როგორ ესმით ხელისუფლების წარმომადგენლებს ჟურნალისტიკის დანიშნულება? რაში გამოიხატება მათი ანგარიშვალდებულება მოქალაქეების მიმართ და რითი ხსნიან კრიტიკულ მედიებთან ბოიკოტის რეჟიმში ყოფნას?

მედიაგარემო მკვეთრად პოლარიზრებულია. რაში ხედავს მმართველი გუნდი გამოსავალს იმ ფონზე, როცა ავტორიტეტული ორგანიზაციების შეფასებით, ხელისუფლება თავისი ქმედებებით უფრო აღრმავებს პოლარიზებას.

სამნაწილიანი ინტერვიუს პირველ ნაწილში ამ თემებზე “ქართული ოცნების” ლიდერთან, შალვა პაპუაშვილთან ვსაუბრობთ.

---

თქვენი, როგორც მმართველი პარტიის წარმომადგენლის, შეფასებით, როგორია დღევანდელი მედია გარემო საქართველოში?

იურისტი ვარ და იურისტებმა იციან ხოლმე თქმა: მნიშვნელოვანია, შევთანხმდეთ დეფინიციებზე, განსაზღვრებებზე. ზოგადად ასეთია მეცნიერული მიდგომა. ამიტომ ორი კითხვა მაქვს, თქვენთან: თქვენი აზრით რა არის ჟურნალისტიკა, მედია? რა არის ჟურნალისტიკის ან მედიის მიზანი?

პირადი კითხვაა? როგორც ჟურნალისტს ისე მეკითხებით?

დიახ.

ჩვენი მიზანი არის, რომ მივაწოდოთ საზოგადოებას ინფორმაცია, იმისთვის, რომ შეძლონ ინფორმირებული არჩევანის გაკეთება.

კი ბატონო. და რა სხვაობაა ჟურნალისტიკასა და პროპაგანდას შორის?

ეს, თუ გინდათ, თქვენვე მიპასუხეთ, იმიტომ, რომ, როგორც მივხვდი, ახლა დღევანდელი მედიაგარემოს შეფასებისკენ მიგყავთ საუბარი.

რატომ, იცით? ხანდახან განსაზღვრებები არეულია და თუკი სწორი დეფინიცია, არ გვექნება ვერ ვიტყვით რა არის მედია და რა არ არის. ესეც უნდა ითქვას, იმიტომ, რომ რთულია, სხვადასხვა რამ ერთი და იგივე კრიტერიუმით შეაფასო, ხომ? პროპაგანდა პროპაგანდაა, ჟურნალისტიკა - ჟურნალისტიკა.

პროპაგანდა არის იარაღი, ამის თქმა გინდათ?

ჟურნალისტიკა, თქვენ რაც თქვით, არის კეთილსინდისიერად ინფორმაციის მიწოდება. ეს ობიექტურობა და სხვა რამეებიც არის, რა თქმა უნდა, მაგრამ, კეთილსინდისიერად ინფორმაციის მიწოდებაა, იმისთვის, რომ ადამიანმა შეიქმნას სწორი წარმოდგენა სამყაროზე, სამყაროს სხვადასხვა ელემენტზე.

პროპაგანდა არის ინფორმაციის სელექციური მიწოდება, შერჩევითი მიწოდება და ა.შ. იმისთვის, რომ რაღაც მიზანს მიაღწიო. თვითონ პროპაგანდას უკვე მიზანი აქვს შედეგის კუთხით. ეს დეფინიციისთვის.

რაც შეეხება გარემოს: ჩემი შეხედულება, იქიდანაც გამომდინარეობს რომ, სამწუხაროდ, ჩვენთან ჟურნალისტიკა ნაკლებადღა არსებობს. შეიძლება, მედია, როგორც მედიუმი, გადამცემი, ტრანსფორმატორი, რაღაცის A წერტილიდან B წერტილამდე მიმწოდებელი არსებობდეს, მაგრამ მე რომ მკითხოთ, ისეთი ტერმინები, როგორიც არის ჟურნალისტური ეთიკა, სტანდარტი, აღარც კი გამოიყენება.

მახსოვს როგორ იყო ადრე, როდესაც ჟურნალისტური სტანდარტი იყო პროფესიული სიამაყის ნაწილი და ხალხს თავი მოჰქონდა და მოსწონდა ამით.

შემდეგ, რაღაც პერიოდში, სააკაშვილის დროს, ალბათ, 2005-2006 წლებში, მახსოვს დაიწყო საუბარი და დისკუსია იმაზე, „მიუკერძოებლობა არ არსებობს“; რომ „ყველა ადამიანურად, სუბიექტურად მიკერძოებული ვართ, ამიტომ დაბალანსებული ინფორმაცია და ობიექტური ჟურნალისტიკა ვერ იარსებებს.“

იყო დისკუსია იმაზე, რომ მთავარი პრინციპი უნდა იყოს იდეების ბაზარი, რომ ჯობია, იყოს ბევრი სუბიექტური და მიკერძოებული მედია და ამ მრავალფეროვნებაში მაყურებელი იქნება თუ მკითხველი ამ მრავალფეროვნებას გაეცნობა, თავის არჩევანს გააკეთებს და აზრს ჩამოიყალიბებს.

მათ შორის ამას ასაბუთებდნენ ამერიკული მედიის მაგალითზე. ან, თუნდაც, ევროპის მაგალითზე მაინც რომ ვთქვათ, გერმანიაში ზოგიერთი გაზეთი უფრო კონსერვატიული შეფერილობის არის, ზოგიერთი სხვა და ა.შ.

საბოლოო ჯამში, ეს ჩვენთან გადმოითარგმნა ისე, რომ მედია პირდაპირ გახდა პროპაგანდის იარაღი, ხოლო ჟურნალისტი - პროპაგანდისტი. ჩვენ ჟურნალისტიკა, ფაქტობრივად, თითქმის აღარც გვაქვს.

სულ თავიდან პირველი ეტაპით დაიწყეთ, თუ რა იყო, როგორ იყო, რამდენად პატივსაცემი იყო ჟურნალისტური ეთიკა, ახლა როგორი წარმოგიდგენიათ, რომ იყოს კარგი, ჯანსაღი მედიაგარემო ქვეყანაში, როგორი მედია წარმოგიდგენიათ?

უპირველეს ყოვლისა, ჟურნალისტმა უნდა გააცნობიეროს რომ მისი პროფესია ეთიკური ჟურნალისტიკაა და არა პროპაგანდისტობა. შემდეგ ამ სტანდარტებს სჭირდება გათვალისწინება, საბოლოო ჯამში, რეგულაცია, მათ შორის.

ამ გამოცდილებამ ჩვენ გვაჩვენა, რომ [არსებობს] ეს, ასე ვთქვათ, იდეების ბაზარი, როდესაც აუდიტორიამ თითქოს ბევრი სუბიექტური არხის ყურების შემდეგ ობიექტური დასკვნა უნდა გამოიტანოს, არ მუშაობს. სინამდვილეში ესე არც ეკონომიკური ბაზარი მუშაობს ასე და მასაც აქვს დეფექტები - ამიტომაც სჭირდება რეგულაცია.

მინდა, რომ რეგულაციების თემა, როგორც იურისტმა მოგვიანებით უფრო ვრცლად განმიმარტოთ. მახსოვს თქვენი ბოლოდროინდელი განცხადებები, მათ შორის იმის შესახებ, რომ პოლარიზებული მედია გარემო გვაქვს. თქვენ ხართ მმართველი პარტიის ერთ-ერთი ლიდერი, თქვენ ხართ ხელისუფლებაში, ამაზეც მინდა მოვისმინო თქვენი აზრი, როგორ წარმოგიდგენიათ, როგორ შეიძლება შემცირდეს ეს პოლარიზება?

რთულია, თქმა, როგორ შემცირდება, მაგრამ თუ პოლარიზებაში მედიის ნაწილს გულისხმობთ მედიაც, ამის ნაწილია. ფაქტია, მედია არამხოლოდ ინფორმაციის მიმტანი და მიმწოდებელია, არამედ ტელევიზიები, მედია პრინციპში იქცა მონაწილედ, აქტორად, რომელიც თავად ქმნის პოლიტიკას, თავად არის, პოლიტიკური დღის წესრიგის განმსაზღვრელი, მათ შორის, ღიად.

მედია დიდი ხანია, აღარ არის დამკვირვებელი და გამშუქებელი, ვინაიდან ის არის პრპაგანდისტი, ერთი მხრივ, და არამხოლოდ პროპაგანდის ინსტრუმენტი არამედ, ზოგ შემთხვევაში, პროპაგანდის ავტორიც.

როგორ უნდა შემცირდეს პოლარიზაცია? ამაზე უარი უნდა ითქვას. თუმცა, რთულია ამაზე უარი თქვა. თვითონ სტრუქტურაა ასეთი. არის ეჭვი, რომ დიდი ალბათობით, სხვადასხვა მედიასაშუალება თავს ვერ იფინანსებს მხოლოდ სარეკლამო შემოსავლით და აქვს დამატებითი შემოსავალი, რომელიც პარტიულია. ამიტომ, როგორც ჩანს, თვითონ ეს ბიზნეს სტრუქტურაა ასე აწყობილი.

ანუ ამბობთ, რომ მედიასაშუალებების მთავარი დამფინანსებლები პოლიტიკური პარტიები არიან?

კი ბატონო.

ამ შემთხვევაში ყველა პოლიტიკურ პარტიას გულისხმობთ?

ეს არ ვიცი, ყველა არის თუ არა. საერთოდ არის თუ არ არის - ამის თქმაც რთულია. მაგრამ ამ შემთხვევაში ექსპერტები ამბობენ, რომ ერთი მხრივ, ცნობილია სარეკლამო ბაზრის სიდიდე, ვიცით რამდენია სხვადასხვა მედიის სარეკლამო შემოსავალი. ექსპერტებმა იციან, რა შეიძლება იყოს ხარჯი და ამ ყველაფრის შედარებით ხვდებიან, რომ რთულია...

შეგიძლიათ უფრო კონკრეტულად მითხრათ, რომელ პოლიტიკურ პარტიებსა და ექსპერტებზე საუბრობთ? რადგან ექსპერტები ახსენეთ, ალბათ არსებობს კონკრეტული მაგალითები.

კონკრეტულად ვერ გეტყვით, იმიტომ, რომ ახლა ზუსტად ციტირება არ შემიძლია, მაგრამ სარეკლამო ბაზართან დაკავშირებით, თუ არ ვცდები, „საერთაშორისო გამჭვირვალობა- საქართველოს“ ჰქონდა კვლევა. ყოველ შემთხვევაში, ეს არის ჩემი დაშვება, რომელიც გარკვეულ რეალისტურ შეფასებებს ეფუძნება. ცოდნით თქვენ უკეთ გეცოდინებათ.

ანუ, პოლარიზება რომ შემცირდეს პოლიტიკური პარტიები არ უნდა იყვნენ მედიის მთავარი დამფინანსებელი?

მთავარი პრობლემა ხომ ჩვენთან ბევრ სხვა რამესთან ერთად, ფარისევლობაშია. ის, რომ ადამიანი ამბობს ჟურნალისტი ვარო და სინამდვილეში პროპაგანდისტია; აქ პრობლემა ის კი არ არის, რომ ვიღაც პროპაგანდისტია, პრობლემა ის არის, რომ სხვად გასაღებს თავს. გეუბნება, რომ ჟურნალისტია, სინამდვილეში კი არის პროპაგანდისტი. გეუბნება, დამოუკიდებელი მედია ვარო, სინამდვილეში კი პარტია აფინანსებს.

აი, მაგალითად „გირჩს“ ხომ აქვს თავისი ტელევიზია? ვიცით, რომ ის პარტიული ტელევიზიაა (რიგ შემთხვევაში უფრო ობიექტური, ვიდრე ზოგიერთი არაპარტიული ტელევიზია). იმის თქმა მინდა, რომ როდესაც, რაღაცას ამოფარებას ან რაღაცის სხვა რამედ შეფუთვას იწყებ, აქვე იწყება სიყალბე და მერე რთულია. პრობლემა ის კი არ არის, რომ ტელევიზია პარტიულია, პრობლემა ისაა, რომ არ ამბობს, რომ პარტიულია, თუმცა თავს ასაღებს დამოუკიდებელ მედიად.

ის, რომ „ფორმულას“ აფინანსებს დავით კეზერაშვილი, მე მგონი უცხო არავისთვისაა. ოფიციალურადაც ასეა ხომ? კი, ასეა. ის, რომ კეზერაშვილი პოლიტიკაშია, ესეც ვიცით.

პოლარიზების შემცირება ასე წარმოგიდგენიათ, რომ ეს ფინანსები პოლიტიკური პარტიებიდან არ უნდა მიდიოდეს ან ეს ტელევიზიები ღიად უნდა აცხადებდნენ, ამა და ამ პარტიის დღის წესრიგის გამტარებლები ვართო?

შეიძლება [ნაწილობრივ უშველოს]. თქმის გარეშეც ხვდებით, ვინ ვისთან არის აფილირებული. მაგრამ მთლიანად არ უშველის. მე აქ ვგულისხმობ პირველ რიგში იმას, რომ მინიმუმ დაერქვას სახელი - ეს პროპაგანდაა თუ მედია.

ხდება ხოლმე, როდესაც, რაღაც მომენტში არ მივდივართ რომელიმე ტელევიზიაში ან  კომენტარს არ ვაძლევთ, რაზეც გვეუბნებიან: „კი მაგრამ, კრიტიკულ მედიას არ სწყალობთ?“ და მიდის საუბარი იმაზე, თუ „როგორ ეპყრობა ესა თუ ის X პარტია მედიას“.

სინამდვილეში, თუ ის პროპაგანდაა და ამას გავაცხადებთ, მაშინ აღმოჩნდება რომ ეს მედია არ არის. იგივე, “გირჩი” ტელევიზიაა, მაგრამ მას ხომ არ აქვს პრეტენზია, რომ რატომ არ მოდიხართ ჩემთანო?!

თქვენ, “ქართული ოცნება”, კონკრეტულ ტელევიზიებს უარს ეუბნებით ეთერში სტუმრობაზე. წლებია, ფაქტობრივად, ბოიკოტის რეჟიმში ხართ მათთან. თუ ვამბობთ, რომ პოლარიზება პრობლემაა, თქვენი ეს გადაწყვეტილება, რომ ამ ტელევიზიებს არ ესაუბროთ, როგორ ფიქრობთ, ამ პოლარიზებას არ აღრმავებს?

დიახ, მაგრამ, საქმეც ის არის, რომ კითხვა უნდა დაისვას - სად მივდივართ? მივდივართ ტელევიზიაში თუ მივდივართ პარტიაში? ეს არის მთავარი საკითხი.

ანუ ამ ტელევიზიებს პარტიებად მოიხსენიებთ?

ფაქტობრივად, ხომ ვხედავთ, რომ ესენი არიან პოლიტიკური პროცესის მონაწილეები? ტელეკომპანია „მთავარი“ არის პოლიტიკური პროცესის განმსაზღვრელი. როდესაც „მთავარის“ ხელმძღვანელი არის ტელევიზიის ხელმძღვანელიც, ჟურნალისტიც, ადვოკატიც პარტიას მოკავშირეც და თან პირდაპირ დირექტივებსაც აძლევს და ა.შ., თავი ხომ არ უნდა მოვიტყუოთ? აი, იმ მომენტში როგორც კი მოვრჩებით თავის მოტყუებას, ბევრი რამ გახდება ცხადი. მეორე საკითხი, წეღან რაც ვთქვი - უხამსობა...

გასაგებია, რასაც ამბობთ, მაგრამ მე სხვა რამეს გეკითხებით: არ ფიქრობთ, რომ ამ ტელევიზიებში თქვენი არ მისვლა პოლარიზებას ხელს უწყობს?

გახსოვთ, ალბათ, რომ არჩევნების წინ „ტვ. პირველზე“ და „მთავარზე“ დავდიოდით. მეც ვიყავი მთავარზე მისული, ოთხი-ხუთი გადაცემა მოესწრო.

მახსოვს, თქვენი პირობებით მიხვედით: ერთი ერთზე საუბარი და არა დებატებში მონაწილეობა.

კი ბატონო. თვითონ ეს იყო აქტი, ნაბიჯის გადადგმა, რომ აი, მოვდივარ თქვენს ტელევიზიაში. იმიტომ, რომ, ჩვენთვის, რა თქმა უნდა მნიშვნელოვანია...

რატომ მიიჩნიეთ მნიშვნელოვნად, რომ უნდა მისულიყავით, მნიშვნელოვანია, რომ მათაც ელაპარაკოთ, ხომ?

არა.

მაშინ რატომ გადაწყვიტეთ მისვლა?

იმიტომ, რომ მათს მაყურებელს ველაპარაკოთ. ჩვენ ვხედავთ რომ ეს პოლარიზება, მათ შორის, არის მაყურებლის პოლარიზება. სხვათა შორის, თუ დააკვირდებით, მაყურებელი სეგმენტირებული და პოლარიზებულია. მაყურებლის ნაწილი უყურებს ტელევიზიის ერთ ნაწილს, ნაწილი - მეორეს. ისე ხდება, რომ თუ ელაპარაკები რომელიმე ერთი ტელევიზიით, ის მაყურებელი, ის მოქალაქე, ის ადამიანი, ის მოქალაქე შენ ვერ გისმენს - ვერ ისმენს ამბის შენს მხარეს. ამიტომ არის მნიშვნელოვანი რომ მივსულიყავით იქ და დავლაპარაკებოდით მათს მაყურებელს.

მანამდე არ თვლიდით ამას მნიშვნელოვნად? ან ახლა აღარ თვლით, რომ აღარ მიდიხართ?

ახლაც მნიშვნელოვანია საერთო ჯამში, მაგრამ არის რაღაც ზღვარი, რომელიც რთულია, როცა არსებობს.

როგორ განსაზღვრავთ ამ ზღვარს?

ერთი - უხამსობა...

არა, სხვა რამეს გეკითხებით. თქვენ, როგორც მმართველ პარტიას, ანგარიშვალდებულება გაქვთ მოქალაქეების მიმართ. როგორ პასუხობთ ამ ანგარიშვალდებულებას, როდესაც, როგორც წესი, ბოლო წლების განმავლობაში ბოიკოტის რეჟიმში ხართ ამ ტელევიზიებთან და თუ მიდიხართ - ერთეულ შემთხვევაში და ისიც თქვენი პირობებით?

ერთი ის არის, რომ ცხადი უნდა იყოს, როდესაც მივდივართ, სად მივდივართ. როდესაც მიდიხარ სივრცეში, სადაც მანიპულაციაა და არა ჟურნალისტიკა, იქ მიდიხარ და იცი, რომ მანიპულაციურად მოგექცევიან. მაგრამ, მაინც ფიქრობ, რომ გავარღვევ ამ მანიპულაციას და ჩემს სათქმელს ვიტყვი.

მეორე არის უხამსობა, მაგრამ შემაწყვეტინეთ რამდენჯერმე. ამ უხამსობაში ვგულისხმობ იმას, რომ როდესაც ჟურნალისტები პირდაპირ უხამსობენ შენი პარტიის წევრების მიმართ.

რომ დააკონკრეტოთ, რას გულისხმობთ „უხამსობაში?

მაგალითად, გინებას, შეურაცხყოფას.

მაგრამ, თქვენ ხომ თმენის ვალდებულება გაქვთ, უფრო მეტი, ვიდრე რიგით ადამიანს?

არა, ეს ტყუილია.

რატომ არის ტყუილი? თქვენ ხელისუფლება ხართ, მმართველი ძალა.

კი, მაგრამ უხამსობის თმენის ვალდებულება არ არსებობს.

ზოგადად, თმენის ვალდებულება ხომ გაქვთ მეტი, ვიდრე რიგით მოქალაქეს?

არა, როგორ გეკადრებათ?!

არ არის ასე?

ეს თმენის ვალდებულება არასწორად არის გაგებული. ეს იმას არ ნიშნავს, რომ როდესაც ვიღაც შეურაცხყოფას მოგაყენებს, მას არაფერი უთხრა ან სოციალური სანქცია არ დაუწესო იმით, რომ ხმა არ გასცე.

თმენის ვალდებულება გულისხმობს იმას, რომ შენ უფრო მაღალი სტანდარტი გაქვს, მაგალითად ჩივილის დროს, რომ დაუმტკიცო მას და ა.შ. რატომ მაქვს ამის თმენის ვალდებულება? შეურაცხყოფის თმენის ვალდებულება არ არსებობს.

თქვენ, ხელისუფლებას, გაქვთ არამარტო მეტი თმენის ვალდებულება და ანგარიშვალდებულება მოქალაქეების მიმართ, ვიდრე ჩვეულებრივ, რიგით ადამიანს.

ანგარიშვალდებულება კი, რა თქმა უნდა. მაგრამ მიკვირს, ახლა რაც თქვით. მე გეუბნებით, რომ როდესაც ჟურნალისტი, წამყვანი, შეურაცხყოფს, უშვერ სიტყვებს ამბობს შენი გუნდის წევრზე, X ადამიანზე. აქვს ამ X ადამიანს რამე ადამიანური, მორალური, პოლიტიკური, რამე ვალდებულება? გვაქვს მოლოდინი, რომ ამ ადამიანს აქვს იმის ვალდებულება, რომ  მივიდეს ამ ჟურნალისტთან და მისცეს ინტერვიუ?

ეს არის ის მიზეზი, რის გამოც წლებია, “ქართული ოცნება” არ მიდის კონკრეტულ ტელევიზიებში?

ეს ერთ-ერთი მაგალითი გითხარით. ეს არის ბოლო ფაზა.

მაგრამ თქვენ მანამდე ისიც თქვით, რომ ზოგჯერ მიდიხართ, ზოგჯერ არა. როგორ წყვეტთ, როდის მიხვიდეთ და როდის - არ მიხვიდეთ? როდესაც არ ესაუბრებით ამ ტელევიზიების მრავალრიცხოვან მაყურებელს, ეს პოლარიზებას არ აღრმავებს?

არ აღრმავებს, უბრალოდ, იმ ადამიანებს ტოვებს იმ პროპაგანდისტულ „ბაბლში“, რომელსაც უქმნიან ის ტელევიზიები

რა არის პოლარიზების გაღრმავება, თუ არა ეგ?

გაღრმავება არ არის. ისე არის, როგორც არის. ისე რჩება, ინარჩუნებს სტაბილურად.

მაგრამ არც მცირდება, ხომ (რისი მიღწევაც, როგორც ამბობთ, გინდათ)?

თავისთავად, გვინდა მაგრამ ასე უნდა შევხედოთ: პირველი - ჩვენი ხედვა არის, რომ ზოგიერთი ტელევიზია არამხოლოდ აფილირებულია ზოგიერთ პარტიასთან, არამედ არის ამ პარტიის ნაწილი, პარტიის საინფორმაციო განყოფილება. ეს გააზრებული გვაქვს. მეორე - სტუდიაში არ მივდივართ, მაგრამ კომენტარს ვაძლევთ.

ზოგჯერ კი, ზოგჯერ - არა.

კი, ეს ფაზები არის. მაშინ, როდესაც რაღაც განსაკუთრებული დაშავდება, ვიყენებთ უფლებას, რომ, ასე ვთქვათ, ეს სოციალური სანქცია დავაკისროთ და არ მივცეთ კომენტარი.

სოციალური სანქცია დააკისროთ ჟურნალისტებს? ამ ბერკეტს იყენებთ, რომ არ მისცეთ კომენტარი?

კი, ეგ არის სოციალური სანქცია. სხვა რა ბერკეტია? ჩვენ ვატყობ, რომ ცოტა ვერ შევდივართ დიალოგში, რადგან თავდაპირველი შეთანხმება გვიჭირს. თავდაპირველზე უნდა შევთანხმდეთ - ჟურნალისტიკა თუ პროპაგანდა?

მედია დღეს უკვე ყველაფერია, ფეისბუკიც მედიაა, იუთუბიც, ტვიტერიც. ამიტომ ვამბობ მე - სიტყვა „ჟურნალისტიკას“. საქმეც ეს არის. სიტყვა „მედიით“ გააუბრალოეს ჟურნალისტიკის მნიშვნელობა და ისეა, თითქოს ყველაფერი მისაღებია. ფეისბუქზე პოსტი დაწერე და უკვე მედია ხარ. ჟურნალისტიკა ხომ პროფესიაა, რომელსაც აქვს თავისი სტანდარტები, კრიტერიუმები და რაღაც წესებს მისდევს. აი, ეს ჟურნალისტიკა რომ ქრება, მაგას ვამბობ და არის პროპაგანდისტული.

მე რომ გამიგოთ, ამიტომ უნდა დაუშვათ, რომ არის პროპაგანდისტული.

ჩემი დაშვება არც არის საჭირო. არაერთი გავლენიანი ორგანიზაცია პირდაპირ ამბობს, რომ მხარები პროპაგანდის იარაღად იყენებენ მედია საშუალებებს.

ეუთო/ოდირის დასკვნაში ჩაიწერა ახლა, რომ მედიის საქმიანობა ეს იყო პოლიტიკური აქტივიზმი.

სწორედ ეუთო/ოდირის დასკვნაში ეწერა ისიც, რომ მედია ორ ნაწილად არის გაყოფილი - სახელისუფლებო მედია და ოპოზიციური მედია, რაც ამომრჩეველს უზღუდავდა ინფორმირებული არჩევანის გაკეთების შესაძლებლობას. იყო საუბარი არამარტო ოპოზიციურ, არამედ სახელისუფლებო მედიაზეც.

ამიტომ ვხედავთ რისკებს. ანუ, პროპაგანდის იდეა არის, რომ თავის მომხმარებელს დაანახოს სამყარო ისე, როგორც მას სურს, რომ დაანახოს. როცა თანამშრომლობ პროპაგანდისტთან, ეგუები იმას, რომ ის გამოგიყენებს პროპაგანდისთვის. ამიტომ არ უნდა მისცე საშუალება, რომ პროპაგანდისთვის გამოგიყენოს.

გასაგებია რასაც საუბრობთ და გეთანხმებით, რომ როდესაც მედია პროპაგანდის იარაღად არის ქცეული, ის მედია აღარ არის ეთიკური, ობიექტური. მაგრამ ახლა თქვენ, ძირითადად, საუბრობთ მხოლოდ ოპოზიციურ მედიებზე. ქვეყანაში გვაქვს სახელისუფლებო მედიაც. ეს არ არის ჩემი შეფასება და დასკვნა, ამაზე საუბრობს არაერთი გავლენიანი ორგანიზაცია, მათ შორის ეუთო/ოდირი რომელიც თქვენვე ახსენეთ. მედიამონიტორინგების ანგარიშებიც  პირდაპირ წერია, რომ, მაგალითად, ტელეკომპანია “იმედი” და “პოსტვ” არის ხელისუფლების პროპაგანდის იარაღი. ამ მხარეს თქვენ პრობლემას ვერ ხედავთ?

ამ მხარეს აქვს თავისი ისტორია. ჯერ ერთი, ხელისუფლება არ ვიცი. შეიძლება, „ქართულ ოცნებას“ უცხადებენ მხარდაჭერას.

მაინტერესებს, ხედავთ თუ არა პრობლემას ამაში?

ზოგადად, პრობლემა არის, ვინაიდან, ეს პოლარიზაცია მედიაში ნიშნავს, რომ ყველა თავის რაკურსშია. “იმედს” თავისი ისტორია აქვს - ანტი „ნაციონალური მოძრაობის“ ისტორია - რომელსაც რაღაც ეტაპებში ის პირდაპირ ამბობს, რომ არის მისი სარედაქციო პოლიტიკა. იმიტომ, რომ ეს არის ორგანიზაცია, თავისი დამფუძნებლით, ისტორიით. დღესაც,  “იმედში” რომ შეხვალთ, იქ ბადრი პატარკაციშვილის სურათი კიდია. ამ არხს აქვს ის იდენტობა, რომელიც დაკავშირებულია იმასთან, რომ ნაციონალურმა მოძრაობამ ის დაარბია, დაიპყრო და მერე როგორც დამპყრობელი ეჯდა ამ ტელევიზიას თავზე. ამ ტელევიზიას ისტორიული მედიატრავმა აქვს და, აქედან გამომდინარე, გასაგებია მისი დამოკიდებულება. „პოსტივისაც“ თავისი დამოკიდებულება აქვს.

გასაგებიაო ამბობთ და მისაღებიც არის?

მისაღები რა არის იცით? მაგას ვამბობ. პოლარიზაცია მისაღები არ არის, ეს ერთი. მეორე - ჟურნალისტური სტანდარტი არის ის, რაც მისაღები უნდა იყოს. აქ უნდა შევხედოთ, ჟურნალისტური სტანდარტი სად გვაქვს, სად არ გვაქვს, სად გვაქვს ნაწილობრივ, სად საერთოდ არ გვაქვს და სად როგორ გვაქვს.

და ამ მხარეს როგორ გვაქვს ჟურნალისტური სტანდარტი? რადგან ვთანხმდებით, რომ მნიშვნელოვანია ეთიკა, მიუკერძოებლობა, ობიექტურობა. თქვენ ყოველთვის აკრიტიკებთ ოპოზიციურ მედიებს. არასდროს მოგვისმენია თქვენგან მეორე მხარის კრიტიკა.

მე რისგანაც ვწუხდები, იმას ვაკრიტიკებ და სხვა რისგანაც წუხდება, იმან ის გააკრიტიკოს. ყველა თავისი წუხილებით აკრიტიკებს, საერთო ჯამში. მე ხომ არ ვარ ის, ვისაც აქვს ობიექტური ვალდებულება, რომ ზემოდან დავხედო სამყაროს და განვსაჯო ვინ მართალია და ვინ მტყუანი?!

როდესაც ნორმალურ მედიაგარემოზე და ობიექტურ ჟურნალისტიკაზე ლაპარაკობთ, მეორე მხარე რატომ გავიწყდებათ?

მაშინ ახლა უნდა შევადარო და ამის გაკეთება არ მინდა: ვინ ვის რით ჯობია ან არ ჯობია, რომელია უფრო უხამსი და არის თუ არა უხამსობა აქ.

არ შეადაროთ, ზოგადად ვისაუბროთ. ხომ ვთანხმდებით სტანდარტზე და აკმაყოფილებს ამ სტანდარტებს მეორე მხარე?

არა, დღეს არცერთი მხარე არ აკმაყოფილებს იმ სტანდარტს, რომელიც უნდა ჰქონდეს.

2000-იან წლებში დაიწყო დისკუსია იმაზე, რომ ჟურნალისტი არ შეიძლება იყოს ობიექტური და რაღაც მომენტში ითქვა, რომ ჯობია იყოს ბევრი მიკერძოებული მედია, ხოლო კრიტიკული მაყურებელი ყველას მოსმენის შედეგად ობიექტურ დასკვნას გამოიტანს. საქმე ისაა, რომ ეს ასე არ მუშაობს.

2015 წლამდე, დერეგულაციის დიდი ტალღა ხომ გვქონდა სააკაშვილის დროს, „რომ რად გვინდა რეგულაციები, ბაზარი დაარეგულირებს“. დღემდე დავობენ ხოლმე, ევროკავშირის დირექტივები რად გვინდაო, ხარისხი, სტანდარტი და ა.შ. მათ შორის, მაგალითად, 2015 წლამდე ბავშვების მთელი თაობები გავზარდეთ, რომლებსაც, გვეგონა, რომ ვაწვდიდით კალციუმს იმით, რომ ვაჭმევდით რძის პროდუქტს. 2015 წელს კი აღმოჩნდა, რომ ეს სულაც არ იყო რძის პროდუქტი. 2015 წელს შემოვიდა კანონი, რომელმაც თქვა, რომ ხაჭო ეწოდება მხოლოდ იმ პროდუქტს, რომელიც დამზადებულია ცხოველური რძისგან. ანუ, აღმოჩნდა, რომ ბაზარმა ვერ დაარეგულირა.

რას ვადარებთ ახლა ამას?

საქმე ისაა, რომ ჩვენ რომ გვგონია, რომ მრავალფეროვანი სუბიექტური ინფორმაცია უზრუნველყოფს იმას, რომ ხუთი სუბიექტური არხის ყურების შემდეგ გამოვიტან ობიექტურ დასკვნას, სინამდვილეში ასე არ ხდება. სინამდვილეში პოლარიზაცია რატომაა და რა მივიღეთ? სინამდვილეში მივიღეთ ის, რომ ადამიანი მიდრეკილია, ყური უფრო დაუგდოს იმას, რაც უფრო მეტად ხსნის მის სამყაროს, რაც აჯერებს მისი სამყაროს სისწორეში, რაც ადასტურებს მის ვერსიებს.

თანამედროვე სამყაროში, ადამიანი, როგორც აღმოჩნდა, კრიტიკული კი არ არის, არამედ ცდილობს, მიიღოს თავისი დადასტურება სამყაროს საკუთარი ხედვისა. ეს იწვევს იმას, რომ ის არხიდან არხზე კი არ გადართავს, ის ჩართავს ერთ არხს და უყურებს მას. შედეგად, სხვა რეალობას ვერც კი ხედავს.

ვერ მივხვდი, რისი თქმა გინდათ ამით?

იმის თქმა მინდა, რომ სისტემაა თვითონ არასწორი. ის სისტემა, რომ მოდი, გვქონდეს ბევრი მიკერძოებული მედია და კრიტიკული მაყურებელი აზრს გამოიტანს.

ჩვენ ხომ გვაქვს საზოგადოებრივი მაუწყებელი?

გვაქვს, მაგრამ მანდ რეიტინგების პრობლემაა. მედიას გავლენა ხომ უნდა ჰქონდეს?!

საზოგადოებრივ მაუწყებელს არ აქვს გავლენა?

ობიექტურად, ვიღაც ხალხი რაღაც ჭეშმარიტებებს საუბრობს, მაგრამ ვიღაც ხომ უნდა უსმენდეს? რეიტინგი არ აქვს, ხომ ვიცით. [რეიტინგში] მერამდენეა არც ვიცი, მეშვიდე? მერვე?

სხვა სამყაროა კიდევ სოციალური მედია და პოლიტიკის დღის წესრიგის საკითხი. დილით რომ პოსტი დაიწერება და საღამოს ტოქშოუს თემად იქცევა, ეგ კიდე სხვა თემაა.

მაგრამ, მინიმუმ, იმის თქმა მინდა, რომ პირადად ჩემი აღქმა არის ასეთი: ისევე, როგორც 2015 წლამდე ბაზარმა ვერ დაარეგულირა ის, რომ ადამიანები მიმხვდარიყვნენ რა იყო ცხოველური პროდუქტისგან დამზადებული ხაჭო და რა არა...

საჭიროა რეგულირება, მაგას გულისხმობთ?

კი ბატონო.

რეგულირებაზე ძალიან მაინტერესებს თქვენი აზრი და მინდა, რომ ცოტა ვრცლად ვისაუბროთ შემდეგ ნაწილში. მანამდე დავაზუსტებ ერთ საკითხს: მითხარით, რომ პოლარიზებაზე ვთანხმდებით, გყვავს ერთი მხარე, მეორე მხარე და არცერთი არ მოგვწონს, ხომ?

აქ, რა თქმა უნდა, არის საკითხი: შესაძლებელია, გვყავდეს სტერილურად ობიექტური მედია?! არის ამაში რაღაც ჭეშმარიტების მარცვალი. უბრალოდ, ჩვენთან, როგორც ყველაფრის გაზვიადება, გაბუქება და რადიკალიზმში მიყვანა გვიყვარს, აქაც იმდენად რადიკალურად ხდება რაღაცები, რომ მიკერძოებაც არის და მიკერძოებაც.

ამაში ხელისუფლების მხარესაც გულისხმობთ?

ხელისუფლების მხარე არ არსებობს. შეიძლება ვიღაც მიკერძოებული იყოს “ქართული ოცნების” მიმართ ან იმდენად ანტიპათიაში იყოს “ნაციონალურ მოძრაობასთან”, რომ ის ხედავდეს თავის მოკავშირედ “ქართულ ოცნებას” და იმიტომაც უნდოდეს „ქართული ოცნების” გაძლიერება, რომ არ დაუშვას “ნაციონალური მოძრაობის” დაბრუნება.

თქვენი დღის წესრიგიც ხომ ეგ არის?

თავისთავად. ვინც შენთან ახლოს დგას, შენთან ახლოს დგას. ეს, რა თქმა უნდა, არ არის არასასიამოვნო არავისთვის.

სხვათა შორის, თუ მაინცა და მაინც, შედარება გვინდა, “იმედის” სტანდარტთან ახლოსაც არ მივიყვანდი “მთავარს”, “ფორმულას” და “ტვ პირველს”. “მთავარი”, “ფორმულა” და “ტვ პირველი” აღარ არის არათუ ეთიკური ჟურნალისტიკა, არამედ, რიგ შემთხვევებში გადის  ადამიანური ეთიკის მიღმაც.

“იმედში”, მაგალითად, არ არის უხამსობა. ადამიანური ეთიკის დარღვევა, ძალიან იშვიათად.

სხვა რამეს ამბობს მედიამონიტორინგები: ისევე შეურაცხმყოფელად საუბრობს ერთი მხარე მეორეზე, როგორც მეორე - პირველზე.

შეიძლება, მაგრამ, რა გითხრათ, აი, უხამსობა, შემიძლია გამოგიგზავნოთ. არაფერში რომ არჯდება...

ვხვდები, გინებებს გულისხმობთ და ეგ გინებები მოგყავთ არგუმენტად. არის, კონკრეტული შემთხვები, მაგრამ ხომ არ შეიძლება ყველა გააერთიანოთ ამ ამბავში?

ჟურნალისტური ხერხები ხომ არსებობს, გაბუქების, კიჩის, მაგრამ ამის მიღმა არის ხოლმე რაღაცები. ყოველ შემთხვევაში, რაც არის, არის.

მოკლედ, ვთანხმდებით, რომ პოლარიზაციაა, ვთანხმდებით, რომ მიკარგულია ჟურნალისტური სტანდარტი. ხანდახან, როდესაც ჩემთან ჟურნალისტები მოდიან და ვეუბნები რომ „ესა და ეს ეს ჟურნალისტურ სტანდარტს მიღმაა“, ვხვდები, რომ რეაქცია ნული აქვს, არ აინტერესებს, გულში ვერც კი ხვდება რას ვამბობ იმასაც კი არ მეუბნება, „ეს როგორ მაკადრეთო“. მე რომ მითხრას ვიღაცამ, თქვენ რასაც აკეთებთ, ეს იურისტობაც არ არისო. ვეტყვი, როგორ მკადრებთ ამას-მეთქი.

არჩევნებამდე ორი კვირით ადრე თქვით, რომ „ქართული ოცნება” მედიამონიტორინგს ატარებდა და აკვირდებოდით მხოლოდ - “მთავარ არხს”, “ფორმულს” და “ტვ პირველს”. რას ამონიტორინგებდით, რა მეთოდოლოგიით, ვინ იყვნენ დამკვირვებლები?

ვაკვირდებოდით სამ ტელევიზიას, იმიტომ, რომ ეს სამი ტელევიზია ჩვენ წინააღმდეგ პროპაგანდას ეწეოდა და გვინდოდა ამის ანალიზი და აღრიცხვა. ჩვენ, როგორც დაინტერესებულ მხარეს, გვაინტერესებდა როგორ „გვაპროპაგანდებენ“.

გვქონდა დაკვირვების სამი  მიმართულება: სიძულვილის/ზიზღის ენა, დეზინფორმაცია და მანიპულაცია. სტატისტიკაც გვქონდა.

თვისებრივი ანგარიშიც გქონდათ და რაოდენობრივიც, ასე თქვით.

დიახ, ყველაფერი ბმულებით და ასე შემდეგ.

როგორი მეთოდოლოგია გქონდათ? ვინ აკვირდებოდა?

ჩვენი შიდა რესურსით ვაკვირდებოდით.

შიდა რესურსს ახსენებთ. მედია მონიტორინგს ატარებენ კვალიფიციური სპეციალისტები. ნებისმიერ ადამიანს ხომ არ შეუძლია მონიტორინგი ჩაატაროს?

რატომ არ შეუძლია? აი, მაგალითად, ტყუილი და მართალი, ზიზღის ენა რატომ არ შეუძლია [ამოიცნოს]?

რას გულისხმობთ, როცა ახსენებთ სიძულვილის ენას, დეზინფორმაციას?

ანგარიშში გვქონდა განმარტება, რასაც ნიშნავდა. მოკლედ, მიდგომა იყო ასეთი, ზიზღის ენა, დეზინფორმაცია, მანიპულაცია.

როგორ საზღვრავდით რა არის დეზინფორმაცია?

შემდეგნაირად ვსაზღვრავდით: ავიღებდით სიუჟეტს და ვიტყოდით, მართალია თუ ტყუილი. თუ იყო ტყუილი, გამოდის ტყუილი.

ტყუილი სხვა არის და დეზინფორმაცია სხვა. დეზინფორმაცია არ არის უბრალოდ მცდარი ან ყალბი ინფორმაცია. დეზინფორმაცია (რასაც ამბობთ იკვლევდით, ამონიტორინგებდით და რაოდენობრივად ითვლიდით) განისაზღვრება, როგორც განზრახ შეცდომაში შემყვანი, მიზანმიმართულად ყალბი ინფორმაცია. არსებობს მალინფორმაცია, მისინფორმაცია, შეცდომაში შემყვანი ინფორმაცია და ა.შ.

ჩვენ უბრალოდ ვარკვევდით ტყუილსა და მართალს. ეს ტყუილია თუ სიმართლე. აკნინებს რაიმენაირად ტყუილს, თუ ის ტყუილი წინასწარ განზრახული არ არის?

სწორედ იმიტომ გეკითხებით, რომ როდესაც ვახსენებთ დეზინფორმაციას, ამას აქვს თავისი განსაზღვრება. თქვენ თუ იმას ამბობდით, რომ ეს ინფორმაცია მცდარია, ეს სხვა რამეა. რაღაცას დეზინფორმაცია რომ დავარქვათ, მას უნდა ჰქონდეს წინასწარი განზრახვა ან მიზანიმიმართულობა. იგივე მაინტერესებდა სიძულვილის ენაზეც, როგორ განსაზღვრავდით?

ადამიანური ეთიკით, როგორ გითხრათ?

ამიტომაც გკითხეთ კონკრეტული დეფინიციის შესახებ. მეთოდოლოგია მნიშვნელოვანია, რადგან რასაც აკვირდებით, ყველაფერი ზუსტად იყოს განსაზღვრული.

ამას აკვირდებოდა ხალხი, რომელსაც ერთი მხრივ, გამოცდილება აქვს, მაგრამ, მეორე მხრივ, ამ გამოცდილებაზე ჩაჭიდება მეორე საინტერესო საკითხია. იმიტომ, რომ, კიდევ ერთხელ, ჩვენ ვუყურებდით ტყუილს თუ სიმართლეს. რადგან ხანდახან ამ დეფინიციებში იკარგება ის მარტივი ჭეშმარიტებები, სადაც არის ჟურნალისტიკა და პროპაგანდა.

და რამდენად გასაგები და ზუსტია თქვენი მედიამონიტორინგი?

არა, ზუსტი არ არის. ჩვენ სიზუსტე ხომ არ გვინდა იმ კუთხით, რომ ჩვენ არ ვართ მედიამონიტორინგის ორგანიზაცია.

ჩვენ გვინდა ადამიანს ადამიანურად ავუხსნათ, რომ რაც ხდება, არანორმალურა, ამის უკან ციფრები დგას და ეს არანორმალურობა ხანდახან ლამაზ-ლამაზ სიტყვებში იფუთება. მაგალითად, “კრიტიკულ მედიაში” იფუთება “მე შენ გაგინებ და ჩუმად იყავი და ხმა არ გამცე, რადგან თმენის ვალდებულება გაქვს”, ამას რომ ფუთავენ ბრჭყვიალა ქაღალდებში, ამის თქმა გვინდოდა,რომ, ხალხო, ეს არ არის ბრჭყვიალა ქაღალდი.

როდესაც ჟურნალისტი გაგინებს, ის ჟურნალისტი აღარ არის და არანაირი თმენის ვალდებულება არ გაქვს. ეს ისეთი მარტივი ჭეშმარიტებაა, რომ ამას მეთოდოლოგია არ სჭირდება.

რადგან წარადგინეთ ეს დოკუმენტი, როგორც მედიამონიტორინგის ანგარიში და თქვით, რომ კონკრეტული, განსაზღვრული მეთოდოლოგიით აკვირდებოდით ამ სამ ტელევიზიას და იკვლევდით დეზინფორმაციას, მანიპულაციას და სიძულვილის ენას, მაგიტომ ჩაგეკთხეთ, როგორ ხდებოდა, სპეციალისტები თუ იყვნენ ჩართული. ვინ იყო ამ პროცესში ჩართული?

ჩვენი შიდა რესურსი, ვინც ჩვენს მედიამონიტორინგის საკითხებში გვყავს ჩართული. სახელებს და გვარებს რა მნიშვნელობა აქვს?

სახელებსა და გვარებს არ გეკითხებით, კვალიფიციურობას ვგულისხმობ.

ჩვენი შიდა, სუბიექტური, პარტიული, მიკერძოებული (იცინის), რა მნიშვნელობა აქვს?! სპეციალისტები ჩვენთან იმდენ სფეროში ჭირს…

ეს სამი არხი რატომ შეარჩიეთ?

იმიტომ, რომ ეს სამი არხი ჩვენ წინააღმდეგ პროპაგანდას ეწეოდა. ერთია აღქმა (და მე მაგ ამბავშიც გამოვირჩევი ხოლმე, რომ ეს აღქმები არ მიყვარს, მიყვარს, რომ ცოტა ფაქტებიც იყოს). და თუკი გვაქვს აღქმა, რომ ეს სამი არხი პროპაგანდისტულ ომს ეწევა ჩვენ წინააღმდეგ და ვეუბნებით, პარტიული ტელევიზია ხართო, ეს მხოლოდ სიტყვებია რომელსაც, თავისთავად, შიეძლება, ძალა არ ჰქონდეს რადგან ეს პოლიტიკური შეფასებაა.

ჩვენი ამოცანა იყო, შეგვესწავლა და გვეჩვენებინა, რამდენად მათემატიკურად თუ ფაქტობრივად დასტუდება ის, რაც იყო და არის აღქმა და ეს ფაქტები დაგვედო.

მედიამონიტორინგს აკეთებენ სანდო, მიუკერძოებელი არასამთავრობო ორგანიზაციები. ასევე, კომუნიკაციების კომისია. მათ ზუსტად აქვთ გაწერილი თვისობრივი და რაოდენობრივი დაკვირვების მეთოდოლოგია, რას როგორ ითვლის: პირდაპრი გაშუქებაა, ირიბია, ტონი ნეგატიურია, დადებითია, ნეიტრალურია...

აი, მაგიტომ არის, მაგ მონიტორინგის შედეგები ხომ არის ხოლმე ნული?!

ასე ფიქრობთ?

კი, იმიტომ რომ, ეგ მონიტორინგები, ხომ ხედავთ და აღვიქვამთ...

მაგრამ, ეს მონიტორინგები არის დამოუკიდებელი. თქვენ წეღან თავადვე ახსენეთ, რომ თქვენი სუბიექტურია...

კი, და რა პრობლემაა?

ის პრობლემაა, რომ ამ კონკრეტულ შემთხვევაში, რომ მხოლოდ სამ არხს აკვირდებოდით და ბრიფინგზე თქვით, რომ ეს ტელევიზიები ავრცელებენ დეზინფორმაციას, გატყუებენ, ზიზღის ენით გესაუბრებიან… ისევ პოლარიზებას ვუბრუნდები, ეს არ აღრმავებს პოლარიზებას?

რატომ აღრმავებს? სიმართლე?

რას გულისხმობთ, სიმართლეო, რომ მეუბნებით?

როდესაც არის სიუჟეტი სადაც ამბობენ ტყუილს და მე რომ ვიტყვი, ეს არის ტყუილი, ეს არის სიმართლე.

თქვენ მხოლოდ ერთ მხარეს აკვირდებოდით, კონკრეტულ ტელევიზიებს.

კი, ჩვენ მედიამონიტორინგის ორგანიზაცია ხომ არ ვართ?!

ანუ თქვენი განზრახვა რაც იყო, ის აჩვენეთ?

ჩვენი მიზანი იყო მარტივი. გვემხილებინა ჩვენ წინააღმდეგ მიმდინარე პროპაგანდა.

კიდევ ერთს გკითხავთ და ამ მედიამონიტორინგზე დავასრულებ. თქვენ მაშინ ამბობდით, რომ ეს ტელევიზიები ცალმხრივ ინფორმაციას გვაწვდიან. ამ დროს, თქვენ თვითონ ამბობთ უარს ამ ტელევიზიებში მისვლაზე და არ აძლევთ საშუალებას, რომ ორმხრივად, მრავალმხრივად გააშუქონ ამბავი.

აი, ამიტომ ვთქვი თავიდან, რომ დეფინიციებს დიდი მნიშვნელობა აქვს...

კი ბატონო, თქვენ ისიც თქვით, „ესენი მედიები არ არიანო“ მაგრამ, როგორც მედიებს, ისე აკვირდებოდით და მედიამონიტორინგს ატარებდით.

აი, ამიტომ აღარ ვიყენებ ტერმინ „მედიას“ და ვიყენებ „ჟურნალისტიკას“. მედია არის ყველაფერი, მაგრამ ჟურნალისტიკა აღარ არის. თორემ მედია არის რუსეთის პირველი არხიც და „გირჩის“ ტელევიზიაც. ჟურნალისტიკა აღარ არის, პროპაგანდაა.

ეხლა რაც შეეხება რატომ არ მივდივართ თუ მივდივართ ამ ტელევიზიებში. ეს ხომ პიარ-ტაქტიკული გადაწყვეტილებაა?! თუკი ვთანხმდებით, რომ ტელევიზია X არის პროპაგანდისტული უჯრედი, მაშინ მისი ამოცანაა, რომ მაყურებელს დაანახოს სამყარო ისე, როგორიც მას უნდა - ეს არის პროპაგანდის მიზანი. ამას ჩვენ ვხედავთ, ვიცით, ვაცნობიერებთ და ცუდია. ჩვენ არ გვინდა, რომ იმ მაყურებელმა სამყარო მხოლოდ იქიდან დაინახოს.

რა არის აქედან გამოსავალი? ვამბობთ, რომ მოდი, მივალთ იქ [ტელევიზიაში] რომ არ დავანახოთ ხალხს სამყარო მხოლოდ ცალი მხრიდან. კი, ესეც არის გამოსავალი და მაგიტომაც მივედით რამდენიმე გადაცემაში და მერე თვითონ აღარ დაგვპატიჟეს.

ეს მედიები ამბობენ, რომ გიწვეევენ და არ მიდიხართ.

ჩაწყდა ხიდი, კვლავ დაიწვა. შეხედეთ უკვე სუფთა პიარული ან ტაქტიკური კუთხით.

მოკლედ, სამყაროს ჩემი თვალით უნდა შეხედოთ და დაინახავთ, რომ თუკი ეს არის პროპაგანდისტული უჯრედი, მაშინ ჩემი მიზანი და ინტერესია, მივიდე და დავურღვიო პროპაგანდა. მაგრამ, ამავე დროს, ვიცი, რომ აქ რისკია. მე რომ იქ მივალ, ხომ ვიცი მისი ამოცანაა, ცუდი მხრიდან მაჩვენოს? კი არ გვეშინია, რომ მივალთ, „შეგვჭამენ“ და სათქმელს ვერ ვიტყვით. მაგრამ, ამავე დროს ხვდები, რომ იქ რომ მიდიხარ…

არაკომფორტული გარემო დაგხვდებათ?

კომფომფორტულზე არაა. არაკომფორტული ყველგანაა. ჟურნალისტები კომენტარს ხომ გვართმევენ, იქაც არაკომფორტულია, ხომ?

მედიის როლზე, მედიის დანიშნულებაზე როცა ვსაუბრობდთ, მედიის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი როლი ხომ არის, რომ იყოს ე.წ. watchdog, ანუ რომ ხელისუფლება აკონტროლოს, იყოს კრიტიკული, მათ შორის, ხელისუფლების მიმართ?

არ ვიცი, უნდა იყოს?

არ უნდა იყოს მედია კრიტიკული ხელისუფლების მიმართ?

არა.

რატომ ამბობთ ამას?

იმიტომ, ზოგადად, სამყაროს მიმართ უნდა იყოს კრიტიკული. ხელისუფლების მიმართაც, ოპოზიციის მიმართაც, სკოლის მიმართაც… რატომ უნდა იყოს თვითმიზანი, მაინც და მაინც [ხელისუფლების კრიტიკა]?

თვითმიზანი არა, ეს ჟურნალისტიკის დანიშნულებაა.

წეღან სხვა რამ მითხარით, ინფორმაციის მიწოდებაო. ამიტომ გკითხეთ დეფინიციაზე.

ანუ არ მეთანხმებით, რომ ჟურნალისტის ფუნქცია არის ისიც, რომ იყოს კრიტიკული ხელისუფლების მიმართ, რომ მისმა აუდიტორიამ შეძლოს ინფორმირებული არჩევანის გაკეთება?

იყოს კრიტიკული ხელისუფლების მიმართა-ც. მანდ უკვე გავწყვიტეთ ლოგიკური ჯაჭვი. მაგიტომ გკითხეთ, რა არის ჟურნალისტიკის დეფინიცია. ერთ-ერთ ამოცანასა და თვითმიზანს შორის უნდა იყოს სხვაობა.

კი ბატონო. მითხარით, რომ იქ [ოპოზიციურ ტელევიზიებში] იმიტომ არ მიდიხართ, რომ ისეთი გარემო დაგხვდებათ, როგორიც არის. მაგრამ მიდიხართ მეორე მხარეს, ისეთ ტელევიზიებში, სადაც გხვდებათ კომფორტული გარემო და სადაც თქვენ მიმართ არ ისმის კრიტიკული კითხვები.

კომფორტულ გარემოში ყოველთვის უფრო კომფორტულია ყოფნა, ნამდვილად.

მაგრამ, საქმე იმაში ხომ არ არის, რომ არაკომფორტულს ვერიდებით?

თუ ვიცით, რომ ეს გარემო არის პროპაგანდა, ის ხომ არ დაუშვებს, რომ მისმა მომხმარებელმა სამყარო დაინახოს ჩემი თვალებით. ეს მის მიზანს ეწინააღმდეგება. ამიტომ, როცა მიდიხარ, ასე ვთქვათ, პროპაგანდის გულში, ეს რისკი ყოველთვის გაქვს. მას ხომ იქ იმიტომ მიჰყავხარ, რომ პროპაგანდის ნაწილი გახდე, გამოგიყენოს თავისი პროპაგანდისტული მიზნებისთვის?!

მეორე მხარეს, სადაც მიდიხართ?

და რა? იქ კომფორტულ გარემოში ვართ და იქ ეს რისკები არ გვაქვს.

წეღან ისიც მითხარით, რომ ჩვენ არ გვეშინია კრიტიკული კითხვებისო.

კრიტიკულის არ გვეშინია. მაგიტომ ვამბობ, ჟურნალისტიკასა და პროპაგანდას შორის…

და თქვენი ანგარიშვალდებულება, რომ იმ აუდიტორიასაც ესაუბროთ? ისინიც ხომ არიან თქვენი ამომრჩევლები?

ეგ არის ზუსტად ერთადერთი მიზეზი, რატომაც ყოველ ჯერზე, ბოიკოტების მერე ვამბობთ, რომ მაინც მივდივართ, იმიტომ, რომ იქ არის მოქალაქე, რომელსაც ჩვენი აზრი უნდა გავაგონოთ. ყოველ ჯერზე ხან ბოიკოტი იყო, ხან დავიწყეთ სიარული. ივნისში ხომ მივედით? რატომ? იმიტომ, რომ ვიცით, რომ პროპაგანდაა, მაგრამ მაინც გვინდა მივიდეთ იმ მაყურებლამდე, მიუხედავად იმისა, რომ პროპაგანდაა. მაგრამ ურთიერთობის ეს ფორმატები, მათ შორის, უხამსობა. რთულია...

ბევრჯერ ახსენეთ უხამსობა, რეგულირება... გადავიდეთ შემდეგ თემაზე. მინდა, რომ დღევანდელ კანონმდებლობაზე ვისაუბროთ. რას ფიქრობთ, როგორი კანონმდებლობა გვაქვს?

არ უნდა გადავხტეთ, უნდა გადავიდეთ ამ საკითხზე. იმისთვის, რომ გადავიდეთ, უნდა შევთანხმდეთ სრულდება თუ არა ჟურნალისტური ამოცანები.

მე გეკითხებით დღევანდელ კანონმდებლობაზე.

როცა ვსაუბრობთ პროპაგანდაზე, რაზე ვსაუბრობთ? ორი პრობლემაა, რაც შეიძლება იყოს მედიაში - ყალბი ინფორმაცია და უხამსობა. ახლა საქმე ისაა, რეგულირება საკმარისი არის თუ არა.

---

ინტერვიუს მეორე ნაწილში შალვა პაპუაშვილთან ვსაუბრობთ ხელისუფლების გზავნილებზე მედიის რეგულირებასთან დაკავშირებით, რომლებსაც მედიაექსპერტები და ამ საკითხზე მომუშავე ორგანიზაციები სიტყვის და გამოხატვის თავისუფლბეის შეზღუდვის საფრთხედ და მედიის დაშინების მცდელობად აფასებენ.

4 ოქტომბერს ფეისბუქი და მისი პლატფორმები თითქმის 6 საათის განმავლობაში გაითიშა. სოციალური ქსელების შეფერხებამ მედიის მუშაობაზეც იქონია სერიოზული გავლენა. რამდენად დამოკიდებულია სოციალურ ქსელებზე მედია, რა ბედი ელის სოციალური პლატფორმების გაქრობის შემთხვევაში და რა შეიძლება იყოს გამოსავალი - ამ თემებზე “რადიო თავისუფლების” ციფრულ რედაქტორ საბა ჩიხლაძეს ვესაუბრეთ.

როგორ აისახა ფეისბუქის პლატფორმების გათიშვა თქვენზე?

ეგზისტენციალური განცდა იყო, თითქოს, ყველაფერი გაქრა. ვფიქრობდით სხვა არხებზე, საიდანაც მივაწვდიდით ინფორმაციას მომხმარებელს და როგორც მინიმუმ, იმას მაინც გავაგებინებდით, რომ ფეისბუქი და მისი პლატფორმები გათიშულია. პირველი, რაც ვიგრძენით ის იყო, რომ მაშინვე, საგრძნობლად დავარდა საიტზე შემომსვლელების რაოდენობა, რადგან ხალხი ვებზე, ძირითადად, ფეისბუქიდან გადმოდის.

ონლაინ მედიების ნაწილს საძიებო სისტემა აწყობილი აქვს, ნაწილს - არა. ჩვენს შემთხვევაში, ხალხმა დაგუგლა და საიტზე შემოვიდა. ზოგს იმეილ ბაზები აქვს განვითარებული, “ნიუსლეთერები” რომ გაგზავნოს,ზოგს შეტყობინებების სისტემა, მომხმარებლისთვის და ა.შ.

საინტერესო იყო ის, რომ საძიებო სისტემიდან ვინც შემოდიოდა, ეძებდა, “რატომ გაითიშა ფეისბუქი” და კითხულობდა იმ სტატიებს, სადაც ფეისბუქი იყო ნახსენები სათაურში.

შენი დაკვირვებით, როგორ იყენებს სოციალურ ქსელებს საქართველოში მედია, ძალიან ხომ არის დამოკიდებული?

კი, განსაკუთრებით ონლაინ მედია არის დამოკიდებული ფეისბუქზე. ახლა კიდევ უფრო გაიყო არხები და ინსტაგრამიც პოპულარული გახდა, იუთუბიც ძლიერდება საქართველოში, ზოგი ასე თუ ისე ტელეგრამსაც იყენებს და ა.შ. მაგრამ, ყველა მედია მაინც ძალიან არის დამოკიდებული ფეისბუქზე.

ტელეარხებისთვის მთავარი მედიუმი ტელევიზიაა, მაგრამ ამის შემდეგ მთავარი წყარო მაინც ფეისბუქია. მაუწყებლები ვიდეო კონტენტის აუდიტორიისთვის მისაწოდებლად კარგად იყენებენ და ხშირად, ონლაინ მედიებზე უკეთესი შედეგიც აქვთ. ანუ მათთვისაც ძალიან მნიშვნელოვანია სოციალური ქსელი.

ონლაინ მედიებს კიდევ უფრო გაშლილი აქვთ წყაროები, რადგან უმრავლესობას ვებსაიტის შემდეგ სოციალური მედიის სტრატეგია აქვს აწყობილი. ბევრი ცდილობს გაყოს და მაგალითად, ფეისბუქისთვის, ინსტაგრამისთვის, იუთუბისთვის ცალ-ცალკე აკეთოს კონტენტი.

ფეისბუქი პირველად არ გათიშულა, 2019 წელს ისტორიაში ყველაზე მასშტაბური შეფერხება იყო. მაშინ არ დაფიქრდით საფრთხეებზე?

კი, მაშინ უფრო ხანგრძლივად, 10 საათის განმავლობაში იყო გათიშული. იმ პერიოდში დავფიქრდი მე პირადად და ალბათ, სხვებსიც, რომ ის წყაროები, საიდანაც მომხმარებლებს ინფორმაციას მიაწვდი, უნდა გაიშალოს და უფრო მრავალფეროვანი გახდეს. მახსოვს, მაშინ საერთოდ პანიკა იყო და ბევრს, მათ შორის მათ, ვისაც მთელი კონტენტი ფეისბუქზე ჰქონდათ განთავსებული, დააწყებინა ვების გაძლიერებაზე ფიქრი.

ერთი შეხედვით, 6 საათი დიდი დრო არ არის, გაძლებ უინფორმაციოდ, მაგრამ, ძალიან რთულია მაშინ, როცა არ იცი რა მოხდება.

ხალხი ფეისბუქს ინტერნეტად იყენებს, თუ ფეისბუქზე არ შედიხარ, ვერსად გადადიხარ და სხვა წყაროები არც გახსენდება. მაგრამ, ძალიან აქტიურად ვფიქრობთ და ვცდილობთ, რომ ბოლომდე დამოკიდებული არ ვიყოთ ფეისბუქზე, რაც არ უნდა რთული იყოს ეს.

გამოსავალს რაში ხედავ?

წყაროები უნდა გაიშალოს. საიტზე პირდაპირი შემომსვლელები უფრო გაზარდო და უფრო გააძლიერო ვები, სადაც, ძირითადად, შენზეა დამოკიდებული ალგორითმის შეცვლა, შენ აკონტროლებ და ცვლი ყველაფერს. თვითონ ხალხიც თუ გაიშლება და მედიებიც იფიქრებენ ინფორმაციის გავრცელების სხვა გზებზე, უფრო საინტერესო იქნება.

ანუ, რაც უფრო გაყოფილი და გაშლილია მედიისთვის ეს წყაროები, მით უკეთესია და უფრო დაზღვეული ხარ მსგავსი შემთხვევების დროს. ძალიან ბევრი მედია და არამარტო მედია, მხოლოდ ფეისბუქზე მუშაობს და მსგავსი შემთხვევები გვაფიქრებს იმაზე, რომ მაინც საჭიროა ის სივრცე, სადაც შენ მართავ და აკონტროლებ ყველაფერს. ძალიან რთულია ამის კეთება, მაგრამ საჭიროა.

გასათვალისწინებელია თუნდაც ის, რომ სოციალური ქსელების ალგორითმი ხშირად იცვლება. რაღაცას ააწყობ, დაალაგებ, გაწერ სტრატეგიას და უცბად შეიცვლება ალგორითმი და თავიდან გიწევს, იფიქრო ამ ყველაფერზე.

ერთი სიტყვით, რაც უფრო მეტად განვითარდება მთავარი პლატფორმები, მით უფრო მარტივი იქნება მსგავს გამოწვევებთან გამკლავება.

დღევანდელი მოცემულობით, როგორ ფიქრობ, რა ბედი ელის მედიას სოციალური ქსელებში კონტენტის განთავსების საშუალება რომ შეეზღუდოს?

ალბათ, სხვა წყაროებს იპოვიან. მაგრამ თუ მსგავსი ჩავარდნები ხშირად განმეორდება, სანამ ფაქტის წინაშე დადგები, წინასწარ უნდა იზრუნო, რომ უფრო მრავალფეროვანი იყოს წყაროები, საიდანაც ინფორმაციას მიაწვდი მომხმარებელს. რაც მეტი პირდაპირი შემომსვლელი გყავს საიტზე, საიტზე, რაც მეტია აპლიკაციის მომხმარებელი, ე.წ. ერთგული მიმდევარი, მით უკეთესია.

კარგად ჟღერს ეს ყველაფერი, მაგრამ ძალიან რთულია, იმიტომ, რომ, როგორც ვთქვი, ფეისბუქი ხალხისთვის, ფაქტოვრივად, უკვე ინტერნეტია.

ფეისბუქის მთავარი უპირატესობა ისაა, რომ ყველაფერია თავმოყრილი. მაგალითად, გამოჩნდა თუ არა ქლაბჰაუსი, ტიკტოკი - ფეისბუქმაც მალევე მსგავსი რაღაც გააკეთა. ძალიან ბევრი რამ არის ჩაშენებული და მონოპოლია აქვს სოციალური ქსელების ბაზარზე.

თუმცა, ფეისბუქი მაინც ქაოსურია და მედიის მთავარი მიზანი ის არის, რომ გააკეთოს ისეთი კონტენტი, რომელსაც ალგორითმი შეახვედრებს მომხმარებელს.

როგორი ტიპის ჩართულობას აქცევს ყურადღებას ფეისბუქი და რა უნდა გაითვალისწინოს მედიამ, როცა კონტენტს აქვეყნებს?

ამაზე პასუხი მარტივი არ არის, რადგან ალგორითმი ხშირად იცვლება. თუმცა, ბოლო პერიოდში რასაც ვუყურებთ, ძირითადად, ჩართულობა, ე.წ. Engagement არის მთავარი. ანუ ყველაზე მეტ ყურადღებას ალგორითმი ჩართულობას აქცევს, რაც უფრო მეტი ჩართულობა აქვს გვერდს, უფრო წინ უჩანს მომხმარებელს, ასე რომ ვთქვათ.

მაინც რა ტიპის კონტენტია პოპულარული, როგორი ფორმით უნდა შესთავაზოს მედიამ აუდიტორიას ინფორმაცია?

ფეისბუქმა ვიდეოების მიმართულება რომ გააძლიერა, უფრო და უფრო მეტმა დაიწყო ვიდეოების კეთება. მაგრამ, რასაც ვაკვირდები, ხშირად 7-10 წუთიანი ვიდეოებიც კარგად მუშაობს და პატარებიც, ჩართულობაზეა დამოკიდებული.

ჩართულობაში მხოლოდ კომენტარების წერა არ იგულისხმება, მაგალითად, თუ მომხმარებელი ვიდეოს ხანგრძლივად უყურებს, შეიძლება ამანაც განაპირობოს ის, რომ კონტენტი მეტ მომხმარებელს გამოუჩნდეს. მთავარი ფორმულა მაინც ის არის, რომ მასალა რაც შეიძლება მეტ გამოხმაურებას და მიზიდულობას იწვევდეს.

არა მარტო ვიდეოები მუშაობს კარგად, ფოტოები და ლინკებიც ეფექტურია. ანუ უფრო პერსონალიზებულია ალგორითმი გამხდარი და მომხმარებელს რაც მოგწონს, ის გიჩნდება “თაიმლაინზე”.

გააჩნია რა მიმართულება აქვს მედიას და საით უნდა რომ განვითარდეს.

გულისხმობ, რომ სასურველი შედეგის მისაღწევად, მედიამ კარგად განსაზღვროს სოციალურ ქსელებში ქცევის სტრატეგია?

სტრატეგია ყველა შემთხვევაში მნიშვნელოვანია, ყველას უნდა ჰქონდეს გაწერილი. განსხვავდება ხედვა, ვის როგორი აქვს და ვის რისი მიღწევა უნდა. ძალიან მნიშვნელოვანია, განსაზღვრული გქონდეს, რატომ აკეთებ რეკლამას, გინდა რომ კონტენტი ბევრს გამოუჩნდეს, უბრალოდ, თუ გვერდის გამომწერები გინდა გაიზარდოს და ა.შ.

ელემენტარულად, სტრატეგია იქამდე რომ დავიყვანოთ, რომ კარგად იყოს გამოკვეთილი მიმართულება და იცოდეს მედიამ საით მიდის, დაისახოს პრიორიტეტები.

ამისთვის საჭიროა, რომ ცალკე გუნდი ყველას ჰყავდეს. როცა უკვე ამაზე ფიქრს იწყებ და ხედვას ჩამოაყალიბებ, მუშაობაც უფრო გიმსუბუქდება, ჩემი აზრით, და გამოკვეთილიც უფრო გაქვს, რას აკეთებ.

რატომ არის მნიშვნელოვანი რომ ცალკე გუნდი მუშაობდეს სოცმედიის მიმართულებით?

სხვადასხვა ტიპის ორგანიზაციებსაც განსხვავებული მუშაობა სჭირდება. მაგალითად, ტელევიზიას სხვა მიმართულება აქვს და ონლაინს სულ სხვა. თუმცა, სოცმედიის გუნდი, ციფრული მედიის გუნდს რასაც ვეძახით, ყველას უნდა ჰყავდეს. ვინ უნდა იყოს ამ გუნდში და ვინ არა, ეს უკვე ინდივიდუალურად განსასაზღვრია.

მთლიანობაში, ამ მიმართულებით გუნდში მუშაობა ძალიან საჭიროა. როგორც ადრე არსებობდა წარმოდგენა, რომ სოციალური მედია მენეჯერს ავიყვანთ და ის გააკეთებს ყველაფერს, ასე აღარ ხდება. მთლიანობაში ძალიან კომპლექსურია საქმეა. ერთ ქსელშიც კი ძალიან განსხვავებული ტიპის კონტენტენტის კეთებაა საჭირო. მაგალითად, ფეისბუქზე ან ინსტაგრამზე განსხვავებულ კონტენტს აკეთებ, ჯგუფებში ცალკე.

ერთი სიტყვით, უნდა იმუშაო, რომ ინფორმაცია მიიტანო იქ, სადაც ყველაზე დიდი აუდიტორიაა.

დიპფეიკები ხელოვნური ინტელექტის გამოყენებით შექმნილი ვიდეო ან აუდიო მასალაა, რომელშიც ადამიანი აკეთებს და ამბობს იმას, რაც არასდროს გაუკეთებია და უთქვამს.

დღესდღეობით დიპფეიკებს დემოკრატიისთვის საფრთხედ და დეზინფორმაციის ერთ-ერთ ფორმად განიხილავენ, თუმცა ამ ტექნოლოგიას შექმოქმედებითი გამოყენებაც აქვს.

რამდენად რეალურია და რა საფრთხეებს ქმნის დიპფეიკები საზოგადოებაში? როგორ შეიძლება მასთან გამკლავება? ამ თემაზე ვიდეოსა და ტექნოლოგიის შესახებ ადამიანის უფლებათა ქსელის Witness-ის პროგრამის დირექტორი და დიპფეიკების ექსპერტი სემ გრეგორი გვესაუბრა.

როგორ შეიცვალა დიპფეიკები ბოლო წლებში პირველი თაობის დიპფეიკებისგან განსხვავებით?

ბოლო 4 წელია დიპფეიკები საზოგადოებისთვის შედარებით ახალი სფეროა და ის კომპიუტერულად გენერირებული გამოსახულებისა და ხელოვნური ინტელექტის Machine Learning (მექანიკური დასწავლა) ტექნოლოგიის განვითარებიდან მოდის. მარტივდება ელემენტარული დიპფეიკის შექმნა ისე, რომ გამოსახულების მანიპულაციის შესაძლებლობა ხელმისწავდომია Adobe-ის ფოტოშოპში და ზოგიერთ ონლაინ პლატფორმაზე. ისე გამარტივდა ეს მანიპულაციები, რომ მხოლოდ ერთი ფოტო გჭირდება, რომელსაც გაწვრთნილ სისტემაში მოათავსებ და მის მანიპულაციას შეძლებ.

რისი შექმნაც ჯერ ისევ რთულია, ძალიან მაღალი ხარისხის დიპფეიკებია. მაგალითისთვის შეგვიძლია ავიღოთ, სოციალურ ქსელში გავრცელებული ტომ კრუზის დიპფეიკ ვიდეოები. მსგავსი დიპფეიკების შექმნას კვლავაც სჭირდება მასში მონაწილე ადამიანის ბევრი ვიზუალური მონაცემი და დამატებით ეფექტები. საერთო ჯამში, მართალია დიპფეიკების შექმნა მარტივდება, მაგრამ ყველას არ შეუძლია სრულიად დამაჯერებელი დიპფეიკის შექმნა.

რა ძირითად საფრთხეებს ქმნის დიპფეიკები?

ამ თემაზე ჩვენს ორგანიზაციას გლობალური მასშტაბის კონსულტაციები ჰქონდა. გვინდოდა, რომ მხოლოდ შტატებში, სილიკონ ველის წარმომადგენლებთან არ გვესაუბრა, ამიტომ კონსულტაციები გვქონდა ევროპაში, აფრიკაში, ლათინო ამერიკასა და აზიაში. ძირითადად 5 საფრთხე გამოიკვეთა:

პირველი - ამბობდნენ, რომ დიპფეიკი ქალებზე თავდასხმისთვის გამოიყენება. რადგან ბევრ პოლიტიკოსს, აქტივისტსა და ჟურნალისტს თავს დაესხნენ მანიპულაციური გამოსახულებებით და ამ მომენტისთვის ეს ნომერ პირველი საფრთხეა, რაც დიპფეიკებთან დაკავშირებით გლობალურად არსებობს.

მეორე - დიპფეიკისგან გამოწვეული საფრთხე ძირს უთხრის რეალურ ვიდეომასალებს. ადამიანებს მაგალითად, პოლიტიკოსის მაკომპრომენტირებელ, პოლიციის მიერ ძალადობის ამსახველ ან მსგავს ვიდეოებზე შეუძლიათ თქვან, რომ ვიდეო დიპფეიკია, ან „ვერ დაამტკიცებ, რომ ეს რეალური მასალაა.“

მესამე - ჟურნალისტებს არ შეუძლიათ დიპფეიკების ამოცნობა და მასთან გამკლავება.

მეოთხე - დიპფეიკები უკავშირდება დეზინფორმაციის დღევანდელ პრობლემასაც. არსებობს ასეთი მოვლენა, რომელსაც შეგვიძლია ვუწოდოთ „ციფრული ხანძარი“, როდესაც კონტექსტიდან ამოვარდნილი ვიდეო სწრაფად ვრცელდება „ვოთსაფში“ და „ტელეგრამში“. ამ მხრივ დიპფეიკებიც მიიჩნევა საფრთხედ, რადგან ამ გზით ვიდეო სწრაფად ვრცელდება და რთულია მისი მხილება. ბოლო ერთი წელია გვესმის, რომ ხალხი დარდობს „ზუმის“ სივრცეზეც, რადგან არსებობს დიპფეიკ ტექნოლოგიები, რომლებსაც სახის მანიპულირება შეუძლიათ.

მეხუთე - საფრთხე კი, რომელიც მედიის მთელ ყურადღებას იპყრობს პოლიტიკური დიპფეიკებია. რა თქმა უნდა, მსოფლიოში ხალხი დარდობს ამაზე, მაგრამ როდესაც ესაუბრები ადამიანებს, რომლებსაც ემუქრებათ დღევანდელი დეზინფორმაცია, ისინი ნაკლებად ნერვიულობენ პოლიტიკურ დიპფეიკებზე, რადგან მთელი ყურადღება ისედაც ამაზეა. ეს ადამიანები რეალურად დარდობენ სხვა ადამიანებზე, რომლებიც ცდილობენ დაიცვან სიმართლე.

რა შეიძლება იყოს დიპფეიკების გამოყენების ყველაზე ცუდი სცენარი?

ერთი ასეთი სცენარი ეხება იმ მუდმივ განცხადებებს, რომ არ შეგვიძლია დავუჯეროთ იმას, რასაც ვხედავთ და რომ ყველაფერი სიცრუეა.

ჩვენ ჩავატარეთ შემთხვევის ანალიზი მიანმარში სამხედრო გადატრიალების შედეგად მოსული მთავრობის მიერ გავრცელებული ვიდეოს შესახებ, რომელშიც მაღალი რანგის პოლიტიკოსი კორუფციაში მონაწილეობას აღიარებდა და ამბობდა, რომ დანაშაულში ქვეყნის სხვა ლიდერებიც მონაწილეობდნენ. ვიდეოს გავრცელებისთანავე ხალხს ეგონა, რომ ეს დიპფეიკი იყო, პოლიტიკოსის სახე კი ხელოვნურად ჩასმული. უცნაურად ჟღერდა მისი ხმაც, მაგრამ მათ არ ჰქონდათ ინსტრუმენტები, რომლებითაც გაარკვევდნენ ვიდეო მართლაც იყო თუ არა დიპფეიკი.

ასეთი შემთხვევები დამაბნეველია.

მეორე მხრივ, ხშირად ვხედავთ, რომ ხელისუფლების წარმომადგენლები ცდილობენ ეჭვი შეგვატანინონ ავთენტური ვიდეომასალის რეალურობაშიც.

ეს ფენომენი „მატყუარას დივიდენდის“ (Liar’s Dividend) სახელითაა ცნობილი, რაც გულისხმობს “მატყუარების“ შესაძლებლობას განაცხადონ, რომ რეალური ვიდეომასალა ყალბია. რეალობის დამტკიცება უფრო რთულია, ვიდრე სიყალბედ გამოცხადება. ძალიან მარტივია იმის თქმა, რომ „ეს დიპფეიკია, დამიმტკიცე, რომ ასე არაა“. ჩვენ კი არ გვაქვს უნარები და ინსტრუმენტები, რომ ვებრძოლოთ ამ ე.წ „მატყუარას დივიდენდს“.

ეს არის ერთ-ერთი მიზეზი იმისა, თუ რატომ გვჭირდება ინვესტირება ჟურნალისტებისა და ფაქტჩეკერების მხარდაჭერაში, რათა ჰქოდეთ შესაძლებლობა და ინსტრუმენტები, რომლებითაც დიპფეიკებს ამოიცნობენ.

მეორეა ცუდი სცენარია თანხმობის გარეშე შექმნილი სექსუალური შინაარსის მასალები. ამ მომენტში ამ მასალების უმეტესობა კარგი ხარისხის არაა, მაგრამ მაინც ბოროტად გამოიყენება ქალების წინააღმდეგ. რა თქმა უნდა, არის სცენარებიც, როდესაც კონკრეტულ კრიტიკულ სიტუაციაში ვინმე შეიძლება ეცადოს ვიდეოთი ხალხი შეცდომაში შეიყვანოს, იქნება ეს პოლიტიკური სცენარი თუ სხვა, თუმცა ვფიქრობ, რომ უფრო ფართოდ გავრცელებული ეს ორია: „მატყუარას დივიდენდი“ და ქალების თანხმობის გარეშე შექმნილი სექსუალური შინაარსის ყალბი მასალები.

რა ზიანი შეიძლება მოუტანოს დიპფეიკებმა დემოკრატიასა და დიპლომატიურ ურთიერთობებს?

დიპფეიკების რისკია განსაკუთრებით იმ სივრცეში, რომელშიც დეზინფორმაცია, კონტექსტიდან ამოვარდნილი ფოტოები და პროპაგანდისტული მასალა ხშირად ვრცელდება, შესაძლოა ვნახოთ ბევრი დიპფეიკი, რომლებიც როგორც აუდიოზე, ისე ვიზუალზე იქნება დაფუძნებული და რომლებიც არსებული ეთნიკური კონფლიქტებისა თუ პოლიტიკური უთანხმოების გასამწვავებლადაა შექმნილი.

მეორე მხრივ, ყოველთვის ფრთხილად უნდა ვიყოთ არ შევქმნათ ათასობით განსხვავებული სცენარი. დიპფეიკებთან დაკავშირებული პრობლემის ნაწილია ისიც, რომ ათასობით განსხვავებულ საშიშროებას წარმოვიდგენთ.

ცხადია, არის პოტენციალი შექიმნას კარგად სტრუქტურირებული დიპფეიკი კონკრეტული სცენარისთვის, როდესაც ამას დიდ დროს დაუთმობ, თუმცა როგორც ვთქვი, კარგი ხარისხის დიპფეიკის შექმნა არც ისე მარტივია. დიპფეიკები შეიძლება შეიქმნას არჩევნების კონტექსტში ქალი პოლიტიკოსების წინააღმდეგ. ჩვენ გვინახავს ე.წ შელოუფეიკების - მარტივი, კონტექსტიდან ამოვარდნილი ან შენელებული ვიდეოების გამოყენებაც.

მუდმივად ისმის, რომ არ შეიძლება დანახულის დაჯერება, მაგრამ თუ დემოკრატიული საზოგადოება გვყავს გვჭირდება გარკვეული ნდობა ინფორმაციისადმი. შესაბამისად, დიპფეიკის შესახებ ბევრი საუბარი საზიანოცაა, რადგან ამბობს, რომ არაფერი უნდა დავიჯეროთ. როდესაც რეალურად ინფორმაციის 99% არ არის საზიანო და მავნებელი. ის უბრალოდ თავისუფლად მიმოქცევადი ინფორმაციის ეკოსისტემის ნაწილია.

არსებობს ტექნოლოგიური ინსტრუმენტი, რომლითაც შესაძლებელია დიპფეიკის ამოცნობა 100%-იანი სიზუსტით?

დიპფეიკის ამოცნობისთვის 100%-იანი სიზუსტის ინსტრუმენტი არ არსებობს. არის რამდენიმე ინსტრუმენტი, რომლებიც მუშაობს მხოლოდ კონკრეტული ტიპის დიპფეიკებზე, მაგალითად, „სახის გაცვლის“ დიპფეიკებზე და სხვა. ასევე არის ამომცნობი ტექნოლოგიები, რომლებიც შექმნილია კონკრეტული ადამიანების დიპფეიკებისთვის. მაგალითად, შეგიძლია ნახო ვიდეოში კონკრეტული პოლიტიკოსის საუბრისა და მოძრაობის მანერა რამდენად ემთხვევა მისთვის დამახასიათებელ მოძრაობებს. ასე, რომ არსებობს ამოცნობის ინსტრუმენტები, რომლებიც მუშაობს კონკრეტული ტიპის დიპფეიკებზე და ადამიანებზე, მაგრამ ისინიც არაა 100%-ით ზუსტი.

ტექნიკური გიგანტები მუშაობენ დიპფეიკის ამომცნობი პროგრამების შექმნაზე. ფიქრობთ, რომ შესაძლებელია 100%-იანი სიზუსტის მქონე ამომცნობი პროგრამის შექმნა?

არ მგონია, რომ როდესმე იარსებებს ინსტრუმენტი, რომელსაც დიპფეიკის 100%-იანი სიზუსტით ამოცნობა შეეძლება. ამის მიზეზი ნაწილობრივ ისიცაა, რომ დიპფეიკი იქმნება Machine Learning (მექანიკური დასწავლის) ტექნოლოგიით, რომელიც მუდმივად ვითარდება და როგორც კი ვინმე შექმნის კარგ ამომცნობ ინსტრუმენტს, სხვა ეცდება ისეთი დიპფეიკი შექმნას, რომ ეს ამომცნობი ინსტრუმენტი გააცუროს.

ამომცნობ ინსტრუმენტებს ყოველთვის ექნებათ ნაკლი, იმედი მაქვს ახლანდელი მონაცემებით, 65%-იანი და 80%-იანი სიზუსტე, უფრო გაიზრდება. თუმცა ყოველთვის იქნება ეს შეჯიბრება დიპფეიკებისა და ამომცნობი პროგრამების შექმნელებს შორის.

რა არის სხვა გამოსავალი იმ დეზინფორმაციულ დიპფეიკებთან საბრძოლველად?

რამდენიმე გამოსავალია: ერთია ტექნიკური, ამოცნობის პროგრამები, რომლებსაც აქვთ ნაკლი, მაგრამ მნიშვნელოვანია შეგვეძლოს ამოცნობის სისტემიდან სიგნალების გამოყენება მედიაწიგნიერებასთან ერთად. ეს სიგნალები მიგანიშნებს, რომ ეჭვი უნდა შეიტანო და დაიწყო სხვა გაშუქებისა თუ ორიგინალი ვიდეოს ძიება. ამომცნობ ინსტრუმენტზე უნდა ვიფიქროთ, როგორც სიგნალის მომცემზე, რომელსაც გავლენა ექნება მედიაწიგნიერებაზე და ფაქტების გადამოწმების უნარების გაუმჯობესებაზე.

ასევე უნდა ვიცოდეთ, რას მოველით სოციალური მედიის პლატფორმებისგან, რომლებსაც შეუძლიათ ამ ამომცნობი სისტემების გამოყენება, მაგრამ, რადგან ეს ინსტრუმენტები ზუსტ პასუხს კის ან არას არ იძლევა, ამ მიმართულებით უმეტეს შემთხვევებში არ გვინდა პლატფორმებმა ავტომატური გადაწყვეტილებები მიიღონ. მაგრამ სოციალურ მედიის პლატფორმებს შეუძლიათ მიგვანიშნონ და გვამცნონ შესაძლო მანიპულაციის ნიშნების შესახებ, რაც დაგვეხმარება გადაწყვეტილების მიღებაში.

რამდენადაა გამოსავალი დიპფეიკების რეგულირება იმ ქვეყნებში, სადაც მართლმსაჯულების სისტემას ნაკლები ნდობა აქვს, კრიტიკული მედია ცენზურასა და წნეხშია? 

რა თქმა უნდა არსებობს დიპფეიკის იდეისა და მის მიმართ შიშის ექსპლუატაცია „ფეიკ ნიუსის“ შესახებ ბოროტად გამოყენებული კანონებით. ძალიან ფრთხილად უნდა ვიყოთ დიპფეიკების შესახებ გადამეტებული კანონების მიმართ და მნიშვნელოვანია ქვეყნები არ იღებდნენ ისეთ კაბონებს, რომლებიც შესაძლოა თავისუფალი მედიის წინააღმდეგ იყოს გამოყენებული.

მაგალითად, ევროკავშირის კანონმდებლობის პროექტში არის კანონები ხელოვნური ინტელექტით შექმნილი კონტენტის მითითების აუცილებლობის შესახებ, რათა მომხმარებლებმა იცოდენ, რას ნახულობენ. ვფიქრობ, კანონი სასარგებლოა კონტენტის აღნიშვნის კუთხით, მაგრამ უნდა ვიფიქროთ, როგორ იმუშავებს ეს და როგორ შეუწყობს ხელს შემოქმედებითი მედიის ევოლუციას.

რა დადებითი მხარე აქვს დიპფეიკებს?

სინთეტიკური მედიის უმრავლესობა არ არის საზიანო. რა თქმა უნდა, არის რამდენიმე მიმართულება, რომლებსაც ბიზნესკომპანიები განიხილავენ. მაგალითად, ვიდეოს წარმოების გამარტივება. აქ არის შემოქმედებითი პოტენციალი, როგორც მომხმარებლების, ისე პროფესიონალებისთვის.

დიდი ძალაა იუმორსა და პაროდიაშიც. ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი დიპფეიკებია, რომლებშიც დასცინიან ძალაუფლების მქონეებს. თუმცა უნდა შეგვეძლოს გავარჩიოთ, რომ ეს ზოგჯერ აუდიტორიის მანიპულაციას ემსახურება. თითქოს გასართობადაა შექმნილი, თუმცა რეალურად იცი, რომ ვიღაცის საზიანოდაა გაკეთებული.

ასევე შესაძლებელია, ვიდეოს შექმნა ისე, რომ 50 სხვადასხვა ადამიანი საუბრობდეს 50 სხვადასხვა ენაზე, 50 მსახიობის დაქირავების გარეშე. ყოველკვირეულად შეიძლება დიპფეიკის შექმნა, რომელშიც ადამიანი მაგალთად, ქართულად, ინგლისურად, პორტუგალიურად ან სხვა ენებზე საუბრობს. ეს შეიძლება გახმოვანების დროსაც გამოიყენონ.

დიპფეიკების გამოყენების პოტენციალი ფარავს კომპიუტერული თამაშებისა და ვირტუალური რეალობის მზარდ ინდუსტრიას, რომლებიც ფაქტობრივად, მთლიანად სინთეტიკური სივრცეებია.

როგორ ხედავთ დიპფეიკების მომავალს?

ჩემი 5 წლიანი ხედვა დიპფეიკების შესახებ დაფუძნებულია იმაზე, თუ რას ვაკეთებთ ახლა. ჩვენ მივყვებით „მოემზადე, არ აჰყვე პანიკას“ პრაქტიკას, რაც ნიშნავს, ჟურნალისტური და ადამიანის უფლებების დაცვის ხედვის გათვალისწინებით ინვესტირებას ინსტრუმენტების დამზადებაში, რათა ჟურნალისტებსა და ფაქტჩეკერებს გამოუმუშავდეთ ამოცნობის უნარები.

მომავალში მეტი დიპფეიკი იქნება და მათ მეტად საზიანოდ გამოიყენებენ. იქნება მეტი შემოქმედებითად გამოყენებაც, მაგრამ ჩვენ ვიქნებით მომზადებულები. ადამიანებს, რომლებსაც ვენდობით ექნებათ შესაბამისი ინსტრუმენტები სიყალბის ამოსაცნობად. მივეჩვევით, დავიწყებთ ფიქრს, როგორ შევიტანოთ ეს ყველაფერი მედიაწიგნიერებაში.

ასე, რომ არ მაქვს აპოკალიფსური ხედვა, რომ „არ შეიძლება იმის დაჯერება, რასაც ვხედავთ“. მაგრამ ეს ყველაფერი დამოკიდებულია იმაზე, რას ვიზამთ ახლა. მთავარია, ვიმუშაოთ მედია ინსტრუმენტების შექმნასა და მედიაწიგნიერების განვითარებაზე.

დიპფეიკების შესახებ გაიგეთ მეტი ამ ბმულზე. 

• "5 ივლისი არის ყველა თარიღზე მძიმე, რომელიც ამ ქვეყანას ჰქონია."
• "ჩემთვის ყველაზე მძიმე ის იყო, რომ ხელისუფლების უმოქმედობას ვუყურებდი."
• "აგრესიული რიტორიკით ხელისუფლება აჩვენებს, რომ მოძალადე ჯგუფების მოკავშირეები არიან."
• "მინდა, რომ ეს მძიმე პერიოდი პროფესიულად სწორად გადავიტანოთ."

დღეს საქართველოში ჟურნალისტების დიდი ნაწილი პროტესტის რეჟიმში მუშაობს. 11 ივლისს ტელეწამყვანები ხალხს სტუდიების ნაცვლად, პარლამენტის წინ, საპროტესტო აქციის სცენიდან, პრემიერ მინისტრის გადადგომის მოთხოვნით მიმართავდნენ. „ტვ პირველის“ ჟურნალისტი, დიანა ტრაპაიძე გვესაუბრება ჟურნალისტების საპროტესტო რეჟიმზე და იმაზე, თუ როგორ აპირებს მედია მუშაობის გაგრძელებას.

რა შეცვალა 5-მა ივლისმა თქვენთვის, როგორც ჟურნალისტისთვის?

ძალიან მძიმე დღე იყო ჩემთვის, არა მხოლოდ როგორც ჟურნალისტისთვის, როგორც ამ ქვეყნის მოქალაქისთვის. პირველსავე წუთებში გამიჩნდა განცდა, რომ რაღაც სახელმწიფო გადატრიალების მსგავსს ვადევნებდით თვალს. რამდენიმე დღის შემდეგ, ორმა ევროპარლამენტარმა თქვა, რომ ეს იყო [სახელმწიფოს მხრიდან] გამაოგნებელი უმოქმედობა და მართლაც, ჩემთვის ყველაზე მძიმე და ყველაზე დიდი შოკი ის იყო, რომ ხელისუფლების უმოქმედობას ვუყურებდი.

ჩემი მუდმივი პერსონალური შიში იყო ის, რომ არასდროს დამერღვია პროფესიული წონასწორობა. იმ დღეებში კი ყველაზე ნაკლებად ამაზე ვფიქრობდი. ეს იყო მთავარი ცვლილება, ჩემში რაც დავინახე. მომეხსნა მუდმივი შიში, რომ რაღაც ჟურნალისტური წონასწორობა არ დამრღვეოდა.

2007 წლის 7 ნოემბერს ტელეკომპანია „იმედში“ მუშაობდით. რით არის უფრო მძიმე 5 ივლისი?

5 ივლისი არის ყველა თარიღზე მძიმე, რომელიც ამ ქვეყანას ჰქონია. 7 ნოემბერი, 26 მაისი, 20 ივნისი... - ამ თარიღებზე მძიმეა. იმიტომ, რომ მაშინ სახელმწიფოს ვხედავდით, როგორც ლეგიტიმური ძალის მქონეს, რომელიც ძალადობდა. მაგრამ ამ შემთხვევაში, ჩვენ ვიხილეთ ბრბოს ძალადობა და სახელმწიფოს უმოქმედობა. სახელმწიფო უყურებდა, თუ როგორ მოვიდა სისრულეში მის მიერვე წაქეზებული, წახალისებული ამბავი.

5 ივლისი - ეს იყო დღე მთელი მედიის წინააღმდეგ. ამ დღეს გალახეს ეს პროფესია და თან სურთ, რომ ხელები დაიბანონ. ამ ტიპის ფლიდობასთან გვაქვს საქმე. კოლეგები იხსენებენ, რომ გვეგონა ვერ გადავრჩებოდით, რადგან არავინ იყო ჩვენი დამცველიო. 7 ნოემბერს მეც მქონდა ეს განცდა, რომ ცოცხალი ვერ გავიდოდი სტუდიიდან, როდესაც ავტომატიანები შემოვარდნენ ტელევიზიაში. მაშინ ჩვენ ვნახეთ ხელისუფლების ძალადობა და ახლა კი ხელისუფლების წაქეზება და უმოქმედობა.

როგორ ფიქრობთ, როგორ შეიცვალა ამ დღის მერე მედიაგარემო საქართველოში ჟურნალისტების უსაფრთხოების კუთხით?

ვერ ვიტყვი, რომ ამ პროფესიის წარმომადგენელს ამ ქვეყანაში ოდესმე შეეძლო განსაკუთრებულად უსაფრთხოდ ეგრძნო თავი. მით უმეტეს, როცა ჟურნალისტი კრიტიკულია. ბოლო რამდენიმე წელია სტუდიაში ვმუშაობ, ეს კი განსაკუთრებულ საფრთხესთან არ არის დაკავშირებული. მაგრამ ყველა ვხედავთ, რა გამოწვევები აქვთ ველზე მომუშავე ჟურნალისტებს, როდესაც არიან აგრესიის, ძალადობის, უპასუხობის, შეურაცხყოფის მსხვერპლნი.

ამ დღეებში, ძალიან ბევრი ჩემი კოლეგა ამბობდა, ომის დროსაც კი პრესის ნიშანი გვიცავსო; დღეს კი ისე ხდება, რომ პრესის ნიშანი საფრთხეა - აგრესიის მსხვერპლი ხდები მხოლოდ იმის გამო, რომ მედიას წარმოადგენ.

5 ივლისს ეთერში თქვით, რომ რაც მოხდა საპატრიარქოს და ხელისუფლების სინდისზეა. თქვით, რომ ამ დღეს მათ “აუნაზღაურებლად დააზიანეს ქვეყანა და მისი მომავალი”. რატომ ფიქრობთ ასე?

ცოტა უჩვეულო იყო ჩემთვის, რომ აქციაზეც გამოვდიოდი და ვამბობდი - აქ იმიტომ ვარ, რომ ნორმალური ქვეყანა მინდა-მეთქი. ეს იმას ნიშნავს, რომ ეკლესიის და რწმენის სახელით არ უნდა ძალადობდნენ ადამიანებზე, უმცირესობების უფლებები დაცული უნდა იყოს. ძალიან მინიმალური სტანდარტითაც რომ მივუდგეთ, ხელისუფალი, რომელიც არ და ვერ იცავს თავისი ქვეყნის მოქალაქეებს, თავად უნდა გრძნობდეს პოლიტიკურ პასუხისმგებლობას, სულ რომ ერთი კაციც არ იდგეს ქუჩაში და ერთ ადამიანსაც უჩნდებოდეს პროტესტი. წარმოუდგენელია, როდესაც ხელისუფალი, რომელიც მოქალაქეების წინაშეა ვალდებული, ვერ გრძნობს პასუხისმგებლობას.

დღეს ჟურნალისტები აქციაზე დგახართ. 11 ივლისს პარლამენტის წინ, მიკროფონთან ამბობდით, “როგორ მოახერხეთ, რომ სცენაზე ვდგავარ და ვამბობ, მთავრობა უნდა წავიდეს-მეთქი?!“ როგორია, როდესაც ჟურნალისტს აქციის ტრიბუნიდან უხდება პოლიტიკური განცხადებების გაკეთება?

ეს ჩვენთვის ნამდვილად არ არის კომფორტული სიტუაცია. ჩემთვის მართლაც წარმოუდგენელი იყო, რომ აქციაზე სიტყვით გამოვსულიყავი. მაგრამ, მიმაჩნდა, რომ 5 ივლისი ისეთი წყალგამყოფი დღე იყო, რომ პირველ რიგში, როგორც ამ ქვეყნის მოქალაქეებს და მერე როგორც ჟურნალისტებს, რომლებიც დიდი ხანია ამ ქვეყნის „აღმწერები“ ვართ, ძალიან მკაფიო პოზიცია უნდა დაგვეფიქსირებინა ამ პროცესებთან დაკავშირებით.

ეს არ ნიშნავს ჩვენს პროფესიულ მოვალეობაზე უარის თქმას. მე მუშაობას ვაგრძელებ და ვფიქრობ, რომ ეს გამოწვევაა, რომელიც უნდა გავიაროთ სწორად. ისე, რომ არ ავცდეთ ჩვენს მთავარ საქმეს.

ძალიან ბევრს ვფიქრობ, ბევრს ვღელავ და მინდა, რომ ეს მძიმე პერიოდი პროფესიულად სწორად გადავიტანოთ.

ჩვეულ ამპლუაში აღარ ხართ, ფიქრობთ, რომ ეს იყო ერთადერთი გზა და სხვა გამოსავალი არ დაგიტოვათ მთავრობამ?

ფოტოგრაფების საქმე მახსენდება [2011 წელს ოთხი ფოტოჟურნალისტი ჯაშუშობის ბრალდებით დააკავეს]. მაშინ 8-10 ადამიანი ვიდექით ხოლმე აქციაზე, დღეს კი ბევრად მეტნი ვართ. ნამდვილად, ისეთი უჩვეულოა, როდესაც პროტესტის ავანგარდში ვხედავ ჩემს კოლეგებს. მაგრამ, წარმოიდგინეთ, პირველ რიგში, ჟურნალისტებს შეეხო ეს დღე. დავინახეთ, რომ ეს იყო ანგარიშსწორება, ორგანიზებული შეტევა მედიაზე.

ხელისუფლების განცხადებებით მივედით აქამდე - “რიტორიკა გადააწყვეთ, თქვენ ხართ ზონდერები, ნაციონალებიო”, რომ გვეძახდნენ. გახსოვთ, ალბათ, ირაკლი კობახიძე ნინო ჟიჟილაშვილს როგორ ეუბნებოდა პირდაპირ ეთერში „ნაციონალი ხარო“. ან როგორ მიყვიროდა მიშა ყაველაშვილი ეთერში - აი, სწორედ ასე, ნელ-ნელა მივედით 5 ივლისამდე.

როგორ აფასებთ ხელისუფლების წარმომადგენლების გადაწყვეტილებას, არ დაელაპარაკონ აქციებში მონაწილე მედიების ჟურნალისტებს?

ისედაც არ დადიოდნენ ჩვენს ეთერებში, ისედაც აგდებით და ამრეზით პასუხობდნენ ჩვენს კითხვებს, ისედაც უფსკრული გააჩინეს ჟურნალისტებთან ურთიერთობაში. ეს არის მათი მეთოდი.

ხშირად გეუბნებოდნენ, პოლიტიკური მხარე ხართო. მართლა არ მესმის, როგორ ამბობენ ამას. ამ პროფესიის არსი არის ხელისუფლების მხილება. მთელი ცხოვრებაა კრიტიკულ ტელევიზიებში ვმუშაობ. რა პოლიტიკური ინტერესი უნდა მქონდეს მე, თუ არა ნორმალურ ქვეყანაში და პასუხისმგებლიანი, საზოგადოებასთან ანგარიშვალდებული ხელისუფლების პირობებში ცხოვრება. წარმოუდგენელია მათი მცდელობები, რომ ჩვენ რაღაც პოლიტიკურ ბანაკში ჩაგვწერონ.

რატომღაც, კიდევ მეგონა, რომ 5 ივლისის შემდეგ დარცხვენილები იქნებოდნენ ჟურნალისტების წინაშე და ექნებოდათ ბოდიშის და თანაგრძნობის განცდა, რომ ვერ დაიცვეს. შემდეგმა დღეებმა არ აჩვენა არც სინანულის და არც პასუხისმგებლობის განცდა. შოკი მივიღე, რომ იმ დღიდანვე ვისმენდი მათ შემტევ და აგრესიულ განცხადებებს. ასეთი რიტორიკით ისინი კიდევ ერთხელ აჩვენებენ, რომ იმ მოძალადე ჯგუფების მოკავშირეები არიან. ვხედავთ, როგორ მიდის სამართლებრივი პროცესიც: 2 კვირაზე მეტია გასული და მხოლოდ 26 პირია დაკავებული - მათ შორის არცერთი ორგანიზატორი.

ფიქრობთ, რომ ეს პროტესტი შედეგს გამოიტანს?

ფოტოგრაფების საქმე გავიხსენე და მაშინ არაფერი მოასწავებდა, რომ რეაგირება იქნებოდა, მაგრამ ჩვენ დაჟინებით, ყოველ დღე ვიდექით აქციებზე.

ის, რომ ახლა რეაგირებას ვერ ვხედავთ, არ ნიშნავს, რომ პროტესტი აღარ გვქონდეს. არ ნიშნავს, რომ ორგანიზატორების დასჯას აღარ ვითხოვდეთ.

ხელისუფლების ვალია პრევენციაც, აღკვეთაც და შემდეგ რეაგირებაც და ჩვენ არცერთ ნაწილში არ გვინახავს არც ერთი ეფექტური ნაბიჯი. როდესაც ვსაუბრობთ პოლიტიკურ პასუხისმგებლობაზე, მე არ ვამბობ “ქართული ოცნება” უნდა წავიდეს-მეთქი, იმიტომ, რომ ეს ჩემი გადასაწყვეტი არ არის, ამას წყვეტს ამომრჩეველი. მე, როგორც ჟურნალისტი და როგორც ამ ქვეყნის მოქალაქე, ვითხოვ, რომ ხელისუფლებამ, რომელმაც ვალდებულების მიუხედავად თავისი მოქალაქეები ვერ დაიცვა, ამაზე პასუხისმგებლობა აიღოს.

როგორ წარმოგიდგენიათ, როგორ გააგრძელებს მედია მუშაობას, თუ აქციის მოთხოვნები არ შესრულდა?

მგონია, რომ დღეს ჟურნალისტის პროფესია ერთ-ერთი უმთავრესია. თუნდაც ამ შექმნილმა საფრთხემ აჩვენა, რომ ამ პროფესიაში ყოფნა უკვე ნიშნავს, რომ რაღაც ბრძოლის ნაწილი ხარ.

ამ ქვეყანაში ისეთი მთავრობის წევრები გვყავს, რომლებიც თავად ვერ წყვეტენ თავიანთ პერსონალურ, პირად ბედს, სხვა უწყვეტთ როდის წავიდნენ და მოვიდნენ და ამ ტიპის პოლიტიკოსები ვერც ქვეყნის ბედს გადაწყვეტენ.

დარწმუნებული ვარ, რომ ამ ქვეყანას სხვა არჩევანი აქვს და ეს პროცესი ასე არ დასრულდება. ოპტიმისტურ განწყობას ვინარჩუნებ ამ მძიმე პერიოდშიც კი.

• რა გავლენა შეიძლება ჰქონდეს მედიას ლგბტქი+ ადამიანებისადმი საზოგადოების განწყობების შექმნაში

• რა პარალელები შეიძლება გავავლოთ საქართველოს დღევანდელ რეალობასა და 50 წლის წინანდელ ამერიკას შორის ლგბტქ+ ადამიანების მედიაში წარმოჩენის კუთხით

• რა როლი შეასრულა მედიამ შეერთებულ შტატებში ლგბტქი+ მოძრაობების განვითარებაში

• როგორ იცვლებოდა მედიის ინტერესები ქვიარ ადამიანების მიმართ

ამ თემებზე ამერიკელი მეცნიერი ლარი გროსი გვესაუბრა. ის ლოს-ანჯელესში სამხრეთ კალიფორნიის უნივერსიტეტის, "ენენბერგის" ჟურნალისტიკისა და კომუნიკაციების სკოლის პროფესორია.

 ის ათეულობით წელია, მედიაში სექსუალური უმცირესობების წარმოჩენის საკითხებს შეისწავლის. ლარი გროსი ამავე მიმართულებით ცნობილი სამეცნიერო წიგნებისა ( მათ შორის, "უჩინარობიდან გამოსვლა - ლესბოსელი და გეი ადამიანები და მედია ამერიკაში") და კვლევების ავტორი და რედაქტორია.

რა განაპირობებს იმას, თუ როგორ ჩანან ქვიარ ადამიანები ახალ ამბებსა და პოპულარულ კულტურაში?

პირველ რიგში უნდა გავიაზროთ, რომ ჩვენ ვცხოვრობთ ისეთ დროში, როდესაც ადამიანების უმრავლესობა გარესამყაროს შესახებ ინფორმაციას ძირითადად მასმედიიდან იღებს და არა პირადი გამოცდილებიდან. ისტორიაში ეს ყოველთვის ასე იყო. თუმცა დღეს, ამ ინფორმაციას ისეთი მასშტაბებით ვიღებთ, როგორც ეს 200 ან 300 წლის წინ შეუძლებელი იქნებიდა. სამყაროზე წარმოდგენები კი ჩვენამდე ყოველთვის ადამიანური ისტორიებით მოდის.

შეერთებული შტატების თანამედროვე ერაში, რომელსაც ინდუსტრიულ კულტურას უწოდებენ და მე-19 საუკუნიდან იწყება, ბეჭდური მედიისა და სატელევიზიო მაუწყებლობით მოწოდებული ამბები კომერციული პროდუქტია და გასაყიდადაა შექმნილი. მანამდე ამბების მთავარი წყარო რელიგია და ეკლესია იყო, ხოლო ამბები ძირითადად იმეორებდა ერთმანეთს.

დღეს კი ვხედავთ, რომ ამბები განსხვავდება და ის შექმნილია იმ ადამიანების მიერ, რომლებსაც მისი, როგორც პროდუქტის გაყიდვა სურთ, ამიტომ უნდა დაისვას კითხვა: რა არის პროდიუსერებისა და მომხმარებლების ინტერესები? ამ მედია სისტემის უკან მთავარი მოტივი კომერციული ინტერესია. ერთი შეხედვით ეს აუდიტორიისთვის პროდუქტის მიყიდვის მცდელობად აღიქმება, რეალურად კი პროდუქტი აუდიტორიაა.

ამ სისტემაში სწორედ აუდიტორია ხდება პროდუქტი. ამერიკულ მედია კვლევებში ამ გამოთქმას იყენებენ ხოლმე: „თუ მოიხმარ მედიას უფასოდ, თვითონ ხარ პროდუქტი - შენ გყიდიან.“ ეს ცვლის ამბის თხრობის სისტემას. ცდილობენ გადაცემებით მოხიბლონ ის აუდიტორია, რომელზე წვდომაც სპონსორს სურს. შესაბამისად იწყება იმ საკითხის განხილვა, რომელი ამბები უნდა მოჰყვე, ვისზე უნდა მოჰყვე და როგორ უნდა აარიდო თავი ხალხის გაღიზიანებას, რომ არ დაკარგო აუდიტორია.

ეს კომერციული მოდელი ამერიკაში შეიქმნა და მე-20 საუკუნის მეორე ნახევარში დანარჩენ მსოფლიოში გავრცელდა. ამ მოდელში ყველა მოხალისეობრივადაა ჩართული. სახელმწიფო არ გაძალებს რომ ტელევიზიას უყურო, კინოთეატრებში იარო ან წიგნები წაიკითხო. ამას საკუთარი ნებით აკეთებ. ეს მედია პროდუქტი ჩვენი ყურადღების მისაპყრობადაა შექმნილი. შესაბამისად, ყურადღება მახვილდება ისეთ თემებზე, როგორებიცაა ძალადობა და სექსი. კომერციული მედიის სისტემაში ისმის შეკითხვა, როგორ უნდა წარმოჩნდეს ის ამბები, რომლებიც პოტენციურად საფრთხეს უქმნიან ამ კომერციულ მოდელს? შეერთებულ შტატებში ათწლეულების განმავლობაში, 1960-იანი წლებიდან მოყოლებული დღემდე გარკვეული თემები და ამბები, რომლებიც მარგინალური იყო, უფრო მისაღები გახდა, როდესაც უჩინარი ადამიანებისა და ამბების კატეგორია მედიაში გამოჩნდა.

როგორ წარმოაჩენდა ამ დროს მასმედია ლგბქტი+ ადამიანებს?

სექსუალური უმცირესობები თავიდან ნეგატიურ ჭრილში, სხვა ადამიანებისთვის საფრთხეებად ან დაცინვის ობიექტებად იყვენ წარმოჩენილი. „განსხვავებული“ ადამიანები: ისინი ჩანდნენ სასაცილოებად, რომლებისთვისაც უნდა დაგეცინა, ან საშიშებად, რომლებიც უნდა მოგეკლა.

ასეთი სურათით ჩნდებიან უმცირესობები ამერიკულ ფილმებსა და საინფორმაციო პროგრამებში. მათი ემპათიურ ჭრილში წარმოჩენა მხოლოდ მოგვიანებით დაიწყო, მაგრამ ხილვადობა მაშინაც დაბალი იყო, რადგან კომერციულ მედიას სჯერა, რომ აუდიტორიას თავისი მსგავსი ადამიანების შესახებ ამბის გაგება უნდა.

მარგინალიზებული ადამიანები შეიძლება უფრო მეტად მისაღები გახდნენ თუკი ნაკლებად საშიშებად არიან წარმოჩენილი და წარმატების ნარატივში ხვდებიან. შეერთებულ შტატებში ჰომოსექსუალები ისტორიის განმავლობაში წარმოჩნდებოდნენ „გადახრების მქონე“ ადამიანებად: თავიდან იყვნენ „ცოდვილები“, შემდეგ „კრიმინალები“, შემდეგ „შეშლილები“. პოპულარული მედია მათ, წარმოაჩენდა უბედურ, წარუმატებელ ადამიანებად, რომლებსაც ფილმის ბოლოში კლავდნენ ან სუიციდით კვდებოდნენ.

როდის იყო გარდამტეხი მომენტი ქვიარ ადამიანების გაშუქების კუთხით?

რადიკალური ცვლილება მაშინ დაიწყო, როდესაც გამოჩნდა ლგბტქი+ თემები და ჯგუფური იდენტობა. ეს იყო ერთგვარი პარალელი ეთნიკურ ან რასობრივ უმცირესობებთან. ქვიარ ადამიანებმა დაიწყეს ფიქრი, როგორც თემმა და არა უბრალოდ ინდივიდებმა. მაგალითად, ამერიკაში ეთნიკური უმცირესობების მოდელს თუ დავაკვირდებით, მე-19-20 საუკუნეებში აშშ-ში იმიგრაციისას, ისინი თითქმის ყოველთვის დიდ ქალაქებში იყრიდნენ თავს, სადაც ხალხი მათ მიმართ დისკრიმინაციულად და უარყოფითად იყო განწყობილი. მაგრამ როდესაც მათ თემები შექმნეს, დაიწყეს ეკონომიკური ძალის აკუმულირებაც. ასეთ ურბანულ ადგილებში ეკონომიკური სიძლიერე პოლიტიკურ სიძლიერეს უტოლდებოდა.

იგივე იყო ქვიარ ადამიანების შემთხვევაშიც მე-20 საუკუნის მეორე ნახევარში, როდესაც სან-ფრანცისკოში, ლოს-ანჯელესში, ნიუ-იორკში, ფილადელფიაში, ჩიკაგოში შექიმნა ლგბტქი+ საზოგადოებები და მედიამაც დაიწყო ამის მიმართ ყურადღების გამოჩენა. Life Magazine, New York Times და სხვებმა ამ ამბავს ყურადღება მიაქციეს.

თუმცა, თავიდან, მედია ამას პრობლემად წარმოაჩენდა, მათი გზავნილი იყო „შეხედეთ, რა ხდება“, მაგრამ მეორე მხრივ ამ გაშუქებამ ხმა მიაწვდინა ლგბტქი ადამიანებს მთელ ქვეყანაში. მათ აღმოაჩინეს, რომ შეეძლოთ წასულიყვნენ ქალაქებში და თავისუფლად ეცხოვრათ.

მედიამ გადამწყვეტი როლი მე-20 საუკუნის ბოლოს ითამაშა. ახალგაზრდებმა, რომლებიც არ არიან ქვიარ თემის წევრები, სექსუალური უმცირესობების პრობლემა დაინახეს, როგორც სამოქალაქო უფლებების საკითხი, რომელსაც მხარდაჭერა სჭირდება. როგორც მაგალითად, 1960-იან წლებში ახალგაზრდებმა მხარი დაუჭირეს აფრო-ამერიკელების სამოქალაქო უფლებებს. მე-20 საუკუნის ბოლოს და 21-ე საუკუნის დასაწყისში ახალგაზრდა თაობებმა საუბარი დაიწყეს ლგბტქი+ თემის უფლებების მნიშვნელობაზე.

ამ ისტორიის ნაწილი იყო მედიაც, რადგან მედია განსაკუთრებით დაინტერესებულია ხალხის ამ ასაკობრივი ჯგუფით - ახალგაზრდებით.

როდის გაჩნდა მასმედიაში უფრო ფართო ინტერესი ქვიარ ადამიანებისა და ლგბტქი+ მოძრაობების მიმართ?

ლგბტქი+ ადამიანების მიერ თანასწორობის მოთხოვნამ მემარჯვენე პარტიებს ქვიარ ადამიანების პოლიტიკურ სამიზნედ გამოყენების შესაძლებლობა მისცა. ეს პოლიტიკური ბრძოლის ნაწილი გახდა განსაკუთრებით, მაშინ, როდესაც ლბტქი+ ადამიანებმა გარკვეულ წარმატებას მიაღწიეს ძირითადი სამოქალაქო უფლებების მოპოვების კუთხით. რელიგიური მემარჯვენე საზოგადოებები შტატებში პოლიტიკურად აქტიურები 60-70-იან წლებამდე არ ყოფილან. მათი გააქტიურება კი განაპირობა რამდენიმე ფაქტორმა, მათ შორის იყო სამოქალაქო უფლებების მოძრაობების, ფემინისტური და ლგბტქი+ აქტივიზმის წარმატებამ.

როდესაც ამერიკულ პოლიტიკაში რელიგიური მემარჯვენე ძალები აქტიური მოთამაშეები გახდნენ მათს სამიზნედ და „პრობლემებად“, რომლებზეც ყურადღებას ამახვილებდნენ იქცა პორნოგრაფია, ფემინიზმი (კონკრეტულად, აბორტის საკითხი) და გეი უფლებები. ისინი ამ საკითხებს გამუდმებით იყენებდნენ მხარდამჭერების მოსაზიდად, რათა მათგან ფული შეეგროვებინათ.

იგივე ხდება ახლა აღმოსავლეთ ევროპასა და ზოგიერთ პოსტ საბჭოთა ქვეყანაში, სადაც მემარჯვენე პოლიტიკოსებსა და ეკლესიას შორის ერთგვარი კოალიცია შეიქმნა. ეს შეერთებულ შტატებში 70-იანი წლებიდან ხდებოდა რესპუბლიკური პარტიის პოლიტიკისა და მემარჯვენე რელიგიური პოლიტიკის ინტეგრაციის სახით. სექსუალური უმცირესობები კი მათთვის მოსახერხებელი სამიზნე და „მტერი“ გახდნენ.

თუ ქვიარ მოძრაობის თავდაპირველი დევიზი იყო, “დაგვანებეთ თავი, ნუ წარმოგვაჩენთ კრიმინალებად, ნუ გამოგვყრით სახლებიდან, ნუ მოგვექცევით ცუდად“, ახლა მათი მიზანი საზოგადოებაში მეტი ინტეგრაცია გახდა, მაგალითად, სამხედრო მსახური ან ქორწინების უფლება. ეს კი მათი მოწინააღმდეგეებისთვის „საფრთხის შემცველია“. ამ საკითხით მოიხიბლა კომერციული მედიაც, რადგან ეს იმას ნიშნავდა, რომ შეეძლოთ ლგბტქი+ ადამიანები მომხმარებლებად წარმოეჩინათ, ეს მათთვის ახალი ბაზრის გამოცდა და განვითარება იყო. ასევე მედიისადმი ინტერესი გაიზრდებოდა ლგბტქი+ ადამიანებში.

როგორი იყო მედიისადმი საზოგადოების განწყობა, როდესაც ლგბტქი+ საკითხები უფრო აქტიურად შექდებოდა?

ეთინკური თუ რასობრივი უმცირესობებისგან განსხვავებით, სექსუალური უმცირესობების წარმომადგენლები თავიანთ თემში არ იბადებიან. ისინი იბადებიან და იზრდებიან მათ მიმართ მტრულად განწყობილ გარემოში. ეს იმას ნიშნავს, რომ მათ სჭირდებათ, იპოვონ თანამოაზრეები, რომლებსაც შეუერთდებიან.

ასე, რომ ლგბტქი+ ადამიანების გამოცდილებაა იზოლაცია და თემის პოვნის საჭიროება, რაც ინტერნეტმა გაამარტივა. ახლა ადამიანებს წვდომა აქვთ იმ სხვა ადამიანებთან, იდეებთან, კონცეფციებთან, რომლებსაც ვერასდროს გადაეყრებოდნენ თავიანთ გარემოში. მაგრამ განსაკუთრებით კონსერვატიული ჰეტეროსექსუალი საზოგადოების ხედვით, ეს მათი შვილების „წართმევის“ საკითხია. მათ აშფოთებთ ის, რომ შეიძლება „გარე გავლენებმა შვილები წაართვან“ მაგალითად, მედიამ, სკოლამ თუ კულტურამ. თუ თეთრკანიანი მშობელი ხარ და შენს გარემოში რასობრივი საკითხებია წამოწეული არ იფიქრებ, რომ შენი შვილები შავკანიანები გახდებიან. მაგრამ კონსერვატიულად მოაზროვნე მშობლები ფიქრობენ, რომ სკოლებს, მედიას ან სხვა გარე გავლენებს შეუძლიათ მათი შვილები გეებად აქციონ.

დღეს რა სტერეოპტიპებსა და პრობლემებს ხედავთ ქვიარ ადამიანების გაშუქების დროს?

სტერეოტიპები ზოგჯერ რეალობაზეა დაფუძნებული. ყველა გეი არ გამოიყურება კონკრეტული სტერეოტიპის მსგავსად, ბევრი შეიძლება - გამოიყურებოდეს. თუ ჟურნალისტი ამბავს ჰყვება ან ახალ ამბავს აშუქებს, მას უნდა, რომ აუდიტორიამ სათქმელი მაშინვე გაიგოს, ამიტომ ეძებს ადამიანს, რომელიც სტერეოტიპს შეესაბამება.

რამდენად მნიშვნელოვანია ქვიარ ადამიანები გახდნენ ახალი ამბების რეგულარული შემადგენელი ნაწილი?

ეს ძალიან მნიშვნელოვანია, მაგრამ ამის მიღწევა რთულია, რადგან არსებობენ რეპორტიორები, მაგრამ ასევე არსებობენ რედაქტორები, არის სხვა ფაქტორებიც. არ ვიცი საქართველოში მედიაზე ვის აქვს გავლენა. მაგრამ ძირითადად პრობლემა შიშია - „თუ ამას ვიზამთ, „ისინი“, ხალხი თუ ძალაუფლების მქონე პირები, გაბრაზდებიან“. ძირითადად ეს შიში რეალობასთან შედარებით გადაჭარბებულია ხოლმე.

როდის გაშუქდებიან ქვიარ ადამიანები, მაშინ, როცა ამბავი კონკრეტულად მათ პრობლემას არ შეეხება? ეს ბევრ ცვლილებას მოითხოვს, ეს არის ამ ადამიანების საზოგადოების ნაწილად აღიარების პროცესის ნაწილი. თუ ამბის თხრობისას ჰეტეროსექსუალი ადამიანის პირად ცხოვრებაზე ისაუბრებდი, მაშინ გეის შემთხვევაშიც უნდა ისაუბრო, თუკი ეს რელევანტურია, უნდა გაშუქდეს.

ეს კი ძალიან ნელი პროცესია. როგორც ვხედავ საქართველოში, პოლონეთში, უნგრეთში, ბულგარეთში ლგბტქი+ ადამიანები პოლიტიკურ სამიზნეებად ისევე არიან გამოყენებული, როგორც შეერთებულ შტატებში ხდებოდა. პუტინმა ეს გააკეთა, ორბანი [უნგრეთის პრემიერმინისტრი] აკეთებს, ასე ვთქვათ, ნაციონალიზმისა და რელიგიის გაერთიანებით ლგბტქი+ ადამიანები ხდებიან სამიზნეები. ამ ყველაფერთან შეწინააღმდეგება კი რთულია.

შეერთებულ შტატებში მიიჩნეოდა, რომ ცვლილებები იწყებოდა მაშინ, როდესაც ადამიანები საჯაროდ ამბობდნენ თავიანთი სექსუალობის შესახებ და უფრო ხილვადები ხდებოდნენ. ასეთი დევიზი იყო, “ჩვენ ყველგან ვართ“. ისინი იყვნენ შენი ოჯახის წევრები, ნაცნობები. ეს პროცესი ლგბტქი+ ადამიანების ნორმალიზებას იწყებდა. საზოგადოება ნაკლებად „განსხვავებულად“ აღიქვამდა მათ, ასე, რომ უფრო მეტი ღიაობა იყო, რაც თავის მხრივ რისკიც იყო, რადგან ადამიანები, რომლებიც ცვლილებებს იწვევენ, რისკავენ და საფასურს იხდიან. ამის გაკეთება მარტივი არაა.

როგორ შეიძლება შეცვალოს საზოგადოების განწყობები ქვიარ ადამიანების მიმართ მასმედიამ?

შეერთებულ შტატებში, ამ კუთხით განსაკუთრებით ახალგაზრდებეში დიდი ცვლილება მოახდინა რეალითი შოუებმა, რომლებიც 90-იან წლებში მომრავლდა და მასში მონაწილეობდნენ ლგბტქი+ თემის წევრებიც, ისინი ამბის ჩვეულებრივი ნაწილი იყვნენ. ახალგაზრდებისთვის კი, რომლებიც ამ რეალითი შოუების ყურებისას გაიზარდნენ, თემის წევრებიც იმ სამყაროს ჩვეულებრივი შემადგენელი ნაწილი იყვნენ, რომელსაც უყურებდნენ და რომლის შესახებაც სწავლობდნენ. ეს აქამდე ასე არასდროს ყოფილა, რადგან წარსულში, როცა ქვიარ ადამიანი ეკრანზე გამოჩნდებოდა ის ყოველთვის „განსხვავებულად“, „პრობლემურად“ იყო წარმოჩენილი. რეალით შოუებში კი ისინი უბრალოდ, ჩვეულებრივ ადამიანებად, ყველას მსგავსად ჩანდნენ.

მნიშვნელოვანია ლგბტქი+ ადამიანები ჩანდნენ იმ ამბებსა და ისტორიებში, რომლებიც მათზე, როგორც „პრობლემაზე“ არაა ორიენტირებული და რომლებშიც მათი არსებობა რეალობის ნაწილია.

თუმცა ისეთ ქვეყანებში, სადაც ქვიარ ადამიანების ნაკლები მიმღებლობაა და საფრთხის გამო ცოტა ადამიანი წარმოაჩენს თავის სექსუალობას საჯაროდ, რამდენად შეუძლია ეთიკურ და პაუსხისმგებლიან მედიას თავისი გაშუქებით შეცვალოს საზოგადოების განწყობები?

ვფიქრობ, როდესაც ვამბობთ ეთიკურ მედიას, ვსაუბრობთ მედიაზე, რომელიც ისედაც ღია და მიმღებელ აუდიტორიამდე აღწევს. ამას „ქადაგებას მგალობლებისთვის“ ვუწოდებთ, რაც იმას ნიშნავს, რომ ამბებს აწვდი ადამიანებს, რომლებიც ისედაც შენს აზრს იზიარებენ და ეთანხმებიან.

რაც შეეხება მასმედიას, მნიშვნელოვანია ლგბტქი+ უფლებებზე მომუშავე ადამიანები შეხვედრებს მართავდნენ მედიაში გადაწყვეტილების მიმღებ პირებთან. შეერთებულ შტატებში 70-იან 80-იან წლებში ლგბტქი+ მოძრაობის ერთ-ერთი თავდაპირველი ძალისხმევა მედიის წარმომადგენლებთან შეხვედრა და მედიაში ამ მხრივ ცვლილება იყო.

წლების წინ, როდესაც ფილადელფიაში ვცხოვრობდი „გეი და ლესბოსელთა სამუშაო ჯგუფის“ თავმჯდომარე ვიყავი, ხშირად ვხვდებოდით რედაქტორებს, რეპორტიორებს. მათთვის რის თქმასაც ვცდილობდით იყო, ეფიქრათ ამბებში ლგბტქი+ ადამიანები ისე წარმოეჩინათ, რომ არ გამოეჩინათ, როგორც საფრთხე.

შეერთებულ შტატებში მედია აქვს „ბალანსის“ პრაქტიკა, რაც ნიშნავს, რომ უნდა გყავდეს ორი დაპირისპირებული მხარე. მაშინ ჩვენ ვკამათობდით, რომ ყველა საკითხი არ უნდა დაბალანსებულიყო. მაგალითად, 80-იანი წლებისთვის სამოქალაქო უფლებები აღარ წარმოადგენდა იმ თემას, რომელიც „ბალანსს“ მოითხოვდა. ამაზე საზოგადოება თანხმდებოდა. მაშინ მიიჩნეოდა, რომ ლგბტქი+ საკითხები ყოველთვის უნდა დაბალანსებულიყო, მაგალითად, თუ ჟურნალისტი ჩაწერდა გეი ადამიანს, უნდა ჩაეწერა მღვდელი ან მემარჯვენე პოლიტიკოსი, რათა მასალა დაებალანსებინა. დროთა განმავლობაში ეს შეიცვალა, აღარ იყო საჭირო მეორე მხარისთვის თანაბარი დროის დათმობა.

რატომ იყო მნიშვნელოვანი ამ საკითხების „არ დაბალანსება“?

ბალანსი გვეუბნება, რომ საკითხს ორი მხარე აქვს და სიმართლე სადღაც შუაშია, მაგრამ ყველა საკითხი ასე არაა. მაგალითად, დღეს შეერთებულ შტატებში იქამდე მივდივართ, რომ შეიძლება გაიმართოს დისკუსია კლიმატის ცვლილების შესახებ ისე, რომ არ გვყავდეს ვინმე ვინც იტყვის, რომ კლიმატის ცვლილება არ არსებობს. რაც დიდი ხნის განმავლობაში ასე არ იყო და „ბალანსდებოდა“.

რა გავლენა აქვს მედიას საზოგადოებაში ლგბტქი+ ადამიანების მიმღებლობაზე?

მედიით ვიგებთ როგორია მსოფლიო. მედიას შეუძლია გავლენა იქონიოს საზოგადოებაში ქვიარ ადამიანების მიმღებლობაზე. ადამიანები მედიიდან იღებენ ინფორმაციას, რომელიც შესაძლოა განსხვავდებოდეს იმისგან, რაც იციან ან ფიქრობდნენ, რომ იცოდნენ. თუმცა ადამიანზე გავლენას ახდენს კომბინაცია იმისა, თუ რას ამბობს მედია და რას ამბობს მისი მეგობარი. აქ ორივე მნიშვნელოვანი ფაქტორია.

ვფიქრობ, გასართობ მედიას მეტი გავლენა აქვს, ვიდრე საინფორმაციო მედიასაშუალებებს, რადგან ადამიანები გასართობ მედიას ეჭვის თვალით და სიფრთხილით არ უყურებენ.

მნიშვნელოვანია არამხოლოდ მეტად წარმოჩენა, არამედ წარმოჩენა ისეთ კონტექსტში, რომელშიც ლგბტქი+ ნორმალიზებულია.

უბრალოდ მეტი რეპრეზენტაცია შესაძლოა ამ საზოგადოების მტერიც იყოს. შეერთებულ შტატებში მუსლიმების, როგორც ტერორისტების ან ლათინო ამერიკელების, როგორ არალეგალი მიგრანტების მეტი რეპრეზენტაცია ვითარების გაუმჯობესებას ვერ ეხმარება.

მაგრამ ლგბტქი+ ადამიანების, როგორც საზოგადოების ჩვეულებრივი წევრების წარმოჩენა მნიშვნელოვანია. ჟურნალისტებმა უნდა მოძებნონ გზები, რომ გახადონ ქვიარ ადამიანები იმ ამბების ნაწილი, რომლებიც კონკრეტულად ლგბტქი+ საკითხებს არ შეეხება. როდესაც ეს ადამიანები არ იქნებიან „პრობლემა“ ან ყოველთვის პრობლემის ნაწილად არ წარმოჩნდებიან დაიწყება საზოგადოებრივი აზრის ცვლილებაც.

საქართველოში ლგბტქი+ საკითხებს მედია ძირითადად განსაკუთრებული მოვლენების დროს აშუქებს - მაგალითად 17 მაისს, ჰომოფობიისა და ტრანსფობიის საერთაშორისო დღეს, ან პრაიდის კვირეულის დროს. რატომ არის მნიშვნელოვანი, ჟურნალისტებმა მეტი ყურადღება დაუთმონ ლგბტქი+ თემის გაშუქებას სოციალური და საგანმანათლებლო კუთხით, რა უნდა გაითვალისწინონ ეთიკური გაშუქებისთვის? ამ თემაზე ქვიარ აქტივისტი, ბექა გაბადაძე გვესაუბრა.

ირმა კურტანიძე: ღირსების მარშის დღე ახლოვდება, როგორ შეაფასებდი პრაიდის ღონისძიებების გაშუქებას?

ბექა გაბადაძე: ვიტყოდი, რომ ქართული მედია ძალიან დიდი ხნის განმავლობაში ცოდავდა პრაიდის გაშუქების დროს. ადრე, ჟურნალისტები პრაიდის შესახებ საშინელებებს საუბრობდნენ. არასოდეს განუხილავთ მისი შინაარსი და სოციალური დატვირთვა.

ბავშვობიდან მახსოვს, პრაიდი ინგა გრიგოლიამ გააშუქა თავის გადაცემაში და ეს იყო რაღაც ეგზოტიკური კადრებით და არაეთიკური ტექსტით.

შემდეგ ეს დამოკიდებულებები ცოტა შეიცვალა და უკვე ცდილობენ ორი მხარის კონცეფციით შემოგვთავაზონ, განიხილონ ადამიანის უფლებების საკითხები, ეთერში დასვან აქტივისტი, მხარდამჭერი ან თვითონ ლგბტქი+ ადამიანი და ოპონენტებად დაუსვან განსაკუთრებით სიძულვილით გამორჩეული ჯგუფები. შეიძლება, საზოგადოებაში არსებობს გარკვეული წინასწარი განწყობები, მაგრამ ამ საზოგადოებრივი განწყობების გადმოსაცემად, ისინი არჩევენ განსაკუთრებულად არაეთიკურ მოსაუბრეებს, რომლებიც პატივს არ სცემენ სტუმრებს. ბევრჯერ ვნახეთ, როდესაც ადამიანები ტოვებდნენ ასეთ ეთერს.

მედია სცოდავს იმაშიც, რომ ჟურნალისტებს 17 მაისისა და პრაიდის გარდა სხვა დროს ეს ადამიანები არ ახსენდებათ. ლგბტქი+ საკითხების გაშუქება მხოლოდ ამ დროს ხდება აქტუალური. ესეც გარკვეულწილად არის იმ უთანასწორობის გამოძახილი, რომელიც მათ შორის მედიაზეც აისახება.

ის, რომ ლგბტქი+ ადამიანებს ჩვენნაირ ქვეყნებში უწევთ მედიის ყურადღება მიიპყრონ საკუთარი სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის გარისკვის ფასად, ჩემი აზრით, სისტემური და ჰომოფობიის პრობლემაა.

კიდევ ერთი პრობლემაა ის, რომ კარგად ვერ გვაგებინებენ ლგბტქი+ ადამიანების პრობლემებს, რომლებიც სხვადასხვა მიმართულებით არსებობს. პოზიტიური გაშუქებაც ნაკლებია, ამაში ვგულისხმობ, რომ პოზიტიური შედეგი გამოიღოს ამ თემების გაშუქებამ. მაგალითად, მიკვირს ხოლმე, რომ ისტორიული ნარატივი არავინ შექმნა, ქვიარობის ისტორიულ კონტექსტებზე არავინ ისაუბრა.

ირმა კურტანიძე: ხშირად ამბობ ხოლმე, რომ ტრანს ადამიანების გაშუქება განსაკუთრებით პრობლემურია. როგორ აშუქებს მედია ტრანს ადამიანებთან დაკავშირებულ საკითხებს საქართველოში?

ბექა გაბადაძე: ძალიან ხშირია ტრანს ადამიანების სექსუალიზება. ტელევიზიების შემთხვევაში კამერის მზერაც კი ასეთი შინაარსისაა. რა თქმა უნდა, ჩვენნაირ პატრიარქალურ საზოგადოებაში ეს პრობლემა შესაძლოა სისგენდერ (ადამაიანი, რომლის გენდერული იდენტობა ემთხვევა დაბადებისას მინიჭებული სქესის გენდერულ როლს) ქალებზეც ჩანდეს, თუმცა ტრანს თემთან განსაკუთრებით ჩანს. ტრანს ადამიანებთან დაკავშირებული თემების უმრავლესობა მკვლელობას ან რამე მსგავს ამბავს ეხება. ისინი თითქმის არასდროს ჩანან პოზიტიურ კონტექსტში. მეორე მხრივ, მათ მედია ეგზოტიკურად წარმოაჩენს.

ირმა კურტანიძე: როგორ განსხვავდება ერთმანეთისგან კონკრეტულად ტრანს ადამიანებისა და ზოგადად, ლგბტქი+ საკითხების გაშუქება მედიაში?

ბექა გაბადაძე: მაგალითად, უფრო მეტი ეშლებათ ტრანს ადამიანების მიმართ ტერმინოლოგიის დონეზე: მაშინ, როცა ტრანს თემი ძალიან მრავალფეროვანია, მათზე მომზადებული მასალები ხშირად სექს სამუშაოსთან არის დაკავშირებული, მედია სცოდავს ამ თემების ერთმანეთთან დაკავშირებით.

ირმა კურტანიძე: რამდენად მნიშვნელოვანია ტერმინოლოგიის სწორად შერჩევა და გამოყენება მედიაში? განსაკუთრებით ტრანს ადამიანების მიმართ?

ბექა გაბადაძე: მაგალითად, მედიაში ხშირად ტრანს ადამიანების ტრანზიციის პროცესს „გადაკეთებას“ ეძახიან, რასაც ძალიან ნეგატიური შინაარსი აქვს. ერთია რომ ჟურნალისტმა ამ პროცესთან დაკავშირებით არ იცის ტერმინები, მაგრამ მეორეა, რომ იმ ექსპერტს იწვევს ეთერში, რომელსაც ასევე არ აქვს ინფორმაცია, რაც კიდევ უფრო დიდ გაუგებრობებს იწვევს. შედეგად კი მთელი თემი არასწორ ფაქტებში ეხვევა.

ტრანს ადამიანს შეიძლება რეაქცია არ ჰქონდეს იმაზე, რომ მას „დარღვევას“ უწოდებენ, რადგან საქართველოში ეს წლების განმავლობაში ესმის. მაგრამ საბოლოოდ მსგავსი გაშუქებით შეიძლება დაიჯეროს კიდეც, რომ „დარღვევა აქვს“, არადა ეს სიმართლე არ არის.

ტრანსგენდერი ადამიანი, ტრანს გოგონა, ტრანს ბიჭი, ტრანს ქალი, ტრანს კაცი - სწორი ტერმინოლოგიაა, ასევე ტრანზიცია, ტრანზიციის პროცესი, ტრანზიციის სოციალური ასპექტები, ტრანზიციის მედიკამენტური ასპექტები, ჰორმონოთერაპია. ბევრი სიტყვაა, რომლის შინაარსი უნდა გესმოდეს, და თუ შინაარსი არ გესმის, გაშუქებისას, დიდი ალბათობით, შეცდომას დაუშვებ.

მედიაში ისმის ისეთი არასწორი ტერმინები, როგორებიცაა: გადაკეთება, დარღვევა, ავადმყოფობა, ტრანსები (მრავლობითში) და ა.შ

როცა ტრანს ადამიანებზე ვლაპარაკობთ, ჩვენს მედიაში ძირითადად ტრანსგენდერი ქალები ჩანან. მაგრამ არაბინარული ადამიანების შესახებ (რომლებსაც არ აქვთ ქალის ან კაცის იდენტობა), როგორებიც არიან ინტერსექსი, გენდერ ქვიარი ან გენდერ ფლუიდი ადამიანები - საერთოდ არავინ არ საუბრობს.

ასევე, მედია ვერ ასხვავებს გენდერულ იდენტობასა და სექსუალურ ორიენტაციას; გენდერულ გამოხატვასა და სექსუალურ ორიენტაციას; გენდერულ გამოხატვასა და გენდერულ იდენტობას.

გენდერული გამოხატვა არის ფემინური ხარ, მასკულინური თუ ანდროგინული. სექსუალური ორიენტაცია არის ის, თუ მე ვინ მიყვარს, ვის მიმართ მაქვს ემოციური განცდები და ლტოლვები ეს იქნება იმავე გენდერის მიმართ, საპირისპირო გენდერის მიმართ, ორივეს მიმართ თუ ა.შ

გენდერული იდენტობა კი არის ის, თუ სოციალურად როგორ მინდა წარვდგე საზოგადოების წინაშე. მინდა წარვდგე ქალად, კაცად თუ მინდა არ ვიყო არცერთი მათგანი. შესაბამისად, გენდერული იდენტობის აღრევა სექსუალურ ორიენტაციასთან დღემდე პრობლემაა.

ქართული მედია საერთოდ არ საუბრობს ბისექსუალობის შესახებაც. თუ საუბრობს არაეთიკური მედია ისე წარმოაჩენს, რომ ისინი არიან ჩამოუყალიბებელი ადამიანები, ეთიკური მედია კი იმის გამო, რომ არ ფლობს სწორ ინფორმაციას, ცდილობს ამ ნარატივზე მოიძიოს აქტივისტების მოსაზრება.

გეების შემთხვევაში მედიაში ძირითადად აქტივისტები ჩანან. ადამიანი თუ გეია ეს მისი ცხოვრების ერთ-ერთი შტრიხია, მე ვარ შვილი, თანამშრომელი, გეი, ვთქვათ, ნაკლები შემოსავლის მქონე ადამიანი და ა.შ. ჩვენ გარშემო ძალიან ბევრი იდენტობაა და როცა გეი აქტივისტები ჩანან ეთერში, ისინი ჩანან მხოლოდ ერთი იდენტობით. ისინი არიან გეები, რომლებიც იბრძვიან უფლებებისთვის.

ირმა კურტანიძე: მედიის ერთ-ერთი ფუნქცია ადამიანების სხვადასხვა ჯგუფის მიმართ დამკვიდრებული სტერეოტიპების შემცირებაა თავისი გაშუქებით. როგორ ასრულებს ამ მისიას ქართული მედია?

ბექა გაბადაძე: ქართული მედია სტერეოტიპებს ადრე უფრო ამკვიდრებდა, მაგრამ ისე მაინც არ მუშაობს, როგორც მაგალითად, საერთაშორისო ეთიკური მედიები.

ბოლო 10 წლის განმავლობაში მედიაშიც ბევრი რამ შეიცვალა, მაგრამ ჯერ კიდევ არ ჩანს ის პერსპექტივები და შინაარსი, რომელიც აქტივისტებს აქვთ. შთაბეჭდილება მრჩება, რომ მედია არ ტოვებს ფანჯარას სიღრმისეული მსჯელობებისთვის. ზედაპირული მსჯელობებია, რაც ძირითადად დაკავშირებულია შეკრებისა და გამოხატვის თავისუფლებასთან, თითქოსდა სხვა საკითხები ამ თემს არ აქვს.

არსებობს უსახლკარობის, უმუშევრობისა და სხვა პრობლემები, რომლებიც ამ ადამიანებსაც აქვთ. მაგალითად, როდესაც თემას ამზადებ სექს სამუშაოზე, შეიძლება ისე გააშუქო, რომ აჩვენო მაგალითად, რატომ არის ქალების დიდი ნაწილი სექს სამუშაოში, რომ ეს პატრიარქალურ კულტურასთან არის დაკავშირებული, რა განცდებია, რა ძალადობის გადატანა უწევთ და აჩვენო ეს, როგორც სოციალური პრობლემა და არა კონკრეტული ადამიანის პრობლემა.

როდესაც თემის ძალიან ბევრი წევრი დიდ ქალაქებში მოდის, რადგან აქ შედარებით ნაკლები ჰომოფობია და მეტი რესურსი ეგულება, ხშირად საცხოვრებელი ბინაც არ აქვთ, უსახლკაროდ რჩებიან. და როდესაც ზოგადად უსახლკარობაზე აკეთებ სიუჟეტს, შეიძლება აღწერო უბრალოდ ამ ჯგუფის სპეციფიკაც. ახსენო, რომ სახელმწიფოს არ აქვს სოციალური საცხოვრისების პოლიტიკა, რომ ბინის ქირის პროგრამები, რომლებიც მრავალშვილიანი ოჯახებისთვის არსებობს არ არის ხელმისაწვდომი ტრანს ადამიანებისთვის. შეუძლებელია ასეთმა გაშუქებამ ემპათია არ გაზარდოს იმიტომ, რომ ადამიანმა, რომელიც უსახლკაროდ დარჩა, ზუსტად იცის, რა არის უსახლკარობა, ემპათია და სოლიდარობის განცდა უჩნდება.

ირმა კურტანიძე: როგორ უნდა გააშუქოს მედიამ ღირსების მარში, ისე, რომ ხელი არ შეუწყოს სტერეოტიპების გაღვივებას?

ბექა გაბადაძე: მხოლოდ მარშის გაშუქებას რომ იწყებენ ეს უკვე სტერეოტიპული კონტექსტია, მაგრამ მედია უფრო „არ ავნოს“ პრინციპით უნდა ხელმძღვანელობდეს. მარშის მონაწილეების უსაფრთხოების გამოწვევები ისედაც დიდია და ჟურნალისტურმა მასალებმა ეს გამოწვევები არ უნდა გაზარდოს. ამ გამოწვევებს კი ზრდის ორ მხარეზე კონცენტრირება, საათნახევრიანი ეთერების დათმობა ჰომოფობიური, ძალადობრივი ჯგუფებისთვის და ა.შ.

ვფიქრობ, რომ შეიძლება ჟურნალისტები თვითონ იმ ადამიანებს დაეკითხონ, რომლებსაც აშუქებენ, ან ეთიკის ქარტიას შეუძლია მაგ პერიოდში ჯგუფი შექმნას და ჟურნალისტები მუდმივ კავშირზე იყვნენ მაღალი დონის პროფესიონალებთან.

ირმა კურტანიძე: როგორ უნდა აირიდონ ჟურნალისტებმა თავიანთი მასალებით ტრანსგენდერების სექუალიზება ან პოზიტიური დისკრიმინაცია?

ბექა გაბადაძე: როდესაც სტატიებსა და სიუჟეტებში სოციალურ, ადამიანურ მსჯელობებს სთავაზობ ადამიანები ამ მასალებს ძალიან ადეკვატურად ხვდებიან. ხოლო, როდესაც ვულგარული კონტექსტი, სექსუალიზება შემოგაქვს უფრო აღძრავს სიძულვილს. ზუსტად უნდა იცოდე რა არის შენი მიზანი.

თუ ჟურნალისტის მიზანია  ინფორმირება და ის ტრანს ადამიანების მიმართ ემპათიურია, აუცილებლად კარგად გააშუქებს ამ საკითხებს. მაგრამ თუკი შენ მაინც სულმა წაგძლია და სკანდალზე გაამახვილე ყურადღება, საქმეს გააფუჭებ. ან შეიძლება რესპონდენტსაც შეეშალოს და გასათვალისწინებელია, რომ არ არის აუცილებელი რესპონდენტის, მათ შორის ტრანსგენდერი ქალის ყველა მოსაზრება მოხვდეს ეთერში.

ირმა კურტანიძე: როგორ ფიქრობთ, რა გავლენას ახდენს ასეთი გაშუქება საზოგადოებაზე?

ბექა გაბადაძე: შემიძლია კონკრეტული მაგალითები მოვიყვანო. მაგალითად, გადაცემა „ყვითელ ყუთში“ ვნახეთ, სადაც წამყვანი ამბობდა, რომ თითქოს ტრანსგენდერობა დარღვევაა. რა გავლენას მოახდენდა ეს, ვთქვათ, იმ დედაზე, რომელსაც შვილი ეუბნება, რომ ტრანსგენდერი ბიჭია. ხალხის დამოკიდებულება ამ დედის მიმართ კი იქნებოდა, „აი შენ რაღაც შეგეშალა, შვილს მუცლად ყოფნის დროს დროულად ვერ მოუარე და ა.შ“ ამიტომ მედიამ უნდა შეცვალოს ეს დამოკიდებულება.

ირმა კურტანიძე: როგორ შეუძლია შეცვალოს განწყობები მედიას ტრანს ადამიანების საკითხების სწორი გაშუქებით?

ბექა გაბადაძე: სიღრმისეული მსჯელობებით, ეთიკური გაშუქებით და საკითხის ცოდნით. სექსუალობა და გენდერი ისეთი თემატიკაა, რომლებიც სკოლებში არ გვისწავლია, სექსუალური განათლება არის ჩვეულებრივი კონტექსტი, რომელიც უნდა ისწავლო და ეს თუ არ ისწავლე შენ, როგორც ჟურნალისტმა, ვერასოდეს გააშუქებ ეთიკურად, რადგან ამ ცოდნის გარეშე ჰეტერსოსექსუალი ჟურნალისტი თავის პრივილეგირებულობას ვერ გაიაზრებს.

თუ შენი სურვილია, ადამიანს დაეხმარო, მათ შორის, საკუთარი სექსუალობის გააზრებაში, შეგიძლია განათლების კომპონენტიც შეითავსო, რაც სკოლაში არ გვაქვს. შეიძლება არასწორია, რომ მედიას ამ ფუნქციას ვანიჭებთ, მაგრამ სხვა გზა არ გვაქვს.

რა არის პოდკასტი, რით გამოირჩევა ამბის თხრობის სხვა ფორმებისგან და რა ხდება ამ სფეროში საქართველოში - ამ თემებზე „საქართველოს საზოგადოებრივ საქმეთა ინსტიტუტის“ (GIPA) პროფესორი თიკო ნაჭყებია გვესაუბრა. ის რამდენიმე წელია სხვადასხვა პლატფორმისთვის ძირითადად აუდიო დოკუმენტურ ჟანრში პოდკასტებს ქმნის და რადიოში მუშაობის მრავალწლიანი გამოცდილება აქვს.

რა არის პოდკასტი?

ეს არის აუდიო ფაილი, რომელიც განთავსებულია ინტერნეტსივრცეში, შეგვიძლია მისი ჩამოტვირთვა და, როგორც წესი, პოდკასტი მოიცავს რამდენიმე ეპიზოდს, რომლებიც ერთსა და იმავე თემას ეხება.

რით განსხვავდება პოდკასტები რადიოსა და სხვა აუდიო ფაილებისგან?

პოდკასტის წინაპარი არის აუდიო ბლოგი, რომელიც იყო აუდიო ფაილი. მაგალითად გადაცემა, რომელიც რადიოში პირდაპირ ეთერში გადიოდა. ეს გადაცემა შეეძლოთ ჩაეწერათ და შემდეგ ინტერნეტში, საკუთარ გვერდზე განეთავსებინათ, საიდანაც შესაძლებელი იქნებოდა მისი ჩამოწერა, მაგრამ ეს არ იყო პოდკასტი.

დღეს პოდკასტის მთავარი განმასხვავებელი ამ აუდიო ფაილისაგან არის ის, რომ უკვე არსებობს აპლიკაციები, რომლებიც შესაძლებელია გქონდეს სმარტფონზე, მისი საშუალებით კი გამოიწერო შენთვის საინტერესო ეპიზოდები. ასევე, პოდკასტს შეგიძლია მოუსმინო მაშინ, როცა გინდა, სადაც გინდა და როგორც გინდა. პოდკასტის მთავარი მომხიბვლელობა არის ის, რომ მორგებულია მთლიანად მსმენელზე. ანუ მე შემიძლია დავაპაუზო როცა მინდა, თავიდან მოვუსმინო და ა. შ, რაც ძალიან კომფორტულია.

როდის გაიზარდა პოდკასტების პოპულარობა?

2014 წელს ჟურნალისტების ჯგუფი იწყებს ახალი პოდკასტის, სახელად “სერიალის” წარმოებას, რომელიც ძალიან მალე გახდა პოპულარული. გათვლა, როგორც თვითონ ეს ჟურნალისტები ამბობენ, თავიდანვე ის იყო, რომ უნდა შეექმნათ ისეთი აუდიო პროდუქტი, რომელიც კონკურენციას გაუწევდა ტელევიზიას.

ეს ხალხი დასხდა და გააანალიზა, რა ტიპის პროგრამები და შოუები სარგებლობდა ტელევიზიაში პოპულარობით. Ეს ძირითადად სერიალები იყო, ამიტომ დასვეს კითხვა, რატომ არ შეგვიძლია იგივე სტრუქტურა მოვარგოთ აუდიოს, გავაკეთოთ ჟურნალისტური მასალა. ეს პოდკასტი საგამოძიებო ჟურნალისტიკაა და თავისი ფორმით მართლაც ჰგავდა სერიალს, რადგან სეზონებისგან შედგებოდა და ახალ-ახალი ეპიზოდი პერიოდულად იდებოდა. მისი თითოეული ეპიზოდის შინაარსიც და სტრუქტურაც ძალიან ახლოსაა სერიალთან, სულ ელოდები, საინტერესო განვითარება აქვს და თხრობის სხვადასხვა ელემენტია გამოყენებული. ამ პოდკასტმა უცებ იფეთქა და მილიონობით ჩამოტვირთვა ჰქონდა. ამას არავინ ელოდა, თუმცა საბოლოოდ ის კომერციულადაც ძალიან მომგებიანი აღმოჩნდა. მას შემდეგ ტექნოლოგიაც იხვეწება. დღეს ეს სფერო ძალიან წინ წავიდა.

მოგვიყევით თქვენი საყვარელი პოდკასტების შესახებ

მე Gimlet Media-ს პოდკასტები ძალიან მიყვარს, მაგალითად, Startup და Replay All. ასევე საინტერესოა პოდკასტი This American life. იმდენად კარგი ჟურნალისტები და ამბის მთხრობელები არიან ეს ადამიანები, რომ სიამოვნებით ვუსმენ. იგრძნობა, რომ ბევრს იკვლევენ,  ფიქრობენ, მუშაობენ, ეძებენ საინტერესო გმირებს, სტრუქტურაზეც ძალიან დიდი მუშაობა მიდის და რაც მთავარია, სიყვარულით აკეთებენ ამას და ეს პროდუქტზეც აისახება. ასევე ვუსმენ Radio Lab-ს, რომელიც მეცნიერებას ეხება. ბევრი საყვარელი პოდკასტი მაქვს და თან სულ მეცვლება ხოლმე, ხან რას ვუსმენ ხან რას. ჩემთვის საინტერესო არის ის პოდკასტები, რომლებსაც აწარმოებენ ჟურნალისტები იმიტომ, რომ ვიცი, ეს არის სანდო და გადამოწმებული ინფორმაცია.

როგორ ფიქრობთ, დღეს საქართველოში როგორი ნიადაგია პოდკასტინგის დასაწყებად?

ვფიქრობ, რომ ძალიან კარგი ნიადაგია ამისთვის, მაგრამ ძალიან ბევრი სამუშაოც გვაქვს. თუ გადავხედავთ სხვა ქვეყნების ისტორიას, მაგალითად აშშ-ში, ძალიან კარგი, უნიკალური პროდუქტი შეიქმნა თუნდაც პოდკასტ „სერიალის“ სახით და ამან ბიძგი მისცა იმას, რომ ინტერესი გაჩენილიყო. ამიტომ თუ ბევრი იქნება ასეთი კარგი მაგალითი, შესაბამისად, ინტერესიც გაიზრდება პოდკასტების მიმართ.

რამ განაპირობა პოდკასტების პოპულარობა?

ალბათ, ერთი იმან, რომ წარმოება არის ძალიან ადვილი. ვიდეო კონტენტისგან განსხვავებით გაცილებით ნაკლები ტექნიკური აღჭურვილობა გჭირდება და ძალიან ადვილია მისი შექმნა. მსმენელის გადმოსახედიდან თუ შევხედავთ, იქ, სადაც ვიდეოს ვერ ვუყურებ შემიძლია მოვუსმინო პოდკასტს.

მაგალითად, ყველაზე მეტად რადიოს უსმენენ ავტომობილში, აქაც ზუსტად ასეა და პოდკასტის - ამ ახალი ელემენტის შემოსვლის შემდეგ იხვეწება ეს ტექნოლოგიაც. Ახალი ტექნოლოგიით, მანქანაში უკვე შეგიძლია რადიოს გარდა პოდკასტსაც უსმინო. თანაც ეს შენზეა მორგებული, მაშინ უსმენ, როცა გინდა, იმას უსმენ, რაც გინდა და როგორც გინდა. ეს ყველაფერი ერთად განაპირობებს პოდკასტების პოპულარულობას.

Როგორ იზრდება პოდკასტების პოპულარულობა საქართველოში?

საზღავარგარეთ მხოლოდ მედიას კი არა, ინფლუენსერებიდან დაწყებული კომპანიებით დამთავრებული, უკვე ყველას აქვს საკუთარი პოდკასტი. შეიძლება ითქვას, ძალიან მოსახერხებელი ფორმაა. მედიის გადასაწყვეტია უღირს თუ არა მასში, როგორც ადამიანური, ისე ფინანსური რესურსის ინვესტიცია, რომელიც გაცილებით ნაკლებია ვიდეოსთან შედარებით.

Სამწუხაროდ, დღეს პოდკასტები ჩვენთან ისე პოპულარული არ არის, როგორც საზღვარგარეთ, მაგრამ ეს მოვა დროთა განმავლობაში. ვფიქრობ, თანდათანობით გაიზრდება მოთხოვნა და, შესაბამისად, გაიზრდება მიწოდებაც.

როცა სტუდენტებს ვეკითხები რომელ პოდკასტებს უსმენენ, პირველი, რასაც მეუბნებიან, „რადიო თავისუფლების“ პოდკასტებია და „ნიკოს პოდკასტი“. ასევე „ინდიგოს“ აქვს პოდკასტები. ბევრმა ინფლუენსერმაც დაიწყო პოდკასტების ჩაწერა.

სამწუხაროდ, ჩვენთან პოდკასტებს ვეძახით ყველაფერს. როდესაც აუდიო ფაილს განვათავსებთ ჩვენს ვებგვერდზე ამასაც პოდკასტს ვარქმევთ, სინამდვილეში ეს ცოტა სხვა რამეა. ეს არის აუდიო ფაილი, რომელიც უბრალოდ ხელმისაწვდომია ჩამოსატვირთად. ჭეშმარიტი პოდკასტი, უფრო ნაკლებად არის ქართულ ბაზარზე.

პოდკასტების ფორმაც განსხვავებულია, შეიძლება იყოს უბრალოდ ჩვეულებრივი ინტერვიუ, მეორე მხრივ შეიძლება ეს იყოს ე.წ ფიჩერსიც, რომელიც გაცილებით უფრო რთულია საწარმოებლად, ბევრი ელემენტი სჭირდება, ბევრი შრომა სჭირდება, სტრუქტურაზე საფიქრალია, მონტაჟი გაცილებით რთულია, ბევრი ბუნებრივი ხმაა საჭირო, ეს უკვე თავისი ფორმით არის აუდიო-დოკუმენტური პოდკასტი, რომელიც ძალიან საინტერესოა. მომხიბვლელია და, სამწუხაროდ, საქართველოში თითქმის არ კეთდება.

ძირითადად ვინ უსმენს პოდკასტებს?

ქვეყანას გააჩნია, ამ მხრივ ქვეყნებს აბსოლუტურად განსხვავებული გამოცდილება გვაქვს: მაგალითად, ესპანეთში რადიო ყოველთვის ძალიან პოპულარული იყო და დღესაც ძალიან ბევრი რადიო არსებობს, და, შესაბამისად, პოდკასტებიც არის.

დიდ ბრიტანეთშიც, რომელსაც რადიოს ძალიან უხვი და მდიდარი ისტორია აქვს, ეს ყველაფერი გრძელდება, უბრალოდ ფორმას იცვლის. საინტერესო გამოცდილება აქვს ავსტრიას, ამერიკის შეერთებულ შტატებსაც. მსმენელთა სეგმენტი ქვეყანაზე არის დამოკიდებული, ჩვენთან, სავარაუდოდ, უფრო ახალგაზრდა თაობა უსმენს.

რა არის პოდკასტის დადებითი და უარყოფითი მხარეები?

ჩემთვის პოდკასტს უარყოფითი მხარე არ აქვს, იმიტომ, რომ ძალიან მიყვარს. დადებითი არის ის, რომ მისი წარმოება იაფია და თუ ადრე, აუდიო პროდუქტის შექმნა მხოლოდ შესაბამის მედია ორგანიზაციას შეეძლო, დღეს ნებისმიერ ადამიანს შეუძლია ეს სახლში გააკეთოს. მთავარია ჰქონდეს მინიმალური აღჭურვილობა. ბაზისური მიკროფონი, ხმის ჩამწერი და სამონტაჟო საკმარისია იმისთვის, რომ მართლა კარგი პროდუქტი შექმნა.

რა უნდა გავითვალისწინოთ პოდკასტის დასაწყებად?

მთავარი ის არის, რომ ჯერ იცოდე რისი თქმა გინდა და ფოკუსი გქონდეს. თემა უნდა იცოდე, არ შეიძლება ყველაფერზე გააკეთო პოდკასტი, უნდა იფიქრო აუდიტორიაზე, ვინ არის შენი მსმენელი, უნდა გქონდეს მინიმალური ტექნიკური აღჭურვილობა. იცოდე ტექნიკურად როგორ გააკეთო ეს ყველაფერი, კარგად იყოს დამონტაჟებული და სასიამოვნო მოსასმენი იყოს. უნდა იფიქრო, მერე სად და როგორ განათავსო ეს ყველაფერი ისე, რომ სამიზნე აუდიტორიამდე მივიდეს.

თქვენი აზრით, როგორი მომავალი აქვს პოდკასტებს კომერციული მოგების კუთხით?

საზღვარგარეთ ძალიან პერსპექტიულია ეს ყველაფერი, მნიშვნელოვნად იზრდება შემოსავლები. იზრდება ინტერესიც, ტექნოლოგიაც ძალიან წინ მიდის და დღეს უკვე მარტო ჩამოტვირთვების რაოდენობას კი არ იკვლევენ, შეიძლება სტატისტიკის ჩაშლა და უფრო დეტალურად შესწავლა, თუ ვინ მოუსმინა, რამდენჯერ და ა.შ.

როგორც ვიცი, ისიც კი არის შესაძლებელი, რომ რეკლამის ჭრა ჩანაცვლდეს სხვა რეკლამით. თუ ძალიან პოპულარულია პოდკასტი ან ეპიზოდი, შეიძლება განთავსების მერეც იყოს შემოსავლის წყარო.

საინტერესოა ისიც, რომ პოდკასტში რეკლამაც ფორმას იცვლის და სხვანაირია. მაგალითად, თუ მოუსმენთ This American life-ს, ან იმ ჟურნალისტებს, რომლებიც NPR-დან წამოვიდნენ და დააფუძნეს Gimlet Media, ნახავთ, რომ უნიკალური რეკლამა იქმნება, შინაარსითაც საინტერესოა და ეს რეკლამა ამ მთელი პოდკასტის ორგანული ნაწილია, ხელოვნური, უხეში ჭრა კი არ არის, ესეც ერთგვარი პროდუქტია და საინტერესო მოსასმენია.

საქართველოში როგორ ხედავთ პოდკასტების მომავალს?

გამიჭირდება იმის თქმა, რა იქნება და როგორ, ერთი შემიძლია ვთქვა რა არის. უფრო მეტად ჩვენ ვიდეო პოდკასტებს ვაკეთებთ, რადგან ვიდეო უფრო პოპულარულია. ვიდეო პოდკასტი არის აუდიო კონტენტი, რომელსაც რაღაც ვიზუალი აქვს დამატებული. რადგან ჩვენთან Youtube უფრო პოპულარულია ვიდეო პოდკასტებს ვათავსებთ ამ პლატფორმაზე. რაც გავრცელებული პრაქტიკაა, მაგრამ ჩემთვის აუდიო უფრო პრიორიტეტულია. მინდა, რომ ვისმინო ჩემთვის კომფორტული გზით. თუმცა, შეიძლება ეს ერთგვარი კარგი დასაწყისიც იყოს. შესაძლოა ეს არის სწორი გზა, გამოვიყენოთ ვიდეო იმისთვის, რომ საბოლოო ჯამში აუდიტორია მივიყვანოთ აუდიომდე.

რა როლს თამაშობს მედია ლგბტქ თემის მიმართ საზოგადოებრივი აზრის ფორმირებაში, რა შეიცვალა მედიაში ბოლო წლების განმავლობაში, რამ იქონია გავლენა, როგორ შეიძლება ავირიდოთ სტერეოტიპების და სტიგმების გამყარებისა და გაძლიერების კუთხით? - ამ და სხვა საკითხებზე „თბილისი პრაიდის“ დირექტორ გიორგი თაბაგარს ვესაუბრეთ.

მაგდა გუგულაშვილი: როგორ ხედავთ მედიის როლს ლგბტქ თემის მიმართ საზოგადოებრივი აზრის ჩამოყალიბებაში?

გიორგი თაბაგარი: მედიას კრიტიკულად მნიშვნელოვანი როლი აქვს საზოგადოებრივი აზრის ფორმირების კუთხით. ჩვენი განათლების სიტემა და, ზოგადად, სახელმწიფო პოლიტიკა, არ მოიცავს ფუნდამენტურ ხედვებს იმაზე, თუ როგორ უნდა დაძლიონ ჰომოფობიის, როგორც სოციალური გამოწვევის პრობლემა საქართველოში.

სკოლებში არ არის არც სქესობრივი განათლება, არც მასწავლებლების, პოლიციელების თუ ბევრი სხვადასხვა ჯგუფის მგრძნობელობა იზრდება, რაც საბოლოო ჯამში ქმნის სახელმწიფო სისტემას. შესამისად, როცა გიწევს ცხოვრება ამ მოცემულობაში, სადაც სახელმწიფო გვერდით არ გიდგას, ჩნდება ალტერნატიული ფორმების საჭიროება და სწორედ აქ შემოდის მედიის როლი. მედია პირდაპირ გამტარი და მიმწოდებელია იმ ინფორმაციის, რომელსაც შეუძლია, რომ არაფორმალურად იქონიოს გავლენა საზოგადოებრივ განწყობებზე.

მაგდა გუგულაშვილი: თქვენი დაკვირვებით, როგორ შეიცვალა ქვიარ საკითხების გაშუქება ბოლო წლების განმავლობაში?

გიორგი თაბაგარი: ჩემი აზრით, ძალიან შეიცვალა უკეთესობისკენ. თუმცა, როცა მედიაზე ვსაუბრობთ, დაყოფის მომხრე ვარ. მგონია, რომ ონლაინ მედიამ გარდამტეხი როლი ითამაშა ბოლო ათი წლის განმავლობაში. ათამდე ონლაინ გამოცემა მახსენდება, რომლებიც, ფაქტობრივად, ჩვენს მხარდამჭერებად ითვლებიან და მხარს უჭერენ თანასწორობის იდეას. გარდა იმისა, რომ მაღალი სტანდარტით მუშაობენ, ამ მედიებმა შექმნეს ჟურნალისტების ახალი თაობა, რომელიც ეტაპობრივად გადანაწილდა „მეინსტრიმ მედიაში“.

თუ შევადარებთ 10 წლის წინანდელ და დღევანდელ სატელევიზიო რეპორტაჟებს (მაგალითად, როგორ შუქდებოდა ტრასგენდერების პრობლემები ან პრაიდი, ძალიან ხშირი იყო ტრანს თემის ეგზოტიკური გაშუქება, ყვითელი გადაცემა იქნებოდა თუ საინფორმაციო, სკანდალზე და სენსაციაზე იყო ორიენტირებული), დღეს რადიკალურად განსხვავებული სურათი გვაქვს.

მაგდა გუგულაშვილი: როგორ ფიქრობთ, რამ იქონია გავლენა?

გიორგი თაბაგარი: ვფიქრობ, გაშუქების სტანდარტი ონლაინ მედიიდან წამოსულმა ამაღლებულმა სტანდარტმა შეცვალა, ზოგადად. ამაში ჩვენც [ქვიარ მოძრაობას] გვქონდა გარკვეული როლი - პირდაპირ ან ირიბად მუდმივად ვაკრიტიკებდით ხოლმე ჟურნალისტებს. ახლა კი, მაგალითად, როდესაც მედია მუშაობს ისეთ სენსიტიურ საკითხზე, რაზეც შესაძლოა არ ჰქონდეთ საკმარისი ინფორმაცია, ხშირად მოგვმართავენ, გვეკითხებიან აზრს და ეს არის თანამშრომლობაზე დაფუძნებული ურთიერთობა.

ასევე, ვფიქრობ, რომ ეთიკის ქარტიის გაჩენამ და ჟურნალისტურ ეთიკაზე საუბრის დაწყებამ მნიშვნელოვანი როლი შეასრულა. თვითრეგულირებად მექანიზმებს სადამსჯელო ფუნქცია არ აქვს, მაგრამ, ერთგვარი “შერცხვენის მომენტი” ძალიან მნიშვნელოვანია. ახლა უკვე ზუსტად ვიცი, თუ ნებისმიერი ჟურნალისტი რამე დამამცირებელს და ადამიანის უფლებების საწინააღმდეგოს იტყვის, ამას ისეთი რეაქცია მოჰყვება, რომ სამსახურის დატოვება მოუწევს ან მისი რეპუტაცია საგრძნობლად შეილახება.

ადრე არ იყო ასეთი მაღალი მგრძნობელობა.

მაგდა გუგულაშვილი: გარდა სასიკეთო ცვლილებებისა, რაზეც ისაუბრეთ, რა პრობლემებს ხედავთ დღეს ლგბტქ თემის საკითხების გაშუქების კუთხით?

გიორგი თაბაგარი: მთავარი პრობლემა, რომელიც, ვფიქრობ, უკვე ქრება, იყო ის, რომ დებატებში ხშირად გვიწვევდნენ ღიად ფაშისტ და მოძალადე ადამიანებთან, რომლებიც უბრალოდ განსხვავებულ აზრს კი არ წარმოადგენენ, არამედ პირდაპირ ეთერებს და მედიასაშუალებებს იყენებენ ძალადობრივი მოწოდებებისთვის.

მედია ხშირად გვთავაზობდა, რომ, მაგალითად, “ქართული მარშის“ ლიდერებთან ერთად დავმსხდარიყავით დებატებში პირდაპირ ეთერში. თითქოს ნორმალური იყოს, ესაუბრო ადამიანს, რომელიც შენ ფუნდამენტურ უფლებებსაც კი არ აღიარებს, და არწმუნო, “მეც ადამიანი ვარო”. ჩვენ, როგორც წესი, უარს ვამბობთ ხოლმე მსგავს შემოთავაზებებზე, მაგრამ გქონია შემთხვევები, როცა მიგვიღია ასეთ გადაცემაში მონაწილეობა. ვფიქრობ, ახლა ესეც იცვლება, თუმცა, ჯერჯერობით მაინც პრობლემაა.

კიდევ ერთი პრობლემა ზედაპირული გაშუქებაა. ბევრი ისეთი საკთხია, რაც ადამიანების სიცოცხლეს, ბედნიერებას და მათ ფუნდამენტურ უფლებებს ეხება და ვფიქრობ, რომ აუცილებებლია უფრო მეტი მგრძნობელობა, წინდახედულობა და გააზრება იმის, თუ რა როლი გაქვს.

მაგდა გუგულაშვილი: რა საფრთხეებს ხედავთ მედიაში ჰომოფობიური და რადიკალური ჯგუფების გააქტიურებისას?

გიორგი თაბაგარი: როცა მედია გაგვიკრიტიკებია ჰომოფობიური და რადიკალური ჯგუფების ეთერში მიწვევის და დროის დათმობის გამო, არგუმენტები მეორე მხრიდან არის ხოლმე, რომ ეს საზოგადოებრივი განწყობებია და “ვიღაცამ ხომ უნდა გააჟღეროს მათი გზავნილებიც”.

შეიძლება კონსერვატიული აზრის ისე წარმოჩენაც, რომ ეს არ იყოს ძალადობისკენ ორიენტირებული. შეიძლება არ მოგწონდეს რაღაც და ეს სავსებით ნორმალურია. მეც ძალიან ბევრი ადამიანი არ მომწონს ამ ქვეყანაში, მაგრამ არ ვურტყამ თავში და ღიად არ დავდევ.

მედიამ გაშუქებით არ უნდა წაახალისოს ის, რასაც ეს ადამიანები ქადაგებენ. არ მინდა, რომ კრიტიკულად გამომივიდეს და ჭკუა ვასწავლო მედიებს, რა და როგორ უნდა გააკეთონ, მაგრამ, ვფიქრობ, შეიძლება უბრალოდ ტიტრი დაედოს სიუჟეტებს ან განცხადება გააკეთონ იმასთან დაკავშირებით, რომ ემიჯნებიან მსგავს პოზიციებს და მათი სარედაქციო პოლიტიკისთვის მიუღებელია. ბევრი მეთოდია, რომ ისე გააშუქო ეს ადამიანები, რომ სიძულვილი არ გააღვივო საზოგადოებაში.

მაგდა გუგულაშვილი: რა როლს თამაშობს მედია ლგბტქ თემის მიმართ სტიგმის გაძლიერების ან შემცირების კუთხით?

გიორგი თაბაგარი: მგონია, მედის ამ თვალსაზრისით უმნიშვნელოვანესი როლი აქვს - შეუძლია დაგაქციოს ან აგაშენოს. თუმცა, ვერ ვიტყვი, რომ მხოლოდ მედიას შეუძლია ითამაშოს გარდამტეხი როლი, თუ ამას ხელს არ უწყობს ხელისუფლება, სამოქალაქო სექტორი. იმის მიუხედავად, რომ გაშუქების კუთხით უკეთესობა შეიმჩნევა და უფრო მეტი სიღმისეული საუბრები მიდის ხოლმე ამ კუთხით, სწრაფად მაინც არ იცვლება რაღაცები.

მნიშვნელოვანი აქტორია ეკლესიაც, რომელიც გვეწინააღმდეგება და ხშირად იმ მედიის დისკრედიტაციაც ხდება, რომელიც მხარს გვიჭერს. სულ შეპირისპირებაში გვიწევს ყოფნა და, ცხადია, რომ თუ სახელმწიფო არ გეხმარება, მარტო მედიით ვერ მოახდენ გარდატეხას - უფრო კომპლექსური მუშაობაა საჭირო.

საერთოდ, ვფიქრობ, მედია უფრო მეტად „ეფექტურია“ სტერეოტიპებისა და სტიგმების გამყარების ნაწილში, ვიდრე სიკეთისკენ შეცვლის კუთხით. ამ ქვეყანაში ადამიანებს ისედაც საკმაოდ მძიმე წარმოდგენა აქვთ რიგ საკითხებზე და ამაზე დაშენება უფრო მარტივია, ვიდრე ამის რადიკალურად ამოყირავება და შეცვლა.

მაგდა გუგულაშვილი: როგორი გაშუქებით ავირიდებთ სტერეოტიპების და სტიგმების გამყარებას/გაძლიერებას?

გიორგი თაბაგარი: ვფიქრობ, ფრთხილი, ადამიანზე ორიენტირებული გაშუქებაა ყველაზე მნიშვნელოვანი. განსაკუთრებით, როცა ძალადობას ეხება საქმე, ალბათ, მნიშვნელოვანია მაღალი მგრძნობელობა.

ანა სიხაშვილი თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სოციალურ და პოლიტიკურ მეცნიერებათა ფაკულტეტის სტუდენტი, ახალგაზრდა ევროპელი ელჩი და აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტის „მომავალ ლიდერთა გაცვლითი პროგრამის“ (FLEX) კურსდამთავრებულია.

ის აქტიურად მუშაობს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ადამიანების გაძლიერების პროექტებზე და თავის მაგალითზე გვიყვება იმ პრობლემების შესახებ, რომლებსაც უსინათლო, მცირემხედველი და განსაკუთრებული საჭიროებების მქონე სხვა ადამიანები ყოველდღიურად აწყდებიან.

ირმა კურტანიძე: რამდენად ადაპტირებული და ხელმისაწვდომია მედია უსინათლო ადამიანებისთვის?

ანა სიხაშვილი: რთულია კონკრეტულად თქმა - ინდივიდუალურ შემთხვევებზეა დამოკიდებული. ტელევიზია ტექნიკურად ხანდახან ხელმისაწვდომი არ არის ხოლმე, მაგალითად, როდესაც ამბობენ, რომ შეხედეთ ეკრანს, რომელზეც ნომერი გამოჩნდება -  შეუძლებელია ეკრანზე წავიკითხო ნომერი, რომელიც მაგალითად, ინტერაქტივის ან ანგარიშის ნომერია. მართალია, არსებობს ამომცნობი პროგრამები თუმცა ესენი უცხო ენოვანია. ქართულ ენაზე კი არ გვაქვს ისეთი აპლიკაციები, რომლებიც დამეხმარებიან, მაგალითად, ეკრანზე გამოსახული ნომრის წაკითხვაში.

რაც შეეხება ჟურნალ-გაზეთებს, მახსოვს სკოლაში ბრაილის შრიფტით მოჰქონდათ ხოლმე რამდენიმე გაზეთი. თუმცა, ასეთი ბევრი არ არის. ვფიქრობ, ნებისმიერ ადამიანს უნდა ჰქონდეს არჩევანის საშუალება. ჩემი აზრით, ბრაილის შრიფტით რამდენიმე ეგზემპლარად ყველა შემთხვევაში უნდა იბეჭდებოდეს, იმის მიუხედავად, თუ რამდენად მოთხოვნადია.

მე პირადად ბრაილის შრიფტს დიდი ხანია აღარ მოვიხმარ. ტექნოლოგიებზე გადავერთე, მაგრამ ამ შემთხვევაშიც ვერ ვკითხულობ დასკანერებულ დოკუმენტს, ვკითხულობ მხოლოდ ტექსტურს. 

ჩემი ინფორმაციის წყარო ონლაინ მედიაა, მაგრამ აქაც ზოგი ვებგვერდი ადაპტირებულია, ზოგი არა. ინტერფეისს დიდი მნიშვნელობა აქვს, ვიცი, რომ არის ვებგვერდები, რომლებიც პროგრამულად არ არის ადაპტირებული უსინათლო ადამიანებისთვის. არის შემთხვევები როდესაც თუ ბევრი არ ვიწვალე ვერ ვიგნებ გზას და ვერ შევდივარ ვებგვერდზე. ყოფილა ისეთი შემთხვევაც, როცა ვებგვერდზე გადავსულვარ, მაგრამ ტექსტი ვეღარ წამიკითხავს.

ონლაინ მედიას აქტიურად ვეცნობი, თუმცა ეს იმიტომ, რომ ტექნოლოგიურად აბსოლუტურად აღჭურვილი ვარ, მაგრამ შუახნის უსინათლო ადამიანი, რომელსაც შეიძლება არ ჰქონდეს ისეთი სმარტფონი, რომ ინტერნეტში შევიდეს და წაიკითხოს, ონლაინ მედიას ვერ გაეცნობა. ჟურნალ-გაზეთებშიც, რაც იბეჭდება ან შემდეგ ონლაინ თავსდება, ვერ გაეცნობიან თუ ვინმე არ წაუკითხავს. შესაბამისად, მხოლოდ ტელევიზიაზე არიან დამოკიდებული.

ირმა კურტანიძე: რამდენად ინტერესდებიან მედიასაშუალებები განსაკუთრებული საჭიროებების მქონე პირების პრობლემების გაშუქებით?  

ანა სიხაშვილი: შშმ პირებს დღეს ბევრი პრობლემა აქვთ: ბარიერია საზოგადოების დამოკიდებულება, პრობლემებია დასაქმების და განათლების კუთხით, არაადაპტირებული გარემო და სხვა.

მედია შესაძლოა ხშირად ინტერესდება, მაგრამ არა პრობლემების გაშუქების, არამედ დრამატიზების კუთხით. შეიძლება შშმ ადამიანებს პოზიტიურ ჭრილში აჩვენებენ ხოლმე, მაგრამ ამით უფრო მეტი სტერეოტიპი ემატება იმას, რაც უკვე არის. მაგალითად, ვიღაც ფორტეპიანოზე უკრავს და გაჩვენებენ, რომ რა მაგარია უსინათლო, რომ ფორტეპიანოზე უკრავს. ეს უნდა იყოს ჩვეულებრივი ამბავი. კარგი იქნება თუ განსხვავებული რიტორიკით გაშუქდება და თუნდაც ჟურნალისტს ხმაში არ იქნება გაკვირვება, იმიტომ, რომ ისინი საზოგადოებრივი აზრის ფორმირებას ახდენენ. ამ დროს სჯობს, მაქსიმალურად ნეიტრალური იყოს და თან გადმოსცეს ინფორმაცია, რომ ეს ადამიანი უკრავს, მაგრამ ამაში საოცარი არაფერია.

ირმა კურტანიძე: კიდევ რა პრობლემებს ხედავთ უსინათლოების შესახებ გასულ სიუჟეტებში?

ანა სიხაშვილი: ჩემთვის მტკივნეულია, როდესაც უსინათლოებზე სიუჟეტებს მძიმე მუსიკას ადებენ. როცა ასეთ მუსიკას იყენებენ, ვფიქრობ, რომ რეიტინგის აწევა უნდათ.

ასევე ხშირია ჟურნალისტების დაბნეულობა ამ თემებზე მუშაობის დროს. მესმის, რომ როდესაც ადამიანი მოდის ჩემთან, ამ დროს კი ერთდროულად ბევრი ადამიანი ვდგავართ, შეიძლება ვერ გათვალოს, რომ თუ სახელით არ მომმართა, ვერ მივხვდები, რომ მე მესაუბრება.

მაგრამ ყველაზე საყურადღებოა ხოლმე, როდესაც ადამიანები, მათ შორის ჟურნალისტები ჩემთან ერთად მყოფ ადამიანს ესაუბრებიან ჩემ მაგივრად. მაგალითად, მახსოვს, სიუჟეტისთვის ფოტოების გადაგზავნა უნდოდათ და დედაჩემს ელაპარაკებოდნენ.

როდესაც ვამჩნევ რომ ჩემ მაგივრად სხვას ელაპარაკებიან მე ვიწყებ ხოლმე პასუხის გაცემას, არ ვაცდი სხვას ლაპარაკს და მერე ხვდებიან ხოლმე, რომ ყურადღება უნდა მომაქციონ. თამხლები ადამიანი არის უბრალოდ გამყოლი. არ აქვს მნიშვნელობა დედა იქნება თუ სხვა.

კიდევ როდესაც ჟურნალისტებს ვესაუბრები, ვცდილობ მაქსიმალურად მეტი ინფორმაცია მივაწოდო, რადგან, როდესაც ამბავს ჰყვებიან ხოლმე შეიძლება ჩემი ნათქვამი არასწორი ინტერპრეტაცით გადმოსცენ. ცოტა ხნის წინ ჩემი აზრით, სასაცილო სიუჟეტი გამოვიდა ჩემ შესახებ, როდესაც თქვეს, თეთრი ხელჯოხის დახმარებით მიაღწია წარმატებასო.

თეთრი ხელჯოხი ძალიან მნიშვნელოვანია ნებისმიერი უსინათლო ადამიანის ცხოვრებაში, მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ვისაც თეთრი ხელჯოხი არ აქვს ის შეიძლება არ იყოს წარმატებული. მგონია, რომ თეთრი ხელჯოხი უბრალოდ გვეხმარება, გავხდეთ დამოუკიდებელი ადამიანები.

მგონია, როდესაც მიდიხარ რესპონდენტთან კარგია თუ წინასწარ მინიმალური ინფორმაცია და წარმოდგენა გაქვს შესაბამის თემაზე.

ირმა კურტანიძე: როგორ უწყობს ხელს მედია განსაკუთრებული საჭიროების მქონე პირების სტიგმატიზებას და სტერეოტიპების გაღვივებას საზოგადიებაში? 

ანა სიხაშვილი: მედია ძირითადად უფრო პოზიტიურ დისკრიმინაციას ეწევა. ჩემი დაკვირვებით, ცდილობენ ან ძალიან დადებით ჭრილში წარმოაჩინონ ან შეცოდების ობიექტად “ვაიმე საწყალი” - ასეთი რიტორიკა ისმის ხოლმე. ასეთი გაშუქებით კი ადამიანებს ცნობიერება არ აუმაღლდებათ.

ჟურნალისტებმა უნდა წარმოაჩინონ, რომ ასეთი ადამიანები სულაც არ არიან განსხვავებულები - პირიქით, ჩვეულებრივები არიან. როდესაც ჟურნალისტი ამ საკითხზე საუბრობს თვითონვე გაოგნებული არ უნდა იყოს. როგორც პირობითად, უსინათლო სტუდენტი ისეთივე სტუდენტია, როგორიც ნებისმიერი სხვა, უბრალოდ იქვე შეიძლება ვთქვათ, რომ ალტერნატიულ გზებს იყენებს, იმისთვის, რომ წაიკითხოს, მაგრამ ამაში გასაოცარი არაფერია.

რასაც ჩემი საუბრით სტერეოტიპების დამსხვრევას ვცდილობ, ასეთი სიუჟეტებით ჩემი და ამ მიმართულებით მომუშავე ადამიანების შრომა წყალში იყრება. თუ მე შემიძლია, რომ 15-20 ადამიანს გავაგებინო რაღაც, ჟურნალისტი მილიონობით ადამიანს საწინააღმდეგოს ეუბნება.

სიუჟეტებში ისიც უთქვამთ ხოლმე, რომ უსინათლო ადამიანებს აქვთ კარგი მუსიკალური სმენა ან აქვთ 100%-ზე მეტი სმენა, რაც ასე არ არის. უბრალოდ უსინათლო ადამიანი უფრო მეტად ამახვილებს ყურადღებას. რა დატვირთვაც თვალზე უნდა მოდიოდეს, ის დატვირთვა მე ყურზე მიმაქვს, ამიტომ მესმის რაღაც უფრო მკვეთრად, რადგან ყურადღებას ვამახვილებ.

ზოგადად ძალიან ბევრი სტერეოტიპი, ხშირად, ერთი ადამიანიდან გამომდინარე მოდის ხოლმე.  ამაში მედია დიდ როლს თამაშობს, როდესაც ვინმეზე სიუჟეტს გააკეთებენ, ისე წარმოაჩენენ ყველაფერს, თითქოს, ყველა უსინათლო ადამიანი ერთნაირია.

ირმა კურტანიძე: ხშირად გვესმის ტერმინი, „შეზღუდული უნარები“ - რა უნდა დავუპირისპიროთ ამას?

ანა სიხაშვილი: ზოგჯერ ადამიანები შესაძლებლობას აღიქვამენ, როგორც უნარს. მაგალითად, ჰგონიათ, რომ შესაძლებლობა გულისხმობს უსინათლოობას და არა მაგალითად იმას, რომ მე არ მაქვს შესაძლებლობა დავსაქმდე იმიტომ, რომ გარემო არ არის ადაპტირებული. კარგი იქნებოდა თუ მედია მაქსიმალურად ეცდებოდა წარმოაჩინოს არაადაპტირებული გარემო და არა ის, რომ მე ვერ ვხედავ და პრობლემა ამაშია. სახელმწიფო არ მიქმნის პირობებს, რომ, მაგალითად, დავსაქმდე.

მნიშვნელოვანია ყურადღება გამახვილდეს სახელმწიფოს ვალდებულებებზე შშმ პირების უფლებების უზრუნველყოფის კუთხით. მალჩინოსნებამდე უნდა მივიდეს ხმა, რომ ჩემთვის სერვისები არ არსებობს და ამაზე პროტესტი გაუჩნდეს თვითონ შშმ პირსაც, რადგან ყველამ არ იცის როგორ დაიცვას საკუთარი უფლებები. როდესაც ის გაეცნობა ასეთ ჟურნალისტურ მასალას მიხვდება, რომ თურმე იმ დღეს რაღაც რომ არ გააკეთებინეს, ან ვერ გააკეთა, ეს სახელმწიფოს პრობლემაა და, შეუძლია ეს გააპროტესტოს.

მეორე მხრივ, ეს გამოიწვევს საზოგადოების მხარდაჭერას შშმ პირების მიმართ. ამ მხრივაც ძალიან დიდი პრობლემაა, ადამიანები თუ შშმ პირები არ არიან ან ამ მიმართულებით არ მუშაობენ, როგოც წესი, არ ინტერესდებიან ხოლმე და აქაც მედიის როლი ძალიან დიდი იქნებოდა. მედია სახელმწიფო ვალდებულებებზე ხშირად რომ საუბრობდეს, სახელმწიფო უფრო მეტად იმოქმედებს.

ირმა კურტანიძე: რატომაა მნიშვნელოვანი ჟურნალისტებმა სწორი ტერმინოლოგია გამოიყენონ განსაკუთრებული საჭიროებების მქონე პირების მოხსენიებისას ?

ანა სიხაშვილი: საზოგადოებაში არაკორექტული ტერმინები შშმ პირების მიმართ ძალიან ფესვგადგმულია, მაგალითად „ბრმა“, „ინვალიდი“, „ხეიბარი“ და როდესაც ჟურნალისტი ბევრჯერ გაიმეროებს, რომ სწორია „უსინათლო“, „ შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე“ და არა „უნარშეზღუდული“, მაყურებელიც, უფრო იოლად დაიმახსოვრებს ამას. საზოგადოების ერთი წევრი მაინც მიხვდება, რომ არასწორად იყენებს ტერმინებს და გამოასწორებს.

მახსოვს, ერთ-ერთ ინტელექტუალურ გადაცემაში წამყვანმა წიგნის ერთ-ერთი პერსონაჟზე თქვა, “ბრმა იყოო”. ვიღაცას ხომ ძალიან ეწყინა, ხალხმაც ხომ გაიგო, რომ ავტორიტეტულმა ადამიანმა ასეთი რაღაც თქვა და, [ჩათვალა, რომ] ესე იგი, ამის თქმას არა უშავს. 

თუმცა, ბოლო დროს, რაც ტერმინოლოგიაზე გამახვილდა ყურადღება, მაქსიმალურად ცდილობენ წინასწარ გაიგონ რა არის სწორი. მაგრამ ჟურნლისტები მაინც იძაბებიან ხოლმე, რომ შეცდომა არ დაუშვან - თითქოს ეშინიათ. ეს შიში და დაძაბულობაც შემდეგ გადაიზრდება არამხოლოდ არასწორ ტერმინოლოგიაში, არამედ ყველაფერზე დაძაბულები არიან და საერთოდ რომ გელაპარაკებიან ამისაც ეშინიათ.

ირმა კურტანიძე: რა არის გამოსავალი - რა უნდა გაითვალისწინოს ჟურნალისტმა, როდესაც განსაკუთრებული საჭიროების მქონე პირთან მუშაობს?

ანა სიხაშვილი: როდესაც ჟურნალისტი შშმ პირთან მიდის ჩაწერაზე საფუძვლიანად უნდა გაერკვიოს რას აკეთებს, რადგან ძალიან დიდ პასუხისმგებლობას იღებს და უნდა იაზრებდეს ამას.

მედიის როლი ძალიან მნიშვნელოვანია საზოგადოებრივი აზრის ფორმირებისაში. შშმ პირების ნაწილი იმიტომ არ გადის გარეთ, რომ საზოგადოების დამოკიდებულების ეშინია, ან გარემო არ არის ადაპტირებული და სხვ. მედია რომ საზოგადოებას ინფორმაციას სწორად აწვდიდეს, შშმ პირს პირობები შეუმსუბუქდებოდა და აღარ გაუჭირდებოდა გარეთ გასვლა. თუ საზოგადოებაში დამკვიდრდება აზრი, რომ შშმ პირები საზოგადოების სრულფასოვანი წევრები არიან, უკვე ხალხი მოსთხოვდა მათ მიერ დაქირავებულ ხელისუფლებას რომ ამ ადამიანებს შეექმნათ ღირსეული პირობები.

საზოგადოებრივი მაუწყებლის პირველმა არხმა ბოლო 4 წელში 102 თანამშრომელი გაათავისუფლა. მათმა ნაწილმა სასამართლოში შრომითი დავა დაიწყო და ამ დრომდე დასრულებული ყველა პროცესი მაუწყებლის საწინააღმდეგოდ გადაწყდა. ერთ-ერთი ბოლო პროცესიც, გათავისუფლებული ორი ოპერატორის დავა, სამივე ინსტანციის სასამართლოში მაუწყებლის საწინააღმდეგოდ დასრულდა. “პირველ არხს” მათი სამუშაოზე აღდგენა და განაცდურის ანაზღარურება დაევალა, თუმცა, მიუხედავად ამისა, არხის მენეჯმენტი სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების შესრულებაზე ამ დრომდე უარს ამბობს. გათავისუფლებული თანამშრომლების უფლებებს საზოგადოებრივი მაუწყებლის პროფკავშირები იცავს.

მაუწყებლის საკადრო პოლიტიკაზე პროფკავშირების თავმჯდომარე, ნინო ზაუტაშვილს ვესაუბრეთ.

2017 წლიდან, საზოგადოებრივი მაუწყებლის პირველმა არხმა 102 თანამშრომელი გაათავისუფლა სამსახურიდან. ხომ არ უკვლევია პროფკავშირებს მათი განთავისუფლების მოტივები?

ფაქტობრივად, ყველა თანამშრომელი უსამართლოდაა გაშვებული. მაგალითად, მახსენდება, ლევან გულბანი - ჩართვების ჯგუფის უფროსი. როდესაც მისი გათავისუფლების ობიექტური მიზეზები მოვითხოვეთ - ვერ გვიპასუხეს.

ალბათ, ეს ადგილები სჭირდებოდათ, სხვა მიზეზი არ ვიცი. მე არ ვამბობ იმას, რომ არავინ არის გასაშვები სამსახურიდან, მაგრამ ფორმას გააჩნია. ყველაზე შეურაცხმყოფელია, როდესაც ვიღაც გეუბნება, შენ აქ არ მჭირდები, წადიო - გაშვების მიზეზს კი არ გეუბნებიან.

მაუწყებლის დირექტორმა, ვასილ მაღლაფერიძემ [ამდენი თანამშრომლის გათავისუფლებით] ძალიან უხეშად დაარღვია ადამიანების უფლებები. ეს შეურაცხმყოფელი იყო. ეს იყო წითელი ზღვარი, როცა ადამიანებს გამოუცხადეს, ჩვენ ახლა ვაკეთებთ რეორგანიზაციას და აქ ვეღარ იმუშავებთო.

„მასობრივი დათხოვნა“ - ეს სიტყვები გამოიყენა ერთ-ერთმა მენეჯერმა, ია ანთაძემ, ინტერვიუში. რას ნიშნავს მასობრივი დათხოვნა, დღემდე ვერ ვხვდები, რატომ იყო ამის საჭიროება. ძალიან ბევრი კარგი საქმე საზოგადოებრივ მაუწყებელში ზუსტად იმ ადამიანების ხელით კეთდება, რომლებიც წლებია აქ მუშაობენ.

როდის დაიწყო მსგავსი პრობლემები საზოგადოებრივ მაუწყებელში?

საკადრო პოლიტიკის მხრივ პრობლემები სულ იყო. დაახლოებით 30 წლის განმავლობაში, რაც მაუწყებელში ვარ, სულ მესმის, რომ აქ ძალიან ბევრი ხალხი მუშაობს. როცა საშტატო განრიგი არ არსებობს, რას ნიშნავს ბევრი ადამიანი, დღემდე ვერ გავიგე. როგორ განსაზღვრავენ ბევრია თუ ცოტა?

2004 წელსაც იყო ასეთი „მასობრივი დათხოვნა“. მაშინ ეს ძალიან მძიმედ მოხდა, ყოველგვარი ახსნა-განმარტების გარეშე. არ შეიძლება, რომ ასე ადგე და უთქმელად გააგდო თანამშრომელი, მხოლოდ იმიტომ, რომ შენ არ მოგწონს ის. ეს უნდა დაასაბუთო, ადამიანმა უნდა იცოდეს, რატომ ათავისუფლებენ მას სამსახურიდან.

გათავისუფლებული თანამშრომლებიდან 25-მა სასამართლოს მიმართა და მათ უფლებებს საზოგადოებრივი მაუწყებლის პროფკავშირები იცავს. ამ დრომდე დასრულებული ყველა შრომითი დავა მაუწყებლის საწინააღმდეგოდ გადაწყდა. როგორ ფიქრობთ, რას გვეუბნება ეს მონაცემები?

შეიძლება, რომ დღეს საზოგადოებრივ მაუწყებელს სასამართლოში ერთ თანამშრომელთან მაინც უწევდეს შრომითი დავა? ჩემს პრაქტიკაში, არ მახსენდება, რომ მაუწყებელს თანამშრომლის წინააღმდეგ დავა მოეგოს. ეს არის ძალიან დიდი რეპუტაციული ზიანი.

არასდროს ვიტყვი იმას, რომ აბსოლუტურად ყველა თანამშრომელი საჭიროა, ან ვინმე საჭირო არ არის. სანამ საშტატო განრიგის მიხედვით, ზუსტად არ მეცოდინება, რა პრიორიტეტით და რამდენი თანამშრომელი სჭირდება საზოგადოებრივ მაუწყებელს გამართულად მუშაობისთვის.


მიუხედავად ვალდებულებისა, საზოგადოებრივ მაუწყებელს საშტატო განრიგი არ აქვს. როგორ ფიქრობთ, რატომ ვერ ახერხებს მაუწყებელი ამ დოკუმენტის დამტკიცებას?

საშტატო განრიგის დამტკიცება, ავტომატურად ნიშნავს იმას, რომ შეკრულია გუნდი, რომელსაც ხელმძღვანელობ. საშტატო ერთეულების დადგენა ხელს უშლის საზოგადოებრივ მაუწყებელში ბევრი ადამიანის დასაქმებას, ეს კი ყველა მთავრობას სჭირდება.

საშტატო განრიგის დამტკიცება არ არის მარტივი პროცესი. ამას სჭირდება დიდი კვლევა. მე, მაგალითად, სამეურვეო საბჭოს შევთავაზე, რომ მოგვეწვია კარგი კომპანია, პროფესიონალების ჯგუფი, რომელიც განსაზღვრავდა საჭიროებებს და ზუსტად დაადგენდა, რისთვის და რამდენი თანამშრომელი სჭირდება მაუწყებელს.

Ხომ არ არსებობს სხვა მიზეზი რის გამოც საზოგადოებრივ მაუწყებელს არ აქვს საშტატო განრიგი?

იმისთვის, რომ თავისუფალი იყო შენს მოქმედებებში, არ უნდა არსებობდეს არანაირი შემზღუდავი გარემოება, ხოლო საშტატო განრიგი ნამდვილად შემზღუდავი გარემოებაა.

ყოველი ახალი მოსული გენერალური დირექტორი ათავისუფლებს ვიღაცებს, ვისაც თვლის, რომ "ზედმეტია”, ოღონდ არასდროს აქვს ამის დასაბუთება. შემდეგ მოჰყავს სხვა თანამშრომლები, ვისაც თავის გუნდად თვლის. მესმის, ყველა დირექტორს და ყველა მენეჯერს ძალიან უნდა, თავის გუნდთან ერთად მოსვლა. მაგრამ, გუნდთან ერთად მოსვლა არ ნიშნავს, რომ შენი გუნდის წევრად სხვა არავინ განიხილო და გაყარო ის ადამინები, ვისზედაც დგას ეს ტელევიზია.

2017-2020 წლებში მაუწყებელს 300 000 ლარზე მეტი აქვს გადახდილი გათავისუფლებული თანამშრომლებისთვის კომპენსაციის სახით. სამეურვეო საბჭოშიც თქვეს, რომ ამით მაუწყებელს ფინანსური და რეპუტაციული ზიანი ადგება. როგორ ფიქრობთ, რა როლი აქვს ამ პროცესში სამეურვეო საბჭოს?

მაუწყებლისთვის ყველაზე დიდი რეპუტაციული დარტყმა იყო როდესაც ვასილ მაღლაფერიძემ ეს თანამშრომლები გაუშვა. როდესაც ამდენი სასამართლო გაქვს წაგებული და ადამიანების უფლებების ასე უხეშად არღვევ, ცხადია, რომ მაუწყებლის რეპუტაცია ილახება. ჩემთვის, პირადად, ეს ძალიან სამწუხაროა.

ვერცერთ სამეურვეო საბჭოზე ვერ ვიტყვი, (სრულ შემადგენლობას ვგულისხმობ და არა ერთეულებს), რომ ეს არის შემდგარი, კარგი გუნდი, რომელიც საზოგადოებრივი მაუწყებლის პრიორიტეტებს განსაზღვრავს. საზოგადოებრივი მაუწყებელი გაცილებით გამართულად იმუშავებდა კარგი და კვალიფიციური სამეურვეო საბჭოს ყოლის შემთხვევაში. ისიც მნიშვნელოვანია, რომ სამეურვეო საბჭოს არჩევის წესი პრობლემურია და ამ მხრივ ცვლილებებია შესატანი.

ნუ დაგვავიწყდება, რომ მაუწყებელი საზოგადოებრივი სიკეთეა: ის ადამიანების უფლებებს კი არ უნდა არღვევდეს, არამედ მათთვის მაგალითი უნდა იყოს.

• სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურში მიერ საბოტაჟის მუხლით დაწყებული გამოძიება ტელეკომპანია "მთავარ არხზე" 2020 წლის ივნისში გასული სიუჟეტის გამო.

• 2021 წლის 13 მარტს, ტელეკომპანია „ფორმულას“ ეთერში გასული სიუჟეტის პასუხად, შინაგან საქმეთა სამინისტრომ გაავრცელა განცხადება, რომ უწყება „არ დატოვებს რეაგირების გარეშე ტელეკომპანია ფორმულას მიერ არაერთხელ მიზანმიმართულად გავრცელებულ ცრუ ინფორმაციას.“

• 2021 წლის მარტშივე, „TV პირველის“ ეთერში გასული ფარული ჩანაწერების შემდეგ, (რომელიც ბერა ივანიშვილსა და სახელმწიფო მაღალჩინოსნების სატელეფონო საუბარს ასახავდა) თბილისის საქალაქო სასამართლომ გამოსცა განჩინება, რომლითაც საგამოძიებო ორგანოებს ტელეკომპანიაში ნებისმიერ დროს შესვლისა და მასალების ამოღების საშუალებას აძლევდა.

რამდენად მოქმედებს სახელმწიფო უწყებების მსგავსი განცხადებები მედიის თავისუფლებაზე? ამ თემაზე “საერთაშორისო გამჭვირვალობა საქართველოს” მედია პროგრამის მენეჯერი მამუკა ანდღულაძეს ვესაუბრეთ.

რას შეიძლება ემსახურებოდეს, ბოლო პერიოდში სამართალდამცავი ორგანოების მხრიდან მედიის მიმართ გავრცელებული კრიტიკული განცხადებები?

დღეს სამწუხარო რეალობა გვაქვს იმ კუთხით, რომ ძალადობას ახალისებს არამხოლოდ პოლიტიკურად მოტივირებული საქმეები, არამედ სიძულვილის ენა და აგრესიული საუბარი ჟურნალისტების მიმართ.

მაგალითად, „ფორმულას“ შემთხვევაში, ბოლოს იყო რამდენიმე დღის წინ მძღოლებთან დაკავშირებული საქმე, და ვახო სანაიას საქმე (რედაქციის შენიშვნა: სხვადასხვა დროს თავს დაესხნენ ტელეკომპანია „ფორმულას“ ორ მძღოლს და ტელეწამყვან ვახო სანაიას). ან თუნდაც ის, როდესაც ჟურნალისტებს ხელი ეშლებათ, ფიზიკურ ან მატერიალურს ზიანს იღებენ წინასაარჩევნო გარემოს ან პოსტსაარჩევნო აქციების გაშუქების დროს.

ხელისუფლებამ უნდა გააცნობიეროს თავისი როლი და ფუნქცია. სახელმწიფოს ვალდებულებაა ქვეყანაში ჟურნალისტების უფლებების დაცვა უზრუნველყოს, მათ შორის, იმ ჟურნალისტებისაც, რომლებიც ხელისუფლებისადმი კრიტიკულად განწყობილ მედიებში მუშაობენ. სახელმწიფოს პირდაპირი ვალდებულებაა დაიცვას და შექმნას ჯანსაღი გარემო ყველასათვის.

ეს ყველაფერი ერთ მიზანს ემსახურება, ქვეყანაში მაქსიმალურად შეზღუდული იყოს კრიტიკული გამოხატვის თავისუფლება, პრობლემა შეექმნას ამ მედიასაშუალებებს. ეს სხვადასხვა გზით მიიღწევა, მაგრამ მიზანი ერთია.

მაგალითად, აგრესიული რიტორიკა, მიკერძოებული საქმეები, დეზინფორმაციის კამპანია, გამოუძიებელი საქმეები, რაც ჟურნალისტებზე თავდასხმას შეეხება, “TV პირველის” დამფუძნებლის მამის, ავთანდილ წერეთლის, მიმართ მუქარის საკითხი. ძალიან დიდია ჩამონათვალი. არ დაგვავიწყდეს მცდელობები, რომ ამა თუ იმ ფორმით მოხდეს კანონმდებლობის ისე შეცვლა, რომ თუ ამ ყველაფერს გავაანალიზებთ, ეს კრიტიკული გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვას ემსახურება. მეორე მხრივ ეს, რა თქმა უნდა, თვითცენზურას ახალისებს.

რა სამართლებრივი მექანიზმები შეიძლება გამოიყენონ ადმინისტრაციულმა ორგანოებმა მედიის მიმართ პრეტენზიის ქონის შემთხვევაში ისე, რომ ხელი არ შეეშალოს მედიის თავისუფლებას?

გამოხატვის თავისუფლება არ არის აბსოლუტური უფლება, მაგრამ მკაცრ ტესტს გადის, როდესაც ის იზღუდება. ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ადამიანს არ აქვს უფლება თავისი თავი დაიცვას. არსებობს დემოკრატიული გზა: შეგიძლია მიმართო ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიას ან სასამართლოს. მაგრამ მეორე საკითხია, რომ თვითონ სასამართლო არ მოექცეს მმართველი ძალის ზეგავლენის ქვეშ და ისეთი გადაწყვეტილება არ მიიღოს, რომელიც საერთაშორისო სტანდარტებს ეწინააღმდეგება.

მედიაში ჟურნალისტად მუშაობა არ აძლევს ადამიანს კანონის დარღვევის უფლებას, მაგრამ თუ მედიის წარმომადგენლების მხრიდან ეთიკური ნორმები დაირღვა, არსებობს ნაკლებად რეპრესიული და არა აგრესიული მექანიზმები. აქ მნიშვნელოვანია, რომ დემოკრატიული ინსტიტუტები, მაგალითად, ჟურნალისტური ეთიკის ქარტია, მაქსიმალურად განვითარდეს.

ხელისუფლების ნებისმიერი შტო, რომელიც დგამს ამ ნაბიჯს მედიის წინააღმდეგ, ძალიან მკაცრ ტესტს გადის მაშინაც კი, თუ ფორმალურად ერთი შეხედვით ყველაფერი სწორადაა. მნიშვნელოვანია, რამდენად პროპორციულია ეს ზომები და არსებობს თუ არა ალტერნატივა.

ხომ არ აზიანებს საზოგადოების ნდობას მედიის მიმართ, სახელმწიფო უწყებების მსგავსი ქმედებები და განცხადებები?

ზოგადად ქვეყანაში ჟურნალისტების საქმიანობისათვის რთული გარემოა და ნებისმიერი რამ, რაც წაახალისებს ამ უნდობლობას, საქმეს კიდევ უფრო ართულებს.

ხელისუფლებამ არ უნდა გამოიყენოს თავისი ზეგავლენა სამართალდამცავ ორგანოებზე, ადმინისტრაციულ უწყებებზე ან სასამართლოზე, კრიტიკული გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის წასახალისებლად. ეს განცხადებები, რაღაც პერიოდი ჩაწყნარდება ხოლმე, შემდეგ იღვიძებს. ნებისმიერი ქმედება რომელიც მიმართულია ამისკენ, რა თქმა უნდა, მიუღებელია. ეს ქმნის იმ რთულ გარემოს, რომელშიც მედია ძალიან პოლარიზებულია.

ასევე არ დაგვავიწყდეს ის დეზინფორმაციული კამპანია, რაც დადასტურებულია არამხოლოდ ჩვენი ფაქტჩეკერების, არამედ Facebook-ის მიერაც, რომ პროსახელისუფლებო ძალებთან ასოცირებული ფეისბუქ ანგარიშების თავდასხმის ობიექტები არამხოლოდ პოლიტიკური ოპონენტები, არამედ კრიტიკული მედიის წარმომადგენლებიც არიან. ეს ყველაფერი საერთო ჯამში ქმნის რთულ გარემოს, რომელიც, სამწუხაროდ, კიდევ უფრო უარესდება.

ხომ არ შეიძლება ეს განცხადებები და ქმედებები სახელმწიფოს მხრიდან მედიის რეგულირების მცდელობად აღვიქვათ?

ის, რომ თვითრეგულაციიდან რეგულაციაში გადატანის საკითხი არსებობს, სამწუხაროდ, არახალია, ძველია.

ვერ ვიტყვი, რომ მაგალითად ესა თუ ის კონკრეტული განცხადება ამას ემსახურება, მაგრამ თუ საერთო სურათს შევხედავთ, ნამდვილად გვაქვს მცდელობები შეიცვალოს კანონმდებლობა ამ კუთხით.

კითხვა ჩნდება, ხომ არ იყენებს ხელისუფლება ამ საკითხებს მედიის რეგულირების საფუძვლად? მაშინ როდესაც კითხულობ გადაწყვეტილებებს, რომლებზეც ვსაუბრობთ, რა თქმა უნდა, ამას ხედავ. დღევანდელი მედიის კანონმდებლობა კარგია და არ უნდა ხდებოდეს პრაქტიკაში მისი ბოროტად გამოყენება.

რამდენად მნიშვნელოვანია მედიის თვითრეგულირების როლი დემოკრატიულ საზოგადოებაში?

თვითრეგულაციის როლი და მნიშვნელობა განუზომლად დიდია ნებისმიერ ქვეყანაში და განსაკუთრებით ისეთ ქვეყანაში, სადაც პოლარიზებული გარემო და მოწყვლადი დემოკრატიაა; სადაც კითხვები არსებობს სახელმწიფო ინსტიტუტების მიკერძოებულობასთან, სასამართლოსა და სამართალდამცავ ორგანოებზე სახელმწიფოს ზეგავლენასთან დაკავშირებით.

ასეთ გარემოში თვითრეგულაცია ეხმარება მედიას, პირველ რიგში იყოს უფრო ეთიკური, ჰქონდეს მეტი პასუხისმგებლობა, დაამყაროს პირდაპირი კავშირი თავის აუდიტორიასთან და პროფესიული ეთიკური დარღვევის შემთხვევაში იმოქმედოს შესაბამისად.

მედიამაც უნდა გაიაზროს, რამდენად მნიშვნელოვანია პროფესიული სტანდარტები და მათი პატივისცემა, რომ ვინმეს (ამ შემთხვევაში ხელისუფლებას) კანონმდებლობის შეცვლის დამატებითი საფუძველი არ მისცეს.

რამდენად აქვს უფლება სახელმწიფოს მედიას ანონიმური წყაროს ვინაობის გამხელა მოსთხოვოს?

წყაროს გამჟღავნებასთან დაკავშირებით შარშან “საერთაშორისო გამჭვირვალობა საქართველომ” განცხადებაც კი გაავრცელა. იმ პერიოდში ქვეყანაში მოიმატა შემთხვევებმა, როცა პროკურატურაში იბარებდნენ ჟურნალისტებს და წყაროს გამხელის საკითხზე მიუთითებდნენ ნაცვლად იმისა, რომ ამ წყაროს მიერ გამხელილ ინფორმაციაზე გაემახვილებინათ ყურადღება.

კანონმდებლობით დადგენილია, რომ პროფესიულ საქმიანობასთან დაკავშირებით ჟურნალისტმა უნდა დაიცვას წყარო, ეს არის უმნიშვნელოვანესი პრინციპი ჟურნალისტებისთვის. ეს კანონითაც გარანტირებულია. კანონმდებლობაში გარანტიები იმიტომ არის, მათ შორის წყაროს დაცვასთან დაკავშირებით, რომ ისინი შესრულდეს და სამართალდამცავმა ორგანოებმა ჟურნალისტს წყაროს გამხელა არ დაავალდებულონ.

ეს ერთი მხრივ ეხმარება ჟურნალისტს, მეორე მხრივ კი ანონიმურ წყაროს აძლევს გარანტიას, მედიასთან ითანამშრომლოს ისე, რომ მისი ვინაობა არ გამჟღავნდეს.

როგორ შეაფასებთ კრიტიკული მედიის მფლობელების მიმართ სამართლებრივი დევნის ფაქტებს, რაც მედიაგარემოს ნაწილში აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტის ანგარიშშიც მოხვდა?

ნიკა გვარამიასა და ნიკა რურუას საქმეები, ის საქმე, რომელშიც ვატო წერეთლის მამა ფიგურირებდა ან თუნდაც არჩევნებამდე მუქარა მისი ტელევიზიის საქმიანობასთან დაკავშირებით და ჟურნალისტებთან დაკავშირებული სხვა საქმეებით ცხადია, რომ ხელისუფლება იყენებს თავის ზეგავლენას სამართალდამცავ და სასამართლო ორგანოზე ვიწრო პარტიული, არადემოკრატიული მიზნით.

პრაქტიკულად არ დარჩა კრიტიკულად მიჩნეული მსხვილი მედია, რომლის მიმართ ამა თუ იმ ფორმით საქმე არ იყოს აღძრული და ამ საქმესთან დაკავშირებით არ იყოს ლეგიტიმური, კრიტიკული კითხვები. შესაბამისად ეს შემდგომ აისახება საერთაშორისო ორგანიზაციების კვლევებსა თუ ანგარიშებში.

მნიშვნელოვანია ყველას ჰქონდეს საშუალება იმუშაოს ჯანსაღ, უსაფრთხო გარემოში. რა თქმა უნდა, ეს ეხება კრიტიკული მედიების წარმომადგენლებსაც. სახელმწიფო უწყებების ეს ქმედებები ეხება ზოგადად გარემოს და არა მხოლოდ ამ ორგანიზაციებსა და კონკრეტულ ადამიანებს შეშინებისა და თვითცენზურისთვის მიზნით.

სხვა მედიასაშუალებების თვითცენზურას ახალისებს, როდესაც კრიტიკულ თემებზე მომუშავე მედიის ჟურნალისტს პრობლემები ექმნება. ამიტომ პოლიტიკურად მოტივირებული საქმეები საერთო ჯამში არაჯანსაღ გარემოს ქმნის.

როგორ შეიძლება მედიამ თავი დაიცვას სახელმწიფო ორგანოების მსგავსი ქმედებებისგან?

გამოხატვის თავისუფლება ეხება როგორც მედიას, ასევე ნებისმიერი სხვა ადამიანის თავისუფლებას, რომ, მაგალითად, შეაფასოს მედიის საქმიანობა, რომელიც შესაძლოა არ მოსწონდეს.

აქ მნიშვნელოვანია, ვინ და რა პოზიციიდან აკრიტიკებს მედიას, მაგალითად, ხელისუფლების წარმომადგენელი, ან პოლიტიკოსი. ის აგრესიული რიტორიკა, რომელიც პოლარიზებულ გარემოში გვესმის მმართველი პარტიიდან, რა თქმა უნდა, დაძაბულ გარემოს ქმნის და ნამდვილად არ ეხმარება დეპოლარიზაციის პროცესს.

მედიამ უნდა გააგრძელოს თავისი საქმიანობა საუკეთესო სტანდარტების შესაბამისად. მნიშვნელოვანია, რომ მან შეასრულოს მაკონტროლებლის ფუნქცია. ასევე მედიას ყოველთვის უნდა ახსოვდეს, რა წვლილი შეაქვს საჯარო დისკუსიაში თავისი გაშუქებით და პატივი სცეს აუდიტორიას. ამოსავალი წერტილი უნდა იყოს მოსახლეობის ინფორმირება და არა ხელოვნური ბალანსი, ცალმხრივი გაშუქება და ა.შ. ასევე, მნიშვნელოვანია მედიის წარმომადგენლები იყვნენ სოლიდარულები ერთმანეთის მიმართაც.

---

ფოტო: Mzia saganelidze (RFE/RL) / ილუსტრაცია: "მედიაჩეკერი"

როგორ შუქდება ქალთა მიმართ ძალადობის საკითხი მედიაში, რატომ არის კონკრეტული არასტანდარტული შემთხვევების გაშუქება განსაკუთრებით საფრთხილო, რა უნდა იყოს მთავარი ფოკუსი და როგორ უნდა გავაშუქოთ ერთეული შემთხვევები ისე, რომ ძალადობა კი არ წავახალისოთ, არამედ - პრევენციას შევუწყოთ ხელი და საერთოდ, რა როლს თამაშობს მედია - ამ საკითხებზე “მედიაჩეკერი” “ქალთა ინიციატივების მხარდამჭერი ჯგუფის” (WISG) დამფუძნებელს, გენდერის მკვლევარ ეკა აღდგომელაშვილს ესაუბრა.

წლებია ქალთა, გენდერისა და სექსუალობის საკითხებზე მუშაობთ და აქტიურად ხართ ჩართული გენდერული საკითხების გაშუქების მონიტორინგშიც. თქვენი დაკვირვებით, როგორ შუქდება მედიაში ქალთა მიმართ ძალადობა?

საინტერესოა ამ საკითხს ქრონოლოგიურადაც რომ შევხედოთ. ქალთა მიმართ ძალადობის პრობლემა დიდი ხნის განმავლობაში სრულიად იგნორირებული იყო მედიის მხრიდან. Ძალადობის შემთხვევები აღიქმებოდა როგორც ცალკეული ფაქტები და არა როგორც საზოგადოებრივი პრობლემა. დიდი ძალისხმევა გახდა საჭირო, რომ მედიას ქალთა მიმართ ძალადობის საკითხების ან შემთხვევების გაშუქება დაეწყო.

დაახლოებით 10 წლის წინ, ერთ-ერთ, მოწინავე მედიაგამოცემაში, რომელიც ახლა აღარ გამოიცემა, თანხა უნდა გადაგეხადა და, ასე ვთქვათ, ოფიციალურად გეყიდა ადგილი გაზეთში, რომ ოჯახში ძალადობის თემაზე სტატია დაებეჭდათ. ტელევიზიაზე საერთოდ საუბარიც არ ღირს, სრულიად დახშული სივრცე იყო.

ამ რეალობის გახსენებით იმის თქმას კი არ ვცდილობ, რომ მედიის როლი უმნიშვნელო იყო ქალთა მიმართ ძალადობის პრობლემატიზაციის საკითხში, პირიქით. ქალების, უფლებადამცველების, ფემინისტების ერთობლივი ძალისხმევის პარალელურად, მედიაშიც ხდებოდა ცვლილებები.

გაშუქების თვალსაზრისით, ერთგვარი გარდატეხის პერიოდად ვთვლი 2014-2015 წლებს, როცა ჟურნალისტებმა მართლა დაინახეს, რომ ეს ფემინისტების ახირება კი არა, მართლა სერიოზული პრობლემაა. მხოლოდ 2 ონლაინ გამოცემა კი არ ინტერესდებოდა ფემიციდის ფაქტებით, არამედ სხვებმაც დაიწყეს ასეთ შემთხვევებზე ყურადღების გამახვილება. ასე, აქტივისტებს, მედიის გარეშე, კიდევ დიდი დრო დასჭირდებოდათ ამ საკითხის საზოგადოებრივ პრობლემად ქცევისთვის.

რამე მოხდა ამ წელს ისეთი, რამაც ეს გარდატეხა გამოიწვია?

ვფიქრობ, მაპროვოცირებელი ფაქტორი გახდა დროის მცირე მონაკვეთში ფემიციდის რამდენიმე შემთხვევა, რომელიც ერთმანეთს მიჰყვა და ხმაური გამოიწვია. რაღაც მომენტში, მედიის მნიშვნელოვანი ნაწილიც დაეთანხმა მოსაზრებას, რომ “რაღაც უბედურება გვჭირს” . რა თქმა უნდა, მანამდეც იყო მედიასაშუალებები, რომლებიც თავის დროზეც ძალიან სენსიტიურები იყვნენ და აშუქებდნენ კიდევაც ამ საკითხებს, მაგრამ მათი რაოდენობა არ იყო გადამწყვეტი.

დღეს რომ უბრალოდ გადაავლოთ თვალი მედიას, ფემიციდისა თუ ძალადობის შემთხვევები სიახლეებშიც გვხვდება. ქალზე ძალადობა ხილვადი გახდა, თუმცა, სხვა საკითხია, როგორ შუქდება ეს შემთხვევები.

ალბათ, ამაში სოციალურმა ქსელებმაც ითამაშა გარკვეული როლი, თითქოს, საზოგადოებამ წამოწია ეს საკითხი და მედის დღის წესრიგში დააყენა

რა თქმა უნდა. როდესაც ჩვენთვის მტკივნეულ საკითხებზე ან მნიშვნელოვან პრობლემებზე ვიწყებთ საუბარს რაღაც სივრცეში, ამ შემთხვევაში, მაგალითად, სოციალურ ქსელებში და ბევრი ადამიანი ერთვება მსჯელობაში, მედია იძულებული ხდება ამას ანგარიში გაუწიოს და თავადაც ამოწიოს ეს თემა, თუკი სურს, რომ მოიზიდოს ან შეინარჩუნოს მკითხველი თუ მაყურებელი.

სოციალურმა ქსელებმა და ონლაინ მედიამ, ერთი მხრივ, დაარღვია არსებული იერარქია მედიასაშუალებებსა და მაყურებელს/მკითხველს შორის. მედიასაშუალებებს, ასე ვთქვათ, აღარ შეუძლოთ, რომ მარტივად დააიგნორონ თემა, რომელსაც აქტიურად განიხილავდნენ სოციალურ ქსელებში. მეტიც, დღესდღეობით სოციალური ქსელები მედიასაშუალებებისთვის საინფორმაციო წყაროს გარდა, ერთგვარი ინსპირატორიც გახდა.

ერთია, რომ ქალთა ძალადობის საკითხი იგნორირებული აღარ არის და მედიაში შუქდება და მეორე, ალბათ, უფრო მნიშვნელოვანი საკითხია ის, თუ როგორ შუქდება

რა თქმა უნდა. გაშუქებაზე როცა ვსაუბრობთ, პროგრესის მიუხედავად, რამდენიმე მნიშვნელოვანი პრობლემაა, რომელზეც ყურადღების გამახვილება ღირს.

ერთ-ერთი პრობლემა საკითხის დავიწროებულ ხედვას უკავშირდება. ქალთა მიმართ ძალადობა არ დაიყვანება მხოლოდ ოჯახში ან პარტნიორის მხრიდან ძალადობაზე. არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ეს ქალთა მიმართ ძალადობის მხოლოდ ერთ-ერთი ფორმაა და არა ერთადერთი. გარდა ამისა, მედიის ყურადღების ცენტრში, ძირითადად ფიზიკური ძალადობის ან ფემიციდის შემთხვევები ექცევა. ბოლო პერიოდში, სექსუალური ძალადობისა და შევიწროების შემთხვევებიც მოექცა მედიის ფოკუსში, თუმცა ძალადობის სხვა ფორმები, მაგალითად, ფსიქოლოგიური ძალადობა, ბულინგი ან სხვა ფორმები ნაკლებად აღიქმება, როგორც ძალადობა.

პრობლემები, რომელიც უშუალოდ ფემიციდის შემთხვევების გაშუქებას უკავშირდება, ცალკე რეკომენდაციების სახითაა თავმოყრილი და ქარტიის ვებგვერდზეც დევს. ეთიკის სხვა სტანდარტების გათვალისწინების გარდა, ფემიციდის გაშუქებისას მნიშვნელოვანია, რომ სიუჟეტში გაშუქდეს არა მხოლოდ უშუალოდ ფემიციდის ფაქტი, არამედ ისიც, თუ რა რეაგირება მოჰყვა ამას - მაგალითად, დააკავეს თუ არა ეჭვმიტანილი, რა სასჯელი ემუქრება მას დანაშაულის დამტკიცების შემთხვევაში და სხვა. ამის გარეშე, მხოლოდ ფემიციდის ფაქტების გაშუქება ქმნის ილუზიას, რომ დანაშაული ხდება და არავინ ისჯება ამის გამო. ამ ილუზიამ კი ერთი მხრივ, შესაძლოა წააქეზოს პოტენციური მოძალადე, მეორე მხრივ კი პოტენციურ მსხვერპლში დაუცველობის განცდა გააძლიეროს.

კონკრეტული შემთხვევების გაშუქებისას, რა უნდა იყოს მედიის მთავარი ფოკუსი?

პირველ რიგში, მნიშვნელოვანია, იმის ხაზგასმა, რომ ეს არ არის ერთეული შემთხვევა და ამ საშინელი სტატისტიკის მიღმა სამართლებრივი თუ სოციო-კულტურული უთანასწორობა დგას რომელიც წაახალისებს ამ ძალადობას.

არის კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი საკითხი, რომელიც ძალადობის მსხვერპლი ქალის წარმოჩენას უკავშირდება. მთელი აქცენტი იმაზეა გადატანილი, რომ საზოგადოებაში მსხვერპლის მიმართ თანაგრძნობა გაჩნდეს. მსხვერპლის მიმართ მსხვერპლთა უმეტესობა დღესაც ერიდება ამ საკითხებზე საჯარო საუბარს და მედიაში ღად გამოჩენას. ჟურნალისტების უმეტესობას კი ადრეც და ახლაც პირველ პირში მოყოლილი ისტორია აინტერესებთ. განსაკუთრებით ის დეტალები, რომელიც დანაშაულის სისასტიკეს უსვამს ხაზს. გასაგებია, რომ ამ გზით, ჟურნალისტებს მსხვერპლის მიმართ თანაგრძნობის გამოწვევა სურთ, მაგრამ შედეგად ვიღებთ სურათს, როცა ძალადობის მსხვერპლად ყოფნა ავტომატურად ასოცირებულია მხოლოდ ფიზიკურ ძალადობასთან, სისხლთან, სისასტიკესთან და ძალადობის სხვა ფორმები სრულიად იგნორირებულია, მსხვერპლისა და მისი უფლებადამცველების მიმართ კი ემპათიისა და მხარდაჭერის ნაცვლად, ეჭვი ან აგრესია იჩენს თავს. როგორც კი ჩნდება ძალადობის არასტანდარტული ქეისები, რომელიც არ ჯდება ამ ჩარჩოში, მედიაცა და საზოგადოებაც, ასე ვთქვათ, აიჭრება ხოლმე. ასეთია მაგალითად ბასილაშვილი-დოროყაშვილის ქეისი.

ცალკე პრობლემაა, რომ უფლებადამცველები და მედია სხვადასხვა პერსპექტივიდან უყურებენ ამ საკითხს. ემპათია და დაჩაგრულის მიმართ თანაგრძნობა რა თქმა უნდა მნიშვნელოვანია, მაგრამ მედიისაგან განსხვავებით (ცხადია, ზოგად ტენდენციას ვგულისხმობ, თორემ არც მედია გარემოა ასე ჰომოგენური და ერთნაირად “უგრძნობი” საკითხის მიმართ), უფლებადამცველებისთვის სამართლიანობის აღდგენაა პირველი რიგის ამოცანა და არა დაზარალებულის მიმართ სიბრალულის გამოწვევა საზოგადოებაში.

ნიკოლოზ ბასილაშვილის ამბის გაშუქებამ სხვადასხვა ტიპის დისკუსია გამოიწვია საზოგადოებაში. თქვენი დაკვირვებით, რატომ იყო ეს არასტანდარტული შემთხვევა და როგორ გააშუქა ეს საკითხი მედიამ?

შარშანაც დარღვევებით შუქდებოდა ეს საკითხი. ბასილაშვილის გამარჯვებამ ემოციების ახალი ტალღა გამოიწვია. ეს არასტანდარტული ქეისია, სადაც მსხვერპლის თუ მოძალადის “ამოცნობა” ძალიან გაუჭირდა მედიასაც და საზოგადოებასაც. მედია გაშუქების წყალობით, რომელიც ოჯახში ან პარტნიორებს შორის ძალადობის მხოლოდ იმ შემთხვევებზე ამახვილებს ყურადღებას, რომელიც ფიზიკურ ძალადობას ან ფემიციდს უკავშირდება, საზოგადოებას გარკვეული “კლიშე” უყალიბდება და ძალადობად მხოლოდ ამ ფორმებს აღიქვამს. ძალადობის სხვა ფორმებს კი ვერ აღიქვამს. ამას გარდა, ძალადობაში ეჭვმიტანილი მხოლოდ ფინანსურს კი არა, სხვა ტიპის სიმბოლურ კაპიტალსაც ფლობს - ის ცნობილი სპორტსმენია და საზოგადოებაში დიდი პოპულარობით სარგებლობს. მეორე მხრივ, არც ნელი დოროყაშვილი შეესაბამება საზოგადოებაში არსებულ სტერეოტიპულ წარმოდგენას “ქალი მსხვერპლის” შესახებ.

იყო ბევრი სხვა დეტალიც, რამაც საზოგადოება განაწყო არათუ მსხვერპლის, არამედ მისი უფლებადამცველების წინააღმდეგაც კი. ამ პირობებში, მედიასაშუალებების მხრიდან დაუდასტურებელი ინფორმაციის გავრცელებამ, თითქოს ქალი უფლებადამცველების ერთმა ნაწილმა წერილით მიმართა ტურნირის ადმინისტრაციას, ცეცხლზე ნავთი დაასხა და უფლებადამცველთა წინააღმდეგ სიძულვილის უზარმაზარი ტალღა ააგორა სოციალურ ქსელებში. ესეც თავის წილ აგურს დებს იმ მტრული გარემოს შექმნაში, რაზეც ზემოთ ვსაუბრობდით. აქტიური ქალების მიმართ საყოველთაო სიძულვილის გაღვივება ქალთა მიმართ ძალადობის ერთ-ერთი მაპროვოცირებელი ფაქტორია.

ფიქრობთ, რომ მსგავსი საკითხების არაკვალიფიციურმა, არაფრთხილმა გაშუქებამ შესაძლოა ძალადობა წაახალისოს?

შესაძლოა. მაგალითად, თუ მხოლოდ ქალზე ძალადობის ფაქტს გავაშუქებთ და არ დავინტერესდებით, მოჰყვა თუ არა ამას რეაგირება, დააკავეს თუ არა პოტენციური დამნაშავე, დაისაჯა თუ არა და ა.შ. ეს შექმნის დაუსჯელობის ილუზიას. თუ გაშუქებისას ძალადობის გასამართლებელ საბაბს დავუწყებთ ძებნას და მსხვერლს დავადანაშაულებთ პროვოცირებაში, ამით სიგნალს გავუგზავნით პოტენციურ მსხვერპლს, რომ კანონი მის მხარეზეც რომ იყოს, საზოგადოება პასუხისმგებლობის ტვირთს მაინც მას აჰკიდებს. თუ ამას გავაშუქებთ როგორც ძალადობის ერთეულ გამოვლინებას, მის უკან ვერ დავინახავთ იმ მახინჯ სისტემას, რომელიც კვებავს ამ ძალადობას. თუ მსხვერპლთან ერთად, მის უფლებადამცველებზეც გავაგრძელებთ თავდასხმას, ამით მხოლოდ გავაძლიერებთ იმ მტრულ გარემოს, რომელიც შესაძლებელს ხდის ასეთ დანაშაულს.

ეთიკური სტანდარტების დაცვა და კვალიფიციური გაშუქება საკმარისია იმისთვის, რომ ქალთა მიმართ ძალადობის წახალისების ნაცვლად, მედიამ მის პრევენციას შეუწყოს ხელი?

შეიძლება მედიასაშუალება საერთოდ არ არღვევდეს ეთიკის სტანდარტებს, მაგრამ ვერ ვიტყვით, რომ ის გენდერულად სენსიტიურია. გენდერულად სენსიტიური გაშუქებას უფრო ფართო მნიშვნელობა აქვს და “როგორ შუქდებასთან“ ერთად იმასაც უთმობს ყურადღებას, თუ რამდენად ჩანს მეინსტრიმულ მედიაში სპეციფიკური საკითხები (მაგალითად ძალადობის ან კვოტირების), რამდენ დროს ან ადგილს უთმობს ასეთი საკითხების გაშუქებას ან, მაგალითად, რამდენად უწყობს ხელს ზოგადად მტრულ გარემოს შექმნას აქტიური ქალების მიმართ.

საჭიროა მედიამ გაიზაროს, რომ ეს მართლაც პრობლემაა, რომ ამ საკითხზე, ისე კი არ უნდა ვისაუბროთ, როგორც კრიმინალური ქრონიკის ნაწილზე, არამედ დავინახოთ როგორც სერიოზული პრობლემა. მედიამ უნდა წამოწიოს თემა, მაგრამ სიფრთხილეც უნდა გამოიჩინოს, რომ ქალისგან მხოლოდ თანაგრძნობის ობიექტი არ შექმნას.

საბედნიეროდ, მედიის ნაწილი, არათუ იცავს ეთიკურ სტანდარტებს, არამედ იზიარებს და იაზრებს კიდეც თავის მნიშვნელობას პრობლემის დაძლევის თვალსაზრისით.

---

ფოტო: პირველი არხი, რუბრიკა საინტერესო ადამიანები