთნაირი "წარმატებით" გამოვიარეთ.

რა აღარ ვნახეთ და რამდენი ვერ ვნახეთ კიდევ…

რა აღარ მოვისმინეთ და ნეტავ, იქიდან სულ უფრო ცოტა მოგვესმინა, და განსაკუთრებით, მათგან, ძალაუფლების ფლობის ბერკერტს სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობა რომ გამოაცალეს. ძალაუფლებას პირადი კეთილდღეობის შესაძლებლობად რომ ჩასჭიდებიან და გამოშიგნეს უმთავრესისგან - პასუხისმგებლობისგან, სამშობლოსა და რიგითი მოქალაქის მიმართ.

აი, ესაა ყველა იმ ბრაზის პირველწყარო, რაც მერე უიმედობასაც გვიჩენს-ხოლმე, სასოწარკვეთასაც და ტკივილსაც. და ისინიც არა და აღარ ჩერდებიან, წინა დღის ბრაზს დღევანდელი ბრაზის საბაბებს “საინფორმაციო აბის” დოზებად გვიმატებენ და ჩვენც ვიძველებთ იმ ბრაზებს, ჯერ რომ მონელებაც ვერ მოგვისწრია.

და რამდენადაც ორგანული არ უნდა იყოს ჩვენში არსებული უნარი, ახალი დღის უბედურებები წინა დღისას “აძველებდეს”, რადგან ყველაფერი, რაც ჩვენს თავს ხდება, რეალურად, აქ და ახლაა, იმდენადვეა ჩვენივე მხრიდან ერთმანეთის მიმართ უპასუხისმგებლობა, ამ “თაიმლაინში” ძირითად გასაბრაზებელ საკითხებს დიდ წითელ წრეში არ მოვხაზავდეთ და ვტოვებდეთ არა ბრაზად, როგორც ემოციად, არამედ ვნიშნავდეთ მას გადასაწყვეტ, მოსაგვარებელ საკითხად. ისე, როგორც ეს ზრდასრულ, ქვეყნის, ერთმანეთის, საკუთარი თავისა და შვილების მომავლის მიმართ პასუხისმგებელ საზოგადოებას შეშვენის და მოეთხოვება კიდეც.

აი, აქედან დავიწყებ ძირითად სათქმელს, სათაურად რაც მივაწერე და რამაც ამ ბლოგზე გადმოგიყვანათ: რატომ არ უნდა "გავუტაროთ" რუსთავი 2-ს შემტევი კამპანია თეა გოდოლაძეზე, მეცნიერ ქალზე, რომლისთვისაც სულაც არ დაუთმია 9-საათიანი კურიერის პირველი, “ოქროს წუთები” რუსთავი 2-ს მაშინ, როდესაც შოვის კატასტროფის შემდეგ ჰქონდა სათქმელი ხელისუფლებისთვის; სათქმელი, რომელიც დაგროვებულია წლების პროფესიული ცოდნისგან, გამოცდილებისა და სამეცნიერო მონაცემების ფლობით, და კატასტროფის რისკების შემცირების შესაძლებლობებზე შეეძლო მიეწვდინა ხმა გადაწყვეტილებების მიმღები პირებისთვის.

მაგრამ იმავე კურიერმა, მთავარი, 9-საათიანი გამოშვების პირველი, პრიორიტეტული წუთები დაუთმო მეცნიერის პირად კონფლიქტს და ამან მედია ხელისუფლების ხელში აქცია ერთი კონკრეტული ადამიანის ერთგვარ დეჰუმანიზების ისტრუმენტად, მხოლოდ იმიტომ, რომ ამ არხზე გავლენის მქონე პარტიისგან განსხვავებულად ფიქრობს და ეს ძალიან, ძალიან საშიში და ძალიან დიდი ამბავია; იმაზე დიდი ამბავია, კურიერში რომ “ექსკლუზიურად მოპოვებული ინფორმაცია” ჰგონიათ.

და არა, არ უნდა გავუტაროთ ეს "რუსთავი 2"-ს და არც სხვა რომელიმე მედიას, რადგან რეალურად, ამის გატარებაა რუსეთი — ასე რომ არ მოსწონს ფეისბუქსტატუსების მიხედვით, ბევრ ჟურნალისტს სამთავრობო არხიდან.

არც ამ და არც სხვა ქვეყნებში, არავის დაუშლია მედიისთვის, ჰქონდეს ისეთი პოლიტიკური გემოვნება, როგორიც უნდა, მაგრამ კი, ჩვენ როგორც საზოგადოებამ, ნათლად, მკვეთრად უნდა გავუვლოთ მათ წითელი ხაზი, რას გავუტარებთ და რას - არა.

და ყოველთვის უნდა ჰქონდეს საზოგადოების მკაფიო "არა" ძალაუფლების მფლობელი ადამიანების ჟინსა და ვნებას, აქციონ მედია ადამიანის მორალური ჩაგვრის ინსტრუმენტად, მხოლოდ იმიტომ, რომ გაანეტრალოს ის საზოგადოებრივი, თუ პროფესიული გამოხატულებებისგან, რადგან აი, ეგ არის ის რუსეთი, ფეისბუქით რომ აძაგებთ-ხოლმე ოცნების დაქვემდებარებაში მყოფი მედიის ზოგი ჟურნალისტი.

და თუ ჩვენ დღეს არ დავიცავთ თეა გოდოლაძის უფლებას, ხვალ თეა გოდოლაძისნაირად, ისევ თქვენივე ხელით მოგთხოვენ გაანადგუროთ ვინმე სხვა, და ყოველ დღე იქნება ის "ვინმე სხვა" და ასე, არასდროს დაილევა "თქვენ მიერ მოპოვებული ექსკლუზივები" ძალაუფლების მფლობელთათვის არასასრულველი ადამიანების პირად ცხოვრებაზე, და აი, ეგ არის რუსეთი.

და იცით, მთელ ამ ამბავში, რა არის იმაზე უფრო ცინიკური, ვიდრე კურიერის მიერ, გოდოლაძეზე ამბის "ექსკლუზიურად მოპოვებული ინფორმაციად" გამოცხადებაა? ის, რომ ზუსტად "ოცნებისთვის" ამდენად საძულველი, "სისხლიანი ცხრა წელის სააკაშვილის" მთავარი მედიასაყრდენების ხელით აკეთებენ ასეთ საინფორმაციოებს, "ოცნებისავე" დაქვემდებარებაში მყოფ არხებზე, და გთხოვთ, ეგეც გვითხარით, ეგ როგორ ხდება? ჩვეულებრივ?

და ყოველგვარი მორალისტობის გარეშე, უბრალოდ, ფაქტად მიიღეთ, რომ კი, ვართ ამ ქვეყანაში მედიაში მომუშავე ისეთი ხალხიც, ვინც, სააკაშვილსაც ვეუბნებოდით სათქმელს, მერე ივანიშვილსაც და ახლაც მივუთითებთ "ამათ", ოღონდ, დანამდვილებით ნუ გვაფიქრებინებთ, რომ "ახლა" უკვე რუსეთია.

პ.ს. თუ მართლა ისე არ გინდათ რუსეთი, როგორც ამას ფეისბუქზე გამოხატავთ, როგორც რატომღაც, ბეგბედერით დამიწყია, მისივე ფრაზით დავასრულებ: "თუ მე ურჩხული ვარ და შენ მაინც გიყვარვარ, ისეთივე უტვინო ყოფილხარ, როგორც ფრანკენშტაინის საცოლე."

ორი კვირის წინ, მარკ ზაკერბერგის „მეტამ“ ახალი სოციალური ქსელი, „ტვიტერის“ ალტერნატივა - „სრედსი“ („Threads“) გამოუშვა. გაშვებიდან ხუთ დღეში, პლატფორმაზე დაახლოებით 100 მილიონი ანგარიში დარეგისტრირდა. ეს რეკორდულად სწრაფი ზრდაა.

თუმცა ამ ნაადრევი წარმატების მიუხედავად, უნდა ითქვას, რომ „სრედსის“ მომავალთან დაკავშირებით, კითხვის ნიშნები უკვე ჩნდება. მაგალითად, „ფორბსის“ მიხედვით, „სრედსის” ყოველდღიური მომხმარებლების რიცხვი ბოლო დღეებში 20 %-ით შემცირდა; ასევე, ამ პლატფორმაზე ადამიანები საშუალოდ უფრო და უფრო მცირე დროს ატარებენ - 20 წუთის ნაცვლად, 10 წუთს.

იმის შეფასება, თუ რამდენად წარმატებულად ჩაანაცვლებს „სრედსი“ „ტვიტერს“, ჯერ მაინც ადრეა. თუმცა შეგვიძლია ვისაუბროთ იმაზე, თუ რა არის საჭირო სოციალური ქსელის წარმატებისთვის. ქვემოთ, მინიმუმ, ორ ასეთ ფაქტორს ჩამოვწერ.

პირველ რიგში, როგორც სოციალური მედიის მკვლევრები აღნიშნავენ, ონლაინ სოციალური ქსელების წარმატება-წარუმატებლობის გასაანალიზებლად, საჭიროა ყურადღება გავამახვილოთ „სოციალურობის“ განზომილებაზე. ინტერაქციული ინტერნეტ პლატფორმა ძალას იკრებს და ძლიერდება მაშინ, როდესაც მისი მომხმარებლები ახერხებენ ერთმანეთთან მდგრადი სოციალური კავშირების გაბმას.

მნიშვნელოვანია, რომ სოციალური ქსელი არ დარჩეს მხოლოდ ინფორმაციის გამზიარებელ საშუალებად, არამედ მის ფარგლებში ადამიანებმა გარკვეული სახით ვირტუალური (და ზოგჯერ, რეალურიც) თემები (“community”) შექმნან. ფეისბუქზე ასეთი თემებია ე.წ. „ბაბლები“, რომელთა უარყოფით ეფექტებზე ერთ-ერთ წინა ბლოგში ვწერდი.  როგორც ჩანს, „ბაბლების“ მნიშვნელობა თავად „მეტას“ გადაწყვეტილების მიმღებებს კარგად ესმით. სწორედ ამ გათვლებით „მიაბეს“ მათ „სრედსი“ ინსტაგრამს და ამ გზით, ეცადნენ, რომ ამ ორი სოციალური ქსელის საზოგადოებები ერთმანეთთან დაეკავშირებინათ.

თუმცა საკითხავია, რამდენად აინტერესებს „ინსტრაგრამის“ საზოგადოებას ის თემატიკა, რასაც მათ „სრედსი“ სთავაზობს; ასევე, ამის გათვალისწინებით, რამდენად შეძლებენ მომხმარებლები, რომლებიც სხვა სოციალური ქსელებიდან (მაგალითად, ტვიტერიდან ან ფეისბუქიდან) გადმოდიან, თან „წამოიღონ“ თავიანთი სოციალური კავშირები? შესაძლებელია, რომ „სრედსმა“ „ინსტრაგრამიდან“ და სხვა სოციალური ქსელებიდან ადვილად წამოიყვანოს ინდივიდუალური მომხმარებლები (რაც პრინციპში, ნაწილობრივ მაინც, უკვე გააკეთა). თუმცა ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ზაკერბერგი შეძლებს იმ უნიკალური სოციალური კავშირებისა და ქსელების „სრედსზე“ გადმოტანას, რაც მომხმარებლებს სხვა პლატფორმებზე აქვთ შექმნილი.

მეორე ფაქტორი, რაც „სრედსის“ მომავალ წარმატება-წარუმატებლობას განაპირობებს, დაკავშირებულია სოციალურ ქსელებში ცნობადი სახეების როლთან. საქმე ის არის, რომ „ტვიტერმა“ უკვე შექმნა გარკვეული სახის „ბუნებრივი მონოპოლია“ იმით, რომ მასზე დარეგისტრირებულია ბევრი ოფიციალური და არაოფიციალური პირი, რომლებიც ამ პლატფორმის მეშვეობით ხშირად თავიანთ ოფიციალურ პოზიციებს ახმოვანებენ ხოლმე (ზოგჯერ ეს პოზიციები ტვიტერზე გამოითქმება ბევრად უფრო ადრე, ვიდრე მათ ტრადიციული მედია საშუალებები - მაგალითად, ტელევიზია ან ჟურნალ-გაზეთები გააშუქებენ).

„სრედსმა“ რომ „ტვიტერის“ მონოპოლია დაარღვიოს, საჭიროა, რომ მასზე კრიტიკული რაოდენობის ცნობადი სახე დარეგისტრირდეს. ასევე, ალბათ მნიშვნელოვანია, რომ მსოფლიოს მთავრობებმა და პოლიტიკოსებმა თავიანთი ოფიციალური პოზიციების დასაფიქსირებლად, „სრედსი“ უფრო ხშირად გამოიყენონ, ვიდრე „ტვიტერი“.

თუმცა, ჯერჯერობით, „სრედსზე“ ოფიციალური სამთავრობო ანგარიშები ბევრად მცირერიცხოვანია, ვიდრე „ტვიტერზე“; ამას გარდა, კრიტიკულად მნიშვნელოვანი პოლიტიკური განცხადებები ჯერ კიდევ „ტვიტერის“ მეშვეობით ვრცელდება და ძნელი წარმოსადგენია, რომ უახლოეს მომავალში ეს შეიცვალოს. მიუხედავად რეკორდული რაოდენობის მომხმარებლისა, „სრედსი“ სოციალური ქსელების ბაზარზე ბუნებრივი მონოპოლიის შექმნისგან ჯერ კიდევ ძალიან შორსაა.

ბოლოს, უნდა აღინიშნოს ის, რომ „სრედსს“ გაფართოების ჯერ კიდევ დიდი პოტენციალი აქვს. მაგალითად, ის ჯერ კიდევ არ შესულა ევროკავშირის ბაზარზე (რაც დიდწილად, დაკავშირებულია ევროკავშირის ახალ რეგულაციებთან, რომლებზეც წინა ბლოგში ვწერდი; ასევე, ჯერაც არ არსებობს ამ სოციალური პლატფორმის „დესკტოპ“ ვერსია - პერსონალური კომპიუტერით „სრედსზე“ შესვლა შეუძლებელია.

მოსალოდნელია, რომ „მეტა“ ზემოთაღნიშნული და სხვა მიმართულებებით, ნელ-ნელა და თანმიმდევრობით დაიწყებს გაფართოებას. თუმცა იმ ბარიერების გადალახვის გარეშე, რაზეც ზემოთ ვსაუბრობდი, ნაკლებად სავარაუდოა, რომ „სრედსმა“ თავისი პირდაპირი კონკურენტი - „ტვიტერი“ ჩაანაცვლოს. ამ შემთხვევაში, უფრო მეტად სავარაუდოა ის, რომ ახალმა სოციალურმა პლატფორმამ თავისი ნიშა იპოვნოს ისე, რომ „ტვიტერის“ ბუნებრივ მონოპოლიას ძვრა ვერ უქნას.

„ქსელიდან გამოთიშვის“ („going off the grid”) კონცეფცია, განსაკუთრებით, ეკოლოგისტურ წრეებშია პოპულარული. მეინსტრიმული საზოგადოების მიმართ რადიკალურად განწყობილი გარემოს დამცველები ამ ლოზუნგის ქვეშ გულისხმობენ ელექტრო და სხვა კომუნალური მომსახურების ცენტრალიზებული ქსელებიდან გამოსვლას და მდგრადი ცხოვრების სტილის გაზიარებას.

ხშირად, ამ მიზნით, ეკოლოგისტები ქმნიან სოფლის ტიპის დასახლებებს (მაგალითად, ტამერას მშვიდობის კვლევის სოფელი პორტუგალიაში ან ფინდჰორნის ეკოსოფელი შოტლანდიაში), რომელთა მაცხოვრებლებიც თავად აწარმოებენ ენერგიასა და სიცოცხლისთვის საჭირო ნივთებს. ზოგ შემთხვევაში, ქსელის მიღმა/”off the grid” ინდივიდებიც გადიან; ისინი თავიანთთვის თითქმის სრულად თვითკმარ სახლებს აშენებენ და საზოგადოებრივი სიკეთეებისგან მოშორებით იწყებენ ცხოვრებას.

ეკოლოგისტების მხრიდან „ქსელიდან გამოთიშვა“ პოლიტიკური აქტია და მას, როგორც წესი, პერმანენტული ხასიათი აქვს. ამ გზით, გარემოს დამცველები ცდილობენ დაამტკიცონ, რომ შესაძლებელია და გამართლებულია ცხოვრება ენერგიისა და ბუნებრივი რესურსების ჭარბი მოხმარების გარეშე.

რატომ ვსაუბრობ ამდენს ეკოლოგისტ განდეგილებზე თანამედროვე მედიასთან დაკავშირებულ ბლოგში? ამ სტატიისთვის მინდა გარემოს დამცველებს (რომელთა ნაწილის იზოლაციონისტურ სტრატეგიებს ყოველთვის არ ვეთანხმები, თუმცა ამაზე მოგვიანებით) დავესესხო და განვაცხადო, რომ ზოგჯერ საჭირო და აუცილებელიცაა ინტერნეტ სოციალური ქსელებიდან დროებით გამოთიშვა. თუ „ცენტრალიზირებული“ ინფრასტრუქტურა და ინდუსტრია ბუნებრივი გარემოსთვის არის მავნებელი, შეგვიძლია თავისუფლად ვთქვათ, რომ ინტერნეტ სოციალურ ქსელზე მუდმივი დამოკიდებულება, ზოგჯერ, ჩვენს „მენტალურ“ გარემოს აბინძურებს.

ჩემ მიერ უკვე არა ერთხელ ნახსენებ ტროლებისა და ბოტების პრობლემას რომ თავი დავანებო, სოციალურ ქსელებს ორი გადაულახავი ჩავარდნა აქვთ.

პირველი, ისინი, ზოგჯერ, არ გვაძლევენ საგნებზე ჯეროვნად დაფიქრების საშუალებას. მაგალითად, ბევრი მკვლევარი საუბრობს იმაზე, რომ სოციალური მედია ამცირებს ყურადღების დიაპაზონს (“attention span”).  ეს კი, თავის მხრივ, უარყოფითად მოქმედებს არა მხოლოდ ანალიზის უნარზე, არამედ საფუძვლიანი განათლების მიღების შესაძლებლობაზეც. ვისაც ყურადღების მცირე დიაპაზონი აქვს, ისინი ნაკლებად არიან მიდრეკილები იმისკენ, რომ ვრცელი ტექსტები წაიკითხონ და კრიტიკულად გაარჩიონ.

ანალიტიკური და ინტელექტუალური უნარების შესაძლო დაჩლუნგებასთან ერთად, ზოგიერთი მეცნიერი თვლის, რომ სოციალურ მედიას შემოქმედებითი იმპულსის ჩაქრობაც შეუძლია. ამის მიზეზი შეიძლება ის იყოს, რომ სოციალური ქსელები გვაძლევენ მუდმივ გასართობს, რაც ხელს გვიშლის იმაში, რომ საფუძვლიან მოწყენილობაში გადავეშვათ.

ცნობილი გერმანელი ფილოსოფოსი მარტინ ჰაიდეგერი ერთმანეთისგან განარჩევდა ზედაპირული მოწყენლობის ფორმებს და იმას, რასაც ის უწოდებდა „ღრმა მოწყენილობას“ („tiefe Langweile“). 2022 წელს ბათის უნივერსიტეტისა და დუბლინის ტრინიტის კოლეჯის მკვლევრებმა გამოაქვეყნეს სტატია, რომელშიც ამტკიცებენ, რომ ღრმა მოწყენილობის მისაღწევად საჭიროა ადამიანმა გარკვეული ხანი დაჰყოს შედარებით მარტოობაში. ამის შესაძლებლობა კი ქსელთან მუდმივად მიერთების გამო ბევრ ჩვენგანს არ ეძლევა.

სწორედ „ღრმა მოწყენილობაში“ ყოფნის ჟამს იწყებს ადამიანი ფიქრს ეგზისტენციალურ საკითხებზე - მაგალითად, ის კრიტიკულად აანალიზებს საკუთარ იდენტობასა და ზოგადად, ყოფიერების არსს (შეადარეთ ბერული და მონაზვნური ცხოვრების რელიგიურ პრაქტიკებს). ამ დროს მას ეძლევა შემოქმედებითი იმპულსი, რომელიც ეხმარება იმაში, რომ სამყაროსთან საკუთარი, უნიკალური ურთიერთობა დაამყაროს.

ამ ყველაფრის გათვალისწინებით, ფიზიკურ ბუნებასთან მდგრადი დამოკიდებულების კვალდაკვალ, ადამიანებს გვჭირდება „მენტალური“ მდგრადი განვითარებაც. ამისათვის კი, შეიძლება, მცირე პერიოდებით მაინც, სოციალური ქსელებიდან გამოთიშვა (ან მოხმარების შემცირება) იყოს საჭირო.

ცხადია, „ქსელიდან გამოთიშული“ ეკოლოგისტების რადიკალიზმის გაზიარება სრულებითად არაა საჭირო. საბოლოო ჯამში, ცენტრალიზირებული სერვისების განვითარების გარეშე, კაცობრიობის კოლექტიური პროგრესი ალბათ ვერ მიიღწევა. თუმცა ამ ცენტრალიზირებული სერვისების როლისა და ინდივიდუალური თუ კოლექტიური სარგებლიანობის პერიოდულად გადააზრება, ყველა შემთხვევაში, აუცილებელია.

ინტერნეტ სოციალური ქსელებიდან გამოთიშვის შემთხვევაშიც, საჭიროა სწორად განვსაზღვროთ ის, რამდენად გვჭირდება მუდმივი გართობა სიამოვნების მისაღებად, რანაირად შეიძლება ანალიტიკური და შემოქმედებითი უნარების ოპტიმიზაცია და ამ ყველაფრის გათვალისწინებით, თუ რა დოზითა და ინტენსივობით უნდა მივუერთდეთ კაცობრიობის ვირტუალურად წარმოდგენილ ცენტრალურ გონს.

ამ კითხვებზე პასუხის გაცემის გარეშე, დიდი შანსია, რომ მსოფლიო ვებ აბლაბუდაში ისე გავიხლართოთ, რომ დაპირებული სიკეთეები (გართობის ჩათვლით) ვერასდროს მივიღოთ. პარადოქსულია, მაგრამ აზროვნების ხელშესაწყობად ზოგჯერ მუდმივი, „ნონსტოპ“ აზროვნებისგან დისტანცირება გვჭირდება, მოწყენილობასთან დაბრუნება კი ზოგჯერ მოწყენილობასთან გამკლავების საუკეთესო საშუალებაა.