• "ნაციონალური მოძრაობის" მმართველობისას, პირველი არხს "იმედთან" და "რუსთავი 2"-თან ერთად, "სამთავრობო სამეულად" მოიხსენიებდნენ.
• პირველ არხზე გავიდა მიხეილ სააკაშვილის პოლიტიკური ოპონენტების დისკრედიტაციისკენ მიმართული სამთავრობო-პროპაგანდისტული დოკუმენტური ფილმი — "ნოემბრიდან - ნოემბრამდე".
• 2017 წელს, ტელევიზიის გენერალურ დირექტორად ვასილ მაღლაფერიძე აირჩიეს, რომელიც მანამდე, 2 წლის განმავლობაში მუშაობდა ბიძინა ივანიშვილის მიერ დაარსებულ "მეცხრე არხზე". ამან გააჩინა ეჭვები, ხომ არ მოექცეოდა მაუწყებელი მოქმედი ხელისუფლების გავლენის ქვეშაც.

• 2020 წლიდან საზოგადოებრივ მაუწყებელს თინათინ ბერძენიშვილი ხელმძღვანელობს, რომელიც მანამდე გენერალური დირექტორის მოადგილე იყო.
• მაღლაფერიძე არხზე 2022 წლის აპრილში, სამეურვეო საბჭოს თავმჯდომარედ დაბრუნდა, თუმცა, ამ თანამდებობაზე არჩევამდე რამდენიმე თვით ადრე მმართველი პარტიის, "ქართული ოცნების" თავმჯდომარის მოადგილე და პოლიტსაბჭოს წევრი იყო.

"ეს ადამიანი, ორგანიზაციის დამოუკიდებლობის ერთ-ერთი მთავარი გარანტია. ასე იყო მისი გენერალური დირექტორობისას და ახლაც, როდესაც ბორდს ხელმღვანელობს", — გვითხრა გიორგი გვიმრაძემ, ახალი და მიმდინარე ამბების ბლოკის დირექტორმა.

არხის დამოუკიდებლობის ხარისხის მთავარი ინდიკატორი მათი მთავარი საინფორმაციო გამოშვება, "მოამბეა". "მოამბის" რედაქციის დამოუკიდებლობა პოლიტიკური გავლენებისგან, ეს საზოგადოების მოთხოვნაცაა და მოლოდინიც. საზოგადოებრივი მაუწყებელი აპირებს, ამ მოთხოვნას, "კონსტრუქციული ჟურნალისტიკის" მიდგომით უპასუხოს.

სხვა საკითხებთან ერთად, გიორგი გვიმრაძეს ვკითხეთ: რას გულისხმობს კონსტრუქციული მედია, აქვს თუ არა არხს სარედაქციო დამოუკიდებლობასთან დაკავშირებული რეპუტაციული რისკები, რამ განაპირობა პირველი არხის რეიტინგის ზრდის პოზიტიური დინამიკა, და რა ადგილი უკავია საზოგადოებრივ მაუწყებელს პოლარიზებულ მედიასივრცეში.

მოკლედ, გიორგი გვიმრაძის შესახებ:

• 2013-2014 წლებში ეროვნული უშიშროების საბჭოს კონსულტანტი იყო;
• 2014 წლიდან თანამშრომლობს საზოგადოებრივ მაუწყებელთან, როგორც გენერალური დირექტორისა და სამეურვეო საბჭოს კონსულტანტი;
• 2015 წელს გახდა საზოგადოებრივი მაუწყებლის ახალი და მიმდინარე ამბების ბლოკის ხელმძღვანელი და დღემდე ამ პოზიციას იკავებს.

მოკლედ, ინტერვიუს ძირითადი ფრაგმენტების შესახებ:

• "კონსტრუქციული ჟურნალისტიკის მთავარი მიზანი ნიჰილიზმის დაძლევაა."
• "გარკვეული ჯგუფები მიზანმიმართულად ავრცელებენ ნარატივს, თითქოს დამოუკიდებლები არ ვართ. რეალურად, აღიზიანებთ, რომ დამოუკიდებლები ვართ და მათ შორის, მათგანაც."
• "არასამთავრობო სექტორის ასეთი ფორმით არსებობა დემოკრატიისთვის პრობლემას წარმოადგენს."
• "სასამართლოს დამოუკიდებლობის საკითხი პრობლემების ათეულს მიღმაა."
• "ჟურნალისტების მიმართ ნდობა საკმაოდ დაბალია და დროა, ჰკითხონ საკუთარ თავს — რატომ?"
• "ახალი ამბები ცუდი ამბების მენიუს დაემსგავსა".
• "არ ვეცდებით, კრიტიკა ვაქციოთ მთავარ მიზნად, რადგან მჯერა, კრიტიკა აზროვნების ინსტრუმენტია და არა — მთავარი მიზანი."

2004 წლიდან პირველი არხის სტატუსი შეიცვალა და სახელმწიფო ტელევიზიიდან - საზოგადოებრივ მაუწყებლად ფორმირება მოხდა, თუმცა, მაინც დარჩა ეჭვები არხზე პოლიტიკური გავლენების შესახებ. ახლა რა ხდება?

პოლიტიკური გავლენებისგან აბსოლუტურად დაცლილი ვერც მაყურებელი იქნება და ვერც ჟურნალისტი, რადგან ადამიანები ვართ და ცნობიერება გაგვაჩნია. აბსოლუტურად ობიექტურები მხოლოდ არაცნობიერი არსებები შეიძლება იყვნენ — მათ არ აქვთ სუბიექტური მიდგომებისა და ემოციების ქონის უნარი.

შეუძლებელია, ადამიანს არ გქონდეს პოლიტიკური პრეფერენციები (*უპირატესობის მინიჭება), ასევეა ჩვენს ნიუსრუმშიც — აქ ჟურნალისტებს განსხვავებული გემოვნება აქვთ და სხვადასხვა საკითხის სხვადასხვა პოლიტიკური გადაწყვეტილება მოსწონთ. თუმცა, როგორც პერსონალურად მათი, ასევე ჩვენი, რედაქტორების ძალისხმევის შედეგია, ეს არ ეტყობოდეს მათ მიერ მოყოლილ ამბებს.

ამისთვის, რა "ფილტრები" იცავს მაყურებელს? როგორ უზრუნველყოფთ მაუწყებლის დეკლარირებული პრინციპებით მუშაობის სტანდარტს?

"ფილტრები" ადამიანები არიან — სხვადასხვა მიმართულების პროდიუსერები და რედაქტორები. ნებისმიერი თემის გაშუქებისას, ჟურნალისტები მათთან თანამშრომლობით ამზადებენ მასალას, რათა პროდუქტი იყოს იმ პრინციპებთან შესაბამისობაში, რაზეც ვაფუძნებთ ამბის გაშუქების ორიენტირებს.

ახლა ვართ მოცემულობაში, როდესაც მაუწყებელმა სერიოზული ნაბიჯი უნდა გადადგას კონსტრუქციული ჟურნალისტიკის ელემენტის დამკვიდრების სახით. ეს არ არის პანაცეა (*მყისიერი გამოსავალი), მაგრამ ერთ-ერთი ძირითადი კომპონენტია, რომლითაც შესაძლოა, მაუწყებელი ფასობდეს იმ პროცესში, რასაც დემოკრატია ჰქვია. კონსტრუქციული ჟურნალისტიკა საკმაოდ მსუყე ნაბიჯია გამოწვევების დასაძლევად.

თქვენი გადმოსახედიდან, რა არის კონსტრუქციული ჟურნალისტიკის არსი?

დღეისათვის, დასავლეთშიც და საქართველოშიც, დემოკრატიის მთავარი გამოწვევა საზოგადოების აბსოლუტური გაუცხოება და ნიჰილიზმია პოლიტიკური პროცესებისა და ინსტიტუტების მიმართ. ბევრ სხვა ფაქტორთან ერთად, ხშირ შემთხვევაში, მიზეზი ინფორმაციის ხასიათიცაა. მედიასივრცე სავსეა ნეგატივით და არ სთავაზობს მაყურებელს გადაწყვეტილების გზებს. პრობლემებიდან ზოგი გაზვიადებულიც არის, კონტექსტიდან ამოგლეჯილიც.

მთლიანობაში, ახალი ამბები დაემსგავსა ცუდი ამბების მენიუს, სადაც სულ ცუდი ხდება და ყველაფერში პოლიტიკოსები არიან დამნაშავე, თუმცა, ეს "დამნაშავე პოლიტიკოსი" იმის მიხედვით სახელდება, რომელი მედია აშუქებს ამბავს, პროსახელისუფლებო, თუ — ოპოზიციური.

მედიის პერსპექტივიდან ნაჩვენები სურათი არის აბსოლუტურად ბნელი, აბსოლუტურად ცუდი და მასში ყველა აქტორი ცუდია, რაც მაყურებელს აღარ უტოვებს არჩევანს და ნიჰილიზმს აჩენს. კონსტრუქციული ჟურნალისტიკის მთავარი ამოცანა ამ ნიჰილიზმის დაძლევაა. ეს არ გულისხმობს იმას, რომ ვეძებოთ პოზიტიური ამბები, მოვატყუოთ მაყურებელი, ან კარგის შესახებ ვუყვებოდეთ და ცუდზე — არა. კონსტრუქციული მედიის მთავარი ამოცანაა, პრობლემაზე საუბრისას სრული სურათი ვაჩვენოთ და ამ პროცესში ჩავრთოთ პოლიტიკური აქტორებიც და გვითხრან, რაში ხედავენ გამოსავალს.

მკითხველის ნაწილმა შეიძლება იფიქროს, რომ კრიტიკასთან გაქვთ პრობლემა.

არა, მე ცნობიერებასთან მაქვს პრობლემა. პრობლემა ის არის, რომ შენი საქმიანობა მთავრდება კრიტიკით. გავაკრიტიკე და ამით კმაყოფილი ვარ. მერე რას ვაკეთებ? კარგია, რომ აღმოაჩინე კრიტიკით პრობლემები მაგრამ დავრჩეთ ამ პრობლმეაში?

ვისურვებდი, მედიამ გაიაზროს, რა არის მისი არსებობისა და მოქმედების მიზანი და რა — საშუალებება. ჩვენ ვართ პროცესში, სადაც, პოლიტიკური კუთვნილების გამო, მედიებმა კრიტიკა აქციეს მთავარ მიზნად და როდესაც ადამიანი საშუალებას აქცევს მიზნად, ის დაცლილია მიზნისგან. ხომ ამბობენ ვიღაცები, რომ თავისუფლებაა მიზანი, მე ვამბობ, რომ თავისუფლება საშუალებაა, და თუ შენ თავისუფლებას ისახავ მიზნად, ნიშნავს, რომ შენ მიზანი არ გაქვს, რადგან შენ საშუალებას ემსახურები და ვერასდროს მიაღწევ შედეგს. ამბობენ ხოლმე, ხვალ სხვა ხელისუფლებას გავაკრიტიკებთო. ხელისუფლება თუ შეიცვლება, რას გააკეთებენ? რაღაც ნაწილი, ვინც დღეს ხელისუფლებას აკრიტიკებს, ხვალ ახალი ხელისუფლების ქებას დაიწყებს და რაღაც ნაწილი, რომელიც დღეს იცავს ხელისუფლებას, ისინი გააკრიტიკებენ ახალს.

როგორ აისახება კონსტრუქციულობა "მოამბეზე" და არხის სხვა საინფორმაციო - ანალიტიკურ პროგრამებზე?

ეს ცალსახად ურთულესი გზაა, რადგან ხშირ შემთხვევაში, დაკავშირებულია ადამიანებში უკვე ჩამოყალიბებულ კონსტრუქციებთანაც, თუ რა არის ნიუსი. ბევრგან ხომ ჟურნალისტებს ჯერ კიდევ ასწავლიან, რომ "Bad news is good news" (*ცუდი ამბავი არის კარგი ამბავი), და ახალი ამბავი ისაა, როდესაც ადამიანმა უკბინა ძაღლს და არა — პირიქითო. ამიტომაც იქცა ცუდ ამბებზე სწორება ჟურნალისტების პროფესიულ ქცევად, მაგრამ მრჩება განცდა, რომ უკვე ხვდებიან, ახალი ამბების წარმოების ამ მიდგომას არ მოაქვს საზოგადოებრივი სიკეთე.

ქართულ ტელევიზიებში დებატებიც დეფიციტურია, რადგან პარტიებიდან ზოგი ერთ მედიას არ ელაპარაკება, ზოგი — მეორეს. რა ხდება თქვენს შემთხვევაში?

ამ წუთას მეჩვენება, რომ პოლიტიკური კლასი არ არის მზად ერთმანეთთან საუბრისთვის. შესაძლოა, ოპოზიციამ მითხრას, რომ ასე არ არის, მაგრამ ისინი მზად არიან იმ ტიპის დებატებისთვის, როგორიც აქამდე არაერთხელ გვინახავს: დაჯდებიან, გალანძღავენ ერთმანეთს და შესაძლოა, ხელჩართულ დაპირისპირებამდეც კი მივიდეს საქმე და კი, ამ თვალსაზრისით მზად არიან.

მაგრამ იმისთვის, რომ გამოსავალზე ორიენტირებული დებატები გავმართოთ, არც ერთი მხარე არ არის მზად. ჩამოვყალიბდით საზოგადოებად, სადაც ვინმეს შეურაცხყოფა არაფერია, მოსულა, და ამას სიტყვის თავისუფლებაში გავატარებთ. ამიტომ საკმაოდ რთულია მათ შორის, დებატების მოწყობაც, თუმცა სულ მინდა, რომ გვქონდეს დებატები, მაგრამ კარგად მესმის, რატომ ვერ ხერხდება ეს.

დასავლურ პოლიტიკას თუ გადავხედავთ, დებატები ჯერ კიდევ არის იქაური პოლიტიკური კულტურის ნაწილი სხვადასხვა პრობლემურ საკითხზე: ჯანდაცვაზე, საგადასახადო პოლიტიკაზე, განათლებაზე, სოციალურ გამოწვევებზე. ჩვენთან არ არსებობს მსგავსი დებატები, არადა, პრობლემების ათეულში შედის ეს საკითხები. სახეზეა სოციალური პრობლემების სპექტრი, რომელთა გადაჭრასაც საზოგადოება ითხოვს, მაგრამ არ არსებობენ გამოსავლის მაძიებელი პოლიტიკური აქტორები. ასევე, მათი დიდი ნაწილი იმ პრობლემებზე აპელირებენ, რომელიც საზოგადოებრივი აზრის კვლევებში ასახულ ჩამონათვალს მიღმაა. მაგალითად, სასამართლოს დამოუკიდებლობის საკითხი. დასახელებულ პრობლემებს შორის ის შეიძლება იყოს მეათე, მეთერთმეტე, მეთორმეტე ადგილზე. შესაძლოა, სასამართლო მნიშვნელოვანი კომპონენტიც იყოს, თუმცა მზად ვარ, ვიკამათო — რა არის უფრო მნიშვნელოვანი. ფაქტია, მოქალაქეებსაც სულ სხვა საკითხები აწუხებთ. ჩემი აზრით, აბსოლუტური ტყუილია, როდესაც ამბობენ, დემოკრატია სასამართლოს დამოუკიდებლობით იწყებაო. დემოკრატია იწყება ძლიერი ჯგუფებისგან, რომელთაც საკუთარი ინტერესები აქვთ და ჰყავთ საკუთარი წარმომადგენლები. მათ შორის იწყება იმის "დალაგება", რა წესებით იურთიერთონ ერთმანეთთან და აქ შემოდის დამოუკიდებელი სასამართლო, როგორც ამ წესების მაკონტროლებელი არბიტრი. სანამ ეს ძლიერი ჯგუფები და მათი წარმომადგენლები არ გვეყოლება, მათ შორის, პარლამენტში, რა უნდა განსაჯოს დამოუკიდებელმა სასამარათლომ, ვისგან უნდა გახდეს დამოუკიდებელი?

ოპოზიციის ნაწილს ეჭვი შეაქვს მაუწყებლის მიუკერძოებლობაში. რას აკეთებთ, რომ ასე აღარ იფიქრონ?

ვაკეთებთ ყველაფერს, რაზეც ამ ინტერვიუსას საუბრობთ. რეალურად ვქმნით იმ ტიპის პლატფორმას, სადაც ნებისმიერს აქვს საშუალება, მოვიდეს და აბსოლუტურად თავისუფლად ისაუბროს პერსპექტივებზე, რომლისაც სჯერა. მათმა დიდმა ნაწილმა ვერ მოახერხა გათავისუფლება კლიშეებისგან, რომელიც პირველი არხის ირგვლივ დიდი ხანია არსებობს და რომელსაც, ცალკეული იდეოლოგიური ჯგუფები, დიდი ხანია, მიზანმიმართულად ქმნიან. ამბობენ, საზოგადოებრივი მაუწყებელი არ უნდა არსებობდესო. როდესაც ასეთი ნარატივებია და საუბრობენ მაუწყებლის ცუდ წარსულზეც, ამ შეხედულებებიდან ადამიანების გათავისუფლება ასევე რთული ამბავია.

არხის მიმართ არსებული წარმოდგენებიდან, რა არის სტერეოტიპები და რა — რეალობა?

რეალობაა უამრავი სირთულე და პროცესი, რომლის წინაშეც ვდგავართ. მათ შორის, ადმიანების ცნობიერების გარდაქმნა უკეთესისკენ, და აქ ვგულისხმობ კონკრეტულიად კონსტრუქციული ჟურნალისტიკისკენ გარდაქმნას, ამის დანერგვას. ახალი ტექნოლოგიების დანერგვაც უამრავ სირთულესთან იყო დაკავშირებული და ისიც, რაც ჩვენს გარშემო ხდება — ცხადია, მედია და პოლიტიკური გარემოც გვიქმნის დამატებით სირთულეებს და მზად ვართ, დავძლიოთ ეს სირთულეები. ისიც გვესმის, რომ ადამიანები ვართ და შესაძლოა, ბევრი რამ შეგვეშალოს.

შეგიძლიათ თქვათ, რომ დღეს საზოგადოებრივი მაუწყებლისთვის, პოლიტიკური ზეწოლა პრობლემა არ არის? "ახალი კვირიდან" წასული ჟურნალისტები საუბრობდნენ ცენზურის შემთხვევების შესახებ.

აქ თუ ვინმე რამეს დააცენზურებს, ნიშნავს, რომ პირველ რიგში, მე უნდა დავაცენზურო, ან მე უნდა დამაცენზუროს ვინემ. ასეთი ვარ, როგორიც ვარ; მწამს, რისიც მწამს და შესაძლოა, აქ ცოტა იზიარებდეს ამ ხედვებს, მაგრამ ვერავინ იტყვის, რომ მე გავლენას ვახდენ მათზე.

არ ვიცი, როგორ უნდა დავამტკიცო, რომ არ გვაქვს პოლიტიკური ზეწოლა. ჩვენ, თანამედროვე რეალობაში უკვე მივეჩვიეთ, რომ შენს წინააღმდეგ შეიძლება გაიჟღეროს ბრალდებამ, რომლის საწინააღმდეგოს მტკიცება უბრალოდ, შეუძლებელია. დაგაბრალებენ, რომ ხარ სპილო და უნდა ამტკიცო საპირისპირო. როცა საუბრობენ, რომ არსებობს ჩემ მიმართ ზეწოლა, როგორ დავამტკიცო საპირისპირო? შეგიძლიათ მითხრათ, რა შეიძლება იყოს თუნდაც ერთი ინსტრუმენტი, ჩემივე სიტყვის გარდა? ვინც ენდობა ჩემს სიტყვას, მას სჯერა კიდეც ამის.

რა არის დღეს არხისთვის ძლიერი და სუსტი მხარეები, ან რა რისკებისა და გამოწვევების წინაშეა?

სუსტი მხარეებია მაუწყებელთან დაკავშირებული ნარატივები, რომელიც მიზანმიმართულად ვრცელდება გარკვეული ჯგუფების მხრიდან, რომელთაც არც საზოგადოებრივ მაუწყებელზე მაღალი რეიტინგი აქვთ და არც — ნდობა. საუბარია არა მხოლოდ პოლიტიკურ ჯგუფებზე, არამედ პოლიტიკაში მყოფ სხვა აქტორებზეც, რომლებიც თითქოს არ არიან პოლიტიკაში, მაგრამ პოლიტიკური პროცესის გავლენის აგენტები არიან. მუდმივად აპელირებენ, თითქოს საზოგადოებრივი მაუწყებელი არ არის დამოუკიდიებელი, და ჩემი აზრით, სინამდვილეში, სწორედ ის აღიზიანებთ, რომ არხი დამოუკიდებელია და მათ შორის, მათგანაც.

არასამთავრობო ორგანიზაციებს (NGO) გულისხმობთ?

რა თქმა უნდა, და განსაკუთრებით, რამდენიმე, ე.წ. ძლიერ NGO-ჯგუფს. მათ მიმართ მაქვს პრეტენზიები და ვფიქრობ, იციან ჩემი პოზიციების შესახებ. ჩემთვის არასამთავრობო სექტორის ასეთი ფორმით არსებობა დემოკრატიისთვის სერიოზულ პრობლემას წარმოადგენს და სერიოზულად აზიანებს დემოკრატიას იმასთან ერთად, რაც მედიაში ხდება და რაზეც უკვე ვისაუბრეთ.

საზოგადოებრივი მაუწყებელი მათგანაც დამოუკიდებელია და ესაა მათთვის პრობლემა. მოცემულობა ასეთია: ერთი მხრივ, სახეზეა ჯგუფები, რომლებიც ამბობენ, მაუწყებელი მართულიაო, მეორე მხრივ კი არიან ჯგუფები, რომლებიც ამ არგუმენტის გაზიარებით, მაუწყებლის გაუქმებას მოითხოვენ. მათი ინტერესები, რაც არ უნდა საკვირველი იყოს, ერთმანეთისას კვებავს. მაგრამ თუ ჩვენ ვიქნებით ისეთი, როგორიც სურთ, მაშინ აღარ იარსებებს მათთვის ტელევიზიის გაუქმების არგუმენტი.

ხომ არ გააძლიერა ეს წარმოდგენები საკადრო პოლიტიკამ? იმ პროდიუსერებისა თუ ჟურნალისტების დასაქმებამ, ვინც მანამდე მთავრობის მიმართ ლოიალურად განწყობილ მედიებში მუშაობდნენ, ან თუნდაც, წინა დირექტორის — ვასილ მაღლაფერიძის ფაქტორმა, რომელსაც მმართველ პარტიაში ოფიციალური პოზიცია ეკავა, ახლა კი მაუწყებლის სამეთვალყურეო საბჭოს დირექტორია?

არხის ხასიათსა და ხარისხსაც განსაზღვრავს ის, თუ რა ჩანს ეკრანზე. ეს ადამიანები, და მათ შორის, მაღლაფერიძე, ამ ორგანიზაციის დამოუკიდებლობის ერთ-ერთი მთავარი გარანტია. იმ თანამდებობითაც, რაც მანამდე ეკავა (*არხის გენერალური დირექტორის პოზიცია) და იმითაც, რაც ახლა უკავია, და ვფიქრობ, ეს აისახება კიდეც ჩვენს კონტენტზე. მათ, ვინც სკეპტიკურია, ვეტყვი: უყურონ კონტენტს. თუ რამე შეგვეშალა, მზად ვართ პასუხი ვაგოთ.

მათ კი, ვისაც პრეტენზია აქვს, რომ ვიღაც საიდანღაც გადმოვიდა, ვეტყვი: ეს არ არის ცალმხრივი პრეტენზია, რადგან არხზე მუშაობენ ისინიც, ვისაც სხვების პოლიტიკური პრეფერენცეიების მიმართ გააჩნიათ პრეტენზია, მაგრამ ეს არის მედია სივრცე, სადაც ადამიანები მოდიან, მკვიდრდებიან, ან აქედანაც მიდიან. საბოლოო ჯამში, აბსოლუტურად არასწორი კამათია, ვინ საიდან მოვიდა. ეს ყველაფერი უპატივისცემლო დამოკიდებულებაა ამ ადამიანების მიმართ და რეალურად, ამ ადამიანების შეფასების ერთადერთი კრიტერიუმია ის, თუ რა გადის ეთერში. თუ ვინმეს ეს აინტერესებს, შეაფასოს ეთერი. რა გავაკეთოთ, 2012 წლის შემდეგაც ყველა გაგვეშვა, ვინც მანამდე მუშაობდა არხზე და იმაზე მსჯელობით მიგვეღო გადაწყვეტილება, ვინ ვისთან მუშაობდა?

რა ადგილი უკავია საზოგადოებრივ მაუწყებელს პოლარიზებულ მედიასივრცეში და რა განგასხვავებთ სხვა მაუწყებლებისგან?

ვცდილობთ, მაყურებელს ამა თუ იმ ამბის უფრო ფართო სურათი ვაჩვენოთ. არ ვეცდებით, კრიტიკა ვაქციოთ მთავარ მიზნად, რადგან მჯერა, რომ კრიტიკა არის ინსტრუმენტი აზროვნებისა და არა — მთავარი მიზანი. და ეს ინსტრუმენტი უნდა გამოვიყენოთ აქტიურად. პოლიტიკური პროცესის ანალიზს მივყოთ ხელი და პოლიტიკის წარმოების ფორმები გავიაზროთ, ვიპოვოთ, რა არის მასში პრობლემური თავისი აქტორებიანად და ვეძიოთ გამოსავალი.

რა უნდა მაყურებელს "მოამბისგან"? სწავლობთ აუდიტორიის მოთხოვნებს?

რა თქმა უნდა, შესწავლილი გვაქვს და უამრავი კვლევა ტარდება. "მოამბის" მაყურებელი ის არის, ვისაც არ სურს მიიღოს ინფორმაცია ანგაჟირებული პერსპექტივიდან. თუმცა, მეორე მხრივ უნდა გვესმოდეს, რომ პოლარიზებული მედიების მაღალ რეიტინგებს განსაზღვრავს ისიც, რომ ადამიანებს იმ აზრის მოსმენა უნდათ, რომლისაც სწამთ.

თუმცა, საზოგადოებირივი აზრის ახალი კვლევის შედეგებში ჩანს, რომ პროცენტული უპირატესობა იმ ადამიანებზე მოდის, რომლებიც ვეღარ ხედავენ მათი ინტერესების წარმდგენ აქტორებს ქართულ პოლიტიკაში. არის ეს მოცემულობა თქვენთვის შესაძლებლობა?

მე არ ვარ სოციოლოგი და საკმაოდ რთულია კვლევებზე დაყრდნობაც. თუმცა გარკვეული თვალსაზრისით, გეთანხმებით: როდესაც მაყურებელი ხედავს, რომ მის პირველად პრობლემებს არავინ აქცევს ყურადღებას, შესაძლოა, მათთვის პირველი არხის სახით გამოჩნდეს სივრცე, სადაც ამ პრობლემების გაშუქებას დიდი დრო დაეთმობა. ამან შესაძლოა, მაყურებელს გაუჩინოს განცდა, რომ მე პირველი არხისკენ უნდა წავიდე, ამას ვუყურო.

საქართველოში არ უნდათ იმის დაჯერება, რომ ჟურნალისტების მიმართ ნდობა საკმაოდ დაბალია და არა მხოლოდ ჩვენთან, და ჟურალისტები არ სვამენ კითხვას — რატომ არ ენდობიან მათ ისევე, როგორც პოლიტიკოსებს. პირველ რიგში, ალბათ იმიტომ, რომ მათ დაკარგეს კონტაქტი საზოგადოებასთან. ისინი არ ელაპარაკებიან, არ სთავაზობენ მათი პრობლემების შესახებ მსჯელობასა და გადაწყვეტის გზებს.

"მოამბეში" როგორ ითვალისწინებთ ამ ფაქტორს? ცდილობთ, შექმნათ მოდელი, რომელიც იქნება ცალკეული სოციალური ჯგუფების, და მათ შორის — ეთნიკური, რელიგიური, თუ სექსუალური უმცირესობების პრობლემების რეპერეზენტატორი პლატფორმა?

ჩვენთვის პრობლემაა, რომ ერთ კონკრეტულ გამოშვებაში უნდა გაშუქდეს მიმდინარე აქტუალური პოლიტიკური საკითხები და ამასთან, არ უნდა გამოგვრჩეს და სათანადო დრო უნდა დავუთმოთ მოქალაქეების პრობლემების გაშუქებასაც. სირთულე იმაშია, რომ ეს უნდა მოხდეს იგივე ქრონომეტრაჟში, რაც სხვა არხების საინფორმაციო გამოშვებებს აქვთ. რთულია, იმის პარალელურად მოახერხო ეს, რასაც აკეთებენ სხვები. ჩვენი საქმის სირთულე მეტია, ვიდრე — მათი, რადგან ესეც უნდა გააშუქო და ისიც.

უმცირესობებზე კი, ჩემი ხედვები მაქვს, რომელიც წინააღმდეგობაში მოდის მეინსტრიმულ (*დამკვიდრებული თვალსაზრისი) გაგებასთან. ჩემთვის, ის წესრიგი, რომლითაც ვუყურებთ მრავალფეროვნებას, ადამიანების ჯგუფებად დაყოფით ორიენტირებულია უფრო მეტად საზოგადოების დანაწევრებაზე, ვიდრე გაერთიანებაზე.

თუმცა, კანონიც გავალდებულებთ, არხზე წარმოდგენილი იყოს ყველა ჯგუფის პრობლემები და ინტერესები.

მე იმას არ ვამბობ, რომ არ უნდა წარმოვადგენდეთ მათ ინტერესებს. ჩემთვის პრობლემურია დამოკიდებულება, რომ აუცილებლად ჯგუფებად უნდა დავყოთ ადამიანები, რომლებიც საბოლო ჯამში, ერთმანეთთან აუცილებლად მოვლენ კონფლიქტში, რადგანაც განსხვავებული ხედვები აქვთ. საზოგადოებრივი მაუწყებელი ბოლოს იმას გააკეთებს, რასაც კანონი დაუდგენს, მაგრამ საზოგადოება რისკენ უნდა იყოს მიდრეკილი — დანაწევრებისკენ, თუ გაერთიანებისკენ?

მაგ ნაწილში, პრობლემას ხედავთ კანონში არსებულ ჩანაწერში, რომელშიც გაწერილია მაუწყებელის მიმართ ნაკისრი ვალდებულებები?

მე ვხედავ არა საზოგადოებრივი მაუწყებლის, არამედ საზოგადოების პრობლემას. ჩემთვის დემოკრატია დგას ორ რამეზე: უფლებასა და პასუხისმგებლობაზე, რაც ნიშნავს რომ უფლებებიც გვაქვს და გვაქვს ამ უფლებების თანაზოგადი პასუხისმგელობებიც. ჩვენ, 30 წელია, მხოლოდ უფლებებზე ვსაუბრობთ, რომ ყველას რაღაცის უფლება გვაქვს, მაგრამ თითქოს არავის გვაკისრია პასუხისმგებლობა.

თუმცა, ამ ჯგუფებს შორის არიან ისინიც, ვინც კონსტიტუციური უფლებებითაც ვერ სარგებლობენ, მაგალითად, სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების რეალიზების პრობლემა ლგბტქი თემისთვის.

მე მგონია, რომ ამ უფლებრივ საკითხებზე ლაპარაკით ვატყუებთ იმ ადამიანებს, ვის უფლებებზეც ვსაუბრობთ და რეალურად, მათ არ ველაპარაკებით იმ პრობლემებზე, რაც თავადვე აქვთ და რისი გადაჭრაც რეალურად სურთ. ვცდილობთ, ვასწავლოთ თავის დაცვა სხვებისგან, ანუ ვუბიძგებთ, მუდმივად იყვნენ გეტოში (*სპეციფიური ნიშნით გაერთიანებული კომუნა).

ხომ აუცილებელია ინდივიდუალური მიდგომები ცალკეული ჯგუფების პრობლემების გაშუქებისას? შეიძლება, ერთი კონკრეტული ჯგუფის წინაშე არსებული გამოწვევები განვიხილოთ საერთო პრობლემად და არა — ინდივიდუალურად?

რომ ავიღოთ გენერალიზებული პრობლემები, მეტყვით, რომ თუნდაც, ეთნიკური უმცირესობების პრობლემები განსხვავებულია სხვებისგან? მათაც აქვთ უმუშევრობის, არასაკმარისი ხელფასისა და შემოსავლის პრობლემები. განათლების ხარისხიც არც მათ აკმაყოფილებს და არც — სხვებს.

წარმატების მისაღწევად მათი ბარიერები ხომ განსხვავებულია, რასაც შესაძლოა, ქმნიდეს სახელმწიფო ენაზე საუბრის, განათლებაზე ხელმისაწვდომობის პრობლემა?

არსებობს შესაბამისი ენის პროგრამებიც, რომელიც შესაძლოა, არ იყოს იდეალური. ვაღიარებ, რომ მათთვის ენობრივი ბარიერი პრობლემაა და მეტი ინტეგრაციაც ესაჭიროებათ. მაგრამ ვფიქრობ, რომ მაგალითად, აზერბაიჯანულენოვანი მოსახლეობისთვის განათლება შესაძლოა, მეტად იყოს ხელმისაწვდომი, ვიდრე — სხვებისთვის. მათი საკმაოდ დიდი ნაწილი თურქეთში მიდის და იქ იღებს განათლებას და შესაძლოა, იქ უფრო მაღალი იყოს განათლების ხარისხი, ვიდრე ჩვენთან. მთავარი ხომ შედეგია, საბოლოოდ, ვინ უფრო უკეთესი განათლება მიიღო.

მაგრამ სახელმწიფოს იდეა ხომ ის არის, რომ თანაბარად უზრუნველყოს პირობები ნებისმიერი მოქალაქისთვის, მათი სპეციფიური საჭიროებების გათვალისწინებით?

ეგეც უნდა გავითვალისწინოთ, მაგრამ არავითარ შემთხვევაში არ უნდა გამოვყოთ ცალკე ჯგუფად, ვუწოდოთ "მოწყვლადი ჯგუფი" და ვთქვათ, რომ მას რაიმე განსაკუთრებული საჭიროებები აქვს. ანუ ის, რომ ის სხვა ენაზე მეტყველებს, დანაშაულია? რაიმე ნაკლია? ამის გამო, განსხვავებულად უნდა მოვექცეთ, ვიდრე დანარჩენებს, თუ ერთნაირად? და თუ ერთნაირად უნდა მოვექცეთ, იმაზე უნდა ვიფიქროთ: სად ერთიანდებიან ეს ადამიანები, რა აერთიანებთ, რა არის ინტეგრატორი.

თქვენი ეს ხედვები, როგორ აისახება მაუწყებლის გაშუქების სტანდარტზე?

მაუწყებელმა რაც გააკეთა, არის ის, რომ მაუწყებლობს მათ ენაზე და ამის მთელი იდეაა ის, რომ რაც შუქდება აზერბაიჯანულ და სომხურ ენებზე, შუქდება გენერალიზებულად. იმასვე ვყვებით მათთვის გასაგებ ენაზე, რასაც მათთვის, ვისაც ესმის სახელმწიფო ენა. აქ მიდგომაა, რომ მათზე "მორგებულ ინფორმაციას" კი არ ვაწარმოებდეთ, არამედ ისინი გავხადოთ ამ სოციუმის წევრი, სადაც ხდება და "იხარშება" ეს მოვლენები. ხომ უნდა იცოდნენ ამ მოვლენების შესახებ, რომელსაც მათზეც აქვთ გავლენა?

ჩვენ ხშირად ვსაუბრობთ, რომ ეთნიკური დასახლებული რეგიონები სხვადასხვა ხელისულებისთვის არაერთხელ იქცნენ მეტი ხმის მისაღებად საშუალებად. გვინდა, ამ ადამიანებსაც იმ ტიპის სამოქალაქო პასუხისმგებლობა ჰქონდეთ ამ ქვეყნის მიმართ, რა პასუხისმგებლობაც ე.წ. უმრავლესობას ვთხოვთ. არ მიყვარს ადმიანების უმრავლესობებად და უმცირესობებად დაყოფა. რა გავაკეთეთ ადამიანების ასეთი დაყოფით? — იმის რაღაც განსხვავებულობა ვაქციეთ მათ ღირსებად. განსხვავებულობა კი არ არის ღირსება, ღირსებაა ის, რომ ადამიანია. იმათი პრობლემები ისეთივეა, როგორიც ჩვენი.

რეიტინგების მთვლელი კომპანია "TRI მედიას" მონაცემებით, 2018-დან დღემდე, არხს რეიგინგის პოზიტიური დინამიკა აქვს, რაც კარგია. ამავე მონაცემებით, ეს მეტწილად, სპორტული თამაშების ტრანსლირებისა და "მასტერშეფის", "ვოისისა" და სხვა გასართობი შოუების ტელეყურებამ განაპირობა. რას ამბობს ეს შედეგები არხის პროგრამულ პრიორიტეტებზე?

სპორტი, "მასტერშეფი", "ვოისი", ეს მეგაპროექტები, რომლებიც იზიდავს მაყურებელს და ამას ყველა მედია ცდილობს. უპირველეს ყოვლისა, ჩვენი გადაწყევეტილებაა, გვქონდეს ასეთი კონტენტი, რომლითაც მოვიზიდავთ მაყურებელს და გვყავდეს ჩვენს მიმართ ლოაიალობით (*ერთგული) განწყობილი ტელემაყურებელი. გვინდა, გაიზარდოს არხის ცნობადობა, რომ მეტად გაიგონ — რას აკეთებ და სად ხარ. ამ ცნობადობის გაზრდას ემსახურება არხზე ამ მიმართულებების გაძლიერება.

მიფიქრია, ეს სამი მდგენელი: ინფორმირება, შემეცნება და გართობა, რამდენად ეხმარება დემოკრატიას. ხომ გააჩნია შემეცნებით კონტენტსაც. მაგალითად, შემეცნება, რომელიც გიფართოვებს თვალთახედვას და მათ შორის, შეიძლება გიზრდიდეს წარმოდგენებს პოლიტიკური სისტემების შესახებ და ზოგად პოლიტიკური ცოდნის ამაღლებას ემსახურებოდეს.

გართობას კი ისე განიხილავენ-ხოლმე, თითქოს, არ იყოს კავშირში დემოკრატიულ პროცესებთან. აქაც ხომ დიდი განსხვავებაა: არსებობს მდარე გასართობი შოუები, რომელებიც სიბრაზისგან დაცლას, "ბოლის გამოშვებას" შეიძლება ემსახურებოდეს, რაც კონტრპროდუქტიული შეიძლება იყოს დემოკრატიისთვის, მაგრამ სხვაა გასართობი გადაცემები, რომლებიც განტვირთვის საშუალებას იძლევა.

განტვირთვა, ძალიან მნიშვნელვოანი კომპონენტია, რომ ადამიანებმა, ბევრ საკითხთან დაკავშირებით არა ემოციური, არამედ რაციონალური გადაწყვეტილებები მიიღონ. რაციონალურად მოახერხონ იმ შემეცნებისა და ინფორმაციის გადააზრება, რომელიც მათ მიეწოდებათ. გართობაც, შემეცნებაც და ინფორმაციაც ერთმანეთის შემავსებელია და რეიტინგებზეც აისახება. ასე რომ ტელევიზიის ამ მიმართულებებთან დაკავშირებით, ჩვენი მიდგომა მიზანმიმართულია. ეს ხომ არ არის, რომ აი, ჩვენ გართობაც გამოგვივიდა. ჩვენ ამ პროდუქტებს ვქმნით მიდგომებით — რას ვაკეთებთ და როგორს ვაკეთებთ. არა "ბოლის გამოსაშვებად", არამედ დამშვიდების, დაწყნარების, განტვირთვისთვის, რომ შემდეგ მაყურებელი რაციონალური იყოს სხვა ინფორმაციის მიღების თვალსაზრისითაც.

მედიასაშუალებები, რეიტინგის ასაწევად ხშირად მიმართავენ გასართობ, არაინფორმაციულ გაშუქებას. რეიტინგი რეკლამის დამკვეთებისთვის ერთ-ერთი მთავარი მსაზღვრელია, ამიტომაც, ხშირად, საინფორმაციო ღირებულებას "მოყვითალო" მასალები წონის.

თუმცა, რამდენად არის დილემა - "რეიტინგი ან ინფორმაცია" რეალური?

მედია მკვლევარი, ამსტერდამის თავისუფალი უნივერსიტეტის პროფესორი აირინ კოსტერა მეიერი 20 წელზე მეტია ჟურნალისტიკასა და მასთან დაკავშირებულ გამოწვევებს იკვლევს, გვესაუბრება, როგორი შეიძლება, შეინარჩუნოს მედიამ ხარისხიანი ჟურნალისტიკა ისე, რომ შემოსავალიც არ დაკარგოს.

Მოკლედ, ინტერვიუს მთავარი გზავნილები

• “არ არსებობს ერთ მხარეს ხარისხიანი ჟურალისტიკასა და მეორე მხარეს, ყვითელი პრესა, ნებისმიერი ტიპის გაშუქება, რომელიც ადამიანებს ერთმანეთთან აახლოებს ღირებულია”.
• Სოციალური მედია ჟურნალისტებს აიძულებს შეცვალონ აუდიტორიასთან კომუნიკაციის გზები.
• თუ გვსურს, ისეთივე რეიტინგი, როგორიც რეალითი შოუებს აქვს, ადამიანებს უნდა ვესაუბროთ იმ თემებზე, რომლებიც მათთვის ნაცნობია და ყოველდღიურ ცხოვრებაში აწუხებთ.

Რჩევები ჟურნალისტებს:

• მუდმივად გააკრიტიკეთ კოლეგები, თუ მათი სტატია ან სიუჟეტი არ არის საზოგადოებისთვის ღირებული, თუმცა ასევე მნიშვნელოვანია, რომ ხარისხიანი მედიაპროდუქტის შემქმნელი კოლეგები დავაფასოთ.
• მედიაწიგნიერების პრობლემის მოგვარება ჟურნალისტებს იმის ახსნით შეუძლიათ, თუ რა არის ზოგადად მედიაწიგნიერება, აუხსენით თქვენს აუდიტორიას, რას აკეთებთ.
• ქართულ მაუწყებლებს ვურჩევდი, რომ იყვნენ უფრო კონკურენტუნარიანები, ესაუბროთ აუდიტორიას და კითხოთ რა აწუხებთ და აინტერესებთ?”

ზოგადად, რითი განისაზღვრება ღირებული, ხარისხიანი ჟურნალისტიკა?

ჩემს ერთ-ერთ ბოლო კვლევაში, ნიდერლანდების მაგალითზე განვიხილავ, იმას, თუ რა რთულია ჟურნალისტისებისთვის, რომ საზოგადოების საჭიროებებიდან ამოვიდნენ. Მათ ხშირად ჰგონიათ, რომ ადამიანებს მხოლოდ გასართობი გადაცემები სჭირდებათ.

კვლევის შედეგებმა აჩვენა, საზოგადოების სურვილი, რომ გასართობ გადაცემებს უყურონ, ერთი მხრივ მართლაც ემთხვევა ჟურნალისტების ზოგად წარმოდგენას, თუმცა მხოლოდ კონკრეტულ პირობებში:

1. თუ გასართობი გადაცემა ან ამბავი სიახლეა.
2. თუ ეს ეხმარება ადამიანებს, რომ უკეთ გაიაზრონ სხვების პრობლემები.

Ჩემთვის ფასეულია მედიაპროდუქტი,რომელიც ეხმარება ადამიანებს ერთმანეთის უკეთ გაგებაში.

ყვითელი პრესა სენსაციურია, აქ, ძირითადად ცნობილი ადამიანების ცხოვრების ამბები ქვეყნდება, რაც მარტივად გასაგებია. ადამიანები, ხვდებიან, რომ მსგავსი სიახლეები არ არის მნიშვნელოვანი, მაგრამ ეს მათთვის ნაცნობია, ამიტომაც ყვითელი პრესა მათ სხვებთან სასაუბრო თემებს აძლევს.

შეიძლება, ითქვას, რომ ზოგჯერ სენსაციაზე ორიენტირებული ყვითელი პრესაც კი ღირებულია, თუმცა აუცილებელია, გაშუქებამდე ჟურნალისტმა გაიაზროს პასუხი კითხვაზე, აწვდის თუ არა ეს მედიაპროდუქტი საზოგადოებას ახალ იდეას, შესაბამისად აფართოვებს თუ არა მათს ზოგად ცნობიერებას?

რა შეცვალა სოციალურმა მედიამ ჟურნალისტიკაში?

ახლა ვიკვლევთ სოციალური მედიის გავლენას ახალ ამბებში, ამ ეტაპზე ვიცით ის, რომ ნიდერლანდელი ახალგაზრდების დაახლოებით 47% იყენებს TikTok-სა და Instagram-ს სიახლეების გასაცნობად. ეს ფაქტი კი აიძულებს მედიას შეცვალონ აუდიტორიასთან კომუნიკაციის გზები, რადგან თანამედროვე მკითხველს მოსწონს ვლოგის ტიპის სიახლეები, გამოცდილებები, რომლებიც უფრო პერსონალურია.

მედიას ვურჩევ ხოლმე, რომ გამოიყენონ განმარტებითი ჟურნალისტიკა (Explanatory Journalism), რადგან ნიდერლანდელი ახალგაზრდების 20% ვერ იგებს ტრადიციულ სიახლეებს. ამ ტიპის ჟურნალისტიკის მთავარი იდეა მნიშვნელოვანი მაგრამ რთული, გაუგებარი საკითხების მარტივად, ფოტოებითა თუ სხვადასხვა მოკლე ვიდეოებით ახსნაა.

ახალგაზრდებისთვის კიდევ ერთი, განსაკუთრებით მიმზიდველი ხერხია მხოლოდ მნიშვნელოვანი მომენტების ჩვენება. ფეხბურთის მატჩის მაგალითზე რომ განივიხილოთ - ვაჩვენებთ, მხოლოდ იმას, თუ რამდენი გოლი ან პენალტი იყო და არა მთლიან მატჩს.

მედია ხშირად ორიენტირებულია რეიტინგზე, ძირითადი მიზეზი კი რეკლამისგან მიღებული შემოსავლებია. Როგორ ფიქრობთ, რა გავლენა აქვს რეკლამას ჟურნალისტიკაზე?

ჟურნალისტიკის ის ტიპი რომელიც განვიხილეთ (მხოლოდ მნიშვნელოვანი მომენტების ჩვენება), დაკავშირებულია სენსაციასთან. ამ ჟანრს აქვს ყვითელი პრესის მახასიათებლები, რადგან მარტივად იზიდავს მკითხველს, რაც, თავის მხრივ, ზრდის ვებ გვერდზე გადასვლის, ე.წ ქლიქბეითების (Clickbaits), შესაბამისად რეკლამის რაოდენობას.

თუმცა, თუ გვერდზე გადმოსულ მკითხველს რამე ახალი და საინტერესო არ დახვდება, აუცილებლად მიხვდება, რომ ეს უბრალოდ რეკლამაა.

შეიძლება ითქვას, რომ ქლიქბეითები ერთგვარი სტრატეგიაა ზოგიერთი მედიისთვის, ეს მათი არჩევანია, თუმცა მკითხველისთვის ღირებული ინფორმაციის მიწოდება მაინც მათი მთავარი ვალდებულებაა.

რეალითი შოუებს აქვს დიდი რეიტინგი, მხოლოდ იმიტომ, რომ საზოგადოებას ერთგვარ “საკვებს” აძლევენ სასაუბროდ. თუ გვსურს, რომ ტრადიციულ მედიასაც ჰქონდეს ასეთივე რეიტინგი, ადამიანებს უნდა ვესაუბროთ ისეთ თემებზე, რაც მათთვის ნაცნობია და ყოველდღიურ ცხოვრებაში აწუხებთ.

განვიხილოთ მედია, რომელიც არ არის დამოკიდებული რეკლამაზე. შემოსავლის რა ალტერნატივები არსებობს რეკლამის გარდა?

ვფიქრობ, არ არის საჭირო რომ ბოლომდე გათავისუფლდე რეკლამისგან, რადგან თუ მედია ქმნის ხარისხიან მედიაპროდუქტს, აუცილებლად ეყოლება მაყურებელი, შესაბამისად გამოჩნდება რეკლამის განთავსების მსურველიც.

სხვა შემთხვევაში, Crowdfunding-ის თუ სხვა შემწეობების მოდელი მუშაობს ისეთ ქვეყნებში, სადაც მედიაწიგნიერებისა და ცხოვრების დონე მაღალია, რადგან ადამიანებს აქვთ გაცნობიერებული დამოუკიდებელი ფინანსების მქონე მედიის მნიშვნელობა.

პოლარიზებულ მედიაგარემოში ხშირად კარგად მუშაობს ე.წ “სამკუთხედის მეთოდი” (Triangulation method) - ეს ნიშნავს, რომ ზუსტი ინფორმაციის მისაღებად ადამიანები ფაქტებს რამდენიმე მედიასაშუალებაში ამოწმებენ, ამასთანავე აქტიურად იყენებენ სოციალური ქსელებს. ამ შემთხვევაშიც, მედიაწიგნიერების დონეს გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს;

თუმცა, ადამიანებს არ აქვთ იმდენი დრო, რომ ყველა მოვლენა სათითაოდ გადაამოწმონ, ამიტომ სამწუხაროდ, საბოლოოდ ვიღებთ იმას,რომ, ისინი უბრალოდ აღარ ადევნებენ თვალს სიახლეებს.

რატომ აბრალებენ ჟურნალისტები უხარისხო მედია პროდუქტს, აუდიტორიას?

მედიამენეჯერები ან ჟურნალისტები ხშირად უხარისხო გაშუქებას "საზოგადოების დაკვეთით" ხსნიან. ვფიქრობ, მედია არ ითვალისწინებს იმას, რომ შეიძლება ადამიანები მართლაც უყურებენ უხარისხო გადაცემას, მაგრამ ისინი იაზრებენ იმასაც, რომ ეს გადაცემა მათ ღირებულს არაფერს აძლევს. სწორედ მსგავი დამოკიდებულება ულახავს მედიას რეპუტაციას.

ადამიანები ხდებიან იმის ერთგული, რასაც მართლა აფასებენ, შესაბამისად, მედიას უნდა ჰქონდეს ახლო ურთიერთობა აუდიტორიასთან, ჰკითხოს რა არის ის, რაც მათ მართლა აწუხებთ და აინტერესებთ.

დამატებით, ერთია მაღალი რეიტინგი, თუმცა მეორე მხრივ, თუ ყველა მედიასაშუალება მხოლოდ გასართობ ან უხარისხო კონტენზე იქნება ორიენტირებული და არ იარსებებს განსხვავებული იდეა, რომელიც რაღაც ახალს მიაწვდის აუდიტორიას, ცხადია, რეიტინგი ექნება იმას, რასაც აჩვენებენ - რადგან ალტერნატივა არც იარსებებს.

სად არის საზღვარი მაღალ რეიტინგსა და ხარისხიან მედია პროდუქტს შორის?

ილუზიაა, არ არსებობს, ერთ მხარეს “ხარისხიანი” ჟურნალისტიკა და მეორე მხარეს ყვითელი პრესა (ტაბლოიდები), ეს დამოკიდებულია, იმაზე, თუ როგორ წარმოუდგენ პრობლემას აუდიტორიას. შეიძლება, გამოიყენო ტაბლოიდებისთვის დამახასიათებელი ვიზუალი (დიდი ფონტი, ფერადი სათაური) თუმცა როდესაც მკითხველს მსგავსი სათაურით დააინტერესებ, ვალდებული ხარ, რომ რაღაც ღირებული და მნიშვნელოვანი მიაწოდო.

Time’s most influential innovator shares how her team is getting ready for the tough winter in Ukraine.

Early in the morning, when it was about to start Russia’s full-scale invasion of Ukraine Sevgil Musaieva woke up, just 20 minutes prior to Putin’s announcement of the infamous ‘special military operation’ and 40 minutes before the start of the full-scale invasion. Seven months later she would already be named one of the world’s 100 most influential People of 2022 by Time magazine, and she would already experience grief and everyday struggle for survival as a journalist covering the war in her homeland.

“I was asking myself, what can I do? because it was understandable that it would be an existential war, it would be a war for the right of our country to exist and I understood the right answer to this question is my profession. Because Journalism plays such an important role during the war and during the crisis”- she tells me.

I met Sevgil at an international media conference in Tbilisi, Georgia. A country where 20% of its territory is occupied by Russia and has been invaded by Russian forces several times. We both know what it’s like to be a journalist in a country facing threats from the Kremlin every single day.

Sevgil is editor-in-chief of Ukraine’s one of the biggest independent online media outlets “Ukrainska Pravda”. It was co-founded by Georgian-Ukrainian Journalist Georgy Gongadze in 2000. 6 months later he was killed.

Sevgil has been attending media conferences and explaining the real situation of the war since the 24th of February while leading a team of journalists and working nonstop on the coverage of the full-scale invasion. I managed to find a silent room at the crowded conference venue to have a conversation with her. Sevgil recalls the first days of the invasion, shares her point of view on international coverage of the war, and tells us the stories of how journalism helped save lives.

You are probably the best person to ask this question right now. What is the role of journalism in war?

I remember how in the first days of the war with panic, with everything, people were afraid to go to the bed without news, they were afraid to go to sleep without understanding “what will be tomorrow morning”, it was fear and panic.

And I know how easily people can be manipulated because I remember it was the 28th of February, unfortunately, the southern part of our country was already captured by Russians and I received a call from a friend of mine from Mariupol and he asked only one question, “Is Kyiv surrendered already?” and I was trying to explain that “No” but unfortunately people in Mariupol knew from occupiers that Kyiv was already surrendered, everyone surrendered and Russians also captured other regions.

You as a journalist can just provide information and information means a lot. I know thousands of stories of people, who were without news, without connection and then they suddenly had this connection and they texted their relatives, their mothers, and fathers, with only one simple message. They didn’t ask about the political situation, they only texted: “I’m alive, Everything is okay, we escaped occupation” - the simplest words in the world.

But journalists can also help people and it was with me during this war, it was not only about providing information, it was about the evacuation of people from occupied territories, and it was also about even providing food.

For example, I remember the first days of the war when one prenatal center in Kyiv asked me “could you please ask our mayor, we can’t reach him, our women don’t have food” and you have this short connection, it was only one hour and the situation was okay, so we provided food.

It literally helped save lives. Sometimes, unfortunately, it does not. Sometimes you can’t help, you can do nothing and you also feel guilty about such situations but in situations when you can help, you help.

You just recalled the moment when the full-scale invasion started. What was the first decision as editor-in-chief of “Ukrainska Pravda”?

No panic. I asked my team not to panic, of course, it was difficult and very challenging because people were thinking about their relatives, their kids, and their own safety.

I remember the first editorial meeting I organized that morning at 11 AM and I said just one simple sentence: “We need to do our best because if Ukraine will be defeated, there will be no “Ukrainska Pravda”, no state, just nothing, we’ll lose our country” — that’s why we did our best, we are working 24/7, providing information, providing help with humanitarian aid because in the first days of the war in Kyiv it also was a big problem and I remember how one of the authorities told me that hunger could help occupiers and I remember how I wrote thousands of businessmen in Kyiv and other regions, they provided food, tons of bread and other products.

In the beginning, many people thought that Kyiv would be captured, you probably had the chance to leave, what made you stay?

You know, after seven months of the war, only two members of our team left Ukraine. One went to university, he became a student, and our editor left because she has young kids, and has to take care of them. It was her decision as a mother because you have to decide what’s your role in this. Are you a soldier, are you a journalist, are you a citizen, are you a mother? and it’s an extremely complicated and very difficult choice for each Ukrainian.

Part of our team stayed in the western part of Ukraine and when it became safer in Kyiv all of our team decided to come back. It was actually my decision to relocate the team because I was thinking ‘in case of a blackout, we will not have access to the internet, without electricity we will not be able to do our job’ and that’s why I decided to relocate our team and it helped us but as soon as there was a chance to come back the whole team returned to Kyiv.

Of course, we think about a security plan for this winter because winter will be very difficult for Ukraine. Russia will attack our electricity plants, our energy sector, and critical infrastructure so we have a security plan, I don’t want to mention a lot of details but we should be ready that we will provide news no matter how difficult it will be.

What is something you learned about your profession during these difficult times?

I have three important takeaways from this war. The first one: be with people, the second one: do not harm, and the third one is: truth helps you win. I can explain each one.

Be with your people — at the beginning of the war I started every single day with one short message for the audience and my readers “how are you?” people wrote thousands of responses and it helped not only them but also gave us information about critical points in different regions because you can imagine, it’s a frontline of two thousand kilometers, you can’t explore and cover everything.

For example, I learned that Kherson was already seized by the Russian army from our readers because they sent me a video of Russian tanks that already occupied important buildings in the city. The main point is that we are still in connection with these people and they text me every single day from occupied territories. They are the only source of information, they share stories with us about repressions, referendums, and jails that Russians opened in occupied territories.

The second one is don’t harm — during the war mistake measures human life, and you need to think about it. I don’t even want to describe all the difficult decisions we have made during this war because sometimes it literally measures human life.

The third one, truth helps you win — this war is not only about the right of our country to exist, it’s not only the war between future and past, it’s not only the war for the future of democracy but it’s also a war between truth and lies.

We see how Russia uses propaganda tools every single day, and at the same time, as an independent journalist, you have your principles, you have your rules, and you follow them. Meanwhile, Russia does absolutely terrible things. They lie every single day. They lie even about the victims of their attacks. For example, they killed more than 1000 civilians in Bucha, Borodyanka, and other places. And they lied that Bucha was staged. They lied that it was Western propaganda.

And it is painful, you know the truth because in Bucha they killed a 70 years old unarmed man, the father of your colleague. And in Irpin you lost your classmate. My friend, documentary filmmaker Brent Renaud was killed by Russians in Irpin at the beginning of March and he was the first American citizen who died during this war. This is really sad, but only truth helps you and only truth gives us this important support from the Western audiences, from Western partners, because they see that we don’t use this practice. We follow rules, we follow principles. We fight for freedom of speech and for democracy and it makes the difference between us and between Russians and they understand it.

Covering the war in your own country and facing grief on a daily basis can be tough, how do you deal with these emotions as a journalist?

I think that you can’t hide your emotions. Of course, I have a kind of an agreement with myself that, I will think about every single trauma I received during this war after it finishes, but it is hard because I already lost four of my friends during this war, among them colleagues.

And that’s something you cannot accept. It’s not statistics. Every single story, every single destiny is important. I think that what helped me go through this is also empathy. Without empathy, I think it will be difficult, because, you have to feel this pain, you have to be with people.

I understand that if I tell the story of every single victim of this war, it’ll never be just the statistics.

what is the main challenge for Ukrainian media right now?

Just to survive. It’s the main challenge for our country and for us too, of course, we struggle with our financial models, it’s difficult times for us, and thanks to our readers, thanks to our donors, we are able to continue our work.

The second one, of course, you have a difficult decision every single day about whether you are a citizen or are you a journalist, and I understand a lot of my colleagues who left their jobs and went to the front line and joined the army. Even our colleagues from “Ukrainska Pravda” joined the Army. They were brilliant journalists, but they decided that they would be more effective and useful on the battlefield, and it’s a tragedy of this war because Ukraine loses brilliant people in this war. Ukraine loses artists and journalists, Ukraine loses the soul of our nation, brilliant people who can continue to create, continue to protect.

I will never forgive Russians and Russia because they stole our future.

What is the connection with Russian Journalists? Did it change?

No. of course, I have some colleagues, and even when they ask something I can respond to them but I feel a lot of pain and for me it’s uncomfortable.

They lost their profession in their country because all independent media in Russia is closed or escaped country and they now are located in other European cities, they’re not able to continue to do a job in their own country.

Was there anything you think would’ve been better if journalists in Ukraine were prepared for before the full-scale invasion?

No one could imagine what would happen, the brutality and the size of this war. I’ve never imagined it. I think that maybe if we had more protection, and equipment, it would have been much easier because, at the beginning of the war, a lot of Ukrainian journalists didn’t have protection. They didn’t have the best helmets or anything and a lot of European companies, donors, and organizations sent us this equipment and we were able to continue our work. So it was a big problem and it is strange that after eight years of war we were not ready and there was not enough equipment.

Does “Ukrainska Pravda” try to access the Russian audience to break through the disinformation wall?

We continue our Russian version coverage. A lot of Ukrainian media outlets closed the Russian version after the beginning of the invasion. We understand that it will be the wrong decision because still a lot of Russian people read our coverage from different territories. So we have the Russian version and people can visit it and use it. So, no other collaboration projects with Russian journalists or launching other media. We don’t have that plan.

When you’re covering the war you see the flood of disinformation and you got to be fast, but also accurate. How do you manage that?

We have our rules and principles, and we published them, It’s a public document, and we follow those rules and principles on a regular basis. Of course, disinformation plays an important role, and we’ve had this experience for the last eight years. We live in circumstances of an informational war already, and this experience helped us. We learned a lot from the last eight years. We also have a lot of sources of information. We have a lot of authorities that can even unofficially explain things and we have a lot of soldiers, and militaries on the front line, and they provide us with information from the field.

If we receive some information from different sources. We check it, and we verify this information with different sources, so as many sources we have, it’s better.

The Time magazine named you one of the most influential people of the year, what this title has changed for you?

Nothing, nothing. Of course, I’m joking that now I have photos with Hollywood stars but thanks to this opportunity because it gives me now the chance to speak about Ukraine and to explain the real situation. So it helps and I do my best because it’s a big responsibility to have the opportunity to speak on behalf of your country and all Ukrainian journalists.

You definitely observe international coverage of the war, President Zelensky always tries to keep the focus on the war, how would you assess the coverage of the war in international media?

At the beginning of the war, there were more than one thousand journalists in Ukraine, and they covered this war from different regions. A lot of them came to Lviv where it was a safe place.

At the same time, I understand that the main source of information, for example, for American authorities, even for President Biden, was not “Ukrainska Pravda”, I know that in the State Department they read “Ukrainska Pravda”, and they trust us. But President Biden learns news about Ukraine from The New York Times, The Washington Post, and The Wall Street Journal maybe, and it’s very important to keep attention on Ukraine and keep Ukraine on the front pages.

I’m very happy that this year, a lot of international media organizations opened their offices in Ukraine. The Washington Post launched its bureau. The Wall Street Journal and The New York Times will open and I’m happy that they, unfortunately, as a result of this brutal war international media have changed the lens they watched Ukraine before because they saw Ukraine from the Russian lens, they usually opened bureaus in Moscow.

When I have an opportunity, and I know a lot of international journalists and foreign reporters, I’m trying to explain some things, I’m trying to explain, correct wording. For example, no word “separatist”. No words like “separatist territories” and other stuff and they actually listen.

Georgians understand what is going on right now in Ukraine to some extent because we have kind of similar experience with Russia. What would you say to Georgian journalists?

First of all, don’t be afraid is the main motto of these times. It personally helps me every single day. The second one — you have to be ready to work in critical situations. You need a security plan, equipment, and a plan for the relocation of your office. It literally helps to survive and to save lives.

How can other journalists help Ukrainian media right now?

To tell the truth about the war in Ukraine. Maybe show solidarity with Ukrainian journalists and maybe write stories about Ukrainian refugees.

NDI-ის 2019 წლის კვლევის მიხედვით, საქართველოში, НТВ, ОРТ, Россия 1 და RTR არაქართულენოვანი არხების ყურებადობის სათავეშია. აქედან სამს ოფიციალურად, რუსეთის სახელმწიფო ფლობს, მეოთხეს — კრემლისტური "გაზპრომ მედია". ანუ მაყურებელთა ეს ნაწილი, ახალ ამბებს რუსეთის ფედერაციის პოლიტიკური ცენზურითა და პროპაგანდისტული გზავნილებით ეცნობა.

დეზინფორმაციაზეც და პროპაგანდაზეც, როგორც რუსეთის ჰიბრიდული ომის მძლავრ არსენალზე, რუსეთ-უკრაინის ომამდეც ღიად საუბრობენ ევროპის ქვეყნებისა და აშშ-ის მთავრობები, თუმცა, ამ საფრხეებს არ აღიარებს საქართველოს ხელისუფლება, არც რუსეთის მიერ უკრაინაში წარმოებული ომის ფაქტორის გათვალისწინებით, და არც — რუსეთის მიერ ოკუპირებული ქვეყნის პოზიციიდან.
"ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტის" ერთ-ერთი დამფუძნებელი ლევან ავალიშვილი გვესაუბრება საქართველოში რუსული არხების მაუწყებლობის პრობლემასა და  რისკებზე.

მოკლედ, ლევან ავალიშვილის შესახებ:

• ავალიშვილი "ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტის" (IDFI) ერთ-ერთი დამფუძნებელი და IDFI-ს პროგრამების დირექტორია;
• წლებია, რუსულ პროპაგანდასთან ბრძოლის საკითხებზე მუშაობს;
• 2016 წელს, მისი მონაწილეობით შემუშავდა დოკუმენტი — "კრემლის საინფორმაციო ომი საქართველოს წინააღმდეგ", რომელშიც პროპაგანდასთან ბრძლის სახელმწიფო პოლიტიკის აუცილებლობაზეა აქცენტი.

მოკლედ, ინტერვიუს მთავარი გზავნილები:

• "საკმაოდ რთულია ბალანსის დაცვა სიტყვის თავისუფლების დაცვასა და პროპაგანდის აკრძალვას შორის."
• "საქართველოში რუსულ პროპაგანდას მრავალი შრე აქვს."
• "2012 წლამდე, საქართველოში არაფორმალურად იყო აკრძალული რუსული არხების ტრანსლირება, ახლა კი შეუზღუდავად ვრცელდება. ეს ყველაფერი, "რუსეთის არგაღიზიანების" პოლიტიკის" ნაწილია."
• "სანამ ეს პოლიტიკა არ შეიცვლება, ვერც ერთი არხი, თუ პრორუსული არასამთავრობო ორგანიზაცია ვერ დაექვემდებარება შეზღუდვებს."

ლევან ავალიშვილთან ეს ინტერვიუ მანამ ჩავწერეთ, ვიდრე საქართველოში რუსული პროპაგანდისტული იდეების გამტარებელი არხი "პირველი გასართობი" მაუწყებლობას შეწყვეტდა. არხი დაფინანსებას რუსეთის "პერვი კანალისგან" (OPT) იღებდა და ამავე არხის გასართობ პროგრამებს, სერიალებსა და მხატვრულ ფილმებს ქართულ ენაზე ავრცელებდა. ლევან ავალიშვილი პროპაგანდის ამ ფორმას "კულტურულ პროპაგანდას" უწოდებს.

კულტურული პროპაგანდა

ნებისმიერი არხი, რომელიც ფინანსდება და კონტროლდება რუსეთის სახელმწიფო ტელევიზიის მიერ, ოფიციალურად არის რუსული პროპაგანდის ნაწილი, იმის მიუხედავად, რა სახის კონტენტს ავრცელებს, რადგან მთლიანობაში, გინდ კულტურული მიმართულება იყოს, გინდ — საინფორმაციო, სრული შინაარსით ექვემდებარება კრემლის კონტროლს. ეს ასე იყო ზოგადადაც, და განსაკუთრებით, ასეა დღეს, როდესაც რუსეთში პუტინმა ცენზურა ოფიციალურად, "სამხედრო ოპერაციის" ფარგლებში დააკანონა.

კულტურული პროპაგანდა, რუსეთის გრძელვადიან მიზნებზე გათვლილ საგარეო-პოლიტიკურ ამოცანებს ემსახურება. ფილმების, სერიალების, ტელე და რადიო გადაცემების გავრცელება მიმართულია კულტურული ერთობის, ტრადიციების, კავშირების გაძლიერებაზე, რათა გააძლიეროს ბმა "რუსულ სამყაროსთან", როგორც მენტალური, ასევე, ემოციური თვალსაზრისით.

ეს არ არის ახალი "გამოგონება". მაგალითად, ცივი ომისას, ჯინსების და ჯაზის კულტურული ექსპანსია, თუ "რადიოსიხშირეებით ბრძოლა", იდეოლოგიური ბრძოლის ერთ-ერთი ბუნებრივი მეთოდი იყო. ასე რომ, კი, კულტურული პროპაგანდა, ზოგადად, პროპაგანდის ერთი კონკრეტული სახეა, რომელიც არანაკლებ უნდა გვაღელვებდეს, ვიდრე დეზინფორმაციის გავრცელება. ამ თვალსაზრისით, რუსული გადაცემების ქართულად თარგმნა მიმართულია კონკრეტულ ადამიანებზე, ვისაც სურთ, ჰქონდეთ წვდომა "რუსულ კულტურულ სამყაროსთან".

პროპაგანდის მისია

ზოგადად, პროპაგანდას მრავალი შრე აქვს და ერთმანეთისგან განსხვავებულ ასაკობრივ, კულტურულ, სოციალურ და ეკონომიკურ ფენებზე სხვადასხვა გზებითაა მიმართული. მაგალითად, უფროს ასაკზე გათვლილი კონტენტის ერთ-ერთი მიზანი ახალგაზრდობის ემოციების გაძლიერებისკენ არის მიმართული, რაც ვერ "იმუშავებს" ახალგაზრდებზე, და შესაბამისად, მიდგომებიც დივერსიფიცირებულია.

სანაცვლოდ, ახალ თაობაზე ძალიან ეფექტურად ახდენენ გავლენას სოციალური მედიის საშუალებით. მათ შორის, საქართველოში მოქმედი და საქართველოს მოქალაქეების მიერ დაფუძნებული ორგანიზაციები, პოლიტიკური პარტიები, თუ კერძო სუბიექტები. ამ კონტექსტში, თავის მოტყუება იქნება მხოლოდ რუსული სატელევიზიო მედიის შეუზღუდავად გავრცელებისგან წარმოქმნილ რისკებზე საუბარი, რადგან სოციალური მედიის დახმარებით, კრემლისტური ინტერესების გავრცელება, არანაკლებია.

ექსპატები — კიდევ ერთი საფრთხე, სახელმწიფო უსაფრთხოებისთვის

პროპაგანდისგან გამოწვეული რისკები ძალიან მაღალია. ასე იყო ომამდეც, მაგრამ რუსეთ-უკრაინის ომის შემდეგ, კიდევ უფრო საყურადღებოა. მაგალითად, დღეისათვის საინფორმაციო უსაფრთხოების რისკების თვალსაზრისით, ერთ-ერთი მთავარ გამოწვევად იქცა ის გარემოება, რომ საქართველოში მნიშვნელოვნად გაიზარდა რუსული ექსპატების რაოდენობა (*ექსპატი: სხვა ქვეყანაში საკუთარი ნებით მომუშავე, ან დროებით მცხოვრები ადამიანი, რომელიც იმ ქვეყნის მოქალაქე არ არის). გამოქცეული ადამიანები, რომლებიც აქ ცხოვრობენ, აქ მუშაობენ, შეიძინეს ქონება — მათი რაოდენობა უკვე 100 000-ია და ისინი ინფორმაციულად, ისევ რუსულ წყაროებზე არიან დამოკიდებული.

2012 წლამდე, საქართველოში არაფორმალურად იყო აკრძალული რუსული არხების ტრანსლირება, რაც იმ დროინდელი პოლიტიკის ნაწილი იყო. 2012 წლის შემდეგ კი, შეუზღუდავად ვრცელდება ყველგან — სილკნეტზე, მაგთიზე, თუ სხვა საკაბელო მაუწყებლებით. რუსულ არხებს ხშირად შეხვდებით სასტუმროებშიც და ტურისტულად ჩამოსული მილიონობით რუსი, რომელთა დიდი ნაწილი ამ მომენტშიც ცხოვრობს სასტუმროებში, ინფორმაციას ისევ პროპაგანდისტული რუსული წყაროებიდან იღებს.

რუსეთის არგაღიზიანების პოლიტიკა — ბარიერი პროპაგანდასთან ბრძოლაში

საკმაოდ რთულია ბალანსის დაცვა გამოხატვის თავისუფლებასა და პროპაგანდის აკრძალვას შორის, მაგრამ უნდა გვახსოვდეს, სწორედ ოკუპაციის ფაქტორის გამო, საქართველოს მოცემულობა ნებისმიერი სხვა ქვეყნის მაგალითისგან განსხვავებულია, სადაც დილემური იყო არჩევანი რუსული პროპაგანდისტული მედიის აკრძალვასა და სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების დაცვას შორის.

ჩვენ, რეალურად ვართ ოკუპაციის პირისპირ და ეს პროცესი ახლაც მიმდინარეობს. შესაბამისად, არასწორია, როდესაც ასეთ პროცესში სახელმწიფო არ უზრუნველყოფს საინფორმაციო მედეგობას და პროპაგანდის გავრცელების საშუალებას აძლევს ოკუპანტ ქვეყანას, რომლის "სპუტნიკიც", ოკუპაცირებულ რეგიონებში — აფხაზეთსა და ცხინვალის რეგიონში მაუყწყებლობს, და თანაც, ფილიალი აქვს თბილისში, სადაც საქართველოს მოქალაქეებს ასაქმებს და უხდის ხელფასს. აწარმოებს არა მხოლოდ რუსულ, არამედ, ქართულენოვან კონტენტსაც. ეს ყველაფერი კი არაფერში ჯდება.

პრობლემა, 2012 წლის შემდეგ, ბევრად მძაფრად დადგა. დავიწყეთ ამ საკითხზე საუბარი, მაგრამ არ გამოგვივიდა, რადგან მთლიანობაში, ეს ყველაფერი "რუსეთის არგაღიზიანების გამოცხადებულ პოლიტიკაში" ჯდება. სანამ ეს პოლიტიკა არ შეიცვლება, ვერც ერთი არხი და ვერც ერთი პრორუსული არასამთავრობო, თუ სხვა ტიპის ორგანიზაცია ვერ დაექვემდებარება შეზღუდვებს. ასეთია ამ პრობლემის კონტექსტი და ამ ხელისუფლების გაცხადებული კურსის პირობებში, რაიმეს შეცვლა, შეუძლებელია.

საგულისხმოა, რომ პროპაგანდის გავრცელების თვალსაზრისით, რუსეთისთვის ერთ-ერთი ძლიერი საყრდენია მოლდოვა. როგორც ცნობილია, უკრაინის მხარდაჭერის პროცესში მოლდოვა და საქართველო დაახლოებით, ერთსა და იმავე პოზიციაშია. საერთო რისკებიდან გამომდინარე, არც საქართველო და არც მოლდოვა ერთვება უკრაინის სამხედრო მხარდაჭერაში, თუმცა, ერთადერთი, რაც გააკეთა მოლდოვის ხელისუფლებამ, ეს იყო რუსული არხების აკრძალვა. ჩვენ, საქართველომ, რომელიც ოკუპაციის ქვეშ არის, ეს მინიმუმიც არ გავაკეთეთ.

ბოლო წლებში დეზინფორმაცია კიდევ უფრო გაძლიერდა და განსხვავებული ფორმები მიიღო, მსოფლიოს ნიუსრუმებში გაჩნდნენ ჟურნალისტები, რომლებიც დეზინფორმაციის გამოააშკარავებაზე მუშაობენ. შეიცვალა გაშუქების ხერხები და შეიცვალა ყალბი ინფორმაციის გავრცელების გზებიც. ამ თემაზე დეზინფორმაციის მკვლევარი და ჟურნალისტი ჯეინ ლიტვინენკო გვესაუბრა.

მოკლედ, ჯეინ ლიტვინენკოზე:

• ჯეინ ლიტვინენკო უფროსი მკვლევარი იყო ჰარვარდის უნივერსიტეტში.

• ის, თითქმის 5 წლის განმავლობაში მუშაობდა ტექნოლოგიური გუნდის უფროს რეპორტიორად გამოცემა BuzzFeed News-ში.

• 2020 წელს მიიღო The Digital Publishing Award-ისგან ჯილდო და “დეზინფორმაციის გამოაშაკარავებაში გლობალურ ლიდერად” დასახელდა.

მოკლედ, ინტერვიუს მთავარი გზავნილები

• “ბევრი რეპორტიორი ონლაინ გამოძიების უნარებს აღიქვამს ისე, თითქოს ეს სხვისი გასაკეთებელია. სინამდვილეში, ინფორმაციის გადამოწმების საბაზისო უნარები ყველა რეპორტიორს უნდა ჰქონდეს.”

• “პროპაგანდა და დეზინფორმაცია ქმნის სოციალურ განხეთქილებას და დისკუსია გადააქვს ომის არაჰუმანურობიდან ისეთ რამეზე, რაც პოლიტიკურ ფეხბურთს უფრო ჰგავს.”

• “ჟურნალისტებისგან და ტრადიციული მედიისგან განსხვავებით, დეზინფორმაციისა და პროპაგანდის გამვრცელებლებს აქვთ ფუფუნება, იყვნენ ადაპტირებული ტექნოლოგიასთან.”

• თუ ჯერ კიდევ 5-6 წლის წინ დეზინფორმაცია ძირითადად ყალბი ანგარიშებიდან ვრცელდებოდა, დღეს პროპაგანდისტები ნამდვილი ადამიანები არიან.

• ბევრად მარტივია ებრძოლო სოციალური ქსელის ყალბ ანგარიშებსა და დეზინფორმაციის გამავრცელებელ ვებგვერდებს. ნამდვილ, გაცხადებულ პროპაგანდისტ "ინფლუენსერებთან" ბრძოლა გაცილებით რთულია.

• “ვხედავთ პროპაგანდისტებს, რომლებიც თავიანთ თავებს ჟურნალისტებს უწოდებენ.”

• “არიან ადამიანები, რომლებიც პროპაგანდის გავრცელებას თავიანთ საქმედ აქცევენ და ყველა ქვეყანას, ყველა რეგიონს ეყოლება თავისი ხალხი, რომლებიც ამას აკეთებენ და არსებობენ გავლენიანი ადამიანები, რომლებიც ზოგჯერ შემთხვევით, ზოგჯერ კი გამიზნულად ავრცელენენ პროპაგანდას.”

• “როდესაც სოციალური მედიის კომპანიებზე ვსაუბრობთ, ზოგადად ინდივიდუალურად ვსაუბრობთ მათზე, მაგრამ ინფორმაცია ერთი პლატფორმიდან მუდმივად სხვა პლატფორმებზე ვრცელდება.”

როგორ შეცვალა დეზინფორმაციის ინსტრუმენტები ბოლო წლებში?

დეზინფორმაციის კვლევა 2016 წლის ნოემბერში დავიწყე, მაშინ ცრუ და ჰიპერპარტიული ინფორმაციის დიდი ნაწილი, რომელსაც დეზინფორმაციის ქოლგის ქვეშ ვაერთიანებ, ვებგვერდებზე იყო განთავსებული. ეს იყო ტექსტის ფორმით და ვებგვერდები ჰგავდა ახალი ამბების მედიის ვებგვერდებს. იყო ბევრი ყალბი ანგარიშიც, რომლებიც სოციალურ ქსელებს იყენებდნენ, განსაკუთრებით აშშ-ის კონტექსტში, მაგრამ გლობალურადაც.

ახლა დეზინფორმაციისა და მისინფორმაციის პროპაგანდა დიდწილად ვიზუალურია და გავლენიანი პირებისგან მოდის. ეს იმას ნიშნავს, რომ მნიშვნელოვანი ახალი ამბების, კრიზისის, საპროტესტო აქციის, ომის, ან ბუნებრივი კატასტრიფის დროს ცრუ ინფორმაციის დიდი ნაწილი დაფუძნებულია ფოტოზე ან ვიდეოზე, რომლებიც კონტექსტიდანაა ამოღებული და შემდეგ ყალბ კონტექსტში ჩასმული.

ასევე ვხედავთ ადამიანებს, რომლებმაც რეპუტაცია და აუდიტორია დეზინფორმაციის გავრცელებით შეიქმნეს. თუ აქამდე ეს ანონიმურად იყო მართული, ან მხოლოდ ფინანსურად მოტივირებული საინფორმაციო კამპანიები არსებობდა (რასაც, რა თქმა უნდა, დღესაც ვხვდებით), ახლა უფრო შესაძლებელი გახდა იყო პროპაგანდის გამავრცელებელი ადამიანი - პროპაგანდისტი "ინფლუენსერი".

ეს კი უფრო დიდი პრობლემაა, ვიდრე ხუთი წლის წინ: ყალბი ანგარიშებისა და ვებგვერდების წაშლა მარტივადაა შესაძლებელი. ამ მიმართულებით ვხედავთ თუნდაც არასრულყოფილ ნაბიჯებს სოციალური მედია კომპანიების მიერ, რომლებიც ყალბ ანგარიშებთან ბრძოლას ცდილობენ.

თუმცა ბევრად უფრო რთულია, როდესაც ადამიანი ხდება პროპაგანდის გამავრცელებელი გავლენიანი პირი. მიუხედავად იმისა, რომ ეს შეიძლება ეწინააღმდეგებოდეს სოციალური მედიის კომპანიების ზოგიერთ სტანდარტს, რეალურ ადამიანებს იმავენაირად არ პასუხობენ, როგორც ყალბ ანგარიშებს.

ჟურნალისტებისგან და ტრადიციული მედიისგან განსხვავებით, დეზინფორმაციისა და პროპაგანდის გამავრცელებლებს აქვთ ფუფუნება, იყვნენ ადაპტირებული ტექნოლოგიასთან.

თუ ხუთი ან ათი წლის წინ, როდესაც პრობლემა კარგად გამოკვლეული და გაშუქებული არ იყო და ამაზე ბევრი არ საუბრობდა, დეზინფორმაციის გამავრცელებლებს შეეძლოთ თავიანთ პლატფორმებზე ყველაფერი გაეკეთებინათ, რაც მოესურვებოდათ. ახლა მათ უწევთ ცოტა მეტი შემოქმედებითობის გამოჩენა.

ვინ არიან პროპაგანდის გამავრცელებელი გავლენიანი პირები?

ეს რთული კითხვაა. ბევრ ასეთ ადამიანს ვხედავთ და თუ გვსურს, ყურადღება უკრაინის წინააღმდეგ ომზე გავამახვილოთ, დეზინფორმაცია ბევრი განსხვავებული მიმართულებიდან მოდის. ამის ერთ-ერთი მაგალითია თავად რუსეთი და, რა თქმა უნდა, რუსული ოფიციალური არხები.

ეს მოიცავს რუსეთის ხელისუფლების წარმომადგენლებს, რომლებიც სოციალურ ქსელსა და ტრადიციულ მედიას იყენებენ თავიანთი გზავნილების გასავრცელებლად. განსაკუთრებით საინტერესოა, რომ რუსეთის საელჩოს ანგარიშები “ტვიტერზე” პროპაგანდის დიდი გამავრცელებლები არიან, ზოგიერთ შემთხვევში ისინი რეპორტიორების წინააღმდეგ შევიწროვების კამპანიებსაც კი უძღვებიან და ამას ისე აკეთებენ, რომ სოციალური მედიის პლატფორმები არ პასუხობენ.

ტრადიციული მედიის გარდა ვხედავთ, რომ რუსეთი გაეროს პლატფორმას პროპაგანდისა და ცრუ ინფორმაციის გასავრცელებლად იყენებს. ასევე ვხედავთ პროპაგანდას, რომელიც რუსეთის არმიასთან არის დაკავშირებული. ეს ჩემთვის ერთ-ერთი ყველაზე საშიში პრობლემაა, რადგან ვხედავთ პროპაგანდისტებს, რომლებიც თავიანთ თავებს ჟურნალისტებს უწოდებენ და ხშირად ისინი არიან პირველი ან ერთადერთი ადამიანები ოკუპირებულ ტერიტორიებზე. ინფორმაციას მათგან იღებ და ოკუპირებულ ტეროტორიებზე შესვლა და ამ ინფორმაციის სიზუსტის გადამოწმება არ შეგიძლია.

ერთი კონკრეტული შემზარავი შემთხვევაა, რომელიც გონებაში ჩამრჩა. მარიუპოლში იყო ქალი, რომელსაც სხეულზე სვასტიკის ნიშანი ჰქონდა ამომწვარი. პირველები, ვინც ეს ფოტოები გამოაქვეყნეს რუსი პროპაგანდისტები იყვნენ და ჩვენ, როგორც ჟურნალისტებს ან ომის დანაშაულების გამომძიებლებს არ შეგვეძლო მარიუპოლში წასვლა, რათა გაგვერკვია რა მოხდა სინამდვილეში. სამწუხაროდ, ბევრი ასეთი სიტუაციაა, როდესაც რთულდება ზუსტი ინფორმაციის მიღება, მაშინ, როცა პროპაგანდისტებს აქვთ თავისუფალი წვდომა ტერიტორიაზე.

გარდა რუსეთის დაწყებული ომისა და რუსი პროპაგანდისტებისა, არსებობენ თუ არა დეზინფორმაციისა და კონსპირაციული თეორიების გამავრცელებელი გავლენიანი პირები საერთაშორისო დონეზე?

არიან ადამიანები, რომლებიც პროპაგანდის გავრცელებას თავიანთ საქმედ აქცევენ და ყველა ქვეყანას, ყველა რეგიონს ეყოლება თავისი ხალხი, რომლებიც ამას აკეთებენ და არსებობენ გავლენიანი ადამიანები, რომლებიც ზოგჯერ შემთხვევით, ზოგჯერ კი გამიზნულად ავრცელენენ პროპაგანდას. ვფიქრობ, ეს ორი განსხვავებული სუბიექტია.

ვხედავთ ბევრ პოლიტიკოსსაც, რომლებიც პოლიტიკური სარგებლისთვის იყენებს დეზინფორმაციისა და პროპაგანდის ნარატივებს. განსაკუთრებით პანდემიის პერიოდში კი ბევრი ცნობილი ადამიანი და სპორტსმენი ან საჯარო სფეროს წარმომადგენელი ვნახეთ, რომლებიც კონკრეტულად პროპაგანდის გაამავრცელებლები არ არიან, მაგრამ გააძლიერეს ასეთი ნარატივები. ეს კი გადამწყვეტი აღმოჩნდა ახალი აუდიტორიისთვის, რომლებზეც ამ ინფორმაციამ გავლენა იქონია. ორივე ეს შემთხვევა მიმდინარე პრობლემაა.

რა გავლენა აქვს სოციალურ მედიას როგორც დეზინფორმაციის გავრცელებაში, ისე მასთან ბრძოლაში?

სოციალური მედია კომუნიკაციის მთავარი საშუალებაა, მაგრამ ეს ასევე ერთ-ერთი მთავარი პლატფორმაა, აუდიტორიასთან დასაკავშირებლად. ეს აუდიტორია შეიძლება იყოს ჩვენი ოჯახის წევრები, დიდი საერთაშორისო აუდიტორია ან რაიმე შუალედი მათ შორის. მნიშვნელოვანია, აღინიშნოს, რომ პროპაგანდის პრობლემა მხოლოდ სოციალურ მედიაში არ არის. ვიცით, რომ ამ კუთხით ტრადიციული ტელევიზია, განსაკუთრებით ოლიგარქების მფლობელობაში არსებული ტრადიციული ტელევიზია, დიდი პრობლემაა. ასევე შეიძლება დიდი პრობლემა იყოს რადიოსადგურებსა და გაზეთებში. თუმცა, სოციალურ მედიას შეუძლია სხვადასხვა აუდიტორია ერთმანეთთან პირდაპირ დააკავშიროს, რასაც ვერ ახერხებს ტრადიციული მედია.

ეს კი იმას ნიშნავს, რომ სოციალური მედია საშუალებას აძლევს ბევრად უფრო ახალ აუდიტორიას ისეთი პროპაგანდისა და დეზინფორმაციის წინაშე აღმოჩნდეს, რომელის წინაშეც აქამდე ტრადიციული არხებით არ აღმოჩენილა. ვხედავთ, რომ ხშირ შემთხვევაში სოციალური მედიის კომპანიები არ იღებენ ზომებს ამ ახალი აუდიტორიის პროპაგანდისგან და დეზინფორმაციისგან დასაცავად.

ვიცით, რომ ამ კომპანიების ეფექტი უზარმაზარი და ძალიან ძლიერია. ვიცით, რომ მას შეუძლია ხელი შეუწყოს გენოციდს, გააუარესოს ომი და ამავდროულად, რესურსების განაწილება, რომელსაც ეს კომპანიები ირჩევენ არ არის მიმართული ამის თავიდან აცილებისკენ.

მხოლოდ აკადემიური კვლევებიდან ვიცით, როგორ მუშაობს ამ კომპანიების ალგორითმები, რაც გარკვეულ სურათს გვაძლევს, მაგრამ ეს ალგორითმები მუდმივად იცვლება. ამავე დროს ისინი მოგებას იღებენ ონლაინ რეკლამების საშუალებით ამ დისკუსიებიდან და მეტ აუდიტორიას იზიდავენ. ასე რომ, კონტენტის მოდერაცია და თვალყურის დევნება არ არის ისე ძლიერი, როგორც საჭიროა იმ საფრთხეების განეიტრალებისთვის, რასაც ეს კომპანიები წარმოადგენენ.

მრავალი წელია დეზინფორმაციას აშუქებთ, რომელი პლატფორმა გამოიყენება დეზინფორმაციის გასავრცელებლად ყველაზე მეტად?

ყველა მათგანი.

ერთნაირ დონეზე?

დიახ, ყველა რეგიონს და ყველა თაობას, ყველა გენდერსაც კი აქვს პლატფორმა, რომელსაც ანიჭებს უპირატესობას.

მაგალითად, ქალები კაცებზე მეტად ანიჭებენ უპირატესობას “ინსტაგრამს”, ახალგაზრდა თაობა “ტიკტოკს” უფრო ირჩევს, ვიდრე “ფეიბუქს”. თუმცა, როდესაც ამ კომპანიებზე ვსაუბრობთ, ზოგადად ინდივიდუალურად ვსაუბრობთ მათზე, მაგრამ ინფორმაცია ერთი პლატფორმიდან მუდმივად სხვა პლატფორმაზე გადადის.

მაგალითად, ადამიანები ჩამოტვირთავენ “ტიკტოკ” ვიდეოს, შემდეგ კი “ინსტაგრამზე”, “ფეისბუქზე” ან “ტვიტერზე” ატვირთავენ. ამიტომ არ ვფიქრობ, რომ რომელიმე პლატფორმა ექსკულუზიურად უარესია (დეზინფორმაციის გავრცელების მხრივ), რადგან ინფორმაციის დინება ამ პლატფორმებს შორის ძალიან თავისუფალია და ისე იზოლირებული არაა, როგორც შეიძლება სატელევიზიო არხები არიან.

როგორ მუშაობს დეზინფორმაცია და პროპაგანდა ომის დროს?

პროპაგანდისა და დეზინფორმაციის კამპანიების დიდ ნაწილს ველზე მყოფი პროპაგანდისტები ქმნიან, ეს მასალა კი შემდეგ სოციალურ და ტრადიციულ მედიაში ვრცელდება.

უნდა გავითვალისწინოთ, რომ ომის დროს პროპაგანდასა და დეზინფორმაციას დიდი როლი აქვს დიპლომატიურ ურთიერთობებშიც.

მაგალითად, ავიღოთ რუსეთის ოფიციალური პირების განცხადებები რომლებიც ვრცელდება პროპაგანდისტულ არხებზე ძალიან მორგებული გზავნილებით და გამიზნულია კონკრეტულ რეგიონზე, ქვეყანაზე ან თუნდაც ქვეყნის ამომრჩეველზე. ეს ყოველთვის ასე იყო, მაგრამ ვფიქრობ, კიდევ უფრო გამოხატულია ომის დროს, იმ პირობებში, როდესაც უკრაინისთვის დიპლომატია მთავარი ფაქტორია ფინანსური და სამხედრო მხარდაჭერისთვის, ისე როგორც საზღვარგარეთ მყოფი ლტოლვილების მხარდაჭერის მისაღებად.

რა არის დეზინფორმაციის გავრცელების რეალური შედეგი?

გარდა დიპლომატიური საკითხისა, ეს არის ინფორმაციისა და სიტყვის თავისუფლების საკითხი, განსაკუთრებით იმ ტერიტორიებზე, რომლებიც ახლა რუსეთს აქვს ოკუპირებული. არსებობს გარკვეული ნამდვილი ინფორმაცია იმის შესახებ თუ რა ხდება იქ, მაგრამ ძალიან რთულია ზუსტი ინფორმაციის მიღება, ეს კი იმას ნიშნავს, რომ პროპაგანდისტულ და დეზინფორმაციულ ნარატივებს პოტენციალი აქვს წარმართოს დისკუსია იმის შესახებ, თუ რა ხდება ოკუპირებულ ტერიტორიებზე, რაც ძალიან საშიშია.

უფრო ფართო დონეზე, პროპაგანდა და დეზინფორმაცია ქმნის სოციალურ განხეთქილებას და დისკუსია გადააქვს ომის არაჰუმანურობიდან ისეთ რამეზე, რაც პოლიტიკურ ფეხბურთს უფრო ჰგავს. ვფიქრობ, ეს შეიძლება მართლაც საშიში იყოს, რადგან როგორც კი ხალხი დაივიწყებს, როგორია ომი ადგილზე მყოფი ადამიანებისთვის და დაიწყებს მის პოლიტიკურ ნარატივად აღქმას, ეს უკრაინისთვის და უკრაინელებისთვის პოლიტიკურად ძალიან საშიში გახდება.

რუსეთის ომი უკრაინის წინააღმეგ ჰიბრიდული ომია. ორივე მხარეს აქვს კომუნიკაციის სტრატეგია, როგორ დაახასიათებთ ამ სტრატეგიებს და როგორ შეცვალა ამან ომის ტრაექტორია?

პირველ რიგში, ვფიქრობ, ომი მხოლოდ მიწაზე ომი არაა, არამედ პროპაგანდის ომიცაა. ის, რაც უკრაინაში ომს გამოარჩევს, სოციალური მედიის გამოიყენებაა, განსხვავებით მეორე მსოფლიო ომისგან, როცა პროპაგანდის სხვა არხები არსებობდა. ბევრი რამ უცვლელია, მაგრამ ბევრი რამ განსხვავდება.

ერთია ის, რომ თავად უკრაინელები ცდილობენ სხვა უკრაინელებს, დიასპორასა და მსოფლიოს ესაუბრონ, შექმნან სამოქალაქო დიპლომატია და გავლენა იქონიონ მთავრობებზე, რომ შეძლონ იარაღის მიღება. ვნახეთ, რომ ეს განსაკუთრებით ეფექტური იყო ომის დასაწყისში, როდესაც დიპლომატები მეუბნებოდნენ, რომ “უკრაინელების მიმართ ასეთი პოპულარული მხარდაჭერა რომ არ ყოფილიყო ჩემი ამომრჩევლის ან ხალხისგან, რომელსაც წარმოვადგენ, ვერ შევძლებდით უკრაინის ფინანსური და სამხედრო მხარდაჭერის დონეზე მისვლასო.”

ვფიქრობ, ამ წარმატების დიდი ნაწილი უკრაინული კომუნიკაციის სტრატეგიაა, რომელსაც არც კი ვიცი შეიძლება თუ არა სტრატეგია ეწოდოს, რადგან ბევრი ადამიანი უბრალოდ ამბობს “აი ეს ხდება ჩემს თავს, ეს არის ჩემი ამბავი, გთხოვთ ვინმემ მომისმინეთ” - რასაც გავლენა აქვს ადამიანებზე.

რას იტყვით უკრაინის ხელისუფლების მხრიდან კომუნიკაციაზე? მახსოვს პრეზიდენტ ზელენსკის ცნობილი ვიდეო თავის გუნდის წევრებთან ერთად. ეს, ალბათ, პირველი შემთხვევა იყო, როდესაც პრეზიდენტმა მიმართვა “სელფის” კამერით ჩაწერა და გამოაქვეყნა.

დიახ, ვფიქრობ, ზელენსკის სტრატეგიამ ნამდვილად იქონია დიდი გავლენა სოციალურ მედიაში. მახსოვს ვკითხულობდი, რომ ომის პირველ დღეებში ის მსოფლიოს სხვა ლიდერებს შეტყობინებებად უგზავნიდა ფოტოებსა და ვიდეოებს ადგილიდან, რომ ენახებინა რა ხდებოდა მის ქვეყანაში.

ვფიქრობ, ახლა რუსეთი ძალიან ცდილობს ზელენსკის პოპულარობის განადგურებას. ისინი ამას პროპაგანდისტული გზავნილებით სხვადასხვა ადგილას სხვადასხვა ხერხებით ცდილობენ. მაგრამ ამას რუსეთი ჯერ კიდევ სრულმასშტაბიან შეჭრამდე აკეთებდა და ეს არის ის, რასაც არა მხოლოდ საერთაშორისო საზოგადოებასთან და საკუთარ ხალხთან, არამედ ოკუპირებულ ტერიტორიებზე მცხოვრებ ადამიანებთანაც აკეთებენ.

მნიშვნელოვანი ახალი ამბის გავრცელების შემდეგ იზრდება ამბის მიმართ ინტერესი და მატულობს დეზინფორმაციაც. რა უნდა გაითვალისწინონ ახალი ამბების მომხმარებლებმა და რეპორტიორებმა ამ დროს?

ბევრი საბაზისო რამ არის, მაგალითად, იმის ნახვა თუ როდის შეიქმნა სოციალური მედიის ანგარიში, რომელიც მასალას აქვეყნებს, რა გამოუქვეყნებია წარსულში - ეს განსაკუთრებით “იუთუბს” ეხება, თუმცა სხვა პლატფორმებზეც ვრცელდება.

მაგრამ უფრო მნიშვნელოვანია, ადამიანებმა შექმნან საკუთარი სანდო ინფორმაციული ეკოსისტემები. ყურადღება მიაქციონ მედიასაშუალებებსა და ჟურნალისტებს, რომელთა მასალებსაც პატივს სცემენ, გამოიწერონ ისინი სოციალურ მედიაში ინდივიდუალურად. ეს ხელს შეუწყობს დეზინფორმაციასთან ბრძოლას.

როგორია იმის გარკვევის პროცესი თუ ვინ დგას კონკრეტული დეზინფორმაციის უკან?

რთულია, ხშირად ეს 10-წუთიანი გამოძიება არ არის. ბევრ ღია წყაროს ინსტრუმენტს იყენებ, რათა გაარკვიო მაგალითად, ეს ვიდეო აქამდე თუ გამოქვეყნებულა, სოციალური მედიის რომელი ანგარიშები აძლიერებენ ამ მასალაზე ჩართულობას, არსებობს თუ არა ეს ვიდეო სხვა პლატფორმებზე? - ეს რეალური საგამოძიებო პროცესია, რასაც ერთ დღეში ვერ გააკეთებ და ვერც ერთ დღეში ისწავლი ამის კეთებას. თუმცა, ვხედავთ, ბევრი ნიუსრუმი დიდ ინვესტიციას დებს ამ კონკრეტულ უნარებში.

ბევრ ნიუსრუმსა და აკადემიკოსს ასწავლით ინტერნეტში გავრცელებული დეზინფორმაციის გამოძიებას. რა არის ამ მხრივ მთავარი გამოწვევა მედია პროფესიონალებისთვის?

ვფიქრობ, ბევრი რეპორტიორი ონლაინ გამოძიების უნარებს აღიქვამს ისე, თითქოს ეს სხვისი გასაკეთებელია. სინამდვილეში, ინფორმაციის გადამოწმების საბაზისო უნარები ყველა რეპორტიორს უნდა ჰქონდეს. ისევე, როგორც ყველა რეპორტიორს უნდა შეეძლოს საბაზისო იურიდიული დოკუმენტის წაკითხვა ან წყაროების მოძიება. ეს არის ის, რაც ყველა ჟურნალისტს სჭირდება, მათ უნდა იცოდნენ გეოლოკაციის საფუძვლები, ფოტოს მიხედვით ძიება, ვებსაიტების დომეინის შესახებ ინფორმაცის გარკვევა.

ამას ვერ გავექცევით, რადგან ასეთ რეალობაში ვცხოვრობთ. ჩვენ ვერ დავუბრუნდებით ტრადიციულ ჟურნალისტიკას, როდესაც შეგეძლო მხოლოდ ტელეფონი აგეღო და ვინმესთან დაგერეკა, რაც ასევე მნიშვნელოვანი უნარია, მაგრამ, ვფიქრობ, ყველა რეპორტიორმა უნდა გაიაროს ძალიან მარტივი ტრენინგი ამ საკითხზე, რადგან ჩვენ ვცხოვრობთ ციფრულ რეალობაში და თავს ვერ აარიდებ საფრთხეებს, სირთულეებს და გაშუქების იმ ტიპს, რაც საჭიროა ციფრული რეალობისთვის.

ახსენეთ, რომ ეს იცვლება და ნიუსრუმები მეტ ინვესტიციას დებენ ასეთ ტრენინგებში.

ეს ძალიან იცვლება. ხუთი წლის წინ ვერ წარმოვიდგენდი, რომ რეპორტიორები სატელიტურ კომპანიებს დაურეკავდნენ უახლესი სატელიტური სურათებისთვის. ხუთი წლის წინ ვიზუალური საგამოძიებო ჯგუფების უმეტესობა არ არსებობდა. ეს იყო ნიშა ტექნოლოგიებით შეპყრობილი ადამიანებისთვის.

უზარმაზარი ბუმი ვნახეთ ამ მიმართულებით, როგორც ამერიკულ მედიაში, ისე საერთაშორისო დონეზე და ვიმედოვნებ, რომ ეს გაგრძელდება, რადგან ტრადიციული და ციფრული გაშუქების ერთობლიობა როგორც უკრაინის ომში, ისე ბევრ სხვა კრიზისში, იქნება ეს გარემოსდაცვითი კრიზისები, პროტესტი თუ არჩევნები, წარმოუდგენლად ძლიერი კომბინაციაა.

რომელი ყალბი ამბავი ცირკულირებს მუდმივად ან ყოველთვის ბრუნდება?

თითქმის ყველა ასეთი ამბავი ყოველთვის ბრუნდება და მეორდება. გარდა ძალიან სერიოზული დეზინფორმაციისა, არის ერთი უვნებელი ყალბი ამბავი, რომელიც 12 წელია ტრიალებს. ყოველ ჯერზე, როცა ქარიშხალია, ვიღაც აქვეყნებს გზაზე მცურავი ზვიგენის ფოტოს. ვფიქრობ, ამას გასართობად აკეთებენ, ზოგჯერ მეტი აუდიტორიიის მისაზიდად. თუმცა, რამდენიმე კვირის წინ, მართლაც ცურავდა ზვიგენი ქუჩაში. ეს ინფორმაცია რეალობად იქცა. ფლორიდაში ქარიშხლისა და წყალდიდობის დროს, პატარა ზვიგენი კერძო სახლის გარეთ ცურავდა. ნამდვილი სიურპრიზი იყო მისი რეალურ ცხოვრებაში ნახვა.

რომელია სერიოზული და საზიანო ყალბი ამბავი, რომელიც ასევე მუდმივად ვრცელდება?

ვფიქრობ, ერთ-ერთი ყველაზე წარმატებული, ყოვლისმომცველი და საზიანო - ლტოლვილების საწინააღმდეგო ნარატივებია.

თითოეულ ქვეყანასა და რეგიონში ამ ნარატივს განსხვავებული მახასიათებელი აქვს. აშშ-ში დემონიზებულები არიან სამხრეთ ამერიკელები. ევროპაში ხალხი ახლო აღმოსავლეთიდან, ახლა ვხედავთ, რომ უკრაინელების დემონიზებაც ხდება. ეს ნარატივები მრავალი წლის განმავლობაში ძალიან ეფექტურია და ყველაზე მეტად მაწუხებს, რადგან ეს არის ის, რაც პოლიტიკურად მოგებიანია და რაც მუდმივად არსებობს.

რომელ ინსტრუმენტებსა და ხერხებს გაუწევ რეკომენდაციას დეზინფორმაციის ამოსაცნობად?

შეამოწმეთ ანგარიში, რომელიც სოციალურ ქსელში აქვეყნებს ინფორმაციას. ისწავლეთ სურათის მიხედვით ძიება, განსაკუთრებით Google-ის გარეთ. არსებობს ბრაუზერზე შესანიშნავი დამატება InVID, რომელიც საშუალებას მოგცემთ სურათით ინფორმაცია ეძებოთ სხვა საძიებო სისტემებში.

რიგითი მომხმარებლისთვის რჩევაა, უბრალოდ შეეცადეთ იყოთ კრიტიკული იმის მიმართ, რასაც ხედავთ. ყველაზე ექსტრემალური მაგალითია, თუ ფონზე ხედავთ პალმის ხეს და ვინმე ამბობს, რომ ეს უკრაინაა. ეს ალბათ უკრაინა არ არის.

არაუშავს თუ დაიჯერებთ დეზინფორმაციას და პროპაგანდას. ეს ყველას ემართება. მაგრამ არის განსხვავება რაღაცის ნახვას, მასზე რეაგირებასა და თქვენი აუდიტორიისთვის გაზიარებასა და მასზე არ რეაგირებას შორის. ასე რომ, თუ რაიმეს აზიარებთ, უმჯობესია დარწმუნებული იყოთ, რომ ეს რეალურია.

როგორ ფიქრობთ, როგორ იქნება დეზინფორმაცია მომავალში?

ჩემთვის არაკომფორტულია პროგნოზების გაკეთება, მაგრამ ვიტყვი, რომ პრობლემის მოგვარების გზა ჯერ არ ჩანს, პროპაგანდისა და დეზინფორმაციის გავრცელება ფინანსურად მოგებიანია, ხოლო სოციალური მედიის კომპანიებს არ აქვთ ამაზე სისტემური, ეფექტური რეაქცია. სანამ ეს არ მოხდება პრობლემა გაგრძელდება, დეზინფორმაციისა და პროპაგანდის აუდიტორია გაიზრდება, და უფრო და უფრო მეტად დაგვაზიანებს.

იმედი მაქვს, რომ ეს შეიცვლება, მაგრამ თუ ყველაფერი ისე იქნება, როგორც ახლაა, ვფიქრობ, წინ რთული წლები გველოდება.

ტექნოლოგიებისა და სოციალური ქსელის განვითარების ფონზე მედიასაშუალებებს უფრო და უფრო კონკურენტულ გარემოში უწევთ არსებობა. სხვადასხვა ფაქტორის გათვალისწინებით, რთულდება ფინანსური სტაბილურობის შენარჩუნება დამოუკიდებელი მცირე ზომის მედია ორგანიზაციებისთვის.

საერთაშორისო მედიისა და მარკეტინგის კონსულტანტი, კომპანია “ნიუსგეინის” თანადამფუძნებელი, მიშელ ფოსტერი და“ინტერნიუსის” მედია ბიზნესის დირექტორი ჯეისონ ლამბერტი გვესაუბრებიან, როგორ უნდა შეინარჩუნონ მედიასაშუალებებმა ფინანსური სტაბილურობა და მეტი შემოსავალი გამოიმუშავონ.

რა გამოწვევების წინაშე დგას დღეს მედია აღმოსავლეთ ევროპასა და ყოფილ საბჭოთა ქვეყნებში?

ჯეისონ ლამბერტი: შეგვიძლია დავიწყოთ იმ პრობლემებით, რომლებიც საინფორმაციო მედიაზე გავლენას მთელ მსოფლიოში ახდენს. რა თქმა უნდა, არის ფინანსური პრობლემები, ბევრ მედიასაშუალებას გაუჭირდა ტრადიციული ბიზნეს მოდელებიდან ციფრულ ბიზნეს მოდელებზე გადასვლა. გაიზარდა ციფრული პლატფორმების ეფექტურობა, შესაბამისად, შემოსავლები, რომლებსაც საინფორმაციო მედიასაშუალებები იღებდნენ ახლა სხვაგვარად ნაწილდება. ამასთან ერთად წინ წამოიწია ტექნოლოგიურმა პლატფორმებმა, რაც აუდიტორიის, ჩართულობისა და შემოსავლების დიდ ნაწილს იღებს და ბევრ სივრცეს არ ტოვებს საინფორმაციო მედიისთვის. ამ ყველაფერთან ერთად არის გამოწვევები ამ კონკრეტულ რეგიონშიც.

მიშელ ფოსტერი: რუსეთი ავრცელებს დეზინფორმაციას და ცდილობს რუსულენოვან მოსახლეობაში ნაციონალისტური განწყობების შექმნას, რათა ხალხს ჰქონდეს ერთგავრი ბრაზი და ისტორიული წყენა რუსეთის “სიდიადის” დაკარგვის მიმართ. უკრაინის წინააღმდეგ ომის პირობებში ვხედავთ, რომ ამ დიდხნიანმა დეზინფორმაციამ არამარტო პრესის, არამედ, ზოგადად, რეგიონის დესტაბილიზაცია გამოიწვია. ამან შეაფერხა ბიზნეს მოდელებიც, არამხოლოდ უკრაინისთვის. ამას გავლენა აქვს მოლდოვაში, საქართველოში და ყველგან, რადგან რუსული ინტერვენციის შიში იზრდება.

ასე, რომ ბევრი პრობლემა, რომლის წინაშეც აქ დგას მედია, გლობალურადაც ვხედავთ და ეს ძლიერდება გადაჭარბებული დეზინფორმაციით, კონფლიქტის საფრთხის წინაშე.

როგორ უნდა გამოიმუშავონ ადგილობრივმა მედიასაშუალებებმა შემოსავალი, რეკლამის გაყიდვის ტრადიციული გზების მიღმა?

ჯეისონ ლამბერტი: დივერსიფიცირებით. ხშირად, ისინი ვერ გამოიმუშავებენ ჟურნალისტური საქმიანობის შესანარჩუნებელ საკმარის თანხას პატარა აუდიტორიიდან, ამიტომ ხშირად ვხედავთ, რომ შემოსავლის დივერსიფიკაციას მიმართავენ. ამჟამად 25 განსხვავებულ გზას ვაკვირდებით, რომლითაც მედია კომპანიებს შემოსავლის მიღება შეუძლიათ. მათ შორის, სპონსორობა, შემოწირულობები, გამოწერები და ა.შ.

არსებობს მომხმარებლიდან მიღებული შემოსავლის მოდელები, თუმცა ამას ადგილობრივი მედიის შესაფერის მოდელად ვერ ვხედავთ, ეს უფრო ნაციონალურ დონეზე მომუშავე მედიის მოდელია, ვიდრე პატარა ადგილობრივი მედიასაშუალების.

რა შეიძლება გააკეთონ მცირე ბიუჯეტისა და ადამიანური რესურსების მქონე მედიასაშუალებებმა შემოსავლების გასაზრდელად?

მიშელ ფოსტერი: ვფიქრობ, მთავარია შეზღუდული რაოდენობის მრავალფეროვანი შემოსავლის წყაროების განვითარება. ეს განსხვავდება ბაზრის მიხედვით და ნამდვილად მოითხოვს ადგილობრივი ბაზრის ცოდნას.

ახლა, როდესაც პანდემიიდან გამოვდივართ, ეს შეიძლება იყოს პოდკასტი, თუმცა მედიის კარგი მენეჯერები ნამდვილად იცნობენ თავიანთ ბაზარს და იციან რა მოერგება მათ ორგანიზაციას. ასე რომ, არის შესაძლებლობები, თუმცა იმის, რომ მხოლოდ სარეკლამო შემოსავლებით შეიძლება შენარჩუნდეს პატარა მედია ორგანიზაცია, ალბათ, 20 წლის წინ სჯეროდათ.

ჯეისონ ლამბერტი: ასევე ერთ-ერთი მთავარი და განმასხვავებელი ფაქტორია ნდობა. მაგალითად, [უკრაინული გამოცემის] “უკრაინსკა პრავდას” აუდიტორია სწრაფად გაიზარდა, რადგან ის რუსეთის უკრაინაში შეჭრისას ინფორმაციის მთავარი წყარო იყო ბევრისთვის, ეს იმიტომ, რომ სანდო მედიასაშუალებაა.

“სიმართლე გეხმარება გამარჯვებაში” - ინტერვიუ უკრაინელ ჟურნალისტ სევგილ მუსაიევასთან - გაიგეთ მეტი “უკრაინსკა პრავდას” შესახებ

რამდენად სწრაფად მიმდინარეობს ციფრული ტრანსფორმაცია და როგორი შეიძლება იყოს ციფრული მედია მომდევნო 10 წელიწადში?

მიშელ ფოსტერი: საკმაოდ დიდ განსხვავებას ვხედავთ ბაზარზე დიდ და პატარა მოთამაშეებს შორის. დიდი დაშორებაა წარმატებულ საინფორმაციო მედიასაშუალებებს შორის უფრო განვითარებულ დასავლურ, დემოკრატიულ ქვეყნებსა და ზოგიერთ განვითარებად ან იმ ქვეყნებში, სადაც მედიას შეზღუდვებში უწევს მუშაობა.

ჩვენ აღარ ვართ საწყის ციფრულ ფაზაში. გაციფრულება 28 წელია მიმდინარეობს. ეს ადამიანების მთელი თაობაა, თუმცა ზოგიერთი მედიასაშუალების ადაპტირება შენელებულია.

ჯეისონ ლამბერტი: “ფეისბუქი” და “გუგლი” უკვე 18 და 24 წელია არსებობენ.

არაპოპულარულია ამის თქმა, მაგრამ დიდმა პლატფორმებმა ახალი ამბების მედიასაშუალებებს აჯობეს აუდიტორიის მიზიდვაში. ახლა, ცხადია, რომ ადამიანებს მეტი გასართობი სჭირდებათ. ჩვენ დიდი პრობლემა გვაქვს მსოფლიოს ზოგიერთ ნაწილში ახალი ამბებისთვის თავის არიდებასთან დაკავშირებით, როდესაც ადამიანები მზად არიან გადაიხადონ თანხა კონტენტისთვის, თუმცა არა სერიოზული, საინფორმაციო მასალისთვის. ასე, რომ ეს სივრცე ბევრად უფრო კონკურენტუნარიანი გახდა.

საქართველოში დამოუკიდებელი მედიასაშუალებების დიდი ნაწილი გრანტებსა და არასამთავრობო ორგანიზაციების დაფინანსებაზეა დამოკიდებული. რა შეიძლება გააკეთონ იმისთვის, რომ შემოსავლის მიღება თავადაც მოახერხონ? რადგან გარატირებული არაა, რომ გრანტები და დაფინანსება მომდევნო წლებშიც ექნებათ.

ჯეისონ ლამბერტი: გარანტირებულია, რომ ადრე თუ გვიან, მედიასაშუალებების გრანტები დასრულდება, ყველაზე კარგი, რაც გრანტით მხარდაჭერილ გამოცემებს შეგვიძლია უთხრათ არის: ახლა არის დრო ექსპერიმენტებისთვის, შექმნან ფინანსური გეგმები, სცადონ სიახლეები.

ვფიქრობ, დამფინანსებლებსა და დონორებს, რომლებთანაც კომუნიკაცია გვაქვს, რაღაც მომენტში სურთ შეწყვიტონ თანხის გაცემა, მათ ცვალებადი დღის წესრიგი აქვთ და უნდათ დაინახონ, რომ ოდესმე ეს სამუშაო დასრულებულია ან უკვე შეასრულეს მისია.

ასე რომ, ფინანსური გეგმის შექმნა, ექსპერიმენტების შესაძლებლობა, ზოგ შემთხვევაში წარუმატებლობა ნორმალურია. არცერთ ჩვენგანს არ აქვს სრული სურათი იმისა, თუ რა ხდის მედია კომპანიას მდგრადსა და წარმატებულს განსხვავებული ბაზრების კონტექსტში. ამაზე ვმუშაობთ.

ასე, რომ საუკეთესო რჩევაა: გაითვალისწინეთ, რომ დაფინანსება დასრულდება, სცადეთ სიახლეები, არა მხოლოდ რისკის დივერსიფიკაციისთვის, არამედ შესაძლებლობების აღმოსაჩენად.

მიშელ ფოსტერი: ასევე, ვხედავთ, რომ ჩვენმა პარტნიორებმა ასეთ გარდამავალ პერიოდში სცადეს სიახლეები: სცადეს ეპოვათ სამიზნე აუდიტორიის ახალი სეგმენტები, რათა კონტენტი მათზე მოერგოთ; სცადეს ახალი ბიზნეს სტრატეგიები. შედეგად, მათმა უმრავლესობამ მნიშვნელოვნად გააფართოვა კონტენტი და აუდიტორია.

ვფიქრობ, ამ დაფინანსებული პერიოდის ერთ-ერთი რეალური სარგებელი არის ის, რომ ადამიანებს აქვთ შანსი სცადონ სიახლეები და ისწავლონ როგორ იყვნენ წარმატებულები.

ჯეისონ ლამბერტი: კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია მონაცემებზე დაყრდნობით გადაწყვეტილების მიღება. გამოიყენეთ ხელმისაწვდომი ინფორმაცია, შექმენით წარმატების ისტორია. ასე რომ, დაფინანსებული პერიოდი შეიძლება იყოს ინვესტიციისკენ მიმავალი გზა, რადგან როდესაც თანხას იღებ დაინტერესებული მხარისგან უნდა აჩვენო, რომ გააკეთებ იმას, რასაც ამბობ, რომ შეგიძლია სწორად განკარგო თანხა და მიაღწიო მოსალოდნელ შედეგს.

ბევრ ინოვაციას ვხედავთ ქართული მედიიდან. მჭიდროდ ვმუშაობთ ამ სფეროს ექსპერტებთან და ნამდვილად აღფრთოვანებული ვართ იმ ენერგით, რომელიც ამ სექტორში იხარჯება.

მიშელ ფოსტერი: მაგალითად, ერთ-ერთ პატარა მედია ორგანიზაციაში, დაფინანსების ნაწილი დრონის საყიდლად გამოიყენეს. სასოფლო-სამეურნეო რეგიონში მუშაობენ და დრონით გადაღებულ ამ ვიდეოს გაშუქებისთვის იყენებენ, თუმცა ასევე გამოიყენეს ადგილობრივი ბიზნესისთვის ინოვაციური რეკლამის შესაქმნელად. ეს მცირე დეტალია, მაგრამ მათთვის ახალ შემოსავალს ნიშნავდა. ამასთანავე გააუმჯობესეს გაშუქებაც.

როგორ შეიძლება ფინანსური მდგრადობა შეინარჩუნონ დამოუკიდებელმა მედიასაშუალებებმა ისეთ ქვეყნებში, სადაც ცენზურა და ხელისუფლებისგან ზეწოლაა?

მიშელ ფოსტერი: ვფიქრობ, დონორების ერთ-ერთი მოტივატორი დამოუკიდებელი მედიის მხარდაჭერისას არის, რომ ადამიანებს ჰქონდეთ წვდომა სანდო ადგილობრივ ჟურნალისტიკაზე და ეს როლი სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია, მაგრამ დონორების დაფინასება მთავრდება. ამიტომ ვხედავთ, რომ ჟურნალისტები თავიანთ აუდიტორიას ავითარებენ, იყენებენ ისეთ პლატფორმებს, როგორიცაა, მაგლაითად, Substack. ჰყავთ გამომწერები და ეს შესაძლოა მცირე ბიზნესმოდელად იქცეს. რა თქმა უნდა, მათ მოუწევთ განავითარონ თავიანთი ბრენდი, მოიპოვონ ნდობა, თუმცა ეს შეიძლება წინსვლის ერთ-ერთი გზა იყოს.

მცირე ზომის დამოუკიდებელ მედიასაშუალებებში გვინახავს ისეთი მრავალფეროვანი შემოსავლის წყაროები, როგორებიცაა ბარის მსგავსი შეკრების ადგილის გახსნა, ტექნოლოგიურ საკითხებზე კონსულტაციებისა და ტრენინგების ჩატარება.

ინტერნეტის სამყაროში ყველა უნდა იყოს კონტენტის შექმნელი. ბიზნესკომპანიებს უნდა ჰქონდეთ ვებგვერდები. ყველას უნდა შეეძლოს დაწერილი კონტენტის შექმნა, ამიტომ ჩვენმა ზოგიერთმა პარტნიორმა თავიანთი კლიენტებისთვის წერითი უნარებისა და ამბის თხრობის სასწავლო პროგრამები შეიმუშავა. ასე რომ, ეს შეიძლება იყოს სხვადასხვა შემოსავლის წყაროს ნაზავი, რომლითაც სუბსიდირდება ახალი ამბების კონტენტის შექმნა.

ზოგიერთ ქვეყანაში, მათ შორის აშშ-ში ვხედავთ, რომ ჟურნალისტები დამოუკიდებლად იწყებენ მუშაობას, იყენებენ ისეთ პლატფორმებს, როგორიცაა Youtube. ასეთ დროს, როგორ შეიძლება შეინარჩუნონ ფინანსური სტაბილურობა დამოუკიდებელმა ჟურნალისტებმა?

მიშელ ფოსტერი: პირველ რიგში აუდიტორია და ნდობა უნდა განავითარონ. შექმნან აუდიტორია, რომელიც ენდობა და რომელსაც მოეწონება მათი კონტენტი. ამიტომ უნდა დაიწყონ საბაზისო საფეხურებით: როგორ იპოვონ აუდიტორია, როგორ გაანალიზონ მონაცემები, როგორ გაარკვიონ აუდიტორიის ინტერესები და ა.შ

ამის შემდეგ შესაძლოა შექმნან საინფორმაციო ბიულეტენი, რომელიც თავის მხრივ შექმნის გამომწერებს ან შემოწირულობებს. ნახონ სპონსორები, დაიწყონ სხვა კომპანიებთან თანამშრომლობა. ხშირად ეს იმ უნარებს მოითხოვს, რომლებიც ბევრი ჟურნალისტის ძირითად უნარებს სცილდება, ამიტომ, თუ ამ მიმართულებით აპირებენ წასვლას, მზად უნდა იყვნენ გაზარდონ მონაცემების გამოყენება.

ბევრ მედიასაშუალებას არ ჰყავს ცალკე კადრები, რომლებიც სოციალური მედიის მიმართულებით მონაცემებს სრულყოფილად გაანალიზებენ, ამის მიზეზი ხშირად მცირე ბიუჯეტია. მედია მენეჯერებსა და ჟურნალისტებს კი შესაძლოა არ ჰქონდეთ ის ცოდნა, რაც საჭიროა აუდიტორიის გასაზრდელად. რას ფიქრობთ ამაზე?

მიშელ ფოსტერი: იმისთვის, რომ ციფრულ გარემოში კონკურენტუნარიანი იყო მონაცემთა ანალიზის უნარები უნდა გქონდეს. ის ორგანიზაციები, რომლებსაც ეს არ აქვთ, ვერ იქნებიან წარმატებულები.

ჩვენ ძალიან კონკურენტულ სივრცეში ვართ. აუდიტორია გართობის, მედიის, დეზინფორმაციის, სოციალური მედიის პლატფორმებს შორის არის გახლეჩილი. თუ არ იცი ვინ არის შენი აუდიტორია და რა არის შენი უპირატესობა კონკურენტულ ბაზარზე, განადგურდები.

რომელ ციფრულ ხელსაწყოებს ურჩევდით მედიასაშუალებებს აუდიტორიის საჭიროებების უკეთესად შესასწავლად?

მიშელ ფოსტერი: დასაწყისისთვის კარგია Google Analytics, შემდეგ უნდა გადავიდნენ სოციალურ ქსელებში და გაანალიზონ მონაცემები.

ჯესიონ ლამბერტი: ასევე CrowdTangle და Social Blade, რომელიც ძირითადად “იუთუბის”, “ინსტაგრამისა” და “ტვიტერისთვის” გამოიყენება.

მიშელ ფოსტერი: Social Blade კარგი ხელსაწყოა, რადგან შეგიძლია კონკურენტებსაც შეხედო. ასევე სასრგებლო ხელსაწყოა SemRush საძიებო სისტემის ოპტიმიზაციისთვის.

ჯეისონ ლამბერტი: ნიუსრუმისთვის გამოსადეგია Chartbeat, IO technologies, Smartocto და Parse.ly.

მიშელ ფოსტერი: თუმცა, თუკი პატარა ორგანიზაციას წარმოადგენ, შესაძლოა ზოგიერთ ამ ხელსაწყოზე წვდომა არ გქონდეს, მაგრამ ყველას შეუძლია Google-ის News Consumer Insights-ის გამოყენება, რაც დაგეხმარება აუდიოტორიის სეგმენტებად გადანაწილებაში: რიგითი ვიზიტორები, ერთგული ვიზიტორები და გულშემატკივრები. ეს ცოდნა კი შეუფასებელია.

ერთგულება ახალი ამბების მოხმარების ერთ-ერთი მთავარი საზომია. ასე რომ, ნიუსრუმებს აქვთ ეს შესანიშნავი ინსტრუმენტი, რომელიც მარტივი გამოსაყენებელია და გეხმარება გაიცნო აუდიტორია საკუთარ პლატფორმებზე.

რამდენად აქვთ პოტენციალი ადგილობრივ მედიასაშუალებებს მუშაობა დაიწყონ საერთასორისო აუდიტორიისთვის?

მიშელ ფოსტერი: ეს უკვე ხდება ბევრ ქვეყანაში, განსაკუთრებით იქ სადაც დიდი დიასპორებია. ეს, რა თქმა უნდა, ეხება ჩვენს ზოგიერთ პარტნიორს სომალიში და აფრიკის ნაწილებში, ასევე მიანმარში, რადგან მათი კონტენტით დაინტერესებული აუდიტორია მათი ქვეყნების ფარგლებს გარეთ ცხოვრობს და, ფაქტობრივად, ამ აუდიტორიას უფრო მეტი სარეკლამო ღირებულება აქვს, ვიდრე აუდიტორიას თავიანთ ქვეყანაში.

ჩვენ გვინახავს როგორ მისწვდა ადგილობრივი კონტენტი საერთაშორისო აუდიტორიას. ზოგიერთ ქვეყანაში ამისთვის რეგიონული კონტენტის პროდიუსერის საჭიროებაა, ორგანიზაციის ან ნაციონალური დონის პლატფორმის, რომელიც ამ კონტენტს საერთაშორისო ახალი ამბების ბაზარზე გაიტანს. მაგალითად, ერთ-ერთ ქვეყანაში, სადაც ვმუშაობთ, დონორებისგან დაფინანსებული ეთნიკური უმცირესობები ქვეყნის კონკრეტულ ნაწილებში ქმნიან საინფორმაციო კონტენტს, რომელიც გადადის ეროვნულ დონეზე კარგად ბრენდირებულ, სანდო საინფორმაციო ორგანიზაციებში და შემდეგ BBC-ზე, Al Jazeera-სა და სხვა მედიასაშუალებებში, რითაც საბოლოოდ აღწევს უფრო დიდ აუდიტორიას.

7 თვეზე მეტია, ჟურნალისტები უკრაინაში განგაშის სიგნალების ფონზე, მუდმივი საფრთხის დროს მუშაობენ. მედიის როლი უკრაინის წინააღმდეგ რუსეთის ომში დიდია. მაგალითად, სწორედ ჟურნალისტების დახმარებით გაიგო სიმართლე მსოფლიომ ბუჩის ტრაგედიის შესახებ, რომელსაც რუსეთი დადგმულს და ყალბს უწოდებს.

განსაკუთრებით ემოციურია საკუთარ ქვეყანაში ომის გაშუქება უკრაინელი ჟურნალისტებისთვის. მათ შორისაა სევგილ მუსაიევა, უკრაინაში ერთ-ერთი ყველაზე დიდი ონლაინ გამოცემის “უკრაინსკა პრავდას” მთავარი რედაქტორი. სევგილს თბილისში “ინტერნიუსის” საერთაშორისო მედია კონფერენციაზე შევხვდით.

“უკრაინსკა პრავდა” 2000 წელს ქართველ-უკრაინელი ჟურნალისტის გიორგი ღონღაძის დაარსებული ონლაინ გამოცემაა. ეს დამოუკიდებელი მედიასაშუალება ყოველდღიურად მილიონობით ადამიანს აწვდის გადამოწმებულ ინფორმაციას ომის შესახებ.

სევგილი ჟურნალმა “თაიმმა” 2022 წელს მსოფლიოში ყველაზე გავლენიან 100 ადამიანს შორის “ინოვატორების” კატეგორიაში დაასახელა. მუსაიევა ამ ინტერვიუში გვიზიარებს ბოლო 7 თვეში მიიღებულ გამოცდილებას.

როგორია ჟურნალისტიკის როლი ომში?

2022 წლის 24 თებერვალს, როდესაც ომი დაიწყო დილით ადრე, დაახლოებით 4:30 საათზე გამეღვიძა, 40 წუთით ადრე რუსეთის უკრაინაში შეჭრამდე და 20 წუთით ადრე პუტინის განცხადებამდე. ჩემს თავს ვეკითხებოდი “რა შემიძლია გავაკეთო?” რადგან გასაგები იყო, რომ ეს ეგზისტენციალური ომი იქნებოდა, ეს იქნებოდა ომი ჩვენი ქვეყნის არსებობის უფლებისთვის. მივხვდი, რომ ამ შეკითხვაზე სწორი პასუხი ჩემი პროფესია იყო, რადგან ჟურნალისტიკას ძალიან მნიშვნელოვანი როლი აქვს ომისა და კრიზისის დროს.

მახსოვს პანიკით მოცული პირველი დღეები. ხალხს ეშინოდა ახალი ამბების გარეშე დაძინების, იმის ცოდნის გარეშე, თუ “რა იქნება ხვალ დილით”, შიში და პანიკა სუფევდა.

ვიცი, როგორ მარტივად არის შესაძლებელი ადამიანებზე მანიპულაცია, რადგან მახსოვს 28 თებერვალი იყო, იმ დროს, რუსებს, სამწუხაროდ, უკვე დაკავებული ჰქონდათ ჩემი ქვეყნის სამხრეთ ნაწილი, მარიუპოლელმა მეგობარმა ტირილით დამირეკა. მეკითხებოდა, კიევი უკვე დანებდაო? მე კი ვცდილობდი ამეხსნა, რომ არა, მაგრამ, სამწუხაროდ, მარიუპოლში ოკუპანტები ავრცელებდნენ ხმას, რომ კიევი უკვე დანებდა და რუსეთს სხვა რეგიონებიც დაკავებული ჰქონდათ.

ასე, რომ ამ კონფერენციის სახელიც “ინფორმაციას შეუძლია სიცოცხლის გადარჩენა” [საუბარია, „ინტერნიუსის“ მიერ თბილისში ორგანიზებულ მედია კონფერენციაზე] სწორედ ამაზეა.

როგორც ჟურნალისტს მხოლოდ ინფორმაციის გავრცელება შეგიძლია და ეს ინფორმაცია ბევრს ნიშნავს. მე ათასობით ადამიანის ამბავი ვიცი, რომლებიც ინტერნეტისა და სატელეკომუნიკაციო კავშირის გარეშე იყვნენ დარჩენილები და, როცა კავშირი აღდგა, თავიანთ ნათესავებს, დედებსა და მამებს ერთ მარტივ ტექსტს სწერდნენ: “ცოცხალი ვარ, ყველაფერი კარგადაა, ოკუპაციას თავი დავაღწიეთ”. მათ არ აინტერესებდათ პოლიტიკური ვითარება, მხოლოდ ამ სიტყვებს უგზავნიდნენ შეტყობინებად.

თუმცა, მინდა ვთქვა, რომ ჟურნალისტებსაც შეუძლიათ ადამიანების დახმარება და ამ ომის დროს ეს მუდამ თან მდევს.

ჟურნალისტიკა მხოლოდ ინფორმაციის მიწოდება არ იყო, ეს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან ადამიანების ევაკუაციას და საკვების მიწოდებასაც კი გულისხმობდა. მაგალითად, მახსოვს ომის პირველ დღეებში კიევის ერთმა პრენატალურმა ცენტრმა მთხოვა მერისთვის მეთქვა, რომ ცენტრში ქალებს საკვები არ ჰქონდათ და მასთან დაკავშირებას ვერ ახერხებდნენ. ერთი საათის შემდეგ მათ საკვები მივაწოდეთ. ეს პირდაპირი მნიშვნელობით დაეხმარა სიცოცხლის გადარჩენას. ზოგჯერ, სამწუხაროდ, ასე არ ხდება, ზოგჯერ არ შეგიძლია დახმარება და შემდეგ დანაშაულის გრძნობა გაწუხებს, მაგრამ როცა დახმარება შეგიძლია, ეხმარები.

თუ შეგიძლიათ, გაიხსენოთ, უკრაინაში რუსეთის სრულმასშტაბიანი შეჭრის მომენტი. რა იყო პირველი სარედაქციო გადაწყვეტილება?

ჩემს გუნდს ვთხოვე პანიკას არ აჰყოლოდნენ, რა თქმა უნდა, ეს რთული იყო, რადგან ადამიანები თავიანთ ნათესავებზე, ბავშვებსა და თავიანთ უსაფრთხოებაზე ფიქრობდნენ. დაგვეხმარა ჩვენი გადანაწილების გეგმაც, რადგან გუნდის ნაწილი ქვეყნის სხვა რეგიონებში უკვე გადანაწილებული იყო, ამან ხელი შეგვიწყო კიევში მყოფი გუნდის წევრების გადანაწილებაშიც.

მახსოვს, პირველ სარედაქციო შეხვედრაზე, რომელიც დილის 11:00 საათზე დავგეგმე, მხოლოდ ერთი მარტივი წინადადება ვთქვი: “ჩვენი მაქსიმუმი უნდა გავაკეთოთ, რადგან თუ უკრაინა დამარცხდება, აღარ იარსებებს “უკრაინსკა პრავდა”, აღარ იარსებებს სახელმწიფო, აღარაფერი, ჩვენს ქვეყანას დავკარგავთ.”

როდესაც ასეთი გამოწვევის წინაშე ხარ, არც კი მინდა ამას გამოწვევა ვუწოდო, მაგრამ შეგიძლიათ წარმოიდგინოთ, რასაც ვგულისხმობ… ამიტომაც გავაკეთეთ ჩვენი მაქსიმუმი, 24/7-ზე ვმუშაობთ, ინფორმაციას ვაწვდით, ჰუმანიტარულ დახმარებასაც ვუწევთ, რადგან ომის პირველ დღეებში კიევში ეს დიდი პრობლემა იყო.

მახსოვს, როგორ მითხრა ხელისუფლების ერთ-ერთმა წარმომადგენელმა, შიმშილი ოკუპანტებს დაეხმარებაო, რის შემდეგაც კიევსა და სხვა რეგიონებში ათასობით ბიზნესმენს მივწერე, და მათ მოსახლეობას ტონობით პური, მაკარონი და სხვა პროდუქტი მიაწოდეს.

ომის დროს ბევრი ადამიანი ქვეყანას ტოვებს, ეს შანსი, ალბათ, შენც გქონდა, მაგრამ კიევში დარჩი. თავიდან ბევრი ფიქრობდა, რომ კიევს დაიკავებდნენ. რატომ გადაწყვიტე დარჩენა?

ომის დაწყებიდან 7 თვის შემდეგ ჩვენი გუნდის მხოლოდ ორმა წევრმა დატოვა უკრაინა. ერთი სტუდენტი გახდა, უნივერსიტეტში წავიდა, ხოლო ჩვენმა რედაქტორმა იმიტომ დაგვტოვა, რომ პატარა ბავშვები ჰყავს და მათ უნდა მოუაროს. ეს მისი, როგორც დედის გადაწყვეტილება იყო, რადგან უნდა გადაწყვიტო რა არის შენი როლი ამ დროს. ჯარისკაცი ხარ, ჟურნალისტი, მოქალაქე თუ დედა? და ეს ძალიან რთული გადაწყვეტილებაა თითოეული უკრაინელისთვის.

ჩვენი გუნდის ნაწილი უკრაინის დასავლეთით რჩებოდა და, როდესაც კიევში ვითარება შედარებით უსაფრთხო გახდა, ყველამ დაბრუნება გადაწყვიტა. გუნდის გადანაწილება ჩემი გადაწყვეტილება იყო, ვფიქრობდი, რომ კომუნიკაციის გათიშვის შემთხვევაში, ინტერნეტზე წვდომა არ გვექნებოდა, ელექტროენერგიის გარეშე მუშაობას ვერ შევძლებდით და ამიტომაც გადავწყვიტე გუნდის სხვა რეგიონებში გადანაწილება. როგორც კი დაბრუნების შანსი გაჩნდა, მთელი გუნდი კიევში დაბრუნდა.

რა თქმა უნდა, ამ ზამთრისთვის უსაფრთხოების გეგმაზე ვფიქრობთ, რადგან ეს ზამთარი უკრაინისთვის ძალიან რთული იქნება. რუსეთი თავს დაესხმება ჩვენს ელექტროსადგურებს, ენერგო სექტორს და კრიტიკულ ინფრასტრუქტურას. ასე, რომ გვაქვს უსაფრთხოების გეგმა, არ მინდა ბევრი დეტალი ვახსენო, მაგრამ მზად უნდა ვიყოთ, გავავრცელოთ ახალი ამბები, რაც არ უნდა რთული იყოს ეს.

რა გასწავლა ამ რთულმა პერიოდმა, როგორც ჟურნალისტს?

სამი მნიშვნელოვანი რამ ვისწავლე ამ ომიდან. პირველი: იყავი ხალხთან, მეორე - არ ავნო და მესამე - სიმართლე გეხმარება გამარჯვებაში. თითოეულს ავხსნი.

იყავით ხალხთან - ომის დასაწყისში ყოველ დღეს ჩემი მკითხველისა და აუდიტორიისთვის მოკლე შეტყობინებით ვიწყებდი: “როგორ ხართ?” - ათასობით ადამიანი პასუხობდა ამ შეკითხვას და ეს არამარტო მათ ეხმარებოდა, არამედ ჩვენც გვაძლევდა ინფორმაციას სხვადასხვა რეგიონში კრიტიკული ვითარების შესახებ.

ფრონტის ხაზი ორიათას კილომეტრზეა გადაჭიმული, შეუძლებელია მისი სრულად დაფარვა და ყველაფრის გაშუქება. მაგალითად, ჩვენი მკითხველებისგან შევიტყვე, რომ ხერსონი რუსეთის არმიას უკვე დაკავებული ჰქონდა, რადგან მათ გამოგვიგზავნეს რუსული ტანკების ამსახველი ვიდეო, რომლებსაც ქალაქის მნიშვნელოვანი შენობები უკვე დაკავებული ჰქონდათ. რაც მთავარია, ჩვენ ისევ კონტაქტზე ვართ ამ ხალხთან და ისინი ყოველდღე მწერენ ოკუპირებული ტერიტორიებიდან. ისინი ინფორმაციის ერთადერთი წყარო არიან, გვაწვდიან ინფორმაციას ოკუპირებულ ტერიტორიებზე რეპრესიების, რეფერენდუმებისა და რუსების შექმნილი ე.წ ციხეების შესახებ.

მეორე, არ ავნო - ომის დროს შეცდომა ადამიანის სიცოცხლის საზომია, ამაზე უნდა დაფიქრდე, არც კი მინდა აღვწერო ყველა ის რთული გადაწყვეტილება, რომლებიც ომის დროს მივიღეთ, მაგრამ ზოგჯერ ეს მართლაც ადამიანის სიცოცხლის საზომია.

მესამე, სიმართლე გეხმარება გამარჯვებაში - ვფიქრობ, ამ ომის ბირთვი, მთავარი ელემენტი არ არის მხოლოდ ის, რომ ეს არის ომი ჩვენი ქვეყნის არსებობის უფლებაზე, ეს არ არის ომი მხოლოდ მომავალსა და წარსულს შორის, ეს არ არის ომი მხოლოდ დემოკრატიის მომავლისთვის, არამედ ეს ასევე არის ომი სიმართლესა და სიცრუეს შორის.

ვხედავთ, როგორ იყენებს რუსეთი პროპაგანდის იარაღებს ყოველდღიურად. ამავე დროს კი, როგორც დამოუკიდებელ ჟურნალისტს გაქვს პრინციპები, წესები და მისდევ მათ. მეორე მხრივ, რუსეთი აბსოლუტურად საშინელებებს სჩადის. ისინი ყოველდღიურად იტყუებიან, თავიანთი თავდასხმების მსხვერპლებზეც კი. მაგალითად, ბუჩაში, ბოროდიანკასა და სხვა ადგილებში მათ ათასზე მეტი მშვიდობიანი მოქალაქე დახოცეს და ცრუობენ, რომ ბუჩას ამბები დადგმული იყო, რომ ეს თითქოს „დასავლური პროპაგანდაა“ და ა.შ.

მტკივნეულია როცა იცი სიმართლე, რადგან ბუჩაში მათ შენი კოლეგის 70 წლის შეუიარაღებელი მამა მოკლეს, ხოლო ირპინში ჯგუფელი დაკარგე. ჩემი მეგობარი დოკუმენტალისტი ბრენტ რენო რუსებმა ირპინში მარტის დასაწყისში მოკლეს, ის იყო აშშ-ის პირველი მოქალაქე, რომელიც ამ ომის დროს დაიღუპა. ეს ძალიან სამწუხაროა, მაგრამ მხოლოდ სიმართლე გვეხმარება და გვაძლევს მნიშვნელოვან მხარდაჭერას დასავლელი პარტნიორებისგან, რადგან ისინი ხედავენ, რომ ჩვენ რუსულ პრაქტიკას არ ვიყენებთ. ჩვენ ვიცავთ წესებს, პრინციპებს, ვიბრძვით სიტყვის თავისუფლებისა და დემოკრატიისთვის და ეს განგვასხვავებს რუსებისგან.

საკუთარ ქვეყანაში ომის გაშუქება და ყოველდღიურად მწუხარების წინაშე ყოფნა შესაძლოა რთული იყოს ადამიანისთვის, როგორ უმკლავდებით ამ ემოციებს, როგორც ჟურნალისტი?

ვფიქრობ, ვერ დამალავ ემოციებს. რა თქმა უნდა, ჩემს თავთან ერთგვარი შეთანხმება მაქვს, რომ თითოეულ ტრავმაზე ვიფიქრებ, რომლებიც ამ ომის დროს მივიღე. მაგრამ რთულია, რადგან ამ ომში ოთხი მეგობარი უკვე დავკარგე - მათ შორის, კოლეგები. ასეთ რამეს ვერასდროს შეეგუები. ეს სტატისტიკა არ არის, ვფიქრობ, თითოეული ისტორია, თითოეული ბედისწერა მნიშვნელოვანია.

მაგრამ, რაც დამეხმარა, ემპათიაა. ემპათიის გარეშე რთული იქნება, უნდა იგრძნო ტკივილი, უნდა იყო ხალხთან ერთად და ვიცი, რომ თუკი ომის თითოეული მსხვერპლის ისტორიას მოვყვები, ის არასდროს იქნება მხოლოდ სტატისტიკა.

რა არის მთავარი გამოწვევა უკრაინული მედიისთვის ახლა?

უბრალოდ უნდა გადავრჩეთ. ეს არის მთავარი გამოწვევა ჩვენი ქვეყნისთვის და მედიისთვისაც, რა თქმა უნდა, გვიჭირს ფინანსურად, ჩვენთვის რთული დროა. მკითხველებისა და დონორების წყალობით შეგვიძლია ჩვენი საქმის გაგრძელება.

მეორე გამოწვევაა ის, რომ ყოველდღიურად რთული გადაწყვეტილების წინაშე ხარ: მოქალაქე ხარ თუ ჟურნალისტი? მე მესმის ჩემი ბევრი კოლეგის, რომლებმაც სამსახურები დატოვეს, ფრონტის ხაზზე წავიდნენ და არმიას შეუერთდნენ. “უკრაინსკა პრავდადან” კოლეგებიც შეუერთდნენ ჯარს. ისინი არაჩვეულებრივი ჟურნალისტები იყვნენ, მაგრამ გადაწყვიტეს, რომ მათი ბრძოლის ველზე ყოფნა უფრო ეფექტიანი და გამოსადეგი იქნებოდა.

ეს ამ ომის ტრაგედიაა, რადგან უკრაინა კარგავს არაჩვეულებრივ ხალხს, კარგავს ხელოვანებს, ჟურნალისტებს. ერის სულს, არაჩვეულებრივ ხალხს, რომელსაც შეუძლია განაგრძოს შემოქმედება, თუმცა ქვეყნის დაცვას ბრძოლის ხაზზე აგრძელებენ.

ვერასდროს ვაპატიებ ამას რუსებს და რუსეთს, რადგან მათ მომავალი წაგვართვეს.

როგორი ურთიერთობა გაქვს რუს ჟურნალისტებთან? რამე შეიცვალა?

არა, რა თქმა უნდა, მყავს კოლეგები და მაშინაც კი, როდესაც ისინი რამეს მეკითხებიან ვპასუხობ, მაგრამ ძალიან მტკივა და არაკომფორტულად ვგრძნობ თავს.

მათ დაკარგეს თავიანთი პროფესია საკუთარ ქვეყანაში, რადგან ყველა დამოუკიდებელი მედიასაშუალება რუსეთში ან დახურულია ან ქვეყნიდან გაიქცნენ და ახლა ევროპულ ქალაქებში არიან. მათ არ შეუძლიათ თავიანთი საქმიანობის გაგრძელება საკუთარ ქვეყანაში.

არის რამე, რისთვისაც, ფიქრობ, სჯობდა ჟურნალისტები მზად ყოფილიყვნენ რუსეთის სრულმასშტაბიან შეჭრამდე?

არავის შეეძლო წარმოედგინა რა მოხდებოდა, ამ ომის სისასტიკე და ზომა. ამას ვერასდროს წარმოვიდგენდი, მაგრამ, ვფიქრობ, ომის დასაწყისში თავდაცვის მეტი აღჭურვილობა რომ გვქონოდა უკეთესი იქნებოდა. ბევრ უკრაინელ ჟურნალისტს არ ჰქონდა თავდაცვის საშუალებები, ჩაფხუტები, არაფერი. ბევრმა ევროპულმა კომპანიამ, დონორმა, ორგანიზაციამ გამოგვიგზავნა ეს ყველაფერი და შევძელით მუშაობის გაგრძელება. ასე, რომ ეს დიდი პრობლემა იყო და უცნაურია, რომ წინა ომიდან 8 წლის შემდეგ ამისთვის მზად არ ვიყავით და საკმარისი აღჭურვილობა არ გვქონდა.

ცდილობს “უკრაინსკა პრავდა” რუსულ აუდიტორიამდე მისვლას და დეზინფორმაციის კედლის გარღვევას?

ჩვენ განვაგრძობთ ვებგვერდის რუსულ ვერსიას. რუსეთის შემოჭრის დასაწყისში ბევრმა უკრაინულმა მედიამ დახურა რუსულენოვანი ნაწილი, ჩვენ მივიჩნევთ, რომ ეს არასწორი გადაწყვეტილება იქნება, რადგან ბევრი რუსი კითხულობს ჩვენს მასალას სხვადასხვა ტერიტორიიდან. ასე რომ, გვაქვს რუსული ვერსია და ადამიანებს შეუძლიათ ინფორმაციის მიღება. არ ვგეგმავთ სხვა კოლაბორაციულ პროექტებს რუს ჟურნალისტებთან ან სხვა მედია პროექტის დაწყებას.

როდესაც ომს აშუქებ ბევრ დეზინფორმაციას აწყდები, ამავე დროს მნიშვნელოვანია სისწრაფე და სიზუსტე. როგორ ახერხებთ ამას?

ჩვენი წესები და პრინციპები გვაქვს, ეს საჯაროდ გამოქვეყნებული დოკუმენტია და ამ წესებს რეგულარულად ვიცავთ. რა თქმა უნდა, დეზინფორმაციას მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია და ამის გამოცდილება 8 წელია გვაქვს. ჩვენ უკვე საინფორმაციო ომის პირობებში ვცხოვრობთ და ეს გამოცდილება დაგვეხმარა. ბევრი ვისწავლეთ ბოლო 8 წელიწადში.

“უკრაინსკა პრავდას” ასევე ეხმარება ის, რომ ინფორმაციის ბევრი წყარო გვყავს. არიან ხელისუფლების წარმომადგენლები, რომლებსაც არაოფიციალურად შეუძლიათ აგვიხსნან რაღაცები და გვყავს სამხედროები ფრონტის ხაზიდან, ისინი გვაწვდიან ინფორმაციას ადგილიდან.

თუკი მივიღებთ ინფორმაციას სხავადასხვა წყაროდან, დამატებით ვამოწმებთ სხვა წყაროებთან, ასე, რომ რაც მეტი წყარო გვყავს, მით უკეთესი.

ჟურნალმა “თაიმმა” წლის ერთ-ერთ ყველაზე გავლენიან ადამიანად დაგასახელა, რა შეცვალა ამან შენთვის?

არაფერი. ვხუმრობ ხოლმე, რომ ახლა ჰოლივუდის ვარსკვლავებთან ერთად მაქვს ფოტოები. თუმცა, მადლიერი ვარ ამ შესაძლებლობის, რადგან ეს მაძლევს საშუალებას უკრაინაზე ვისაუბრო და რეალური ვითარება ავხსნა. ასე, რომ ეს მეხმარება და ვცდილობ მაქსიმალური გავაკეთო, რადგან დიდი პასუხისმგებლობაა, როდესაც შენი ქვეყნისა და უკრაინელი ჟურნალისტების სახელით საუბრის შესაძლებლობა გაქვს.

პრეზიდენტი ზელენსკი თავის გამოსვლებში მუდმივად ცდილობს ყურადღება ამ ომზე შენარჩუნდეს. როგორ შეაფასებ უკრაინის წინააღმდეგ რუსეთის ომის გაშუქებას საერთაშორისო მედიაში?

ომის დასაწყისში ათასზე მეტი ჟურნალისტი იყო უკრაინაში, ისინი სხვადასხვა რეგიონიდან მუშაობდნენ. ბევრი მათგანი ლვოვში იყო, უსაფრთხო ადგილას. მესმის, რომ ინფორმაციის მთავარი წყარო მაგალითად, აშშ-ის ხელისუფლების წარმომადგენლებისთვის, თუნდაც პრეზიდენტ ბაიდენისთვის “უკრაინსკა პრავდა” არ იყო, თუმცა ვიცი, რომ სახელმწიფო დეპარტამენტში კითხულობდნენ ჩვენს მასალებს და გვენდობიან. მაგრამ პრეზიდენტი ბაიდენი უკრაინის შესახებ ახალ ამბებს შესაძლოა “ნიუ იორკ თაიმისდან”, ვაშინგტონ პოსტიდან” და “ვოლ სთრით ჯურნალიდან” ეცნობოდეს, ძალიან მნიშვნელოვანია უკრაინაზე ყურადღების შენარჩუნება და უკრაინის გამოცემების პირველ გვერდებზე ყოფნა.

მიხარია, რომ წელს ბევრმა საერთაშორისო მედია ორგანიზაციამ გახსნა ოფისები უკრაინაში, მაგალითად, “ვაშინგტონ პოსტმა“. “ვოლს სთრით ჯურნალი” და “ნიუ იორკ თაიმსი” აპირებენ, თავიანთი ბიუროები გახსნან. მიხარია ისიც, რომ, სამწუხაროდ, ამ სასტიკი ომის შედეგად საერთაშორისო მედიამ შეცვალა ფოკუსი რომლითაც აქამდე უკრაინას უყურებდა, რადგან ისინი უკრაინას რუსული ფოკუსით ხედავდნენ და როგორც წესი ბიუროებსაც მოსკოვში ხსნიდნენ.

ბევრ საერთაშორისო ჟურნალისტს ვიცნობ, როდესაც შესაძლებლობა მაქვს ვცდილობ სწორი ფრაზეოლოგია ავუხსნა, მაგალითად, ვეუბნები, რომ არასწორია სიტყვა “სეპარატისტის”, “სეპარატისტული ტერიტორიების” გამოყენება და რაც მთავარია, ისინი მისმენენ.

ქართველებს გარკვეულწილად ესმით რა ხდება ახლა უკრაინაში, რადგან მსგავსი გამოცდილება გვაქვს რუსეთთან. რას ეტყოდი ქართველ ჟურნალისტებს?

პირველ რიგში, არ შეგეშინდეთ. ეს ამ პერიოდის მთავარი ლოზუნგია და ყოველდღიურად პერსონალურად მეხმარება. მეორე - უნდა იყოთ მზად კრიტიკულ სიტუაციებში სამუშაოდ, უნდა გქონდეთ უსაფრთხოების გეგმა, აღჭურვილობა, გეგმა გუნდის გასანაწილებლად. ეს პირდაპირი მნიშვნელობით, გადარჩენაში დაგეხმარებათ.

როგორ შეუძლიათ ამ მომენტში სხვა ჟურნალისტებს უკრაინული მედიის დახმარება?

გააშუქეთ სიმართლე უკრაინაში ომის შესახებ. შეიძლება სოლიდარობის გამოჩენა უკრაინელი ჟურნალისტების მიმართ და უკრაინელი ლტოლვილების შესახებ ამბების დაწერა. ვიცი, საქართველოში ბევრი უკრაინელი ლტოლვილია. ასევე ვიცი, რომ ზოგიერთი ქართველი კოლეგა თანხის შემოწირულობის კამპანიებითაც დაგვეხმარა, ამისთვის ძალიან მადლობელი ვარ.

ერთი წელი გავიდა მას შემდეგ, რაც თბილისში დაგეგმილი “ღირსების მარშის” წინააღმდეგ გამართულ აქციაზე ძალადობრივი ჯგუფები მედიის 53 წარმომადგენელს დაესხნენ თავს.

ჟურნალისტი და აქტივისტი ნინია კაკაბაძე გვესაუბრება, თუ როგორ შეცვალა მედიაგარემო 2021 წლის 5 ივლისის მოვლენებმა, რა როლი ითამაშა ამ დღემ ევროკომისიის გადაწყვეტილებაში, რაში ხედავს გამოსავალს და რამდენად რეალურია 6 თვეში მედიაგარემოს გაუმჯობესება

თითქმის 30 წელია მედიის სფეროში მუშაობთ, გახსენდებათ 5 ივლისზე უფრო მძიმე დღე?

არა, რა თქმა უნდა. თავი ასე დაუცველად არასდროს მიგრძვნია, არა მხოლოდ როგორც ჟურნალისტს, არამედ - როგორც აქტივისტს, სამოქალაქო საზოგადოების წევრს. ეს დაუცველობის განცდა დღემდე მომყვება და ამის ერთადერთი მიზეზი ისაა, რომ დღემდე არ დაუსჯიათ მოძალადეები და ძალადობის ორგანიზატორები.

როგორ შეცვალა მედიაგარემო 5-მა ივლისმა ამ ერთ წელიწადში?

1 წელი გავიდა და უარესობისკენაა შეცვლილი სიტუაცია. ხელისუფლება ჟურნალისტებს კიდევ უფრო უდიერად ეპყრობა. მუდმივად ვხედავთ შეურაცხმყოფელ დამოკიდებულებას კრიტიკული მედიების წარმომადგენლების მიმართ. თუკი არ ხარ მისი მსახური (არიან, ჩვენდა სამწუხაროდ, ასეთი ჟურნალისტებიც), ხელისუფლება შენ მიმართ ბოლომდე დაუნდობელია და ასევეა ყველა ის სტრუქტურა, რომელთან ურთიერთობაც გვიწევს.

მე, პირადად, აქტიურ ჟურნალისტიკაში არ ვარ და არ მიწევს მათთან შეხება და ურთიერთობა, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, წარმოვადგენ მედიას და ვხედავ რა პირობებში უწევთ მუშაობა ჟურნალისტებს.

თქვენი აზრით, რამ შექმნა ასეთი რთული ვითარება?

ყველაზე მძიმე პრობლემა, რამაც ასეთი გარემო შექმნა, ხელისუფლების დამოკიდებულებაა. აგრესიული რიტორიკა, ბოიკოტი, ბულინგი და ფსიქოლოგიური ტერორი. რთულია ასეთ პირობებში მუშაობა, თან მაშინ, როდესაც ამას მუდმივი ხასიათი აქვს.

ამ ხელისუფლებამ ჟურნალისტები აქცია პოლიტიკურ აქტორებად. არ ეკონტაქტებიან მედიას, რომლებიც არ მოსწონთ და მედიის წარმომადგენლები აქციეს თავიანთ მთავარ ოპონენტებად. უცხადებენ ბოიკოტს, არ პასუხობენ კითხვებზე, არ მიდიან გადაცემებში და, თავისდაუნებურად, ეს მედიასაშუალებები ხდებიან მათი ერთი-ერთი მთავარი მოწინააღმდეგე.

ასეთი რთული ვითარება არ ყოფილა არც ერთი ხელისუფლების პირობებში. იმდენად დარწმუნებულნი არიან თავიანთ ძალაუფლებაში, რომ თავს ვალდებულად არ თვლიან, მოექცნენ მედიებს ისე, როგორც მათი ვალდებულება და პასუხისმგებლობაა.

ვითარება განსაკუთრებით მას შემდეგ გაუარესდა, რაც ქართული ოცნება მესამედ მოვიდა ხელისუფლებაში და აბსოლუტური ძალაუფლება აქვს. მესამე ვადა იდეალური ხელისუფლებისთვისაც კი დამღუპველია, რადგან ხრწნას და ლპობას იწვევს, სამწუხაროდ.

ფიქრობთ, რომ 5 ივლისის მოვლენები იყო გადამწყვეტი მედიის კუთხით ევროკომისიის გადაწყვეტილებაში?

რა თქმა უნდა. როდესაც დებატებს ვუყურებდით, ყველა ევროპარლამენტარის გამოსვლაში ფიგურირებდა 5 ივლისი, მედიის წარმომადგენლებზე უპრეცენდენტო თავდასხმა, ძალადობრივი ჯგუფის თარეში და დაუსჯელობა. ეს ნიშნავს, რომ ყველაზე მნიშვნელოვანი საკითხი იყო, რომელმაც გავლენა მოახდინა იმ გადაწყვეტილებაზე, რომ დავრჩით სტატუსის გარეშე. ამ დღის მოვლენები გარდამტეხი იყო ამ კონტექსტშიც და გარდამტეხი იყო ზოგადად, ქვეყნის იმიჯისთვისაც.

კანდიდატის სტატუსის მოსანიჭებლად, ევროკომისიის წამოყენებული ერთ-ერთი პირობაა თავისუფალი, პროფესიონალური, პლურალისტური და დამოუკიდებელი მედიაგარემოს უზრუნველყოფა ჟურნალისტებისთვის. როგორ წარმოგიდგენიათ, რამდენად რეალურია 6 თვეში ეს ცვლილებები?

ვფიქრობ, რომ, უბრალოდ, არ შესრულდება ეს ყველაფერი. ხელისუფლებას ეშინია კრიტიკული კითხვების. ის არის დამნაშავე და გაურბის აღიარებას, სანამ აქვს ამის საშუალება.

მგონია, რომ ტყუილია მათი ბოლოდროინდელი განცხადებაც - კრიტიკულ მედიაში ვივლითო. ეს იქნება მოჩვენებითი. შესაძლოა, რამდენჯერმე მივიდნენ კიდეც, მაგრამ ეს მისვლაც იქნება ისეთივე, როგორიც იყო ირაკლი ღარიბაშვილის გამოსვლა პარლამენტში - თავდასხმა და მუდმივი ბრალდებები ჟურნალისტების მისამართით. დარწმუნებული ვარ, ასე იქნება, თუკი გაბედავენ და მივლენ კრიტიკულ გადაცემებში. მოჩვენებითი, ვითომ თანამშრომლობა მედიასთან და არ ის, რასაც ითხოვს ევროკავშირი.

რა მიგაჩნიათ გამოსავლად ამ მოცემულობაში?

სამწუხაროდ, არც ერთი პროცენტით არ მაქვს იმის მოლოდინი, რომ ეს ხელისუფლება შეასრულებს პირობებს და 6 თვეში კანდიდატის სტატუსს მოგვცემენ. მინდა, რომ ვცდებოდე, რადგან ჩემთვის არ აქვს მნიშვნელობა, რომელი პარტია და ხელისუფლება დამაახლოებს ევროკავშირთან. მთავარია საერთო მიზანი, რომ გავხდეთ ამ დიდი ოჯახის წევრი.

უბრალოდ, ობიექტური მიზეზებიდან გამომდინარე, არ მაქვს არანაირი მოლოდინი, რომ „ქართული ოცნება“ შეასრულებს რეკომენდაციებს. ან როგორ უნდა შეასრულოს, როდესაც მათს არსებობას, პრაქტიკულად, არც აღიარებს? არ აღიარებს ოლიგარქის არსებობას, არ აღიარებს, რომ 5 ივლისს ჰყავს ორგანიზატორები და პრემიერ-მინისტრი პირდაპირ ამბობს იმას, რომ თურმე ჩვენი ქვეყნის 95% არის მოძალადე და ჰომოფობი. როგორ უნდა გამოასწორო შეცდომა, რომელსაც არცკი აღიარებ?!

აქეთ სწამებენ ცილს მედიას, აბრალებენ, რომ პოლიტიზირებული არიან და ამ მოცემულობაში, მე ვერ ვხედავ მოგვარების გზებს. ხელისუფლებას მართლა რომ სურდეს შედეგის მიღწევა, ივლიდნენ ყველა მედიაში და გასცემდნენ ყველა კრიტიკულ კითხვას პასუხს.

ამ პროცესში მედიის როლს რაში ხედავთ?

მედიის ყველაზე დიდ როლს იმ დროს ვხედავ, თუკი ხელისუფლება მართლა შეასრულებს დაპირებას და დაიწყებს კრიტიკულ მედიებთან ურთიერთობას. თუკი მედია დაიბრუნებს თავის მთავარ ფუნქციას: იქნება მოდერატორი, მთავარი ინფორმაციის წყარო და გახდება დეპოლიტიზირებული. ვგულისხმობ იმ დეპოლიტიზირებას, რომელშიც თავად ხელისუფლებამ ჩააგდო მედია და მოარგო კონკრეტული როლი და ეს მედიის არჩევანი არ ყოფილა.

როდესაც არ გელაპარაკებიან, გდევნიან, შეურაცხყოფას გაყენებენ, წარმოუდგენელია იყო ნეიტრალური. ძალიან რთულია ამ პირობებში მუშაობა. ვფიქრობ, ყველაზე დიდი გამოწვევა მედიისთვის სწორედ ის იქნება, რომ დაიბრუნოს თავისი ფუნქცია.

რუსეთ-უკრაინის ომში, სამხედრო დაპირისპირებასთან ერთად, ხუთი თვეა, გრძელდება ჰიბრიდული ომიც, რომელიც შეიარაღებული კონფლიქტის დასრულების შემდეგაც დარჩება გამოწვევად.

"ომისა და მშვიდობის გაშუქების ინსტიტუტის" (IWPR) მიზანია, ხელი შეუწყოს კომუნიკაციას კონფლიქტით გახლეჩილ საზოგადოებებს შორის და განავითაროს თავისუფალი, დემოკრატიული მედია, კონფლიქტისგან დაზარალებულ და პოსტ კონფლიქტურ კრიზისში მყოფ ქვეყნებში. ისინი 2013-14 წლიდან აქტიურად მუშაობენ უკრაინის საკითზე, როდესაც ორ ქვეყანას შორის პირველი შეიარაღებული დაპირისპირებები დაიწყო. მათ შორის, იკვლევენ ომის დანაშაულებს.

IWPR-ის კავკასიის რეგიონული დირექტორი, ბექა ბაჯელიძე გვესაუბრება რუსეთ-უკრაინის ომის გაშუქების გამოწვევებზე, პროპაგანდაზე, რუსულ და უკრაინულ საინფორმაციო კამპანიაზე და სხვა საკითხებზე, რომელიც ამ სამხედრო დაპირისპირებამ წინ წამოწია.

როგორ შუქდება ომი რუსეთსა და უკრაინაში, როგორ მუშაობს პროპაგანდა?

პროპაგანდა ქვეყნების მიხედვით განსხვავდება. არის ძალიან ბევრი მსგავსება, მაგრამ უფრო მნიშვნელოვანია განსხვავებები. რაღაც მუშაობს მოლდოვაში, სომხეთში, უკრაინაში, მაგრამ არ მუშაობს საქართველოში, და - პირიქით.

როდესაც ომი დაიწყო, მოლდოვაში ვიყავი და ძალიან საინტერესო მომენტი იყო, რომ თავდაპირველად მედია ამას არ აშუქებდა. უკრაინაში ომის დაწყების შესახებ შეტყობინება საზოგადოებას დაგვიანებით მიეწოდა. პრინციპში, ამას თავიდან ომიც არ ერქვა, რუსული ნარატივის გავლენით, მას „სპეციალურ სამხედო ოპერაციად“ მოიხსენიებდნენ. რეალური სახელი ამ ყველაფერს, დაახლოებით, 48 საათის შემდეგ დაერქვა.

მოლდოვაში ძალიან აქტიურად მუშაობდნენ რუსული არხები - ისინი პირდაპირ დარეგისტრირებული არიან და თავისუფლად მაუწყებლობენ. ავრცელებდნენ პროპაგანდისტულ გზავნილებს, ან საერთოდ არაფერს - რასაც ჩვენ დუმილის პროპაგანდას ვეძახით (როდესაც რამე მნიშვნელოვანი ხდება რეგიონში და მაყურებელს არ აქვს ინფორმაცია, რადგან იმ საინფორმაციო პლატფორმებზე გადის ფილმი, მაგალითად, საბჭოთა ცხოვრების შესახებ და ა.შ.).

ამ დინამიკაში მოლდოვის ხელისუფლებამ და კომუნიკაციების მარეგულირებელმა მაინც გასაგებად განაცხადეს, რა საფრთხეები მოჰყვება რუსულ პროპაგანდისტულ არხებს და ეს არხები თებერვალ-მარტის პერიოდშივე გათიშეს.

გათიშვის გადაწყვეტილება დაეყრდნო ძალიან საინტერესო იურიდიულ არგუმენტაციას და პრაქტიკას, რომელიც უკვე არსებობს ბალტიისპირეთის ქვეყნებში - ლიტვაში, ლატვიაში, ესტონეთში და ახლა უკვე ევროკავშირის ქვეყნებში, ასევე, დიდ ბრიტანეთში.

საქართველოში კი, თუ ე.წ. უბნის საკაბელო ტელევიზიებით ან მცირე ციფრული მაუწყებლობის კომპანიით სარგებლობთ, კრემლთან ასოცირებული ყველა, როგორც საინფორმაციო, ასევე გასართობი არხი ხელმისაწვდომია.

მქონდა შეხება რამდენიმე კაბელური ტელევიზიის ხელმძღვანელთან და ისინი ამას ამართლებენ იმით, რომ მოთხოვნა მაღალია და „სხვაგვარად ბიზნესს დაკარგავენ“.

ვფიქრობ, ამაზე დისკუსია უნდა დაიწყოს. რაზეა მოთხოვნა, სხვა რა ალტერნატივებია მედია ბაზარზე რომ მომხმარებელს გამართული, ხარისხიანი მედია მიეწოდოს და არა პროპაგანდა? ამჟამად გამოდის, რომ ჩვენს საზოგადოებას დიდი მასშტაბის ტყუილზე აქვს წვდომა, რაც ძალადობას და ზიზღს აქეზებს. ასეთი შინაარსის მედია ვრცელდება საყოფაცხოვრებო დონეზე და ასევე თითქმის ყველა სასტუმროში.

ვფიქრობ, წინადადება უნდა წარედგინოს კომუნიკაციების კომისიას. უნდა დაიწყოს უკვე განხილვა არსებული პრაქტიკისა, სადაც ძალიან გასაგებად არის დასაბუთებული, რომ ზიზღის წაქეზება, ტყუილი, მიკერძოება არ უნდა იყოს ბაზარზე, ისევე როგორც დაუშვებელია ადამიანების დამაზიებელი საკვები პროდუქტის შეტანა მაღაზიის დახლებზე, რომელსაც ტყუილი ინგრედიენტების შემადგენლობა აწერია.

თქვენ ომის დაწყების დღიდან აკვირდებით რუსულ პროპაგანდას, რა ძირითად გზავნილებს გამოყოფდით?

24 თებერვლიდან მაისის ბოლომდე ვაკვირდებოდით პროპაგანდისტული გზავნილების ევოლუციას. შეგვიძლია ეს გზავნილები ორ ტიპად დავყოთ. ერთი საერთაშორისო მასშტაბისაა და ცდილობს, საერთაშორისო აუდიტორიას დააჯეროს, რომ ეს ინტერვენცია გამართლებული იყო. ხოლო მეორე - პოსტსაბჭოთა ქვეყნებზე მორგებული გზავნილებია ომთან დაკავშირებით.

ძირითადად, ეს გზავნილები თამაშობს სხვადასხვა ფორმით, სხვადასხვა პერიოდში:

• უკრაინის ხელმძღვანელობაში არიან ნაცისტები და ეს არის „დენაციფიკაციის“ ოპერაცია.
• უკრაინა არის რუსეთი და დასავლეთი იყენებს მას რუსეთის წინააღმდეგ.
• უკრაინა ემზადება ატომური ბომბის შესაქმნელად.
• თუ კოსოვოს მისცეს დამოუკიდებლობა, რატომ არ შეგვიძლია მსოფლიომ აღიაროს აღმოსავლეთ უკრაინა და ყირიმი?

რაც შეეხება ლოკალიზებულ მესიჯებს საქართველოსთან დაკავშირებით:

• ნაციზმისა და ფაშიზმის წინააღმდეგ ბრძოლა უკრაინაში.
• ლტოლვილები ზედმეტ პრობლემას ქმნიან.
• ქვეყნები ეკონომიკურ სანქციებს არ უნდა შეუერთდნენ, რადგან რუსეთის გარეშე არსებობა შეუძლებელია.
• გზავნილები შიშის გამღვივებლად - რომ ომი დაიწყება.
• ნეიტრალიტეტი ჯობია და ა.შ.

რა პლატფორმების საშუალებით ვრცელდება, ეს გზავნილები?

ძირითადად, სოციალურ ქსელებში. ეს გზავნილები ირიბად ვრცელდება ხელისუფლებასთან დაახლოებულ არხებსა და ულტრამემარჯვენე, პრორუსულ პლატფორმებზე, რომლებიც საკმაოდ ბევრია საქართველოში. ისინი აჟღერებენ სახელისუფლებლო ან პრორუსულ ნარატივს. მათ არ გააჩნიათ მიუკერძოებელი, დამოუკიდებელი მოსაზრება. ისინი ელოდებიან ხელისუფლებისგან შექმნილ კონკრეტულ დღის წესრიგს, რაც ძალიან სამწუხაროა.

ომის დროს ყველა მხარეს თავისი ინტერესი აქვს და ხელისუფლება მუდმივად ცდილობს გამოიყენოს მედია პროპაგანდის იარაღად. შეგვიძლია ამ მხრივ შევადაროთ რუსული და უკრაინული საინფორმაციო კამპანია?

უკრაინასაც, როგორც რუსეთს, აქვს თავისი პროპაგანდისტული მედია. თუმცა, განსხვავება რუსულ და უკრაინულ პროპაგანდას შორის ის არის, რომ უკრაინა არ მალავს, რომ ეს არის ომის პირობებში სახელმწიფოს მიერ მხარდაჭერილი რაღაც საინფორმაციო არხი. ღიად ამბობს ამას და იმასაც ხსნის, თუ რას ემსახურება ეს.

გარდა ამისა, უკრაინაში ადგილობრივი დამოუკიდებელი მედიისთვისაც არის სივრცე. უკრაინა ღიაა დამოუკიდებელი საერთაშორისო მედიისთვისაც. ამ ყველაფრის ერთობლიობა ქმნის რეალობას უკრაინის ომის შესახებ.

ომის დროს გადამოწმებული ინფორმაცია განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, თუმცა, ამავე დროს, კიდევ უფრო რთულია ამბის გადამოწმება, რადგან, ყველა მხარეს თავისი ინტერესი აქვს. თქვენი აზრით, როგორ შეიძლება იმუშავო ომში ჟურნალისტმა, რომ არ იქცე პროპაგანდის იარაღად?

რთული თემაა. ამას ორგანიზებული მიდგომა სჭირდება: დაგეგმვა, ინსტიტუციური ზურგი, ადგილზე კონტაქტები და ა.შ. მთავარია ადამიანურ ისტორიებზე მუშაობა. თუ ჟურნალისტი ნამდვილად ეთიკურია და სჯერა ფასეულობების, მაშინ ადამიანებს დაუთმობს პლატფორმას. ომის დროს, კარგი ჟურნალისტიკა აძლევს ხმას იმათ, ვისი ხმაც არ ისმის.

დღეს უკრაინის და რუსეთის ხელისუფლებებს აქვთ ხმის ამოღების და გავრცელების საშუალება, მაგრამ ომით დაზარალებულ ტერიტორიებზე ჩარჩენილ 13 მილიონ ადამიანს - ნაკლებად. ამიტომ დღეს ჟურნალისტებს აქვთ ძალიან დიდი პასუხისმგებლობა, გააშუქონ იმ 13 მილიონი ადამიანის ამბავი.

კიდევ უფრო რთულია მუშაობა, როდესაც საკუთარი ქვეყნის ომს აშუქებ. თქვენ მუდმივი კონტაქტი გაქვთ უკრაინელ ჟურნალისტებთან. რა დილემები და გამოწვევები აქვთ მათ?

უკრაინელ ჟურნალისტებს ძალიან აღელვებთ, გააშუქონ თუ არა რუსი პოლიტიკოსების განცხადებები. ვფიქრობ, რომ რუსეთის დუმის წარმომადგენლის თუ საგარეო საქმეთა სამინისტროს პრეს სპიკერის განცხადებების გადამღერებას, ამაზე რეაგირებას და ლაპარაკს - ანუ ე.წ. „დამჯდარი ჟურნალისტიკის“ კეთებას, აზრი არ აქვს, შედეგი არ მოაქვს და ამით უკრაინაში არაფერი უმჯობესდება. ამას ვეუბნები მათაც.

ვფიქრობ, ყველაფერზე პასუხი შესაძლებელია იმ ადამიანური ისტორიებიდან, რომელიც უკრაინაში ახლა ძალიან ბევრია და საჭიროა ამაზე ყურადღების გამახვილება. ყოველთვის უნდა ვიფიქროთ იმაზე, რა იქნება შემდეგ, რა შედეგს, ცვლილებებს მოგვიტანს ის, რასაც ვაკეთებთ.

როდესაც ჟურნალისტი მიდის იმ მოტივით, რომ ის ემსახურება ქვეყანას და სახელმწიფოს ინტერესებს, ის დამოუკიდებელი ჟურნალისტი აღარ არის. მიუკერძოებლობა, სწორი გაშუქება, ყველა ადამიანისთვის ხმის მიცემა შეაფერხებს დაპირისპირებას და პროპაგანდას.

მნიშვნელოვანია ჟურნალისტებმა იმუშავონ ადამიანებთან და ხმა მიაწვდინონ როგორც ხელისუფლებას, ასევე სამოქალაქო საზოგადოებას და ა.შ.

როგორია მედიის როლი ომის დასრულების შემდეგ?

ომის შემდეგ იქნება გასაშუქებელი ზიანი, ზიანის მოცულობა. ჟურნალისტებს დასჭირდებათ მეტი გადამზადება. სამწუხაროდ, ცოტა ცინიკური დამოკიდებულებაა ტრეინინგების მიმართ. მაგრამ, როგორც იტყვიან ხოლმე ჯარისკაცები, უმჯობესია ვარჯიშის დროს დაღვარო სისხლი, ვიდრე - ომში. ამიტომ, ჯობია ისწავლო და შეცდომა დაუშვა სწავლის დროს, ვიდრე უშუალოდ სამუშაოს შესრულების დროს.

მთავრობას და საერთაშორისო მოკავშირეებს, ჰუმანიტარულ ორგანიზაციებს სჭირდებათ ინფორმაცია ამის შესახებ. განსაკუთრებული სიფხიზლეა საჭირო პროპაგანდის მიმართაც და შესამუშავებელია ბევრი ინოვაციური მეთოდი, თუ როგორ უნდა შევაფერხოთ პროპაგანდა.

 

---

მთავარი ფოტო: IWPR საქართველო/დავით მძინარიშვილი

„ბოლო დღეებია, ჩემთვის ტოქსიკური გარემოა, რადგან ორი თანამშრომლისგან სიტყვიერი შეურაცხყოფისა და ცილისწამების მსხვერპლი გავხდი. სამსახურში ბულინგის ასეთი პრეცედენტი ჩემთვის პირველი შემთხვევაა“, - ამ განმარტებით 2 მაისს საზოგადოებრივი მაუწყებლის ჟურნალისტმა, „ახალი კვირის“ გუნდის წევრმა ქეთი თუთბერიძემ სამსახურიდან წასვლაზე განცხადება დაწერა.

მის განცხადებამდე რამდენიმე დღით ადრე, სამსახურიდან გაათავისუფლეს „ახალი კვირის“ სამი თანამშრომელი, რომლებიც საზოგადოებრივ მაუწყებელში ცენზურისა და ე.წ. „შავი სიების“ შესახებ საუბრობდნენ.

ქეთი თუთბერიძე გვიყვება ტელევიზიაში ცენზურის მცდელობებზე, ჟურნალისტებზე ზეწოლასა და იმაზე, თუ რატომ ალაპარაკდნენ „პირველი არხის“ თანამშრომლები ამაზე საჯაროდ.

რატომ გადაწყვიტეთ საზოგადოებრივი მაუწყებლიდან წასვლა?

შორიდან დავიწყებ. პირველი არხიდან წამოსვლა 2020 წლის გაზაფხულზე გადავწყვიტე, როცა დაიწყო ჩემზე წნეხი მაშინდელი დირექტორისგან - ვასილ მაღლაფერიძისგან. მუდმივად ვფიქრობდი წასვლაზე, მაგრამ მაკავებდა იმაზე ფიქრი, რომ ეს კომპრომისი იქნებოდა. ეს ხომ კერძო ტელევიზია არ არის?!

თუმცა, ეს კონტროლი ისეთი შემაწუხებელი იყო, ყოველდღე ვფიქრობდი წამოსვლაზე. მალევე ვასილ მაღლაფერიძე გადადგა და იმედი გამიჩინა თინათინ ბერძენიშვილის დირექტორად არჩევამ. ჩემთვის იგი, თავისი ღირებულებათა სისტემით, ძალიან მისაღები დირექტორი იყო.

2017 წლის დასაწყისიდან 2018 წლის ოქტომბრამდე ისე ვიმუშავე „მოამბეში“, რომ ჩემს პროფესიულ საქმიანობაში ჩარევის ერთი მცდელობაც არ მახსენდება. 2019 წლიდან კი, როცა ახალ კვირაში გადავედი და ანალიტიკურ მასალებზე დავიწყე მუშაობა, ნელ-ნელა დაიწყო ზეწოლა, თითქოს, ხიბლში შედიოდა ეს კონტროლი.

რაში გამოიხატებოდა კონტროლი და კონკრეტულად ვისი მხრიდან მოდიოდა თქვენზე ეს ზეწოლა?

ამ კონტროლის სისტემის ავტორი ვასილ მაღლაფერიძე იყო, ხოლო ზეწოლის გამტარი კი - ეკა შონია. მას, პირადი შეტყობინებით ან სატელეფონო ზარით არაერთხელ მოუცია უცნაური შინაარსის შენიშვნა ფეისბუკ სტატუსთან ან სიუჟეტის ტექსტთან დაკავშირებით. პასუხი კითხვაზე, თუ რატომ იყო „ახალ კვირაზე“ მეტი ზეწოლა, ვიდრე სხვა გადაცემებზე, ძალიან მარტივად აიხსნება - ეს გადაცემა შეიქმნა უშუალოდ ვასილ მაღლაფერიძის ჩართულობით და მთავარი პროდიუსერი იყო ეკა შონია, პასუხისმგებლობაც ეკას ეკისრებოდა.

მკაცრად აკონტროლებდნენ რესპონდენტების სიას. რა თქმა უნდა, პროდიუსერს და რედაქტორს შეუძლიათ იკითხონ, ვინ არიან რესპონდენტები, გაიარონ რეპორტაჟის დეტალები ჟურნალისტებთან, მაგრამ, როდესაც გყავს ანალიტიკური გადაცემისთვის დაკომპლექტებული ძლიერი გუნდი და დამწყები ჟურნალისტივით უკონტროლებ ყველა დეტალებს და არკვევ ამა თუ იმ რესპონდენტს რამე ცუდი ხომ არ აქვს პირველ არხზე ნათქვამი, ეს სერიოზულ ეჭვებს ბადებს.

უფრო ზუსტად, როდის დაიწყო კონტროლი და რა ფორმით?

2019 წლიდან, ნელ-ნელა და ფრაგმენტულად, თუმცა მსმენია, რომ მანამდეც არჩევნების დროს იყო ჟურნალისტებზე ზეწოლა.

აღსანიშნავია ისიც, რომ ვერც 2019 და ვერც 2020 წელს, 17 მაისს ჩვენ ვერ გავაკეთეთ სიუჟეტი ლგბტ თემის უფლებებზე. გვეუბნებოდნენ, „პროპაგანდად“ ჩაგვეთვლებაო. ამის გამო ადამიანის უფლებების საკითხზე მომუშავე ჟურნალისტები ღიად გამოხატავდნენ აღშფოთებას.

იყო ფეისბუქ აქტივობების - ლაიქების, სტატუსების აქტიური კონტროლიც. ჩემთან მიმართებით, ძირითადად, ამ კუთხით იყო პრეტენზია. ცხადია, მე პოლიტიკურად ანგაჟირებული სტატუსი არასდროს დამიწერია, არ გამომიხატავს სიმპატია რომელიმე პოლიტიკური ძალის მიმართ, არასდროს, დამიწერია დისკრიმინაციული კომენტარი, მაგრამ როგორც ჩანს, რაღაცები აშკარად არ მოსწონდათ და ამას თავისუფალი აზრის გამოხატვად კი არა, მიკერძოებად აფასებდნენ.

მაგალითად, როდესაც „იმედის“ ეთერში გავიდა ნიკა ლალიაშვილის ინტერვიუ ბიძინა ივანიშვილთან, ფეისბუკზე დავწერე ირონიული პოსტი - „ჰარდ-თოქის“ განმარტება - და ამაზე ეკა შონია აღშფოთდა. მომწერა, ინტერპრეტაციის საშუალებას იძლევა შენი სტატუსი და წაშალეო. თუმცა, არ წამიშლია.

ჩემი სიუჟეტებისა და საჯარო კომენტარების კონტროლი ერთხელაც გადავიდა წნეხის ფაზაში. პირველი სერიოზული კონფლიქტი 2020 წლის 9 მაისს მოხდა. თათბირზე დავგეგმეთ სიუჟეტი, რომელიც ეხებოდა საბჭოთა ჯარის მიერ ჩადენილ სამხედრო დანაშაულს ცენტრალურ ევროპასა და ბერლინში. ყველამ ვიცით, რომ რუსული პროპაგანდა ამტკიცებს, თითქოს მესამე რაიხი მხოლოდ საბჭოთა კავშირმა დაამარცხა და ევროპას თავისუფლება მოუტანა.

ჩემი სიუჟეტის აქცენტი კი იყო იმაზე, რომ ცენტრალურ ევროპაში ერთი ბოროტება, მესამე რაიხი, შეცვალა მეორე ბოროტებამ - საბჭოთა კავშირმა. ეს თემა თათბირზე მისაღები იყო პროდიუსერებისთვის, მათ შორის ეკა შონიასთვის. აღსანიშნავია ისიც, რომ მანამდეც და მერეც არაერთი სიუჟეტი გვქონია საბჭოთა ჯარის მიერ ჩადენილ სამხედრო დანაშაულზე უნგრეთში, პრაღასა და ლიეტუვაში, თავისთავად 9 აპრილზე და ასევე საბჭოთა რეპრესიებზე. ყოველი თებერვლის ბოლო კვირას ჩვენი გადაცემა, ასევე მოამბე და არხის სხვა გადაცემები საბჭოთა კავშირის მიერ ჩადენილ სისასტიკეს ეთმობოდა. შესაბამისად, ვერაფრით დავუშვი, რომ ეს თემა პრობლემად იქცეოდა ვინმესთვის.

გადაცემა კვირას, 10 მაისს გადიოდა და სიუჟეტიც ამ დღეს უნდა გასულიყო ეთერში. 9 მაისს ფეისბუქზე დავწერე სტატუსი იმავე შინაარსით, რა პათოსითაც ვაკეთებდი სიუჟეტს. დამირეკა ეკა შონიამ, ძალიან აღელვებული მომეჩვენა. მითხრა, ვასიკომ [მაღლაფერიძემ] დამირეკა და გაგიჟდა შენი სტატუსის გამოო.




ჩემთვის კატეგორიულად მიუღებელი იყო სიუჟეტის დაბლოკვა ნებისმიერი მიზეზით, მით უმეტეს, ფეისბუკ პოსტის გამო იბლოკებოდა სიუჟეტი, რომელიც დირექტორს ნანახიც არ ჰქონდა. მე ვითხოვდი არგუმენტებს, რა ნაკლი ჰქონდა სიუჟეტს და რატომ ვერ გავიდოდა ეთერში. არგუმენტი იყო, რომ ეს სიუჟეტი ვეტერანების წვლილს დააკნინებდა.

სიუჟეტი მაინც დავამონტაჟე, იმედით, რომ გავიდოდა ეთერში, დავადეთ პირველი არხის ლოგო ვების ვერსიისთვის, მაგრამ არ გასულა. პროდიუსერებმაც იცოდნენ, რომ სიუჟეტს ვამონტაჟებდი. მაშინ „ახალი კვირის“ გუნდში ვთქვი, რომ ამ ამბავს ასე მარტივად არ გავატარებდი და, თუ საჭირო გახდებოდა, გავასაჯაროვებდი. მართლაც, მალევე არაერთ ადამიანს არასამთავრობო სექტორში შევატყობინე ფაქტის შესახებ, თუმცა, ინფორმაცია არ გავასაჯაროვეთ. ეს იყო ერთადერთი შემთხვევა, როდესაც ჩემი სიუჟეტის გატანა ვერ მოვახერხე. თან მიჩნდებოდა ეჭვი, რომ არხის ხელმძღვანელობისგან იდეოლოგიური წნეხი მოდიოდა, და სურდათ, ჩვენგან სტერილური ჟურნალისტების კასტა შეექმნათ, რომლებიც სოციალურ ქსელში საკუთარ აზრს ძალიან მწვავე საკითხებზეც კი არ დააფიქსირებდნენ.

---

სიუჟეტი, რომელიც ქეთი თუთბერიძის თქმით, არხზე დაიბლოკა

---

ეს ამბავი აქ არ მთავრდება. ამის შემდეგ, ვასილ მაღლაფერიძემ ჩაატარა თათბირი და ეს იყო პირველი შემთხვევა უშუალოდ ჩემთან დაკავშირებით, როცა დირექტორი გადაცემაში პირადად ჩაერია: ის ამტკიცებდა, რომ ამ თემით საზოგადოებრივ მაუწყებელს პრობლემა შეექმნებოდა. მიხსნიდა, რომ მსგავსი ნარატივი ყოვლად მიუღებელია - შეფარულად ნაცისტური და 9 მაისს ეს სიუჟეტი ეთერში არ უნდა გასულიყო. ასევე, დიდაქტიკური ლექცია წაგვიკითხა იმაზე, თუ როგორ უნდა ვაკონტროლოთ ფეისბუქ პოსტები საზოგადოებრივი მაუწყებლის ჟურნალისტებმა. ფაქტობრივად, ითხოვდა, რომ სტატუსიც წამეშალა. ეს პოსტი არ წამიშლია და ჩემ გვერდზე დღემდე იძებნება.

ვინ ესწრებოდა თათბირს?

მაშინდელი თანამშრომლების თითქმის სრული შემადგენლობა, სოფო ზედელაშვილის, იმედა დარსალიას, ოთო გიორგაძის, თამთა ჯანაძის და ვიკა ბუკიას გარდა. მაშინ თამთა და ვიკა დეკრეტში იყვნენ.

ანუ ის თანამშრომლები, ვინც ხელი მოაწერა „ახალი კვირის“ სახელით გავრცელებულ განცხადებას, რომ მაუწყებელში ცენზურა არ ყოფილა, ამ შემთხვევის მომსწრენი იყვნენ?

დიახ, მაგრამ მათმა ნაწილმა ეს უფრო ჩვენ შორის იდეოლოგიურ აცდენად შეაფასა, ვიდრე ცენზურად. ზოგი ფიქრობდა, რომ ქართული საზოგადოება მენტალურად მზად არ არის, მიიღოს სიმართლე ბერლინის აღების შემდეგ საბჭოთა ჯარის მიერ ჩადენილ სამხედრო დანაშაულზე. განცხადებაზე ხელმომწერებს შორის არიან ისეთებიც, ვის ჟურნალისტურ საქმიანობაშიც არასდროს ჩარეულან, და მათი ხელმოწერა გულწრფელია.

ამ თათბირის შემდეგ ათმაგად გაძლიერდა ჩემ მიმართ კონტროლი, განსაკუთრებით ფეისბუქ სტატუსების და კომენტარების ირგვლივ. „ახალი კვირის“ ყოფილმა ჟურნალისტმა სოფო მთივლიშვილმა „ნეტგაზეთთან“ ინტერვიუში თქვა ასეთი ფრაზა - „100 ყური 100 თვალი“. აი, ასეთი დამოკიდებულება იყო ჩემდამი და ეს დამოკიდებულება ვასილ მაღლაფერიძის გადადგომამდე გაგრძელდა.

მაგალითად, 2020 წლის არჩევნებამდე 3 თვით ადრე გავაზიარე თამარ ჩერგოლეიშვილის ძალიან საინტერესო სტატია „ვინ დაამარცხებს გველეშაპს“ და მახსოვს, ამის გამო საკმაოდ უხეში ფორმით შენიშვნაც კი მივიღე. 2 კვირის შემდეგ, ეკა შონიამ თათბირზე მითხრა, „ყელშია ამოსული შენი სტატუსები და ჩერგოლეიშვილი წინასაარჩევნო პერიოდში რამ დაგათაგინაო“. თუმცა, სტატუსი არც მაშინ წამიშლია.

სხვა შემთხვევებში ვასილ მაღლაფერიძის მხრიდან კონტროლი თქვენამდე „ახალი კვირის“ პროდიუსერის - ეკა შონიას გავლით მოდიოდა?

კი, მაგრამ მაქვს განცდა, რომ თავად ეკაზეც იყო გარკვეული სახის ზეწოლა. ასე იმიტომ ვფიქრობ, რომ, როდესაც ვასილ მაღლაფერიძემ თანამდებობა დატოვა, ეკა აღარ ცდილობდა ჩვენს კონტროლს. ბოლო ერთი წლის განმავლობაში კი იგი საკუთარი ნებით ჩამოშორდა გადაცემას, თათბირებსაც აღარ ესწრებოდა. „ახალი კვირის“ სხვა პროდიუსერებთან პირადად მე არასდროს მქონია პრობლემა.

თქვით, რომ მაშინ თინათინ ბერძენიშვილის დირექტორად დანიშვნამ გადაგაფიქრებინათ მაუწყებლიდან წასვლა...

კი, ნაწილობრივ ასეა. საზოგადეობრივ მაუწყებელში ჩემი პოზიციის არდათმობა და დირექტორის ცვლილება იყო ჩემი დარჩენის ორი მიზეზი.

ახალი სეზონიდან „ახალი კვირა“ დაბრუნდა ეთერში და მალევე გადაცემის წამყვანი, იმედა დარსალია შეხვდა თინათინ ბერძენიშვილს, რათა გაეცნო წარსულში არსებული პრობლემები. როგორც იმედამ გვიამბო, დირექტორისგან მიიღო გარანტია, რომ ვიქნებოდით აბსოლუტურად დამოუკიდებლები და გადაცემაში დაბრუნდებოდა მანამდე, წელიწადნახევრის განმავლობაში შეზღუდული პოლიტიკური თემები.

ასეც მოხდა. იმ შეხვედრის შემდეგ იმედა დარსალიამ ისიც თქვა, რომ თინათინ ბერძენიშვილის პოზიცია იყო შემდეგი: კარგი ჟურნალისტი თავად უნდა იბრძოდეს საკუთარი უფლებებისთვის და საკუთარი პრინციპების მცველიც თავად უნდა იყოს. ეს კარგ გზავნილად აღვიქვი.

გარდა ცენზურის მცდელობებისა, იმედა დარსალია „შავი სიების“ არსებობაზე საუბრობს. თქვენც ადასტურებთ?

სამწუხაროდ, ტელევიზიის გარეთ ბევრს გაუჩნდა განცდა, რომ არსებობდა რაღაც სია, რომელიც მეილზე მივიღეთ, და გვისაზღვრავდა, უნდა ჩაგვეწერა და ვინ არა. ეს ასე არ არის. ეს იყო ზეპირსიტყვიერი რეგულაციასავით და რესპონდენტების დაბლოკვის მთავარ კრიტერიუმად პირველი არხის მიმართ ამ ადამიანების განწყობა განიხილებოდა. უფრო მარტივად რომ ავხსნა, თუ რომელიმე მათგანს პირველ არხზე რაიმე კრიტიკული ჰქონდა ნათქვამი ან დაწერილი, არასასურველი რესპონდენტი ხდებოდა. ეს არ ეხებოდა პოლიტიკოსებს, ძირითადად ექსპერტებზე და არასამთავრობო სექტორზეა საუბარი. მსგავსი ტაქტიკა ყველაზე აქტუალური 2019-2020 წლებში იყო.

ქრონოლოგიურად რომ მივყვეთ მოვლენებს, ამის შემდეგ იმედა დარსალია ალაპარაკდა ცენზურის ფაქტებზე, რასაც ძირითადად 2018-2019-2020 წლებში აწყდებოდა „ახალი კვირის“ გუნდი.

იმედა დარსალიას მიერ პრესკონფერენციაზე ჩამოთვლილი ადამიანები არაერთხელ ჩაგვიწერია „ახალ კვირაშიც“ და „მოამბეშიც“. მაგალითად, თინა ხიდაშელი, ზურაბ ბატიაშვილი და ეკა აკობია ბოლოს 2021 წლის ნოემბერში ჩავწერე, გადაცემის დახურვამდე ერთი თვით ადრე. იმ წლებშიც, რაც წეღან დავასახელე, ამ ადამიანებთან ინტერვიუებს ვწერდით, მაგრამ თუ რომელიმე მათგანი საზოგადოებრივი მაუწყებლის შესახებ კრიტიკულ პოსტს ან კომენტარს დაწერდა, პერიოდულად იბლოკებოდნენ. ხშირ შემთხვევაში, ჩვენ მაინც ვწერდით ხოლმე ინტერვიუებს. ფაქტობრივად, მაშინდელი მენეჯმენტის სუბიექტური დამოკიდებულებით ხდებოდა რესპონდენტების განსაზღვრა „ახალ კვირაში“. ასეთი მიდგომა საზოგადოებრივ მაუწყებელში ძალიან ინფანტილური და არასერიოზულია.

სხვათაშორის, შარშან სწორედ ამ ადამიანების სიით შევიდა იმედა დარსალია თინათინ ბერძენიშვილთან და მოუყვა რესპონდენტების დაბლოკვის ზემოთ ხსენებულ მეთოდზეც. ამან ახალი დირექტორი გააოგნა. მას შემდეგ მსგავსი ინციდენტი აღარ განმეორებულა, ალბათ იმედასთვისაც ამაზე საუბარი სრულიად არარელევანტური იქნებოდა დღეს, რომ არა რეორგანიზაცია.

ამბობთ, რომ თინათინ ბერძენიშვილის დირექტორობის დროს ცენზურის მცდელობა აღარ ყოფილა?

სოციალურ ქსელში აქტიურობის გამო ზეწოლა, ჩვენზე „აზრის პოლიციის“ წნეხი და სისტემური ცენზურა ნამდვილად არ ყოფილა, მომავალში რა იქნება, არ ვიცი. თუმცა ამათუიმ სიუჯეტის იდეაზე არაერთხელ მომისმენია ფრაზა „ამას არ გაგვაკეთებინებენ“, ან შევსწრებივარ თემის შერბილების მცდელობას, თუ რაღაც ძალიან მწვავე პოლიტიკურ თემას მოიტანდა ვინმე. ყოველთვის თუ არა, ხშირ შემთხვევაში, ჟურნალისტი მაინც აღწევდა თავისას.

მინდა ისიც აღვნიშნო, რომ „ახალ კვირაში“ არასდროს გასულა ტყუილი ან ფაქტი არავის დაუმახინჯებია, გავიდა რამდენიმე საკმაოდ კრიტიკული სიუჟეტი სუს-ის მოსმენების სკანდალზე, მიხეილ სააკაშვილის შელახულ უფლებებზე, „ქართული ოცნების“ ბუნდოვან საგარეო კურსზე, გენეტიკური დაავადებების მქონე ბავშვებზე, რომლებიც ჯანდაცვის სამინისტროს მიტოვებული ჰყავს, და ა.შ.

ჟურნალისტებს თვითცენზურა ჰქონდათ?

შეიძლება ვიღაცას აქვს თვითცენზურა, ვიღაცას არა. ეს ფრაზები კი, რაც ჩამოვთვალე, უფრო პროდიუსერებისგან გამიგია, თუმცა, წნეხი ბოლო წელიწადნახევრის განმავლობაში არ ყოფილა და ამაში წვლილი ჟურნალისტებს მიუძღვით.

ანუ, ეს თემები თათბირებზე განიხილებოდა და „ახალი კვირის“ სხვა თანამშრომლებმაც იცოდნენ ცენზურის მცდელობების შესახებ?

„თემა ფრთხილად გავაკეთოთ ან ამას არ გაგვაკეთებინებენ, რადგან საფრთხილოა“ - ეს ფრაზა არაერთხელ სმენიათ. თუმცა, „ახალ კვირაში“ ჟურნალისტურ საქმიანობაში ჩარევის პრაქტიკა ხორციელდებოდა ინდივიდუალურად, - ტელეფონით, პირად საუბრებში. მგონია, რომ ესეც სტრატეგია იყო. ვიღაცებმა ნამდვილად არ იცოდნენ, არც შეხებიათ, ვიღაცებმა იცოდნენ.

ვიღაცებს სჯერათ, რომ ეს იყო პროფესიული კამათი და არა სარედაქციო პოლიტიკაში ჩარევა. თუმცა, მაგალითად 17 მაისს იმის თქმა, რომ სიუჟეტი „ლგბტ პროპაგანდა“ არ გამოვიდეს და ამ მიზეზით არ გავაკეთოთ, მეეჭვება საღად მოაზროვნე ადამიანს ეს ცენზურად არ მიაჩნდეს. მაგრამ საქმეც ისაა, რომ ეს ფრაზა ერთ-ერთ ჟურნალისტს პირადად უთხრეს და არა თათბირზე.

2021 წლის 17 მაისს კი ნამდვილად გავიდა სიუჟეტი ქვიარ თემის შელახურ უფლებებზე, სახელწოდებით „არა ჰომოფობიას“.

რა შეიცვალა 2021 წლის დეკემბრის შემდეგ?

„ახალი კვირის“ რეორგანიზაცია მოულოდნელი იყო.

კონკრეტული მიზეზი უცნობია. გაჩნდა ეჭვი, ხომ არ გვსჯიან თავისუფლებისთვის?! იმედა დარსალიამ კი საჯაროდ არაერთხელ აღნიშნა, რომ „ალტ-ინფოზე“ გასული ჩემი სიუჟეტის შემდეგ, კოკა მორგოშიას მუქარა გადაცემის მიმართ დროში ძალიან ცუდად დაემთხვა რეორგანიზაციას. ამის არავითარი მტკიცებულება არ არსებობს. მე კატეგორიულად არ ვეთანხმები ზოგადად ვარაუდის გახმოვანებას მტკიცებულების გარეშე.

საზოგადოების ნაწილში დაიბადა მცდარი აზრი, თითქოს მართლაც „ალტ-ინფო“ მართავს საზოგადოებრივ მაუწყებელს. ეს ძალიან შეურაცხმყოფელი იყო სხვა თანამშრომლებისთვის, რადგან 5 ივლისს რუსთაველზე ალტ-ინფოს მიერ ორგანიზებულ ძალადობრივ აქციაზე პირველი არხის სამი ჟურნალისტი სიკვდილს გადაურჩა და რა თქმა უნდა, არხის აფილირება პრორუსულ ძალასთან მიუღებელია მათთვის.

მენეჯმენტთან დაპირისპირებაში იმედა დარსალიას შეუერთდნენ თამთა ჯანაძე და სოფო ზედელაშვილი. მე მათ ამ ბრძოლაში არ გავყევი. ვუთხარი, რომ მირჩევნია, გავაგრძელო შიდა ბრძოლა და დაუმორჩილებლობა ცენზურის ყველა მცდელობის შემთხვევაში თუ ასეთი რამ მოხდებოდა. ასევე ვუთხარი მათაც და ახალი კვირის სხვა ჟურნალისტებსაც, რომ ვითანამშრომლებდი ყველასთან და მოვყვებოდი სიმართლეს მოკვლევის შიდა პროცესში. ასევ მოვიქეცი.

შემდეგ ჩემდაუნებურად აღმოვჩნდი მოვლენების ეპიცენტრში, როცა 25 მარტს გამართულ პრესკონფერენციაზე იმედა დარსალიამ წარსულში ჩემთან დაკავშირებულ ცენზურის ფაქტებსა და დაბლოკილ რესპონდენტებზე ჩემთან შეუთანხმებლად ისაუბრა. ეკრანიდან ვისმენდი ფრაგმენტებს და სხვადასხვა მედიაში ვკითხულობდი კონტექსტიდან ამოგლეჯილ ფაქტებს, რაც მე მიკავშირდებოდარაც ძალიან უსიამოვნო იყო. როგორც სოფო ზედელაშვილმა და თამთა ჯანაძემ მითხრეს, მათ არ იცოდნენ, ამ ფაქტების სააშკარაოზე გამოტანა ჩემთან შეუთანხმებელი იყო.

როდესაც იმედამ თქვა, რომ „ახალ კვირაში“ ცენზურის ქვეშ მოექცა სიუჟეტი სსრკ-ს სამხედრო დანაშაულის შესახებ, სწორედ იმ სიუჟეტს გულისხმობდა, რაზეც აქამდე ვისაუბრე. ისიც უნდა ითქვას, რომ აქამდე ვფიქრობდი, დიდი ძალისხმევის შედეგად უკვე გადაჭრილ პრობლემებზე ახლა საუბარი, არარელევანტურია.

მაშინ ძალიან მომინდა გავქცეოდი ამ პრობლემებს, - არც სამსახურში დავრჩენილიყავი და არც ამ პროცესში ჩავრთულიყავი. იმასაც ვაცნობიერებ, რომ ასე არ გამოვიდოდა და ჩემი წილი პასუხისმგებლობა უნდა ამეღო. დღეს, როცა ვასილ მაღლაფერიძე, თავისი პოლიტიკური წარსულითა და „აზრის პოლიციის“ პრაქტიკით, ბორდის თავმჯდომარედ ბრუნდება, მიჩნდება ეჭვი, რომ ისევ დაბრუნდება ძველი პრაქტიკა და საზოგადოებამ ამ ფაქტების შესახებ უნდა იცოდეს.

გარდა ამისა, მთელი ამ დროის განმავლობაში, ველოდებოდით, რომ რეორგანიზაცია დასრულდებოდა და გადაცემა ეთერში დაბრუნდებოდა. თუნდაც იმიტომ, რომ საზოგადოებრივ მაუწყებელს დაემტკიცებინა, გადაცემა არ დახურულა. მაგრამ ფაქტია, გადაცემა ისევ დროში გაწელილი რეორგანიზაციის პროცესშია.

ამ ამბების შემდეგ მენეჯმენტმა შიდა მოკვლევა დაიწყო. რასაც ჩვენ გვიყვებით, ამის შესახებ ბორდსა და დირექტორთა საბჭოსთანაც ისაუბრეთ?

კი, ყველაფერი ავუხსენი წინა ბორდის წევრებს და დირექტორთა საბჭოსაც. ვუამბე აკრძალულ სიუჟეტზე, რესპონდენტების დაბლოკვის მცდელობებზე გაუმართლებელი მიზეზით. ვისაუბრე იმაზეც, რომ გვიკონტროლებდნენ სტატუსებს, ლაიქებს და კომენტარებს.

ამ ყველაფრის მერე ცოტა უცნაურია, რომ ბორდის თავმჯდომარედ აირჩიეს ვასილ მაღლაფერიძე. მას ბორდის მხოლოდ ორმა წევრმა არ მისცა ხმა.

შიდა მოკვლევის შედეგად იმის თქმა, რომ თურმე სარედაქციო პოლიტიკაში ჩარევის შესახებ არაფერი გამოიკვეთა, ჩემთვის საგანგაშო სიგნალია.

თავისუფლად შეიძლებოდა დირექტორთა საბჭოს ეთქვა, რომ ჟურნალისტურ საქმიანობაში უხეშად ჩარევის ფაქტების ნაწილი დღეს არარელევანტურია და წარსულს ჩაბარდა, ეთქვა, რომ რაღაც საკითხები სანახევროდ, ჟურნალისტის ინტერპრეტაციაა, ეთქვა, რომ ეს აზრთას სხვადახვაობა სამუშაო პროცესის ნაწილია, მაგრამ მოკვლევის პროცესში მიცემული ჩვენებებით წნეხისა და ჩარევის კვალი მაინც აშკარად იკვეთება. სულ მცირე, რამდენიმე ფაქტი მაინც დადასტურდებოდა ჩვენი ჩვენებებით. მტკიცება იმისა, რომ სრულიად არაფრისგან ამ ადამიანებმა ყველაფერი გამოიგონეს, მაშინ, როცა დაჩეხილი და დაბლოკილი სიუჟეტების სახით მტკიცებულებები არსებობს, გაუგებარია.

მიუხედავად იმისა, რომ ამ სამ ადამიანთან მნიშვნელოვან საკითხებსა და სხვადასხვა ადამიანთან აზრთა სსხვადახვაობა მაქვს და, რომ მე მათ ღია და საჯარო ბრძოლას არ შევუერთდი, მათი სამსახურიდან გათავისუფლება ცრუ ბრალდებების მუხლით და დამოუკიდებელი მოკვლევის გარეშე, ყოვლად მიუღებელია.

გამოდის, რომ თქვენი ტელევიზიიდან წასვლის მიზეზი ვასილ მაღლაფერიძის დაბრუნება და თქვენი თანამშრომლების უსამართლოდ გაშვება გახდა?

კი, ნამდვილად. კიდევ ერთი მიზეზი იყო ტოქსიკური გარემო, რომელიც ბოლო პერიოდში შეიქმნა. „ახალ კვირაში“ რეორგანიზაციის დაწყების შემდეგ, „მოამბეში“ გადავედი, იქაც საერთაშორისო პოლიტიკას ვაშუქებდი. ჩემს საქმიანობაში არავინ ჩარეულა, არც არავისთან მქონია კონფლიქტი, პირიქით, უმრავლესობასთან მეგობრული ან საქმიანი ურთიერთობა მაქვს. მაგრამ 25 მარტს გამართული პრესკონფერენციის შემდეგ ეჭვით დამიწყეს ყურება. ბოლოს კი, როცა საჯარო კომენტარით გავაპროტესტე მათი გაშვება მოკვლევის დასრულების გარეშე, ერთ-ერთმა თანამშრომელმა შეურაცხყოფა მომაყენა, ოთახში შემომივარდა.

ახლა რამდენიმე ადამიანი ჩემი რეპუტაციის შელახვას ცდილობს. უცებ აგორდა ჩემზე ბინძური კამპანია, რომ მე ვარ ამ პროცესების „რუხი კარდინალი“ და „ტელევიზიაში „გადატრიალება დამიგეგმავს“. სხვა ვერსიაც მესმის, რომ თურმე ცენზურის მცდელობის არცერთი ფაქტი არ დამიდასტურებია. საბედნიეროდ დირექტორთა საბჭოსთვის მიცემული ჩემი ჩვენების ჩანაწერი არსებობს.

ასევე ზოგიერთი ადამიანი, ორმელსაც ტელევიზიასთან შეხება არ აქვს, მწერდა, რატომ ვიყავი ჩუმად იმ პრობლემებზე, რაც მე გადამხდა. ყველას ვერ ავუხსნი, რომ ჩემს მოვალეობას ყოველთვის კეთილსინდისიერად ვასრულებდი და ჟურნალისტურ საქმიანობაში ჩარევის ან სოციალურ ქსელში აქტიურობის გამო მიღებულ შენიშვნას უკომპრომისოდ ვხვდებოდი. ამას ჩემი რეპორტაჟები ბევრად ნათლად ადასტურებს, ვიდრე სიტყვები.

წასვლის განცხადებაში მენეჯმენტს ვუთხარი, რომ ტოქსიკური გარემოა და ბულინგისა და ცილისწამების შემთხვევის მსხვერპლი გავხდი.

რატომ არ საუბრობდით ამ თემებზე აქამდე საჯაროდ? მით უმეტეს, გქონდათ კონკრეტული მაგალითები.

საზოგადოებრივ მაუწყებელში შიდა ბრძოლა და დაუმორჩილებლობა პროფესიული უკომპრომისობით უფრო სწორი სტრატეგია მგონია, ვიდრე საჯაროობა. შიგნით სულ ვსაუბრობდით ამაზე. ეს იყო ჩემი ერთადერთი სიუჟეტი, რომელიც დაბლოკეს და ველოდებოდი დროს, როცა ამაზე აუცილებლად ვილაპარაკებდი.

თავის დროზე არასამთავრობო სექტორის არაერთ წარმომადგენელს მოვუყევი აღნიშნული ფაქტის შესახებ. ამ ადამიანების უმრავლესობამ მირჩია, საზოგადოებრივი მაუწყებლის, როგორც დემოკრატიული ინსტიტუციის იდეისთვის არ მეღალატა, დავრჩენილიყავი არხზე და არ დამეშვა ზეწოლა საკუთარ თავზე.

გარდა ამისა, თუ აქამდე ვფიქრობდი, რომ ჟურნალისტურ საქმიანობაში ჩარევის ფაქტზე საუბარი წლების შემდეგ არარელევანტურია, ამ კონკრეტულ შემთხვევაში უკვე სხვაგვარად ვფიქრობ, რადგან მაუწყებელში ვასილ მაღლაფერიძის გავლენა სავარაუდოდ, გაძლიერდება და მხოლოდ მასშიც არ არის პრობლემა.

მაუწყებელს მძიმე ცენზურის მრავალწლიანი პრაქტიკა აქვს გამოვლილი, მითუმეტეს წინა ხელისუფლების პირობებში და ზოგადად, უნდა შეიქმნას პრეცედენტი, რომ ყველა დაბლოკილმა მასალამ იხილოს დღის შუქი.

მარგარიტა ლიუტოვა ტელეკომპანია „დოჟდის“ ერთ-ერთი ჟურნალისტთაგანია, რომელსაც ქვეყნის დატოვება მოუხდა მას შემდეგ, რაც რუსეთის ხელისუფლებამ თავისუფალი მედიის დევნა დაიწყო.

ჩვენ მას ერევანში ვესაუბრეთ რუსეთის ომზე უკრაინაში, მედიის დევნაზე და იმაზე, თუ როგორ ხედავენ მომავალს რუსი დამოუკიდებელი ჟურნალისტები ცენზურისა და სამართლებრივი დევნის პირობებში.

---

ძალიან კარგად მახსოვს ეს დღე. ადრე დილის ეთერი გვქონდა ხოლმე, პირველ ივნისიდან მოყოლებული. მე მისი ერთ-ერთი წამყვანი ვიყავი. ნათელი სტუდია იყო. საუზმის მომზადებაზე და დილის ვარჯიშებზე არ ვსაუბრობდით, ახალ ამბებს ვაშუქებდით, მაგრამ უფრო მეტად მარტივ, ცხოვრებისეულ ამბებს ვყვებოდით.

ბუნებრივია, როგორც კი ომი დაიწყო, დილის ეთერი გავაუქმეთ და ოცდაოთხი საათის განმავლობაში ახალ ამბებს ვაშუქებდით. პირველი ორი დღის განმავლობაში 24 საათს გადიოდა, შემდეგ კი პატარა შესვენებებით. ეს ყველაფერი, ბუნებრივია, ხელმისაწვდომი იყო იუთუბზე. სამშაბათს ჩემი ცვლა იყო. რვიდან 11-მდე ახალი ამბების პირველი ბლოკი გვქონდა, შემდეგ მცირე შესვენება, შემდეგ დღის პირველ საათზე ახალი ამბების მოკლე გამოშვება.

---

• 24 თებერვალი, 2022 - რუსეთმა უკრაინაში სრულმასშტაბიანი ომი წამოიწყო მას შემდეგ, რაც პუტინმა "სპეციალური სამხედრო ოპერაციის" დაწყება გამოაცხადა.

---

ჩემი პირველი ცვლა ახალ ამბებზე ომის მეორე დღეს დაემთხვა.

მეორედ, ანუ სამშაბათს, შედარებით გამიადვილდა ამის გაკეთება, ვიდრე პირველად. მაგრამ მაინც ძალიან რთული იყო.

შემდეგ მშობლებთან წავედი, რადგან უკვე ვხვდებოდი, რომ დიდი ალბათობით დოჟდს პრობლემები შეექმნებოდა. მინდოდა დავლაპარაკებოდი მშობლებს, გამეფრთხილებინა ისინი, მაგრამ ჯერ ნივთების მოგროვებაც არ მქონდა დაწყებული. ყველაფერი ჯერ რიგზე ჩანდა, რამდენადაც შეიძლება ომის დროს რამე რიგზე იყოს.

---

• 1 მარტი, 2022 - რუსეთის გენერალურმა პროკურატურამ მოითხოვა „დოჟდისა“ და „ეხო მასკვის“ შეზღუდვა მაუწყებლობის შეზღუდვა, „ყალბი ინფორმაციის“ გავრცელების“ მოტივით.

---

ვისაუბრე მშობლებთან, შემდეგ წავედი მეგობრებთან, იმავე მიზნით, რომ საქმის კურსში ჩამეყენებინა. მათთან ყოფნისას, ტელეფონზე შეტყობინება მომივიდა. პირველი, რომ ტელეკომპანია დოჟდი დაიბლოკა და ამას მოჰყვა გენერალური პროკურატურის პრესრელიზი, სადაც ახსნილი იყო, რატომ დაიბლოკა ტელევიზია. რომ აქ ექსტრემისტული მასალებია, რომ ეს მასალები მასობრივი არეულობების გამოწვევისკენ და არსებული წესრიგის დესტაბილიზაციისკენ იყო მიმართული. და რომ როგორც ოფიციალურად რუსეთში ეძახიან, „სპეციალური საომარი ოპერაციის“ შესახებ, არასწორ ცნობებს ვაქვეყნებდით.

ამ პრესრილიზიდან გამომდინარე ნათელი გახდა, რომ ტელევიზიის დახურვასთან ერთად გაჩნდა რეალური იურიდიული რისკები ყველა თანამშრომლისთვის და მით უმეტეს, მათთვის, ვინც ომზე პირდაპირ ეთერში ყვებოდა. ამ მომენტში მიხვდი, რომ სასწრაფოდ უნდა მეყიდა ბილეთი. ამის შემდეგ კი, სულ ექვსი საათი მქონდა ამისთვის.

და ეს როდის ხდებოდა?

ეს იყო სამშაბათს, ანუ ორ მარტს, თუ არ მეშლება.

---

• 2 მარტი, 2022 - დოჟდის თანამშრომლების ნაწილმა, მათ შორის რედაქტორებმა, ტელეკომპანიის დაბლოკვისა და ხელისუფლების მხრიდან მუქარის შემდეგ ქვეყნის დატოვება გადაწყვიტეს.
  

---

ანუ, არავის უთქვამს პირდაპირ, ქვეყანა დატოვეო, უბრალოდ, მიხვდი, რომ ასე უნდა მოქცეულიყავი?

თავიდან ეს თვითონ გადავწყვიტე, სადღაც საღამოს 10 საათისთვის, მოსკოვის დროით. შემდეგ დავურეკე მშობლებს, რომ გამეფრთხილებინა. ჯერ კიდევ მეგობრებთან ვიყავი. შემდეგ კი, როდესაც სახლში დავბრუნდი, ბუნებრივია, დოჟდის სამსახურეობრივ ჩატში ვიწერებოდით. იქ, ჩვენმა მთავარმა რედაქტორმა, ტიხონ ძუდკომ, მოსკოვის დროით, დაახლოებით დილის პირველ საათზე, ანუ უკვე მეორე დღის დასაწყისში, გვითხრა, საერთო ჯგუფში დაგვირეკა და იქ გვითხრა, რომ შესაძლოა, სიტუაციას იმაზე მძიმედ ვაფასებთ, ვიდრე არის, მაგრამ ასეთ სიტუაციაში სჯობს, ზედმეტად შეფასო, რადგან ყველანი მხოლოდ ერთხელ ვცხოვრობთ.

ამიტომაც, გვითხრა, ყველა, ვინც საჭიროდ ჩათვლით და გაქვთ შესაძლებლობა, ქვეყანა დატოვეთო. თქვა, რომ ის და მისი ცოლი, ეკატერინე კოტრიკაძეც, რომელიც ასევე დოჟდში მუშაობს და საინფორმაციო სამსახურის უფროსი და ერთ-ერთი წამყვანია, ქვეყნიდან წასვლას აპირებდნენ.

---

• 3 მარტი, 2022 - ტელეკომპანია დოჟდმა მაუწყებლობა შეწტვიტა.
  

---

გვითხრა, შევეცდებით და როგორც შესაძლებელია, თანამშრომლებს დაგეხმარებითო. ეს კი იმას ნიშნავდა, რომ კი, უნდა დაგვეტოვებინა ქვეყანა.

ამ მომენტში, მიუხედავად იმისა, რომ მანამდეც დიდად არ მეპარებოდა ეჭვი, დავრწმუნდი, რომ სწორი გადაწყვეტილება მივიღე ამ კონკრეტულ მომენტში. თუმცა, არ ვიცი გრძელვადიან პერსპექტივაში რამდენად სწორი აღმოჩნდება.

იცოდი, სად მიდიოდი, თუ უბრალოდ პირველი შესაძლო ვარიანტი აირჩიე?

კი, ისიც იყო, რომ პირველი ხელმისაწვდომი ვარიანტი ავიღე. მაგრამ აქ ისეთი შემთხვევაა, როცა ცოტა ბედისწერის არსებობას იჯერებ. იმიტომ, რომ მედია ინიციატივების ცენტრმა ერევანში, სადაც ახლა ვსაუბრობთ, ამ ყველაფრის დაწყებამდე ცოტა ხნით ადრე, კონფერენციაზე დამპატიჟა ეკონომიკური ჟურნალისტიკის შესახებ.

---

• 11-12 მარტი, 2022 - მარგარიტა ლიუტოვა ერთერთი მომხსენებელი იყო ეკონომიკური ჟურნალისტიკის კონფერენციაზე ერევანში.
  

---

და შემდეგ, რადგან მოწვევა უკვე მქონდა და აქ ვინმეს მაინც ვიცნობდი და მელოდებოდნენ, აქ წამოსვლა საუკეთესო ვარიანტი აღმოჩნდა. სომხეთში ვიზის გარეშე შეიძლებოდა მგზავრობა, ამიტომაც სხვა ვარიანტები არც განმიხილავს. ერთადერთი ამოცანა იყო, რაც შეიძლება სწრაფად მეყიდა ბილეთი.

ნათელია, რომ არასახელისუფლებო მედია რუსეთში მუდმივად იყო საფრთხის ქვეშ. მაგრამ ელოდებოდით ასეთ დასასრულს, რომ ქვეყნის დატოვება ასე სასწრაფოდ მოგიხდებოდათ?

რთული კითხვაა. ალბათ არ მინდოდა, ეს მოსალოდნელი ყოფილიყო. კი, მზად უნდა ვყოფილიყავი, და ალბათ ამის ყველაზე კარგი მაგალითი ჩვენი კოლეგები არიან გამოცემიდან, სახელწოდებით „პროექტი“.

ახლა „პროექტი“ რუსეთში კანონით „არასასურველ ორგანიზაციად“ არის გამოცხადებული. ეს სტატუსი ნიშნავს, რომ მათი მასალის ნებისმიერი გავრცელება სამართლებრივი დევნის საგანი ხდება. ეს ვრცელდება როგორც მათს საიტზე, ასევე მათს სოციალური ქსელების პოსტებზე და ნებისმიერ ადამიანზე, ვინც ამ მასალის გაზიარებას გადაწყვეტს. იქ დოჟდის ბევრი ყოფილი თანამშრომელი მუშაობდა. რაღაც დროს მეც მქონდა იქ მუშაობის შეთავაზება. „არასასურველ ორგანიზაციად“ ისინი რუსეთის ხელისუფლებამ გასულ ზაფხულს გამოაცხადა. ხელისუფლებამ და არა საზოგადოებამ.

---

• "პროექტი" - 2018 წელს შექმნილი რუსული საგამოძიებო მედია რუსეთის მთავრობამ 2021 წელს  „არასასურველ ორგანიზაციად“ გამოაცხადა.
  

---

თითქმის ყველა თანამშრომელი გამოაცხადეს „უცხოეთის აგენტად“. ანუ, არა უბრალოდ ორგანიზაცია, არამედ პირადად შენ, როგორც ფიზიკური პირი. მათ შორის ის თანამშრომლები, რომლებიც არა გამოძიებებით, არამედ, სოციალური თემების გაშუქებით იყვნენ დაკავებული. ამის ნათელი გახდა, რომ ეს ყველასთვის განგაშის სიგნალი უნდა ყოფილიყო.

მახსოვს ის მომენტიც, როდესაც ისინი „არასასურველ ორგანიზაციად“ გამოაცხადეს. ერთი კვირის შემდეგ იგივე დაემართათ მიხეილ ხადარკოვსკის მიერ დაფინანსებულ ორგანიზაციებსაც. იქაც ბევრი ჩემი ნაცნობი მუშაობდა და მათი მთავარი რედაქტორები და მათი მოადგილეებიც პერსონალურად გამოაცხადეს „უცხოეთის აგენტებად“.

მახსოვს, რომ ხადარსკოვსკის მიერ დაფინანსებული მედიის არასასურველ ორგანიზაციად გამოცხადების მეორე დღეს, დილის ეთერში ჩემი ცვლა იყო და გადაცემა მთლიანად ამ ამბავს ეძღვნებოდა. ვესაუბრებოდით ჟურნალისტებს და გვქონდა საშინელი შეგრძნება, თითქოს ყინულზე დგახარ, ირგვლივ ყინული იბზარება შენ კი ყვები ამბავს ყინულზე, რომელიც იბზარება და შენ ზედ დგახარ.

---

• მიხეილ ხადარკოვსკი რუსი ბიზნესმენი და პოლიტკოსი, ერთ-ერთი პირველი რუსი ოლიგარქი იყო, რომელსაც ვლადიმერ პუტინთან პრობლემები შეექმნა.
  

---

მახსოვს, როგორ ვსაუბრობდი ამ ეთერის შემდეგ თანაწამყვანთან. ვამბობდით, რომ რაღაც მომენტში ჩვენც მოგვიწევს ასეთივე ამბის საკუთარ თავზე გაგება, ან თავად მოყოლა მის შესახებ. მაგრამ, შეუძლებელია, ამისთვის მოემზადო. ალბათ, სახლში ჩემოდანი უნდა გქონდეს ჩალაგებული მაგრამ აქამდე ვერც მივედით.

2021 წლის აგვისტოში დოჟდი და სხვა არასახელისუფლებო მედიასაშუალებებიც „უცხოეთის აგენტებად გამოცხადდა“. რაც მას შემდეგ დოჟდის ყველა მასალაზე ეწერა. და ამის შემდეგ, როგორც ჟურნალისტი, შენც ფაქტობრივად „უცხოეთის აგენტი“ იყავი. როგორი იყო ეს ექვსი-შვიდთვიანი პერიოდი?

პირველ რიგში, ეს იმ მომენტში შოკი იყო. ახლა, სიმართლე გითხრათ, ძალიან სასაცილოდ მეჩვენება იმასთან შედარებით, რაც ამის შემდეგ გადაგვხდა თავს და რაც ახლა ხდება რუსეთსა და უკრაინაში.

მაშინ ეს შოკი იყო და საზიზღარი შეგრძნება მქონდა. რადგან ჩვენ ყოველთვის გვიყვარდა ეს პროფესია და მივიჩნევდით, რომ ის ხალხისთვისაა. აქ კი გეუბნებიან, რომ „უცხოეთის აგენტი“ ხარ და ეს სიტყვები მსუბუქად არ ჟღერს. ფაქტობრივად, ხალხის მტრად გაცხადებენ. „უცხოეთის აგენტი“, საბჭოთა დროიდან მოყოლებული, რაღაც ცუდს აღნიშნავს. ხანდახან სევდიანად ვხუმრობდი, რატომ არის უცხოური მანქანა კარგი და უცხოეთის აგენტობა ცუდი? საოცარია.

---

• რუსეთის ხელისუფლებამ „დოჟდი“ უცხოეთის აგენტად 2021 წლის 20 აგვისტოს გამოაცხადა.
  

---

საზიზღრობა იყო, გვეშინოდა, რომ შემდეგ უკვე პირადად გამოგვაცხადებდნენ უცხოეთის აგენტებად. რადგან კანონმდებლობით, საკმარისია ორი პირობა: მიიღო დაფინანსება უცხოეთიდან, ან მიიღო დაფინანსება უცხოეთის აგენტისგან - ეს კი ჩვენი ხელფასებია.

ამას, პოლიტიკურ საქმიანობაში ჩართვას ეძახიან - რაშიც, ამავე კანონის მიხედვით, მაგალითად, შედის მიმდინარე სოციალურ-პოლიტიკურ სიტუაციაზე ინფორმაციის მიწოდება. მე კი ზუსტად ამას ვაკეთებდი, როგორც ეკონომიკის მიმომხილველი.

რაღაც სასაცილო ზომები მივიღეთ. თუ უცხოეთის აგენტად გამოგაცხადებენ, წელიწადში ოთხჯერ ძალიან დეტალური ანგარიში უნდა ჩააბარო შენი შემოსავლებისა და ხარჯების შესახებ.

აკეთებდით ამას?

ჩვენ არა, რადგან ჩვენ, როგორც ორგანიზაცია გვცნეს აგენტად, და ორგანიზაცია ისედაც ყველა ანგარიშს აბარებდა. დოჟდი ძალიან ცოტას, კაპიკებს იღებდა უცხოური წყაროებიდან. ეს მთელი შემოსავლის 1 პროცენტზე ნაკლები იყო და ამაზე ანგარიშებს ჩვეულებრივად ამზადებდა ისევე, როგორც სხვა, მათ შორის სახელისუფლებო მედიასაშუალებები, რომლებიც სხვათა შორის, არ გამოუცხადებიათ უცხოეთის აგენტებად.

მაგალითად, დოჟდს ჰქონდა ევროკავშირის დაფინანსებული შესანიშნავი პატარა პროექტი, სახელწოდებით, „რუსეთი ევროპაა“. აქ კეთდებოდა რეპორტაჟები ადამიანებზე, რომლებიც რუსეთში ცხოვრობდნენ, მაგრამ მათი ცხოვრება, თუ საქმე მჭიდროდ იყო დაკავშირებული ევროპასთან.

ეს სრულიად სოციალური პროექტი იყო, გრანტით დაფინანსებული, რომლის შესახებაც ინფორმაცია ღიად იყო ხელმისაწვდომი დოჟდის ვებგვერდზე და წლების მანძილზე ეს არასდროს გამხდარა პრობლემა, მაგრამ ახლა გახდა.

მოკლედ, უცხოეთის აგენტად გამოაცხცადეს დოჟდი, მაგრამ არა მისი თანამშრომლები. მაგრამ ჩვენ ამ რისკებს დღემდე ვხედავდით. ახლა მიიღეს კანონი, იმის შესახებ, რომ შეიქმნება „უცხოეთის აგენტებისა“ და მათთან აფილირებული პირების რეესტრი.

აფილირებულებად, ამ კანონის მიხედვით, რომელიც ზუსტად ამ კვირაში მიიღეს, გამოცხადდება ყველა ის ადამიანი, ვისაც ოდესმე უმუშავია შესაბამის მედიაში. უცხოეთის აგენტებად რუსეთში გამოცხადებულია ბევრი არასამთავრობო ორგანიზაციაც. მათ შორის, მაგალითად, ორგანიზაცია, რომელიც ეხმარება ოჯახურძალადობაგამოვლილ ქალებს.

სამთავრობო მედია რუსეთში ძლიერია და დიდი გავლენა აქვს. და მათ ბევრი ადამიანი უსმენს, მათ შორის, შესაძლოა, შენი ნაცნობები და ახლობლებიც. როგორი იყო, როდესაც შენ აღმოჩნდი ისეთი ორგანიზაციის ნაწილი, რომელიც „უცხოეთის აგენტად“ გამოცხადდა ამ დროს იყავი ამ ადამიანებს შორის. როგორი იყო დამოკიდებულება შენ მიმართ? რამე შეიცვალა?

შეიძლება, მე ვერ ვამჩნევდი და დიდადაც არ ვარჩევდი ამ თემებს ისეთ ადამიანებთან, ვინც სახელმწიფო ტელევიზიას უსმენს, მით უმეტეს მათთან, ვინც იქ მუშაობს. მაშინ, როდესაც დოჟდი უცხოეთის აგენტად გამოაცხადეს, ამ რეესტრში, თუ არ ვცდები, ორმოცზე მეტი ორგანიზაცია და ფიზიკური პირი იყო. ასეთები მხოლოდ ჩვენ რომ ვყოფილიყავით, ალბათ სხვაგვარად იქნებოდა. მაგრამ როდესაც ქვეყანაში ძალიან ბევრი „უცხოეთის აგენტია“, იმ ადამიანებსაც კი, რომლებიც სამთავრობო მედიას უსმენენ, უჩნდებათ კრიტიკული განწყობა.

გასაგებია, რომ რუსეთში სოციალური კვლევებისთვის ჩატარება რთულია. მე სოციოლოგი არ ვარ, მაგრამ სფეროს სპეციალისტებს უთქვამთ, რომ ტოტალიტარულ საზოგადოებაში ხალხი სოციოლოგებს გულწრფელად არ პასუხობენ. ისინი კითხვებს ან საერთოდ არ პასუხობენ, ან პასუხობენ იმას, რასაც, ჰგონიათ, რომ უმრავლესობა უპასუხებს.

და ასეთ სიტუაციაშიც კი, დამოუკიდებელმა სოციოლოგიურმა ორგანიზაციამ, „ლევადამ“ გამოიკვლია ხალხის აზრი უცხოეთის აგენტების შესახებ (სხვათა შორის, რომლებიც ასევე გამოაცხადეს უცხოეთის აგენტებად).

---

• დამოუკიდებელი სოციოლოგიური ორგანიზაცია, ლევადა რუსეთის მთავრობამ 2021 წელს უცხოეთის აგენტად გამოაცხადა.
• ლევადას კვლევით რუსების 42%-ს ასე თუ ისე სმენია „უცხოეთის აგენტების“ შესახებ კანონზე, 11-მა კარგად იცის კანონი, 57%-ს კი მასზე არაფერი სმენია.
  

---

 

კვლევის შედეგებით, ხალხის უმეტესობა ამაზე ნეიტრალურად პასუხობდა, ან ამბობდა, რომ ეს რაღაც სისულელეა. შესაძლოა სადღაც ვცდებოდე, მაგრამ ზუსტად მახსოვს, სრულიად ნეგატიური დამოკიდებულება არ ყოფილა.

ანუ ხალხი ძალიან სერიოზულად არ იღებდა სახელმწიფოს ამ გადაწყვეტილებას.

კი, ზუსტად.

სამთავრობო მედიას რუსეთში, ბუნებრივია, მეტი რესურსი აქვს, მეტი ფული, მეტ აუდიტორიას სწვდება. ტელევიზიების უმეტესობა რუსეთში სამთავრობოა. მეორე მხრივ კი იყო დოჟდი და დღემდე არის რამდენიმე ბრჭყალებში, „უცხოეთის აგენტი“. მაინტერესებს შენი, როგორც დოჟდის ჟურნალისტისგან... სხვათა შორის, ხომ სწორი ვარ, რომ დოჟდის ჟურნალისტს გეძახი და არა ყოფილ ჟურნალისტს?

ხუმრობა გვაქვს, დოჟდის თანამშრომელს ამ სულელურ სიტყვას ეძახიან ბევრს ეს არ მოსწონს, მაგრამ ეძახიან „დოჟდინკებს“ ანუ წვიმის წვეთებს. და ვხუმრობთ, რომ „ყოფილი დოჟდინკები არ არსებობენ“

მოკლედ, ჩემი კითხვა ასეთი იყო: როგორი გავლენა გქონდათ აუდიტორიაზე? ცდილობდით, გაგევრცელებინათ სწორი, ობიექტური ინფორმაცია. მაგრამ იყო ინფორმაციის მეორე, სახელმწიფო მხარეც. როგორ შეადარებდი მათს და თქვენს გავლენას აუდიტორიაზე?

კარგი კითხვაა. ჩემს თავს ამას ბევრს ვეკითხებოდი. ბოლო დღეებზე რომ ვილაპარაკოთ, მას შემდეგ, რაც ომი დაიწყო, დოჟდს იუთუბზე წარმოუდგენლად დიდი აუდიტორია უყურებდა. აქ ვხედავდით, რომ ჩვენი მუშაობა ძალიან იყო საჭირო. ომის პირველ დღეს პირდაპირ ეთერს ერთდროულად, დაახლოებით, 300 000 ადამიანი უყურებდა. იმ კვირაში კი, საიტის რედაქტორმა, რომელიც ასევე სტატისტიკას ამოწმებს, გვითხრა, რომ ომის პირველ დღეებში იუთუბზე 25 მილიონზე მეტი ნახვა დაგვიგროვდა.

ეს რუსეთიდან თუ უცხოეთიდან?

რა თქმა უნდა, იქ იყვნენ ბელორუსებიც და უკრაინელებიც. ბევრი ადამიანი მადლობის ტექსტებს გვწერდა. მაშინ მივხვდით, რომ ტყუილად არ ვმუშაობდით. რა თქმა უნდა, ზოგადად, დოჟდის აუდიტორია ერთბაშად მაშინ იზრდებოდა ხოლმე, როდესაც რამე ცუდი ხდებოდა, რასაც სახელმწიფო მედია არ გააშუქებდა. მაგალითად, 2022 წლის დასაწყისში, ყაზახეთში მასობრივი გამოსვლებისა და ლიდერის ცვლილების დროს. როდესაც ალექსეი ნავალნი მოსკოვში ბრუნდებოდა იუთუბზე რეკორდული რაოდენობა გვიყურებდა, ერთ მომენტში მილიონზე მეტი ადამიანი.

---

• მასობრივი საპროტესტო გამოსვლები ყაზახეთში 2 იანვარს, თხევადი აირის ფასის მკვეთრი ზრდის შემდეგ დაიწყო. ხალხი პრეზიდენტ ნურსულთან ნაზარბაევის გადადგომას მოითხოვდა.
  
• რუსი ოპოზიციონერი პოლიტიკოსი ალექსეი ნავალნი 2021 რუსეთში ჩასვლისთანავე დააკავეს. 2022 წლიდან რუსეთის „ტერორისტებისა და ექსტრემისტების“ რეესტრშია შეყვანილი.
  

---

არ მგონია, რომ ვინმეს, მათ შორის მათაც, ვინც ამას სწავლობს, მაგალითად, პოლიტოლოგებს ან სოციოლოგებს, შეუძლიათ, განსაჯონ, რა გავლენა ჰქონდა დოჟდს და შეადარონ ის სამთავრობო მედიის გავლენას.

მე ამ კითხვას ძალიან მარტივად ვპასუხობ. სულ რომ ძალიან ცოტა ადამიანი გვიყურებდეს ან გვკითხულობდეს, ჩვენ ვალდებულნი ვართ, ინფორმაცია მივაწოდოთ მათ. ხოლო თუ მუშაობას შევწყვეტთ, ან რამე სისულელეზე დავიწყებთ ლაპარაკს, ისინი ამას იგრძნობენ. შესაძლოა, გაუჭირდეთ კიდეც სხვა საინფორმაციო წყაროზე გადართვა, რადგან ტელევიზია ცოტა განსხვავდება ონლაინ მედიისგან. ხალხი ერთგვარად, სერიალივით უყურებს მას, კარგად გიცნობენ, სოციალურ ქსელებში ზოგჯერ მადლობის წერილებს გწერენ, ვიღაც, საერთოდ, გაგინებს. მაგრამ ამას აკეთებენ, თითქოს, გიცნობენ. ეს ერთგვარი ემოციური მომენტია და არ ვიცი, როგორ შეიძლება ეს გავლენა შეაფასო.

ჩემთვის, ძალიან მნიშვნელოვანი რამ დოჟდის, და საერთოდ, რუსეთის შესახებ, არის, რომ აქ ბევრი ადამიანი, რომელსაც, მსუბუქად რომ ვთქვათ, არ მოსწონს, რაც ხდება, მარტოსულად გრძნობს თავს. მათ ჰგონიათ, რომ ირგვლივ ყველა სხვაგვარად ფიქრობს. მიიჩნევენ, რომ მათ რაღაც სჭირთ - ირგვლივ ხომ ყველა კმაყოფილია, მე რა მჭირს?

განსაკუთრებით, საბჭოთა კავშირში გაზრდილი ადამიანებისთვის კი ტელევიზია დღემდე რაღაც მნიშნველოვანი სიმბოლოა, და როდესაც ეკრანზე ხედავენ, რომ ვიღაც იმეორებს იმას, რასაც ისინიც ფიქრობენ, მათთვის ეს მნიშვნელოვანი ხდება, ნორმალური ემოციური მდგომარეობის შენარჩუნებისთვის.

რომ გააგრძელონ ცხოვრება და იცოდნენ, რომ მათი გადმოსახედი არ არის მცდარი. რომ არსებობს ხალხი, რომელსაც პატივს სცემ - სულ ერთია, ახლა არ ვლაპარაკობ მხოლოდ ჩვენს ჟურნალისტებზე - ვსაუბრობ მათზე, ვისაც ჩვენ ეთერში ვიწვევთ. ამ დროს, როცა მათი გამოთქმული აზრები ემთხვევა შენს ფიქრებს, ესეიგი, ყველაფერი რიგზეა და შეიძლება ცხოვრება განაგრძო.

სულ ვადევნებდი თვალს, პირდაპირი ეთერის ჩატში როგორ საუბრობდნენ მაყურებლები. ხშირად, ისინი იწყებდნენ არა ეთერზე, არამედ ერთმანეთში საუბარს. დაახლოებით ისეთი რამ ხდებოდა, რაც 2000-იანების დასაწყისში, როცა ბევრი ადამიანი ინტერნეტ ჩატში მეგობრობდა ხოლმე. ერთმანეთს ეკითხბოდნენ, როგორ ხარ, როგორ გყავს ოჯახიო. ასე პოულობდნენ ერთმანეთს, დოჟდის დახმარებით, აღარ არიან მარტო. ამის ყველაფრის ნაწილი კი ჩვენი ეთერის წამყვანები და სტუმრებიც არიან.

მაგრამ ასევე, აუცილებლად გეყოლებოდათ თავდამსხმელებიც, ინტერნეტში. ტროლები, ბოტები, მაგალითად.

რა თქმა უნდა. სწორედ ამიტომაც, ეს ჩატი, რაზეც ვლაპარაკობდი, მხოლოდ ე.წ. სპონსორებისთვის იყო ხელმისაწვდომი. ეს არ ხდებოდა რაღაც სიხარბის გამო, რადგან საკმარისი იყო 10 რუბლი (დაახლოებით, 30 თეთრი) გადაგერიცხა და უკვე შეგეძლო შეტყობინების გამოგზავნა.

ეს ერთგვარი თავდაცვაც იყო ტროლებისგან და იმ ადამიანებისგან, ვინც უბრალოდ საზიზღრობებს გვწერდა. არც ვიცი, ვინ იყვნენ, რეალურები თუ ტროლები. ხშირად მათ არც ფულის გადმორიცხვა ენანებოდათ, რომ ჩატში შემოეღწიათ და რაღაც საზიზღრობა დაეწერათ. მაგრამ როცა შეურაცხყოფაზე, ან, ხშირად, მუქარაზე გადადიოდნენ, უბრალოდ, იბლოკებოდნენ. რა თქმა უნდა, ბევრი რამ ხდებოდა.

ომის გაშუქებას დავუბრუნდეთ. თუ არ ვცდები, ომის დაწყებიდან მეორე დღესვე, როსკომნადზორმა მედიას მოსთხოვა, მხოლოდ რუსეთის სახელმწიფო წყაროებს დაყრდნობოდნენ და გამოეყენებინათ ტერმინი „სპეციალური ოპერაცია“ ომის ნაცვლად. როდესაც ეს ამბავი გაიგეთ, ალბათ გექნებოდათ, სარედაქციო შეხვედრა ამის განსახილველად. მოგვიყევი ამ პროცესზე, როგორ მსჯელობდით, როგორ უნდა გაგეშუქებინათ ეს მოვლენები.

ეს პროცესი რედაქციაში ხდებოდა და მე მას ინტერნეტით ვადევნებდი თვალს. შაბათ დილას მოხდა, ომის მესამე დღეს. ამ მომენტისთვის მე ერთხელ უკვე წავიყვანე ახალი ამბები და დოჟდზე ფაქტობრივად უწყვეტად ვაშუქებდით ომს. პარალელურად, ერთ დიდ ეკონომიკურ მედიასთან, ვიპოსტთან ვთანამშრომლობ და ზუსტად წინა საღამოს გავუგზავნე სტატია ეკონომიკის შესახებ. ბუნებრივია, ეს ტექსტი ომზე იყო, თუ რა ეკონომიკური გავლენა შეიძლება იქონიოს ამ ომმა არამარტო რუსეთსა და უკრაინაზე, არამედ ბევრ სხვა ქვეყანაზეც.

---

• “როსკომნადზორი” რუსეთის მედიის მარეგულირებელი და ცენზურის ერთ-ერთი იარაღია. 24 თებერვალს მათ მედიას მოსთხოვეს, ომის გაშუქებისას მხოლოდ ოფიციალურ წყაროებზე დაყრდნობა.
  

---

ბუნებრივია, იქაც გამოვიყენე სიტყვა „ომი“, რადგან ბევრად მარტივია, ყველაფერს თავისი სახელი დაარქვა. ხოლო როგორც კი როსკომნადზორის აკრძალვების ამბავი გავიგე, პირველ რიგში დოჟდის სამუშაო ჩატი გავხსენი, რომ გამეგო, რას გადაწყვეტდნენ. მივწერე რედაქტორსაც ვიპოსტში, ასეთი ამბავი გავიგე და რის გაკეთებას აპირებთ მეთქი. მოკლედ, ერთდროულად ორ ადგილას ვარკვევდი.

საბოლოოდ, ყველა თითქმის ერთსა და იმავე დასკვნამდე მივიდა. დოჟდშიც, იურისტთან კონსულტაციის შემდეგ, გმირ ადამიანთან, რომელიც მარტო მუშაობდა ამ ყველაფერზე, მუდმივად უმკლავდებოდა როსკომნადზორის უსასრულო პრეტენზიებს, მუდმივად დადიოდა ამ გარჩევებზე, აბარებდა ანგარიშებს და ა.შ.

მოკლედ, თავიდან, პირველ რიგში, გადავწყვიტეთ, ყოველი შემთხვევისთვის, იუთუბ არხის გარეკანი შეგვეცვალა, სადაც სიტყვა „ომი“ ეწერა და შემდეგ გვეფიქრა, რა სიტყვებით გველაპარაკა. შემდეგ მარტივად, გადავწყვიტეთ, რომ თუ მუშაობის გასაგრძელებლად და ობიექტური ინფორმაციის გადასაცემად ამ ცენზურის დაცვა მოგვიწევდა, გამოგვეყენებინა სახელმწიფოს მიერ დაწესებული ტერმინი. ოღონდ არა ჩვენი სიტყვებით, არამედ, მაგალითად ასე: „რუსეთის თავდაცვის სამინისტრო მიიჩნევს, რომ ეს სპეციალური სამხედრო ოპერაციაა“ – „მსოფლიო მედია კი ამას ომს უწოდებს“.

ჩვენმა იურისტმა დაასკვნა, რომ ცენზურის ქვეშ ეს დასაშვები იქნებოდა და თუ მაუწყებლობის გასაგრძელებლად ამ ფასის გადახდა მოგვიწევდა, ეს უნდა გაგვეკეთებინა. ისევე, როგორც ამის კეთება დაიწყო სხვა ბევრმა მედიამ რუსეთში - მით უმეტეს, მაშინ ჯერ კიდევ არ იყო კანონი ე.წ. ფეიკების გავრცელების გამო სისხლის სამართლებრივი დევნის შესახებ.

---

• რუსეთში 4 მარტს ძალაში შევიდა კანონი, რომელიც რუსული არმიის შესახებ „ცრუ ინფორმაციის“ გავრცელებას კრძალავს და ითვალისწინებს ჯარიმას, სავალდებულო შრომას ან 15 წლამდე პატიმრობას.
  

---

„ფეიკი“ ბუნებრივია იგულისხმება სახელმწიფოს გადმოსახედიდან - თუ ამ კანონს გადახედავთ, ნახავთ, რომ ყალბ ინფორმაციად ითვლება ყველაფერი, რაც თავდაცვის სამინისტროს პრეს რელიზში არ წერია.

დიახ, ჩვენ ვიყენებდით ტერმნის „სპეციალური სამხედრო ოპერაცია“. ჩემს „ვიპოსტის“ სტატიაშიც სიტყვა „ომი“ მისით ჩავანაცვლეთ, ოღონდ ბრჭყალებში, როგორც ციტატა და მივაწერეთ, რომ ამას როსკომნადზორი ითხოვს. მკითხველების წინაშე კეთილსინდისიერები უნდა ვყოფილიყავით.

დარჩა ვინმე რუსეთში, ვინც სიმართლეს ავრცელებს?

რა თქმა უნდა.

„ნოვაია გაზეტა“, მაგალითად. სრულიად გმირული გამოცემა - მუდამ ასე იყო და დღემდე ასეა. სამწუხაროდ, მათაც შეიწყვიტეს სიტყვა „ომის“ გამოყენება - რომ მუშაობის გაგრძელების შესაძლებლობა ჰქონოდათ.

---

• "ნოვაია გაზეტას" რედაქტორმა, დმიტრი მურატოვმა უკრაინაში ომი მისი დაწყებისთანავე დაგმო. ის ნობელის პრემიის ლაურიატია მშვიდობის დარგში.
  

---

არის პატარა მედიასაშუალებებიც. მათი რაოდენობა დღითიდღე მცირდება, რადგან მუდმივად ბლოკავენ. მაგალითად, დღეს დილას დაბლოკეს პეტერბურგის პატარა გამოცემა, რომელიც ძირითადად ქალაქის სიახლეებზე წერდა. ბუნებრივია, ახლა არ შეეძლოთ, ომზე არ დაეწერათ. მოკლედ, ეს გამოცემა, „ბუმაგა“ დაიბლოკა.

არის უამრავი რეგიონული გამოცემაც, რომელსაც ვერც ჩამოვთვლი, რადგან იმაზე მეტია, ვიდრე ერთი შეხედვით ჩანს. უბრალოდ მათი ხმა არ ისმის არათუ საზღვარგარეთ, მოსკოვშიც კი. მაგრამ ისინი მნიშვნელოვანია საკუთარი აუდიტორიისთვის და მუშაობას აგრძელებენ.

როგორც უცხოელი, რომელსაც აინტერესებს, რა ხდება რუსეთში, რომელ მედიას ვენდო?

პირველი, ვინც თავში მომდის, არის ყველაზე პოპულარული რუსული მედია, აუდიტორიის რაოდენობით - მედუზა.

კი, თანამშრომლების დიდი ნაწილი რუსეთში არ არის, მაგრამ ჰყავთ კორესპონდენტები უკრაინაშიც კი. და ვფიქრობ, რუსეთშიც. მედუზა ინარჩუნებს ინფორმაციის მაღალ ხარისხს. ასევე, „ნოვაია გაზეტა“, რომელიც უკვე დავასახელე.

---

• დამოუკიდებელი ინტერნეტ გამოცემა მედუზა 2014 წელს დაარსდა და დღემდე ობიექტურად აშუქებს ინფორმაციას რუსეთის ომზე უკრაინაში.
  

---

საინფორმაციო სააგენტოებიც მეტ-ნაკლებად აგრძელებენ მუშაობას, რადგან ისინი მშრალად აწვდიან ინფორმაციას როგორც კანონმდებლობის, ასევე ეკონომიკის შესახებ.

ჟურნალისტები ვინც რუსეთიდან წამოვედით, ვამბობდით, რომ შეიძლება ეს ჩვენი მასალების ხარისხზეც აისახოს, რადგან რაღაცას ვეღარ ხედავ, რაღაცას ვეღარ გრძნობ, არ ვიცი... რთულია განსასჯელად. შეიძლება ვერ ვამჩნევთ და ხარისხი უკვე დავარდა. მაგრამ ბევრი ადამიანი აგრძელებს საქმის კეთებას, როგორც შეუძლია - გამოძიებებს, ინტერვიუებს. ყურადღებით არჩევენ ომის, ეკონომიკის, შიდა პოლიტიკის საკითხებს.

იუთუბი, საბედნიეროდ, ჯერ არ დაბლოკილა მაგრამ არც ვიცი, რას ველოდო მაშინ, როცა ფეისბუკზე გვაქვს სამართლებრივი დევნა.

იმდენად აბსურდია, რომ შეიძლება მომავალში უკვე, მაგალითად, ტელევიზორებზე აღძრან საქმე, იმიტომ, რომ „ტელევიზორი ცუდია“.

ისე ჩანს, თითქოს საზღვარგარეთიდან უფრო ადვილია გაიგო, რა ხდება რუსეთში, ვიდრე თვითონ რუსებისთვის, ვინც ქვეყანაში ცხოვრობს, რადგან თითქმის ყველაფერი დაბლოკილია.

ვინც ქვეყანაში ცხოვრობს, მათ ინფორმაციის მისაღებად დამატებითი ძალისხმევის გაწევა უწევთ. რაც, სიმართლე რომ ვთქვათ, არც ისე რთულია, განსაკუთრებით ომის ფონზე. მაგალითად მე მშობლებს ვასწავლე ტელეგრამის არხებისა და ვიპიენის გამოყენება. კი, ოდნავ გართულდა ყველაფერი და შემცირდა იმის ალბათობა, რომ ვიღაც შემთხვევით გადაეყრება მასალას, რომელიც მას სამყაროს სხვაგვარად დაანახებს, ახალ მონაცემებს მისცემს, მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ ყველა გზა მოჭრილია.

ჩვენ აქამდეც ვხედავდით რუსეთის მთავარობის მცდელობას, დაებლოკა ან დაეცენზურებინა მედია. მაგრამ ახლა ალბათ ყველაზე დიდი დარტყმა იყო, ახალი კანონების მიღების ჩათვლით. ხომ არ ფიქრობ, რომ ეს ოდესმე ომის გარეშეც მოხდებოდა და ამ ომმა უბრალოდ გარდამტეხი როლი იქონია, რადგან მთავრობას უნდოდა ინფორმაცია ყოფილიყო ისეთი, როგორიც მას წარმოედგინა?

აქაც მხოლოდ ჩემს წარმოდგენებზე შემიძლია ვისაუბრო იმაზე დაყრდნობით, რასაც ირგვლივ ვხედავ. ემოციურად რომ ვთქვა, კი, ამას ველოდით, რადგან ყველანი ვადევნებდით თვალს, რა ხდებოდა ბელორუსში. ვხედავდით არამხოლოდ იმას, როგორ იტანჯებოდა ბელორუსი ხალხი, არამედ იმასაც, თუ რა გველოდა ჩვენ. იქიდან გამომდინარე, როგორ ჩაახშეს მასობრივი პროტესტი, რამდენ ადამიანს მოუხდა ქვეყნის დატოვება და იმ ფონზეც, რომ ბელორუსში ფაქტობრივად არ არსებობს დამოუკიდებელი მედია.

ადრე, შეგვეძლო დოჟდში, გაშუქებისას აზრი გვეკითხა ბელორუსი ჟურნალისტებისა და უფლებადამცველებისთვის იმის შესახებ, თუ რა ხდება მათს ქვეყანაში. ახლა ისინი იქ აღარ არიან. დღეს, თუ გვინდა გავიგოთ, რა ხდება ბელორუსში, ვურეკავთ ქვეყნიდან გაქცეულ ადამიანებს, რომლებიც ასე თუ ისე იქიდან ინფორმაციას იღებენ. ჩვენი ძველი რესპონდენტების უმეტესობამ ქვეყანა დატოვა, ბევრი მათგანი კი დაპატიმრებულია.

მახსოვს, ამას განვიხილავდი - შესანიშნავ პოლიტეკონომისტთან, სერგეი გურიევთან. ის მიიჩნევდა, რომ ე.წ. ბელორუსული სცენარი ძალიან რეალისტურია რუსეთისთვისაც და ამის ბევრი ნიშანი არსებობდა.

ამიტომაც ვფიქრობდი რომ კი, ეს მომენტი ოდესმე დადგებოდა. ამიტომაც ძალიან რთული იყო ჩემი კოლეგის, მაშა ბროზუნოვის ფილმის, ყურება ბელორუსიიდან გაქცეულ ჟურნალისტებზე, შემდეგ კი იმავე თემაზე იური დუდის ფილმის ნახა რადგან ამ ყველაფერს საკუთარ თავზე ვთარგმნიდი.

რთული იყო არამარტო ჟურნალისტებისთვის, არამედ სხვადასხვა პროფესიის ადამიანებისთვის - ჩემი ნაცნობების, ნათესავებისაც. უყურებდნენ რეპრესირებული ხალხის მონათხრობს, სხვათა შორის, ისინიც სხვადასხვა პროფესიის ადამიანები იყვნენ, არა აუცილებლად მხოლოდ ჟურნალისტები და პოლიტიკური აქტივისტები.

კი, ამას ვუყურებდით როგორც საშიშ მომავალს, მაგრამ ერთი მხრივ, ვერავინ ვხდებოდით, რამდენად მალე შეიძლება დამდგარიყო ეს დღე. მეორე მხრივ კი ადამიანები ხომ მუდამ უკეთესის იმედად ვართ, ეს ჩვენს ფსიქიკაშია, ვცდილობთ, შუქი დავინახოთ და არ გვინდა ვაღიაროთ, რომ ხვალ წყვდიადი დადგება.

ახლა როგორ გრძნობ თავს? არ ვიცი, გეშინია, ოპტიმისტურად ხარ, პესიმისტურად?

ალბათ ამ კითხვაზეც ახლა საკმარისად კარგად ვერ გიპასუხებ, რადგან რთულია ასეთი მყისიერი ცვლილებების სწრაფად გააზრება. ახლა ისეთ სიტუაციაში ვართ, რომ ბოლომდე ვერც ვიაზრებთ რა ხდება ჩვენს თავს. არამარტო ისინი, ვინც ქვეყანა დავტოვეთ. ომი იმდენად დიდი ტრაგედია და შოკია, რომ ყველა რაღაცნაირ ემოციურ-ფსიქიკურ მდგომარეობაში აღმოჩნდა.

შესაძლოა ამის მიზეზი რუსეთში ხალხის პოლარიზაციაც არის. ოჯახებში ადამიანები ერთმანეთს იძულებენ მიმდინარე მოვლენებზე განსხვავებული აზრის გამო. ამიტომაც, ვფიქრობ, ჯერ კიდევ ვერ ვიაზრებთ და სრულფასოვნად ვერ ვიგებთ ჩვენს მდგომარეობასა და განწყობებს.

ერთი, რაც შემიძლია ვთქვა ისაა, რომ მათთვისაც, ვინც ქვეყანა დატოვა და მათთვისაც, ვინც დარჩა, ძალიან შეიზღუდა რამის დაგეგმვის თვალსაწიერი. ომის დაწყებამდე ცოტა ხნით ადრე ვესაუბრებოდი ეკონომისტთან ევგენი გოტმახერთან, რომელიც სოციალურ თემაზე მუშაობს, მაგალითად, სოციალური დახმარების თემაზე, ჯერ კიდევ 90-იანებიდან მოყოლებული.

მასთან ვსაუბრობდით რუსეთში სიღარიბეზე, როგორც ეკონომიკურ, სოციალურ მოვლენაზე, და გვეუბნებოდა, რომ დაბალშემოსავლიანი ადამიანების მიმართ წნეხი გამოწვეულია პერსპექტივის არქონითაც.

ეს ნიშნავს რომ შეუძლებელია, დაგეგმო ცხოვრება - ოჯახი, ნებისმიერი რამ. ახლა ეს დაგეგმვის თვალსაწიერი, რომელიც საუკეთესო შემთხვევაში, ადრე, ალბათ ორი წელი იყო, ვიღაცისთვის ერთ დღემდე შემცირდა, ვიღაცისთვის რამდენიმე საათამდე. იმის წარმოდგენისაც კი მეშინია, შემდეგ რა იქნება.

პარალელურად, ერთგვარი გაორება გვაქვს - ვხედავთ უკრაინაში ხალხს, რომლებსაც ბომბავენ, ვიღაცის ოჯახის წევრებს, შორეულ ნათესავებს, და ისეთი ადამიანისთვის, ვინც მთელი ცხოვრება მშვიდობიანი ცის ქვეშ ცხოვრობს, ეს წარმოუდგენელია, სრული სიგიჟეა.

მაგალითად, კავკასიის ბევრმა ქვეყანამ გამოსცადა ომი თავის ტერიტორიაზე, რუსეთის ტერიტორიაზე კი ომი არასდროს ყოფილა, ჩეჩნეთის ომის შემდეგ, რომელიც ასევე ბევრისთვის სრულიად შორეული, სრულიად ლოკალურია.

შედეგად, ერთი მხრივ გრცხვენია, საერთოდ რა მოსატანია ჩემი პრობლემები იმასთან, რასაც ახლა ხალხი უკრაინაში განიცდის, მეორე მხრივ კი ჩვენს პრობლემებსაც ხომ ვერსად გავექცევით?

ხალხი რუსეთშიც განიცდის სხვადასხვაგვარ ტკივილს - ბოლოს და ბოლოს, დაღუპული სამხედროების ოჯახები. ჩამოქცეულმა ეკონომიკამ ხალხს მთელი ცხოვრება დაუნგრია. მგონია, რომ ემოციების ამ უზარმაზარ სპექტრს, რომ ხალხი ძალიან დიდხანს ვერ გადახარშავს. ეს ძალიან მძიმეა - დიდი უბედურება ბევრისთვის.

ამიტომაც, ჩემს მდგომარეობაზე ვერ ვსაუბრობ. ყველასთვის სხვადასხვა პასუხი მაქვს. მაგალითად, მშობლებს ვუყვები, რომ ყველაფერი კარგადაა, რომ არ ინერვიულონ, მეგობრებს დღის სხვადასხვა მონაკვეთში სულ სხვადასხვა რამეს ვეუბნები.

წარმოუდგენელია ეს ყველაფერი. ვფიქრობ, სოციოლოგები, ანთროპოლოგები, ფილოსოფოსები ამაზე დიდი ხნის განმავლობაში იმსჯელებენ.

როგორ ხედავ საკუთარ მომავალს ამ გადმოსახედიდან?

ხომ ვამბობ, ჩემი დაგეგმვის თვალსაწიერი ძალიან მცირეა. ჩემი მომავალი ახლა ისაა, რომ ჟურნალისტური საქმეები მაქვს შესასრულებელი: უნდა დავწერო ესა და ეს სტატია ამადა ამ დროს. უნდა დავუკავშირდე ექსპერტებს, სხვადასხვა საკითხზე. ეს ძალიან მეხმარება. ამასწინათ ეკონომისტი ჩავწერე და ხალხი, რომელთანაც წლებია კონტაქტი არ მქონია, მიკავშირდება და მეუბნება, სასარგებლო მასალა იყოო. ესაა ჩემი გეგმები. შევეცადო, ჩემი საქმე ვაკეთო.

ეს საქმე ეკონომიკური ჟურნალისტიკაა, რის კეთებაც ყველაფერზე კარგად გამომდის. სანამ ამის კეთება შემიძლია რუსულენოვანი აუდიტორიისთვის, იმედი მაქვს, გავაგრძელებ. რუსეთში ასეთი გამოთქმაა, ეს „ხმამაღალი განცხადებაო“. შეიძლება მართლაც ხმამაღალი განცხადებაა, რადგან არ ვიცით როგორ შეიცვლება ჩვენი კანონები, ან საერთოდ, რა ბედი ეწევათ ჩვენს ახლობლებს. არ ვიცი. ჯერ ეს გეგმები მაქვს.

ფიქრობ, რომ უახლოეს მომავალში დაბრუნებას შეძლებ?

როგორ განისაზღვრება „მალე“? არ ვიცი. არ ვიცი, მალე თუ არა, მაგრამ მე იქ სამსახური არ მაქვს, გარდა იმისა, რასაც აქედან ვაკეთებ დისტანციურად. თუ გავითვალისწინებთ, რომ რუსეთში ცხოვრების ფასი გაიზარდა უზარმაზარი ინფლაციისა და იმის გამო, რომ კომპანიები ქვეყნიდან გავიდნენ და ფიზიკურად პროდუქტია ნაკლები, იქ ცხოვრება ძალიან რთული იქნება.

ჩვეულებრივ, ყოველდღიურ ყოფას ვგულისხმობ და არა იმას, რომ „უი, როგორი ცუდია იკეას გარეშე“. ვამბობ, რომ ცხოვრება ძალიან გაძვირდა.

და ამასთან ერთად, „უცხოეთის აგენტი ხარ“.

კი, არის იურიდიული რისკები. ჩემი მშობლები და საქმრო გვერდში დამიდგნენ, როდესაც წასვლა გადავწყვიტე, რადგან ჩემზე ნერვიულობენ. შეიძლება, ამას ტყუილად ვაკეთებთ და უბრალოდ თავს ვიზღვევთ, მაგრამ კანონი რომ სიტყვა-სიტყვით წაიკითხო, ეს რისკები ნათელია.

ამის არაერთი მაგალითიც გვინახავს.

და სანამ ეს იურიდიული რისკები არსებობს და სანამ შევძლებ ჩემი ახლობლებისთვის შორიდან უფრო სასარგებლო ვიყო, უკან არ დავბრუნდები.

ინტერნეტ გამოცემა OC Media (Open Caucasus Media) ზუსტად 5 წლის წინ დაარსდა და კავკასიაში მიმდინარე მოვლენებს, კონფლიქტების სიღრმისეული ანალიზით, ძირითადად ინგლისურ და რუსულ ენებზე აშუქებს. თუმცა, 5-წლიანი გამოცდილების შემდეგ მედიასაშუალება რუსულენოვან ნაწილს ხურავს და რესურსების სხვა მიმართულებებით გამოყენებას გეგმავს. OC Media საქართველოში იმ დამოუკიდებელი მედიასაშუალებების რიცხვს მიეკუთვნება, რომლებიც შემოსავლებს არა კომერციული რეკლამებით, არამედ დონორებისა და შემომწირველებისგან იღებს. ორგანიზაციის განვლილ 5 წელიწადზე, განვითარების ისტორიასა და სიახლეებზე მის თანადამფუძნებელს მარიამ ნიკურაძეს ვესაუბრეთ.

რა რესურსით დაიწყეთ მუშაობა 5 წლის წინ და რა შეიცვალა დღემდე?

დღემდე, მედიაში დაახლოებით 15 ადამიანი ვმუშაობთ. თავიდან მაგალითად, ჩრდილოეთ კავკასიაში გვყავდა რამდენიმე ჟურნალისტი ნახევარ განაკვეთზე, თუმცა ეს იმდენად რთული აღმოჩნდა კარგი ჟურნალისტების პოვნის და უსაფრთხოების კუთხითაც, რამდენჯერმე მოგვიწია ჟურნალისტების ევაკუირება საფრთხის გამო. ახლა ჩრდილოეთ კავკასიიდან სამის ნაცვლად ერთი ჟურნალისტი გვყავს ნახევარ განაკვეთზე. ასევე, დასაწყისში არ გვყავდა სომხეთისა და აზერბაიჯანის კორესპონდენტები და აქედან ვცდილობდით მუშაობას. ახლაც ბევრ ფრილანსერთან ვმუშაობთ და ჩვენი კონტენტის საკმაოდ დიდი ნაწილი მათი შექმნილია, თუმცა თავიდანვე ასე არ იყო.

ახლა ერთი ჟურნალისტი აზერბაიჯანს ფარავს, ერთი სომხეთს, ორი საქართველოს. სულ ცოტა ხნის წინ, ნახევარ განაკვეთზე დაგვემატა აფხაზეთში მყოფი ჟურნალისტიც. გვინდოდა კორესპონდენტი სამხრეთ ოსეთიდანაც გვყოლოდა, თუმცა, რამდენიმე მცდელობის შემდეგ ძებნა შევწყვიტეთ. ძალიან რთულია ჟურნალისტების მოძიება სამხრეთ ოსეთში, მაგრამ ვგეგმავთ, რომ დავიმატოთ.

ასევე, რთულია, სოციალურ მედიაზე მუშაობაც. ამ მხრივ არავინ გვყავს და ჩვენ ვინაწილებთ ამ პასუხისმგებლობას. ძნელია და ძვირია კადრის პოვნა.

როგორ გაიზარდა აუდიტორია ამ პერიოდში?

თავიდან, რა თქმა უნდა, რთული იყო, თუმცა აუდიტორიას პირველივე წელს ძალიანაც არ ვუჩიოდით. თან ჩვენი აუდიტორია ცოტა განსხვავებულია - კონკრეტული მკითხველი ჰყავს ინგლისურენოვან მასალას: საელჩოები, არასამთავრობო, საერთაშორისო ორგანიზაციები, უფლებადამცველები, რომლებიც თავმოყრილი არიან საქართველოში, რეგიონში ან მის ფარგლებს გარეთ ისინი, ვინც ამ რეგიონზე მუშაობს.

ჩვენი რუსულენოვანი კონტენტის აუდიტორია ადგილობრივი მოსახლეობა უნდა ყოფილიყო, რომელიც რუსულ ენაზე მოიხმარს ახალ ამბებს, თუმცა აღმოჩნდა, რომ ასეთი აუდიტორია იმხელა არ იყო, რამხელაც წარმოგვედგინა. საერთოდ სხვა მიდგომა სჭირდება, ის უნარები და ინსტრუმენტები, რაც ინგლისური აუდიტორიის მოსაზიდად გვაქვს საერთოდ არ მუშაობს რუსულზე და ამიტომ ეს ჩვენთვის ყოველთვის პრობლემა იყო.

რა იყო ამის მიზეზი?

ვფიქრობ, პრობლემა იყო კვალიფიციური ადამიანის ნახვა, რომელსაც ეცოდინებოდა როგორ მიეწოდებინა ეს კონტენტი და მეორე მხრივ, ჩვენ გვქონდა არასწორი წარმოდგენა ვინ არის რუსულენოვანი ახალი ამბების მომხმარებელი. ასე ვთქვათ, ისინი არ არიან ჩვენი მასალის მომხმარებლები, ამიტომ, გადავწყვიტეთ, არ გვიღირდა ჩვენი რესურსის დიდი ნაწილის ამაში დახარჯვა და რამდენიმე თვის წინ შევცვალეთ სტრატეგია, თუ როგორ მივწვდეთ ადგილობრივ მოსახლეობას. რუსულენოვანი კონტენტის ნაცვლად, გვყავს 5 მედია პარტნიორი (On.ge, „რადიო მარნეული“, JNews, Mikroskop Media აზერბაიჯანში და CivilNet სომხეთში) რომლებიც ჩვენს, მათვის საინტერესო მასალას თარგმნიან და თავიანთ მკითხველს სთავაზობენ. თარგმნას ჩვენ სიმბოლურად ვაფინანსებთ.

აქ ორმაგი ინტერესია: ჩვენ გვაძლევს მეტ ადგილობრივ აუდიტორიას და მათთვის ეს არის კონტენტი, რომლის შექმნის რესურსიც არ აქვთ. მით უმეტეს, მაგალითად, სომხეთის მედიას, ბუნებრივია, უჭირს აზერბაიჯანიდან ჰქონდეს მასალები და ადგილობრივად მოიპოვოს ინფორმაცია. ეს პროცესი ახლახან დავიწყეთ, მაგრამ მგონია, რომ პარტნიორებთან თანამშრომლობა წარმატებით მიდის.

რუსულად მასალები ძალიან მალე აღარ გვექნება, რადგან თარგმნაც ძვირია. რედაქტორები ვფიქრობთ, რომ არ გვიღირს და გვირჩევნია, ინვესტიცია პარტნიორობაში ჩავდოთ დროისა და ფინანსების სახით.

გამოიწვევს თუ არა ეს თქვენი თანამშრომლების შემცირებას?

თანამშრომლების რიცხვი არ შემცირდება, რუსულ სექტორში დასაქმებულები სხვა ამბებში დაგვეხმარებიან, ამიტომ, საბედნიეროდ, არავის ვუშვებთ. რუსული ნაწილი დაიხურება იანვრის ბოლოს, ეს ჯერ, ფაქტობრივად, არსად გვითვქამს.

რამდენად სტაბილური იყო ეს 5 წელი ფინანსურად, კომერციული რეკლამების გარეშე?

ძალიან რთულია, ეს ყველამ იცის ვინც დონორებზეა დამოკიდებული. განსაკუთრებით ბოლო პერიოდში ასეთი ტენდენციაა, რომ დონორებისთვის აღარ არის მიმზიდველი მედიების საბაზისო დაფინანსება (Core Funding) და მათთვის უფრო მიმზიდველია ფული პროექტებში ჩადონ: ვთქვათ, 20 სტატია ლგბტქ+ თემაზე და ასეთი ტიპის პროექტები, რაც ჩვენ არ მოგვწონს იმიტომ, რომ ეს დაძალებითია და არ არის კარგი.

თან ასეთი მიდგომით კონკრეტული თემის პოპულარიზება არც გამოდის. როდეასც გაქვს ვალდებულება, რომ, მაგალითად, 20 სტატია ლგბტქ+ თემაზე დაწერო, ვერ დაწერ 20 საინტერესო სტატიას 6 თვის განმავლობაში და მათ არავინ არ წაიკითხავს. ამის გამო, ხშირად გვითქვამს უარი დაფინასებაზე, დაგვიკარგავს საბაზისო დაფინანსებაც. მათ შორის უმძიმეს პერიოდში, პანდემიის დასაწყისში, ერთ-ერთმა მთავარმა დონორმა უარი გვითხრა დაფინანსებაზე და ჩვენთვის ეს ფინანსურად ყველაზე რთული პერიოდი იყო. ფაქტობრივად, გადანახულიც არ გვქონდა არაფერი და გვეგონა, რომ დავიხურებოდით.

ძალიან ბევრი ვიმუშავეთ სხვა დონორების მოძიებაზე და ახლა ჩვენი მოდელი ასეთია: რამდენიმე დონორს ვათანამშრომლებთ, რომ ერთიანი პროექტი დაფინანსდეს. 5 წლის განმავლობაში საკმაოდ ბევრ დონორთან მოვახერხეთ კარგი ურთიერთობის დამყარება და ახლა დასაწყისთან შედარებით, მეტ-ნაკლებად სტაბილურად ვართ.

რეკლამა და დასპონსორებული კონტენტი არ გვაქვს, მეორე წელი გახდება, რაც შემომწირველების მოდელი გავუშვით, რომელზეც დიდი იმედები არ გვქონდა. მართალია აქედან შემოსავალი ძალიან ცოტაა (ბიუჯეტის 2-3%), მაგრამ მაინც გვყავს მხარდამჭერები, რომლებიც ყოველთვიურად 5-10 დოლარს გვწირავენ, რაც ჩვენთვის ძალიან მნიშვნელოვანია. სხვათა შორის, ეს რიცხვი ნელ-ნელა მატულობს.

პანდემიის დაწყებამდე გვქონდა იდეები, როგორ გვეშოვა ფული - მაგალითად, გვინდოდა ოფისის ნაწილის გაქირავება, ფასიანი ტრენინგების შეთავაზება და ა.შ თუმცა ამ გეგმების განხორციელებაში პანდემიამ ძალიან შეგვიშალა ხელი.

რატომ ამბობთ უარს კომერციულ რეკლამასა და დასპონსორებაზე?

გუნდში ერთობლივად შევთანხმდით ამაზე, რომ ეს არ მოგვწონს. არ გვყავს იმხელა აუდიტორია, რომ გვიღირდეს დიდი ორგანიზაციების რეკლამა განვათავსოთ. მე პირადად არ მომწონს ხოლმე დასპონსორებული სტატიები, მიუხედავად იმისა, რომ აწერია რეკლამაა. სხვა მედიას არ ვაკრიტიკებ, მე არ მომწონს და თუ მართლა ძალიან არ გაჭირდა, მირჩევნია სხვა გზებით ვცადო ფინანსური სტაბილურობის შენარჩუნება.

თუმცა, ბევრი მედია ასე შოულობს შემოსავლის ნაწილს. ამას რესურსიც სჭირდება, ადამიანი, რომელიც ამ კომპანიებს შეხვდება, შეათანხმებს, სტატიებს დაწერს, რაც ძალიან პატარა გუნდში ჭირს ხოლმე, ამიტომ ჯერჯერობით ამისგან თავს ვიკავებთ, თუმცა არ არის გამორიცხული, რომ მომავალში ჩვენთანაც გაჩნდეს ასეთი კონტენტი.

შარშან, ჩვენთან ინტერვიუში ამბობდით, რომ OC Media-ში გამომწერებისთვის ექსკლუზიური მასალის შეთავაზების იდეა გქონდათ.

ახლა როცა უკვე ვაპირებთ, რომ რუსული ნაწილი საერთოდ დავხუროთ, ამ კუთხით სერიოზულად უნდა დავფიქრდეთ. ვფიქრობდით ხომ არ გავაკეთოთ პოდკასტი, „ნიუსლეთერი“ და ა.შ ჯერ კიდევ განხილვის ეტაპზე ვართ.

5 წლის განმავლობაში ბევრი რამ მოხდა, 2018 წელს სომხეთის რევოლუცია, 2020 წელს ყარაბაღის ომი... რა გამოცდილება მისცა ამ ამბების გაშუქებამ თქვენს მედიასაშუალებას?

ამ 5 წლის განმავლობაში ყარაბაღის ომი ჩვენთვის ურთულესი პერიოდი იყო. საერთოდ 2020 წელი იყო ძალიან რთული. დასაწყისი იმ მხრივ, რომ პანდემია დაიწყო და პირველად იყო შემთხვევა, რომ მთელი ჩვენი გუნდი კონკრეტულ თემაზე მუშაობდა „ლაივ განახლებებეზე“ 24/7-ზე, მოთხოვნა იყო ძალიან დიდი - მკითხველს აინტერესებდა.

პანდემიის პირველი სამი-ოთხი თვე ძალიან შრომატევადი და რთული აღმოჩნდა, მაგრამ ეს გამოცდილება დაგვეხმარა ყარაბაღის ომის გაშუქებაში, როდესაც ასევე 50 დღის განმავლობაში გვქონდა ყოველდღიური „ლაივ განახლებები“. რთული იყო ემოციურადაც, მით უმეტეს, სომეხი და აზერბაიჯანელი ჟურნალისტები გვყავს, მათი ოჯახის წევრები, მეგობრები ფრონტის ხაზზე იბრძოდნენ და ისინი აქ წერდნენ და მუშაობდნენ. თუმცა ეს ჩვენთვის ძალიან ღირებული იყო და ვამაყობ, რომ არასდროს ყოფილა დაპირისპირება ან უსიამოვნება, ჩვენს სომეხ და აზერბაიჯანელ ჟურნალისტებს შორის - ყოველთვის ძალიან ახლოს თანამშრომლობდნენ ერთმანეთთან, მეგობრობენ და ერთად მუშაობდნენ მასალებზე.

ასევე ვამაყობ იმით, რომ ომის პერიოდში მოვაგროვეთ წერილები სომეხი და აზერბაიჯანელი აქტივისტებისგან, რომლებიც მშვიდობაზე წერდნენ. ეს ძალიან რთული იყო იმიტომ, რომ ხშირად, განსაკუთრებით აზერბაიჯანში, ეს ადამიანები მუქარების სამიზნე ხდებოდნენ. ამ პროექტს დავარქვით „ხმები მშვიდობისთვის“ და ის 20-მდე სტატიას აერთიანებს ორივე ქვეყნიდან.

რა გამოწვევებსა და სირთულეებს აწყდებით მუშაობის დროს?

ფინანსური დამოუკიდებლობა ყოველთვის გამოწვევაა, რადგან არასდროს გვაქვს შეგრძნება, რომ მომდევნო ხუთი წელი კარგად ვიქნებით. სულ ვნერვიულობთ იმაზე, რომ რამე პრობლემა შეიქმნება. ასევე სულ გვაქვს პრობლემა, რომ არ არის საკმარისი კადრი, რადგან ყოველთვის ბევრი საქმეა, „გადაწვის“ ზღვარზე ვართ. ძალიან ბევრი სამუშაოა. კარგი იქნებოდა, რომ მეტი კადრი გვყავდეს, მაგრამ ფინანსურად რთულია. ეს ყველაზე მეტად ონლაინ მედიების გამოწვევაა.

რამდენად გქონდათ გამოწვევები უსაფრთხოების კუთხით?

უსაფრთხოების კუთხით ყველაზე დიდი გამოწვევა ჩრდილოეთ კავკასია იყო. იქ არაერთი უსიამოვნო შემთხვევა გვქონდა და ამიტომაც 2 ჟურნალისტთან შევწყვიტეთ ურთიერთობა. ისინი ევროპაში გაიხიზნენ თავიანთი საქმიანობის გამო. ასევე აზერბაიჯანში გვქონდა რამდენიმე ფრილანსერთან შემთხვევა, როდესაც სტატიების გამო ემუქრებოდნენ.

უსაფრთხოებას ძალიან სერიოზულად ვუყურებთ - გვაქვს ტრენინგები, შეფასება-აუდიტი რეგიონში ჟურნალისტების უსაფრთხოების კუთხით. სულ ვამბობდით, რა უნდა მომხდარიყო საქართველოში ისეთი, რომ საქართველოშიც მსგავსი გამოწვევა დაგვდგომოდა. თუმცა პირველი ცუდი ნიშანი იყო 2019 წლის 20 ივნისი, რის შემდეგაც შევიძინეთ ჩაფხუტები, აირწინაღები, ჟილეტები, თუმცა მაშინ ჟურნალისტებზე მიზანმიმართულად თავდასხმა არ იყო. 5 ივლისს, ჟურნალისტებზე თავდასხმის შემდეგ კი სრულიად შევცვალეთ უსაფრთხოების პროტოკოლი და ყოველ ჯერზე, წინასწარ განვიხილავთ უსაფრთხოების რა ზომებს უნდა მივმართოთ კონკრეტულ აქციაზე. მე, პირადად, არაერთხელ მომხვედრია ხან რეზინის ტყვია, ხან ქვა - ერთხელ კამერა დამემტვრა.

საქართველოში, ივლისამდე კიბერუსაფრთხოებას დიდი ყურადღება არ ექცეოდა და ძალიან მიკვირს, რომ დღემდე, დიდი ნიუსრუმები „ფეისბუქში“ მუშაობენ ხოლმე, სჯობს უფრო უსაფრთხო სივრცეები ავარჩიოთ. ჩვენ თავიდანვე „სიგნალს“, „სლექს“ და ასეთ დაცულ პლატფორმებს ვანიჭებდით უპირატესობას.

რომელ მნიშვნელოვან ექსკლუზიურ მასალებს გამოყოფდით, რომელზეც OC Media-მ ამ წლების განმავლობაში იმუშავა?

პირველი, გამოძიება მახსენდება. ჩვენი ჟურნალისტი შეფარულად წავიდა ტექსტილის ქარხნებში სამუშაოდ, რათა თვითონ განეცადა რა პირობებში უწევთ მუშაობა დასაქმებულებს. მგონია, რომ ეს ტექსტი ბევრს სწორედ ამ მიდგომამ წააკითხა. შრომის უფლებებზე მთელი ცხოვრებაა ვწერთ და არასდროს კითხულობენ, ალბათ, იმიტომ, რომ ბევრი დაწერილა ამაზე.

მეორე, ჩემი მასალა კი იყო, მაგრამ მგონია ერთ-ერთი გამორჩეული აღმოჩნდა. შუქურთის შიმშილობას რომ ვაშუქებდი რამდენიმე ისეთი დეტალი აღმოვაჩინეთ, რაც მედიაში ფართოდ გაშუქებული ჯერ კიდევ არ იყო. ვფიქრობ, ჩვენ შევიტანეთ წვლილი ამ გაფიცვის მეტ-ნაკლებად წარმატებულად დასრულებაში.

როგორია OC Media-ს სიახლეები და სამომავლო გეგმები?

2021 წლის ბოლოს პირველად ჩავატარეთ OC Lab-ის ტრენინგი ჟურნალისტებისთვის. ჩვენ, ვინც OC Media-ში ვმუშაობთ არ მოგვწონს, რომ ხშირად ტრენინგები „ტრენინგ ტურიზმად“ არის გადაქცეული - ერთსა და იმავე ხალხს ირჩევენ, ერთი და იგივე ხალხი მიდის საზღვარგარეთ, არავინ არაფერს არ სწავლობს.

ჩვენი იდეა იყო, ექსკლუზიურად მხოლოდ ახალბედა, ჟურნალისტიკით დაინტერესებული ადამიანები შეგვეკრიბა მთელი კავკასიიდან, მათ შორის აფხაზეთიდან და სამხრეთ ოსეთიდან. ორი სხვადასხვა ჯგუფი გვყავდა, ერთი ტრენინგი ჩატარდა თბილისში, მეორე სტამბოლში. მონაწილეები ახლა ამ ტრენინგებზე მიღებულ დავალებებზე მუშაობენ.

ეს ინვესტიციაც არის ჩვენი მხრიდან: ამ ადამიანებისგან, შეიძლება, კარგი ფრილანსერები დადგნენ, რადგან საქართველოში ყველაზე მეტად სწორედ ფრილანსერების პოვნა გვიჭირს. მათი პოვნა სხვა რეგიონებში უფრო ადვილია, ვიდრე აქ. თუკი ვინმე ჟურნალისტია სრულ განაკვეთზეა და დრო არ აქვს, რომ ფრილანსერად იმუშაოს, ან მისი ორგანიზაცია არ აძლევს სხვა გამოცემასთან თანამშრომლობის უფლებას, რაც სხვა რეგიონებში იშვიათია. ან კიდევ, უბრალოდ, რატომღაც, არ აქვთ ინტერესი. ამიტომ გაგვიჩნდა ახალგაზრდების გადამზადების იდეა. ორივე ტრენინგზე ძალიან კარგი მონაწილეები გვყავდა, კარგ თემებზე მუშაობენ და ველოდები მათგან სტატიების მიღებას. გვინდა, რომ ეს ტრადიციად ვაქციოთ - იქნებ წელიწადში ერთხელ მაინც გვყავდეს ერთი გამოშვება.