ანა სიხაშვილი თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სოციალურ და პოლიტიკურ მეცნიერებათა ფაკულტეტის სტუდენტი, ახალგაზრდა ევროპელი ელჩი და აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტის „მომავალ ლიდერთა გაცვლითი პროგრამის“ (FLEX) კურსდამთავრებულია.

ის აქტიურად მუშაობს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ადამიანების გაძლიერების პროექტებზე და თავის მაგალითზე გვიყვება იმ პრობლემების შესახებ, რომლებსაც უსინათლო, მცირემხედველი და განსაკუთრებული საჭიროებების მქონე სხვა ადამიანები ყოველდღიურად აწყდებიან.

ირმა კურტანიძე: რამდენად ადაპტირებული და ხელმისაწვდომია მედია უსინათლო ადამიანებისთვის?

ანა სიხაშვილი: რთულია კონკრეტულად თქმა - ინდივიდუალურ შემთხვევებზეა დამოკიდებული. ტელევიზია ტექნიკურად ხანდახან ხელმისაწვდომი არ არის ხოლმე, მაგალითად, როდესაც ამბობენ, რომ შეხედეთ ეკრანს, რომელზეც ნომერი გამოჩნდება -  შეუძლებელია ეკრანზე წავიკითხო ნომერი, რომელიც მაგალითად, ინტერაქტივის ან ანგარიშის ნომერია. მართალია, არსებობს ამომცნობი პროგრამები თუმცა ესენი უცხო ენოვანია. ქართულ ენაზე კი არ გვაქვს ისეთი აპლიკაციები, რომლებიც დამეხმარებიან, მაგალითად, ეკრანზე გამოსახული ნომრის წაკითხვაში.

რაც შეეხება ჟურნალ-გაზეთებს, მახსოვს სკოლაში ბრაილის შრიფტით მოჰქონდათ ხოლმე რამდენიმე გაზეთი. თუმცა, ასეთი ბევრი არ არის. ვფიქრობ, ნებისმიერ ადამიანს უნდა ჰქონდეს არჩევანის საშუალება. ჩემი აზრით, ბრაილის შრიფტით რამდენიმე ეგზემპლარად ყველა შემთხვევაში უნდა იბეჭდებოდეს, იმის მიუხედავად, თუ რამდენად მოთხოვნადია.

მე პირადად ბრაილის შრიფტს დიდი ხანია აღარ მოვიხმარ. ტექნოლოგიებზე გადავერთე, მაგრამ ამ შემთხვევაშიც ვერ ვკითხულობ დასკანერებულ დოკუმენტს, ვკითხულობ მხოლოდ ტექსტურს. 

ჩემი ინფორმაციის წყარო ონლაინ მედიაა, მაგრამ აქაც ზოგი ვებგვერდი ადაპტირებულია, ზოგი არა. ინტერფეისს დიდი მნიშვნელობა აქვს, ვიცი, რომ არის ვებგვერდები, რომლებიც პროგრამულად არ არის ადაპტირებული უსინათლო ადამიანებისთვის. არის შემთხვევები როდესაც თუ ბევრი არ ვიწვალე ვერ ვიგნებ გზას და ვერ შევდივარ ვებგვერდზე. ყოფილა ისეთი შემთხვევაც, როცა ვებგვერდზე გადავსულვარ, მაგრამ ტექსტი ვეღარ წამიკითხავს.

ონლაინ მედიას აქტიურად ვეცნობი, თუმცა ეს იმიტომ, რომ ტექნოლოგიურად აბსოლუტურად აღჭურვილი ვარ, მაგრამ შუახნის უსინათლო ადამიანი, რომელსაც შეიძლება არ ჰქონდეს ისეთი სმარტფონი, რომ ინტერნეტში შევიდეს და წაიკითხოს, ონლაინ მედიას ვერ გაეცნობა. ჟურნალ-გაზეთებშიც, რაც იბეჭდება ან შემდეგ ონლაინ თავსდება, ვერ გაეცნობიან თუ ვინმე არ წაუკითხავს. შესაბამისად, მხოლოდ ტელევიზიაზე არიან დამოკიდებული.

ირმა კურტანიძე: რამდენად ინტერესდებიან მედიასაშუალებები განსაკუთრებული საჭიროებების მქონე პირების პრობლემების გაშუქებით?  

ანა სიხაშვილი: შშმ პირებს დღეს ბევრი პრობლემა აქვთ: ბარიერია საზოგადოების დამოკიდებულება, პრობლემებია დასაქმების და განათლების კუთხით, არაადაპტირებული გარემო და სხვა.

მედია შესაძლოა ხშირად ინტერესდება, მაგრამ არა პრობლემების გაშუქების, არამედ დრამატიზების კუთხით. შეიძლება შშმ ადამიანებს პოზიტიურ ჭრილში აჩვენებენ ხოლმე, მაგრამ ამით უფრო მეტი სტერეოტიპი ემატება იმას, რაც უკვე არის. მაგალითად, ვიღაც ფორტეპიანოზე უკრავს და გაჩვენებენ, რომ რა მაგარია უსინათლო, რომ ფორტეპიანოზე უკრავს. ეს უნდა იყოს ჩვეულებრივი ამბავი. კარგი იქნება თუ განსხვავებული რიტორიკით გაშუქდება და თუნდაც ჟურნალისტს ხმაში არ იქნება გაკვირვება, იმიტომ, რომ ისინი საზოგადოებრივი აზრის ფორმირებას ახდენენ. ამ დროს სჯობს, მაქსიმალურად ნეიტრალური იყოს და თან გადმოსცეს ინფორმაცია, რომ ეს ადამიანი უკრავს, მაგრამ ამაში საოცარი არაფერია.

ირმა კურტანიძე: კიდევ რა პრობლემებს ხედავთ უსინათლოების შესახებ გასულ სიუჟეტებში?

ანა სიხაშვილი: ჩემთვის მტკივნეულია, როდესაც უსინათლოებზე სიუჟეტებს მძიმე მუსიკას ადებენ. როცა ასეთ მუსიკას იყენებენ, ვფიქრობ, რომ რეიტინგის აწევა უნდათ.

ასევე ხშირია ჟურნალისტების დაბნეულობა ამ თემებზე მუშაობის დროს. მესმის, რომ როდესაც ადამიანი მოდის ჩემთან, ამ დროს კი ერთდროულად ბევრი ადამიანი ვდგავართ, შეიძლება ვერ გათვალოს, რომ თუ სახელით არ მომმართა, ვერ მივხვდები, რომ მე მესაუბრება.

მაგრამ ყველაზე საყურადღებოა ხოლმე, როდესაც ადამიანები, მათ შორის ჟურნალისტები ჩემთან ერთად მყოფ ადამიანს ესაუბრებიან ჩემ მაგივრად. მაგალითად, მახსოვს, სიუჟეტისთვის ფოტოების გადაგზავნა უნდოდათ და დედაჩემს ელაპარაკებოდნენ.

როდესაც ვამჩნევ რომ ჩემ მაგივრად სხვას ელაპარაკებიან მე ვიწყებ ხოლმე პასუხის გაცემას, არ ვაცდი სხვას ლაპარაკს და მერე ხვდებიან ხოლმე, რომ ყურადღება უნდა მომაქციონ. თამხლები ადამიანი არის უბრალოდ გამყოლი. არ აქვს მნიშვნელობა დედა იქნება თუ სხვა.

კიდევ როდესაც ჟურნალისტებს ვესაუბრები, ვცდილობ მაქსიმალურად მეტი ინფორმაცია მივაწოდო, რადგან, როდესაც ამბავს ჰყვებიან ხოლმე შეიძლება ჩემი ნათქვამი არასწორი ინტერპრეტაცით გადმოსცენ. ცოტა ხნის წინ ჩემი აზრით, სასაცილო სიუჟეტი გამოვიდა ჩემ შესახებ, როდესაც თქვეს, თეთრი ხელჯოხის დახმარებით მიაღწია წარმატებასო.

თეთრი ხელჯოხი ძალიან მნიშვნელოვანია ნებისმიერი უსინათლო ადამიანის ცხოვრებაში, მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ვისაც თეთრი ხელჯოხი არ აქვს ის შეიძლება არ იყოს წარმატებული. მგონია, რომ თეთრი ხელჯოხი უბრალოდ გვეხმარება, გავხდეთ დამოუკიდებელი ადამიანები.

მგონია, როდესაც მიდიხარ რესპონდენტთან კარგია თუ წინასწარ მინიმალური ინფორმაცია და წარმოდგენა გაქვს შესაბამის თემაზე.

ირმა კურტანიძე: როგორ უწყობს ხელს მედია განსაკუთრებული საჭიროების მქონე პირების სტიგმატიზებას და სტერეოტიპების გაღვივებას საზოგადიებაში? 

ანა სიხაშვილი: მედია ძირითადად უფრო პოზიტიურ დისკრიმინაციას ეწევა. ჩემი დაკვირვებით, ცდილობენ ან ძალიან დადებით ჭრილში წარმოაჩინონ ან შეცოდების ობიექტად “ვაიმე საწყალი” - ასეთი რიტორიკა ისმის ხოლმე. ასეთი გაშუქებით კი ადამიანებს ცნობიერება არ აუმაღლდებათ.

ჟურნალისტებმა უნდა წარმოაჩინონ, რომ ასეთი ადამიანები სულაც არ არიან განსხვავებულები - პირიქით, ჩვეულებრივები არიან. როდესაც ჟურნალისტი ამ საკითხზე საუბრობს თვითონვე გაოგნებული არ უნდა იყოს. როგორც პირობითად, უსინათლო სტუდენტი ისეთივე სტუდენტია, როგორიც ნებისმიერი სხვა, უბრალოდ იქვე შეიძლება ვთქვათ, რომ ალტერნატიულ გზებს იყენებს, იმისთვის, რომ წაიკითხოს, მაგრამ ამაში გასაოცარი არაფერია.

რასაც ჩემი საუბრით სტერეოტიპების დამსხვრევას ვცდილობ, ასეთი სიუჟეტებით ჩემი და ამ მიმართულებით მომუშავე ადამიანების შრომა წყალში იყრება. თუ მე შემიძლია, რომ 15-20 ადამიანს გავაგებინო რაღაც, ჟურნალისტი მილიონობით ადამიანს საწინააღმდეგოს ეუბნება.

სიუჟეტებში ისიც უთქვამთ ხოლმე, რომ უსინათლო ადამიანებს აქვთ კარგი მუსიკალური სმენა ან აქვთ 100%-ზე მეტი სმენა, რაც ასე არ არის. უბრალოდ უსინათლო ადამიანი უფრო მეტად ამახვილებს ყურადღებას. რა დატვირთვაც თვალზე უნდა მოდიოდეს, ის დატვირთვა მე ყურზე მიმაქვს, ამიტომ მესმის რაღაც უფრო მკვეთრად, რადგან ყურადღებას ვამახვილებ.

ზოგადად ძალიან ბევრი სტერეოტიპი, ხშირად, ერთი ადამიანიდან გამომდინარე მოდის ხოლმე.  ამაში მედია დიდ როლს თამაშობს, როდესაც ვინმეზე სიუჟეტს გააკეთებენ, ისე წარმოაჩენენ ყველაფერს, თითქოს, ყველა უსინათლო ადამიანი ერთნაირია.

ირმა კურტანიძე: ხშირად გვესმის ტერმინი, „შეზღუდული უნარები“ - რა უნდა დავუპირისპიროთ ამას?

ანა სიხაშვილი: ზოგჯერ ადამიანები შესაძლებლობას აღიქვამენ, როგორც უნარს. მაგალითად, ჰგონიათ, რომ შესაძლებლობა გულისხმობს უსინათლოობას და არა მაგალითად იმას, რომ მე არ მაქვს შესაძლებლობა დავსაქმდე იმიტომ, რომ გარემო არ არის ადაპტირებული. კარგი იქნებოდა თუ მედია მაქსიმალურად ეცდებოდა წარმოაჩინოს არაადაპტირებული გარემო და არა ის, რომ მე ვერ ვხედავ და პრობლემა ამაშია. სახელმწიფო არ მიქმნის პირობებს, რომ, მაგალითად, დავსაქმდე.

მნიშვნელოვანია ყურადღება გამახვილდეს სახელმწიფოს ვალდებულებებზე შშმ პირების უფლებების უზრუნველყოფის კუთხით. მალჩინოსნებამდე უნდა მივიდეს ხმა, რომ ჩემთვის სერვისები არ არსებობს და ამაზე პროტესტი გაუჩნდეს თვითონ შშმ პირსაც, რადგან ყველამ არ იცის როგორ დაიცვას საკუთარი უფლებები. როდესაც ის გაეცნობა ასეთ ჟურნალისტურ მასალას მიხვდება, რომ თურმე იმ დღეს რაღაც რომ არ გააკეთებინეს, ან ვერ გააკეთა, ეს სახელმწიფოს პრობლემაა და, შეუძლია ეს გააპროტესტოს.

მეორე მხრივ, ეს გამოიწვევს საზოგადოების მხარდაჭერას შშმ პირების მიმართ. ამ მხრივაც ძალიან დიდი პრობლემაა, ადამიანები თუ შშმ პირები არ არიან ან ამ მიმართულებით არ მუშაობენ, როგოც წესი, არ ინტერესდებიან ხოლმე და აქაც მედიის როლი ძალიან დიდი იქნებოდა. მედია სახელმწიფო ვალდებულებებზე ხშირად რომ საუბრობდეს, სახელმწიფო უფრო მეტად იმოქმედებს.

ირმა კურტანიძე: რატომაა მნიშვნელოვანი ჟურნალისტებმა სწორი ტერმინოლოგია გამოიყენონ განსაკუთრებული საჭიროებების მქონე პირების მოხსენიებისას ?

ანა სიხაშვილი: საზოგადოებაში არაკორექტული ტერმინები შშმ პირების მიმართ ძალიან ფესვგადგმულია, მაგალითად „ბრმა“, „ინვალიდი“, „ხეიბარი“ და როდესაც ჟურნალისტი ბევრჯერ გაიმეროებს, რომ სწორია „უსინათლო“, „ შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე“ და არა „უნარშეზღუდული“, მაყურებელიც, უფრო იოლად დაიმახსოვრებს ამას. საზოგადოების ერთი წევრი მაინც მიხვდება, რომ არასწორად იყენებს ტერმინებს და გამოასწორებს.

მახსოვს, ერთ-ერთ ინტელექტუალურ გადაცემაში წამყვანმა წიგნის ერთ-ერთი პერსონაჟზე თქვა, “ბრმა იყოო”. ვიღაცას ხომ ძალიან ეწყინა, ხალხმაც ხომ გაიგო, რომ ავტორიტეტულმა ადამიანმა ასეთი რაღაც თქვა და, [ჩათვალა, რომ] ესე იგი, ამის თქმას არა უშავს. 

თუმცა, ბოლო დროს, რაც ტერმინოლოგიაზე გამახვილდა ყურადღება, მაქსიმალურად ცდილობენ წინასწარ გაიგონ რა არის სწორი. მაგრამ ჟურნლისტები მაინც იძაბებიან ხოლმე, რომ შეცდომა არ დაუშვან - თითქოს ეშინიათ. ეს შიში და დაძაბულობაც შემდეგ გადაიზრდება არამხოლოდ არასწორ ტერმინოლოგიაში, არამედ ყველაფერზე დაძაბულები არიან და საერთოდ რომ გელაპარაკებიან ამისაც ეშინიათ.

ირმა კურტანიძე: რა არის გამოსავალი - რა უნდა გაითვალისწინოს ჟურნალისტმა, როდესაც განსაკუთრებული საჭიროების მქონე პირთან მუშაობს?

ანა სიხაშვილი: როდესაც ჟურნალისტი შშმ პირთან მიდის ჩაწერაზე საფუძვლიანად უნდა გაერკვიოს რას აკეთებს, რადგან ძალიან დიდ პასუხისმგებლობას იღებს და უნდა იაზრებდეს ამას.

მედიის როლი ძალიან მნიშვნელოვანია საზოგადოებრივი აზრის ფორმირებისაში. შშმ პირების ნაწილი იმიტომ არ გადის გარეთ, რომ საზოგადოების დამოკიდებულების ეშინია, ან გარემო არ არის ადაპტირებული და სხვ. მედია რომ საზოგადოებას ინფორმაციას სწორად აწვდიდეს, შშმ პირს პირობები შეუმსუბუქდებოდა და აღარ გაუჭირდებოდა გარეთ გასვლა. თუ საზოგადოებაში დამკვიდრდება აზრი, რომ შშმ პირები საზოგადოების სრულფასოვანი წევრები არიან, უკვე ხალხი მოსთხოვდა მათ მიერ დაქირავებულ ხელისუფლებას რომ ამ ადამიანებს შეექმნათ ღირსეული პირობები.

საზოგადოებრივი მაუწყებლის პირველმა არხმა ბოლო 4 წელში 102 თანამშრომელი გაათავისუფლა. მათმა ნაწილმა სასამართლოში შრომითი დავა დაიწყო და ამ დრომდე დასრულებული ყველა პროცესი მაუწყებლის საწინააღმდეგოდ გადაწყდა. ერთ-ერთი ბოლო პროცესიც, გათავისუფლებული ორი ოპერატორის დავა, სამივე ინსტანციის სასამართლოში მაუწყებლის საწინააღმდეგოდ დასრულდა. “პირველ არხს” მათი სამუშაოზე აღდგენა და განაცდურის ანაზღარურება დაევალა, თუმცა, მიუხედავად ამისა, არხის მენეჯმენტი სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების შესრულებაზე ამ დრომდე უარს ამბობს. გათავისუფლებული თანამშრომლების უფლებებს საზოგადოებრივი მაუწყებლის პროფკავშირები იცავს.

მაუწყებლის საკადრო პოლიტიკაზე პროფკავშირების თავმჯდომარე, ნინო ზაუტაშვილს ვესაუბრეთ.

2017 წლიდან, საზოგადოებრივი მაუწყებლის პირველმა არხმა 102 თანამშრომელი გაათავისუფლა სამსახურიდან. ხომ არ უკვლევია პროფკავშირებს მათი განთავისუფლების მოტივები?

ფაქტობრივად, ყველა თანამშრომელი უსამართლოდაა გაშვებული. მაგალითად, მახსენდება, ლევან გულბანი - ჩართვების ჯგუფის უფროსი. როდესაც მისი გათავისუფლების ობიექტური მიზეზები მოვითხოვეთ - ვერ გვიპასუხეს.

ალბათ, ეს ადგილები სჭირდებოდათ, სხვა მიზეზი არ ვიცი. მე არ ვამბობ იმას, რომ არავინ არის გასაშვები სამსახურიდან, მაგრამ ფორმას გააჩნია. ყველაზე შეურაცხმყოფელია, როდესაც ვიღაც გეუბნება, შენ აქ არ მჭირდები, წადიო - გაშვების მიზეზს კი არ გეუბნებიან.

მაუწყებლის დირექტორმა, ვასილ მაღლაფერიძემ [ამდენი თანამშრომლის გათავისუფლებით] ძალიან უხეშად დაარღვია ადამიანების უფლებები. ეს შეურაცხმყოფელი იყო. ეს იყო წითელი ზღვარი, როცა ადამიანებს გამოუცხადეს, ჩვენ ახლა ვაკეთებთ რეორგანიზაციას და აქ ვეღარ იმუშავებთო.

„მასობრივი დათხოვნა“ - ეს სიტყვები გამოიყენა ერთ-ერთმა მენეჯერმა, ია ანთაძემ, ინტერვიუში. რას ნიშნავს მასობრივი დათხოვნა, დღემდე ვერ ვხვდები, რატომ იყო ამის საჭიროება. ძალიან ბევრი კარგი საქმე საზოგადოებრივ მაუწყებელში ზუსტად იმ ადამიანების ხელით კეთდება, რომლებიც წლებია აქ მუშაობენ.

როდის დაიწყო მსგავსი პრობლემები საზოგადოებრივ მაუწყებელში?

საკადრო პოლიტიკის მხრივ პრობლემები სულ იყო. დაახლოებით 30 წლის განმავლობაში, რაც მაუწყებელში ვარ, სულ მესმის, რომ აქ ძალიან ბევრი ხალხი მუშაობს. როცა საშტატო განრიგი არ არსებობს, რას ნიშნავს ბევრი ადამიანი, დღემდე ვერ გავიგე. როგორ განსაზღვრავენ ბევრია თუ ცოტა?

2004 წელსაც იყო ასეთი „მასობრივი დათხოვნა“. მაშინ ეს ძალიან მძიმედ მოხდა, ყოველგვარი ახსნა-განმარტების გარეშე. არ შეიძლება, რომ ასე ადგე და უთქმელად გააგდო თანამშრომელი, მხოლოდ იმიტომ, რომ შენ არ მოგწონს ის. ეს უნდა დაასაბუთო, ადამიანმა უნდა იცოდეს, რატომ ათავისუფლებენ მას სამსახურიდან.

გათავისუფლებული თანამშრომლებიდან 25-მა სასამართლოს მიმართა და მათ უფლებებს საზოგადოებრივი მაუწყებლის პროფკავშირები იცავს. ამ დრომდე დასრულებული ყველა შრომითი დავა მაუწყებლის საწინააღმდეგოდ გადაწყდა. როგორ ფიქრობთ, რას გვეუბნება ეს მონაცემები?

შეიძლება, რომ დღეს საზოგადოებრივ მაუწყებელს სასამართლოში ერთ თანამშრომელთან მაინც უწევდეს შრომითი დავა? ჩემს პრაქტიკაში, არ მახსენდება, რომ მაუწყებელს თანამშრომლის წინააღმდეგ დავა მოეგოს. ეს არის ძალიან დიდი რეპუტაციული ზიანი.

არასდროს ვიტყვი იმას, რომ აბსოლუტურად ყველა თანამშრომელი საჭიროა, ან ვინმე საჭირო არ არის. სანამ საშტატო განრიგის მიხედვით, ზუსტად არ მეცოდინება, რა პრიორიტეტით და რამდენი თანამშრომელი სჭირდება საზოგადოებრივ მაუწყებელს გამართულად მუშაობისთვის.


მიუხედავად ვალდებულებისა, საზოგადოებრივ მაუწყებელს საშტატო განრიგი არ აქვს. როგორ ფიქრობთ, რატომ ვერ ახერხებს მაუწყებელი ამ დოკუმენტის დამტკიცებას?

საშტატო განრიგის დამტკიცება, ავტომატურად ნიშნავს იმას, რომ შეკრულია გუნდი, რომელსაც ხელმძღვანელობ. საშტატო ერთეულების დადგენა ხელს უშლის საზოგადოებრივ მაუწყებელში ბევრი ადამიანის დასაქმებას, ეს კი ყველა მთავრობას სჭირდება.

საშტატო განრიგის დამტკიცება არ არის მარტივი პროცესი. ამას სჭირდება დიდი კვლევა. მე, მაგალითად, სამეურვეო საბჭოს შევთავაზე, რომ მოგვეწვია კარგი კომპანია, პროფესიონალების ჯგუფი, რომელიც განსაზღვრავდა საჭიროებებს და ზუსტად დაადგენდა, რისთვის და რამდენი თანამშრომელი სჭირდება მაუწყებელს.

Ხომ არ არსებობს სხვა მიზეზი რის გამოც საზოგადოებრივ მაუწყებელს არ აქვს საშტატო განრიგი?

იმისთვის, რომ თავისუფალი იყო შენს მოქმედებებში, არ უნდა არსებობდეს არანაირი შემზღუდავი გარემოება, ხოლო საშტატო განრიგი ნამდვილად შემზღუდავი გარემოებაა.

ყოველი ახალი მოსული გენერალური დირექტორი ათავისუფლებს ვიღაცებს, ვისაც თვლის, რომ "ზედმეტია”, ოღონდ არასდროს აქვს ამის დასაბუთება. შემდეგ მოჰყავს სხვა თანამშრომლები, ვისაც თავის გუნდად თვლის. მესმის, ყველა დირექტორს და ყველა მენეჯერს ძალიან უნდა, თავის გუნდთან ერთად მოსვლა. მაგრამ, გუნდთან ერთად მოსვლა არ ნიშნავს, რომ შენი გუნდის წევრად სხვა არავინ განიხილო და გაყარო ის ადამინები, ვისზედაც დგას ეს ტელევიზია.

2017-2020 წლებში მაუწყებელს 300 000 ლარზე მეტი აქვს გადახდილი გათავისუფლებული თანამშრომლებისთვის კომპენსაციის სახით. სამეურვეო საბჭოშიც თქვეს, რომ ამით მაუწყებელს ფინანსური და რეპუტაციული ზიანი ადგება. როგორ ფიქრობთ, რა როლი აქვს ამ პროცესში სამეურვეო საბჭოს?

მაუწყებლისთვის ყველაზე დიდი რეპუტაციული დარტყმა იყო როდესაც ვასილ მაღლაფერიძემ ეს თანამშრომლები გაუშვა. როდესაც ამდენი სასამართლო გაქვს წაგებული და ადამიანების უფლებების ასე უხეშად არღვევ, ცხადია, რომ მაუწყებლის რეპუტაცია ილახება. ჩემთვის, პირადად, ეს ძალიან სამწუხაროა.

ვერცერთ სამეურვეო საბჭოზე ვერ ვიტყვი, (სრულ შემადგენლობას ვგულისხმობ და არა ერთეულებს), რომ ეს არის შემდგარი, კარგი გუნდი, რომელიც საზოგადოებრივი მაუწყებლის პრიორიტეტებს განსაზღვრავს. საზოგადოებრივი მაუწყებელი გაცილებით გამართულად იმუშავებდა კარგი და კვალიფიციური სამეურვეო საბჭოს ყოლის შემთხვევაში. ისიც მნიშვნელოვანია, რომ სამეურვეო საბჭოს არჩევის წესი პრობლემურია და ამ მხრივ ცვლილებებია შესატანი.

ნუ დაგვავიწყდება, რომ მაუწყებელი საზოგადოებრივი სიკეთეა: ის ადამიანების უფლებებს კი არ უნდა არღვევდეს, არამედ მათთვის მაგალითი უნდა იყოს.

• სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურში მიერ საბოტაჟის მუხლით დაწყებული გამოძიება ტელეკომპანია "მთავარ არხზე" 2020 წლის ივნისში გასული სიუჟეტის გამო.

• 2021 წლის 13 მარტს, ტელეკომპანია „ფორმულას“ ეთერში გასული სიუჟეტის პასუხად, შინაგან საქმეთა სამინისტრომ გაავრცელა განცხადება, რომ უწყება „არ დატოვებს რეაგირების გარეშე ტელეკომპანია ფორმულას მიერ არაერთხელ მიზანმიმართულად გავრცელებულ ცრუ ინფორმაციას.“

• 2021 წლის მარტშივე, „TV პირველის“ ეთერში გასული ფარული ჩანაწერების შემდეგ, (რომელიც ბერა ივანიშვილსა და სახელმწიფო მაღალჩინოსნების სატელეფონო საუბარს ასახავდა) თბილისის საქალაქო სასამართლომ გამოსცა განჩინება, რომლითაც საგამოძიებო ორგანოებს ტელეკომპანიაში ნებისმიერ დროს შესვლისა და მასალების ამოღების საშუალებას აძლევდა.

რამდენად მოქმედებს სახელმწიფო უწყებების მსგავსი განცხადებები მედიის თავისუფლებაზე? ამ თემაზე “საერთაშორისო გამჭვირვალობა საქართველოს” მედია პროგრამის მენეჯერი მამუკა ანდღულაძეს ვესაუბრეთ.

რას შეიძლება ემსახურებოდეს, ბოლო პერიოდში სამართალდამცავი ორგანოების მხრიდან მედიის მიმართ გავრცელებული კრიტიკული განცხადებები?

დღეს სამწუხარო რეალობა გვაქვს იმ კუთხით, რომ ძალადობას ახალისებს არამხოლოდ პოლიტიკურად მოტივირებული საქმეები, არამედ სიძულვილის ენა და აგრესიული საუბარი ჟურნალისტების მიმართ.

მაგალითად, „ფორმულას“ შემთხვევაში, ბოლოს იყო რამდენიმე დღის წინ მძღოლებთან დაკავშირებული საქმე, და ვახო სანაიას საქმე (რედაქციის შენიშვნა: სხვადასხვა დროს თავს დაესხნენ ტელეკომპანია „ფორმულას“ ორ მძღოლს და ტელეწამყვან ვახო სანაიას). ან თუნდაც ის, როდესაც ჟურნალისტებს ხელი ეშლებათ, ფიზიკურ ან მატერიალურს ზიანს იღებენ წინასაარჩევნო გარემოს ან პოსტსაარჩევნო აქციების გაშუქების დროს.

ხელისუფლებამ უნდა გააცნობიეროს თავისი როლი და ფუნქცია. სახელმწიფოს ვალდებულებაა ქვეყანაში ჟურნალისტების უფლებების დაცვა უზრუნველყოს, მათ შორის, იმ ჟურნალისტებისაც, რომლებიც ხელისუფლებისადმი კრიტიკულად განწყობილ მედიებში მუშაობენ. სახელმწიფოს პირდაპირი ვალდებულებაა დაიცვას და შექმნას ჯანსაღი გარემო ყველასათვის.

ეს ყველაფერი ერთ მიზანს ემსახურება, ქვეყანაში მაქსიმალურად შეზღუდული იყოს კრიტიკული გამოხატვის თავისუფლება, პრობლემა შეექმნას ამ მედიასაშუალებებს. ეს სხვადასხვა გზით მიიღწევა, მაგრამ მიზანი ერთია.

მაგალითად, აგრესიული რიტორიკა, მიკერძოებული საქმეები, დეზინფორმაციის კამპანია, გამოუძიებელი საქმეები, რაც ჟურნალისტებზე თავდასხმას შეეხება, “TV პირველის” დამფუძნებლის მამის, ავთანდილ წერეთლის, მიმართ მუქარის საკითხი. ძალიან დიდია ჩამონათვალი. არ დაგვავიწყდეს მცდელობები, რომ ამა თუ იმ ფორმით მოხდეს კანონმდებლობის ისე შეცვლა, რომ თუ ამ ყველაფერს გავაანალიზებთ, ეს კრიტიკული გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვას ემსახურება. მეორე მხრივ ეს, რა თქმა უნდა, თვითცენზურას ახალისებს.

რა სამართლებრივი მექანიზმები შეიძლება გამოიყენონ ადმინისტრაციულმა ორგანოებმა მედიის მიმართ პრეტენზიის ქონის შემთხვევაში ისე, რომ ხელი არ შეეშალოს მედიის თავისუფლებას?

გამოხატვის თავისუფლება არ არის აბსოლუტური უფლება, მაგრამ მკაცრ ტესტს გადის, როდესაც ის იზღუდება. ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ადამიანს არ აქვს უფლება თავისი თავი დაიცვას. არსებობს დემოკრატიული გზა: შეგიძლია მიმართო ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიას ან სასამართლოს. მაგრამ მეორე საკითხია, რომ თვითონ სასამართლო არ მოექცეს მმართველი ძალის ზეგავლენის ქვეშ და ისეთი გადაწყვეტილება არ მიიღოს, რომელიც საერთაშორისო სტანდარტებს ეწინააღმდეგება.

მედიაში ჟურნალისტად მუშაობა არ აძლევს ადამიანს კანონის დარღვევის უფლებას, მაგრამ თუ მედიის წარმომადგენლების მხრიდან ეთიკური ნორმები დაირღვა, არსებობს ნაკლებად რეპრესიული და არა აგრესიული მექანიზმები. აქ მნიშვნელოვანია, რომ დემოკრატიული ინსტიტუტები, მაგალითად, ჟურნალისტური ეთიკის ქარტია, მაქსიმალურად განვითარდეს.

ხელისუფლების ნებისმიერი შტო, რომელიც დგამს ამ ნაბიჯს მედიის წინააღმდეგ, ძალიან მკაცრ ტესტს გადის მაშინაც კი, თუ ფორმალურად ერთი შეხედვით ყველაფერი სწორადაა. მნიშვნელოვანია, რამდენად პროპორციულია ეს ზომები და არსებობს თუ არა ალტერნატივა.

ხომ არ აზიანებს საზოგადოების ნდობას მედიის მიმართ, სახელმწიფო უწყებების მსგავსი ქმედებები და განცხადებები?

ზოგადად ქვეყანაში ჟურნალისტების საქმიანობისათვის რთული გარემოა და ნებისმიერი რამ, რაც წაახალისებს ამ უნდობლობას, საქმეს კიდევ უფრო ართულებს.

ხელისუფლებამ არ უნდა გამოიყენოს თავისი ზეგავლენა სამართალდამცავ ორგანოებზე, ადმინისტრაციულ უწყებებზე ან სასამართლოზე, კრიტიკული გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის წასახალისებლად. ეს განცხადებები, რაღაც პერიოდი ჩაწყნარდება ხოლმე, შემდეგ იღვიძებს. ნებისმიერი ქმედება რომელიც მიმართულია ამისკენ, რა თქმა უნდა, მიუღებელია. ეს ქმნის იმ რთულ გარემოს, რომელშიც მედია ძალიან პოლარიზებულია.

ასევე არ დაგვავიწყდეს ის დეზინფორმაციული კამპანია, რაც დადასტურებულია არამხოლოდ ჩვენი ფაქტჩეკერების, არამედ Facebook-ის მიერაც, რომ პროსახელისუფლებო ძალებთან ასოცირებული ფეისბუქ ანგარიშების თავდასხმის ობიექტები არამხოლოდ პოლიტიკური ოპონენტები, არამედ კრიტიკული მედიის წარმომადგენლებიც არიან. ეს ყველაფერი საერთო ჯამში ქმნის რთულ გარემოს, რომელიც, სამწუხაროდ, კიდევ უფრო უარესდება.

ხომ არ შეიძლება ეს განცხადებები და ქმედებები სახელმწიფოს მხრიდან მედიის რეგულირების მცდელობად აღვიქვათ?

ის, რომ თვითრეგულაციიდან რეგულაციაში გადატანის საკითხი არსებობს, სამწუხაროდ, არახალია, ძველია.

ვერ ვიტყვი, რომ მაგალითად ესა თუ ის კონკრეტული განცხადება ამას ემსახურება, მაგრამ თუ საერთო სურათს შევხედავთ, ნამდვილად გვაქვს მცდელობები შეიცვალოს კანონმდებლობა ამ კუთხით.

კითხვა ჩნდება, ხომ არ იყენებს ხელისუფლება ამ საკითხებს მედიის რეგულირების საფუძვლად? მაშინ როდესაც კითხულობ გადაწყვეტილებებს, რომლებზეც ვსაუბრობთ, რა თქმა უნდა, ამას ხედავ. დღევანდელი მედიის კანონმდებლობა კარგია და არ უნდა ხდებოდეს პრაქტიკაში მისი ბოროტად გამოყენება.

რამდენად მნიშვნელოვანია მედიის თვითრეგულირების როლი დემოკრატიულ საზოგადოებაში?

თვითრეგულაციის როლი და მნიშვნელობა განუზომლად დიდია ნებისმიერ ქვეყანაში და განსაკუთრებით ისეთ ქვეყანაში, სადაც პოლარიზებული გარემო და მოწყვლადი დემოკრატიაა; სადაც კითხვები არსებობს სახელმწიფო ინსტიტუტების მიკერძოებულობასთან, სასამართლოსა და სამართალდამცავ ორგანოებზე სახელმწიფოს ზეგავლენასთან დაკავშირებით.

ასეთ გარემოში თვითრეგულაცია ეხმარება მედიას, პირველ რიგში იყოს უფრო ეთიკური, ჰქონდეს მეტი პასუხისმგებლობა, დაამყაროს პირდაპირი კავშირი თავის აუდიტორიასთან და პროფესიული ეთიკური დარღვევის შემთხვევაში იმოქმედოს შესაბამისად.

მედიამაც უნდა გაიაზროს, რამდენად მნიშვნელოვანია პროფესიული სტანდარტები და მათი პატივისცემა, რომ ვინმეს (ამ შემთხვევაში ხელისუფლებას) კანონმდებლობის შეცვლის დამატებითი საფუძველი არ მისცეს.

რამდენად აქვს უფლება სახელმწიფოს მედიას ანონიმური წყაროს ვინაობის გამხელა მოსთხოვოს?

წყაროს გამჟღავნებასთან დაკავშირებით შარშან “საერთაშორისო გამჭვირვალობა საქართველომ” განცხადებაც კი გაავრცელა. იმ პერიოდში ქვეყანაში მოიმატა შემთხვევებმა, როცა პროკურატურაში იბარებდნენ ჟურნალისტებს და წყაროს გამხელის საკითხზე მიუთითებდნენ ნაცვლად იმისა, რომ ამ წყაროს მიერ გამხელილ ინფორმაციაზე გაემახვილებინათ ყურადღება.

კანონმდებლობით დადგენილია, რომ პროფესიულ საქმიანობასთან დაკავშირებით ჟურნალისტმა უნდა დაიცვას წყარო, ეს არის უმნიშვნელოვანესი პრინციპი ჟურნალისტებისთვის. ეს კანონითაც გარანტირებულია. კანონმდებლობაში გარანტიები იმიტომ არის, მათ შორის წყაროს დაცვასთან დაკავშირებით, რომ ისინი შესრულდეს და სამართალდამცავმა ორგანოებმა ჟურნალისტს წყაროს გამხელა არ დაავალდებულონ.

ეს ერთი მხრივ ეხმარება ჟურნალისტს, მეორე მხრივ კი ანონიმურ წყაროს აძლევს გარანტიას, მედიასთან ითანამშრომლოს ისე, რომ მისი ვინაობა არ გამჟღავნდეს.

როგორ შეაფასებთ კრიტიკული მედიის მფლობელების მიმართ სამართლებრივი დევნის ფაქტებს, რაც მედიაგარემოს ნაწილში აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტის ანგარიშშიც მოხვდა?

ნიკა გვარამიასა და ნიკა რურუას საქმეები, ის საქმე, რომელშიც ვატო წერეთლის მამა ფიგურირებდა ან თუნდაც არჩევნებამდე მუქარა მისი ტელევიზიის საქმიანობასთან დაკავშირებით და ჟურნალისტებთან დაკავშირებული სხვა საქმეებით ცხადია, რომ ხელისუფლება იყენებს თავის ზეგავლენას სამართალდამცავ და სასამართლო ორგანოზე ვიწრო პარტიული, არადემოკრატიული მიზნით.

პრაქტიკულად არ დარჩა კრიტიკულად მიჩნეული მსხვილი მედია, რომლის მიმართ ამა თუ იმ ფორმით საქმე არ იყოს აღძრული და ამ საქმესთან დაკავშირებით არ იყოს ლეგიტიმური, კრიტიკული კითხვები. შესაბამისად ეს შემდგომ აისახება საერთაშორისო ორგანიზაციების კვლევებსა თუ ანგარიშებში.

მნიშვნელოვანია ყველას ჰქონდეს საშუალება იმუშაოს ჯანსაღ, უსაფრთხო გარემოში. რა თქმა უნდა, ეს ეხება კრიტიკული მედიების წარმომადგენლებსაც. სახელმწიფო უწყებების ეს ქმედებები ეხება ზოგადად გარემოს და არა მხოლოდ ამ ორგანიზაციებსა და კონკრეტულ ადამიანებს შეშინებისა და თვითცენზურისთვის მიზნით.

სხვა მედიასაშუალებების თვითცენზურას ახალისებს, როდესაც კრიტიკულ თემებზე მომუშავე მედიის ჟურნალისტს პრობლემები ექმნება. ამიტომ პოლიტიკურად მოტივირებული საქმეები საერთო ჯამში არაჯანსაღ გარემოს ქმნის.

როგორ შეიძლება მედიამ თავი დაიცვას სახელმწიფო ორგანოების მსგავსი ქმედებებისგან?

გამოხატვის თავისუფლება ეხება როგორც მედიას, ასევე ნებისმიერი სხვა ადამიანის თავისუფლებას, რომ, მაგალითად, შეაფასოს მედიის საქმიანობა, რომელიც შესაძლოა არ მოსწონდეს.

აქ მნიშვნელოვანია, ვინ და რა პოზიციიდან აკრიტიკებს მედიას, მაგალითად, ხელისუფლების წარმომადგენელი, ან პოლიტიკოსი. ის აგრესიული რიტორიკა, რომელიც პოლარიზებულ გარემოში გვესმის მმართველი პარტიიდან, რა თქმა უნდა, დაძაბულ გარემოს ქმნის და ნამდვილად არ ეხმარება დეპოლარიზაციის პროცესს.

მედიამ უნდა გააგრძელოს თავისი საქმიანობა საუკეთესო სტანდარტების შესაბამისად. მნიშვნელოვანია, რომ მან შეასრულოს მაკონტროლებლის ფუნქცია. ასევე მედიას ყოველთვის უნდა ახსოვდეს, რა წვლილი შეაქვს საჯარო დისკუსიაში თავისი გაშუქებით და პატივი სცეს აუდიტორიას. ამოსავალი წერტილი უნდა იყოს მოსახლეობის ინფორმირება და არა ხელოვნური ბალანსი, ცალმხრივი გაშუქება და ა.შ. ასევე, მნიშვნელოვანია მედიის წარმომადგენლები იყვნენ სოლიდარულები ერთმანეთის მიმართაც.

---

ფოტო: Mzia saganelidze (RFE/RL) / ილუსტრაცია: "მედიაჩეკერი"

როგორ შუქდება ქალთა მიმართ ძალადობის საკითხი მედიაში, რატომ არის კონკრეტული არასტანდარტული შემთხვევების გაშუქება განსაკუთრებით საფრთხილო, რა უნდა იყოს მთავარი ფოკუსი და როგორ უნდა გავაშუქოთ ერთეული შემთხვევები ისე, რომ ძალადობა კი არ წავახალისოთ, არამედ - პრევენციას შევუწყოთ ხელი და საერთოდ, რა როლს თამაშობს მედია - ამ საკითხებზე “მედიაჩეკერი” “ქალთა ინიციატივების მხარდამჭერი ჯგუფის” (WISG) დამფუძნებელს, გენდერის მკვლევარ ეკა აღდგომელაშვილს ესაუბრა.

წლებია ქალთა, გენდერისა და სექსუალობის საკითხებზე მუშაობთ და აქტიურად ხართ ჩართული გენდერული საკითხების გაშუქების მონიტორინგშიც. თქვენი დაკვირვებით, როგორ შუქდება მედიაში ქალთა მიმართ ძალადობა?

საინტერესოა ამ საკითხს ქრონოლოგიურადაც რომ შევხედოთ. ქალთა მიმართ ძალადობის პრობლემა დიდი ხნის განმავლობაში სრულიად იგნორირებული იყო მედიის მხრიდან. Ძალადობის შემთხვევები აღიქმებოდა როგორც ცალკეული ფაქტები და არა როგორც საზოგადოებრივი პრობლემა. დიდი ძალისხმევა გახდა საჭირო, რომ მედიას ქალთა მიმართ ძალადობის საკითხების ან შემთხვევების გაშუქება დაეწყო.

დაახლოებით 10 წლის წინ, ერთ-ერთ, მოწინავე მედიაგამოცემაში, რომელიც ახლა აღარ გამოიცემა, თანხა უნდა გადაგეხადა და, ასე ვთქვათ, ოფიციალურად გეყიდა ადგილი გაზეთში, რომ ოჯახში ძალადობის თემაზე სტატია დაებეჭდათ. ტელევიზიაზე საერთოდ საუბარიც არ ღირს, სრულიად დახშული სივრცე იყო.

ამ რეალობის გახსენებით იმის თქმას კი არ ვცდილობ, რომ მედიის როლი უმნიშვნელო იყო ქალთა მიმართ ძალადობის პრობლემატიზაციის საკითხში, პირიქით. ქალების, უფლებადამცველების, ფემინისტების ერთობლივი ძალისხმევის პარალელურად, მედიაშიც ხდებოდა ცვლილებები.

გაშუქების თვალსაზრისით, ერთგვარი გარდატეხის პერიოდად ვთვლი 2014-2015 წლებს, როცა ჟურნალისტებმა მართლა დაინახეს, რომ ეს ფემინისტების ახირება კი არა, მართლა სერიოზული პრობლემაა. მხოლოდ 2 ონლაინ გამოცემა კი არ ინტერესდებოდა ფემიციდის ფაქტებით, არამედ სხვებმაც დაიწყეს ასეთ შემთხვევებზე ყურადღების გამახვილება. ასე, აქტივისტებს, მედიის გარეშე, კიდევ დიდი დრო დასჭირდებოდათ ამ საკითხის საზოგადოებრივ პრობლემად ქცევისთვის.

რამე მოხდა ამ წელს ისეთი, რამაც ეს გარდატეხა გამოიწვია?

ვფიქრობ, მაპროვოცირებელი ფაქტორი გახდა დროის მცირე მონაკვეთში ფემიციდის რამდენიმე შემთხვევა, რომელიც ერთმანეთს მიჰყვა და ხმაური გამოიწვია. რაღაც მომენტში, მედიის მნიშვნელოვანი ნაწილიც დაეთანხმა მოსაზრებას, რომ “რაღაც უბედურება გვჭირს” . რა თქმა უნდა, მანამდეც იყო მედიასაშუალებები, რომლებიც თავის დროზეც ძალიან სენსიტიურები იყვნენ და აშუქებდნენ კიდევაც ამ საკითხებს, მაგრამ მათი რაოდენობა არ იყო გადამწყვეტი.

დღეს რომ უბრალოდ გადაავლოთ თვალი მედიას, ფემიციდისა თუ ძალადობის შემთხვევები სიახლეებშიც გვხვდება. ქალზე ძალადობა ხილვადი გახდა, თუმცა, სხვა საკითხია, როგორ შუქდება ეს შემთხვევები.

ალბათ, ამაში სოციალურმა ქსელებმაც ითამაშა გარკვეული როლი, თითქოს, საზოგადოებამ წამოწია ეს საკითხი და მედის დღის წესრიგში დააყენა

რა თქმა უნდა. როდესაც ჩვენთვის მტკივნეულ საკითხებზე ან მნიშვნელოვან პრობლემებზე ვიწყებთ საუბარს რაღაც სივრცეში, ამ შემთხვევაში, მაგალითად, სოციალურ ქსელებში და ბევრი ადამიანი ერთვება მსჯელობაში, მედია იძულებული ხდება ამას ანგარიში გაუწიოს და თავადაც ამოწიოს ეს თემა, თუკი სურს, რომ მოიზიდოს ან შეინარჩუნოს მკითხველი თუ მაყურებელი.

სოციალურმა ქსელებმა და ონლაინ მედიამ, ერთი მხრივ, დაარღვია არსებული იერარქია მედიასაშუალებებსა და მაყურებელს/მკითხველს შორის. მედიასაშუალებებს, ასე ვთქვათ, აღარ შეუძლოთ, რომ მარტივად დააიგნორონ თემა, რომელსაც აქტიურად განიხილავდნენ სოციალურ ქსელებში. მეტიც, დღესდღეობით სოციალური ქსელები მედიასაშუალებებისთვის საინფორმაციო წყაროს გარდა, ერთგვარი ინსპირატორიც გახდა.

ერთია, რომ ქალთა ძალადობის საკითხი იგნორირებული აღარ არის და მედიაში შუქდება და მეორე, ალბათ, უფრო მნიშვნელოვანი საკითხია ის, თუ როგორ შუქდება

რა თქმა უნდა. გაშუქებაზე როცა ვსაუბრობთ, პროგრესის მიუხედავად, რამდენიმე მნიშვნელოვანი პრობლემაა, რომელზეც ყურადღების გამახვილება ღირს.

ერთ-ერთი პრობლემა საკითხის დავიწროებულ ხედვას უკავშირდება. ქალთა მიმართ ძალადობა არ დაიყვანება მხოლოდ ოჯახში ან პარტნიორის მხრიდან ძალადობაზე. არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ეს ქალთა მიმართ ძალადობის მხოლოდ ერთ-ერთი ფორმაა და არა ერთადერთი. გარდა ამისა, მედიის ყურადღების ცენტრში, ძირითადად ფიზიკური ძალადობის ან ფემიციდის შემთხვევები ექცევა. ბოლო პერიოდში, სექსუალური ძალადობისა და შევიწროების შემთხვევებიც მოექცა მედიის ფოკუსში, თუმცა ძალადობის სხვა ფორმები, მაგალითად, ფსიქოლოგიური ძალადობა, ბულინგი ან სხვა ფორმები ნაკლებად აღიქმება, როგორც ძალადობა.

პრობლემები, რომელიც უშუალოდ ფემიციდის შემთხვევების გაშუქებას უკავშირდება, ცალკე რეკომენდაციების სახითაა თავმოყრილი და ქარტიის ვებგვერდზეც დევს. ეთიკის სხვა სტანდარტების გათვალისწინების გარდა, ფემიციდის გაშუქებისას მნიშვნელოვანია, რომ სიუჟეტში გაშუქდეს არა მხოლოდ უშუალოდ ფემიციდის ფაქტი, არამედ ისიც, თუ რა რეაგირება მოჰყვა ამას - მაგალითად, დააკავეს თუ არა ეჭვმიტანილი, რა სასჯელი ემუქრება მას დანაშაულის დამტკიცების შემთხვევაში და სხვა. ამის გარეშე, მხოლოდ ფემიციდის ფაქტების გაშუქება ქმნის ილუზიას, რომ დანაშაული ხდება და არავინ ისჯება ამის გამო. ამ ილუზიამ კი ერთი მხრივ, შესაძლოა წააქეზოს პოტენციური მოძალადე, მეორე მხრივ კი პოტენციურ მსხვერპლში დაუცველობის განცდა გააძლიეროს.

კონკრეტული შემთხვევების გაშუქებისას, რა უნდა იყოს მედიის მთავარი ფოკუსი?

პირველ რიგში, მნიშვნელოვანია, იმის ხაზგასმა, რომ ეს არ არის ერთეული შემთხვევა და ამ საშინელი სტატისტიკის მიღმა სამართლებრივი თუ სოციო-კულტურული უთანასწორობა დგას რომელიც წაახალისებს ამ ძალადობას.

არის კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი საკითხი, რომელიც ძალადობის მსხვერპლი ქალის წარმოჩენას უკავშირდება. მთელი აქცენტი იმაზეა გადატანილი, რომ საზოგადოებაში მსხვერპლის მიმართ თანაგრძნობა გაჩნდეს. მსხვერპლის მიმართ მსხვერპლთა უმეტესობა დღესაც ერიდება ამ საკითხებზე საჯარო საუბარს და მედიაში ღად გამოჩენას. ჟურნალისტების უმეტესობას კი ადრეც და ახლაც პირველ პირში მოყოლილი ისტორია აინტერესებთ. განსაკუთრებით ის დეტალები, რომელიც დანაშაულის სისასტიკეს უსვამს ხაზს. გასაგებია, რომ ამ გზით, ჟურნალისტებს მსხვერპლის მიმართ თანაგრძნობის გამოწვევა სურთ, მაგრამ შედეგად ვიღებთ სურათს, როცა ძალადობის მსხვერპლად ყოფნა ავტომატურად ასოცირებულია მხოლოდ ფიზიკურ ძალადობასთან, სისხლთან, სისასტიკესთან და ძალადობის სხვა ფორმები სრულიად იგნორირებულია, მსხვერპლისა და მისი უფლებადამცველების მიმართ კი ემპათიისა და მხარდაჭერის ნაცვლად, ეჭვი ან აგრესია იჩენს თავს. როგორც კი ჩნდება ძალადობის არასტანდარტული ქეისები, რომელიც არ ჯდება ამ ჩარჩოში, მედიაცა და საზოგადოებაც, ასე ვთქვათ, აიჭრება ხოლმე. ასეთია მაგალითად ბასილაშვილი-დოროყაშვილის ქეისი.

ცალკე პრობლემაა, რომ უფლებადამცველები და მედია სხვადასხვა პერსპექტივიდან უყურებენ ამ საკითხს. ემპათია და დაჩაგრულის მიმართ თანაგრძნობა რა თქმა უნდა მნიშვნელოვანია, მაგრამ მედიისაგან განსხვავებით (ცხადია, ზოგად ტენდენციას ვგულისხმობ, თორემ არც მედია გარემოა ასე ჰომოგენური და ერთნაირად “უგრძნობი” საკითხის მიმართ), უფლებადამცველებისთვის სამართლიანობის აღდგენაა პირველი რიგის ამოცანა და არა დაზარალებულის მიმართ სიბრალულის გამოწვევა საზოგადოებაში.

ნიკოლოზ ბასილაშვილის ამბის გაშუქებამ სხვადასხვა ტიპის დისკუსია გამოიწვია საზოგადოებაში. თქვენი დაკვირვებით, რატომ იყო ეს არასტანდარტული შემთხვევა და როგორ გააშუქა ეს საკითხი მედიამ?

შარშანაც დარღვევებით შუქდებოდა ეს საკითხი. ბასილაშვილის გამარჯვებამ ემოციების ახალი ტალღა გამოიწვია. ეს არასტანდარტული ქეისია, სადაც მსხვერპლის თუ მოძალადის “ამოცნობა” ძალიან გაუჭირდა მედიასაც და საზოგადოებასაც. მედია გაშუქების წყალობით, რომელიც ოჯახში ან პარტნიორებს შორის ძალადობის მხოლოდ იმ შემთხვევებზე ამახვილებს ყურადღებას, რომელიც ფიზიკურ ძალადობას ან ფემიციდს უკავშირდება, საზოგადოებას გარკვეული “კლიშე” უყალიბდება და ძალადობად მხოლოდ ამ ფორმებს აღიქვამს. ძალადობის სხვა ფორმებს კი ვერ აღიქვამს. ამას გარდა, ძალადობაში ეჭვმიტანილი მხოლოდ ფინანსურს კი არა, სხვა ტიპის სიმბოლურ კაპიტალსაც ფლობს - ის ცნობილი სპორტსმენია და საზოგადოებაში დიდი პოპულარობით სარგებლობს. მეორე მხრივ, არც ნელი დოროყაშვილი შეესაბამება საზოგადოებაში არსებულ სტერეოტიპულ წარმოდგენას “ქალი მსხვერპლის” შესახებ.

იყო ბევრი სხვა დეტალიც, რამაც საზოგადოება განაწყო არათუ მსხვერპლის, არამედ მისი უფლებადამცველების წინააღმდეგაც კი. ამ პირობებში, მედიასაშუალებების მხრიდან დაუდასტურებელი ინფორმაციის გავრცელებამ, თითქოს ქალი უფლებადამცველების ერთმა ნაწილმა წერილით მიმართა ტურნირის ადმინისტრაციას, ცეცხლზე ნავთი დაასხა და უფლებადამცველთა წინააღმდეგ სიძულვილის უზარმაზარი ტალღა ააგორა სოციალურ ქსელებში. ესეც თავის წილ აგურს დებს იმ მტრული გარემოს შექმნაში, რაზეც ზემოთ ვსაუბრობდით. აქტიური ქალების მიმართ საყოველთაო სიძულვილის გაღვივება ქალთა მიმართ ძალადობის ერთ-ერთი მაპროვოცირებელი ფაქტორია.

ფიქრობთ, რომ მსგავსი საკითხების არაკვალიფიციურმა, არაფრთხილმა გაშუქებამ შესაძლოა ძალადობა წაახალისოს?

შესაძლოა. მაგალითად, თუ მხოლოდ ქალზე ძალადობის ფაქტს გავაშუქებთ და არ დავინტერესდებით, მოჰყვა თუ არა ამას რეაგირება, დააკავეს თუ არა პოტენციური დამნაშავე, დაისაჯა თუ არა და ა.შ. ეს შექმნის დაუსჯელობის ილუზიას. თუ გაშუქებისას ძალადობის გასამართლებელ საბაბს დავუწყებთ ძებნას და მსხვერლს დავადანაშაულებთ პროვოცირებაში, ამით სიგნალს გავუგზავნით პოტენციურ მსხვერპლს, რომ კანონი მის მხარეზეც რომ იყოს, საზოგადოება პასუხისმგებლობის ტვირთს მაინც მას აჰკიდებს. თუ ამას გავაშუქებთ როგორც ძალადობის ერთეულ გამოვლინებას, მის უკან ვერ დავინახავთ იმ მახინჯ სისტემას, რომელიც კვებავს ამ ძალადობას. თუ მსხვერპლთან ერთად, მის უფლებადამცველებზეც გავაგრძელებთ თავდასხმას, ამით მხოლოდ გავაძლიერებთ იმ მტრულ გარემოს, რომელიც შესაძლებელს ხდის ასეთ დანაშაულს.

ეთიკური სტანდარტების დაცვა და კვალიფიციური გაშუქება საკმარისია იმისთვის, რომ ქალთა მიმართ ძალადობის წახალისების ნაცვლად, მედიამ მის პრევენციას შეუწყოს ხელი?

შეიძლება მედიასაშუალება საერთოდ არ არღვევდეს ეთიკის სტანდარტებს, მაგრამ ვერ ვიტყვით, რომ ის გენდერულად სენსიტიურია. გენდერულად სენსიტიური გაშუქებას უფრო ფართო მნიშვნელობა აქვს და “როგორ შუქდებასთან“ ერთად იმასაც უთმობს ყურადღებას, თუ რამდენად ჩანს მეინსტრიმულ მედიაში სპეციფიკური საკითხები (მაგალითად ძალადობის ან კვოტირების), რამდენ დროს ან ადგილს უთმობს ასეთი საკითხების გაშუქებას ან, მაგალითად, რამდენად უწყობს ხელს ზოგადად მტრულ გარემოს შექმნას აქტიური ქალების მიმართ.

საჭიროა მედიამ გაიზაროს, რომ ეს მართლაც პრობლემაა, რომ ამ საკითხზე, ისე კი არ უნდა ვისაუბროთ, როგორც კრიმინალური ქრონიკის ნაწილზე, არამედ დავინახოთ როგორც სერიოზული პრობლემა. მედიამ უნდა წამოწიოს თემა, მაგრამ სიფრთხილეც უნდა გამოიჩინოს, რომ ქალისგან მხოლოდ თანაგრძნობის ობიექტი არ შექმნას.

საბედნიეროდ, მედიის ნაწილი, არათუ იცავს ეთიკურ სტანდარტებს, არამედ იზიარებს და იაზრებს კიდეც თავის მნიშვნელობას პრობლემის დაძლევის თვალსაზრისით.

---

ფოტო: პირველი არხი, რუბრიკა საინტერესო ადამიანები

რატომ არის საშიში ხელისუფლების აგრესიული რიტორიკა მედიის მისამართით, რა სურვილი იმალება ამ გზავნილების უკან, რატომ არის ეს საშიში არამხოლოდ მედიისთვის, არამედ ქვეყნისთვის, ამ და სხვა საკითხებზე “მედიაჩეკერი” ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის წევრ, მედიაექსპერტ ზვიად ქორიძეს ესაუბრა.

გუშინ, 25 თებერვალს “ფორმულას” ტელეწამყვან ვახო სანაიას თავს დაესხნენ. არასამთავრობო სექტორმა ჟურნალისტზე თავდასხმა ხელისუფლების აგრესიული საჯარო რიტორიკის შედეგად შეაფასა. როგორ ფიქრობთ, ხომ არ არის ეს უფრო ფართო მასშტაბის მოვლენა, ვიდრე ერთ კონკრეტულ ჟურნალისტზე თავდასხმა?

ხელისუფლებამ გადაამეტა ძალაუფლებას. ხელისუფლების აგრესიული რიტორიკით წახალისებული ადამიანები დადიან ქუჩაში. ადამიანებმა, რომლებიც ან ხელისუფლების კონკრეტული დაჯგუფებების წევრები არიან ანდა ხელისუფლების აგრესიული რიტორიკით წახალისებულნი, დაინახეს ადამიანი, რომელიც დაკავშირებულია მთავრობისთვის მიუღებელ მედიასთან, იმ ტელევიზიასთან, რომელსაც მუდმივად ლანძღავს და ბოიკოტს უცხადებს ხელისუფლება, და ფიზიკურად გაუსწორდნენ. ვახო სანაია თავისი გადაცემებით “TV პირველში” თუ ტელეკომპანია “ფორმულაში”, ყოველთვის გამოირჩეოდა, კრიტიკული კითხვებით, არ ჩქმალავდა თემებს, სვამდა კითხვებს, რომლებიც საზოგადოებაში ისმის.

ის კონკრეტულ ადამიანები, რომლებსაც, ალბათ, არ უნდოდათ ყოფილიყვნენ კრიმინალები, სწორედ აგრესიულმა ტონალობამ აქცია კრიმინალად. მათ გადაწყვიტეს ჩაიდინონ დანაშაული და სცემონ ჟურნალისტი, მხოლოდ და მხოლოდ იმის გამო, რომ ის არის ჟურნალისტი იმ მედიასაშუალების, რომელიც არ მოსწონს მთავრობას. იმ ადამიანებმა შეასრულეს მთავრობის ნება. ეს ძალიან ცუდი პროცესია არა მხოლოდ მედიაგარემოსთვის, არა მხოლოდ მთავრობისთვის, არამედ ეს არის საზიანო მთელი სახელმწიფოსთვის. მთავრობამ გამოამჟღავნა ძალიან მანკიერი მხარე თავისი საქმიანობის.

ფიქრობთ, რომ კრიტიკული მედიასაშუალებების წარმომადგენლების მიმართ აგრესიული რიტორიკით, ხელისუფლება ამ პროცესებს ახალისებს?

დღეს რას ვისმენთ ჩვენ? ნაცვლად იმისა, რომ ხელისუფლებამ თქვას, რომ ეს დაუშვებელია და უმკაცრესად უნდა დაისაჯონ ადამიანები, გვესმის ასეთი რიტორიკა - კი, ცუდია რაც მოხდა, მაგრამ აბა რა გეგონათ?

არ მოგწონს მედიასაშუალება? არ მოგწონს კრიტიკული კითხვები? გამოთქვი ამაზე საკუთარი აზრი, არ არის საჭირო რომ დახვდე ადამიანს და სცემო ისე, რომ ტვინის შერყევა დამართო მას. სწორედ ეს არის ძალიან ცუდი პრაქტიკა, რომელსაც ახალისებს ხელისუფლება.

---

• ამ თემაზე წაიკითხეთ: თავდასხმა ვახო სანაიაზე  რა მოხდა, მოკლედ

---

საითკენ მივყავართ მსგავს პროცესებს?

ასეთი აგრესული ტონალობა როცა ახასიათებს ხელისუფლებას, განსხვავებული მსოფლმხედველობის ადამიანების, პოლიტიკური ოპონენტების თუ კრიტიკული მედიის მიმართ, ეს ცალსახად აჩვენებს იმას, რომ ასეთი ტიპის ხელისუფლებას უნდა, რომ იყოს ავტორიტარული. ის ხედავს, რომ ასეთ განწყობას, ასეთ აგრესიულ ტონალობას ვიღაც წამოეგება საზოგადოებაში, ვიღაც იმოქმედებს ამ აგრესიის გავლენით, მაგრამ მთლიანობაში საზოგადოებას ამ აგრესიულობისა და ძალმომრეობის გავლენის ქვეშ ფიზიკურად ვერ მოაქცევს, ძალიან გაუჭირდება. იმიტომ, რომ ჩვენი საზოგადოება, მოდი, ასე ვთქვათ, აღარ არის დამყოლი საზოგადოება, რომ ხელისუფლება რასაც ეტყვის უკრიტიკოდ მიიღოს.

საზოგადოებას უფრო მეტი ძალმოსილება გაააჩნია, ვიდრე მხოლოდ ცალკე აღებულ მოქალაქეებს. ეს საზოგადოება ამას რომ იღებდეს, მაშინ ჩვენ დიდი ხანია ვიქნებოდით ისეთი ტიპის საზოგადოება, როგორიც არის სხვა პოსტსაბჭოთა ავტორიტარული ქვეყნების. არ ვართ ასეთი ქვეყანა და ეს არის ჩვენი საზოგადოების მონაპოვარი, რომ ჩვენ გვინდა დემოკრატიული ქვეყანა. ამიტომაც, ეს ამ ხელისუფლებას, უბრალოდ არ გამოსდის. მაგრამ გამოსდის ლოკალური აფეთქებები, გამოსდის ის, რომ, მაგალითად, პოლიტიკურ ოპონენტებს ცხვირ-პირი დაულეწოს საარჩევნო კამპანიის პროცესში, დაიჭიროს ისინი, კრიტიკული მედიასაშუალებების მიმართ ჰქონდეს უხეში დამოკიდებულება, ჰქონდეს ზემოდან ყურების დამოკიდებულება - თითქოს მე შენზე უკეთესი ვარ და როგორ მიბედავ გამაკრიტიკო, და ამით ასეთი განწყობის შექმნით ბოიკოტი გამოუცხადოს მედიას და არ მისცეს საშუალება რომ მათ ინფორმაცია მოიპოვონ დროულად და ხარისხიანად და ა.შ.

თქვენ ძალიან დიდი ხანია აქტიურად აკვირდებით საქართველოში მიმდინარე მოვლენებს, მედიას, რამდენიმე ხელისუფლების პირობებში გიმუშავიათ. კრიტიკული მედია ყველა ხელისფლებისთვის იყო თავსატეხი, მაგრამ, თქვენი დაკვირვებით, ყოველთვის ასეთი აგრესიული იყო სახელისუფლებო რიტორიკა? შეგვიძლია, მაგალითად ვთქვათ, როდის დაიწყო ეს ტენდენცია?

ვერ ვიტყვით მაგას კონკრეტულად, როდის დაიწყო ეს “აფეთქებები” პირველად. სამწუხაროდ, საქართველოში ყველა ხელისუფლებისთვის დამახასიათებელი იყო ეს მოცემულობა, თუმცა ამას ყველა სხვადასხვა ფორმით გამოხატავდა. თუ თქვენ კარგად გაიხსენებთ, სწორედ ასეთი დამოკიდებულების გამო დაკარგა ხალხის ნდობა მიხეილ სააკაშვილმა. იმის გამო, რომ მან საჭიროდ ჩათვალა, ფიზიკურად გასწორებოდა მედიასაშუალებას და ჩაეხშო ხმა, გასწორებოდა ჟურნალისტებს, ეს აღმოჩნდა გადამწყვეტი სწორედ იმ პროცესში, როდესაც მან წააგო. მან წააგო ოპონენტთან, რომელსაც განაცხადი ჰქონდა იმაზე, რომ ქვეყნის განვითარების დემოკრატიულ პროცესს არ შეაჩერებდა. თუმცა, აღმოჩნდა, რომ ყველაზე დიდი ტყუილი თქვა ამით ამ ხელისუფლებამ.

მარაზმია ის, რომ ხელისუფლება აკეთებდეს აქცენტს დემოკრატიულობაზე და პარალელურად ყველა კრიტიკული არხის მესაკუთრე თუ მენეჯერი იყოს სისხლის სამართლებრივი დევნის ქვეშ. ეს არ არის ნორმალური. მაგალითად, ავთანდილ წერეთელმა ან ნიკა გვარამიამ, გიორგი რურუამ რომ დათმოს თავისი წილი ან გავლენა კრიტიკულ მედიასაშუალებებში, იქნება კი ასეთი რადიკალური მათ მიმართ ხელისუფლება?

---

• ხელისუფლების რიტორიკაზე წაიკითხეთ: ხელისუფლების აგრესიული რიტორიკა მედიის მისამართით - ბოლო 2 კვირის გზავნილები

---

წინა ხელისუფლება ახსენეთ და თქვით, რომ მედიაზე თავდასხმები ცუდად შემოუბრუნდათ. გამოდის, რომ ეს პროცესები, ერთი მხრივ, მედიაგარემოს აზიანებს და, მეორე მხრივ, თვითონ ხელისუფლებისთვისაც ძალიან საშიში და საზიანოა

რა თქმა უნდა. თუ შენ მიდიხარ ამ მაგისტრალურ ხაზზე, რომ ყველაფერი შეზღუდო, ყველაფერი ჩაკლა, ინფორმაციის თავისუფალი გავრცელების არეალი მოსპო, შენი მთავარი მიზანი თუ ეს არის, მაშინ შენ აკეთებ განაცხადს ავტორიტარიზმზე. აი, ამ დროს უნდა დაფიქრდე, რომ საზოგადოება, მათ შორის შენი ამომრჩეველი, არის კი ამ განწყობის და სურს მას ავტორიტარიზმი? არ ვარ დარწმუნებული, რომ თუნდაც თავად “ქართული ოცნების” ამომრჩეველს უნდა ეს, შეიძლება, ის გაუცნობიერებლად უჭერდეს რაღაცას მხარს, მაგრამ, ვფიქრობ, რომ საზოგადოებას არ სურს მისცეს დიქტატურის მანდატი ხელისუფლებას.

დღეს მხოლოდ დემოკრატიული განვითარების ცალკე აღებული კომპონენტი კი არ არის საფრთხის ქვეშ. დემოკრატიას თუ საფრთხე დაემუქრა საქართველოში, ეს პირდაპირპროპორციულია ჩვენი დამოუკიდებლობი ხარისხთან.

ხელისუფლების რიტორიკა ხომ არ არის იმ ჩანაფიქრის ნაწილი, რომ შეაგუოს საზოგადოება რეგულირების საჭიროებას?

ეს არის ამ ხელისუფლების პოლიტიკური ხაზი. სიტყვის, აზრის, გამოხატვის თავისუფლება პრობლემურია ავტორიტარული მმართველობისთვის. ეს უნდა მოიფიქრო, როგორ შეზღუდო ადამიანის ფუნდამენტური თავისუფლებები, ამიტომ გვეუბნებიან, არ მომწონს ეს გამოხატვის თავისუფლება, არ მომწონს, მაგალითად, როდესაც შენი დამოკიდებულებას ღიად გამოხატავ და თუ მაკრიტიკებ, რა უფლებით მაკრიტიკებ.

კრიტიკული მედია ავტორიტარულ ხელისუფლებას აზიანებს და ამიტომ მისი პასუხი არის, რომ ეს არ შეიძლება, გვეუბნებიან, რომ ეს არის სიძულვილის ენა, ცილისწამება და ამიტომ ეს უნდა დავარეგულირო. მხოლოდ ჟურნალისტებს არ ეხებათ სიტყვის თავისუფლების შეზღუდვა, ეს თავისუფლებები საზოგადოების, ყველა მოქალაქის უფლებაა.

ეს მხოლოდ მედიისთვის არ არის საზიანო. თუ მედია დასუსტდა, თუ მედიას არ ექნება კრიტიკული პათოსი, ამით დასუსტდება საზოგადოება. თუ მედიას ეს ფუნქცია წავართვით და გავხადეთ მხოლოდ რუპორი (გვაქვს, სამწუხაროდ, ასეთი მედიები), რას მივიღებთ? სწორედ უკრიტიკობა არის მაჩვენებელი ავტორიტარიზმის. კრიტიკული სივრცის შემჭიდროება, ჩახშობა, აი, ეს არის დღევანდელი მოცემულობა. ეს არის სახიფათო.

ძალიან საშიშ ტენდენციაზე საუბრობთ. და, როგორ ფიქრობთ, რა არის ამ ვითარებიდან გამოსავალი?

არამარტო ჟურნალისტები, არამარტო პოლიტიკოსები, ნებისმიერი მოქალაქე უნდა იაზრებდეს იმას, თუ რას ნიშნავს ის ფაქტი, რომ შესაძლოა ქვეყანაში აღარ ისმოდეს განსხვავებული აზრი.

ამ პროცესებიდან შედეგი შეიძლება მივიღოთ, რომ ადამიანს აღარ უღირდეს საკუთარი აზრის გამოთქმა. ხელისუფლება გვეუბნება, რომ მინდა გაჩუმდე, ხმა არ უნდა ამოიღო და არ უნდა გაგიჩნდეს იმის სურვილი, რომ გამოთქვა საკუთარი აზრი. დემოკრატიული ღირებულებები ყველა მოქალაქემ უნდა გაიაზროს. გამოხატვის თავისუფლება არ არის პრივილეგია, ყველა მოქალაქეს სჭირდება ეს და ყველამ უნდა იბრძოლოს გამოხატვის თავისუფლებისთვის.

სად გადის ზღვარი საზოგადოებრივ ცნობისმოყვარეობასა და ინტერესს შორის? რა პრინციპით უნდა იხელმძღვანელოს მედიამ, რომ დააკმაყოფილოს საჯარო ინტერესი ისე, რომ არ გასაჯაროვდეს პირადი ცხოვრების დეტალები? ამ საკითხებზე “მედიაჩეკერი” ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის სამართლის სკოლის ასოცირებულ პროფესორს, თამარ გურჩიანს ესაუბრა:

- ბოლო პერიოდში მედია აქტიურად აშუქებს გახმაურებულ საქმეებს, როგორიცაა, გიორგი შაქარაშვილის მკვლელობა და თამარ ბაჩალიაშვილის გაუჩინარება და გარდაცვალება. ზოგიერთმა მედიასაშუალებამ ამ საქმეებთან მიმართებაში პირადი ცხოვრების დეტალები გაასაჯაროა, რაზეც არასამთავრობო ორგანიზაციების ნაწილმა გაავრცელა კიდეც განცხადება, რომ ამ საქმეებზე მაღალი საჯარო ინტერესი არ ამართლებს ნებისმიერი სახის პირადი ინფორმაციის გავრცელებას. თქვენ როგორ ფიქრობთ?

მაშინაც კი, როცა მედიის მთავარი მოტივაცია ამ ტიპის გახმაურებულ საქმეებში არის სიმართლის დადგენა, ის უნდა მოქმედებდეს ზიანის თავიდან აცილების პრინციპით. ძალიან ძნელია ბალანსის დაცვა, რადგან მაღალი კონკურენციაა თავად მედიასაშუალებებს შორის და ასევე, სამწუხაროდ, ძალიან დიდი უნდობლობაა საგამოძიებო და მართლმსაჯულების ორგანოების მიმართ. შესაბამისად, მედია თავად იღებს საკუთარ თავზე გამოძიების და მართლმსაჯულების ფუნქციას. რა თქმა უნდა, ეს არასწორია, რადგან მედია არ არის არც გამომძიებელი და არც მოსამართლე, თუმცა მისი როლი ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან შეიძლება მტკიცებულებების გადამალვა მოხდეს, ან ზეგავლენით ვაჭრობა, ან ძალაუფლების ბოროტად გამოყენება. ასეთი მაღალი პროფილის საქმეებში მაღალი საზოგადოებრივი ყურადღება და ინტერესი ბუნებრივია და მედიის ინსტინქტიც, რომ თხაროს ეს დეტალები და მუდმივად გადაამოწმოს, ძალიან ლეგიტიმურია, მაგრამ ამავდროულად ღირებულებების შენარჩუნებაც უნდა ხდებოდეს.

- კონკრეტული შემთხვევების მაგალითზე რომ განვიხილოთ ეს საკითხები - იგივე შაქარაშვილის საქმესთან დაკავშირებით როდესაც მედიაში მოხვდა ახალგაზრდების პირადი ხასიათის ფოტო და ვიდეოკადრები, ეს რამდენად შეიძლება გამართლდეს ლეგიტიმური საჯარო ინტერესით?

ამ შემთხვევაში, პირველ რიგში, საინტერესოა როგორ მოხვდა ეს მასალები მედიაში. პირველ რიგში, პასუხისმგებლობა ცალსახად იმას უნდა ეკისრებოდეს, ვისაც ამ ინფორმაციის დაცვის ვალდებულება აქვს, როდესაც ხდება სისხლის სამართლის საქმის მასალების გასაჯაროება. სამწუხაროდ, ზოგ შემთხვევაში მედია სენსაციად აქცევს ამ ტიპის მასალებს, რომ უკეთესად გაყიდოს ახალი ამბები. უნდა აკეთებდეს თუ არა ამას მედია? - ამაზე ცალსახა პასუხი არის ის, რომ მედია უნდა მოქმედებდეს ზიანის თავიდან აცილების პრინციპით.

- თამარ ბაჩალიაშვილის საქმის გაშუქების დროს, ასევე, ბევრი დეტალი გამჟღავნდა მედიაში არა მხოლოდ გარდაცვლილის პირადი ცხოვრების შესახებ, არამედ ამ საქმის რამდენიმე მოწმესთან მიმართებაში. რამდენად გამართლებული იყო ამ დეტალებზე მედიის ინტერესი?

ბაჩალიაშვილის, ისევე როგორც შაქარაშვილის საქმეში მედია ეცადა, რომ ყველა განზომილება დაენახა, ყველა დეტალი ამოეჩხრიკა, ყველა არსებული თუ არარსებული მტკიცებულება გამოეკვლია, გადევნებოდა ყველა მნიშვნელოვან თუ უმნიშვნელო კვალს და ა.შ. მე ვფიქრობ, რომ ეს ყოველმხრივი ანალიზი, რაც მედიამ ჩაატარა ამ ორივე საქმეში, არ უნდა იყოს მედიის საქმე, თუმცა საზოგადოების მხრიდან მართლმსაჯულების ორგანოებისადმი უნდობლობაზე კეთდება კაპიტალიზაცია მედიის მხრიდან. ყოველმხრივი ანალიზი და განხილვა, ვერ ვიტყვი, რომ ზედმეტი იყო, იმიტომ, რომ ამის ალტერნატივა სახელმწიფოს მხრიდან, როგორიცაა ყოველდღიური პრესკონფერენციები, გასაგები ენით საუბარი, არ ყოფილა. მედიამ აჯობა სახელმწიფოს ამაშიც და ისარგებლა იმითაც, რომ საზოგადოებას, რომელიც არის მედიის მომხმარებელი, ყველაზე მეტად იზიდავს დანაშაულის შესახებ ამბები - რაც უფრო ბურუსით არის დანაშაული მოცული, მით უფრო საინტერესოა ადამიანებისთვის.

- გასაგებია, რომ საზოგადოება ძალიან ცნობისმოყვარეა, მაგრამ როგორი უნდა იყოს მედიის ქცევა?

რა თქმა უნდა, მედიას უნდა ესმოდეს თავისი როლი, რომ მას აქვს გავლენა. ხშირად ძალიან ინფანტილურად განმარტავენ მედიის როლს, რომ თითქოს ის არის სარკე, რომელიც უბრალოდ ასახავს იმას, რაც ხდება. მედიას შეუძლია პერსპექტივების შეცვლაც და მანიპულირებაც. შესაბამისად, აქ შემოდის თვითკონტროლის, თვითრეგულირების საკითხი, რომელიც უნდა ჰქონდეს მაღალი ეთიკური სტანდარტების მქონე მედიას. ასეთ მედიას ესმის ის, რომ მან შეიძლება შეცდომა დაუშვას, რომ ის არ არის სრულყოფილი და ვერ იქნება ყოველთვის მართალი და საკუთარ თავს აკონტროლებს, ამოწმებს, კითხვებს სვამს საკუთარ გადაწყვეტილებებთან დაკავშირებით და თვითკრიტიკულია. ეს სამწუხაროდ ჩვენს სამაუწყებლო მედიას ძალიან აკლია. ახლა უკვე ისეთ მდგომარეობაშია სამაუწყებლო მედია, რომ ცოტა რთულია ეთიკაზე საუბარი. შექმნილია რაღაც ახალი სიბრტყე, ტოტალურად რადიკალიზებული და პოლარიზებული, სადაც ეთიკის ადგილი არ არის.

- შექმნილი რეალობიდან გამომდინარე, ბოლო დროს ხელისუფლებისგან არაერთხელ წამოვიდა ინიციატივა მედიის რეგულირების შესახებ, მაგალითად, სიძულვილის ენასთან მიმართებაში და ა.შ. ბევრს საუბრობენ იმაზეც, რომ ვერ მუშაობს კარგად თვითრეგულირების მექანიზმები. თქვენ რაში ხედავთ გამოსავალს?

გამოსავალი რეგულაცია არ არის, ეს მხოლოდ კონტრპროდუქტიული იქნებოდა. მე გამოსავალი მგონია იმაში, რომ აუდიტორია უფრო მეტად დაფიქრდეს, უფრო ხშირად მოითხოვოს მედიისგან უკან დახევა, შეცდომის აღიარება. თვითრეგულირების ორგანოებიც უფრო აქტიურად უნდა მუშაობდნენ და უფრო შიგნით უნდა არსებობდეს მექანიზმები, რომ გაკონტროლდეს ეს ყველაფერი. უბრალოდ ისე ინტენსიურია ახლა ეს რომ, ამდენს ვერც თვითრეგულირების ორგანოები გაწვდებიან.

მე ვფიქრობ, რომ გარდა მაყურებლებისა, რომლებმაც უნდა მოვითხოვოთ მედიისგან უფრო მეტი ეთიკურობა, ღირებულებების პატივისცემა და ზიანის თავიდან აცილების პრინციპის დაცვა, კიდევ არსებობს ერთი მექანიზმი: მედია დამოკიდებულია კომერციულ შემოსავლებზე. შესაბამისად, კორპორაციებს, კომპანიებს უნდა ჰქონდეთ რაღაც მოთხოვნები - გარკვეული საკონტრაქტო ვალდებულება უნდა იყოს ის, რომ მედიამ ეთიკური პრინციპები დაიცვას. მაგალითად, თუ რომელიმე მედიასაშუალება ჰომოფობიურ ან მიზოგინურ რეპორტაჟებს ამზადებს და მე წარმოვადგენ რძის პროდუქტების მწარმოებელ კომპანიას და არ ვეთანხმები ასეთ სარედაქციო პოლიტიკას, უნდა წამოვიღო რეკლამა ამ ტელევიზიიდან და სხვაგან წავიდე. სამწუხაროდ, ასეთი რამ ჩვენთან არ ხდება.

- ხშირად ჟურნალისტები, რომლებიც არღვევენ პირადი ცხოვრების უფლებას, ამას ამართლებენ მაღალი საჯარო ინტერესით. სად გადის ზღვარი ამ ორ საკითხს შორის, როგორ უნდა იმოქმედოს მედიამ ისე, რომ არ დაარღვიოს არც პირადი ცხოვრების უფლება და თან საზოგადოებრივი ინტერესიც დააკმაყოფილოს?

საჯარო ინტერესი ცოტა სხვაგვარად გვესმის საქართველოში. საჯარო ინტერესი არ გულისხმობს ადამიანების ჭორაობის ინტერესის ან უბრალოდ ცნობისმოყვაროების დაკმაყოფილებას. არ იყო აუცილებელი ბაჩალიაშვილის ცხოვრების ყველა დეტალის გამოფენა. საჯარო ინტერესი გახმაურებული მკვლელობის ან გაუჩინარების თემას ყოველთვის ექნება, მაგრამ საჯარო ინტერესი გულისხმობს იმას, რომ დაისაჯოს დამნაშავე, არ დაემალოს სამართალს ის ხალხი, ვინც დაკავშირებულია გავლენიან პირებთან, არ მოხდეს კორუფცია, სათანადო სასჯელი მიიღოს დამნაშავემ და როგორც არის შესაძლებელი, დაზარალებულის რეაბილიტაცია და მისი უფლებების რეალიზაცია მოხდეს. აი, ეს არის საჯარო ინტერესი და არა ყველა არასაჭირო დეტალის ცოდნა ადამიანების ცხოვრების შესახებ. შეიძლება მედიისთვის ყველა დეტალი გახდეს ცნობილი, მაგრამ კარგი მედია არჩევს, რა გამოაქვეყნოს და რა - არა. კარგი მედია არ არის რეალითი შოუ, რომელიც მაყურებელთან ერთად პირდაპირ ეთერში არკვევს ყველა დეტალს და შესაბამისად, ვერც ირიდებს თავიდან იმ რისკებს, რომ შეიძლება სწორედ პირდაპირ ეთერში დადგეს სწორედ ზიანი - გავრცელდეს ის ინფორმაცია, რომელიც არ უნდა გავრცელებულიყო.

რაც შეეხება ზღვარს, ზღვარი არის სწორედ იმაზე დაფიქრება, ვინმეს რამე ზიანი ხომ არ ადგება. ელემენტარული კითხვა უნდა დაუსვას თითოეულმა ჟურნალისტმა საკუთარ თავს - უფრო მეტ სიკეთეს ვაკეთებ, თუ უფრო მეტი ზიანი მომაქვს? მედიას არავინ უკრძალავს გამოძიებას ან კრიტიკას, მაგრამ თუკი ამას აკეთებს ისე, რომ დამატებით დარტყმებს აყენებს დაზარალებულს, მე მგონი, ეს უბრალოდ არასწორია.

რატომ არის მნიშვნელოვანი სანდო სამედიცინო და სამეცნიერო წყაროების გამოყენება, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც საქმე ადამიანების ჯანმრთელობას ეხება; რა ართულებს საქართველოში სამედიცინო თემაზე სიღრმისეული რეპორტაჟების მომზადებას; როგორ უნდა გამოვიყენოთ კორონავირუსის თემაზე ჩატარებული კვლევები, მაშინ, როდესაც ამ კვლევების მიგნებები ხანდახან ურთიერთსაწინააღმდეგოა - ამ და სხვა საკითხებზე, „მედიაჩეკერს“ თავის გამოცდილებას ჯანდაცვის თემებზე მომუშავე, "კაქტუს-მედიის" დამფუძნებელი ცირა გვასალია უზიარებს.

- ცირა, თქვენ დიდი ხანია მუშაობთ ჯანდაცვის თემებზე და არაერთი მასალა მოამაზადეთ კორონავირუსის თემაზე. რამდენად რთულია ჯანდაცვის თემაზე მუშაობა და რა არის მთავარი პრობლემა?

იქიდან გამომდინარე, რომ ასეთი დიდი პანდემიები ხშრად არ ხდება - ზოგჯერ ასწლეულში ერთხელ, ის დაბნეულობა, რაც არსებობს მთელს მსოფლიოში, ერთი შეხედვით, გასაკვირი არ არის.

მე, როგორც ჯანდაცვის თემებით დაინტერესებული ჟურნალისტი, რაც დრო გადის, სულ უფრო ხშირად ვმუშაობ არაქართულ წყაროებთან. რა თქმა უნდა, არ ვსაუბრობ იმ შემთხვევაზე, როდესაც მაგალითად, ლოკალური მონაცემები მჭირდება.

---

“კაქტუს-მედია” არის პლატფორმა, რომელიც აშუქებს საქართველოსა და მსოფლიოში მიმდინარე მოვლენებს გარემოს დაბინძურებასა და ჯანდაცვაზე, აგროვებს შესაბამის მონაცემებს კვალიფიციური წყაროებიდან, ეძებს ადამიანებს, რომლებსაც ეს მოვლენები შეეხოთ და მოგითხრობთ მათ ამბებს.

---

საერთაშორისო წყარობთან მუშაობას, რამდენიმე მიზეზი აქვს. პირველი და ძალიან მნიშვნელოვანი არის ის, რომ საქართველოში, ზოგადად გვაქვს, მონაცემების შეგროვების პრობლემა. მონაცემები გარკვეული სახით არსებობს, მაგრამ არ არის ისეთი ხარისხიანი და სრულყოფილი, როგორც არის ევროპასა და ამერიკაში.


მაგალითად, მქონდა შემთხვევა, როდესაც მჭირდებოდა გარკვეული მონაცემები საქართველოს რეგნიოული ამბულატორიებიდან და მიუხედავად იმისა, რომ ისინი ვალდებული არიან ინფორმაცია ელექტრონულად მოაგროვონ ერთიან ბაზაში, ეს მონაცემები არ არსებობდა. ამბულატორიებს არ ჰქონდა შესაბამისი ინფრასტრუქტურა, მათ შორის, რიგ შემთხვევებში, ელექტროენერგია და ინტერნეტი და ახალ ტექნოლოგიებთან მუშაობის გამოცდილება. ცუდი მონაცემები, ცხადია, მოქმედებს გაშუქების ხარისხზე.

როცა წყაროებთან მუშაობაზე ვსაუბრობ, ვგულისხმობ სხვა რამესაც. მაგალითად, დღეს გამოვაქვეყნე მასალა ახალი კორონავირუსის წინააღმდეგ იმუნიტეტის მუშაობაზე, რომლისთვისაც მონაცემი ავიღე ამერიკული გაზეთიდან. ამ გაზეთს ჰქონდა თავისი წყარო. ნებისმიერ ამერიკულ თუ ბრიტანულ გამოცემას ყოველთვის ახლავს მონაცემები და კვლევები, ახლავს სამეცნიერო წყარო, რომელიც ამყარებს იმ მიგნებას, რაც ამა თუ იმ პუბლიკაციაშია წამოწეული.

ჩვენ არ ვართ კვლევებით განებივრებული, იმიტომ რომ პატარა ქვეყანა ვართ, ამდენი ფული არ გვაქვს, შესაბამისად, ეს არის მეორე მიზეზი, რის გამოც ჩვენი მასალები ვერ იქნება ხარისხიანი. თუმცა, როდესაც საქმე ეხება პანდემიის გაშუქებას, აქ გამოსავალი არის საერთაშორისო წყაროების გამოყენება. რა თქმა უნდა, არის რამდენიმე საერთაშორისო სამედიცინო და არა ჟურნალისტურო წყარო, რომელსაც მე პირადად ყოველთვის ვადევნებ თვალყურს. დღეში ერთხელ მაინც შევდივარ მათ ფეიჯზე, ვამოწმებ რა აქვთ და თუ არის რაიმე საინტერესო, ვცდილობ, რომ ვთარგმნო და გამოვაქვეყნო “კაქტუსზე.” ესენია: JAMA Network, New England Journal of Medicine, Annals of Internal Medicine, Lancet და Nature.

- თქვენ ახსენეთ საერთაშორისო წყაროები, რომელსაც ეყრდნობით და ასევე, კვლევები, რომლითაც საქართველოში არ ვართ განებივრებული. თუმცა, რასაც ვუყურებთ, Covid-19-თან დაკავშირებული საერთაშორისო კვლევების მიგნებები, ძალიან ხშირად იცვლება და ხანდახან, ურთიერთგამომრიცხავია. ასეთ დროს როგორ იქცევით?

აქ მთავარია, როგორ ვიყენებთ კვლევის მიგნებებს. ნებისმიერ სამედიცინო ჟურნალში, ყველა კვლევას აქვს თავისი შეზღუდვა. მნიშვნელოვანია, რომ კვლევის შეზღუდვას დააკვირდე, - რამდენი ადამიანი მონაწილეობდა, რამდენად მასშტაბური იყო, ჰყავდა თუ არა საკონტროლო ჯგუფი და ასე შემდეგ.

კეთილსინდისიერმა ჟურნალისტმა, როგორც ეს ხდება კარგ გამოცემებში, ყოველთვის უნდა მიუთითოს კვლევის შეზღუდვა. ეს არის უმნიშვნელოვანესი, იმისათვის, რომ მკითხველი შეცდომაში არ შეიყვანო. მაგალითად, პატარა კვლევა, 50-კაციანი, არ წარმოუდგინო როგორც ჭეშმარიტება. აუცილებლად უნდა უთხრა, რომ არის ეს შედეგები, მაგრამ ეს კვლევა არის მცირემასშტაბიანი. მეტი არაფერი არ სჭირდება, ვინაიდან შენ არ ატყუებ მკითხველს.



ეს ერთი დეტალი, რაც აუცილებლად უნდა გვქონდეს სტატიაში. მეორე, ჩემი აზრით, ძალიან მნიშვნელოვანი დილემა, რაც დავინახე, არის დღევანდელი მკითხველის ქცევა, მაგალითად ის, რომ ხშირად ადამიანები მხოლოდ სათაურს კითხულობენ და სტატიას ისე აზიარებენ სოციალურ ქსელში. ამიტომ, ჩემი აზრით, სათაურის შერჩევა არის ძალიან მნიშვნელოვანი. მაღალკვალიფიციურ გამოცემებში, ესა თუ ის მიგნება სათაურში ჭეშმარიტებად არ არის გამოტანილი, აუცილებლად მითითებულია, რომ ეს მიგნება არის ამა და ამ კვლევის ფარგლებში, ყოველთვის არის მინიშნება წყაროზე და ჩემი აზრით, ეს არის ძალიან კარგი მიდგომა.

მაგალითად, ცოტა ხნის წინ, იყო შემთხვევა, როდესაც BBC-იმ გამოაქვეყნა სტატია, რომლის სათაურში ეწერა, რომ ნაპოვნია ახალი, სიცოცხლის გადამრჩენი მედიკამენტი. წარმოიდგინეთ ეს როგორი ხმაურიანი სათაურია, მაშინ, როდესაც მთელი მსოფლიო ელოდება მედიკამენტს და ვაქცინებს და BBC წერს ამას.

BBC-ს სტატია დექსამეტაზონზე, როგორც შესაძლო სამკურნალო საშუალებაზე 
ახალი კორონავირუსის წინააღმდეგ

იგივე ამბავზე, მეორე ჩემმა საყვარელმა გამოცემამ, The New York Times-მა თქვა, რომ ამას და ამას ამბობენ მეცნიერები, არ წარმოუდგენია ახალი კვლევა ჭეშმარიტებად; ტექსტში მიუთითა, რომ ეს კვლევა არსად, არცერთ სამედიცინო და სამეცნიერო ჟურნალში არ არის გამოქვეყნებული, მეცნიერებმა მხოლოდ პრესრელიზის სახით წარმოადგინეს გვერდნახევრიანი ინფორმაცია და რეცენზია არ აქვს გავლილი. ეს ძალიან მნიშვნელოვანია, იმიტომ, რომ პიარ რევიურები კვლევას აკრიტიკებენ და მის ხარვეზებს წარმოაჩენენ.

The New York Times-ის სტატიის სათაური დექსამეტაზონზე, როგორც ახალი კორონავირუსის შესაძლო სამკურნალო საშუალებაზე

ეს იყო ის შემთხვევა, როდესაც The New York Times-მა რამდენიმე საათით გვიან გამოაქვეყნა ეს ინფორმაცია, მაგრამ იყო უფრო ზუსტი, ვიდრე BBC-ის. და სხვათაშორის, მოგვიანებით BBC-ს მასალაში სათაური შეცვალეს, ბრჭყალებში გაიტანეს მიგნება.

ყოველთვის უნდა მიუთითო კვლევის შეზღუდვა და მასშტაბი; ვინაიდან მკითხველების უმეტესობა არ კითხულობს სტატიას, სათაურშივე სიზუსტე უნდა იყოს დაცული.

- ჯანდაცვის თემაზე წერას ალბათ ისიც ართულებს, რომ ძალიან სპეციფიკურია და თვითონ თემაა რთული. თუნდაც, კვლევის შეზღუდვა, რასაც თქვენ ახსენებთ, ყველასთვის გასაგები არ არის...

ამისთვის ძალიან კარგია, რომ როდესაც ვწერთ სტატიას ჯანდაცვის საკითხებზე, სულ წარმოვიდგინოთ, რომ ჩვენმა მკითხველმა არაფერი იცის: არა იმიტომ, რომ მათ პატივს არ ვცემთ. მაგალითად, როდესაც ვამბობთ, რომ საქართველოში ამდენი და ამდენია თანმხლები დაავადებების სტატისტიკა, მაგალითად, გულის დაავადებები, იქვე განვმარტოთ რა არის გულის დაავადება, 1-2 წინადადებით, ძალიან მარტივი ენით. სტატია, რომელშიც ეს ახსნილია მოვლენები და ტერმინები, არის მაღალი ხარისხის და ადვილად გასაგები. ეს ნიშნავს, რომ შენ პატივს სცემ შენს მკითხველს.

ალბათ, ძალიან სასარგებლოა ვიკითხოთ სანდო საერთაშორისო გამოცემები, განსაკუთრებით იმ სფეროში, რომელშიც ვმუშაობთ. ასევე ძალიან კარგი იქნება, რომ ჟურნალისტები კონკრეტულ მიმართულებებზე მუშაობდნენ. ეს იმიტომ, რომ ხანდახან ინფორმაცია იმდენად სწრაფად იცვლება, ვერ ეწევი.

მახსოვს, ერთ დღეს პრეპარატ რემდესივირზე იმდენი რამე გამოქვეყნდა, გამიჭირდა, რომ ყველაფრის წაკითხვა მომესწრო. ერთი მიმართულებით სპეციალიზაცია, ალბათ, ძალიან კარგი გამოსავალია. მესმის, რომ ეს ძალიან დიდი ფუფუნებაა და არ ვიცი, ამას ვინ როგორ შეძლებს, მაგრამ ეს იქნებოდა სასაურველი.

თუმცა, მთავარია რომ ჟურნალისტებმა დაიწყონ სანდო გამოცემების ძიება, კითხვა. ერთხელ რომ იწყებ ამას, შემდეგ უფრო და უფრო საინტერესო ხდება ეს პროცესი. მე დარწმუნებული ვარ, რომ ასეთ საინტერესო მასალებს ყოველთვის ეყოლება მკითხველი და მე ეს მაჩვენა პანდემიის პერიოდში მუშაობამ.

---

• თემაზე - როგორ გამოვიყენოთ მონაცემები პანდემიის გაშუქებისას, წაიკითხეთ ქარტიის მიერ მომზადებული გზამკვლევი

წყაროების მოძიებისა და ინფორმაციის გადამოწმების პრობლემები ჩრდილოეთ და სამხრეთ კავკასიაში, ფინანსური კრიზისი და დაფინანსების ახალი გზების ძიება - გამოწვევებზე, რომლის წინაშეც OC media აღმოჩნდა კორონავირუსის პანდემიის დროს, „მედიაჩეკერი“ გამოცემის თანადამფუძნებელსა და მენეჯერს მარიამ ნიკურაძეს ესაუბრა.

- რა შეცვალა პანდემიამ თქვენს ყოველდღიურობაში?

ძალიან ბევრი რამ, იმიტომ, რომ მთლიანად შევცვალეთ მუშაობის სტრუქტურა, გუნდისა და ფინანასების რესტრუქტურიზაცია მოგვიხდა. ჩვენ ვრცელ, გადამოწმებულ ამბებზე ვმუშაობთ, მაგრამ, როდესაც ჩრდილოეთ და სამხრეთ კავკასიის რეგიონებში ვირუსის პირველი, დადასტურებული შემთხვევები გაჩნდა, მივხვდით, რომ ადამიანებს მხოლოდ ამის შესახებ აინტერსებდათ ინფორმაცია. სხვა მასალებს, ფაქტობრივად, არავინ კითხულობდა, ამიტომ, გადავედით კორონავირუსის შესახებ ინფორმაციის განახლებად რეჟიმში გაშუქებაზე.

ფორმატის გარდა, შეიცვალა გუნდის წევრთა როლები და სამუშაო რეჟიმიც. თუ იქამდე შაბათ-კვირას ვისვენებდით, იმ პერიოდში გვიწევდა მუშაობა დასვენების დღეებშიც. ასევე, მანამდე ყველას თავისი მოვალეობა ჰქონდა, ახლა ეს გადანაწილებაც შეიცვალა. მაგალითად, მე ორგანიზაციის მენეჯერი ვარ, მაგრამ იმ პერიოდში ვამზადებდი მასალებს ჩვენი სოციალური მედიის არხებისთის, იმიტომ, რომ სოც მედიის მენეჯერი არ გვყავს და ასეთი კადრი და ძალიან გვჭირდებოდა. გამომძიებელმა ჟურნალისტმა, რომელიც იქამდე სრულიად სხვა რამეს აკეთებდა, ე.წ. Live update-ბზე დაიწყო მუშაობა. დავაწესეთ მორიგეობა, რომ არ გადავღლილიყავით, იმიტომ, რომ არ ვიცოდით, ეს რეჟიმი როდემდე გაგრძელდებოდა.

---

OC Media  აშუქებს ჩრდილო და სამხრეთ კავკასიის ახალ ამბებსა და უნიკალურ ისტორიებს იქაური პრობლემების, ხალხისა და კონფლიქტების სიღრმისეული ანალიზით.

---

- თქვენ მუშაობთ ჩრდილოეთ კავკასიაშიც, სადაც ისედაც რთულია ინფორმაციის მოპოვება და ასევე, მეზობელ აზერბაიჯანსა და სომხეთში, სადაც შეზღუდვები დაწესდა მედიისთვის, ამან რა გამოწვევების წინაშე დაგაყენათ?

ბევრი გამოწვევაა. ჩვენ ვმუშაობთ ისეთ რეგიონებში, სადაც ძლიერია სამთავრობო პროპაგანდა, დიდი დოზით ვრცელდება დეზინფორმაცია. მითუმეტეს როდესაც საგანგებო მდგომარეობაა გამოცხადებული და უამრავი შეზღუდვაა, ასეთ პირობებში წყაროების მოძიება, ინფორმაციის გადამოწმება კიდევ უფრო რთულდება.

ჩვენ გვყავს ჟურნალისტები, რომლებიც დისტანციურად მუშაობენ სომხეთში, დაღესტანში, ყაბარდო-ბალყარეთსა და ინგუშეთში. აზერბაიჯანის ჟურნალისტი ახლა თბილისშია.

---

---

ჩრდილოეთ კავკასიაში მუშაობა ყოველთვის რთული იყო, წყაროებთან მუშაობაც და გადამოწმებაც. ამიტომ, ჩვენ თავიდანვე ავირჩიეთ, რომ რეპორტიორი ადგილზე გვყოლოდა. ჩვენი ერთ-ერთი დამფუძნებელი პერიოდულად თავად ჩადის ჩრდილოეთ კავკასიაში, რომ კონტაქტები შეიძინოს, სანდო ადამიანები იპოვოს. თავიდანვე ძალიან გმირ ჟურნალისტებთან ვმუშაობთ. გვაქვს შემთხვევები, როდესაც რეჟიმის სიმძიმის გამო ჟურნალისტები ფსევდონიმებით წერენ. რამდენჯერმე მოგვიხდა ჟურნალისტების ევაკუირებაც, რადგან ისინი და მათი ოჯახები იღებდნენ მუქარას. ასე რომ, ვერ ვიტყვი, რომ მათთვის ახლა რამე განსაკუთრებულად შეიცვალა. ყოველთვის ასე იყო. რა გამოწვევებიც მანამდე იყო მათ უსაფრთხოებასთან დაკავშირებით, დღემდე ასეა.

აზერბაიჯანში სხვა გამოწვევებია, და ძალიან საინტერესოა, რომ თუ ჩრდილოეთ კავკასიაში ურჩევნიათ დაფარონ თავისი ვინაობა, აზერბაიჯანში პირიქით, ამჯობინებენ ღიად დაწერონ თავისი სახელით და ღიად მიმართონ მთავრობას კომენტარისთვის. მათთვის ეს ერთგვარი თავდაცვის მექანიზმია.

მაგრამ, ზოგადად, მთავარი პრობლემა ყველგან, მათ შორის საქართველოშიც, იყო ის, რომ შეიზღუდა საჯარო ინფორმაციის მიღება და რაღაცნაირად, ყველა აღმოვჩნდით მთავრობის მიერ გავრცელებულ ინფორმაციაზე დამოკიდებული. შევყურებდით მთავრობებს და ვცდილობდით შეგვედარებინა მაგალითად, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის მონაცემებთან, იმიტომ, რომ სხვა საშუალება არ იყო.
- საუბრის დასაწყისში ახსენეთ, რომ პანდემიის დასაწყისიდანვე დაიწყეთ განახლებადი ინფორმაციის გამოქვეყნება. თქვენ ფარავთ კონფლიქტურ რეგიონებსაც, გარდა მონაცმების გადამოწმების სირთულისა, კიდევ რა იყო რთული, ვიცით, რომ მარტივი გზის გავლა არ გიწევთ...

გვქონდა გამოწვევა როგორ მიგვეწოდებინა რიცხვები ისე, რომ ყველასთვის გასაგები ყოფილიყო, მათ შორის, ადამიანებისთვის, რომლებიც ცხოვრობენ აფხაზეთში, ოსეთსა და მთიან ყარაბაღში. როდესაც ბევრი სტატისტიკური მონაცემი გაქვს, ყოველთვის ცდილობ გააკეთო ინფოგრაფიკა, მაგრამ, როდესაც მუშაობ კონფლიქტურ რეგიონებში, ყოველთვის დგება დილემა, როგორ დაწერო ისე, რომ თან არ გამოვიდეს, რომ აღიარებ მათ, ასე ვთქვათ, სტატუსს და ამავდრულად, იცი, რომ ეს მონაცემი კონკრეტული ქვეყნის მიერ გამოქვეყნებულ ციფრებში არ შედის.

ამიტომ, ავირჩიეთ ასეთი მიდგომა, ცალკე გამოვყოფთ სამხრეთ კავკასიის ქვეყნებს, შემდეგ კონფლიქტური რეგიონებს და შემდეგ ჩრდილოეთ კავკასიის ქვეყნებს. და, ამ ყველაფერს თან ვურთავდთ ვრცელ დისქლეიმერს, რომელშიც განვმარტავთ, რატომ ვწერდით ასე.

ისედაც, დაფუძნების დღიდანვე ძალიან ნეიტრალურ ტერმინოლოგიას ვიყენებთ და ყოველთვის ვურთავთ დისქლეიმერს. ჩვენი მიზანია ხმა მივაწვდინოთ კონფლიქტურ რეგიონებში მცხოვრებლებს. როდესაც იქ მცხოვრები ადამიანი შემოდის შენს საიტზე და იქ 50-ჯერ წერია სიტყვა „ეგრეთ წოდებული“, ან „მარიონეტული რეჟიმი“, ის არ წაიკითხავს შენს მასალებს. ამავდროულად, გვყავს ფრილანსერები, რომლებთან მუშაობაც ჩვენთვის დიდი მონაპოვარია და ასევე პრობლემაა, ადამიანს რომელიც იქ ცხოვრობს და უნდა შენთან თანამშრომლობა, თავისი ხელით დააწერინო, - მე რომ ქვეყანაში ვცხოვრობ და ვმუშაობ, ის არის მარიონეტული რეჟიმი. წარმოუდგენელია ეს. მესმის, რომ ბევრი ადამიანისთვის ეს მძიმეა, მაგრამ, რაღაც დათმობებზე უნდა წავიდეთ, თუ გვინდა, რომ ხმა მივაწვდინოთ ადამიანებს.

ასეთი გამოსავალი ვიპოვეთ, არის ნეგატიური კომენტარებიც, რაც ძალიან გვაწუხებს, თუმცა ძალიან ცოტაა.

- ფინანსური კუთხით თუ შეგექმნათ პრობლემები?

როგორც მედიის უმეტესობა, ჩვენც დამოკიდებული ვართ დონორებზე. პირველი პრობლემა იყო ის, რომ ყველა გადავიდა მუშაობის დისტანციურ რეჟიმზე და ყველა შეხვედრა, რაც ჩანიშნული იყო დონორებთან და იყო ძალიან მნიშვნელოვანი ფინანსების მოსაპოვებლად, გაუქმდა. რთული გახდა ბიუჯეტის დაგეგმვა. მოგვიხდა დონორებთან დისტანციურად საუბარი და გადაგეგმვა, თუნდაც იმიტომ, რომ აღჭურვილობა, ნიღბები და ასე შემდეგ, არ გვქონდა. ამას მოგვიანებით ტაქსებით გადაადგილებაც დაემატა და ე.წ. ფინანსური გეფის პრობლემა რთული დასაძლევი აღმოჩნდა. თუმცა, შეამჩნევდით, რომ ბევრმა ორგანიზაციამ გამოაცხადა ე.წ. ემერჯენსი კოვიდ დაფინანსებები მედიისთვის და ყველგან ვცადეთ განაცხადის შეტანა, ზოგმა თვითონ მოგვმართა, ჩვენივე დონორებმაც, რაიმე აუცილებელი საჭროება ხომ არ გვქონდა.

მარიამი გადაღებაზე, თბილისი, საგანგებო რეჟიმის მოქმედებისა და ტრანსპორტის აკრძალვის დღეები. მარიამი ამბობს, რომ ვინაიდან თბილისის გუნდის 10 წევრიდან არცერთს არ ჰყავდა მანქანა და არ ჰქონდა მართვის მოწმობა, მათი უსაფრთხოების დაცვის მიზნით გადაღებებზე მეტწილად თავად დადიოდა, ფეხით.

---

ძალიან ვამაყობ იმით, რომ არავის გაშვება არ მოგვიხდა სამსახურიდან. მაგრამ, ჩვენ გვყავს ძალიან ბევრი, 70-მდე ფრილანსერი და იმის გამო, რომ მთელი რესურსები კოვიდის თემაზე იყო გადართული, მათთან ვეღარ ვმუშაობდით. ჯერ ერთი, ამის დრო არ იყო, არავინ კითხულობდა და ამავე დროს, არ გვინდოდა, რომ ეს თემები ჩაკარგულიყო. მაგრამ ძალიან გული დამწყდა, იმიტომ, რომ ვიცი, ბევრი ფრილანსერისთვის, რომელთანაც ჩვენ ვმუშაობთ, ეს ერთადერთი შემოსავლის წყაროა.

---

---

- მარიამ, დონორები ახსენეთ, ეს ერთადერთი გამოსავალია თქვენთვის ფინანსური კრიზისის დასაძლევად?

ჩვენ არასდროს გვიფიქრია რეკლამასა და ე.წ. სპონსორშიფზე. არ გვყავს ამისთვის საკმარისად დიდი აუდიტორია და ამავდროულად, ამ ეტაპზე ასეთი კონტენტი არ გვხიბლავს, რაღაცნაირად, გვგონია, რომ მკითხველს იმედს უცრუებ. მაგრამ, არც იმას ვფიქრობთ, რომ ყოველთვის 100 %-ით დონორებზე ვიქნებით დამოკიდებული, ამიტომ, დიდიხანია ვფიქრობდით, რომ გაგვეჩინა მკითხველზე დაფუძნებული შემოსავალი.

მომზადება არ იყო მარტივი, აღმოჩნდა, რომ ბანკებსაც კი არ ჰქონდათ ეს გამოცდილება და ტექნიკური მხარის მოგვარებამ, რომ საიტზე ყოფილიყო დონაციის გვერდი, ძალიან დიდი დრო წაიღო.

დაახლოებით ორი თვის წინ გავუშვით ეს გვერდი, და ძალიან ამაყი ვარ იმით, რომ ჩვენი შემოსავლის 1% უკვე არის დაფარული მუდმივი ხელმომწერებით - ადამიანებით, რომლებიც მზად არიან, ყოველთვიურად ჩაგვირიცხონ თანხა.

ამავდროულად, გვაქვს ერთჯერადი გადმორიცხვებიც. საიტზე ორივე შესაძლებლობაა, ყოველთვიური მხარდაჭერაც და ერთჯერადიც. ჩვენი მიზანია, რომ თუნდაც 1 ლარი იყოს, მაგრამ იყოს ყოველთვიური, იმიტომ, რომ ეს გაძლევს საშუალებას, დაგეგმო შენი ბიუიჯეტი, იცოდე შემოსავალი. ჩვენი მიზანია, ჩვენი შემოსავლის 10% მაინც მკითხველების შემოწირულება იყოს. ეს თანხა ჩვენ ძალიან დაგვეხმარება ფინანსური ჩავარდნების დროს.

გარდა ამისა, ჩვენი ერთ-ერთი გეგმა ფულის გამომუშავების, არის ტრენინგების ჩატარება. ჩვენ დავგეგმეთ კურსი ახალგაზრდა ჟურნალისტებისთვის, ორ ნაკადად უნდა ყოფილიყო და ძალიან გვიხაროდა, რომ ბევრი აპლიკაცია მივიღეთ, მაგრამ ამ ყველაფრის უვადოდ გადადება მოგვიხდა.

---

• იხილეთ ქარტიის მიერ, IREX-ის მხარდაჭერით მომზადებული რეკომენდაციები მედია მენეჯერებისათვის, პანდემიის პერიოდში ფინანსური კრიზისის მართვის შესახებ

---

- უკეთ რომ აგვიხსნათ, რას გულისხმობთ ტრენინგებში? ეს იქნებოდა ფასიანი სერვისი? კონფლიქტების თემაზე თუ ზოგადად, ჟურნალისტიკაზე?

ორივე მიმართულება იქნება - ერთის მხრივ, ჩვენ მზად ვართ, რომ დაგვიკვეთონ სხვებისთვის ტრენინგის ჩატარება, და მეორე მხრივ, ჩვენ გვინდა, რომ გავზარდოთ ახალგაზრდა ჟურნალისტები, ჩვენი გამოცდილება გავუზიაროთ, ფაქტჩექინგი ვასწავლოთ. ჩვენმა მუშობამ აჩვენა, რომ კავკასიის რეგიონში ჟურნალისტებს ძალიან უჭირთ რედაქტორებთან მუშაობა, არ არიან მიჩვეული, რომ მათი ტექსტები დარედაქტირდება, ან თუნდაც, სათაური შეიცვლება. გვინდა თავიდანვე მიეჩვიონ, რომ ეს არის ჩვეულებრივი მუშაობის სტილი. გვინდა, რომ ეს ადამიანები მიეჩვიონ კონფლიქტზე წერას, იმ ადამიანებთან ურთიერთობას, ვინც მათ გვერდით ცხოვრობს, სხვადასხვა თემებზე მასალების მომზადებასაც, მაგალითად, შრომის უფლებები და ა.შ.

ეს არ იქნება მოკლევადიანი ტრენინგი, - მოვიდნენ დავატრენინგეთ და წავიდნენ, ეს იქნება ერთგვარი კურსი, - ისინი ჩამოვლენ, იმუშავებენ რედაქტორებთან, მიიღებენ დავალებებს, შემდეგ თავიანთ ქვეყნებში იმუშავებენ და ა.შ.

- ახლა ბევრი კურსი ადაპტირდა ონლაინ პლატფორმებზე, ხომ არ გიფიქრიათ ამ შესაძლებლობის გამოყენება?

ამ ეტაპზე არ ვფიქრობთ, იმიტომ, რომ ამ იდეას კიდევ ერთი მიზანი აქვს - მოსაზღვრე ქვეყნებისა და რეგიონების ახალგაზრდების დაახლოება.

OC Media-ს თბილისის გუნდი. პანდემიამდე ოფისში გადაღებული ბოლო ფოტო

- საუბრის ბოლოს, აუცილებლად მინდა გკითხოთ თანამშრომლების ფიზიკურ და ფსიქოლოგიურ უსაფრთხოებაზე. ყველამ გამოვცადეთ, რომ ახალ მოცემულობასთან შეგუება არ აღმოჩნდა მარტივი...

OC media-ს თანამშრომლების 90% საშინელი ინტროვერტია და ძალიან კომფორტულად არიან სახლში, თუმცა, ახალ რეჟიმზე გადართვა თავიდან გაგვიჭირდა. დილის 9-დან ღამის 12 საათამდე ვიჯექით კომპიუტერებთან, მერე მივხვდით, რომ ასე არ უნდა გაგვეგრძელებინა და ნელ-ნელა დავიწყეთ სამუშაო დროის დარეგულირება.

მაგრამ, ოფისში მუშაობას ცხადია აქვს თავისი პლიუსები, ჩვენ გვქონდა ყოველკვირეული შეხვედრები, ვაანალიზებდით აუდიტორიას, მიღწევებს და ამის მიხედვით ვგეგმავდით ახალ ნაბიჯებს. წელს უნდა გვქონოდა მთლიანი გუნდის პირველი და დიდი შეხვედრა და სამომავლო გეგმებზე გვემსჯელა, მაგრამ ჩაიშალა.

რაც შეეხება ფსიქოლოგიურ მდგომარეობას, რაც გვეხმარებოდა, ეს იყო ყოველდღიური ზარები ერთმანთთან და საუბარი ყველაფერზე, სამსახურის გარდა. სხვა არ ვიცი რა შეიძლებოდა გაგვეკეთებინა. თუმცა, ვიცი, რომ ჩემზეც და ბევრ სხვა თანამშრომელზეც, ეს აისახა - ზოგს დღემდე ვერ სძინავს.

---

• ამ თემაზე იხილეთ: შრომის უსაფრთხოება და ფსიქიკური ჯანმრთელობა პანდემიის გაშუქებისას - გზამკვლევი, რომელიც მომზადებულია საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის მიერ

---

მთავარ ფოტოზე: მარიამ ნიკურაძე დისტანციური მუშაობისას

როგორ აისახა კორონავირუსის პანდემია საგამოძიებო ჟურნალისტიკაზე, როგორ შეცვალა საგანგებო მდგომარეობამ გამომძიებელი ჟურნალისტების დღის წესრიგი, რა იყო ყველაზე დიდი გამოწვევა მათთვის და როგორ აგრძელებენ მუშაობას - “მედიაჩეკერი” სტუდია “მონიტორის” ხელმძღვანელ ნინო ზურიაშვილს ესაუბრა.

- როგორ შეცვალა თქვენი მუშაობის სტილი კორონავირუსმა, რა სირთულეებს წააწყდით დისტანციურ რეჟიმში გადასვლის შემდეგ?

საგამოძიებო ჟურნალისტიკაში, ნიუსმედიისგან განსხვავებით, ყოველთვის მკაფიოდ დგება რომელიმე საჯარო მოხელის პასუხისმგელობის საკითხი და მათი ანგარიშვალდებულება. ეს ფაქტორი ყოველთვის გვირთულებს ინფორმაციის მიიღებას, იმიტომ, რომ ჩინოვნიკებს, საჯარო მოხელებს არ აქვთ ანგარიშვალდებულების მომენტი საზოგადოებასთან და ყოველთვის გაურბიან კითხვებზე პასუხის გაცემას.

ჩვეულებრივ სიტუაციაში, ჩვენ მათ მოულოდნელად ვხდებით ზოგჯერ სახლთან, კანცელარიასთან, სამსახურთან... და ზოგჯერ, დიდი ხნის ლოდინისა და ხვეწნა-მუდარის შემდეგ, წერილობით ვკმაყოფილდებით, - აი, ასე ვაგროვებთ ინფორმაციას ჩვეულებრივ რეჟიმში.

ახლა წარმოიდგინეთ, ასეთ ვითარებაში ვართ - გამოცხადდა საგანგებო მდგომარეობა და მოგვიწოდებენ, რომ დავრჩეთ სალხში. დადგა მომენტი, რომ რესპონდენტს ადვილად ვეღარ “მიწვდები”. ერთი მხრივ, გვინდა, რომ მოქალაქეობრივად შევასრულოთ ჩვენი პასუხისმგებლობა, დავრჩეთ სახლში და მეორე მხრივ - რომც მოინდომო, ყველა სახლშია გამოკეტილი და ამან ძალიან გაგვირთულა მუშაობა.

ამ რეჟიმში მუშაობამ ნამდვილად შეგვაფერხა და ნეგატიური გავლენა იქონია. დისტანციური მუშაობაც ერთგვარი გამოწვევა იყო ჩვენთვის.

- გამოდის, რომ, ფაქტობრივად, თქვენთვის ინფორმაციის მოპოვების გზები დაიკეტა? რა იყო ყველაზე დიდი ხელშეშლა?

საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადების შემდეგ, საშუალება მიეცათ საჯარო უწყებებს, რომ აღარ გასცენ საჯარო ინფორმაცია. ეს იყო ყველაზე დიდი დარტყმა ჩვენთვის.

საჯარო უწყებები და საჯარო ინსტიტუტები ამ საგანგებო მდგომარეობით სარგებლობენ და ღია ინფორმაციას არ გვაძლევენ. როდესაც ინფორმაციას ვითხოვთ, ვიღებთ პასუხს, რომ ახლა არის საგანგებო მდგომარეობა და კანონით მათ აქვთ უფლება არ მოგცენ ინფორმაცია, რასაც ასრულებენ. საჯრო ინფორმაციის გაცემა ამ ყველაზე კრიტიკულ დროს ძალიან მნიშვნელოვანია და ვფიქრობ, ამის აკრძალვა არის კანონით ბოროტად სარგებლობა. მე ვფიქრობ, რომ განზრახ გვიშლიან ხელს.

ჩვენი მუშაობის სტილი ასეთია - ინფორმაციას ვიძიებთ და მერე მოპოვებული ინფორმაციის მეშვეობით ვაკეთებთ საგამოძიებო ფილმებს. ჩვენი სტანდარტი საკმაოდ მაღალია და ყოველთვის აუცილებელია რომ დაცული იყოს ბალანსი, ყველა მხარე უნდა იყოს წარმოდგენილი სცენარში. ეს პრობლემა გახდა, რადგან ვერ ვიღებთ ინფორმაციას, ვერ ვიღებდით ინტერვიუებს და, შესაბამისად, ხელი გვეშლებოდა მუშაობაში;

- საგამოძიებო ჟურნალისტიკა მეტწილად კონფიდენციალურ დოკუმენტებთან და ანონიმურ წყაროებთან მუშაობას უკავშირდება. რა შეიცვალა ამ მხრივ?

ესეც გაძნელებულია, იმიტომ, რომ კონფიდენციალური ინფორმაცია ისედაც არ არის ადვილად მოსაპოვებელი და ახლა, როცა ყველა სახლშია გამოკეტილი და ადამიანები სახლიდან არ გამოდიან, როდესაც გარკვეული პერიოდით ტრანსპორტით გადაადგილებაც კი შეზღუდული იყო, წყაროებთან მუშაობაც გართულდა.

ფაქტობრივად, შეიძლება ითქვას, რომ გარკვეული პერიოდი ვეღარ ვახერხებდით მუშაობას. მხოლოდ რისერჩს და მოკვლევას ვაკეთებდით, მონაცემთა ღია ბაზებთან ვმუშაობდით და ამის გაანალიზებაში ვიყავით.

- რამდენად დიდი მნიშვნელობა აქვს ახლა საგამოძიებო მასალების მომზადებას, მაშინ, როდესაც საგანგებო რეჟიმის პირობებში, ალბათ, კორუფციის რისკებიც უფრო გაზრდილია? 

კრიტიკულ დროს, რა თქმა უნდა, საგამოძიებო მასალები კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია. მიუხედავად სირთულეებისა, ჩვენ ერთ-ერთი ძალიან მნიშვნელოვანი ამბავი, შუა პერიოდში მაინც მივაწოდეთ საზოგადეობას, ეს იყო ინფორმაცია კორონავირუსის სწრაფ ტესტებთან დაკავშირებით. რასაც შედეგი მალევე მოჰყვა. ჩვენი მასალის გამოქვეყნებიდან რამდენიმე საათში დაადასტურა მინისტრმა, რომ ეს ტესტები იყო ხარვეზიანი, არასანდო და ისინი უკან გაითხოვა მწარმოებელმა კომპანიამ.

- რა ხდება ფინანსების კუთხით, გამოძიება ყოველთვის დიდ ფინანსურ რესურსს მოითხოვს, როგორ აისახა ამ მხრივ პანდემია თქვენზე?

ჩვენ ინფორმაციას მოვიპოვებთ, ვამუშავებთ, ვავრცელებთ და შესაბამისად ვიღებთ ანაზღაურებას. ყველა ამ ეტაპზე დაგვიდგა სიძნელეები და არ იყო ეს მარტივი გადასალახი. ზოგადად, ჩვენი მთავარი სირთულე ის არის, რომ ჩვენი შემოსავალი დამოკიდებულია იმაზე, რამდენ პროდუქტს შევქმნით. პროდუქტის წარმოება შეგვიფერხდა უნებურად და, შესაბამისად, ფინანსური სიძნელეებიც წამოვიდა.

არც ერთი დონორი პროდუქტის გარეშე ფულს არავის უხდის და ჩვენ გამონაკლისები არა ვართ. შეგვექმნა გარკვეული სირთულე, თუმცა არც ისეთი მძიმე და გადაულახავი. უკვე ჩართულები ვართ ჟურნალისტური გამოძიების მომზადების პროცესში და ყველაფერი აღდგება, ისეთი მნიშვნელოვანი ზიანი არ მიგვიღია, რომ ვერ გადავიტანოთ და ამან სერიოზულად შეაფერხოს “მონიტორის” საქმიანობა.

- დაბოლოს, როგორია თქვენი სამომავლო გეგმები - ხომ არ ფიქრობთ რაიმე ტიპის ცვლილებებს?

არა, ცვლილებებს არ ვგეგმავთ, ჩვეულებისამებრ გავაგრძელებთ საგამოძიებო პროდუქტის შექმნას. თანამშრომელთა ნაწილი, ვინც მოკვლევის ეტაპზეა და რისერჩს აკეთებს, არ დადის ყოველდღიურად. თუმცა, ვინც ამზადებს გამოძიებას, ის გამოსულია სამსახურში და მუშაობს. ახლა უკვე, ნელ-ნელა ვუბრუნდებით ჩვეულ რეჟიმს.

ყურადღებით ვაკვირდებით პროცესებს, ვაგროვებთ ინფორმაციას, ვაანალიზებთ. კორონავირუსთან დაკავშირებული ამბებით და ეკონომიკური საკითხებით ვართ დაინტერესებული, ვაკვირდებით რამდენდ ეფექტურად გაანაწილებს მთავრობა შემოსულ დახმარებას თუ ბიუჯეტის ფულს, ეს კითხვები არსებობს და ჩვენ ვეძებთ პასუხებს, ვითხოვთ ინფორმაციას და ფორმაშიც შევდივართ ნელ-ნელა. შესაძლოა, გავაკეთოთ კვლევითი რეპორტაჟებიც ეკონომიკის თემებზე და საინტერესო ჟურნალისტური გამოძიებები, რომელსაც მალე შემოგთავზებთ.

---

გარეკანის ფოტო: რადიო თავისუფლება

როგორ მივხვდეთ, რომ პროფესიული გადაწვის ეტაპზე ვართ, ან ძლიერ სტრესს განვიცდით, როგორ გავუმკლავდეთ ფსიქოლოგიურ გამოწვევებს, როგორ ავირიდოთ ზიანი იმ აგრესიისგან, რისი სამიზნეც, შესაძლოა, მარტივად გავხდეთ, რა როლი აქვს სტრესთან გამკლავებაში ჩვენს დამსაქმებელს, რატომ გვჭირდება აღიარება, მხარდაჭერა და დასვენება - კორონავირუსის პანდემიის პირობებში მედიის წარმომადგენლებისთვის გაზრდილ ფსიქოლოგიურ რისკებზე, გამოწვევებსა და სტრესის მართვაზე “მედიაჩეკერი” ფსიქოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორ, ფსიქოლოგ ჯანა ჯავახიშვილს ესაუბრა.

- კორონავირუსის პანდემიის გამო, ფაქტობრივად, ყველა ძალიან სტრესულ გარემოში ვცხოვრობთ და ვმუშაობთ. თუმცა ზოგიერთი პროფესიის წარმომადგენლისთვის რისკები განსაკუთრებულად გაზრდილია. არიან ამ ჯგუფში ჟურნალისტები?

ერთი მხრივ, ყველასთვის გაზრდილია ფსიქოლოგიური რისკები და მითუმეტეს ე.წ. “ფრონტის ხაზის მუშაკებისთვის”. ჟურნალისტები სწორედ რომ წინა ხაზის პროფესიონალები არიან, ვინც პირველები მიდიან, პირველები ხედავენ რა ხდება და პირველები გადასცემენ საზოგადოებას ინფორმაციას. ანუ, რისკი გაზრდილია, გარკვეულწილად. მაგრამ, ამავე დროს, ამ ვითარებაში, სტრესთან გამკლავებაში ძალიან გვეხმარება ჩვენი პროფესიული დანიშნულების გაცნობიერება.

ჟურნალისტი, ამ შემთხვევაში, ზრუნავს, რომ საზოგადოებამ ინფორმირებული გადაწყვეტილებები მიიღოს, ფსიქოლოგი ზრუნავს მოსახლეობის ფსიქიკური ჯანმრთელობის საჭიროებების დაკმაყოფილებაზე, მედპერსონალი მოსახლეობის ჯანმრთელობაზე ზრუნავს. ანუ, ვისაც ამ სიტუაციაში არ დაეკარგა პროფესიული მუშაობის საშუალება, უნდა ჩავთვალოთ, რომ პრივილეგირებულები ვართ, გარკვეული თვალსაზრისით. დიახ, რისკები მაღალია, მაგრამ, ამავე დროს, დაცვითი ფაქტორიც ძალიან მაღალია - პროფესიულ როლში ყოფნა, საკუთარი მისიის გაცნობიერება.

- რამდენად ამძიმებს ამ მდგომარეობას ის, რომ სხვებისგან განსხვავებით, ჟურნალისტებს არ შეუძლიათ დისტანცირდნენ ამ ამბებისგან და მთელი დღის განმავლობაში მოცული არიან პანდემიასთან დაკავშირებული საკითხებით. ეს ხომ არ არის დამატებითი სტრესორი?

არსებობს ასეთი ცნება, პროფესიული გადაწვა და პროფესიული სტრესი. პროფესიული გადაწვა არის ხანგრძლივი პროფესიული სტრესის, მისი კუმულაციის (დაგროვების) შედეგი. განსაკუთრებით, რისკ ფაქტორად ითვლება, როცა ჟურნალისტი ქაოტურ გარემოში მუშაობს.

კრიზისის დროს ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სტრესორი ჟურნალისტისთვის არის ის, რომ ის ადვილად ხდება აგრესიის სამიზნე. აგრესია და ბრაზი კი ამ სიტუაციაში უხვად არის. ბევრი გარემოება მოქმედებს ჩვენზე - გადადების საშიშროებაა, დაუცველობის განცდა, ეკონომიკური ფაქტორი, ზოგმა სამსახური დაკარგა, ზოგს ჯანმრთელობის მეტი რისკი აქვს და ა.შ. და ასეთ დროს, ამ განსაკუთრებულ ვითარებაში, გადაწყვეტილებები, რომელსაც უფლებამოსილი პირები იღებენ, ხანდახან შესაძლოა სწორი არ იყოს. ეს ჩანს, ამას ყველა ვხედავთ და ასეთ დროს, მათკენ საზოგადოების რისხვა მიემართება, თუმცა ვერ სწვდება. ეს რისხვა, თავის მხრივ, ამ პირებში თავდაცვით აგრესიას იწვევს და ვინ არის პირველი ეშელონი თავდაცვითი აგრესიის? რა თქმა უნდა, ჟურნალისტი. ამგვარად, ჟურნალისტი ხდება აგრესიის იოლი სამიზე როგორც საზოგადოების, ასევე გადაწყვეტილებების მიმღები პირების მხრიდან.

ადვილად ხელმისაწვდომი სამიზნეა ჟურნალისტი, მიტომ, რომ ის ხილვადია, ყოველ დღე ხედავ ტელეეკრანებზე, ვიდეოებში, სოციალურ ქსელში და ადვილია “მის თვალში ბეწვი შეამჩნიო, როცა შენს თვალში დირეს ვერ ხედავ”.

უპირველეს ყოვლისა, რაც უნდა გამოიმუშაოს ჟურნალისტმა, არის ის, რომ უნდა მიიღოს სიტუაცია ისეთი, როგორიც არის, პროფესიული საქმიანობიდან გამომდინარე. არსებობს სპეციალური ტრენინგი ჟურნალისტებისთვის, როგორ იმუშაონ არაკეთილგანწყობილ გარემოცვაში.

---

კორონავირუსის პანდემიის პირობებში, მედიის წარმომადგენლებისთვის გაზრდილ ფსიქოლოგიურ რისკებზე და სტრესის მართვაზე, ვრცლად მოუსმინეთ ჯანა ჯავახიშვილს

- ასეთ ვითარებაში, ყველა იმ ფაქტორის გათვალისწინებით, რაც თქვენ ჩამოთვალეთ, რა შეიძლება გააკეთოს ჟურნალისტმა, მედიის ნებისმიერმა წარმომადგენელმა, რომ გაუმკლავდეს ამ ფსიქოლოგიურ გამოწვევებს?

არსებობს ემოციური რეგულაციის ტექნიკები და ეს უნდა იყოს ჟურნალისტის მომზადების და სწავლების ნაწილი. როგორც ‘ფრონტზე’ გასვლას და ‘ფრონტზე’ ყოფნას სჭირდებაა მომზადება, ისე ‘ფრონტიდან’ დაბრუნებასაც უნდა მომზადება. Სამხედროების წვრთნაში, არის ფაზები, თუ როგორ მოვამზადოთ სამხედროები ფრონტის ხაზზე წასასვლელად, როგორ აღმოვუჩინოთ დახმარება ფრონტის ხაზზე ყოფნის დროს, როგორ მოვამზადოთ ფრონტის ხაზიდან დასაბრუნებლად. ასევე უნდა იყოს ჟრნალისტისთვის. კრიზისის გაშუქება შესაძლებელია მატრამვირებელი გამოცდილება იყოს, იმიტომ, რომ ერთია რომ ბრაზის სამიზნე ხარ და მეორეა - ადამიანური ტრაგედიები და ტკივილები, რომელსაც აშუქებ, ასეთ დროს თავად ჟურნალისტის ტრამვირების საფრთხე დიდია.

Რომ დავაჯამოთ, კრიზისის გაშუქებისას, ჟურნალისტი, უპირველეს ყოვლისა, უნდა მოემზადოს, რომ ის შეიძლება გახდეს ბრაზის, აგრესიისა და დამამცირებელი მოპყრობის სამიზნე და გალანძღვის ობიექტი. ეს უნდა გაითვალისწინოს და არ უნდა იყოს დამოკიდებული ამ შეფასებებზე.

მეორე, ძალიან მნიშვნელოვანია - იცოდეს, რომ კრიზისის გაშუქებისას იგი პირისპირ შეხვდება ადამიანურ ტკივილსა და ტრაგედიებს და უნდა იყოს ამისთვის მზად. ამისთვის საკუთარი ემოციების მართვა უნდა შეეძლოს, უნდა იყოს ამაში გამოცდილი. აქ უაღრესად მნიშვნელოვანია საკუთარი თავის კარგად ცნობა. ასევე, საკუთარ ემოციებში გარკვევისა და ემოციური რეგულაციის უნარ-ჩვევების ვარჯიში. ეს არის ის ფაქტორები, რითიც ინდივიდუალურად შეუძლია ჟურნალისტს თავი დაიცვას.

ვთქვათ, ჟურნალისტს პანდემიამდე პირადი პრობლემები ჰქონდა და ამის გამო მას ემოციური წონასწორობა აქვს დარღვეული. ასეთ დროს, მნიშვნელოვანია, მან დაზოგოს საკუთარი თავი და არ წავიდეს რთულ საქმეზე. Მან საკუთარი ემოციური ლიმიტები უნდა გააცნობიეროს. ასევე, უნდა იცოდეს ე.წ. “ტრიგერების” (ეს არის ჩამრთველი მექანიზმი, ანუ რაზე ვრეაგირებთ ძალიან ემოციურად) ამოცნობა/გაცნობიერება. თუ ვიცი რა იწვევს ჩემში მძაფრ ემოციებს (რა ‘მატრიგერებს’), ან მოვერიდები, ან მივმართავ ემოციური რეგულაციის ტექნიკებს, რათა ჩემი ემოციური მდგომარეობა ვაკონტროლო.

- ჟურნალისტებს ხშირად არ რჩებათ დრო იმის გასაანალიზებლად, რა ხდება მათ თავს, როგორია მათი ფსიქოლოგიური მდგომარეობა. როგორ უნდა მივხვდეთ, რომ ჩვენ შესაძლოა სტერსს განვიცდით?

თუ კარგად ვიცნობთ ჩვენს თავს, მარტივად მივხვდებით. პირველი ნიშანი ის არის, რომ ქცევა გეცვლება, უფრო გაღიზიანებული ხდები, ან გამოფიტვის განცდა გაქვს, ან ძილის ჩვევა გეცვლება - გიჭირს დაძინება, ან/და ძილი წყვეტილი გახდა, დილიდან დაღლილი იღვიძებ, მოუსვენრად ხარ, სამსახურში წასვლა არ გეხალისება, უგუნებოდ ხარ, პრობლემები შეგექმნა პარტნიორთან თუ ოჯახის წევრთან ურიერთობაში, გაღიზიანებს სამსახურებრივი ვითარება, ცდილობ ნაკლები კონტაქტი გქონდეს ადამიანებთან, ან დაიწყე ალკოჰოლის ჭარბად მოხმარება... თუ ქცევები და ზოგადი მდგომარეობა შეგეცვალა, ეს უკვე იმის ნიშანია რომ რაღაცაა შესაცვლელი, რათა მდგომარეობა არ გაუარესდეს და პირიქით, გამოკეთდეს.

სტერეოტიპული აზრია, რომ გადაღლის ან სტრესის დროს, უნდა გაუშვა ჟურნალისტი ფსიქიკური ჯანმრთელობის სპეციალისტთან. ეს არ არის ასე, ადამიანს აქვს სტრესის მიმართ მედეგობის უნარი და ჩვენ ერთმანეთის დახმარებაც შგვიძლია ამ თვალსაზრისით. ასევე, შესაძლებელია პრობლემების თავიდან აცილებაზე ზრუნვაც. პრევენციაა უაღრესად მნიშვნელოვანი. მნიშვნელოვანია ვიცოდეთ, თუ რა იწვევს პროფესიულ გადაწვას და როგორ დავეხმაროთ ერთმანეთს მისი თვიდან აცილებისთვის. აქ ვსაუბრობ ე.წ. თანატოლთა მიერ თანატოლთა დახმარებაზე, ანუ, ჩვენ შემთხვევაში - ჟურნალისტთა ურთიერთდახმარებაზე. თუ შევამჩნიეთ კოლეგას, რომ ქცევა შეცვალა, ვკითხოთ, ხომ არ სჭირდება დასვენება, ზოგადად - მნიშვენლოვანია ერთმანეთის მიმართ ყურადღებიანი და მგრძნობიარე ვიყოთ, მხარდაჭერა გამოვუხატოთ ერთმანეთს. თუ კოლეგიალური ურთიერთმხარდაჭერის სისტემა მოქმედებს, შესაძლოა ფსიქოთერაპევტთან მისვლა არც გახდეს საჭირო.

- რა ხდება მაშინ, როდესაც ამ ნიშნებს ვერ ვხედავთ და ისევ ამ რეჟიმში ვაგრძელებთ მუშაობას?

ის ჟურნალისტი, რომელიც ვერ იცავს დასვენებისა და შრომის რეჟიმს და არ აძლევს თავს მოდუნების საშუალებას, ასევე, თუ არ არის საკმარისი ურთიერთმხარდაჭერის სისტემა მედიაორგანიზაციებში, შეიძლება ჟურნალისტი ისეთ კონდიციამდე მივიდეს, რომ ფიზიკური ჯანმრთელობის პრობლემები შეექმნას.

თუ ადამიანი პროფესიულად გადაიწვა, სათანადო პროფესიული მხარდაჭერა არ აღმოუჩინეს, ის შესაძლოა ან საერთოდ წავიდეს პროფესიიდან, ან დიდი ხნით დაიჭიროს პაუზა. სწორედ ამიტომ, პრევენცია უაღრესად მნიშვნელოვანია.

ამ თვალსაზრისით, ეფექტურია მედიაორგანიზაციაში პროფესიული გადაწვის საპრევენციო სტრატეგიის შემუშავება და დანერგვა. Ზოგადად, შტატზე ზრუნვაზზე ორიენტირებული ორგანიზაციული კულტურა. თუ ჟურნალისტი რთულ პირობებში მუშაობს, საჭიროა ამის აღიარება, დასვენების რეჟიმის უზრუნველყოფა, შტატზე ზრუნვის სხვადასხვა მეთოდების დანერგვა. სტრესისგან დაცვის უაღრესად მნიშვნელოვანი დაცვითი ფაქტორი არის, ასევე, მადლიერება. ბიბისის ჟურნალისტებში შესწავლილ იქნა პოსტ ტრავმული სტრსული აშლილობის სიმპტომები მათ მიერ ერაყის ომის გაშუქების მერე. აღმოჩნდა, რომ პოსტ ტრავმული სტრსული აშლილობის სიმპტომები სტატისტიკურად ბევრად უფრო ნაკლებად იყო გამოხატული იმ ინგლისელ ჟურნალისტებში, რომელთა “ლაინ-მენეჯერები” (უშუალო მენეჯერები) აღიარებდნენ, რომ მათ რთულ პირობებში მოუწიათ მუშაობა (ბრძოლის ველზე), და მადლობას გამოუხატავდნენ ამისთვის.

ე.წ. “ფრილანსერი” ჟურნალისტები კიდევ უფრო მძიმე მდგომარეობაში არიან, ვინაიდან, შეიძლება, არ ჰყავდეთ მხარდამჭერი გუნდი, თუმცა, მაინც შეიძლება არაფორმალური კავშირებით ერთმანეთის მხარდაჭერა.

თუ მიუხედავად პრევენციული ღონისძიებებისა, ადამიანი მაინც გრძნობს, რომ უკვე ვეღარ უმკლავდება საკუთარ ემოციურ მდგომარებას, მაშინ, რასაკვირველია, საქმეში ფსიქოლოგიური დახმარება უნდა ჩავრთოთ.

ადამიანებს, და მათ შორის, ჟურნალისტებსაც გვაქვს სტრესთან გამკლავებისა და აღდგენის უნარი. მთავარია, ვიცოდეთ პროფესიული სტრესისგან თავის დაცვა და ვიზრუნოთ საკუთარ თავზე და ერთმანეთზე.

მას შემდეგ, რაც შეიცვალა ხელისუფლებისგან დამოუკიდებელი ყველაზე გავლენიანი არხის მფლობელი და ეთერში აღარ გადის “კურიერი”, ქვეყანაში ერთგვარი საინფორმაციო ვაკუუმი გაჩნდა. რამ განაპირობა ასეთი რეალობა და როგორ უნდა დააკმაყოფილოს მედიამ საზოგადოების ინტერესი, მიიღოს ინფორმაცია, ამ საკითხებზე “მედიაჩეკერი” ჟურნალისტ ზვიად ქორიძეს ესაუბრა.

როგორ ფიქრობთ, შეიქმნა თუ არა ახალი ამბების დეფიციტი მას შემდეგ, რაც ხელისუფლებისადმი კრიტიკულად განწყობილმა მთავარმა სატელევიზიო საინფორმაციო პროგრამამ, “კურიერი” მაქვს მხედველობაში, გამოშვებები შეწყვიტა?

ის საინფორმაციო პოლიტიკა, რაც ჰქონდა “რუსთავი 2”-ს, დიამეტრალურად განსხვავებული იყო იმ არხებისგან, რომლებსაც აქვთ მეტ-ნაკლები ლოიალობა მთავრობის მიმართ. ის ამბები, რაც გადიოდა “რუსთავი 2-ის” ეთერში, ობიექტურად ხდებოდა, ეს არ იყო “რუსთავი 2-ის” მოგონილი. არ ვსაუბრობ ინტერპრეტირებაზე, აქცენტების დასმაზე, თავად ინფორმაციას და ფაქტებს ვგულისხმობ.

ეს ფაქტები, მაგალითად, “იმედის” ან “საზოგადოებრივი მაუწყებლის” ეთერში არ ხვდებოდა არა იმიტომ, რომ ის ჟურნალისტები ვერ ხედავდნენ, ხედავდნენ, უბრალოდ, ცდილობდნენ არ შეემჩნიათ. მათ სარედაქციო პორტფელში არ ხვდებოდა იმიტომ, რომ მათი სარედაქციო პოლიტიკა ზუსტად იყო აგებული იმაზე, რომ ეს ისტორიები არ გაშუქებულიყო, რადგან მათი მიდგომა იყო მთავრობისადმი ლოიალობის გამოჩენა

ამიტომაც, როდესაც “რუსთავი 2-მა” იმ სარედაქციო პოლიტიკით არსებობა შეწყვიტა, რეალურად ინფორმაცია დაიკარგა, სხვა საერთო ეროვნული არხები აღარ გახდნენ ამ ინფორმაციის მწარმოებლები. ის ტელევიზიებიც კი, რომლებიც დაახლოებით ისეთივე სარედაქციო პოლიტიკით გამოირჩეოდნენ, როგორც “რუსთავი 2”, ან ყოველ შემთხვევაში, იყვნენ მთავრობის მიმართ კრიტიკული შინაარსით გამორჩეულნი, იგივე “კავკასია” და “TV პირველი”, მზად არ აღმოჩნდნენ იმისათვის, რომ თვითონ გამხდარიყვნენ ამ ფაქტების მომპოვებელნი და გამშუქებელნი.

რატომ? რამ განაპირობა მსგავსი რეალობის შექმნა?

მგონია, რომ არსებითი იყო ის, რომ შეფასებები, ანალიზი ჰქონდა და აქვს “Tv პირველს” სიღრმისეული და ცდილობს, რომ ეს ფაქტები, რომელიც ამოტივტივდება ზედაპირზე, არ დატოვოს ანალიზის გარეშე. მაგრამ, თვითონ მოპოვება ამ ფაქტებისა, მე მიმაჩნია, რომ ამაზე არც იყო პროფილირებული “Tv პირველი” და აი, ახლა ნელ-ნელა ვაკვირდებით, რომ უფრო აქტიური ხდება მათი საინფორმაციო გამოშვება. თუმცაღა, მგონია, რომ აი, ასეთი ტიპის ფაქტების მოპოვებას სჭირდება მეტი წყაროების მოძიება, მეტი მუშაობაც გარეთ, მეტი პროფესიონალიზმი, სუფთა პროფესიული სტანდარტების თვალსაზრისით. არ მინდა, რომ ეს ნეგატიურად იყოს გაგებული იმიტომ, რომ არ იყო “Tv პირველის” და “კავკასიის” საინფორმაციო პროგრამები ორიენტირებული იმაზე, რომ მათ ეპოვათ მეტი ფაქტი.

ჩვენ შეგვიძლია გავაკეთოთ ანალიზი, მაგალითად, ბოლო ერთი წლის და დავინახოთ, რომ ახალი ამბები, ფაქტები მოდიოდა “რუსთავი 2-დან”, ისინი იყვნენ მომპოვებლები. ძალიან გაგვიჭირდება ისეთი ფაქტების გახსენება, რომელიც მოიპოვა “Tv პირველმა” ან “კავკასიამ” და პირველი მათ მოგვაწოდეს ან რაიმე ტიპის ჟურნალისტური გამოძიება, ან სიღრმისეული რეპორტაჟი, ან ისეთი ისტორია, რომელიც შეიძლება ზედაპირზეც დევს, მაგრამ უნდა შეამჩნიოს ჟურნალისტმა.

“რუსთავი 2-ის”, “კურიერის”, “P.S.-ის” ჟურნალისტები სწორედ ამაზე იყვნენ ორიენტირებულნი. ტოქშოუების და გამოკითხვების თვალსაზრისით “Tv პირველი” საკმაოდ სიღრმისეულად მუშაობდა, მათი ტოქშოუები უფრო ყურებადიც იყო, აუდიტორიის სხვადასხვა სეგმენტის ინტერესებს აკმაყოფილებდა და ბევრ შემთხვევაში შეიძლება უფრო კარგიც ყოფილიყო, ვიდრე “რუსთავი 2-ის”, მაგრამ ინფორმაციის მიმართ მგრძნობელობა “რუსთავი 2-ს” ჰქონდა უფრო მაღალი.

შეიძლება ეს ერთგვარი დათვური სამსახურიც იყო, რომელსაც “რუსთავი 2” უწევდა დანარჩენ მედიას, განსაკუთრებით კრიტიკული შინაარსის მქონე მედიასაშუალებებს, რომ მათი იყო პრიორიტეტი და უპირატესობა ინფორმაციის მოპოვებისა და ისინი ამას გვთავაზობდნენ. შემდგომ ეწყობოდა ამ ტელევიზიების სარედაქციო პოლიტიკა ზუსტად ამ ამბებზე. რაღაც პერიოდი ეს პაუზა გაჩნდა და ახლა ნელ-ნელა იწყება შევსება.

რით იყო განპირობებული ის, რომ “რუსთავი 2” იყო წამყვანი მედია ინფორმაციის მოპოვების თვალსაზრისით? პოლიტიკური გავლენებიც ხომ არ არის გადამწყვეტი ფაქტორი ახალი ამბების შექმნის პროცესისთვის საქართველოში?

როდესაც ასეთი ვაკუუმი ჩნდება საინფორმაციო სივრცეში, ამით წესით და რიგით უნდა ესარგებლა “იმედს” და განსაკუთრებით, “საზოგადოებრივ მაუწყებელს”. მაგრამ პირიქით, ისინი წავიდნენ თავისი ძველი, ჩვეული პოლიტიკით და ვერ გაითვალისწინეს ის, რომ ამ ვაკუუმს საზოგადოება არ შეეგუება.

ინფორმაცია თავისთავად არის, ზედაპირზე დევს, ფაქტები ხდება და ის, რომ მე არ ვიმჩნევ, არ ნიშნავს, რომ ფაქტი არ ხდება. ძალიან ბევრი ეს ფაქტი შეეხება კონკრეტულ ადამიანებს, სოციალურ ჯგუფებს და მათთვის არის ძალიან მნიშვნელოვანი, რომ მეტ აუდიტორიაზე გავრცელდეს და საზოგადოებამ გაიგოს და როცა ხედავს, რომ ეს ტელევიზიები ამ ამბებს არ ავრცელებენ და არ აშუქებენ, მერე უფრო მეტი აგრესია ჩნდება ამ არხებზე, რომელთაც აქვთ საშუალება, მაგრამ სურვილი არა აქვთ, რომ გააშუქონ, უკვე მოთხოვნა უჩნდებათ კრიტიკული შინაარსის მქონე ტელეკომპანიების მიმართ, რომ ახლა თქვენი დროა და მაშინ თქვენ უნდა გააშუქოთ.

ეს არის ჩვეულებრივი პროცესი მოთხოვნისა და მიწოდების. საზოგადოება მიჩვეულია ინფორმაციას. ჩვენ ძალიან ბევრ ადამიანს ვიცნობთ ჩვენს გარემოცვაში, რომელიც არის ხელისუფლების მხარდამჭერი, მაგრამ “რუსთავი 2-ს” უყურებდა და უყურებდა ზუსტად იმ მოტივით, რომ მას ინფორმაცია აინტერესებდა. კი, მერე შეიძლება აგინებდა, ან აკრიტიკებდა “რუსთავი 2-ს”, მაგრამ ის ამ ინფორმაციას იღებდა იმიტომ, რომ სწორად იგებდა, რომ “იმედისა” და საზოგადოებრივი მაუწყებლის ამარა დარჩენილი მაყურებელი არის ნაკლებ ინფორმირებული მაყურებელი და მაყურებელს კიდევ სჭირდება ინფორმაცია.

აი, მაგალითად, როდესაც “რუსთავი 2” გაქრა, ტოქშოუებიც კი შვებულებაში იყო და უცებ ვერ მოახერხა გადასვლა “Tv პირველმა “ახალ რეჟიმში, უკვე ჩვენ დავინახეთ, რომ მაყურებელი გადაერთო აჭარის ტელევიზიაზე. კი, საზოგადოებრივი მაუწყებლის ნაწილია აჭარის ტელევიზია და რადიო, მაგრამ ცოტა განსხვავებული მიდგომა აქვს ახალი ამბების მიმართ, ვიდრე თავად საზოგადოებრივ მაუწყებელს და აჭარის ტელევიზიის მიმართ ინტერესი გაიზარდა. ეს გამოიკვეთა რეიტინგებშიც. იმიტომ, რომ იქ გაჩნდა ზუსტად ის ინფორმაცია, ის კითხვები და მცდელობა კითხვებზე პასუხების მოძიების, ეს სჭირდება ადამიანს.

თქვენ აღნიშნეთ, რომ “იმედმა” და “საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა” არ ისარგებლეს შანსით, შეევსოთ საინფორმაციო ვაკუუმი. უფრო მეტიც თუ დავაკვირდებით მათ ბოლოდროინდელ საინფორმაციო გამოშვებებს, ძირითადად, ეს არის სახელისუფლებო აქტივობების შესახებ ნიუსები, კრიმინალური შემთხვევები და უცხოეთის ამბები. რით ახსნით ამას - პოლიტიკური გავლენებით, თუ არაპროფესიონალიზმით?

მე მაინც მგონია, რომ ეს არის მხოლოდ და მხოლოდ პოლიტიკური წნეხი, რომელსაც განიცდის ამ ტელევიზიების სარედაქციო პოლიტიკა. მე არ მჯერა, რომ იქ პროფესიონალები არ მუშაობენ, შეიძლება ყველა არ იყოს მაღალი პროფესიული სტანდარტების, მაგრამ ძალიან ბევრი კარგი ჟურნალისტი მუშაობს ერთ არხზეც და მეორე არხზეც.

ჩვენ, მაგალითად, ვხედავთ, რომ ჰქონდათ ჟურნალისტებს პროტესტი ტელეკომპანია “იმედში”, როდესაც გავიდა პროპაგანდისტული ფილმი აგვისტოს ომზე, იმიტომ, რომ მათ სწორად აღიქვეს, რომ რეაქცია ამ ფილმზე თანაბრად გადანაწილდებოდა მათზეც, იმიტომ, რომ ისინიც ამ სარედაქციო პოლიტიკის ნაწილი არიან. ამიტომ ამ ჟურნალისტებს, ვისაც აქვთ მგრძნობელობა ახალ ამბებზე, აქვთ სურვილი, რომ პროფესიულად გააკეთონ ნიუსები. ისინი რა თქმა უნდა, შეიძლება ცდილობენ, მაგრამ საბოლოო ჯამში ვიღებთ იმ პროდუქტს, რასაც სარედაქციო პოლიტიკა განსაზღვრავს. სარედაქციო პოლიტიკა ამ არხების კი ღიაა და ყველამ ვიცით, უკვე ჩანს შეუიარაღებელი თვალითაც, რომ ეს არის მთავრობის მიმართ ლოიალურად განწყობილი არხები. ამიტომ ისინი არ დაუშვებენ რაიმე, თუნდაც მცირედ კრიტიკული შინაარსის გათქმას.

ახლა, მაგალითად, ვაკვირდებოდი სოციალურ ქსელებს, როდესაც უცებ გაჩნდა ნეგატიური განწყობები ლევან იზორიას მიმართ, იმიტომ რომ უპირებენ დანიშნონ უსაფრთხოების საბჭოს მდივნად. მაგრამ ამ თანამდებობაზე ის უნდა დაინიშნოს მაშინ, თუ უკავია სათანადო პოზიცია. ამიტომ მინიმუმ დაზვერვის სამსახურის უფროსად უნდა დანიშნონ, რომ იმ თანამდებობაზე დარჩეს, თუ არადა, არათავსებადია. უცებ დავინახე, რომ წამოვიდა ტენდენცია: პირველ რიგში სოციალურ აქტივისტებში, რომ რა არის, მზითევში გვერგო ლევან იზორია?! მერე უცებ ნელ-ნელა ვხედავ, რომ სხვადასხვა სააგენტოებში კრიტიკული მოსაზრებები გამოითქმის ლევან იზორიასთან დაკავშირებით და ბოლოს უკვე საუბარია იმაზე, იყო თუ არა წარმატებული თავდაცვის სამინისტროს საქმიანობა.

ანუ ეს რას ნიშნავს? - ის კი არა, რომ კრიტიკულად ხარ განწყობილი რომელიმე მინისტრის საქმიანობის მიმართ, გუშინწინ ლევან იზორიას ჩანაცვლების საკითხი საერთოდ არ იდგა დღის წესრიგში, გუშინწინ გაგეკეთებინა სიუჟეტი თავდაცვის სამინისტროზე, ან დაეწერათ სააგენტოებს რამე ამ უწყებაზე და მინისტრზე პირადად. მაგრამ დღეს რაკი ეს ცვლილება მოხდა, ახლა ხომ უნდა დასაბუთდეს, რომ ირაკლი ღარიბაშვილის მისვლა და ლევან იზორიას შეცვლა მარტო ზოგადი პოლიტიკა კი არ არის, რომ ღარიბაშვილის დაბრუნება გვინდა სამთავრობო სივრცეში, არამედ იმიტომ, რომ თურმე თავდაცვის სამინისტროში რაღაცები ისე არ ყოფილა, როგორც უნდა ყოფილიყო.  აი, ეს ცოტა უფრო ეჭვის თვალით განგაწყობს ამ მედიების მიმართ, რომ ეს კრიტიკა კი არ არის, არამედ ეს არის უკან მიდევნებული ქვა, რომელსაც როგორც წესი მთავრობა და პოლიტიკური ჯგუფები იყენებენ ცალკეული თანადებობის პირების მიმართ, როცა მოხსნიან და მერე ზედ მიაყოლებენ მთელ კასკადს.

თუ, მაგალითად, იცი, რომ მინისტრობის დროს 700 მილიონს, პირობითად, იპარავს რამდენიმე მინისტრი და გაქვს წვდომა ამ ინფორმაციაზე, როგორც მთავრობასთან დაახლოებულ მედიას, მერე კი არ უნდა დაიწყო ამაზე მუშაობა, როცა პროკურატურა აღძრავს საქმეს, მინიმუმ როცა პირველად ინფორმაციას მიიღებ, უნდა დაიწყო გამოძიება.
ჩვენ გვახსოვს, მაგალითად, ქუთაისი-სამტრედიის საავტომობილო გზაზე რა ფულია მოპარული, ამაზე “რუსთავი 2-ს” ჯერ კიდევ როდის ჰქონდა სიუჟეტი გაკეთებული. მაშინ ამაზე მთავრობას ჰქონდა რეაქცია, რომ ეს არის ცრუ ინფორმაცია, ტყუილი. გადის რამდენიმე თვე და ვიგებთ, რომ ეს არ არის თურმე ტყუილი და პროკურატურა დაინტერესდა, კონკრეტული მინისტრებიც კი დაკითხვაზე დაიბარეს და ამის მერე დაიწყეს, მაგალითად, “იმედმა” და საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა სიუჟეტების კეთება - ნახეთ, უი-უი, რა ყოფილან ეს მინისტრები. ეს არ არის სარედაქციო დამოუკიდებლობის მაჩვენებელი, ეს არის უბრალოდ ის, რაც ჭირდება კონკრეტულ ეტაპზე მთავრობას, ის გააკეთო - დღეს აქო ის მინისტრი, ხვალ რომ მოხსნიან ან სხვაგან გადაიყვანენ, ქოქოლა დააყარო. აი, ეს უკვე პირდაპირ აჩვენებს იმას, რომ სარედაქციო პოლიტიკა პირდაპირ მართულია მთავრობისგან და საერთოდ არ არის მართული ჟურნალისტური თემისგან, რომელიც ამა თუ იმ ტელევიზიაშია.

ამიტომაც იყო მნიშვნელოვანი ის, რომ ისეთი კრიტიკული ტელევიზიების ლიდერი, როგორიც “რუსთავი 2” იყო, არსებობდა იმ სარედაქციო პოლიტიკით. იმიტომ კი არა, რომ ახლა შეიძლება ნაკლებ პროფესიული კადრები შეარჩიონ “რუსთავი 2-ში” და ნაკლები სარედაქციო განაცხადები ჰქონდეთ, უბრალოდ, რა თქმა უნდა, ასეთი კრიტიკული ტელევიზიის გაკეთება “რუსთავი 2-ს” დღევანდელი შემადგენლობით გაუჭირდება, იმიტომ, რომ მისი ამოცანაა სხვა. მისი ამოცანა არის შეალამაზოს ის სოციალური-პოლიტიკური-ეკონომიკური მდგომარეობა, რომელიც არის ქვეყანაში. თქვას, რომ კი, არის პრობლემები, მაგრამ მთლად ისეთიც არა, როგორსაც ოპოზიცია გვიკიჟინებს.

რომ შევაჯამოთ ჩვენი საუბარი, ჩვენ შევეხეთ მოთხოვნა-მიწოდების კავშირს, დღეს ფაქტია, რომ საზოგადოებაში არის ინფორმაციაზე მოთხოვნა, თუმცა მისი დაკმაყოფილება აუდიტორიას უჭირს. წინ გველოდება 2 ახალი სატელევიზიო არხის გახსნა, ასევე “რუსთავი 2-ზე” ახალი გუნდით საინფორმაციო გამოშვების ჩაშვება, მაგრამ ამ ტელევიზიებში მაინც პოლიტიკური გავლენები არის თავშივე ჩადებული, მფლობელებიდან გამომდინარე. დამოუკიდებელმა მედიამ რა უნდა ქნას, რომ ეს საინფორმაციო შიმშილი საზოგადოებას შეუვსოს, რომ პოლიტიკური დღის წესრიგის მქონე მედიასაშუალებები არ იყვნენ წამყვანი საინფორმაციო წყაროები?

თავისთავად რაღაც განზიდვას ეს გამოიწვევს, რომ ის ტელევიზიები, რომლებიც ახლა გამოჩნდება ბაზარზე, მაინც უფრო პარტიული ნიშნით იქნება დაღდასმული თავიდანვე. ამიტომ ამ ტელევიზიების მიმართ არ იქნება განსაკუთრებული ხიბლი აუდიტორიაში. რა თქმა უნდა, მათ ეყოლებათ თავისი სასტარტო აუდიტორია, არცთუ ისე ცუდი, მაგრამ შემდგომ კიდევ უფრო მეტად გაუჭირდებათ საზოგადოების გზადაგზა აკრეფა.

რა თქმა უნდა, როდესაც კეთდება ახალი ტელევიზია, ყველაზე მნიშვნელოვანი არის, რომ ამ ტელევიზიებს ჰქონდეთ ძალიან მაღალი საზოგადოებრივი ნდობა, რომელიც არ იქნება ასოცირებული რაიმე კონკრეტულ პოლიტიკურ ჯგუფთან. მე მგონია, რომ უმჯობესი იქნებოდა ამ გზით სიარული, მაგრამ ვიღებთ იმას, რასაც ვიღებთ და შესაბამისად, ჩვენ ახლა უნდა დაველოდოთ რა იქნება.

ეს ჩემი წინასწარი მოლოდინი სრულებითაც არ არის აპრიორი, რომ აუცილებლად ასე იქნება. შეიძლება სხვაგვარადაც იყოს, მაგრამ მე ასეთი მოლოდინი მაქვს, რომ სასტარტო აუდიტორია, რომელიც ეყოლება “მთავარს” და “ფორმულას”, ეს არ იქნება ძალიან მზარდი აუდიტორია, ეს იქნება ის აუდიტორია, რომელიც იქნება იმთავითვე და იქნება ბევრად ნაკლები, ვიდრე იყო “რუსთავი 2-ის” აუდიტორია თავდაპირველად.

ბევრი ფაქტორია, მათ შორის გარკვეული ტექნიკური პრობლემებიც. მე იმასაც ველოდები, რომ შეიძლება დღის წესრიგში დააყენონ მათ შორის საკითხი, ხომ არ გადაისინჯოს მასთ ქერის პრინციპი, ხომ არ მოძველდა ეს პრინციპი, იმიტომ, რომ ზოგადად იციან, რომ სხვადასხვა საკაბელო მაუწყებელში უნდა მოხვდნენ ეს ტელევიზიები და ეს კიდევ არ უნდა მთავრობას. ამიტომ ბევრი ხელოვნური წინაღობაც გაჩნდება, თუმცაღა მე მაინც მინდა, რომ ამ ტელევიზიებმა ეს ჩემი მოლოდინი გააქარვონ და პირიქით აჩვენონ, რომ მათი სარედაქციო პოლიტიკა იქნება უფრო მეტად მიუკერძოებელი და კრიტიკული ვიდრე ძალიან პარტიული.

მაგრამ რჩება ძალიან დიდი რესურსი, რომ უფრო გააქტიურდეს ონლაინ მედია, რომ მან მოიზიდოს მეტი აუდიტორია ახალი, საკუთარი შინაარსის გადასხვაფერებით და იმით, რომ უფრო მეტი მნიშვნელოვანი თემა მოგვცეს იმ ონლაინ საშუალებებში, რომლებიც დღეს არის პოპულარული საქართველოში. მათ, მე მგონი, რომ უჩნდებათ ეს საშუალება, იმიტომ, რომ აი, ასეთი გაბლარული სატელევიზიო სივრცის დროს ჩვენი აქტიური საზოგადოებრივი ნაწილი, რომელიც ისედაც ვიცით, რომ აქტიურია სოციალურ ქსელებში, დაიწყებს ამავე სოციალურ სივრცეში ინფორმაციის ძებნას და სწორად შერჩევას.

მე მგონი, მეტი აქტიურობის კარგი ფაზა უდგას ონლაინ მედიას და არ უნდა დაკარგონ ეს შანსი, კარგად უნდა გამოიყენონ. ეს დამოკიდებულია იმაზე, რომ მოზიდული აუდიტორიის სწორი მონეტიზაცია შეძლონ და მეტად გაძლიერდნენ. ახლა არის საუკეთესო დრო, იმიტომ რომ მ წინასაარჩევნო წელს ოთხოვნა ინფორმაციაზე არის ყოველთვის მზარდი და თანამედროვე აუდიტორიას მხოლოდ პროპაგანდისტული ინფორმაცია არ უნდა.

ომსა და კონფლიქტურ სიტუაციებში მუშაობაზე, დილემებზე, რომლებსაც ე.წ. ომის რეპორტიორები აწყდებიან, შიშებზე, ინფორმაციის გადამოწმებისა და კრიტიკული კითხვების მნიშვნელობაზე ომში, ტრავმებსა და მათთან გამკლავების გზებზე „მედიაჩეკერი“ Associated Press-ის კავკასიის ბიუროს პროდიუსერს სოფიკო მეგრელიძეს ესაუბრა.

- დღეს, როცა ჩვენს სფეროში ბევრი რამ ძალიან შეიცვალა, შეგვიძლია ცალკე გამოვყოთ ომის ჟურნალისტიკა?

მე არ ვთვლი ასე, განსაკუთრებით ახლა, როცა ჟანრებს შორის ყველა ზღვარი წაიშალა. ადრე იყვნენ ომის ჟურნალისტები, ომის კორესპონდენტები, რომლებიც მხოლოდ ომს აშუქებდნენ, ახლა ასეთი რამე აღარ არსებობს. მითუმეტეს, როცა კონფლიქტები, ომი ძალიან ახლოს მოვიდა ჩვენთან. შეიძლება შენ მხოლოდ კულტურის სიახლეებს აშუქებ, მაგრამ მოხვდე ტერაქტის ადგილას და იმ წუთიდან შენ უკვე ომის ჟურნალისტი ხარ. შესაბამისად, ეს ზღვარი, ჩემი აზრით, სრულიად წაშლილია.

- უნარებს შევეხოთ, არის რამე, რაც განსაკუთრებულად გამძაფრებულად უნდა გქონდეს და გახსოვდეს, როცა ომს აშუქებ?

საკუთარი გამოცდილებით გეტყვით, რომ, პირველ რიგში, ეს არის საკუთარი თავის შეფასება, - რამდენად შეგიძლია შენ ამის გაკეთება. რა თქმა უნდა, ხშირად ძალიან რთულია, კრიტიკულად შეაფასო საკუთარი თავი და აღიარო, რომ კონფლიქტურ ზონაში მუშაობას ვერ შეძლებ.  ჟურნალისტებს შორის არსებობს ერთგვარი შეფასება, რომ ვინც ომს აშუქებს გმირია და არის ყველაზე დიდი პროფესიონალი, თუმცა ხშირ შემთხვევაში ეს  ასე არ არის.

ხანდახან ომში მუშაობა უფრო მარტივია, რადგან ყოველ წუთს რაღაც ხდება და, შესაბამისად, მასალა ხელის გულზეა. მშვიდობის დროს კი უფრო რთულია ინფორმაციის მოპოვება.

---

---

ალბათ, ყველა ჟურნალისტს უნდა, რომ ჰქონდეს კონფლიქტის გაშუქების გამოცდილება, ის ადრენალინი, რომ აი, მან ომი გააშუქა, იქ იყო, მაგრამ ყველაზე მნიშვნელოვანია, რომ კრიტიკულად შეაფასო შენი უნარები, რამდენად მზად ხარ ამისთვის.

- ემოციურ მზაობას გულისხმობთ?

ემოციურიც და ფიზიკურიც. გინდა, რომ მოვლენების ეპიცენტრში იყო და შესაძლოა, შურის თვალითაც უყურებ შენს კოლეგებს, რომლებიც იქ არიან. მეც გამოვცადე ეს, როდესაც დამწყები ჟურნალისტი ვიყავი და როცა პირველად მოვხვდი ჩეჩნეთის ომში. მაგრამ ახლა ვხვდები, რომ ძალიან მნიშვნელოვანია მიხვდე, შენ ეს შეგიძლია თუ არა. თუ ეს ემოციურ დონეზე არ შეგიძლია, ესეც პროფესიონალიზმია, რომ აღიარო და თქვა, მე ვეღარ ვაშუქებ ამ ომს, ეს ძალიან ნორმალურია. არაღიარებით შენს თავსაც საფრთხეში აგდებ, საქმესაც ვერ აკეთებ და იმ ჯგუფსაც უშლი ხელს, ვისთან ერთადაც ხარ.

მეც მქონია შემთხვევა, უკრაინაში გადაღებებს ვხელმძღვანელობდი და ჩვენმა ძალიან გამოცდილმა ჯგუფმა, რომელიც აღმოსავლეთ უკრაინაში მიმდინარე საომარ მოქმედებებს აშუქებდა, დამირეკა და მითხრა, რომ სოფიკო, ჩვენ აღარ შეგვიძლია, აქ ვეღარ გავჩერდებით, გვეშინია. რაც პირველ რიგში გავაკეთე, იყო ის, რომ ის ჯგუფი წამოვიყვანე. არავის გაუკიცხავს ამ საქციელისთვის. პირიქით, ვფიქრობ, რომ ეს არის პროფესიონალიზმი.

მეორე რაც არის, კონფლიქტის ზონაში მომუშავე ჟურნალისტებისთვის ძალიან დიდი გამოწვევაა ინფორმაციის გადამოწმება. ძალიან მარტივია, გახდე პროპაგანდის იარაღი. ომის დროს რეალურად ძალიან ბევრი ამბავი გაქვს, ბევრი წყაროა, ოფიციალური სტრუქტურები, თვითმხილველები, სოციალური მედია, ამიტომ ძალიან ადვილად შეიძლება, იქცე მანიპულაციის მსხვერპლად. ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევა ჩემთვის, ადრეც და ახლა განსაკუთრებით, ტექნოლოგიების განვითარებასთან ერთად, არის მოკლე დროში მოასწრო ამბის გადამოწმება, მხოლოდ სანდო ინფორმაცია გამოიყენო და არ იყო სენსაციაზე ორიენტირებული. ამ შემთხვევაში, შეიძლება, არ იყო პირველი, მაგრამ შენი პრიორიტეტი უნდა იყოს გადამოწმებული ფაქტები.

- გადამოწმება არის ის, რაც ომის დროს ყველაზე მთავარია, ექსკლუზივზეც კი და გაასმაგებულად მნიშვნელოვანი?

რა თქმა უნდა, იმიტომ, რომ არ იქცე პროპაგანდის იარაღად, არ გახდე მანიპულაციის მსხვერპლი. კონფლიქტის დროს ყველა ჯფგუფს თავისი ინტერესი აქვს და შენი თავდაცვა მხოლოდ გადამოწმებული ინფორმაციაა.

- რა ხდება მაშინ როცა შენს ქვეყანაში აშუქებ ომს? მესმის, რომ პროფესიონალისთვის არ უნდა ჰქონდეს მნიშვნელობა ვის ომს აშუქებს, მაგრამ რამდენად მარტივია ეს? ალბათ საფრთხეც, პროპაგანდის ნაწილად იქცე, ამ დროს უფრო ძლიერია...

თუ ემოციურ ნაწილზე ვილაპარაკებთ, რა თქმა უნდა, ასმაგად რთულია. ყველა ომის გაშუქება რთულია, მაგრამ ის, რომ შენთან ასე ახლოს არის მტერი და შენს ოჯახს, ახლობელს, შენს ქვეყანას ემუქრება საფრთხე, გაასმაგებული საშინელებაა, რაც ალბათ ყველამ გამოვცადეთ 2008 წელს.

პროფესიული თვალსაზრისით შენ ისევე მუშაობ, როგორც ნებისმიერი კონფლიქტის გაშუქების დროს. იმავე პროფესიული სტანდარტით, სადაც გადამოწმებული ინფორმაცია და სანდო წყარო არის მთავარი. 

---

---

როგორ ფიქრობთ, სანდო და კრიტიკული იყო ქართული მედია 2008 წლის ომის გაშუქებისას?

არ ვიცი, ვერ შევაფასებ... არასწორად მიმაჩნია ჩემი კოლეგების მუშაობის შეფასება. ომის გაშუქება ძალიან რთულია და, შესაბამისად, ალბათ არის შეცდომებიც.

- იმ პერიოდის გახსენებისას, ხშირად გვესმის სიტყვა პატრიოტიზმი...

- მე მგონია, რომ ჩვენგან, ჟურნალისტებისგან, პირველ რიგში, ელოდებიან პროფესიონალიზმს და ესაა პატრიოტიზმიც - აკეთო შენი საქმე პროფესიონალურად და არა ის, რომ სპეციალურად დამალო ინფორმაცია, რომელიც მნიშვნელოვანია და არ იცი მის დამალვას რა შედეგები მოჰყვება.

- მოდით დილემებს შევეხოთ, რასაც ჟურნალისტი სულ აწყდება მუშაობისას და ომში განსაკუთრებით. რა არის ყველაზე რთული, თქვენი პრაქტიკიდან, რა გახსენდებათ ყველაზე მწვავედ?

ასეთი ძალიან ბევრია. მთავარია, როდესაც მიდიხარ, ზუსტად იცოდე რას აკეთებ, წინასწარი დაგეგმვა არის ძალიან მნიშვნელოვანი, ბრმად არსად არ უნდა წახვიდე.

ჩეჩნეთის ომი იყო პირველი ომი, რომელიც გავაშუქე. ძალიან ბევრი დილემა მქონდა, გამოუცდელი ვიყავი და მეგონა, რომ ფრონტის ხაზზე თუ არ შევვარდებოდი, ყველა ჩათვლიდა, რომ ეს სამუშაო ვერ შევასრულე. ეს დილემა ახლაც ბევრს აქვს, გავარდეს წინა ხაზზე, როდესაც არ ითვალისწინებს რა შეიძლება მოჰყვეს ამას. ყოველთვის უნდა შეაფასო იქ მისვლა რას მოგიტანს და რას დაკარგავ, ყოველთვის უნდა იცოდე, რომ არცერთი სიუჟეტი არ ღირს ადამიანის სიცოცხლედ.

---

 «რთულია უარი თქვა ექსკლუზივზე, მაგრამ ომის ჟურნალისტიკაში ეს არის ერთ-ერთი სირთულე - გაითვალისწინო ყველა ნიუანსი, არ დაკარგო ადამიანური და პროფესიული ეთიკა და იცოდე, რომ ადამიანის სიცოცხლე არის მთავარი»

---

უნდა იცოდე ადგილის სპეციფიკა. მე და ჩემი ოპერატორი ვიხსენებდით ცოტა ხნის წინ, რომ რამდენი სისულელე გაგვიკეთებია იმიტომ, რომ არ ვიცოდით და უბრალოდ რისკზე მივდიოდით.

დილემები არის ისიც, აჩვენო თუ არა რაღაც. 2008 წელს Associated Press ჰქონდა ექსკლუზიური კადრები ტყვედ აყვანილი ქართველი ჯარისკაცების, მაგრამ ჩვენ ეს კადრები ვერ გავუშვით, მათი იდენტიფიცირება მოხდებოდა და შეიძლებოდა დამატებით საფრთხეში აღმოჩენილიყვნენ. ძალიან გაბრაზდა ჩემი ოპერატორი, რომ როგორ, ასეთი ექსკლუზიური კადრები, სიცოცხლის ფასად მოიპოვა, მაგრამ არის რაღაც, რაც უფრო მნიშვნელოვანია. უნდა იფიქრო იმაზე, რა შედეგი შეიძლება მოჰყვეს.

- იფიქრო რესპონდენტებზეც? და ალბათ, ომშიც პასუხისმგებლობა შენი მასალის გმირებისადმი გაცლებით მეტია

რა თქმა უნდა. მთავარია, რომ არ მოატყუო რესპონდენტი, მან ზუსტად უნდა იცოდეს, სად გავა ეს ინფორმაცია. იმიტომ, რომ შენ ექსკლუზივი გქონდეს, მათი სიცოცხლე საფრთხის ქვეშ არ უნდა ჩააგდო. კი, რთულია, უარი თქვა ექსკლუზივზე, მაგრამ ომის ჟურნალისტიკაში ეს არის ერთ-ერთი სირთულე - გაითვალისწინო ყველა ნიუანსი, არ დაკარგო ადამიანური და პროფესიული ეთიკა და იცოდე, რომ ადამიანის სიცოცხლე არის მთავარი.

- საუბრის დასაწყისში თქვენ თქვით, რომ ახლა ვეღარც კი ყოფთ ცალკე ომის ჟურნალისტიკას, მაგრამ არის რამე, რაც გგონიათ, რომ უნდა ისწავლებოდეს მათთვის, ვინც ომს აშუქებს?

Associated Press -ის, ისევე როგორც მსოფლიოს ბევრი წამყვანი მედიის თანამშრომლები, ყოველ ხუთ წელიწადში ერთხელ გავდივართ სპეციალურ კურსებს - როგორ მოვიქცეთ კონფლიქტების გაშუქებისას. ყოფილი სამხედროები გვასწავლიან კრიტიკულ სიტუაციაში მოქმედების წესებს და ასევე პირველადი დახმარების საფუძვლებს. რა თქმა უნდა, ბევრი რამე გავიწყდება, მაგრამ როდესაც ხვდები კრიტიკულ სიტუაციაში, ეს მიძინებული ცოდნა იღვიძებს. არაერთხელ გამომდგომია ეს ინფორმაცია დემონსტრაციების გაშუქებისას, საომარი მოქმედებების დროს. ეს ის საბაზისო ცოდნაა, რომელიც ყველა ჟურნალისტს უნდა ჰქონდეს, როდესაც კონფლიქტურ ზონაში ხვდება.

საკუთარ შეცდომებზე სწავლა საომარი მოქმედებების დროს ძალიან სახიფათოა.

ჟურნალისტისთვის, განსაკუთრებით გამოუცდელი ჟურნალისტისთვის, რთულია გაანალიზოს საფთხე და სწორედ ამიტომ საჭიროა პროდიუსერი თუ რედაქტორი, რომელიც სრულ კოორდინაციაშია მასთან. კონფლიქტურ ზონაში მომუშავე ჟურნალისტის უკან უნდა იყოს რედაქცია, რომელიც ეხმარება დაგეგმვაში, ხვდება საფრთხეებს და შესაბამისად მოქმედებს.

რედაქციის პასუხისმგებლობაც საომარ ვითარებაში გაასმაგებულია.

- ველზე ყოფნა უფრო მარტივია?

ჩემთვის ველზე მუშაობა უფრო მარტივია, იქ თითქოს მარტო საკუთარ თავზე ხარ პასუხისმგებელი. როცა კოორდინაციას უწევ გაშუქებას, მაშინ ძალიან დიდ პასუხისმგებლობას იღებ თითოეულ ადამიანზე, რომელსაც უშვებ გადაღებაზე. ეს საკმაოდ დიდი სტრესია.

- და რა ხდება მაშინ, როცა ომი მთავრდება

შემდეგ არის სტრესი, რომელთან გამკლავებაც არ არის ადვილი.

ჩვენ სამსახურში გვაქვს სპეციალური დეპარტამენტი, რომელიც გეხმარება სტრესის მართვაში და პოსტ ტრავმული სინდრომის გადალახვაში, თუ შენ ამის სურვილი გაქვს.

კონფლიქტის გაშუქებისას, გარდა პროფესიული სირთულეებისა, ძალიან ბევრი დილემის წინაშე დგახარ. მაგალითად, როგორ მოიქცე როდესაც შენს გვერდით დაჭრილია? მიატოვო გადაღება და დაჭრილს უშველო? აყენებ თუ არა ამით საფრთხის ქვეშ შენ გადამღებ ჯგუფს?

სტრესია ის ყველა ინტერვიუ, რასაც წერ კონფლიქტის ზონაში, კონტაქტი ხალხთან, რომელიც იმ იმედით გაძლევს ინტერვიუს, რომ შენი რეპორტაჟი რაღაცას შეცვლის. ახლაც მახსოვს რესპონდენტები, რომლებიც წლების წინ ჩამიწერია და ის უსუსურობის განცდა, როდესაც მათთან საუბრობ, როდესაც მათთვის იმედი ხარ და შენ თავად სრულიად უიმედოდ ხარ.