“უკრაინელი ქალები ფრონტის ხაზზე, მაგრამ არა სათაურებში” - Foreign Policy-ზე გამოქვეყნებულ სტატიაში ვკითხულობთ, რომ რესპონდენტებს შორის, რომლებიც უკრაინის ომთან დაკავშირებით საუბრობენ, მხოლოდ 23%-ია ქალი. ეს ერთი მაგალითიც კარგად აჩვენებს, რამდენად დიდი გამოწვევაა გენდერულად მგრძნობიარე გაშუქება, განსაკუთრებით კი, კონფლიქტებისა და ომის დროს.

საკითხი მნიშვნელოვანია, რადგან

• მედია საზოგადოების ინფორმირებულობის მხრივ მნიშვნელოვან როლს თამაშობს - მას შეუძლია, სტერეოტიპები გააძლიეროს, ან პირიქით, დაამსხვრიოს.
• კონფლიქტების გაშუქებისას, ზოგიერთ შემთხვევაში არ არის გათვალისწინებული გენდერული პრობლემატიკა.
• ჟურნალისტებმა ყურადღება უნდა მიაქციონ იმას, რომ კონფლიქტის ანალიზის დროს კაცებთან ერთად ქალების ხმები და შეხედულებები გათვალისწინებული იყოს.

თემის აქტუალობის გათვალისწინებით, საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიამ შეიმუშავა სახელმძღვანელო წესები. დოკუმენტი მოიცავს რეკომენდაციებს იმასთან დაკავშირებით, თუ რა საკითხებს უნდა მიაქციოს ყურადღება ჟურნალისტებმა მასალის მომზადების, რესპონდენტების მოძიების, კითხვების დასმის, შეგროვებული მასალის დამუშავების პროცესში და ა.შ.

ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის საბჭოს თავმჯდომარე, ხატია ღოღობერიძე საუბრობს მედიაში გენდერულად მგრძნობიარე საკითხების გაშუქების მნიშვნელობაზე.

მედიაჩეკერი: კონფლიქტებისა და ომის გაშუქება ნებისმიერ შემთხვევაში საფრთხილოა. მაგრამ როდესაც ამ გარემოებას გენდერულად მგრძნობიარე საკითხები ემატება, გაცილებით სენსიტიურია. როგორ ფიქრობ, რა არის ძირითადი გამოწვევები?

ხატია ღოღობერიძე: ზოგადად, გენდერულად სენსიტიური გაშუქება გამოწვევაა ჩვენს მედიაში და არა მხოლოდ. ამიტომ გადავწყვიტეთ, ერთობლივად გაგვეკეთებინა სახელმძღვანელო, რომლითაც ჟურნალისტებს მივცემდით რეკომენდაციებს, როგორ შეიძლება, მოიქცნენ ასეთ დროს.

ჩემი აზრით, ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევა არის ქალების საჭიროებებზე ნაკლები ყურადღების მიქცევა. არსებულ რეალობაში, როდესაც სამხედროების უმრავლესობა კაცია და საომარი მოქმედებები მიდის, მათზეა დიდი აქცენტი. მაგრამ ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ომის დროს ქალები არ ზიანდებიან და ომს არ აქვს მათზე გავლენა. მნიშვნელოვანია, ქალები ჩანდნენ მედიების მასალებში, მათ შორის, მათი საჭიროებებიც. ქალებს უფრო ხშირად ვხედავთ პასიურ როლებში და ნაკლებად ჩანან ქალები, რომლებიც არიან ლიდერები და ცვლიან გარემოს - იქნება ეს სამშვიდობო მოლაპარაკებებში ჩართვა თუ სამხედრო ქალები, რომლებიც ძალიან ბევრს აკეთებენ იმისთვის, რომ არსებული ვითარება გაუმჯობესდეს.

ერთ-ერთ მაგალითს გავიხსენებ - როდესაც უკრაინელებისთვის ჰუმანიტარული დახმარება გროვდებოდა, ყველას ახსოვდა ტანსაცმელი, მაგრამ არავის გახსენებია, ვთქვათ, ჰიგიენური საფენები, რაც ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან ჩვეულებრივ მარტივად ხელმისაწვდომი ნივთები ომის დროს რთულად საშოვნელია. ამიტომ მედია თუ გაამახვილებს ყურადღებას იმაზე, რა საჭიროებები აქვთ ქალებს, იქნება ძალიან კარგი.

სახელმძღვანელოში მოკლედაა მიმოხილული ტერმინოლოგია, რეკომენდაციები გაშუქებისა და უსაფრთხოების ნაწილში. ასევე, არის რეკომენდაციები მედიამენეჯერებისთვის, რა უნდა გაითვალისწინონ ეთიკური გაშუქებისას. მაგალითად, გადაამზადონ ჟურნალისტები, უზრუნველყონ ფიზიკური და მენტალური ჯანმრთელობის საკითხების მოგვარება იმ რეპორტიორებისთვის, ვისაც უწევს მსგავს საკითხებზე მუშაობა და ა.შ.

მედიაჩეკერი: სახელმძღვანელო წესებში გაწერილია ძირითადი პრინციპები, რაც ჟურნალისტს ამ საკითხის გაშუქებისას მეტ ცოდნას მისცემს. როგორ აფასებ, ზოგადად, მსგავსი სახელმძღვანელო წესების არსებობასა და როგორია მათი გამოყენების პრაქტიკა მედიაში?

ხატია ღოღობერიძე: სახელმძღვანელო მაქსიმალურად ეყრდნობა დღევანდელ პრაქტიკას და ვეცადეთ, ისეთი ინფორმაცია შეგვეგროვებინა, რაც ჟურნალისტებს მიმდინარე პერიოდში გამოადგებოდათ. როცა ეს სახელმძღვანელო იქმნებოდა, ისრაელში ომი არ იყო, მომზადების იდეა უკრაინის ომის შემდეგ გაჩნდა. ვეცადეთ, რომ პრაქტიკული ნაწილი გაგვეთვალისწინებინა და ჟურნალისტებისთვის ყოფილიყო გამოსადეგი.

როგორც ჟურნალისტმა, შემიძლია ვთქვა, რომ ძალიან ხშირად შევსულვარ ეთიკის ქარტიის ვებგვერდზე, მინახავს სხვადასხვა სახელმძღვანელო და გამომიყენებია. უნდა ვიხელმძღვანელოთ წესებით და რეკომენდაციებით იმისთვის, რომ ჩვენი მედიაპროდუქტი იყოს სანდო და დაბალანსებული, მათ შორის, გენდერულად დაბალანსებული. მგონია, რომ ძალიან გამოსადეგი და ასევე მარტივად მოძიებადიცაა. ქარტიის ვებგვერდზე ყველას შეუძლია ნახოს და ჩაიკითხოს ძირითადი პრინციპები, რაც მუშაობისას გამოადგება.

მედიაჩეკერი: ჟურნალისტიც იმ საზოგადოების ნაწილია, სადაც იზრდება, შესაბამისად, შესაძლებელია, მასაც ჰქონდეს სტერეოტიპები. როგორ ფიქრობ, რამდენად მნიშვნელოვანია, ჟურნალისტმა დაივიწყოს წინასწარ განწყობები და ისე გააშუქოს ამბავი?

ხატია ღოღობერიძე: მე ხშირად ვამბობ ხოლმე სწორედ ამას, რაც მკითხე. ჩვენ, ჟურნალისტებს ისეთივე განათლება გვაქვს, რასაც განათლების არსებული სისტემა გვაძლევს და ჩვენც ვართ ამ საზოგადოების ნაწილი. შესაბამისად, შეიძლება ვიყოთ სტერეოტიპების გავლენის ქვეშ. ეს, ცხადია, არ არის კარგი, მაგრამ რეალობაა. მეორე მხარეს არის მედიის პასუხისმგებლობა. როდესაც ირჩევ ამ პროფესიას, გაქვს დამატებითი პასუხისმგებლობაც - შენ არ ხარ უბრალოდ დამკვირვებელი ან აუდიტორია, რომელიც მხოლოდ "მოიხმარს" ინფორმაციას, არამედ ხარ ადამიანი, რომელიც ავრცელებს მას.

ჟურნალისტი ვალდებულია, იზრუნოს თვითგანვითარებაზე და გამოიჩინოს უფრო მეტი პასუხისმგებლობა, რადგან მედიის როლი ძალიან დიდია. მედიას შეუძლია სტერეოტიპების როგორც გაღრმავება, ასევე პირიქით, მის დამსხვრევაში მონაწილეობის მიღება - ცხადია, მან უნდა აირჩიოს მეორე და ამისთვის აუცილებელია, მოინდომოს უფრო მეტ საკითხში გარკვევა. უნდა მოინდომონ მედიამენეჯერებმაც, რადგან მხოლოდ ჟურნალისტების ნებით ეს ვერ ხდება.

მედიაჩეკერი: ახლაც ახსენე და სახელმძღვანელოშიც ერთ-ერთი საკითხი, რაზეც ყურადღება გაქვთ გამახვილებული, არის მედიამენეჯერები. შენი შეფასებით, რამდენად დიდია მათი როლი და რამდენად ეკისრებათ პასუხისმგებლობა მედიამენეჯერებს გადაცდომების, ამბების სტერეოტიპულ გაშუქებაში?

ხატია ღოღობერიძე: ეთიკის ქარტიიდან რამდენ შეხვედრაზეც ვყოფილვარ ჟურნალისტებთან, ალბათ, ყველგან გაჟღერებულა ეს აზრი - ჩვენ კი ვიცით, რომ ასეა სწორი, მაგრამ რა ვქნათ, როდესაც მედიამენეჯერები სხვა რამეს გვავალებენ. რეალურად, მედიის გარკვეულ ნაწილში ეს პრობლემა არსებობს, როდესაც მედიამენეჯერები ერთპიროვნულად წყვეტენ, რა არის მათთვის უფრო საინტერესო და ეთიკურად გააშუქებენ თუ "სკანდალურად".

მედიამენეჯერების როლი მგონია ძალიან მნიშვნელოვანი. ამას ვუწოდებდი ერთგვარ პოლიტიკურ ნებას, პოლიტიკურ გადაწყვეტილებას მათი მხრიდან, რომ ეთიკურად გაშუქდეს ესა თუ ის საკითხი, განსაკუთრებით ქალებთან, უმცირესობებთან დაკავშირებით და ა.შ. თუმცა აქაც ჟურნალისტის პასუხისმგებლობას ვერ გამოვრიცხავდი. მესმის სამსახურის დაკარგვის საფრთხე, მესმის ის, რომ რთულია, ზემდგომს შეეწინააღმდეგო. შეიძლება, ჩემთვის ეს ნაკლებად რთულია, მაგრამ ვითვალისწინებ სხვა ადამიანების გამოცდილებასაც - ყველასთვის არ არის მარტივი ხელმძღვანელისთვის წინააღმდეგობის გაწევა, მაგრამ ჩვენ გვაქვს ჩვენი პასუხისმგებლობა და როდესაც იცი, რომ რაღაც არის არასწორი და გაქვს შენი პრინციპები და ღირებულებები, ძალიან რთულია, რომ ამაზე ხელი მოაწერო.

რეალურად, ორივე რგოლის მუშაობაა საჭირო. მხოლოდ მედიამენეჯერებს არ დავაკისრებდი პასუხისმგებლობას. თუმცა მგონია, თუ მათი პოლიტიკური ნება იქნება, ბევრად უფრო ეთიკურად გაშუქდება სხვადასხვა საკითხი, ვიდრე დღეს შუქდება.

რუსეთის უკრაინაში სრულმასშტაბიანი შეჭრის შემდეგ, ომის კორესპონდენტები ეპიცენტრიდან ჰყვებიან რეალურ ამბებს მსოფლიოსთვის.

შესაძლებელია, ჟურნალისტებმა შეინარჩუნონ ობიექტურობა საკუთარ ქვეყანაში ომის გაშუქებისას? რა ეთიკურ და მორალურ დილემებს აწყდება უკრაინული მედია, უკრაინაში რუსეთის ომის გაშუქებისას — "The Kyiv Independent"-ის ერთ-ერთ დამფუძნებელთან, ჟურნალისტ ანნა მირონიუკთან ინტერვიუში ვისაუბრეთ.

მოკლედ ანნა მირონიუკზე:

• ანნა მირონიუკი უკრაინული გამოცემა, "The Kyiv Independent"-ის საგამოძიებო დეპარტამენტის ხელმძღვანელია.
• სტატიებს წერს ისეთი გავლენიანი გამოცემებისთვის, როგორიცაა New York Times, Washington Post, OCCRP და სხვა.
• მისი ჟურნალისტური გამოძიება მოიცავს ისეთ თემებს, როგორიცაა ადამიანის უფლებები, ჯანდაცვასა და კორუფცია.
• 2023 წელს, ევროპის პრესის პრიზის გამარჯვებული გახდა სტატიისთვის, რომელიც საერთაშორისო ლეგიონში ხელმძღვანელების მხრიდან მებრძოლთა შეურაცხყოფასა და მუქარას შეეხებოდა.
• 2023 წლის ივნისში, ამბის თხრობის ფესტივალის ფარგლებში (*ZEG), USAID მედია პროგრამის მხარდაჭერით, ანნა მირონიუკი თბილისში ქართველ კოლეგებს შეხვდა და გამოცდილება გაუზიარა.

ინტერვიუს მთავარი გზავნილები:

• "ომის დროს არ გაქვს უფლება, რომ უბრალოდ, სხვა ამბავზე "გადაერთო".
• "ობიექტურობა ნიშნავს, რომ აუდიტორიას მიაწოდო საჭირო კონტექსტი და სრული სურათი, რათა თავად მიიღონ გადაწყვეტილება."
• "ვფიქრობ, "The Kyiv Independent"-ი თავისი გაშუქებით ადასტურებს, რომ ჩვენ არ ვართ ხელისუფლების პრეს-სამსახური."
• "პრეზიდენტი ზელენსკი არ მიიჩნევს, რომ მედია შუამავლად ესაჭიროება, მას შეუძლია, პირდაპირ მიმართოს საზოგადოებას და "კუთხეში მომწყვდეულს" არ მოუწიოს ჟურნალისტების კრიტიკულ კითხვებზე პასუხის გაცემა."
• "იმოქმედეთ ეთიკურად და მიჰყევით ფაქტებს, სწორედ ეს არის ჟურნალისტიკის ფუნდამენტი, სხვა შემთხვევაში ხდები პიარი ან პროპაგანდისტი."
  
  

მედიაჩეკერი: რა გამოწვევების წინაშე დგას უკრაინული მედია, მათ შორის, "The Kyiv Independent"?

ანნა მირონიუკი: ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევა უსაფრთხოებაა, რადგან ჩვენი გამოცემა კიევში მდებარეობს. უკრაინის დედაქალაქი კი, პირველი სამიზნეა რუსული სამხედრო ძალებისთვის.

დამატებით, ჩვენი რეპორტიორები უკრაინის სხვადასხვა ტერიტორიებიდან, ომის ცხელი წერილებიდან მუშაობენ - სადაც მათი სიცოცხლე საფრთხეშია. 2022 წლის 24 თებერვლიდან უკრაინაში მოქმედებს საომარი მდგომარეობა, რაც თავისთავად ზღუდავს გამოცემების სიტყვის თავისუფლებას.

ამასთანავე, ჟურნალისტების მენტალური მდგომარეობა და "გადაწვა" მნიშვნელოვანი გამოწვევაა, რადგან ისინი რუსეთის ომს უკრაინაში 2014 წლიდან აშუქებენ. თუმცა, ახლანდელი სრულმასშტაბიანი ომი განსაკუთრებით აისახება მათ ფსიქოლოგიურ მდგომარეობაზე.

ომის დროს ყოველ წამს ამ ამბავში ხარ, არ გაქვს უფლება, რომ რაიმე სხვაზე გადაერთო. ისმენ ადამიანების ისტორიებს და ეს აუდიტორიამდე მიგაქვს, ცხადია, რომ ამას შენზე აქვს გავლენა.

მედიაჩეკერი: როდესაც საკუთარი ქვეყნის ომს აშუქებ, ობიექტურობის შენარჩუნება შესაძლებელია?

ანნა მირონიუკი: ვფიქრობ, ობიექტურობა ნამდვილად შესაძლებელია. ზოგიერთი ჟურნალისტი ფიქრობს, რომ ეს ორი მხარისთვის საუბრის შესაძლებლობას ნიშნავს, რაც ასე არ არის. "იმან თქვა ის, ამან თქვა ეს", სრულ კონტექსტს უნდა მოარგო და ისე მიაწოდო საზოგადოებას.

ჩემთვის, ობიექტურობა აუდიტორიისთვის სრული სურათის წარმოდგენაა, რათა შემდეგ, მიღებული ინფორმაციით, თავად შეძლონ გადაწყვეტილების მიღება.

ვფიქრობ, "The Kyiv Independent"-ი თავისი გაშუქებით ადასტურებს, რომ ჩვენ არ ვართ ხელისუფლების პრეს-სამსახური. კრიტიკა, მიუკერძოებლობა და გულწრფელობა დემოკრატიულ საზოგადოებაში აუცილებელია.

მედიაჩეკერი: ომის დაწყების შემდეგ, გაიზარდა ცენზურა? ანუ უკრაინის ხელისუფლება უფრო სენსიტიური გახდა კრიტიკული მასალების მიმართ?

ანნა მირონიუკი: საომარი მდგომარეობა ხელისუფლებას აძლევს საშუალებას, რომ გააკონტროლოს ქვეყანაში გამოქვეყნებული მასალები. გართულდა საჯარო ინფორმაციაზე წვდომა, რადგან გვპასუხობენ, რომ გამოთხოვილი ინფორმაცია ახლა სახელმწიფო საიდუმლოებას წარმოადგენს.

თუმცა, გართულებულ პირობებშიც კი, არსებობს უკრაინული გამოცემები, რომლებიც დამოუკიდებლად მუშაობას აგრძელებენ.

მედიაჩეკერი: რუსეთის უკრაინაში ომის დროს, პრეზიდენტ ზელენსკის ფიგურა რომანტიზებულია, მათ შორის, ქართველი ჟურნალისტების ნაწილშიც. ომამდე, ზელენსკი ხშირად არ ჩნდებოდა კამერებსა და ჟურნალისტებთან. შეიცვალა მისი ეს დამოკიდებულება?

ანნა მირონიუკი: ვერ ვიტყოდი, რომ კამერების წინ დგომა არ უყვარს, პირიქით, უბრალოდ, მას ჟურნალისტები არ მოსწონს. ის კამერასთან საკმაოდ კომფორტულადაა და ყოველდღიურ ვიდეოებსაც წერს, თუმცა, მას არ სჭირდება ჟურნალისტი, როგორც საზოგადოებასთან "შუამავალი".

ეს, ვფიქრობ, მისი მხრიდან პოპულისტური ნაბიჯია, რადგან ღიაობის ილუზიას ქმნის და მე, როგორც ჟურნალისტს, შანსს არ მაძლევს, საზოგადოებისთვის საინტერესო და მნიშვნელოვანი კითხვები დავუსვა. ის ინტერვიუს არ აძლევს უკრაინულ მედიას, ესაუბრება უცხოურ გამოცემებს, თუმცა, ეს სხვა რამ არის.

რამდენჯერმე იყო "off the record" (*ჩანაწერის გარეშე) შეხვედრა - "ფავორიტი ჟურნალისტების" შეკრებები, თუმცა, სხვა არის, როდესაც სრულ ინტერვიუში პასუხობ კრიტიკულ გამოცემას.

ვფიქრობ, მისი დამოკიდებულება არ შეცვლილა, რადგან პირველად საპრეზიდენტო არჩევნებისასაც სწორედ ასე ფიქრობდა, რომ მედია არ სჭირდება, როგორც შუამავალი. მას შეუძლია პირდაპირ საზოგადოებას მიმართოს, თუმცა, ფაქტია, კრიტიკული კითხვებით "კუთხეში მომწყვდევა" არ მოსწონს.

მედიაჩეკერი: ადამიანები იღლებიან ნეგატიური ამბებით. 2022 წლის თებერვლიდან-აპრილამდე, Google Trends-ის მიხედვით, "რუსეთის ომი უკრაინაში" ყველაზე ხშირად მოძიებული ფრაზა იყო, თუმცა, 2023 წლის იმავე პერიოდში ეს რიცხვი მკვეთრად შემცირდა.

ცხადია, უკრაინელებისთვის ომს შეწირულთა რაოდენობა სტატისტიკა არასდროს გახდება, თუმცა, რას ხედავს მსოფლიო? როგორ ფიქრობთ, აკლია უკრაინულ მედიას ადამიანური ისტორიები?

ანნა მირონიუკი: მე არ ვიცი რას ხედავს მსოფლიო. უკრაინელი ჟურნალისტი ვარ და კიევში ვცხოვრობ, ამიტომ ჩემთვის თითოეულ დაღუპულს თავისი სახელი, ოჯახი და ტრაგედია აქვს და არ არის მხოლოდ ერთი რიცხვი.

არ ვფიქრობ, რომ უკრაინული გამოცემები მხოლოდ მშრალი სტატისტიკებით წერენ. ბევრი სიღრმისეული სტატია ქვეყნდება დაზარალებულ ოჯახებსა და იმ მოქალაქეებზე, რომლებმაც ქვეყნისთვის ბრძოლას სიცოცხლე შესწირეს.

მედიაჩეკერი: "The Kyiv Independent"-ს ვებგვერდზე დაემატა ახალი ველი "ვხსნით უკრაინას" (Explaining Ukraine), ასევე, გამოეცით წიგნი "უკრაინელების გამძლეობის ომის დღიურები." რას უყვებით მსოფლიოს?

ანნა მირონიუკი: ჩვენმა გამოცემამ დიდი რესურსი ჩადო მრავალფეროვნებაში, ცალკე გავხსენით დეპარტამენტი, რომელიც ომის დანაშაულზე მუშაობს.

ასევე, დავიწყეთ დოკუმენტურ ფილმებზე მუშაობა და გამოვეცით წიგნი - ეს ძირითადად, ჩვენი გაშუქებული მასალების შედარება და შეჯამებაა ომის დაწყებიდან - წიგნის გამოცემამდე.

რაც შეეხება, "ვხსნით უკრაინას", ადამიანებს ვუხსნით უკრაინის კულტურასა და ტრადიციებს, ვსაუბრობთ ჩვენს ქვეყანაზე დამკვიდრებულ სტერეოტიპებსა და სტიგმებზე.

მედიაჩეკერი: რას ურჩევდით საგამოძიებო მასალებზე მომუშავე ჟურნალისტებს, განსაკუთრებით, ომის დროს?

ანნა მირონიუკი: მტკიცე და დაუღალავი უნდა იყო, იმიტომ, რომ ხშირად გულდასაწყვეტია და დემოტივაციას იწვევს, რომ "დაკაკუნებისას კარს არ გიღებენ". ბევრჯერ გიწევს თავიდან სცადო, რომ მიიღო სასურველი ინფორმაცია, თუმცა, იყავით კრეატიული, მრავალი სხვა გზაც არსებობს.

მედიაჩეკერი: როგორ შეიძლება შეეწინააღმდეგო რუსულ პროპაგანდას და მიიჩნევთ, რომ რაღაც ეტაპზე, ომში ყოფნისას, თქვენც პროპაგანდისტი ხდებით?

ანნა მირონიუკი: ჩემი მიდგომა განსხვავებულია. არ მიმაჩნია, რომ რუსულ პროპაგანდას აუცილებლად უკრაინული პროპაგანდა უნდა დავუპირისპიროთ. ერთადერთი სწორი გზა, პროპაგანდასთან საბრძოლველად არის, რომ თქვა სიმართლე, რადგან ის ანგრევს და ანადგურებს ნებისმიერ პროპაგანდას.

უბრალოდ იმოქმედეთ ეთიკურად და მიჰყევით ფაქტებს. სწორედ ეს არის ჟურნალისტიკის ფუნდამენტი, სხვა შემთხვევაში ხდები პიარი ან პროპაგანდისტი.

"მან, ქართველ ხალხში მიძინებული ეროვნული თვითშეგნება და სახელმწიფოებრივი აზროვნება გამოაღვიძა" — დაწერა ირაკლი ღარიბაშვილმა ილია ჭავჭავაძეზე, 2021 წლის 8 ოქტომბერს — "მისმა მრავალმხრივმა საზოგადო მოღვაწეობამ განვითარების ის გზა დასახა, რომელსაც დღესაც მივყვებით, და რომელიც კვლავაც დიდხანს იქნება ჩვენი უმთავრესი ორიენტირი."

"ქართული ოცნების" ილიასეული ორიენტირის ერთგულება ეჭვებს იწვევს ხელისუფლებაში მესამე ვადით მოსვლის შემდეგ, რასაც მედიაგარემოს მნიშვნელოვანი გაუარესება მოჰყვა. აზიანებს ხელისუფლება პრესის მდგომარეობას, ნიშნავს, აზიანებს დემოკრატიას. დემოკრატიული ინსტიტუტების შესუსტება კი, ქმნის ნიადაგს ავტორიტარიზმისთვის.

ჭავჭავაძის პრინციპების ერთგულებას განსაკუთრებით უქმნის საფრთხეს ხელისუფლების ანტიდასავლური რიტორიკა, რაც, რუსეთის უკრაინაში შეჭრიდან 1 წლის თავზე, სამთავრობო პროპაგანდის ძირითად ხაზად იქცა.

რადგან:

• ილია ჭავჭავაძის, ისევე, როგორც "თერგდალეულების" უმთავრესი ორიენტირი ევროპისაკენ სწრაფვა და რუსეთის იმპერიასთან ბრძოლა იყო.
• თვითშეგნებისა და სახელმწიფოებრივი აზროვნების გამოღვიძების აუცილებლობას, მეცხრამეტე საუკუნეში, სწორედ რუსიფიკატორული (*რუსული ენისა და სხვა რუსული თვისებების ნებაყოფლობით, ან ძალდატანებით მიღება) პოლიტიკა ქმნიდა.
• ამას, ჭავჭავაძე, ისევე, როგორც იმ დროინდელი პროდასავლური საზოგადოებრივ-პოლიტიკური ჯგუფები, დასავლურ სამყაროსთან საზიარო ღირებულებებით აღჭურვილ, ქართული სახელმწიფოს იდეას უპირისპირებდა.

ამ დროს პრესა რუსულ ტოტალიტარიზმთან ბრძოლის ძირითადი ინსტრუმენტი იყო. იმდროინდელ რუსიფიკატორულ პოლიტიკას სწორედ გაზეთის ფურცლებით უპირისპირებდნენ დასავლურ ღირებულებებს, და ამას მოჰყვა ქვეყანაში ეროვნული თვითშეგნებისა და სახელმწიფოებრივი აზროვნების გამოღვიძება, რადგან, დასავლური, ევროპული ღირებულებების გავრცელება, უმთავრესად, გულისხმობდა თავისუფლებისკენ, კანონის უზენაესობისა და დემოკრატიისკენ სწრაფვას. ამიტომ ებრძოდა რუსული იმპერია პრესას საქართველოში.

ქვეყნის მთავარი მტერი, ამ საუკუნეშიც უცვლელია — სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის 2015/21 წლების დოკუმენტებში წერია, რომ საქართველოს წინააღმდეგ, რუსეთი აწარმოებს ჰიბრიდულ და საინფორმაციო ომს, და ოკუპაციასთან ერთად, ანექსიის (*ტერიტორიის მითვისება ძალით, ან მისი გამოყენების მუქარით) გეგმებიც აქვს.

პრობლემაა, რომ:

• საქართველოს ხელისუფლება, მტრად არა რუსეთს, არამედ, დასავლეთსა და პროპაგანდისთვის გამოგონილ არარსებულ "გლობალურ ომის პარტიას" განსაზღვრავს.
• და საზოგადოებაში ნერგავს ჟურნალისტების მიმართ ზიზღს, უნდობლობას. სამთავრობო პროპაგანდა მედიასა და საზოგადოების კრიტიკულ ჯგუფებს მოიხსენიებს ხალხის მტრად, რაც 20-30-იანი წლების საბჭოთა პრესის ფურცლებს გვახსენებს.

"ტრივიალურია, მაგრამ მუდმივად უნდა ვიმეოროთ, რომ არ არსებობს არანაირი თავისუფლება და მით უფრო, დემოკრატია, სიტყვის თავისუფლების გარეშე. ამიტომაც არის სიტყვის თავისუფლება არადემოკრატიული და ტოტალიტარული რეჟიმების ძირითადი სამიზნე: თუ ამ ველზე გაიმარჯვებს, ყველა სხვა სფეროში გამარჯვება გარანტირებული აქვს", — გვითხრა ირაკლი ხვადაგიანმა, "საბჭოთა წარსულის კვლევის ლაბორატორიის" მკვლევარმა.

მასთან ვისაუბრეთ, როგორ უპირისპირდებოდა ქართული პრესა რუსული იმპერიის ცენზურას.

მოკლედ, ირაკლი ხვადაგიანის შესახებ:

• ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის დოქტორანტი;
• იკვლევს კავკასიას ევროპულ და გლობალურ კონტექსტში;
• მუშაობს კვლევებზე საზოგადოებრივი და პოლიტიკური პროცესების შესახებ, შემდეგ პერიოდებში: მეცხრამეტე საუკუნის ბოლო - მეოცე საუკუნის დასაწყისი, საქართველოს პირველი რესპუბლიკა (1918-1921 წწ), 1920-იანი წლების წინააღმდეგობის მოძრაობა.

---

ბრძოლა დამოუკიდებლობისთვის: ეროვნული და ევროპული იდეების გავრცელება

ირაკლი ხვადაგიანი: დამოუკიდებლობის გამოცხადებამდეც და შემდეგაც, ქართული პრესა ყოველთვის დასავლური ყაიდის იყო.

იმპერიის ცენზურის მიუხედავად, ცდილობდნენ, სათქმელი მიეტანათ აუდიტორიასთან. პარალელურად, ყველა ეს მოძრაობა და რედაქცია აცნობიერებდა, რომ მათ ძალიან მნიშვნელოვანი საგანმანათლებლო ფუნქცია ჰქონდათ: ეს არ იყო მხოლოდ ახალი ამბების ჟურნალისტიკა, ან მხოლოდ პოლიტიკური პუბლიცისტიკა, ეს იყო საგანმანათლებლო რესურსი მოსახლეობისთვის, რომელიც ნელ-ნელა სწავლობდა წერა-კითხვას და პრესის წვლილი ამ პროცესშიც ძალიან მნიშვნელოვანია. და რაც მთავარია, პრესა ფარავდა იმ აუდიტორიასაც, რომელსაც თავად არ შეეძლო კითხვა, მაგრამ მათ სხვები უკითხავდნენ და ასეც გადასცემდნენ ინფორმაციას, ხშირად ზეპირმეტყველებით.

• მე-19 საუკუნის მეორე ნახევრისთვის პრესის როლი განსაკუთრებით იზრდება, რადგან ქვეყანაში მასობრივი ევროპული ტიპის პოლიტიკური მოძრაობები ჩნდება. იმდროინდელი მაქსიმალურად მკაცრი შემზღუდავი პოლიტიკის კვალდაკვალ, პრესა ცენზურისთვის გვერდის ავლის გზებს სწავლობს და ფაქტობრივად, იატაკქვეშა, არალეგალური გამოცემების წარმოება იწყება.
• დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგ (1918 წ.), მდგომარეობა უმჯობესდება და ფაქტობრივად, გარანტირებულია ქვეყანაში სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლება. ამან მოიტანა მრავალფეროვნება პრესაშიც და პოლიტიკაშიც.
• გამონაკლისი იყო ქვეყნის დამოუკიდებლობის მიმართ მტრულად განწყობილი ძალებისა და მოძრაობების ხელში იარაღად ქცეული ბოლშევიკური პრესა, რომლის მიმართ დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობას საკმაოდ მკაცრი პოლიტიკა ჰქონდა.

თუმცა, ზოგადად, მაშინდელი სტანდარტებით, ძალიან თავისუფალი და დემოკრატიული გარემო იყო მედიისთვის, რომელიც, რა თქმა უნდა, ფუნდამენტშივე განადგურდა და გაქრა საქართველოში საბჭოთა რუსული საოკუპაციო რეჟიმის დამკვიდრებისთანავე.

რუსული საოკუპაციო რეჟიმის ცენზურის პირისპირ

ფაქტობრივად, ომისა და ოკუპაციის პირველსავე დღეებში, როდესაც თბილისში საბჭოთა რუსული არმიის ნაწილები შემოდიან, დემოკრატიული რესპუბლიკის დროინდელი გამოცემები ქრება. დაიხურა როგორც ქართულენოვანი, ასევე, რუსულ- და სომხურენოვანი გამოცემები.

• არსებობის უფლებას აძლევენ მხოლოდ რამდენიმე ჯგუფს, რომლებიც კოლაბორაციას იწყებენ საოკუპაციო რეჟიმთან. ისინი, პოლიტიკური თვალსაზრისით ესაჭიროებოდა საბჭოთა რეჟიმს, რომ ეჩვენებინა, თითქოს, ქვეყნის შიგნით მოკავშირეები ჰყავდა, თუმცა, მალევე, 1921 წლის ბოლოსთვის, ამ გამოცემებმა ეს ფუნქცია შეასრულეს, და შესაბამისად, დახურეს.
• მოკავშირე გაზეთებში დასაქმებულთა ნაწილი რეპრესიის მსხვერპლი გახდა, ზოგი კი, წინააღმდეგობის გზას დაადგა, თუმცა, შემდეგ წლებში მათაც გაუსწორდნენ.
• მცირე ნაწილი, ყოფილი ესერები (*სოციალისტ-რევოლუციური პარტია) ფაქტობრივად, შეუერთდა ბოლშევიკურ პარტიას, მაგრამ ამ ჯგუფების ლიდერებიც ფიზიკურად გაანადგურა რუსულმა რეჟიმმა, 30-იანი წლების დიდი ტერორის დროს.

1921 წლის პირველი ოკუპაციისას, ბოლშევიკური რეჟიმის წარმომადგენელი ძალები ქვეყანაში არანაირ ლეგალურ გამოცემას არ ტოვებენ. ბრუნდება ცენზურა, თანაც, იმპერიის პერიოდის ცენზურაზე ბევრად უფრო მკაცრი.
სისტემა პრევენციულადვე მკაცრია: არაფერი იბეჭდება ცენზორთა გარეშე, და ეს ეხება არა მხოლოდ პრესას, ნებისმიერ მხატვრულ, მასობრივ ნაწარმოებსაც: თეატრში, კინოში, მუსიკაშიც კი, ანუ არის ტოტალური კონტროლი.
თუმცა, 20-იანი წლების ძალიან ძლიერი და მასობრივი წინააღმდეგობის მოძრაობა ცდილობს, იატაკქვეშა არალეგალური ბეჭდური გამოცემები ჰქონდეს.

რაც შეეხება იატაკქვეშა გამოცემების შინაარსს:

• წერდნენ, რა პროცესები ვითარდებოდა ევროპულ და მსოფლიო პოლიტიკაში. ასევე, პუბლიცისტიკა იყო მთავარი ელემენტი: აქვეყნებდნენ კონკრეტულ მაგალითებსა და მტკიცებულებებს, რეჟიმის მსხვერპლთა შესახებ.
• არალეგალური პრესა აერთიანებდა პოლიტიკურ მებრძოლთა სხვადასხვა ჯგუფის იდეებს, და ხელს უწყობდა კონსოლიდაციას, საოკუპაციო რეჟიმის დამხობისა და დამოუკიდებლობის აღდგენის ირგვლივ.
• თავისი ადგილი ეკავა ხელოვნებას, ლიტერატურას. იატაკქვეშა გამოცემებში ისევ იბეჭდებოდა ლექსები, ჩანახატები, მცირე ნოველების მსგავსი.

20-იანი წლების დასაწყისში, ძირითადად, საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტია ახერხებს იატაკქვეშა გაზეთების გამოცემას, ასევე, პროკლამაციების ბეჭდვასა და გავრცელებას, თუმცა, 1924 წლის მარცხისა და აჯანყების ჩახშობის შემდეგ, ტოტალიტარული რეჟიმის გამკაცრებისა და პოლიტიკური ტერორის მასშტაბის გაღრმავების კვალდაკვალ, ეს სულ უფრო რთული ხდება.

ამის საკომპენსაციოდ, ევროპაში ემიგრირებული მთავრობა და პარტიები გამოცემების იქ დაბეჭდვას იწყებენ და არალეგალურად გზავნიან და ავრცელებენ საქართველოში.

30-იანების რეპრესიები

20-იანი წლების მეორე ნახევარში, ქვეყნის შიგნით, ეროვნული იდეებით დატვირთული რედაქციების არსებობა შეუძლებელი ხდება. პროევროპული პოლიტიკური ჯგუფები ძირითადად, იმასღა ახერხებენ, გამოსცენ ფურცლები, პროკლამაციები, რომელიც ეხმიანებოდა კონკრეტულ თარიღებს, როგორიცაა, მაგალითად, დამოუკიდებლობის დღე. შინაარსი შეახსენებდა მკითხველს, რომ სოციალ-დემოკრატიული პარტია იყო ქართული და დასავლური ტიპის მოძრაობა და უპირისპირდებოდა ბოლშევიკურ იდეებს.

ამის პარალელურად, რუსული ტოტალიტარული რეჟიმი კვლავ ცეცხლითა და მახვილით ებრძოდა იატაკქვეშა სტამბებს, ეძებდა და სპობდა მათ.
შედეგად,

• 30-იანი წლების მეორე ნახევრის შემდეგ, ფაქტობრივად, აღარ არსებობს ორგანიზებული წინააღმდეგობრივი საინფორმაციო პლატფორმები და დგება ინდივიდუალური მცდელობების დრო — კონკრეტული ახალგაზრდული ჯგუფები ერთიანდებიან იდეის გარშემო და ცდილობენ, გაავრცელონ პროკლამაციები და პერიოდული გამოცემები ხელნაწერების, ან იმდროინდელი კუსტარული ტექნოლოგიების საშუალებით. ინფორმაციას ავრცელებდნენ საფოსტო გზავნილებითაც, აგზავნიდნენ მათ კონკრეტულ მისამართებზე, უნივერსიტეტში და სტუდენტთა საერთო საცხოვრებლებშიც, თუმცა, ამას აფიქსირებდა რეჟიმი და სჯიდა მათ.

საბჭოთა პროპაგანდისტული პრესის მიზნები საქართველოში

როდესაც მთელი საინფორმაციო სისტემა საოკუპაციო ტოტალიტარული რეჟიმის ხელშია, ბოლშევიკურ-კომუნისტური რეჟიმი პირდაპირ ამბობს, როგორ უყურებს პრესას:

• მათთვის, პრესას არ გააჩნია ტრადიციული გაგება, იყოს საზოგადოების სხვადასხვა ინტერესთა ჯგუფის წარმომადგენელი, ან მმართველობის მაკონტროლებელი დარაჯი.
• საბჭოური ტოტალიტარული, რუსული დოქტრინით, მედია მასობრივი ორგანიზატორი, აგიტატორი და პროპაგანდისტია, და ამას ამბობდნენ პირდაპირ და ღიად.

საქართველოში, ეროვნული იდეების მქონე პრესის ცენზურის პარალელურად, რეჟიმის პროპაგანდის ამოცანაა, შექმნას ფაქტობრივად, ახალი ტიპის ადამიანი.

გზავნილია ახალი, უკლასო და აღმატებული საზოგადოების შენება, რეალურად კი, ეს გულისხმობდა უინიციატივო, მორჩილ, იოლად მართვად მასას, რომელიც მოქმედებს იმის შესაბამისად, რა სიგნალსაც მიიღებს მმართველობიდან.

ტოტალიტარული რეჟიმის პრესა გამოიყენებოდა, როგორც ორგანიზატორი სიძულვილის თესვის, მოწინააღმდეგის დეჰუმანიზების, განადგურების, იარლიყების მიკერების, მტრის ხატის შექმნის პროცესში. და ეს დაიწყო საქართველოს ოკუპაციისთანავე.

• თუმცა, 1937/38 წლებში, ეს რა თქმა უნდა, იღებს უფრო მასშტაბურ სახეს და საბჭოთა პრესიდან მძაფრდება ადამიანებისთვის ხალხის მტრების, ჯაშუშების, გამყიდველების, სამშობლოს მოღალატეების, მუშათა კლასის სისხლით მოვაჭრეთა იარლიყების "მიკერება".

ჩვენი, "საბჭოთა კვლევის ლაბორატორიის მკვლევარმა" გაანალიზა ტოტალიტარული სიძულვილის ენა ქართულ საბჭოურ კომუნისტურ პრესაში და ნათლად ჩანს, რომ სიძულვილის ენის მთელი ეს არსენალი არანაირად არ არის ქართული ენობრივი და სააზროვნო სივრცის პროდუქტი და ადგილობრივი პროპაგანდისტები თარგმნიდან ცენტრიდან — რუსეთიდან წამოსულ გზავნილებს.

საბჭოთა პროპაგანდის მეთოდები თანამედროვე ავტორიტარიზმში

ეს მონსტრი, რუსული პროპაგანდა, ტოტალიტარული ძალადობის ვერტიკალის საუკუნოვანი მემკვიდრეობის წიაღშია დაბადებული და შემდეგ თავს ახვევს ყველა ძალით დაპყრობილ და დამონებულ ერებსა და ხალხებს, და რა თქმა უნდა, ეს მემკვიდრეობა არსად წასულა და პირიქით — თანამედროვე რუსეთიც ამაზე დგას, რასაც არც უარყოფს პუტინიზმის პროექტი და პირიქით, ამაყობს კიდეც და წარმატების მოდელადაც განიხილავს, რომ აი, რაც ერთხელ უკვე შევძელით, უნდა შევძლოთ კიდევ და აღვიდგინოთ დიდება.

სოციალური ქსელები, მთელი ეს ინფორმაციული ეპოქა, ერთი მხრივ ტოტალიტარული კონტროლის შესუსტებისა და რღვევის საშუალებაა, მაგრამ მეორე მხრივ, თუ რეჟიმი აითვისებს მას, როგორც მექანიზმს, ინტერნეტიც, სოციალური ქსელებიც მის ხელში იარაღდება დემოკრატიისა და სიტყვის თავისუფლების წინააღმდეგ.

ამას უკვე ნათლად ვხედავთ ჩვენსავე ქვეყანაში, სადაც იმავე სქემით მუშაობს დღეს რუსეთის სატელიტი რეჟიმი. მათ, არსებითად, არაფერი გამოუგონიათ, იღებენ მზა გამოცდილებას და ამოცანაა, მოარგონ აქაურ რეალობას. იმავენაირად ცდილობენ შექმნან ვირტუალური რეალობა ტროლებისა და ბოტების არმიით და მათთან ერთად, სიძულვილის ენისა გავრცელების ინსტრუმენტად აქციეს ადმინისტრაციული რესურსებიც.

რუსულმა ტოტალიტარულმა რეჟიმმა, სოციალური ქსელების ეპოქაში დახვეწა პროპაგანდისტული მეთოდებით, ადამიანებზე ზემოქმედების ფორმები და მათი სატელიტი ადგილობრივი რეჟიმიც ცდილობს, რომ ზუსტად იგივე პრინციპით იმოქმედოს, რადგან აღარ გააჩნიათ ძალაუფლების სხვა გზების შენარჩუნების რეალური და ლეგიტიმური გზები.

20 მარტს, გამოცემა "ტაბულას" ჟურნალისტმა, მაკო ჯაბუამ, სოციალურ ქსელში გაავრცელა ინფორმაცია, რომ რამდენიმე წლის წინ გასაუბრებაზე, ტელეკომპანია "პოს ტვს' თანადამფუძნებელმა, შალვა რამიშვილმა სექსუალურად შეავიწროვა.

მის "ფეისბუქ პოსტს" გამოეხმაურნენ სხვა ქალები, რომლებიც რამიშვილს იმავე დანაშაულში ამხელდნენ.

ეს პირველი შემთხვევა არ არის, როდესაც რამიშვილს სექსუალურ შევიწროებაში ადანაშაულებენ.

ის 2018 წელს, ტელეკომპანია "იმედის" ყოფილმა თანამშრომელმა, თათია სამხარაძემაც ამხილა და სასამართლო პროცესი მოუგო. რამიშვილს თბილისის საქალაქო სასამართლომ 2 ათასი ლარის გადახდა დააკისრა, სააპელაციომ გადაწყვეტილება ძალაში დატოვა.

იურისტ ანა აბაშიძეს ვესაუბრეთ სექსუალური შევიწროების თემაზე დამკვიდრებულ სტერეოტიპებსა და მედიის მიერ სწორად გაშუქების მნიშვნელობაზე.

მოკლედ, ანა აბაშიძეზე

• უფლებადამცველი ანა აბაშიძე "პარტნიორობა ადამიანის უფლებებისთვის" ერთ-ერთი დამფუძნებელია.
• სწორედ ეს ორგანიზაცია იცავდა სააპელაციო სასამართლოში თათია სამხარაძის ინტერესებს.

მოკლედ, ინტერვიუს მთავარი გზავნილები

• კონკრეტული ცვლილებებისთვის მედია არის სრულფასოვანი პარტნიორი და ეს მათ შორის ხელისუფლებისთვისაც ასე უნდა იყოს.
• ინდივიდის პერსპექტივიდან, რომ შევხედოთ ვერც ერთი ქალი ვერ გააგონებდა ხმას ვერავის, რომ არა მედიის მხარდაჭერა, თათიას დროსაც და ახლაც.
• საერთო ინტერესია, რომ მედიის სტანდარტები დაიხვეწოს, მათ შორის, იმისთვისაც, რომ არ დაიკარგოს საზღვარი იმისა, თუ რა არის სწორი სტანდარტი? - "პოს ტვს" კონკრეტული გადაცემები თუ ეთიკური მედიის, რომლებიც დროს და ენერგიას არ იშურებენ, რომ უკეთ გააშუქონ.
• ჩვენთვის, ყოველთვის ძალიან მტკივნეულია, როდესაც მედიას რაღაც არასწორად ესმის, განსაკუთრებით თუ განზრახვა აქვს, რომ რაღაც "გააფუჭოს" ამას აქვს ძალიან დიდი, დამაზიანებელი შედეგი.
• ხალხი მუდმივად უნდა იყოს კრიტიკული მედიის მიმართ და ითანამშრომლონ პროფესიულ წრეებთან, მაგალითად ჩვენ ("პარტნიორობა ადამიანთა უფლებებისთვის") "ვმეგობრობთ" ყველა მედიასთან, მაგრამ საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიაში თითქმის ყველა მათგანის წინააღმდეგ შეგვიტანია განცხადება.

როგორ ფიქრობთ, რა შეცვალა თათია სამხარაძის შემთხვევამ, როგორ შეიცვალა საზოგადოება 2018 წლიდან დღემდე?

თათია სამხარაძის შემთხვევა იყო პირველი შემთხვევა, როდესაც სამსახურეობრივ ურთიერთობაში, არასასურველი სექსუალური შინაარსის ურთიერთობების სამართლებრივი შეფასება სადისკუსიო თემა გახდა.

ამგვარი სამართალდარღვევები, სამწუხაროდ, ყოველთვის ხდებოდა, თუმცა მანამდე, ქალები ვერ ბედავდნენ ამ თემაზე ღიად საუბარს და კაცები არცკი აღიქვამდნენ დანაშაულად.

დამატებით, ქალებს არც ეგულებოდათ სამართლებრივი სივრცე, რომ ეს საკითხი საზოგადოებისა და მართლმსაჯულებისთვის სამსჯელო გაეხადათ.

რომ შევადაროთ, დღეს, ყველამ იცის, რომ:

• სექსუალური შევიწროება არის კანონდარღვევა;
• სამუშაო გარემოში სექსუალური შინაარსის კომუნიკაციები პრობლემურია;
• განსაკუთრებით ხელმძღვანელისგან, არასასურველი ფლირტი, უხამსი ან ნებისმიერი სექსუალური შინაარსის მიმართვა არის მიუღებელი;

პირველი რაც ყოველთვის ხდება, არის საუბარი და მერე ეს ღია საუბრები გადაინაცვლებს სასამართლოში. დღეს, ვხედავთ, რამდენი ქალია, რომელიც თამამად საუბრობს და ეს მხოლოდ საზოგადოების ზრდასა და ქალთა უფლებრივი მდგომარეობის გაუმჯობესებას მიანიშნებს.

ტექნიკურად, სწორედ თათია სამხარაძის საქმის შემდეგ მოხდა საქართველოს კანონმდებლობის სრულყოფა და დაემატა განსაზღვრებები, მაგალითად ანტიდისკრიმინაციულ კანონში გაჩნდა ახალი მუხლი, შრომის კოდექსს დაემატა მკაფიო ჩანაწერები, სადაც ასევე სექსუალური შევიწროების აკრძალვაზეა საუბარი.

სასამართლო სისტემას თათია სამხარაძემდე არცერთხელ უმსჯელია სამსახურეობრივ ურთიერთობებში სექსუალური შევიწროების შემთხვევებზე.

შეტანილი ცვლილებების გათვალისწინებით, დღევანდელი მოცემულებით, რამდენად ეფექტიანია ის კანონმდებლობა რაც არსებობს სექსუალურ შევიწროებაზე?

შემიძლია შევაფასო, რომ ეს საკანონმდებლო ბაზა ჩვენ, იურისტებს გვაძლევს შესაძლებლობას დავიცვათ ქალები და აქ მნიშვნელოვანი წინააღმდეგობები არ გვხვდება.

ალბათ, ამ ეტაპზე მეტად საჭიროა, რომ თვითონ საქმეთა წარმოების დროს გავაძლიეროთ მოსამართლეები, ჰქონდეთ შესაძლებლობა თვალი ადევნონ სხვა ქვეყნების პრაქტიკას, საერთაშორისო კანონმდებლობას, იმისთვის, რომ გადაწყვეტილების მიღებისას ისინი არ დაეყრნონ მხოლოდ ქართულ კანონმდებლობას.

მნიშვნელოვანია მოსამართლეების მხარდაჭერა იმ თვალსაზრისითაც, რომ მათ კარგად ესმოდეთ მოძალადის და მსხვერპლის მდგომარეობა, იმისთვის, რომ არ "გაეპაროთ" სტერეოტიპული შეფასებები, რომელიც არაერთხელ გვინახავს სასამართლო გადაწყვეტილებებში.

მიმდინარე პროცესების დროს, შალვა რამიშვილმა და მისმა თანაწამყვანებმა ("სამნი და კო") არაერთხელ თქვეს, რომ ის რაც ამ ქალებმა გაასაჯაროვეს, იყო უბრალოდ კომპლიმენტი და ისინი აქტიურად ამართლებენ რამიშვილს, მთლიან პროცესს კი "დაგეგმილ კამპანიას" უწოდებენ.

რამდენად უწყობს ხელს მსგავსი იდეების ტელევიზიით გავრცელება სექსუალური შევიწროების რომანტიზებას და იმას, რომ არასერიოზულად აღიქვან ქალები, რომლებიც ამ თემებზე საუბრობენ?

პირველ რიგში ვთქვათ ის, რომ ეს გადაცემა ("სამნი და კო") არის მხარე და ეს არ არის ნეიტრალური მედია, რომელზეც მედიის სტანდარტებით უნდა ვიმსჯელოთ, რადგან გადაცემის წამყვანი (შალვა რამიშვილი) არის სექსუალურ შევიწროებაში მხილებული ადამიანი, რომელიც სასამართლო პროცესზე წარმოადგენდა მხარეს.

ცალკეულ ჟურნალისტს, რომელიც დღეს შეიძლება ამ ტელევიზიაში მუშაობს, არ იზიარებს რამიშვილის სარედაქციო პოლიტიკას, მაგრამ ვერ ცვლის, ვერ ეწინააღმდეგება, მე, რა თქმა უნდა, პატივს ვცემ, თათია სამხარაძეც იგივე მდგომარეობაში იყო, ვერ ეწინააღმდეგებოდა დამსაქმებლის პოლიტიკას და სამუშაო ადგილის დატოვება მოუწია.

სხვადასხვა ტელევიზიისა თუ ჟურნალისტის პროფესიული ეთიკის შეფასებისთვის მეტნაკლებად ამ კრიტერიუმებს ვიყენებთ:

• არის თუ არა ის ნეიტრალური?
• საზოგადოების ინფორმირებაზე ორინტირებული?
• სტერეოტიპებისგან დაცლილი?

ეს გადაცემა და მისი წამყვანები "არ ითვალისწინებენ" ამ კრიტერიუმებს, ამიტომ მათ შეგნებულად მცდარი ინფორმაცია მიაქვთ მოსახლეობასთან, თავიანთ იდეოლოგიას ავრცელებენ ზოგადსაკაცობრიო იდეად და მინიმუმ იმასაც არ ამბობენ, რომ ეს "კომპლიმენტი" სექსულურ შევიწროებად ფასდება სხვადასხვა წრეებში.

გადაცემა "სამნი და კო" არ ემსახურება იმ მიზნებს, რასაც ზოგადად მედია უნდა ემსახურებოდეს.

მე მხარს ვუჭერ მედიათავისუფლებას, მაგრამ არის გარკვეული საკითხები, სადაც შეიძლება მეტი პროფესიული რეგულაცია იყოს. მაგალითად, უკანონობის ამგვარი გავრცელებისას, როდესაც მოსახლეობას შეგიძლია უთხრა, რომ შევიწროება შევიწროება არაა, რაც ფაქტსა და საქართველოს კონსტიტუციას ეწინააღმდეგება, ეს უნდა ჩაითვალოს თუ არა მედია თავისუფლებად პროფესიულმა თემმა უნდა გადაწყვიტოს.

ვფიქრობ, რომ ამგვარი "თავისუფლება" დააზიანებს ზოგადად მედიას, მის ღირებულებებს და ვერ შეასრულებს საზოგადოებისთვის მთავარ მიზანს - ინფორმირებას.

პროფესიულ წრეში უნდა დაისვას ეს შეკითხვები სად გადის ზღვარი "თავისუფლებასა" და დამაზიანებელ მედიაპროპაგანდას შორის.

როგორია მედიის როლი და შეიცვალა თუ არა გაშუქების სტანდარტი 2018 წლიდან დღემდე?

მედიას დღეს, პრაქტიკულად, გადამწყვეტი როლი აქვს იმაში, თუ როგორ წავა საზოგადოებრივი განვითარების ხაზი. მას შეუძლია დრამატული ზიანი მიაყენოს ამ განვითარებას და ამავდროულად, შეუძლია, დადებითი თვალსაზრისით, ყველაზე სწრაფი ცვლილებაც კი გამოიწვიოს.

ამას, რა თქმა უნდა, დახვეწილი ეთიკური და დაბალანსებული შინაარსით აკეთებს, ამიტომ, მე, მედიას ერთ-ერთ მთავარ აქტორად მივიჩნევ ადამიანის უფლებებში, ჩვენ მათ გარეშე გაგვიჭირდებოდა იმ საქმეების გაკეთება, რომელსაც ჩვენს ქვეყანაში ადამიანებისთვის სასიკეთო შედეგი მოაქვთ.

ჩვენთვის, ყოველთვის ძალიან მტკივნეულია, როდესაც მედიას რაღაც არასწორად ესმის, განსაკუთრებით თუ განზრახვა აქვს, რომ რაღაც "გააფუჭოს" ამას აქვს ძალიან დიდი, დამაზიანებელი შედეგი, მაგალითად, შალვა რამიშვილის კონკრეტულ გადაცემებს სადაც უშუალოდ მონაწილეობს და კიდევ რამდენიმეს სადაც თავად არ მონაწილეობს მაგრამ მისი სარედაქციო პოლიტიკა არის წამყვანი.

ვცდილობთ, ხოლმე რომ მედიასთან ჩვენი თანამშრომლობა იყოს პროფესიონალური და ურთიერთმხარდაჭერითი. ინდივიდის პერსპექტივიდან, რომ შევხედოთ ვერცერთი ქალი ვერ გააგონებდა ხმას ვერავის რომ არა მედიის მხარდაჭერა თათიას დროსაც და ახლაც.

დღეს მედია უფრო ეთიკურად აშუქებს და ნაკლებ შეცდომას უშვებს, ამიტომაც სწორად ჩანს პრობლემა. თუმცა, აქაც არის გამოწვევები, საერთო ინტერესია, რომ მედიის სტანდარტები დაიხვეწოს, მაგალითად იმისთვისაც, რომ არ დაიკარგოს საზღვარი რა არის სწორი სტანდარტი? "პოს ტვს" კონკრეტული გადაცემები თუ სხვა ეთიკური მედიის, რომლებიც დროს და ენერგიას არ იშურებენ, რომ უკეთ გააშუქონ.

პათეტიკის გარეშე, სრულიად თანაბარმნისშველოვანია ნაწილია დემოკრატიისა და მშვიდობის შენების - ასე ვხედავთ ჩვენ მედიის როლს.

ხშირად, მედია თავად ავრცელებს სტერეოტიპებს, რა გზები არსებობს ამ პრობლემის მოსაგვარებლად?

ამ თემაზე უამრავი კვლევა არსებობს და უკვე შეფასებულია, რომ როდესაც არ ხარ მზად და რისკები გააზრებული არ გაქვს, შენ ნებით თუ უნებლიედ, შეიძლება, სტერეოტიპები გაატარო ან კვლავ აწარმოო ანუ ის გააცოცხლო, რომლებიც მილევის რეჟიმშია.

რა თქმა უნდა, სხვადასხვა გზა არსებობს, იმისა თუ როგორ შეიძლება მსგავსი შეცდომები თავიდან ავიცილოთ:

• პირველ რიგში, პროფესიული კრიტიკა, "ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიას" ვგულისხმობ, სადაც ამ თემაზე ორიენტირებული პროფესიონალების ზრდა აწევდა გაშუქების ხარისხს.
• არსებობს პრაქტიკა, რომ მედიასაშუალებებში ჰყავთ ე.წ "მრჩევლები", კონკრეტული ადამიანები, რომლებიც კრიტიკული თვალით უყურებენ კონტენტს დაგეგმვის დროს, ადამიანის უფლებების, განსაკუთრებით სენსიტიური საკითხების გაშუქებისას, რადგან არ ვართ სპეციალიზებულები და შეიძლება აქ მეტად დავუშვათ შეცდომა.
• არის მიდგომა, რომ ჟურნალისტები პერიოდულად გადიოდნენ გარკვეულ ტრენინგებსა და გადამზადებებს.
• ახლოს ყოფნა თემის წევრებთან, საიდანაც ყველაზე სწორად გაიგებს რა უნდა გაშუქდეს ან რამ შეიძლება რომ არასწორი ინტერპრეტაციები გამოიწვიოს.
• საზოგადოებრივი კრიტიკა, ხალხი მუდმივად უნდა იყოს კრიტიკული მედიის მიმართ და ითანამშრომლონ პროფესიულ წრეებთან, მაგალითად ჩვენ ("პარტნიორობა ადამიანთა უფლებებისთვის") "ვმეგობრობთ" ყველა მედიასთან, მაგრამ "საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიაში" თითქმის ყველა მათგანის წინააღმდეგ შეგვიტანია განცხადება, თუმცა ამას არ შეუქმნია ჩვენს შორის "მტრული გარემო". ეს არის პროფესიული გზა, რომლითაც ერთმანეთს განვითარებაში ვეხმარებით.

ბოლო პერიოდის თემებს რომ შევეხოთ, პროფესიული წრეები დუმან. მაგალითად, დღემდე არ გვაქვს განცხადება ეთიკის ქარტიისგან, "პოს ტვს" ბოლოდროინდელი ქმედებების პროფესიული შეფასებაზე, რაც დაგვიანებულია, დამაზიანებელია ჩვენთვისაც და ეს ხელს უწყობს არაეთიკური მედიის ქცევის გაგრძელებას.

სამართლებრივად რაზე შეიძლება ვედაოთ რამიშვილს, იმიტომ, რომ ის ამავდროულად ჟურნალისტია - ამაზე პასუხი მე პროფესიულმა თემმა უნდა მითხრას.

საქართველოში სატელევიზიო რეიტინგებს 2 კომპანია ითვლის. მათი მონაცემები განსხვავებულია, თუმცა, ორივე მონაცემში სამთავრობო არხების, განსაკუთრებით — "იმედის" უპირატესობა ჩანს, რომლის რეიტინგი, ხშირ შემთხვევაში, კრიტიკული არხების ჯამურ მაჩვენებელზე მეტია. მთლიანობაში, ხელისუფლება აკონტროლებს იმ არხების დიდი ნაწილის საინფორმაციო პოლიტიკას, რომელიც 10 ყველაზე ყურებად არხს შორისაა.

ამას მედიის მიტაცება ჰქვია და ეს აერთიანებს რუსეთში პუტინის რეჟიმს, უნგრეთში ვიქტორ ორბანს, საქართველოში "ოცნებას" და ბელარუსში — ალექსანდრე ლუკაშენკოს.

• პოლიტიკური და მედიალანდშაფტი ყველგან განსხვავებულია, მაგრამ მედიის პროპაგანდად ინსტრუმენტალიზების მეთოდები საერთოა: რაც შეიძლება მეტი კრიტიკული, დამოუკიდებელი მედიის გაჩუმება და დაქვემდებარებული მედიებით, დასავლეთისგან მტრის ხატის შექმნა.

მსგავსია პოლიტიკური და საკანონმდებლო ბერკეტებიც, რომელსაც რუსული ორბიტის ქვეშ მყოფი მთავრობები, დამოუკიდებელი მედიის წინააღმდეგ მიმართავენ.

ეს კი, ხშირად, ჟურნალისტების აბსურდული ბრალდებებით დევნას გულისხმობს, რისი მაგალითიც არის ბელარუსი, სადაც:

• მედიის წარმომადგენლებს სხვადასხვა "სამართლებრივი მიზეზებით" აპატიმრებენ, გამოცემებს კი ბლოკავენ;
• დევნიან არა მხოლოდ მედიასაშუალებებს, არამედ, ვიკიპედიის ავტორებს, ტელეგრამის, ტიკტოკის მომხმარებლებს, მათ შორის, მიზეზით — "ყალბი ანტირუსული მასალების გავრცელება";
• "ტერორისტებად" და "ექსტრემისტებად" აცხადებენ ათასობით ადამიანს, და არა მხოლოდ ჟურნალისტებს: მწერლებსაც, ბლოგერებსაც, წიგნების მაღაზიებსა და გამომცემლებსაც.

ლუკაშენკო კი, უფრო აქტიურ "კონტრპროპაგანდას" ითხოვს, რაც, ავტორიტარულ ქვეყანაში, სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების ტოტალურ აკრძალვას მოიაზრებს.

ამაზე ვისაუბრეთ თეონა სეხნიაშვილთან, რომელიც ვენაში, "პრესის საერთაშორისო ინსტიტუტში" (*IPI) მუშაობს. იკვლევს და ეხმარება დამოუკიდებელ მედიას აღმოსავლეთ ევროპაში, სადაც ამ კუთხით ყველაზე საგანგაშო მდგომარეობა ახლა ბელარუსშია — ახლახან 12-წლიანი პატიმრობა მიუსაჯეს დამოუკიდებელ ჟურნალისტებს, რომლებიც კრიტიკულ მედიას, TUT.by-ს მართავდნენ. მანამდე, ეს გამოცემა ლუკაშენკოს რეჟიმმა "ექსტრემისტულად” გამოაცხადა.

თეონა სეხნიაშვილი ამბობს, რომ საქართველოსა და ბელარუსს ბევრი ფაქტორი განასხვავებს, თუმცა, საერთოა ტენდენცია, არა მხოლოდ მარგინალიზების გზით, საკანონმდებლო ბერკეტებითაც ჩაახშონ დამოუკიდებელი მედიის ხმა.

მოკლედ, თეონა სეხნიაშვილის შესახებ:

• ვენის "პრესის საერთაშორისო ინსტიტუტის" (IPI) პროექტების ოფიცერი;
• ცენტრალური ევროპის უნივერსიტეტის (CEU) პოლიტიკის მეცნიერების მაგისტრი.

მისი ძირითადი საქმიანი მიმართულებებია:

• ევროპის მედია-ეკოსისტემის განვითარება;
• მედიის პლურალიზმისა და ადგილობრივი მედიების განვითარების ხელშეწყობა.

მედიაჩეკერი: გავლენიანი მაღალჩინოსნებისგან, მედიის მიმართ, სულ უფრო ხშირად გვესმის შეფასებები, "ფაშისტები", "ექსტრემისტები" და ა.შ. სწორედ "ექსტრემისტებად" გამოაცხადა ლუკაშენკომ დამოუკიდებელი მედიები ბელარუსში, თანაც, საკანონმდებლო გზებით. რა პარალელებსა და საფრთხეებს ხედავთ ამ მხრივ საქართველოში?

თეონა სეხნიაშვილი: საქართველოში, ამგვარი ნიშნები ნათლად დავინახეთ ჯერ 2021 წლის 5 ივლისს, შემდეგ კი რუსული კანონის ინიციირებისას. ასეთი შინაარსის კანონები კი "ციდან არ ცვივა". რეალურად, ამას წინ უძღოდა ოპოზიციის, დამოუკიდებელი მედიისა და არასამთავრობო სექტორის "ერთ ქვაბში მოხარშვა", რომ ისინი ერთნი არიან, "რადიკალურები" არიან. შემდეგ, ამას დაამატეს ევროპული და დასავლური ინსტიტუტები, რომ ისინიც "ნაციონალები" არიან, შემდეგ კი, ყველა ეს ჯგუფი, პროპაგანდის მიერ გამოგონილი "გლობალური ომის პარტიის" ქვეშ გააერთიანეს.

ბელარუსსა და საქართველოში, მედიის დემონიზების კამპანიისას გამოყენებული ტერმინების მსგავსებაც ბევრზე მიმანიშნებელია. კრიტიკულად განწყობილი მედიისა თუ სამოქალაქო ჯგუფების "ექსტრემისტებად" მოხსენიება და შესაბამისი საკანონმდებლო ცვლილებები ბელარუსში ბევრად ადრე დაიწყეს და ამ სიტყვის სტიგმატურ-პროპაგანდისტულმა დატვირთვამ კანონის სახეც მიიღო.

---

*სარედაქციო ჩანართი: კანონი, "ექსტრემიზმის წინააღმდეგ ბრძოლის შესახებ" ბელარუსში 2007 წელს მიიღეს. 2021 წელს კი, საკანონმდებლო ცვლილების შედეგად, გააფართოვეს "ექსტრემისტების" განსაზღვრება და ახლა ის ვრცელდება ბეჭდურ, აუდიო, თუ ვიზუალურ საინფორმაციო გზავნილებზეც, რომელიც მთავრობის ხედვით არის "დესტრუქციული" და ვრცელდება არა მხოლოდ მედიაზე, არამედ მათ შორის, ლიტერატურასა და დემონსტრაციებისას პლაკატების შინაარსზეც კი. 2023 წლის მარტის მონაცემებით, ბელარუსში "ექსტრემისტად" 2000-ზე მეტი ადამიანია გამოცხადებული, მათ შორის, მედიასაშუალებები და რიგითი მოქალაქეები, ასევე, ტელეგრამის არხები. კანონი ეხება "ექსტრემისტული მასალების" გამომწერებსაც კი.

---

თეონა სეხნიაშვილი: იმავენაირად რადიკალური და კრემლისტურია ეს ლექსიკა საქართველოში, როგორც - ბელარუსში. პრემიერმა ღარიბაშვილმა "ექსტრემისტები" უწოდა პროდასავლური პროტესტის მონაწილეებს საპარლამენტო ტრიბუნიდან, ინტერპელაციის წესით მოხსენებისას. მანამდეც, მხოლოდ არასამთავრობოები და მედია კი არა, თინეიჯერებსა და სტუდენტებსაც ეძახა ექსტრემისტები "იმედის" ეთერიდან.

განსხვავება ისაა, რომ იქ, პირდაპირ ამბობს ლუკაშენკო, ჩვენ ავტორიტარული ქვეყანა-ვართო და, ამით ამაყობს კიდეც. საქართველოში კი, თან გვეუბნებიან, დემოკრატიული ქვეყანა ვართ და მაღალია ჩვენთან პრესის დამოუკიდებლობის ხარისხიო, და ამავდროულად, აშკარად ავტორიტარიზმისკენ მიდიან და ზღუდავენ სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლებას. ამ გადმოსახედიდან, ლუკაშენკო, რომელიც გაცხადებულად ავტორიტარი მმართველია, ბევრად გულწრფელია, ვიდრე — საქართველოს ხელისუფლება.

მედიაჩეკერი: რა შეაჩერებდა ხელისუფლების გამოხატულ სურვილს, დააზიანოს დამოუკიდებელი მედიის რეპუტაცია, სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლება კი საკანონმდებლო ბერკეტებით შეზღუდოს?

თეონა სეხნიაშვილი: ხომ ვხედავთ, სადამდე მივიდა ჟურნალისტებისა და რიგითი მოქალაქეების გამოხატვის შეზღუდვის ფორმები ბელარუსში. მათ პირდაპირ ციხეში უშვებენ. მგონია, ამ მოცემულობით, ძალიან ძნელია ვთქვათ, რომ იქ რამე შეიძლება ეშველოს ჟურნალისტთა უფლებრივ მდგომარეობას, თუ არ შეიცვლება ხელისუფლება და სამწუხაროდ, მანამდე ვერც დაკავებული ჟურნალისტების გათავისუფლების პერსპექტივას ვხედავ.

ვიდრე საქართველოშიც მოხდება ავტორიტარიზმის ამგვარი კონსოლიდაცია, ვიდრე ჯერ კიდევ გვაქვს მმართველობის "ჰიბრიდული რეჟიმი", ჩემი აზრით, ყველაზე მეტად ახლა აქვს აზრი ბრძოლას. ახლა უნდა ვიბრძოლოთ სიტყვის თავისუფლებისთვის, სანამ აბსოლუტური დევნა დაიწყება. ახლა, საქართველოში საუკეთესო მომენტია ამისთვის, შესაძლებლობის ფანჯარა გვაქვს, წავიდეთ ისევ დემოკრატიისკენ, რაც მათ შორის, ნიშნავს ხელისუფლების ცვლილებას, ან კიდევ მეტად მივუახლოვდეთ ბელარუსს, სადაც, 2020 წელს საოცარი საპროტესტო ტალღა იყო, მართლა ყველაფერი გააკეთა იგივე, დამოუკიდებელმა პრესამაც და მოსახლეობამაც, მაგრამ ვეღარაფერი შეცვალა. ძალიან რთულია კონსოლიდირებულ ავტორიტარიზმის დამარცხება და ეს გაცილებით უფრო მარტივია ამ მომენტში საქართველოში, სადაც პროტესტს ჯერ კიდევ აქვს აზრი.

ამ მომენტში გვაქვს ამის შესაძლებლობა, მერე აღარ გვექნება. რუსეთზე ვამბობთ-ხოლმე, რატომ არ გამოდის ხალხიო. სიმართლე ისაა, რომ ძალიან რთულია ეს მოხდეს ქვეყანაში, როცა სახეზეა სახელმწიფოსა და ძალაუფლების შეპყრობა, მიტაცება. ეს ძალიან ართულებს წინააღმდეგობის გაწევას.

მედიაჩეკერი: მთავრობისთვის ახლა მტერია ყველა, ვინც "უცხოური გავლენის შესახებ" კანონპროექტში რუსულ მოტივებს ხედავს. და ვინც მტერია ხელისუფლებისთვის, მტერია სამთავრობო მედიისთვისაც, რომელიც აქციეს ისრად, დამოუკიდებელი მედიის წინააღმდეგ. წლებია, მიზანმიმართულად აზიანებენ პრესას, როგორც დემოკრატიის ერთ ძირითად ფუნდამენტს და, ამ ძალისხმევის შედეგად, ვფიქრობ, საზოგადოების ერთ ნაწილს, შეიძლება კარგად აღარ ჰქონდეს გააზრებული, რატომ ეხება პრესაზე მიმართული შეზღუდვები უშუალოდ მას და მისი შვილის მომავალს. რას ეტყოდით მათ, ვისზეც მოახდინა გავლენა პროპაგანდამ?

თეონა სეხნიაშვილი: მეც მათ შორის ვარ, ვისაც ეგონა, რომ პრესის წინააღმდეგ შემუშავებული რუსული კანონის წარდგენას არ მოჰყვებოდა მასობრივი საპროტესტო ტალღა, ვფიქრობდი, რომ რიგით ადამიანს არ აღელვებს საქართველოში პრესის შეზღუდვა, მაგრამ შედეგმა გვაჩვენა, რომ ეს ასე არ არის.

ყველაფერი შეიცვალა, როდესაც მმართველი პარტიის თავმჯდომარე, ირაკლი კობახიძე, საქართველოში რუსული პროპაგანდის გამავრცელებელ ფიგურად იქცა. მისი საჯარო გამოსვლები ძალიან ჰგავს კრემლის პროპაგანდისტულ ლექსიკას და გაჯერებულია აბსურდული შინაარსებით, რაზეც თავიდან კი გვეცინებოდა, მაგრამ ახლა უკვე იმდენად ინტენსიურია ეს კამპანია, რომ თითქოს, მიეჩვია ყური ამ აბსურდს, რაც ბადებს ნიჰილიზმს. ვფიქრობ, სწორედ ამ ნიჰილისტური განწყობების იმედად იყვნენ რუსული კანონის შეთავაზებისას და ფიქრობდნენ, რომ არ ექნებოდა ამ საკითხზე ხალხს რეაქცია.

პროტესტის ამ ტალღაში დიდი როლი ჰქონდა ძლიერ სამოქალაქო სექტორსა და დამოუკიდებელ მედიას. ჩვენ, სამწუხაროდ, ხშირად არ ვსაუბრობთ, რამდენად ძლიერი სამოქალაქო საზოგადოება გვყავს.

მნიშვნელოვანია, რომ კიდევ რაც შეიძლება მეტმა ადამიანმა იცოდეს, რომ ბელარუსი და რუსეთია იმის ნათელი მაგალითი, რომ პრესისთვის განსაზღვრული საკანონმდებლო შეზღუდვები რეალურად, მიემართება ყველას, ვისაც კრიტიკულ აზროვნებაზე, და ამ კრიტიკული მოსაზრებების ხმამაღლა გამოხატვაზე აქვს პრეტენზია.

მედიაჩეკერი: ხელისუფლების ბრძოლაში დამოუკიდებელი პრესის წინააღმდეგ, ძალადობის წამახალისებელი ლექსიკა ერთ-ერთი არსენალია, რასაც ჟურნალისტებზე ძალადობრივი ჯგუფების თავდასხმები არაერთხელ მოჰყვა. შიშის დანერგვის საერთო კამპანიის ნაწილში უნდა დავინახოთ ესეც?

თეონა სეხნიაშვილი: კი, ეს არის დაშინების მექანიზმი. როდესაც ხალხი ხედავს, როგორ ექცევა ხელისუფლება დამოუკიდებელი მედიის რედაქტორებს, ცხადია, ეს მათში ნერგავს შიშს: მას თუ იჭერენ, ასე ამცირებენ საჯაროდ და სწამებენ ცილს, ანადგურებენ ტროლ-ბოტებით, მე რას მიზამენ? და როცა ჩნდება ტოტალური შიში, მერე ყველა დერეფნებში და სამზარეულოებში იწყებს საუბარს, რაც "1984"-ის სიურრეალიზმს რეალურს ხდის.

და თუ დღეს არ ექნება ამ ყველაფერზე წინააღმდეგობა რიგით მოქალაქეს, შესაძლოა, ათ წელში საქართველო გახდეს ბელარუსის ანალოგი, ამაში დარწმუნებული ვარ.

საქართველოსთან მიმართებით ხშირად საუბრობენ პოლარიზებაზე და ვფიქრობ, ეს სიტყვა უნდა ამოვიღოთ ლექსიკონიდან, ან უნდა დავუმატოთ განსაზღვრება, რომ ძალიან ხშირად, ეს პოლარიზაცია არის ხელოვნურად შექმნილი და არა — ბუნებრივი. როდესაც ბოტები წერენ ფეისბუქზე, ეს ბუნებრივად არ ხდება, ეს არის "ქართული ოცნების" პოლიტიკა მიზნით — დაყავი და იბატონე, ოღონდ, საკუთარი მოსახლეობის მიმართ: მოდი, ამ ხალხს დავანაწევრებ, წარმოვაჩენ, რომ ეს არის დაყოფილი და პოლარიზებული საზოგადოება და ასე შევინარჩუნებ ძალაუფლებას. ჩემი აზრით, მედიაგარემოშიც და ზოგადადაც, ეს ძალდატანებითი პოლიტიკა ქმნის პოლარიზებას. როცა ამდენი ხალხი გამოდის 7-8 მარტის აქციებზე და მეორე დღეს რამდენიმე წაქეზებული ადამიანი ევროკავშირის დროშას დაწვავს, არ ნიშნავს, რომ პოლარიზებული საზოგადოება ვართ. მგონია, რომ ეს არის თავსმოხვეული ხელოვნურად დაყოფა.

მედიაჩეკერი: სუს-ის კონტრდაზვერვის ანგარიშებით, საზოგადოების დაყოფა რუსეთის მიზანია საქართველოში, მაგრამ ამაზე დუმს სამთავრობო მედია. როგორ ხედავთ საქართველოს წინააღმდეგ რუსეთის ჰიბრიდული და საინფორმაციო ომის ფონზე სამთავრობო მედიის პასუხისმგებლობას?

თეონა სეხნიაშვილი: არ მიყვარს ადამიანების რაიმე ნიშნით "მარკირება", მაგრამ მგონია, რომ ისინიც, მთავრობასთან ერთად, ამის თანამონაწილეები არიან.

მედიაჩეკერი: ვფიქრობ, ამ არხებზე არიან ადამიანები, ვინც იაზრებს დემოკრატიისთვის დამოუკიდებელი პრესის მნიშვნელობას, რადგან თავად იყვნენ წინა ხელისუფლების დროს დამოუკიდებელ მედიაზე შეტევის მსხვერპლი.

თეონა სეხნიაშვილი: მე არ ვარ ასეთი ოპტიმისტი, სკეპტიკურად ვარ განწყობილი, თუნდაც, "იმედის" არსებული შემადგენლობის მიმართ. მე მგონია, რომ აი აქ და ახლა გადის ზღვარი. ახლა თუ არ წავლენ, ამას არ გააკეთებენ ხვალ. ვინც თავის დროზე დაინახა ცენზურის პირველი ნიშნები, უკვე დიდი ხნის წინ დატოვა არხი, მაგალითად, დიანა ტრაპაიძემ, თამუნა ჩიხლაძემ. დღეს კი, "იმედი", თავისი შინაარსით იგივე დონეა, რაც "პოსტივი", ან "ალტ ინფო".

მედიაჩეკერი: ვსაუბრობთ, როგორ დაემსგავსა ხელისუფლება ავტორიტარულ ლუკაშენკოს, ქართული სამთავრობო მედიები რამდენად დაემსგავსნენ მთავრობის გავლენის ქვეშ მოქცეულ მედიებს ბელარუსში?

თეონა სეხნიაშვილი: ბელარუსში კვლევა გააკეთა ჟურნალისტების ასოციაციამ. პროპაგანდის მთავარი გზავნილები შემდეგნაირია:

• 50/50-ზე იყო ის გზავნილები, სადაც აქებდნენ მთავრობას და ის გზავნილები, სადაც დისკრედიტებდნენ ევროპას, მოიხსენიებდნენ "ტერორისტად" და მიაწერდნენ ყველა პრობლემას.
• შემდეგ, ძალიან პატარა ნაწილი იყო ღიად პრორუსული, პირდაპირი მოწოდება, რომ რუსეთია კარგი.

ეს არის ერთ-ერთი ძირეული, რაც ქართულ სახელისუფლებო მედიასა და ბელარუსულს ახასიათებს და ეს ტექნიკები არის გამოყენებული რუსეთშიც, რომ ყველაფერი უბედურების წყარო დასავლეთშია. ბელარუსში, თუ ომამდე ლოკალური იყო სამთავრობო მედიის ნარატივი, უკრაინაში რუსეთის შეჭრისა და სრულმასშტაბიანი ომის დაწყების შემდეგ, ის რუსეთის საინფორმაციო სივრცის ნაწილად იქცა, ისევე, როგორც — საქართველოში სახელისუფლებო მედია.

რუსული პროპაგანდა კი, ასე მუშაობს:

• დემონიზება შენი მოწინააღმდეგის;
• არაარგუმენტირებული დისკურსი: აბა, შენ რით ხარ უკეთესი? შენ უარესი ხარ, შენ არ გაქვს ხმის ამოღების უფლება;
• აპელირება ემოციებზე, და ეს არის ასევე, რელიგიაზე აპელირება, რომ ჟურნალისტები ებრძვიან ეკლესიას — იგივეა ბელარუსში, რომ თითქოს, ჟურნალისტები ლახავენ სხვების რელიგიურ გრძნობებს და ამის გამო სვამენ მათ ციხეში.
• ბრალდებების განზოგადება: თუნდაც რელიგიური თემების მაგალითზე, თუ ერთი ვინმე ადამიანი, ჟურნალისტი, ან არასამთავრობო სექტორიდან გაბედავს, გააკრიტიკოს ეკლესია, ან პატრიარქის რაიმე პოზიცია, ამას განაზოგადებენ, რომ აი, ნახეთ, როგორ სძულთ ჟურნალისტებსა და არასამთავრობოებს პატრიარქი.
• და შიშზე აპელირება: რომ, თუ შენ მე არ დამიჭერ მხარს, მოვლენ "ნაციონალები", რომლებიც სისხლის მდინარეებს დააყენებენ. რომ თუ ჩვენ არ დაგვიჭერ მხარს — ომი დაიწყება. ანუ შიშზე აპელირება არის ერთ-ერთი მთავარი პროპაგანდისტული ხერხი და ბოლოს, ამ ყველაფერის ისტერიულად გამეორება, რადგან რაც მეტად იმეორებენ, ნაკლებად სასაცილო ხდება მათი აბსურდული გზავნილები და ესეც, ცხადია, რუსეთის მიერ კარგად "დატესტილი" პროპაგანდისტული მიგნება და მეთოდია.

მედიაჩეკერი: ამ მოცემულობას უპირისპირდება დამოუკიდებელი მედია. თუმცა, ხელისუფლების თავდასხმებისა და ფინანსურ პრობლემების გამო, ძალიან რთულია ეს ბრძოლა. მნიშვნელოვანია, რომ ამ უდიდესმა გამოწვევებმა შეუძლებელი არ გახადოს ჩვენი საქმიანობის მთავარი მიზანის რეალიზება — ვემსახურებოდეთ აუდიტორიის, რიგითი მოქალაქის საუკეთესო ინტერესს. რა რჩევები გაქვთ?

თეონა სეხნიაშვილი: არსებობს რამდენიმე ბერკეტი, რაც დამოუკიდებელ მედიას გახდის უფრო მდგრადს ხელისუფლების წნეხის მიმართ.

• 1. საქართველოში არსებული დამოუკიდებელი მედია უნდა გახდეს საერთაშორისო ჟურნალისტური ქსელის უფრო აქტიური ნაწილი, რაც გულისხმობს იმას, რომ აქტიური კავშირი უნდა დაამყაროს საერთაშორისო ორგანიზაციებთან, მონაწილეობა მიიღოს საერთაშორისო ჟურნალისტურ ღონისძიებებში და ისაუბროს საქართველოს მედიის წინაშე არსებულ პრობლემებზე, იმაზე, თუ რატომ და რა მიმართულებით არის საჭირო საერთაშორისო საზოგადოების დახმარება.
• 2. ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ მედიაგარემო იყოს დაფუძნებული არა კონკურენციაზე, არამედ კოლაბორაციაზე. ვფიქრობ, საქართველოში თავისუფალ მედიას შეუძლია ძალების გაერთიანება, უფრო აქტიური თანამშრომლობა, თუნდაც როცა საქმე ეხება, კონტენტის მომზადებას, განსაკუთრებით ეფექტურია თანამშრომლობა ჟურნალისტური გამოძიებების მიმართულებით.
• 3. დამოუკიდებელი მედიის მთავარი ამოცანა უნდა იყოს, მოიპოვოს პუბლიკის ნდობა, რაც შესაძლოა ხშირად უფრო მნიშვნელოვანიცაა, ვიდრე რეიტინგი, გვერდის ნახვები და ა.შ. ამისთვის აუცილებელია პუბლიკასთან მუდმივი უკუკავშირის ქონა.

ასევე წაიკითხეთ: რით ჰგავს "ოცნების" პროპაგანდისტული გზავნილები კრემლის ტაქტიკებს — ინტერვიუ ირინე კურტანიძესთან

საქართველოს ხელისუფლებამ, ბოლო დროს, ღიად ანტიდასავლური საკომუნიკაციო სტრატეგია აირჩია.

რა პრობლემებს იწვევს ეს?

• ქვეყნის გარეთ აზიანებს საქართველოს, როგორც საიმედო პარტნიორის იმიჯს, რაც შემაფერხებელი ფაქტორია ევროინტეგრაციის პროცესში;
• ქვეყნის შიგნით კი, ზრდის პოლარიზებას და ძალადობისკენ აქეზებს რადიკალურ ჯგუფებს — "ოცნების" ლიდერების სიძულვილის შემცველი განცხადებების გაკეთებისთანავე, მოძალადე ჯგუფებმა პარლამენტის შენობის წინ აღმართული ევროკავშირის დროშა ჩამოხსნეს და დემონსტრაციულად დაწვეს. ძალადობრივი "ალტ ინფო" ფიზიკურად გაუსწორდა ჟურნალისტ ნატო გოგელიას ოზურგეთში, და მანამდე, თბილისში, ძალადობრივი ჯგუფები თავს დაესხნენ ორგანიზაცია BGI-ის ოფისს.

განსაკუთრებით საყურადღებოა, რომ:
მმართველი პარტიის ლექსიკაში, პოლიტიკური, თუ საზოგადოებრივი ჯგუფების მარგინალიზების მიზნით, გაჩნდა ფრაზები:

• "ფაშისტები";
• "ეკლესიის მაგინებლები";
• "ელგებეტე" პროპაგანდის გამავრცელებლები" — "რაც, არსებითად, რუსული პროპაგანდისტული ლექსიკაა, რომელსაც კრემლი უკრაინის წინააღმდეგ იყენებს", — გვითხრა ირინე კურტანიძემ, რომელიც წლებია, საარჩევნო ტექნოლოგიებსა და პოლიტიკურ კომუნიკაციებს იკვლევს.

კურტანიძეს, ამ ინტერვიუში მოჰყავს კონკრეტული მაგალითები, რომელიც მიუთითებს, რამდენად ახლოს არის "ოცნების" პროპაგანდისტული ენა რუსულ პროპაგანდისტულ ტაქტიკებთან.

მოკლედ, ირინე კურტანიძის შესახებ:

• პოლიტიკური კომუნიკაციისა და საარჩევნო კამპანიების დაგეგმვის კონსულტანტი და ანალიტიკოსი.
• იკვლევს ეკონომიკური, თუ სხვა ფაქტორების შესაძლო გავლენას ელექტორალურ არჩევანზე.
• არის კავკასიის უნივერსიტეტის საზოგადოებასთან ურთიერთობისა და კომუნიკაციის საბაკალავრო პროგრამის, ასევე, სტრატეგიული კომუნიკაციის სამაგისტრო პროგრამის თანახელმძღვანელი.
• და კომუნიკაციის ოფიცერი ორგანიზაციაში — "აღმოსავლეთ ევროპის ცენტრი მრავალპარტიული დემოკრატიისთვის (EECMD)".

მედიაჩეკერი: რას გვეუბნება რუსული კანონის ჩაგდების შემდეგ, ხელისუფლების ახალი საკომუნიკაციო სტრატეგია?

ირინე კურტანიძე: პოლიტიკურ კომუნიკაციებში ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ამოცანაა სტრატეგიული ნარატივის (*პოლიტიკური და პროპაგანდისტული გზავნილების ერთობლიობა, საზოგადოებრივი აზრის ფორმირების მიზნით) შექმნა.

ამ მხრივ, გასულ წლებში, პოლიტიკური ოპონენტების დისკრედიტებისთვის წარმატებით იყენებდნენ ფრაზას: "სისხლიანი ცხრა წელი", როგორც "ფაშისტების" ერთგვარ "ეკვივალენტს", თუმცა, ახლა "ოცნების" ლიდერები პირდაპირ ამკვიდრებენ ამ სიტყვას და ნათლად ჩანს, რომ მიზანია არამხოლოდ პოლიტიკური ოპონენტების, არამედ, საზოგადოებრივი ჯგუფების მარგინალიზებაც.

სტრატეგიული ნარატივის გასავრცელებლად კი, იყენებენ როგორც მაღალი თანამდებობის პირებს, ასევე, სხვადასხვა აქტორებს, და მათ შორის, ექსპერტებად, ან მედიაპერსონებად ცნობილ მათთან აფილირებულ პირებს. "ოცნებამ", ეს სიტყვა პირდაპირ გადმოიტანა რუსული პროპაგანდიდან.

მედიაჩეკერი: და, რა დატვირთვა აქვს კრემლისთვის "ფაშიზმს", როგორც საინფორმაციო ომის იარაღს?

ირინე კურტანიძე: მეორე მსოფლიო ომში, "ფაშისტურ ტერორსა" და სისასტიკეზე გამარჯვება, რუსეთისთვის ერთ-ერთი ყველაზე საამაყო მოვლენაა, რაც აძლიერებს მათ იმპერიალისტურ მისწრაფებებს. შესაბამისად, "ფაშისტად" მოხსენება ავტომატურად იწვევს ძლიერ ნეგატიურ ემოციურ რეაქციებს.

კრემლმა, ჯერ კიდევ 2014 წელს, ყირიმის კრიზისის პერიოდში დაიწყო უკრაინელების ფაშისტებად მარგინალიზების კამპანია და ეს ისმოდა ყველა სატელევიზიო გადაცემაში.

ახლაც, უკრაინაში შეჭრისა და სრულმასშტაბიანი ომის წამოწყების შემდეგაც, ყველა რუსული საინფორმაციო წყაროდან ადამიანებს ესმით უკრაინელების მხოლოდ ერთი შეფასება – "ფაშისტები", სიტყვა, რომელიც რიგითი რუსისთვის მხოლოდ ბოროტებასა და ტერორთან ასოცირდება. ამიტომაც, ამ იარლიყის მიწებებით ცდილობს რუსული პროპაგანდა უკრაინაში მშვიდობიანი მოსახლეობის განადგურების გამართლებას.

მედიაჩეკერი: რა მიზანს ხედავთ ხელისუფლების ახალ "მესიჯებში", ყველას მიმართ, ვინც მათგან განსხვავებულად ფიქრობს და ქვეყნის პროდასავლური განვითარებისკენ ისწრაფვის?

ირინე კურტანიძე: ესეც რუსული მიდგომის ანალოგია. რუსეთი არ ცდილობს, გააერთიანოს ადამიანები ღირებულებების ირგვლივ, პირიქით — ამის საპირისპიროზე, ადამიანების დემობილიზებისკენაა მოწოდებული, გარკვეული ორგანიზაციებისა და ჯგუფების დეჰუმანიზებისკენ და იმაზე, რომ დათესოს ნიჰილიზმი. რუსეთს სწამს, რომ რაც მეტად ნიჰილისტურია საზოგადოება, მით უფრო მარტივია მათი კონტროლი და სხვადასხვა იდეებით მათზე დომინირება. სწორედ ნიჰილიზმია, რაც ყველაზე დიდ საფრთხეს უქმნის დემოკრატიას.

---

*სარედაქციო ჩანართი: სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის (სუს) კონრდაზვერვის ოფიციალური დოკუმენტების თანახმად, რუსეთი საქართველოს წინააღმდეგ "ჰიბრიდული ომის" ინსტრუმენტებს იყენებს, საზოგადოებაში ნიჰილიზმის, პესიმიზმის დათესვის მიზნით, რათა შექმნას დაბრკოლებები საქართველოს ევროატლანტიკური ინტეგრაციის გზაზე. მეტი

---

ირინე კურტანიძე: ზოგადად, პროპაგანდა, და განსაკუთრებით, რუსული პროპაგანდა, რამდენიმე შრეს მოიცავს და თითოეული შრე არის ძალიან ყურადსაღები:

• პირველი: რუსული პროპაგანდა არის სიცრუის ცეცხლსასროლი იარაღი, რომელიც რეალურად, რუსეთის ჰიბრიდულ და საინფორმაციო ომში გამოიყენება, როგორც საბრძოლო ტექნიკა, და ამ მიზნით იყენებს აბსოლუტურად ყველა საკომუნიკაციო არხს, რაზეც ხელი მიუწვდება.

ჩვენ, ბოლო პერიოდში ხშირად ვსაუბრობთ ბოტებსა და ტროლებზე, ასევე, გაყალბებულ ისტორიებსა და ამბებზე, რომელიც უხვად არის სატელევიზიო და ონლაინ-სივრცეშიც. საუბარია იმდენად მცდარ ცნობებზე, რომელზეც, ვერც კი იფიქრებ, რომ შესაძლოა, ვინმემ დაიჯეროს, მაგრამ რუსეთის მიზანი არ არის, რომ მაინცდამაინც დაგარწმუნოს რამეში, მიზანია არა საზოგადოების დარწმუნება, არამედ ის, რომ ინფორმაცია იყოს რაც შეიძლება კონსპირაციული, რომ ვეღარ ვარჩევდეთ რეალობას კონსპირაციებისგან.

• მეორე: რუსეთი არათანმიმდევრულია პროპაგანდისტულ მესიჯებში, და თანაც, იმდენად, რომ ეს არათანმიმდევრულობა კიდევ უფრო გაბნევს, რაც მათ შორის, გამოჩნდა უკრაინაში ომის პროპაგანდის არეულ მესიჯბოქსებში.

---

* ჩანართი: რუსეთის პროპაგანდისტული გზავნილები უკრაინასთან ომის პერიოდში, ყოველ ახალ წარუმატებლობასთან ერთად იცვლება. დღეს, პუტინი და მისი პროპაგანდის გამტარები, უკვე "დასავლეთთან, ნატოსთან და სატანიზმთან" ომზე საუბრობენ.
როგორ იცვლებოდა რუსეთის პროპაგანდისტული გზავნილები უკრაინასთან ომში / ვიდეო: პროექტი 64



პარალელი: საგულისხმოა, რომ საქართველოს პრემიერ-მინისტრმა, ირაკლი ღარიბაშვილმა 7-8 მარტის აქციის მონაწილეთა დისკრედიტების მიზნით თქვა, თითქოს, აქციის რამდენიმე ახალგაზრდა მონაწილეს სატანისტების ფორმა ეცვა.

---

ირინე კურტანიძე:

• მესამე: კვლევების მიხედვით, ერთი კონკრეტული "მესიჯი" რომ მისწვდეს აუდიტორიას, ადამიანმა 8-ჯერ მაინც უნდა მოისმინოს, რომ დაიმახსოვროს მისმა გონებამ.

ჩვენ ვიცით, რომ რუსული პროპაგანდისტული მანქანა ამ მიმართულებით ძალიან კარგად მუშაობს, და თუ დააკვირდებით "ქართულ ოცნებას", ძალიან მსგავსია მათი მიდგომაც. ახლაც გვაქვს ამისი ნათელი მაგალითი, როდესაც ვნახეთ, რა თქვა პარტიის თავმჯდომარე კობახიძემ და როგორ გაიმეორა შემდეგ ეს გზავნილები პრემიერმა ღარიბაშვილმა და ზუსტად იმავეს იმეორებენ უმრავლესობის დეპუტატებიც, რომ მივიდეს ეს მესიჯები ადამიანამდე და დაიმახსოვრონ, დაილექოს მათ გონებაში.

და როცა რაიმეს იმახსოვრებ, მერე უკვე შეიძლება "დაიკარგო" ამდენ ინფორმაციაში, იფიქრებ იმაზეც, რომ შეიძლება მართალია რაც თქვეს, ან შეიძლება ტყუილია, მაგრამ, რაც მთავარია, გამახსოვრდება. მიზანიც ზუსტად ეს არის: დარწმუნება, დაბნეულობა და რაც მთავარია, გადაღალა. აი, ამ თანათანმიმდევრულობაში სწორედ ეს არის მთავარი, რომ შენ გადაიღალო ამ ინფორმაციით და ეს შობს შემდეგ ნიჰილიზმს — აბსურდისაგან გადაღლა.

მედიაჩეკერი: რა მიზანს შეიძლება ემსახურებოდეს "ოცნების" ღიად ანტიდასავლური საკომუნიკაციო ენა ქვეყანაში, რომლის მოსახლეობის უდიდესმა ნაწილმა არაერთხელ დაადასტურა ევროატლანტიკური არჩევანი?

ირინე კურტანიძე: ამის ანალიზი მარტივია, თუ ისევ გადავხედავთ რუსეთის მიდგომებს, როგორ ცდილობდა უკრაინის საგარეო კურსის ცვლილებას ხელისუფლებაში პრორუსი იანუკოვიჩის ყოფნისას.

დეზინფორმაციული კამპანიებით, რუსეთი დილობდა ევრომაიდნის შინაარსის იმგვარ ინტერპრეტირებას, რომ იანუკოვიჩისთვის წინააღმდეგ მიმართული პროტესტი წარმოეჩინათ, როგორც დასავლეთის მცდელობა, წაერთვა ძალაუფლება დემოკრატიულად არჩეული ხელისუფლებისთვის.

---

*ჩანართი: 2013 წელს, უკრაინის იმდროინდელმა პრორუსმა პრეზიდენტმა, ვიქტორ იანუკოვიჩმა თქვა, რომ აჩერებს მზადებას ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულების დასადებად. ხელისუფლების ამ გადაწყვეტილების საპასუხოდ, უკრაინის ევროინტეგრაციის მხარდასაჭერად,მასობრივი საპროტესტო აქციები დაიწყო. დემონსტრანტები კიევის დამოუკიდებლობის მოედანზე და ევროპის მოედანზე იკრიბებოდნენ. ხელისუფლება მათ "ბერკუტისა" და "ტიტუშკების" (*ოპოზიციის დისკრედიტაციაზე ორიენტირებული დაქირავებული ძალადობრივი ჯგუფები) დახმარებით უპირისპირდებოდა.

---

ყოველი ასეთი შემთხვევისას, რუსული პროპაგანდის მიზანია, დასავლეთს გადააბრალოს საკუთარი, ღიად განცხადებული ზრახვები, აღიდგინოს დომინაცია რეგიონსა და პოსტ-საბჭოთა ქვეყნებში, ამისთვის კი მათი იარაღი დასავლეთისა და დემოკრატიული ინსტიტუტების დისკრედიტებაა.

ამ თვალსაზრისით, საქართველოსთან პარალელებს ვხედავ იმაში, რომ როდესაც ქვეყნის პრემიერ-მინისტრი ირაკლი ღარიბაშვილი გამოდის "იმედის" ეთერში და ამბობს, ევროკავშირმა თავის თავს მიხედოსო, მოსალოდნელია, რომ ნარატიულად, ცოტა ხანში ეს ტერმინოლოგია გადაეწყოს ზუსტად ისევე, როგორც უკრაინაში იანუკოვიჩის მმართველობისას და თქვან: ჩვენ ვართ დემოკრატიულად არჩეული ხელისუფლება და დასავლეთი ცდილობს, წაგვართვას ეს ძალაუფლებაო.

მედიაჩეკერი: რომ მივუბრუნდეთ "ოცნების" საინფორმაციო ნარატივს, ის ორი მიმართულებით მუშაობს, ერთია მათი შეხედულებებისგან განსხვავებული ადამიანების დემონიზების კამპანიები და მეორე — ცდილობენ, შექმნან წარმოდგენა, რომ ქვეყანა ვითარდება და ამისთვის იყენებენ დაქვემდებარებულ მედიებს, რომელთა საინფორმაციო-ანალიტიკური პროგრამები სრულიად დაცლილია ხელისუფლების კრიტიკისაგან. ხელისუფლება ამაყობს ეკონომიკური პარამეტრებითაც. თქვენ იკვლევთ ეკონომიკური ფაქტორების ელექტორალურ გავლენას. როგორ გაანალიზებთ ამ მოცემულობას?

ირინე კურტანიძე: ამასაც თავისი მიზანი აქვს, "ოცნების" პიარ-მანქანა ცდილობს სტაბილურობის სიმულაციას, ადამიანებში ფსევდო-სტაბილურობის განცდის დამკვიდრებას იმის მიუხედავად, რომ რეალურად, არაფერია სტაბილურად, არც პოლიტიკური, არც ეკონომიკური ნიშნით.

ისინი სარგებლობენ იმით, რომ ყოფითი პრობლემებისგან, შრომისგან გადაღლილ ადამიანებს აღარ რჩებათ იმდენი რესურსი, ჩაეძიონ და გააანალიზონ ინფორმაცია, რადგან სამსახურის შემდეგ დაღლილი ბრუნდება სახლში, უნდა მიხედოს ოჯახს, და ასე შემდეგ. ამიტომ, მასთან ინფორმაცია მიდის გაფილტრულად, ზედაპირულად და ასე ილექება მის გონებაში.

როდესაც ყველა სამთავრობო პროპაგანდისტული არხიდან გეუბნებიან, ეკონომიკური პარამეტრებით ყველაფერი რიგზე გვაქვსო, ეს ინფორმაციული მანიპულაციის ნაწილია, რომ შენ გაგიჩნდეს ეჭვები და იფიქრო, იქნებ ქვეყანა წინ მიდის და ყველაფერი რიგზეა, მაგრამ ეს მე ვხარჯავ უფრო მეტს, ან უფრო არამიზნობრივადო.

ამიტომაც შემოდის "ქართული ოცნების" ნარატივში მტკიცება, თითქოს სულ უფრო უმჯობესდება ქვეყნის ეკონომიკური ფაქტორები, რომ აქაც აგირიოს ფოკუსი, რომ ვეღარ ხვდებოდე, პირადად შენი მდგომარეობაა გაუარესებული და ზოგადი — გაუმჯობესებული? მაგრამ "ოცნება" უნდა ითვალისწინებდეს, რომ ყველა კვლევით, ჩვენ არა "ეგოტროპული" (*ქვეყნის ეკონომიკური რეალობის აღქმა მხოლოდ საკუთარ მაგალითზე), არამედ "სოციოტროპული" საზოგადოება ვართ, ვისთვისაც საზომია არამხოლოდ საკუთარი, არამედ საზოგადო ეკონომიკური ფონი, რაც ნათლად ჩანს ქუჩებში, ავტობუსებში, მეტროში, რეალური ადამიანების რეალური მდგომარეობით.

მედიაჩეკერი: რაც შეეხება რუსული შინაარსის კანონს, მთავრობის საკომუნიკაციო ენა მტკიცედ მიანიშნებს იმაზე, რომ კანონპროექტის გამოწვევის მიუხედავად, არ აპირებენ მასზე საბოლოოდ უარის თქმას. როგორ უყურებთ საინფორმაციო კამპანიის ამ ნაწილს, რომელიც ნათლად არის გამოკვეთილი სამთავრობო ტელევიზიებსა და ინტერნეტრესურსებში?

ირინე კურტანიძე: აუცილებლად გააგრძელებდნენ პროპაგანდას, ამ კანონპროექტის ირგვლივ საზოგადოებრივი აზრის ფორმირებისთვის, ოღონდ, ველოდები, რომ შეუცვლიან სახელწოდებას და შეეცდებიან თავიდან დააინიცირონ.

მაგრამ ეს რომ მოხდეს, სჭირდებათ ხალხის მხარდაჭერა, რომ თუნდაც, საერთაშორისო პარტნიორებთან ეთქმოდეთ, დემოკრატიულად მიღებულია ეს კანონი, ხალხს ასე უნდაო.

ამისთვის კი, პირველ ნაბიჯებს იმ გზავნილებში ვხედავთ, რომელიც დამოუკიდებელი მედიის, არასამთავრობო ორგანიზაციებისა და დემოკრატიული ინსტიტუტების მიმართ საზოგადოებაში ზიზღის გაღვივებას ემსახურება, ყველაფერთან ერთად, ეს "მესიჯები" დატვირთულია ჰომოფობიითაც.

მოდით, ამ შემთხვევაშიც რუსეთის მაგალითს გადავხედოთ:

• 2006 წელს, პუტინის ადმინისტრაციამ მიიღო ე.წ. "არასამთავრობოების კანონი", რომლითაც გაზარდა ამ სექტორზე რეგულირება, მაგრამ რომ შევაფასოთ 2006 წლისთვის რუსეთში არსებული საზოგადოებრივი განწყობები არასამთავრობო სექტორის მიმართ, ვნახავთ, რომ მათ მიმართ მხარდაჭერა იყო საკმაოდ მაღალი, 60 პროცენტამდე.
• აქედან ექვს წელიწადში, 2012 წელს კი მიიღეს ის კანონი, რომლის ანალოგიც "ოცნებამ" და "ხალხის ძალამ" შემოგვთავაზა.

მაგრამ ეს გააკეთა პუტინმა მხოლოდ მას შემდეგ, რაც პროპაგანდისტული მანქანის ჩართულობით, ამ სექტორის მეტად დემონიზებით, ადამიანების დეჰუმანიზების მცდელობის ხარჯზე, მიაღწიეს იმას, რომ არასამთავრობო სექტორის მიმართ ნდობის მაჩვენებლები მნიშვნელოვნად დაწიეს და ნაკლები წინააღმდეგობა შეხვდათ. სწორედ ამის მცდელობას ვხედავთ ახლა ღიად, საქართველოში, მმართველი პარტიის მხრიდან.

• მაგრამ არც აქ გაჩერდა კრემლი და 2013 წელს კიდევ დამატებით მიიღეს ახალი კანონი, რომელიც "LGBTQ პროპაგანდას" ეწინააღმდეგება — ანუ, ყველანაირი საქმიანობა შეეზღუდა იმ არასამთავრობო ჯგუფებსა და აქტივისტებს, ვინც ყველაზე ჩაგრული ჯგუფების უფლებებისთვის იბრძოდნენ.

რაც შეეხება საქართველოს: უნდა ვთქვათ, რომ არასამთავრობო სექტორის დემონიზების კამპანია არასდროს ყოფილა ხელისუფლების ამდენად გაცხადებული მიზანი, თუმცა, არც მხოლოდ "ქართული ოცნების" მმართველობის პერიოდში დაწყებულა ეს კამპანია და ასეთ სიმპტომებს ვხედავდით მანამდეც, როდესაც ცდილობდნენ, ამ სექტორში მომუშავე ადამიანებს მარგინალიზებას.

ამას ემსახურებოდა თუნდაც, ტერმინი "სოროსელები", რომელიც წლებია, მკვიდრდება უარყოფითი კონოტაციით, და ხომ ვიცით, რომ არც ეს სიტყვა "შემოსულა" თავისით, გადმოღებულია პირდაპირ რუსეთიდან და რუსეთის ძალისხმევითვე გავრცელდა სხვა ქვეყნებშიც, მათ შორის, უნგრეთშიც.

ისევ რომ მივუბრუნდეთ საქართველოში ინიციირებულ რუსული შინაარსის კანონს, საქართველოსა და რუსეთის მსგავსად, ჰომოფობიური და არასამთავრობო სექტორის დისკრედიტაციის კამპანია უძღოდა ამგვარი კანონის მიღებას ყირგიზეთშიც, თუმცა, იქ კანონპროექტი ჩავარდა, რადგან თავად საპარლამენტო უმრავლესობამ არ დაუჭირა მას მხარი.

---

*ჩანართი: "ყირგიზეთმა უნდა დაიცვას თავი არაბი ისლამისტებისა და გეი-მოყვარული ამერიკელებისგან", — ამბობდნენ რუსული კანონის ანალოგიური კანონპროექტის მხარდამჭერები ყირგიზეთში, 2014 წელს. რუსეთის მსგავსად, ეს კანონი მიზნად ისახავდა არასამთავრობო სექტორისა და აქტივისტების "უცხო აგენტებად" გამოცხადებას. კანონპროექტის კრიტიკოსები მიიჩნევდნენ, რომ ამით ყირგიზეთის კანონმდებლებს სურდათ, თავი მოეწონებინათ მოსკოვისთვის, ყირგიზეთში სიტყვის თავისუფლების შეზღუდვით.

---

ირინე კურტანიძე: მნიშვნელოვანია, რომ სულ ვიაზრებდეთ საფრთხეებს და ის დღეს ასეთია: მოცემულობაა, რომ "ქართული ოცნება", რეალურად გვართმევს ევროპულ მომავალს, კი ცდილობენ ამის საპირისპირო ნარატივი შექმნას, მაგრამ როდესაც ყველა ევროპარლამენტარი ღიად აფიქსირებს მთავრობის ანტიევროპულ გზავნილებსა და ქმედებებს, რაც გამოხატულია ვერბალურად, თუ საკანონმდებლო წინადადებებში, არავინ მოგვცემს კანდიდატის სტატუსს და თუ ასე გააგრძელებენ, რეალური იქნება, დავკარგოთ უვიზო მიმოსვლა.

ყველაფრის მიუხედავად, რაც არ უნდა ეცადოს პროდასავლური მოძრაობების დისკრედიტებას "ოცნება", ხალხს ევროკავშირი უნდა და ამას ვერაფერი შეცვლის.

საქართველო აღარასდროს გახდება რუსეთი, ხალხი შეაკვდება ამ იდეას. თან გვახსოვდეს, არავინ დათმობს მართლა სისხლით მოპოვებულ თავისუფლებას და ეს კანონი, თავისი არსით არის ზუსტად იმაზე დარტყმა, რომ შეზღუდონ თავისუფლება.

---

კონტექსტი

• 7-8 მარტს, რუსთაველის გამზირზე მთავრობამ ორჯერ დაარბია მასობრივი საპროტესტო აქცია;
• 10 მარტს, საპარლამენტო უმრავლესობამ — "ქართულმა ოცნებამ" და ღიად ანტიდასავლურმა "ხალხის ძალამ", რუსული შინაარსის კანონი ჩააგდო, მაგრამ იმავდროულად, წინ წამოწიეს რუსული პროპაგანდისთვის დამახასიათებელი მიდგომები, რომლითაც ახლა, აქციის რიგითი მონაწილეების, სტუდენტებისა და სხვა ჯგუფების დისკრედიტებას ცდილობენ.
• განაცხადეს, რომ შეეცდებიან საზოგადოების დარწმუნებას, თითქოს, კანონპროექტი, რომელიც დამოუკიდებელი მედიისა და არასამთავრობო სექტორის დემონიზებას გულისხმობს, სასიკეთოა. ამისთვის იყენებენ პროპაგანდისტულ სამთავრობო მედიარესურსებს, სადაც წამყვანები, ხელისუფლების მაღალჩინოსნებისთვის კრიტიკისაგან დაცლილ გარემოს ქმნიან.

---

მსახიობმა კახა კინწურაშვილმა ტელეკომპანია "იმედთან" თანამშრომლობა შეწყვიტა.
კინწურაშვილი, 10 წელზე მეტია, არხის ერთ-ერთი სახეა და "დილის შოუ" და "ცეკვავენ ვარსკვლავები" მიჰყავდა.

ამ ინტერვიუში გვესაუბრება იმაზე,

• რა პრობლემებს ხედავს არხის ღიად გაცხადებულ პროსამთავრობო საინფორმაციო პოლიტიკაში,
• და, დღევანდელი მოცემულობის გათვალისწინებით, რა რისკებს ქმნის "იმედის" პოზიციები ქართული საზოგადოებისა და ქვეყნის საგარეო კურსისთვის.

ხელისუფლებას აქამდეც აკრიტიკებდა, პასუხად კი სამთავრობო "ტროლების" შეტევა მიიღო.
კახა კინწურაშვილი გასულ, 7 მარტის ღამესაც იმყოფებოდა რუსული შინაარსის კანონპროექტების საწინააღმდეგოდ გამართულ სამოქალაქო პროტესტზე, რომელიც მთავრობამ, სპეცრაზმის დახმარებით, წყლის ჭავლითა და წიწაკის სპრეის გამოიყენებით დაშალა.

მედიაჩეკერი: რა საფრთხეებს ხედავთ კანონპროექტებში "უცხო აგენტების შესახებ"? რამ გიბიძგათ, გასულიყავით აქციაზე?

კახა კინწურაშვილი: ჩემთვის მიუღებელია პროცესები, რაც ერთი მხრივ, თან ახლავს ამ კანონპროექტების დამტკიცებას, და მეორე მხრივ, ის, რა საფრთხეების წინაშეც გვაყენებს ამ კანონპროექტების შინაარსი. მიუღებელია, რომ რეალურად, დღეს, სახელმწიფო უხვევს დასავლურ კურსს, როგორც ამ ქვეყნის მოქალაქეთა უმრავლესობის არჩევანს. და ის, რომ ეს რუსული კანონია, ჩანს არამხოლოდ შინაარსში, არამედ იმ გამოცდილებაშიც, რაც რუსეთის მაგალითის სახით გვაქვს და ამის არდანახვა უბრალოდ, თვალში ნაცრის შეყრაა.

ისიც, რაც გუშინ გააკეთა ხელისუფლებამ, რუსულია. ზუსტად ეს არის პრობლემა: მენტალობასა და სამყაროს, რეალობის აღქმაში. როგორც ექცევა ხელისუფლება ჩვენს თანამოქალაქეებს, ზუსტად ეს არის რუსული მიმართება, რისგანაც, ამდენი წელია, იტანჯება ქვეყანა. გასულ 1 საუკუნეს რომ თავი დავანებოთ, დამოუკიდებლობის მოპოვებიდან დღემდე, რუსეთისგან და მისი ინტერესებისგან ვიტანჯებით. მთელი ეს წლები, ყველა თაობის ადამიანებისგან გვესმოდა, დადგება დრო, როდესაც ჩამოვყალიბდებით თავისუფალ საზოგადოებად და სახელმწიფოდო, და ამისკენ ძალიან ბევრი ნაბიჯიც გადაიდგა — ამას შეეწირა ადამიანების სიცოცხლე აფხაზეთში, 2008 წლის ომში და მანამდეც. ამ ყველაფრის უარყოფა და განულება არის საზოგადოებისა და ქვეყნის ღალატი და სწორედ ეს ხდება დღეს და ეს ჩანს ხელისუფლების უკვე ღია განაცხადში.

არ შეიძლება, უპირისპირდებოდე მეგობრულ სახელმწიფოებს, რომელთა თანადგომით დღემდე მოვედით და თუ რაიმე სახის სიმშვიდე და წინსვლა არსებობს ამ ქვეყანაში, მათი თანადგომის უდიდესი დამსახურებაა. უპირისპირდებოდე შენს მოქალაქეებს და თან, თამაშში შედიოდე იმ ქვეყანასთან, რომელმაც გაანადგურა შენი სახელმწიფო და საზოგადოება, რუსული საქმეა.

მედიაჩეკერი: თქვენ, როგორც ტელეწამყვანს, კინოსა და თეატრის მსახიობს, ავტორიტეტი და რეპუტაცია გაქვთ. მინდა, თქვენს მაყურებელს თქვენი პერსპექტივიდან აუხსნათ, რატომ დააზიანებს ხელისუფლების მხარდაჭერილი კანონპროექტები დემოკრატიის განვითარების პროცესს, სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლებას, რადგან ვხედავთ, რომ პროპაგანდა ცდილობს, საწინააღმდეგოში დაარწმუნოს მოქალაქეები.

კახა კინწურაშვილი: პროპაგანდა, ცხადია, ამას ცდილობს. ადამიანებმა იმ ტელევიზიებიდან, რომლებიც ასოცირდებიან ხელისუფლებასთან, ვინც ქმნიან საინფორმაციო პოლიტიკას, ალბათ უკვე ძალიან შეტოპეს. არ ვიცი რის გამო, რის საფასურად აკეთებენ ამას, მაგრამ ფაქტია, რომ ბოლომდე მიუყვებიან ამას, ბოლომდე არიან ამაში ჩართულები. დღეს, არ შეიძლება, საღი აზრის ადამიანმა იმ პოლიტიკას დაუჭიროს მხარი, რა პოლიტიკაც "ქართულ ოცნებას" უკვე ღიად აქვს გაცხადებული საზოგადოების წინააღმდეგ.

რაც შეეხება კანონპროექტებს, ყველას შეუძლია საკუთარი თვალით გადაიკითხოს და თავადვე გაიაზროს, რა წერია ამერიკულში და რა — რუსულსა და უნგრულ ვერსიებში. ამის ანალიზისას კი მარტივია დაინახო, რეალურად, რა უნდა ხელისუფლებას და პერსპექტივაში, რა შეიძლება ამან მოიტანოს.

ეს კანონი მიზნად ისახავს, გააჩუმოს თავისუფალი ხმა და სამოქალაქო საზოგადოება, რომელიც ჯერ კიდევ ცოცხალია ამ ქვეყანაში და ბევრ საზოგადოებრივ სიკეთეს ქმნის. გარდაუვალია პერსპექტივა, რომ ეს ხალხი გაჩუმდეს, აღარ ჰქონდეთ ქვეყანაში დარჩენის შესაძლებლობა და სურვილიც კი. აი, ეს არის ყველაზე დიდი საფრთხე, რაც ამ კანონის მიღების შემდეგ დადგება ჩვენი ქვეყნის წინაშე. აქამდე, სამოქალაქო საზოგადოება ახერხებდა ნაბიჯ-ნაბიჯ წასულიყო წინ და ახლა, რეალურად, ამ ყველაფრის მოსპობა ხდება.

მედიაჩეკერი: საუბრობთ, რამდენად დიდი როლი აქვს ამ პროცესში პროპაგანდას. არხზე, რომელიც დატოვეთ, ადამიანებში, ვინც ამის ნაწილია, თუ ხედავთ წინააღმდეგობის გაწევის განცდასა და სურვილს?

კახა კინწურაშვილი: სხვათა შორის, რა თქმა უნდა, ხდება ასეც. მე "იმედიდან" რეალურად, 1 კვირის წინ წამოვედი, რადგან ეს კანონპროექტი იყო უკანასკნელი წვეთი. ვფიქრობ, ყველა ადამიანს საკუთარი საბრძოლველი აქვს და ამ ბრძოლაში ის ინსტრუმენტები უნდა გამოიყენოს, რაც დააგროვა შეგნებითა და გამოცდილებით.

მე ვერ ვისაუბრებ სხვებზე, თუმცა, "იმედში" არიან ადამიანები, ჩემი მეგობრები და კოლეგები, რომლებიც მთელი ეს წლებია, ჩემს გვერდით ისხდნენ. მათ დიდ პატივს ვცემ, ვიცი მათი განწყობების შესახებ. მათ საკუთარი ბრძოლის მექანიზმები აქვთ და თავისი შეხედულებებიდან გამომდინარე იტყვიან სათქმელს.

ჩემთვის, როგორც მსახიობისთვის, არასდროს ყოფილა ტელევიზიაში მუშაობა კომფორტული, რაც, კარგად იციან ტელემენეჯერებმაც და პროდიუსერებმაც, უბრალოდ, ამ ქვეყანაში რთულია, ცხოვრობდე მხოლოდ სამსახიობო კარიერით და გჭირდება სხვა გზებიც, მაგრამ მე არასდროს ვეთანხმებოდი "იმედის" საინფორმაციო პოლიტიკას და ღიადაც ვაფიქსირებდი ამას, მაგრამ როდესაც საქმე ეხება ღალატს, ეს უკვე აღარაფერში წერია.
მე, ჩემს მეგობრებთან და ოჯახის წევრებთან ერთად, ყოველგვარი პარტიული კუთვნილების გარეშე, ვდგავარ იმის წინააღმდეგ, რაც ქვეყნის განვითარებას აფერხებს, ამას კი არ ეწინააღმდეგება ეს არხი და პირიქით, მხარდამჭერია და მიჰყვება ამ ღალატში ხელისუფლებას, შესაბამისად, რა თქმა უნდა, მე მანდ ვერ ვიქნებოდი. მე, ჩემი გასაკეთებელი გავაკეთე, რომ ვიყო მართალი საკუთარ თავთან და სინდისთან.

მედიაჩეკერი: როგორ აუხსენით თქვენი გადაწყვეტილების შესახებ არხს, თქვენს გუნდს, და როგორ აუხსნით თქვენს მაყურებელს, რომელიც ვეღარ გნახავთ შაბათ-კვირას, "დილის შოუში"?

კახა კინწურაშვილი: არხს ვეტყოდი, რომ დღეს, ხალხთან ერთად დგომა და ქვეყნის ინტერესებისთვის დგომა ბევრად მნიშვნელოვანია და ჩვენ არ უნდა დავკარგოთ მომავალი, რწმენა, და უნდა ვირწმუნოთ, რომ ამდენი ტანჯვა, რაც გამოიარა თავისუფლებისა და განვითარებისთვის მებრძოლმა ქვეყანამ, გამარჯვებად ღირდა. შესაბამისად, ვინც ამას ბოლომდე არ გაიზიარებს, თავისი გზა აქვს.

რაც შეეხება მაყურებელს, თუ აინტერესებს ჩემი პოზიცია, ის ასეთია: დღეს იმის არგაზიარება, რომ შეიძლება დავკარგოთ მომავალი, არის საკუთარი თავის, შვილების, თანამოქალაქეებისა და ქვეყნის ღალატი.

ვიცი, ალბათ, ამას მოჰყვება სხვანაირი შეფასებები, მათ შორის, დისკრედიტაციის იმ "მანქანით", რომელიც არაერთხელ დამპირისპირებია. ამისთვის მზად ვარ, რადგან, რეალურად, ჩემთვის სასწორზე სხვა, უფრო მნიშვნელოვანი რაღაცები დევს და მე, გაცნობიერებულად ვაკეთებ, რასაც ვაკეთებ: ვარ მართალი საკუთარ თავთან და ჩემს შვილებთან. მინდა, მოძრაობას, რომელიც ამ დღეებში დაიწყო, ჩვენი ქვეყნისა და საზოგადოების თავისუფლება მოჰყვეს.

მინდა ვუთხრა ჩვენი მშობლების თაობას, საბჭოთა პერიოდიდან მოყოლებული რომ გაუძლო მარცხსაც, გაჭირვებასაც, არაერთ გამოწვევას: თანავუგრძნობ განვლილ სირთულეებს და მაქვს თხოვნა — დადექით თქვენი შვილების გვერდით, მხარი დაუჭირეთ მათ, ეს ძალიან მნიშვნელოვანია. არავის გაალახვინოთ თქვენი შვილები, არავის მისცეთ ნება, გამოაყენონ მათ წინააღმდეგ ცრემლსადენი გაზი.

მე მესმის ადამიანების იმედგაცრუებისაც, ყოფილი ხელისუფლების მიმართ, ან დღეს — ოპოზიციის მიმართ. ასეთია პოლიტიკური რეალობა, რომ არავის შესწევს ძალა, მოსახლეობის რეალურ გულისტკივილს მყარად და სიმართლით ამოუდგეს გვერდში. შეიძლება ჩვენ არ გვყავს ასეთი პოლიტიკოსები, მაგრამ პირველ რიგში, ჩვენ, მოქალაქეები ვყავართ ერთმანეთს და შეგვიძლია, ბევრი რამ გადავწყვიტოთ, და არ მივცეთ საშუალება პოლიტიკოსებს, დაანგრიონ ჩვენი და ჩვენი შვილების მომავალი.

საერთო მიზნებისთვის, ყველას ჩვენი საბრძოლველი გვაქვს. ზოგჯერ, საზოგადოება, ერთმანეთს იმაზე მეტს ვთხოვთ, ვიდრე შესაბამისი უნარი და შესაძლებლობა გვაქვს, ამიტომ, ჩემი თხოვნაა, ყველამ საკუთარი ბრძოლა მოვიგოთ — თუნდაც, ფართო სურათში პატარად და უმნიშვნელოდ გვეჩვენებოდეს.

2023 წლის, 20 თებერვალს ანტიდასავლურად განწყობილმა პარტია "ხალხის ძალამ" პარლამენტში დაარეგისტრირა რუსული კანონის ანალოგიური კანონპროექტი "უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ".

დამოუკიდებელი ონლაინ გამოცემა "ნეტგაზეთი" 10 წელზე მეტია, უცხოური გრანტების საშუალებით ფუნქციონირებს და საზოგადოებას გადამოწმებულ, სიღრმისეულ ინფორმაციას აწვდის. კანონპროექტის საფრთხეების შესახებ, "ნეტგაზეთის" მთავარ რედაქტორ, ნესტან ცეცხლაძეს ვესაუბრეთ.

მოკლედ, ამ კანონპროექტის შესახებ:

• კანონპროექტი უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ გულისხმობს იმ მედიისა და სამოქალაქო ორგანიზაციების "აგენტებად" გამოცხადებას, რომლებიც უცხოური გრანტებიდან ფინანსდებიან.
• ანუ, კანონის მიღების შემთხვევაში "აგენტად" გამოცხადდება დამოუკიდებელი მედიის უდიდესი ნაწილი და სამოქალაქო ორგანიზაციები.
• სწორედ ასეთი კანონი მიიღეს რუსეთში 2012 წელს, რაც საბოლოოდ ქვეყანაში დამოუკიდებელი მედიისა და სამოქალაქო სექტორის გაქრობამდე მივიდა.

ინტერვიუს მთავარი გზავნილები:

• თუ გვინდა რომ ამ ქვეყანაში არ მივიღოთ რუსეთი, უნდა ვაიძულოთ ამ ქვეყნის ხელისუფლება, რომ არ დაამტკიცოს ეს კანონპროექტი.
• ამ კანონპროექტის მიღების შემთხვევაში საქართველოში გაქრება დამოუკიდებელი, კრიტიკული მედია და ეს უნდა იყოს განგაშის ზარი ამ ქვეყნის ყველა მოქალაქისთვის. შეიძლება ეს სიტყვები ძალიან "პლაკატურია", მაგრამ ეს იქნება რეალობა.
• მთავარი მაინც არის არა ის, თუ რას დავგეგმავთ ჩვენ, მედიის წარმომადგენლები, არამედ ის თუ რას მოიმოქმედებს და რა პასუხი ექნება საზოგადოებას, რადგან ეს ეხება ამ ქვეყნის ეგზისტენციალურ არჩევანს.
• ხელისუფლების მიზანი ერთი მხრივ არის ისიც, რომ შევიდეთ ამერიკულ, უნგრულ და რუსულ კანონებთან ქართული კანონპროექტის მსგავსება-განსხვავებებზე დისკუსიაში და ჩვენი ყურადღება მთავარი საფრთხიდან დეტალებზე გადავიდეს.
  
  

რა საფრთხის წინაშე დგას მედია?

ეს არ არის მხოლოდ მედიის გამოწვევა, ამ კანონის მიღება, საფრთხეა ქვეყნის თითოეული მოქალაქისთვის. თუ გვინდა რომ ამ ქვეყანაში არ მივიღოთ რუსეთი, უნდა ვაიძულოთ ამ ქვეყნის ხელისუფლება, რომ არ დაამტკიცოს ეს კანონპროექტი, რომელიც სრულიად გააქრობს დამოუკიდებელ, კრიტიკულ მედიას, სამოქალაქო სექტორს და უბრალოდ მოქალაქეებს, რომლებიც ღიად, საჯარო სივრცეში გამოხატავენ თავიანთ კრიტიკულ მოსაზრებებს.

"ნეტგაზეთის" სარედაქციო გადაწყვეტილება იყო, ყველა მასალის ბოლოს დაგეწერათ ამ კანონპროექტის საფრთხეების შესახებ. როგორ აპირებთ, რომ აუხსნათ აუდიტორიას ამ კანონპროექტი მნიშვნელობა?

ჩვენი სარედაქციო გადაწყვეტილება იყო მყისიერი რეაქცია, რომ ათასობით მკითხველისთვის მიგვეწოდებინა ინფორმაცია იმასთან დაკავშირებით თუ რა შეიძლება მოხდეს. მთავარი სათქმელი არის სწორედ ის, რაც ამ წარწერაზეა:



როგორ შეაფასებთ, ხელისუფლების წარმომადგენლების განცხადებებს ამ კანონპროექტთან დაკავშირებით?

ხელისუფლების წარმომადგენლები ცდილობენ მოქალაქეებს ეს კანონპროექტი დაანახონ, როგორც საზოგადოებრივი სიკეთე. თუმცა ცალსახაა, რომ ეს არის რუსული კანონი, დამატებით, ამ თემაზე ვლადიმერ პუტინისა და ჩვენი ხელისუფლების წარმომადგენლების განცხადებებს შორის დიდი მსგავსებაა.

მოქალაქეებს ვუხსნით ამ მსგავსებებს, რას ნიშნავს ეს კანონპროექტი და რატომაა საფრთხე თითოეულ ჩვენგანისთვის.

როგორ შეიძლება, რომ დღეს, საზოგადოებას, რომელსაც ხელისუფლების წარმომადგენლებმა აგრესია ჩაუნერგეს ჟურნალისტების მიმართ, ავუხსნათ დამოუკიდებელი მედიისთვის თანადგომის მნიშვნელობა?

საქართველოს ხელისუფლება დიდი ხანი ამზადებდა ქართულ აუდიტორიას ამ კანონპროექტისთვის, წლების განმავლობაში ჟურნალისტებისა და კრიტიკული,დამოუკიდებელი მედიის დისკრედიტაციითა და მათზე წნეხით.

ჩვენ ვიცით კონკრეტული ფაქტები, როდესაც ამ გაღვივებულმა სიძულვილმა ჟურნალისტებზე ძალადობრივი შედეგებიც კი გამოიღო. სახიფათო ვითარებაა, შეიძლება ვთქვათ, რომ ამ აგრესიისა და სიძულვილისთვის საზოგადოების ნაწილი შემზადებული ჰყავს ხელისუფლებას.

მაგრამ, მე ამ თემაზე უფრო ოპტიმისტურად ვფიქრობ, და ვიტყოდი, რომ ეს არ არის მთლიანად ქართული საზოგადოების დამოკიდებულება, რადგან თუ ჩვენ ვთვლით, რომ ყველა განსხვავებული ადამიანი, ყველა ჟურნალისტი, რომელიც შეიძლება არ მოგვწონდეს ან ჟურნალისტი, რომელსაც რაღაც შეეშლება უნდა გავდევნოთ, თუ ეს საზოგადოება არ არის მზად დაიცვას მისი უფლება, რომ მიიღოს ინფორმაცია, მაშინ საბრძოლველიც აღარაფერია და ეს იმას ნიშნავს, რომ ჩვენ უკვე ვართ რუსეთი.

იმ შემთხვევაში თუ კანონპროექტი დამტკიცდება, აპირებთ თუ არა, რომ დარეგისტრირდეთ, "უცხოეთის აგენტად"?

ჩვენთვის წარმოუდგენელია და კატეგორიულად მიუღებელია, რომ მედიამ, რომელიც მოქალაქეებს აწვდის ინფორმაციას და ამას ძალიან დიდ რესურსსა და ენერგიას ახმარს, დაარეგისტრიროს თავისი ორგანიზაცია როგორც "უცხოეთის აგენტი".

თუმცა, კანონპროექტის მიხედვით, არ აქვს არსებითი მნიშვნელობა საკუთარი სურვილით დარეგისტრირდები თუ არა, რადგან თავადვე დაგარეგისტრირებენ როგორც "უცხოეთის აგენტს".

ამ კანონპროექტის მიღების შემთხვევაში საქართველოში გაქრება დამოუკიდებელი, კრიტიკული მედია და ეს უნდა იყოს განგაშის ზარი ამ ქვეყნის ყველა მოქალაქისთვის. შეიძლება ეს სიტყვები ძალიან "პლაკატურია", მაგრამ ეს არის რეალობა. ამიტომ, დღევანდელი მდგომარეობით, დეტალებზე მსჯელობა აბსურდულია, რადგან ჩვენ ვიცით რა მოხდება, იმიტომ რომ ვუყურებთ ქვეყანას საიდანაც მოვიდა ეს კანონი, რუსეთში კრიტიკული, თავისუფალი მედია აღარ არსებობს, ჟურნალისტები სხვადასხვა ქვეყნებში არიან გაფანტული და მხოლოდ "იუთუბის არხებით" მაუწყებლობენ.

წლების განმავლობაში, ხელისუფლებამ მედიის დისკრედიტაციით საზოგადოების ნაწილში ჟურნალისტების მიმართ დიდი უნდობლობა გააჩინა და ეს კანონპროექტიც ამ დისკრედიტაციის ერთ-ერთი ნაწილია, რადგან კორუფციული თუ სხვა მასალები, რომელსაც დამოუკიდებელი მედია აშუქებს, ხელისუფლებას სურს, რომ საზოგადოებას წარუდგინოს როგორც ტყუილი და ეს "დაადასტუროს" იმით, რომ ეს "უცხოეთის აგენტების" მიერაა მომზადებული.

კანონპროექტის ინიციატორების მთავარი არგუმენტი არის ის, რომ დონორებისგან დაფინანსებული ორგანიზაციების ფინანსები იყოს გამჭვირვალე, როგორ ფიქრობთ, რა არის რეალურად მათი მიზანი?

ეს კანონპროექტი არის მიზანმიმართული იმისკენ, რომ "გააშავონ" და ხალხის მტრად გამოაცხადონ ადამიანები, რომლებიც წლებია დაუღალავად ემსახურებიან ამ ქვეყნის განვითარებას, მათ შორის ჟურნალისტები და სამოქალაქო აქტივისტები.

რაც შეეხება გამჭვირვალობას, ყველა ის გრანტი, რომელსაც ჩვენ და სხვა საზოგადოებრივი ორგანიზაციები ვიღებთ, ეფუძნება სახელმწიფოთშორის შეთანხმებებს, რომელთაც საქართველოს მთავრობა აწერს ხელს და აქ დეტალურადაა გაწერილი რომელი სახელმწიფოდან რა თანხა უნდა დაიხარჯოს სხვადასხვა დემოკრატიული ინსტიტუტების გაძლიერებაზე, ინფრასტრუქტურულ პროექტებზე და სხვა. ამიტომ ის ფაქტი, რომ "აგენტების რეესტრით" ფინანსების გამჭვირვალობას უწყობენ ხელს არის მანიპულაცია.

გარდა ამისა, დონორების მიერ დაფინანსებული ორგანიზაციები ისედაც ყოველწლიურად წარადგენენ დეკლარაციებს.

იმ შემთხვევაში, თუ ამ კანონპროექტს დაამტკიცებენ, რა დამატებით საფრთხეებს ხედავთ?

როგორ წარმოგიდგენიათ, რომ ადამიანს, რომელსაც "აგენტის" სტატუსს მიანიჭებენ, ნორმალურად შეძლოს მუშაობა და ფუნქციონირება. ნუ გვექნება ილუზია, რომ აგენტის "სტატუსმინიჭებულ" ადამიანებს არ აღიქვამენ ჯაშუშებად.

ჩვენ ისტორიული მეხსიერება გვაქვს, ამ ქვეყანაში აგენტი არ ნიშნავს მხოლოდ სადაზღვეო აგენტს და პირდაპირი ასოციაცია, რაც ამ ტერმინს აქვს ცხადია ეს არის ჯაშუშობა. დამატებით, მედიის მიერ მიწოდებული ინფორმაციის სანდობა შემცირდება, ხელისუფლება ამაში, ძალიან დიდ რესურსს დახარჯავს, რათა ეს "იარლიყი" მუდმივად შეახსენოს აუდიტორიას.

ვლადიმერ (ლადო) ტატიშვილი 2022 წლის 11 ნოემბრიდან არის საზოგადოებრივი მაუწყებლის აჭარის ტელევიზიისა და რადიოს არჩეული დირექტორი. კანონით, ის მაუწყებელს მომდევნო 3 წლის განმავლობაში უხელმძღვანელებს.

ამ ინტერვიუში არხთან დაკავშირებულ პრობლემურ საკითხებზე და განვითარების მისეულ ხედვებზე ვესაუბრეთ.

ინტერვიუმდე: რა უნდა გვახსოვდეს აჭარის ტელევიზიის შესახებ

• ტატიშვილი არის რიგით მეოთხე დირექტორი მას შემდეგ, რაც 2013 წლიდან, "მაუწყებლობის შესახებ" კანონში ცვლილებით, აჭარის ტელევიზია და რადიო საზოგადოებრივ მაუწყებლად გადაკეთდა;
• მანამდე, ეს ტელევიზია და რადიო აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის საქვეუწყებო დაწესებულება იყო;
• საინფორმაციო სამსახური, წლების განმავლობაში ემსახურებოდა ასლან აბაშიძის პოლიტიკას, მათ შორის, მაშინაც, როდესაც "ავტონომიის მეთაური" არ ემორჩილებოდა საქართველოს ცენტრალურ ხელისუფლებას და 2004 წლის მაისში, მდინარე ჩოლოქზე ხიდის აფეთქების ბრძანება გასცა;
• არხის სარედაქციო პოლიტიკა "ვარდების რევოლუციის" შემდეგ შეიცვალა, მაგრამ ამ ცვლილებას არ მოუტანია სარედაქციო დამოუკიდებლობა — არსებითად, აბაშიძის "აღორძინების კავშირის" გავლენა "ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის" გავლენამ ჩაანაცვლა;
• 2004 წელს, ლევან ვარშალომიძემ, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის იმდროინდელმა თავმჯდომარემ, დირექტორად მერაბ კარანაძე დანიშნა, შემდეგ, 2006 წელს ის საკუთარი პრესმდივნით, თეა ცეცხლაძით ჩაანაცვლა;
• 2013 წელს, "ქართული ოცნების" მიერ კანდიდატად წარდგენილი სოსო სტურუა გახდა აჭარის ტელევიზიის, როგორც უკვე საზოგადოებრივი მაუწყებლის პირველი არჩეული დირექტორი. მის შესახებ ტელევიზიის საინფორმაციო სამსახურის ჟურნალისტების ნაწილი ამბობდა, რომ დირექტორი ხელისუფლების გავლენის ქვეშ იყო;
• 2016 წელს, მაუწყებლის დირექტორად აირჩიეს ნათია კაპანაძე, რომელმაც იმპიჩმენტის გამო, ვერ შეძლო კანონით განსაზღვრული სრული 3-წლიანი ვადით ემართა ტელევიზია. ის 2019 აპრილში, ვადის ამოწურვამდე 6 თვით ადრე გადააყენეს.
• კაპანაძეს დღემდე აქვს სამართლებრივი დავა არხთან, მოითხოვს ბორდის მხრიდან გამოცხადებული უნდობლობის საკითხზე მიღებული გადაწყვეტილების ბათილად ცნობას და ამბობს, რომ მისი იმპიჩმენტის პროცესი, და შემდეგ, ამ პროცესთან დაკავშირებული სასამართლო გადაწყვეტილებები, პოლიტიკურად მართულია;
• 2019 წელს არხის დირექტორი გახდა გიორგი კოხრეიძე, რომელსაც ტელევიზიის მართვის მეორე ვადით გაგრძელება სურდა, მაგრამ გადაიფიქრა და არჩევნებზე კანდიდატურა მოხსნა. მისი დირექტორობისას, არხის საკადრო პოლიტიკა და შინაარსი კრიტიკულად შეაფასეს გავლენიანმა და ადგილობრივმა ორგანიზაციებმა, "ქართული ოცნების" გაძლიერებული გავლენების გამო.

კანონით, აჭარის საზოგადოებრივი მაუწყებლის ტელევიზიისა და რადიოს დირექტორს 5-წევრიანი მრჩეველთა საბჭო ირჩევს. 2022 წლის 11 ნოემბერს მაუწყებლის დირექტორის არჩევნებზე მრჩეველთა საბჭოს სამმა წევრმა ლადო ტატიშვილს გამოუცხადა ნდობა.

მოკლედ: რა უნდა ვიცოდეთ ახალ დირექტორ ლადო ტატიშვილზე?

• ლადო ტატიშვილი არის სოციალურ მეცნიერებათა დოქტორი, მედიისა და მასობრივი კომუნიკაციის მიმართულების ასისტენტ-პროფესორი, მუსიკის მკვლევარი და მხატვარი;
• ტელე-რადიო პროექტების, სატელევიზიო რეკლამის ავტორი, პროდიუსერი, წამყვანი;
• სამეცნიერო სტატიების და პუბლიკაციების ავტორი მედიისა და მასობრივი კომუნიკაციის კვლევების სფეროში;
• 2014 წლიდან დღემდე არის მიწვეული პროფესორი ქართულ-ამერიკულ უნივერსიტეტში.

მოკლედ: რა გვითხრა ტატიშვილმა

• "ყოველთვის წინააღმდეგი ვარ, დირექტორი სარედაქციო პოლიტიკაში ერეოდეს";
• "მაუწყებელი არ უნდა აკეთებდეს სიუჟეტს ვინმეს გულის მოსაგებად, ან აკრიტიკებდეს მხოლოდ კრიტიკისთვის და აღარ ინტერესდებოდეს, რა მოხდა შემდეგ";
• "საზოგადოებრივი მაუწყებლის ვალი უნდა იყოს, შეამციროს პოლარიზება";
• "ჩემთვის მნიშვნელოვანია, თუ ვინმემ დაკარგა ნდობა, დავიბრუნოთ და ვისაც დღემდე აქვს — შევინარჩუნოთ";
• "ტელევიზიას აქვს დიდი ძალა და გვინდა, ვიქცეთ ხიდად მოქალაქესა და როგორც ადგილობრივ, ასევე, ცენტრალურ ხელისუფლებას შორის";
• "ჩვენთვის ღირებულება არის საქართველოს მოქალაქე, მიუხედავად რელიგიური, გენდერული, თუ სხვა სახის იდენტობისა… ის ადამიანი არის საზოგადოების ნაწილი და დამთავრდა".
• "ყველაფერს გავაკეთებ, რომ კულტურა ასოცირდებოდეს ჩვენს მაუწყებელთან და ეს ჟანრი სრულად ჩვენ დავიკავოთ ტელესივრცეში".

---

მედიაჩეკერი: როგორ ფიქრობთ, როგორ დაეხმარება მედიაში, და მასთან დაკავშირებულ რამდენიმე სფეროში დაგროვილი თქვენი გამოცდილება არხის განვითარებას?

ლადო ტატიშვილი: გამოცდილებას იმდენადვე ქმნის თეორიული ცოდნა, რამდენადაც პრაქტიკა და ნებისმიერ შემთხვევაში, პროფესიონალიზმი გამოცდილებით მოდის. სხვადასხვა სფეროში დაგროვილი ეს პრაქტიკები აუცილებლად წაადგება აჭარის ტელევიზიასა და რადიოს. რაც კი მიკეთებია, ტელევიზია და რადიო ჩემი კარიერის მუდმივი ფონი იყო, და რა თქმა უნდა, ვეცდები, ეს კარგ შედეგად დაეტყოს მაუწყებელს.

მედიაჩეკერი: როდესაც განვითარებაზე ვსაუბრობთ, ერთია შინაარსი და მეორე — ტექნიკური განვითარება, გადაიარაღება. რას აპირებთ?

ლადო ტატიშვილი: რა თქმა უნდა, ეს მნიშვნელოვანი საკითხებია. არხის არსებული ტექნიკურ-მატერიალური ბაზა არ არის საკმარისი და ამ ნაწილში ჩვენ სამუშაო გვაქვს. ორ თვეზე ცოტა მეტია, დირექტორი ვარ და ვცდილობ, ამ კუთხით რაღაც გამოვასწოროთ.

მაუწყებლის ორგანიზაციული სტრუქტურა ბევრ ბიუროკრატიასთან არის დაკავშირებული და მათ შორის, შესყიდვებისა და ტენდერების ნაწილში. ჩვენ არ ვართ კერძო ტელევიზია, რომ მოქნილები ვიყოთ და შეგვეძლოს, ორ დღეში მოვაგვაროთ პრობლემები. ვგულისხმობ ტენდერების გამოცხადებასთან დაკავშირებულ ტექნიკურ ვალდებულებებს, ტენდერების ჩაშლის ალბათობებს, რაც აფერხებს საკითხების მყისიერ გადაწყვეტილებას, მაგრამ სხვა გზა არ არის, ამას მოითხოვს კანონი.

ამის მიუხედავად, ვცდილობთ, ეს პროცესები რაც შეიძლება დავაჩქაროთ. ჩემთვის ყველაზე მნიშვნელოვანია, ნებისმიერი მიმართულების გადაცემა — საინფორმაციო, თუ შემოქმედებითი, ხარისხობრივად ჯდებოდეს მედიის თანამედროვე სტანდარტში.

რაც შეეხება შინაარსს, ყოველთვის იმის წინააღმდეგი ვარ, დირექტორი სარედაქციო პოლიტიკაში ერეოდეს, რასაც მე არ ვაკეთებ, და ამას დაგიდასტურებთ ნებისმიერი თანამშრომელი.

ამის მიუხედავად, ხანდახან, რა თქმა უნდა, შემიძლია დავრეკო პირდაპირი ეთერის მსვლელობისას ტელევიზიაში, თუ რადიოში და მივუთითო ტექნიკურ წუნზე, ან ეთერში გასულ არაკორექტულ სიტყვაზე, ან სხვა მსგავს საკითხებზე, მაგრამ არასდროს ვეუბნები ადამიანს, რატომ დასვი ესა თუ ის შეკითხვა და ამის გაკეთება არც შეიძლება. თავად ვასწავლი სტუდენტებს, რომ ხელმძღვანელისგან ჟურნალისტების საქმიანობაში ჩარევა არასწორია, და ცხადია, ამის საპირისპიროს არ გავაკეთებ.

მედიაჩეკერი: განსაზღვრავთ ძირითად პრიორიტეტებს ახალი ამბების წარმოების იმ სტანდარტის შესაბამისად, რა მოლოდინებიც საზოგადოებრივი მაუწყებლის მიმართ არსებობს? როგორია თქვენი ხედვა?

ლადო ტატიშვილი: პრიორიტეტებს განსაზღვრავს კანონი "მაუწყებლის შესახებ", იქ გაწერილია თითქმის ყველაფერი: რა, როგორ და რანაირად უნდა იყოს. აქ მოსვლამდე ვაკვირდებოდი სხვადასხვა ტელეკომპანიას, მათ შორის, აჭარის ტელევიზიასა და რადიოსაც. ახლა უკვე შიგნიდანაც უკეთ გავეცანი სიტუაციას, და ვფიქრობ, ერთ-ერთი ყველაზე დაბალანსებულია ის ამ კუთხით. რომ ჩართოთ მაგალითად, საინფორმაციო გამოშვება, ამას თავადაც მიხვდებით.

ჩემი ერთ-ერთი პრიორიტეტია, რომ მაყურებლამდე მივიტანოთ ინფორმაცია, მან კი თავად განსაჯოს, ვინ არის დამნაშავე, ვინ არის მოსაფერებელი და ასე შემდეგ.

საზოგადოებრივი მაუწყებელი არ უნდა აკეთებდეს სიუჟეტს ვინმეს გულის მოსაგებად, ან აკრიტიკებდეს მხოლოდ კრიტიკისთვის და აღარ ინტერესდებოდეს, რა მოხდა შემდეგ. ჩვენი მთავარი ვალია, ნებისმიერი რამ — პრობლემა, თუ კარგად გაკეთებული საქმე, მივიტანოთ მაყურებლამდე, რომ ერთგვარი ხიდი ვიყოთ ხელისუფლებასა და მაყურებელს შორის.

მედიაჩეკერი: მნიშვნელოვანია, მაუწყებელი იყოს თავისუფალი პოლიტიკური ვნებებისგან და ორიენტირებული მაყურებლის საუკეთესო ინტერესზე — იყოს ინფორმირებული. მით უფრო, ფართო სურათში, ცალსახად პოლარიზებული მედია გვაქვს. ამ მოცემულობაში, და ზოგადად, ქვეყნის დემოკრატიული განვითარების პროცესში, როგორ უყურებთ მაუწყებლის როლსა და მნიშვნელობას?

ლადო ტატიშვილი: სამწუხაროდ, უნდა ვაღიაროთ, რომ ზოგადად, საზოგადოებაშია ეს პრობლემა. ამას ხომ ყოველდღიურად ვადევნებთ თვალს სოციალურ მედიაშიც, რომელიც, ჩვენს რეალობაში, ურთიერთდაპირისპირებისა და ლანძღვის პლატფორმად იქცა. საზოგადოებრივი მაუწყებლის ვალი უნდა იყოს, შეამციროს ეს პოლარიზება. მაგალითად, შესთავაზოს მაყურებელს დაპირისპირებული მხარეებიც, მაგრამ არა იმიტომ, რომ სეირი ვანახოთ ეთერში, არამედ იმის გამო, რომ საზოგადოებას გავაგებინოთ, რას ამბობენ ეს ადამიანები. ვისწავლოთ ინფორმაციის მიწოდება და რაღაც დონეზე ადამიანებს ვასწავლოთ მოსმენა. მაგრამ როდესაც ეს ყველაფერი ზღვარს გადადის… არ მინდა საუბარი კოლეგებზე, სხვა ტელეკომპანიებზე, თუმცა, მინდა ვთქვა, რომ ხანდახან მაქვს ეჭვი, რომ მიზანია, უსაგნო დაპირისპირებამ რეიტინგი "დაწეროს".

მედიაჩეკერი: ასეთივე პრობლემა არ გინახავთ თქვენს არხზე, თუნდაც, საინფორმაციო-ანალიტიკურ გადაცემებში, თოქ-შოუებში?

| ბლოგი მსგავს თემაზე: კრიტიკული შენიშვნის გამო ეთერიდან სტუმრის "გაძევება" - აჭარის საზმაუს ეთერში

ლადო ტატიშვილი: საუბარი დავიწყე იმით, რომ არ ვერევი სარედაქციო პოლიტიკაში, თუმცა, რა თქმა უნდა, რაღაც ეტაპზე მისაუბრია ავტორებთან, და მითქვამს, ეს საზოგადოებრივი მაუწყებლის ფორმატს სცილდება-მეთქი. არ მქონია მითითება შინაარსზე, მხედველობაში მქონია რესპონდენტთან ურთიერთობის ფორმა. რა თქმა უნდა, ადამიანები ვართ, გვაქვს ჩვენი ემოციური ფონი, მაგრამ იმის მიუხედავადაც, რომ ჟურნალისტს უნდა გააჩნდეს საკუთარი აზრი, მაინც უნდა ცდილობდეს, დარჩეს ნეიტრალური, მაგრამ ადამიანები ვართ და შესაძლოა, ზოგჯერ ასე არ ხდებოდეს.

მედიაჩეკერი: არგუმენტი: "ადამიანები ვართ", ხომ ვერ გაგვამართლებს ჟურნალისტებს, ვარღვევდეთ პროფესიულ სტანდარტს?

ლადო ტატიშვილი: რა თქმა უნდა, ვერ გაგვამართლებს. ამ კუთხით ნაკლებად არის ეს პრობლემა ჩვენს მაუწყებელზე, თუმცა, რაღაც გაპარვები ხდება-ხოლმე.

მედიაჩეკერი: გავაანალიზოთ მოცემულობა, რომელიც არხზე მოსვლისას დაგხვდათ:

• 2019 წელს, არხის იმდროინდელი დირექტორის, ნათია კაპანაძის იმპიჩმენტით გათავისუფლებამ არხზე კრიზისი გამოიწვია და ეს პროცესი იწვევდა ეჭვებს, რომ მართული იყო;
• 2020 წელს, როდესაც კაპანაძე გიორგი კოხრეიძემ ჩაანაცვლა, აჭარის საზოგადოებრივი მაუწყებელი ჯერ ამერიკის შეერთებული შტატების სახელმწიფო დეპარტამენტის ანგარიშში მოხვდა ქართული საზოგადოებრივი ჯგუფების ციტირებით, რომ მისმა მისვლამ ხელისუფლების სასარგებლოდ შეცვალა არხის პოლიტიკა;
• 2021 წელს ვიხილეთ Human Rights Watch-ის კრიტიკული შეფასება მაუწყებლის შესახებ;
• და ასევე, ორგანიზაციის "საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველო" შეფასებები კოხრეიძის სადავო საკადრო პოლიტიკაზე, რის შედეგადაც ახლაც არაერთი სასამართლო პროცესი გაქვთ.
• არსებობდა არგუმენტები, რომ მენეჯმენტი იყო არხის კრიტიკული ხედვების მქონე ჟურნალისტების წინააღმდეგ.

ამგვარი კონტექსტი ცხადია, აზიანებს ნდობას. თქვენ, არხის ახალ დირექტორს, რა ვალდებულებებს გაკისრებთ ეს ყველაფერი?

ლადო ტატიშვილი: ცხადია, მე, როგორც არხის ახალ მენეჯერს, მომყვება ეს პრობლემები. პირველ რიგში, ხელშესახები ფაქტია სასამართლო პროცესები, რომელიც არსად გამქრალა და მაუწყებელს დავები აქვს რამდენიმე ყოფილ თანამშრომელთან. ერთ-ერთი პროცესი დასრულდა კიდეც და ანაზღაურება დაგვეკისრა ჯარიმის სახით. გვერდს ვერ ავუვლით კანონით გათვალისწინებულ პასუხისმგებლობას. შესაბამისად, ყველა პრობლემა, რაც იყო კოხრეიძემდე, მის პერიოდში, თუ მის მოსვლამდე, დარჩა გადაუჭრელ პრობლემად, "ნაღმებად" გვხვდება და პერიოდულად გვახსენებს თავს.

ეს ყველაფერი წარსულში იყო. ყოველთვის იმის წინააღმდეგი ვარ, რომ სხვისკენ გავიშვირო ხელი და დღეს თუ რაიმე წარუმატებლობა მექნება, გადავაბრალო კაპანაძის, ან კოხრეიძის პერიოდის ტელევიზიას. ეს არასწორი იქნებოდა, რადგან დღეს დირექტორი ისინი კი არა, მე ვარ. შესაბამისად, მინდა, რომ ყველაფერი წინ წავიდეს და რაც წარსულშია, წარსულში დარჩეს. ზოგიერთი რამ რაღაც ეტაპებზე თავს გვახსენებს და რაღაც დონეზე შესაძლოა, განვითარებასა და წინსვლას აფერხებდეს, მაგრამ თავად პროცესების შეფასება — როგორ იყო და რანაირად იყო, ახლა არ მგონია, ჩემგან სწორი იყოს.

მედიაჩეკერი: რომც დავივიწყოთ კონკრეტული პერსონები, ვერ დავივიწყებთ თავად ამ პრობლემების შინაარსს, ეს ვერ გააქრობს მათ შორის, ეჭვებს გაძლიერებული სახელისუფლებო გავლენების შესახებ. როგორ შეაფასებთ თავად ფაქტებს? და მიიჩნევთ მომდევნო სამი წლის გამოწვევად, დაარწმუნოთ მაყურებელი და მსმენელი მაუწყებლის მიუკერძოებლობაში?

ლადო ტატიშვილი: დიახ, რა თქმა უნდა, ეს ასე იქნება. ჩემთვის უმნიშვნელოვანესია, მაყურებელს ჰქონდეს საშუალება, შეხედოს დაბალანსებულ და ყოველგვარი პოლარიზების მიღმა მდგომ ტელეკომპანიას, რომელიც მათთან რეალურ ინფორმაციას მიიტანს. რა თქმა უნდა, ეს ჩემთვის ძალიან მნიშვნელოვანია, და ნდობა, რაზეც ვსაუბრობთ, თუ ვინმემ დაკარგა, დავიბრუნოთ და ვისაც დღემდე აქვს — შევინარჩუნოთ.

მედიაჩეკერი: რა იცით მაყურებლისა და მსმენელის სურვილებზე, როგორ სწავლობთ აუდიტორიას და რა შინაარსზეა მოთხოვნა მაყურებლისგან?

ლადო ტატიშვილი: გვქონდა შეხვედრა მრჩეველთა საბჭოსთან, რომ მიგვეღო პრიორიტეტები, მათ შორის, თავად მრჩეველთა საბჭომ გამართა არაერთი შეხვედრა საზოგადოებასთან სწორედ პრიორიტეტების იდენტიფიცირების მიმართულებით. რაც შეეხება ჩემს ხედვას, როგორც დირექტორობის კანდიდატობისას, არჩევნების პერიოდშიც ვამბობდი: აჭარის საზოგადოებრივი მაუწყებელი უნდა იქცეს აჭარის რეგიონის ერთგვარ "პიარად", ვართ ტურისტული ზონა და შესაბამისად, ყველანაირი ბერკეტი უნდა გამოვიყენოთ იმისთვის, რომ ეს ულამაზესი მხარე გაიცნოს პირველ რიგში, მთელმა საქართველომ უფრო კარგად და ასევე — მსოფლიომაც.

რა თქმა უნდა, ეს არის საზოგადოების დაკვეთა, რომ არამხოლოდ ბათუმის არამედ მაღალმთიანი აჭარის შესახებ გავაგონოთ მეტი, სადაც უნიკალური და ულამაზესი ადგილებია. გარდა ამისა, იქ უამრავი საინტერესო ადამიანია და მათ შორის გამორჩეული ტალანტებიც, რომლებიც გვინდა გავაცნოთ.

მედიაჩეკერი: მაღალმთიანი აჭარა, მიმზიდველ ტურისტულ ადგილებთან ერთად, იქ დასახლებულების სოციალურ და ეკონომიკურ პრობლემებსაც მოიცავს. უზრუნველყოფს ამ პრობლემების გაშუქებას თქვენი ფორმატები?

ლადო ტატიშვილი: ამაზე მუდმივად საუბრობს ჩვენი საინფორმაციო გამოშვებები და ამისთვის გვაქვს ბიუროებიც მაღალმთიან აჭარაში. ტელევიზიას აქვს დიდი ძალა და გვინდა, ვიქცეთ ხიდად მოქალაქესა და როგორც ადგილობრივ, ასევე, ცენტრალურ ხელისუფლებას შორის.

რა თქმა უნდა, თუ სადმე არ ისმის საზოგადოების ხმა, ჩვენ ვართ იმისთვის, რომ ეს ხმა გავაგონოთ, მაგრამ არამხოლოდ იმისთვის, რომ სათქმელი მივიტანოთ და მორჩა, არა, კარგი იქნება თუ პრობლემაც მოგვარდება. ჩვენ გვაქვს იმის ამბიციაც, რომ დავსახოთ პრობლემები და ტელევიზიის ძალა მოვახმაროთ შემდეგ ამ პრობლემების გადაწყვეტასაც, რომ არ იყოს ისე, რომ ვაშუქებდეთ და მერე აღარ ვინტერესდებოდეთ.

მედიაჩეკერი: როგორია თქვენი ღირებულებები, და როგორ უყურებთ მაუწყებლის მოვალეობას, უზრუნველყოს მრავალფეროვნება და იყოს სხვადასხვა სოციალური ჯგუფების, და მათ შორის, ეთნიკური, სექსუალური, თუ სხვა უმცირესობების პრობლემების რეპრეზენტატორი?

ლადო ტატიშვილი: საზოგადოებრივი მაუწყებელი, თავისი სახელწოდებიდან და იდეიდან გამომდინარე, ყველასია და ჩვენ ანგარიშვალდებული ვართ საზოგადოებასთან, ჩვენ სხვა უფროსი არ გაგვაჩნია, და ეს საზოგადოება არის სხვადასხვაგვარი. ჩვენთვის, მთავარი ღირებულება არის საქართველოს მოქალაქე, მიუხედავად, რელიგიური, თუ გენდერული იდენტობისა, ჩვენთვის მნიშვნელოვანია, რომ ის ადამიანი არის საზოგადოების ნაწილი და დამთავრდა. ჩვენი ვალია გავაშუქოთ მათი პრობლემები.

მედიაჩეკერი: არხზე საკადრო ცვლილებებთან დაკავშირებულ ნორმებსაც კანონი განსაზღვრავს, რაც მენეჯერს ვერ მისცემს შესაძლებლობას, ამ მხრივ მოქნილი იყოს. ამის გათვალისწინებით, რამდენად თანხვედრაშია თქვენი ხედვები თქვენი გუნდის ხედვებთან?

ლადო ტატიშვილი: საკადრო ცვლილებებზე ჯერ ვერ ვისაუბრებ, 2 თვე ძალიან მცირე დროა. შესაბამისად, შეიძლება ითქვას, რომ ახლაც მიმდინარებს დაკვირვება. ჩვენმა თანამშრომლებმა იციან, რომ ახლა ვმუშაობ სტრუქტურული რეორგანიზაციის პროექტზე, რადგან სხვაგვარად არაფერი გამოვა. ადამიანებს აშინებთ, როდესაც სიტყვა "რეორგანიზაცია" ესმით, თუმცა, დადებითად შეხვდნენ და ვფიქრობ, ეს სწორი კომუნიკაციის დამსახურებაა.

მედიაჩეკერი: რეიტინგების კვლევის კომპანიების მონაცემებით, არხის ყველაზე პოპულარული სატელევიზიო პროდუქტი სპორტია. სამომავლოდ რა ჟანრებს განავითარებთ?

ლადო ტატიშვილი: არასდროს "დავჩაგრავთ" კულტურას — ეს არის ის, რაც ჩემთვის ყველაზე უფრო ახლოა და მტკივნეულია, რომ დღეს, სამწუხაროდ, მაღალ ხელოვნებას და შემოქმედებას არც თუ ისე ბევრი მაყურებელი ჰყავს. ეს მიმართულება არც არის-ხოლმე ტელევიზიების პრიორიტეტი, და მიზეზად გეუბნებიან, მაყურებელი არ ჰყავსო. მე ვამბობ: მოდი, მაყურებელს შევთავაზოთ ყველაფერი და თავად აირჩიოს — რას უყუროს.

საზოგადოებრივი მაუწყებლის აჭარის ტელევიზიასა და რადიოს საკმაოდ საინტერესო გადაცემები აქვს ამ კუთხით და მე, ავტორებთან ერთად ვმუშაობ, რომ უფრო საინტერესო გახდეს ამგვარი გადაცემები, რომლებსაც შესაძლოა, დღეს არ ჰქონდეს მაღალი რეიტინგი, მაგრამ ვფიქრობ, საზოგადოებრივ მაუწყებელს მსგავსი ფორმატის გადაცემები უნდა ჰქონდეს და კიდევ უფრო მეტადაც გააძლიეროს.

დღევანდელ ტელესივრცეში ეს ველი არის აუთვისებელი, შეიძლება ითქვას, ცარიელიც კი და მინდა ყველაფერი გავაკეთო, რომ აჭარის ტელევიზია და რადიო გახდეს ამ კუთხით ფლაგმანი, რომ ეს ნიშა მთლიანად დავიკავოთ. რომ სიტყვა "კულტურა" ასოცირდებოდეს ჩვენს მაუწყებელთან. და როდესაც ვამბობ კულტურას, ამაში შემეცნებით-შემოქმედებით გადაცემებს ვგულისხმობ.

რა თქმა უნდა, არ უნდა დავივიწყოთ ასევე უფრო მასობრივი, პოპულარული ჟანრის გადაცემები, რომლებითაც უნდა მოვიზიდოთ მაყურებელი. ესეც ძალიან მნიშვნელოვანია.

მედიაჩეკერი: მეგაშოუებს გულისხმობთ?

ლადო ტატიშვილი: კი, ეს არის ჩვენს მიზნებს შორის. ვაწარმოებთ მოლაპარაკებებს და ვნახოთ, რა და რანაირად გამოვა.

---

რა ვიცით აჭარის ტელევიზიის მაყურებლის შესახებ?

რეიტინგების მთვლელი კომპანიის, TMI-ის მიერ, აჭარის საზოგადოებრივი ტელევიზიის შესახებ მომზადებული 2018-2022 წლის პროფილური ანგარიშის მიხედვით:

• აჭარის საზოგადოებრივ მაუწყებელზე ყველაზე მეტი დრო მხატვრულ ფილმებს ეთმობა, თუმცა, ყველაზე ყურებადია სპორტი.
• არხს, წლის განმავლობაში ყველაზე მეტი მაყურებელი აგვისტოს თვეში ჰყავს; 2018-22 წლებში, მაუწყებელს სხვა ასაკობრივ სეგმენტებთან შედარებით, ყველაზე მეტად უყურებენ მამაკაცები 63 წელს ზემოთ.

• გასულ, 2022 წელს, არხის მაყურებლისთვის ყველაზე ნაკლებად საინტერესო იყო თოქ-შოუ, წუთში საშუალო ყურების პროცენტული მაჩვენებლის პარამეტრით, 0.14%-ით.
• არხზე ყველაზე მაღალი პროცენტული მაჩვენებელი - 0.76%, სპორტულ ჟანრს აქვს.

• 2023 წლის პირველ თებერვალს ინტერნეტგამოცემა livepress.ge დაიხურა.
• სამეგრელო-ზემო სვანეთისა და აფხაზეთის ამბებზე ფოკუსირებული დამოუკიდებელი მედია უმეტესწილად, გრანტების დახმარებით ფუნქციონირებდა და ქმნიდა სამენოვან კონტენტს ქართულ, რუსულ და აფხაზურ ენებზე.
• "ლაივპრესი" 2011 წელს ჟურნალისტმა გერონტი ყალიჩავამ დააფუძნა, რომელიც მანამდე სხვადასხვა მედიასაშუალებაში მუშაობდა, მათ შორის, "რადიო თავისუფლებაში" და ამ გამოცემისთვის სამეგრელოს ამბებს აშუქებდა.
• livepress.ge-ის დაფუძნების შემდეგ, იყო ამ პლატფორმის მთავარი რედაქტორი და ხელმძღვანელი. ჟურნალისტური საქმიანობის პარალელურად, დონორებთან ურთიერთობით ეძებდა რედაქციის ფუნქციონირებისთვის დაფინანსების მოპოვების გზებს.

ყალიჩავასგან გვინდოდა გაგვერკვია:

• რა გარემოებებმა უბიძგა დამოუკიდებულ მედიას დახურვისკენ;
• და ზოგადად, მისი ხედვითა და გამოცდილებით, რა პრობლემებსა და გამოწვევებთან არის დაკავშირებული საქართველოში იმ მედიების საქმიანობა, რომლებიც შემოსავლებითა და შინაარსით, არ არიან აფილირებულები რომელიმე პოლიტიკურ ძალასთან.

ყალიჩავა ამბობს, რომ ფინანსური სირთულეები, რაც "ლაივპრესის" დახურვის მთავარ მიზეზად იქცა, შემცირებულ საგრანტო თანხებთან არის დაკავშირებული და იმაზეც, რომ ბიზნესი მეტწილად, "კლიკბეით" (*მხოლოდ რეიტინგზე ორიენტირებული მედია) ინტერნეტგამოცემებს წყალობს, რამაც შესაძლოა, საქართველოში სხვა დამოუკიდებელი, შედარებით მცირე, მაგრამ კვალიფიციური მედიასაშუალებების მუშაობის შეწყვეტაც გამოიწვიოს.

მოკლედ, ინტერვიუს ძირითადი ფრაგმენტების შესახებ:

• "ლაივპრესის" დახურვა უნდა იყოს სიგნალი დონორებისთვისა და ბიზნესისთვის";
• "დამოუკიდებელი მედიები კი არ უნდა სთხოვდნენ დონორებს გრანტს, დონორები უნდა ეკითხებოდნენ, რამდენი გჭირდებათ სრულფასოვნად ფუნქციონირებისთვისო, თუ ორივე ერთ პრინციპს — დემოკრატიის მშენებლობას ვემსახურებით";
• "ვთხოვ დონორებს, არ მიატოვონ სხვა კარგი, დამოუკიდებელი გამოცემები, რომ მათაც არ გაიზიარონ "ლაივპრესის" ბედი";
• "5 000-დოლარიანი გრანტით ვერ იარსებებს რედაქცია";
• " არ იქნება დამოუკიდებელი მედია — არ იქნება დამოუკიდებელი ბიზნესი და სასამართლო";
• "ბიზნესმა უნდა გაიაზროს, რომ დემოკრატიაში უფრო მეტ ფულს იშოვის ადამიანი, ვიდრე - დიქტატურაში";
• "სატელევიზიო მედია 2012 წლამდეც პოლარიზებული იყო და "ვარდისფერი სათვალით" აშუქებდა ამბებს, მაგრამ ახლა უფრო მეტი OPT (*კრემლის პროპაგანდისტური არხი) გვაქვს.

გერონტი ყალიჩავა: 2011 წლიდან დღემდე, ჩვენი დაფინანსების ძირითადი წყარო საგრანტო პროექტები იყო. თავდაპირველად, გამოცემა 7-თვიანი გრანტით დავაფუძნეთ, რომელიც იმ დროს "ღია საზოგადოების ფონდმა" მოგვცა. შემდეგ 1 წლით გაგვიგრძელდა ეს დაფინანსება, რადგან მკითხველმა იმდენი ამბავი გაიგო სამეგრელოზე, რამდენიც მანამდე არ თქმულა და ვერც ბედავდნენ თქმას, რადგან როგორც ახლა, მედია მაშინაც პოლარიზებული იყო და გვახსოვს, როგორ "ვარდისფერი სათვალით" აშუქებდნენ ამბებს ტელევიზიები, მაგრამ იმ განსხვავებით, რომ ახლა უფრო მეტი "OPT" გვაქვს.

შემდეგ, ჩვენი საქმიანობის გაგრძელებას სხვადასხვა დროს და მათ შორის, კოვიდპანდემიისას, ხელი შეუწყო სხვა გრანტების მოპოვებამ, რომელიც მიგვიღია მაგალითად, IREX-სგან, "დოიჩე ველე აკადემიისგან" (DWA), ასევე, ჩეხური ორგანიზაციისგან.

მაგრამ უნდა ვიცოდეთ, რომ გრანტები არ წარმოადგენს ხოლმე გამოცემებისთვის წლიური დაფინანსების 100-პროცენტიან გზას. ისინი ნაწილობრივ ფარავენ ფინანსურ საჭიროებებს, თუმცა არსებობს სხვა ბევრი ხარჯი ინტერნეტგამოცემის ფუნქციონირებისთვის, როგორც შინაარსობრივი, ასევე, ტექნიკური თვალსაზრისით.

პეროიდულად, არჩევნების მომენტში ჩნდებოდა კომერციული შემოსავალი, მაგრამ არასდროს გვქონია რეკლამა სტაბილურად. იმიტომ, რომ ბიზნესს, რომელსაც საქართველოში თავი მოაქვს წამყვან ბიზნესად, რეკლამის განთავსება ურჩევნია "კლიკბეით" მედიაში, რომელსაც მეტი აუდიტორია ჰყავს და ამ დროს, რაზე წერენ ეს მედიები? — იმაზე, ვის როგორი ოქროს სამაჯური აქვს, ვის როგორი ჰალსტუხი უკეთია, ან როგორი ბეწვის ქურქს ატარებს.

მედიაჩეკერი: თუმცა, არსებობს საქართველოში ისეთი ბიზნესიც, რომელიც უპირატესობას ანიჭებენ რესპექტაბელურ მედიას, იქაც მიაქვთ ფული.

გერონტი ყალიჩავა: არა, არ არის ასე. შესაძლოა, ასე ამბობდნენ, მაგრამ ეს არ არის რეალობა. აბა, რატომ არ არის კარგ გამოცემებში თუნდაც, ბანკების რეკლამები? იმიტომ, რომ იციან, იქ არ არის ბევრი მკითხველი, მაგრამ ჩემთვის, მაგალითად, "ნეტგაზეთი", "ბათუმელები", "პუბლიკა", "მთის ამბები" ბევრად მნიშვნელოვანია, სადაც რეალურად შესაძლებელია ჟურნალისტური პრინციპების დაცვით მომზადებული ინფორმაციის მოძიება, ვიდრე მაგალითად, სენსაციებზე ორიენტირებული გამოცემები. არ მინდა რომელიმე ვებგვერდი დავაკნინო, თუმცა ცალსახაა ასეთ მედიებს შორის განსხვავება. ბიზნესსაც ხომ აქვს ეთიკა, ეს კი არ არის ეთიკური მიმართება.

მედიაჩეკერი: რისი მანიშნებელია "ლაივპრესის" დახურვა ზოგადად, მედიაგარემოსთვის საქართველოში?

გერონტი ყალიჩავა: ეს უნდა იყოს სიგნალი დონორებისთვის, ბიზნესისთვის, რომელმაც უნდა გაიღვიძოს და თქვას: ჩვენ უნდა გამოვყოთ ბიუჯეტი დამოუკიდებელ მედიაში რეკლამის განთავსებისთვის. პრიორიტეტების განაწილებისას, მხოლოდ "კლიკბეით" გამოცემებზე არ უნდა ჰქონდეთ სწორება — რეკლამა უნდა წაიღონ იქაც, მაგრამ უნდა მიიტანონ კარგ, ეთიკურ მედიებშიც. თუ უნდათ, რომ ნამდვილად დემოკრატიულ ქვეყანაში აკეთონ ბიზნესი, თუ არადა - უფრო მეტი დაუჯდებათ დიქტატურაში ბიზნესის კეთება, რადგან უფრო მეტი შავი ფული ექნებათ სატარებელი ჩემოდნებით, ვიდრე დემოკრატიულ სამყაროში. ბიზნესმა უნდა გაიაზროს, რომ დემოკრატიაში უფრო მეტ ფულს იშოვის ადამიანი, ვიდრე - დიქტატურაში. უნდა იცოდეს, რომ ოლიგარქი არაფერს დაგიფასებს: გაგაკეთებინებს, და თუ დასჭირდა, გაგწირავს. და მისგან განსხვავებით, დემოკრატია დაგიცავს, რადგან ასეთ გარემოში უპირველესი ინტერესი ადამიანია. თუ უნდა ბიზნესს დიქტატურა, მიიღებენ, როცა დაიხურებიან სსხვა მედიებიც. ახლა არ გვხურავენ, მაგრამ ვიხურებით, რადგან არ არის შემოსავლები და ვითარების გაუმჯობესებას ხელი უნდა შეუწყოს ბიზნესმა, დონორმა და რიგითმა მოქალაქემაც კი.

2011-2012 წლებში, როდესაც რეკლამის მოძიებას ვცდილობდით, პირდაპირ გვეუბნებოდნენ, რომ ჩვენ არ შეგვიძლია თქვენთან რეკლამის განთავსება, უფლება არ გვაქვსო. იგივე ხდება დღესაც, უბრალოდ, ამას პირდაპირ არ გეუბნებიან, მაგრამ ფაქტია - არ მოაქვთ რეკლამა.

მედიაჩეკერი: გულისხმობთ, რომ ბიზნესი პოლიტიკური ზეწოლის გამო არ ათავსებს რეკლამას "ლაივპრესის" მსგავს მედიებში?

გერონტი ყალიჩავა: კი, მაგრამ საქმე ისაა, რომ 2011, ან 2012 წლებში ამას პირდაპირ გვეუბნებოდნენ.

მედიაჩეკერი: და დღემდე აწყდებით ასეთ შემთხვევებს?

გერონტი ყალიჩავა: კი, ოღონდ პირდაპირ არ ამბობენ ამას, ისევე, როგორც მთავრობა არ ამბობს, რომ რუსეთის მხარდამჭერები არიან, მაგრამ ეს ყველაფერი ხომ ჩანს ზედაპირზე? — ასევე ზედაპირზე ჩანს, როცა ბიზნესი უარს გეუბნება შეთავაზებაზე, განათავსოს რეკლამა შენთან, მინიმალურ ფასში.

მედიაჩეკერი: საუბრობთ დონორებზე, გრანტების შემცირებულ რაოდენობაზე. თქვენ გქონდათ რამდენიმე წლიანი თანამშრომლობის მაგალითი მათთან. ახლა რა შეიცვალა?

გერონტი ყალიჩავა: რამდენიმე დონორს თავადვე შეუმცირდა დაფინანსება, მაგრამ ვთხოვ დონორებს, არ მიატოვონ გამოცემები და ნუ გააზიარებინებენ ჩემს ბედს. საქართველოში, როგორც ყოველთვის, ახლაც ძალიან საჭიროა, არსებობდეს სწორი პრინციპებით მომუშავე მედიები და არ იყოს მოსახლეობა მხოლოდ პოლარიზებული მედიების ხელში. საჭიროა და მნიშვნელოვნია გამოცემების არსებობა, რომელიც დავასახელე, რომლებსაც ასევე უჭირთ ფინანსურად. და როცა ამერიკიდან ამდენი დახმარება შემოდის, მაგალითად, USAID-ს აქვს ახალი გრანტი, მნიშვნელოვანია, რომ ამ მედიებს მისცენ მეტი ფული, ისევე, როგორც სამოქალაქო სექტორს.

მას შემდეგ, რაც განვაცხადეთ "ლაივპრესის" დახურვის შესახებ, ძალიან ბევრი წერილი მივიღე, რომ შესაძლოა, რამდენიმე ასეთმა მედიამ გაიზიაროს ჩემი ბედი, და ამან კიდევ უფრო დამთრგუნა. ამიტომ, მათ სჭირდებათ დახმარება. როცა დონორი აცხადებს 5 000-დოლარიან გრანტს, არც გიღირს იქ შეიტანო განაცხადი, რადგან მხოლოდ მოხსენებების ფურცლებისთვის არ გეყოფა ეს 5 000 დოლარი, იმხელა ბიუროკრატიაა. დონორმაც იცის, რომ გამოცემა ვერ იარსებებს 5000 დოლარად. ეს შეიძლება, მხოლოდ გათბობის თანხა იყოს წლის განმავლობაში.

მედიაჩეკერი: ეს გადაწყვეტილება ხომ ვერ აიხსნება იმით, რომ საქართველოში დემოკრატია უკვე იმდენად ძლიერია, და ძლიერია სასამართლო თუ სხვა ინსტუტუტებიც, რომ აღარ არის საჭირო საგრანტო პროგრამებით დონაცია დამოუკიდებელ მედიაში. რა არგუმენტები აქვთ დონორებს?

გერონტი ყალიჩავა: არ ვიცი, ვერ ვიტყვი, რატომ გააკეთეს ეს, მით უფრო, ყველანაირი კვლევა გვიჩვენებს, რომ საქართველო მიდის არა წინ, არამედ უკან და არა დემოკრატიის, არამედ — დიქტატურისკენ. და როდესაც დემოკრატიის დონორი ხარ და მხარს უჭერ დემოკრატიის განვითარებას, ეს ხომ უნდა იყოს ფაქტორი? არ შეიძლება დამოუკიდებელ მედიებს უთხრა, რომ 5 000-დოლარიანი გრანტი გვაქვს გამოცხადებულიო. მერწმუნეთ, ეს თანხა არაფერია და ვერანაირ ხარჯს ვერ დაფარავს; ვერც ადამიანებს მოსთხოვ, იმუშაონ ენთუზიაზმით.

ახლა, დამოუკიდებელი მედია ძალიან დიდი გამოწვების წინაშეა. დამოუკიდებელ მედიას დახმარება სჭირდება არა მხოლოდ დონორებისგან, არამედ მოქალაქეებისგანაც, რომ ვინც ვკითხულობთ ასეთ გამოცემებს, გავაკეთოთ რაღაც, რომ ეს რედაქციებიც არ დაიხუროს, "ლაივპრესის" მსგავსად. თორემ მართლა დავრჩებით ისე, რომ აღარ გვექნება კვალიფიციური ინფორმაცია, თუ ფეისბუკზე არ წავიკითხავთ ვინმეს მონაყოლს, რომელსაც ვერ მივიღებთ ფაქტად, თუ არ გვექნება მისი გადამოწმების შესაძლებლობა. ამისთვისაა საჭირო კვალიფიციური მედია და მას ვერ შეგვივსებს სოციალური მედია. ვერ მოგვცემს ის ყოველთვის სარწმუნო ინფორმაციას.

მედიაჩეკერი: გრანტები, ერთი მხრივ, არის დიდი შესაძლებლობა, მაგრამ ამავდროულად, ხომ არ არის საფრთხეც, რომ მედიამ, როგორც საუკეთესო შემთხვევაში, ჩანასახშივე დამოუკიდებელმა და კომერციულმა ორგანიზაციამ, შეწყვიტოს კომერციული განვითარება? ეს ხომ არ დაემართა იმ გამოცემებს, რომლებსაც მთელი ეს დრო თითქოს, გარანტირებულად მიჰყვებოდა ყველა დონორი?

გერონტი ყალიჩავა: ეს ხომ არ დამემართა მე? შეიძლება, პრობლემის რაღაც წილი ესეც იყოს, მაგრამ როდესაც ვაკვირდებოდი, რა გამოხმაურება მოჰყვა ჩვენს განცხადებას დახურვის შესახებ, ყველამ, ვინც კი გააზიარა "ლაივპრესის" ეს განცხადება ფეისბუკზე, მასალას აზიარებდნენ მინაწერით, რომ საქართველოში ბიზნესმა არ იცის რეკლამის ფასი. ჰგონიათ, რომ თუ ტელევიზიით გაუშვებენ რეკლამას, ეს იქნება ძალიან კარგი. ეს ასე არ არის. შეიძლება, მალე მოკვდეს ტელევიზია, მაგრამ ინტერნეტმედია არ მოკვდება.

მედიაჩეკერი: ბიზნესის პერსპექტივიდან, შესაძლოა, ამან გააჩინოს შეკითხვა: რამდენად მემუშავები სწორად, მააზრებინებ, მაცნობიერებინებ თქვენი მედიის უპირატესობებს. თუნდაც, მაძლევ მოტივაციას იმით, რომ დამისაბუთო, რომ შესაძლოა, არ გყავდეს იმდენივე მკითხველი, რამდენიც "კლიკბეით" მედიას. მაგრამ შენი მკითხველი არის მისგან განსხვავებული და თუნდაც, ბევრად მსყიდველუნარიანი, ვიდრე ის მკითხველი, ვისაც "ყვითელი" სიახლეები იზიდავს?

გერონტი ყალიჩავა: ჩვენ, IREX-ის გრანტის ფარგლებში გვყავდა აყვანილი რეკლამის მენეჯერები, ამ მიმართულების სპეციალისტები და დევს ეს ამ გრანტის ანგარიშებშიც, თუ რადენი ადამიანი დავატრენინგეთ, რომ წასულიყვნენ რეკლამის მოსატანად "ველზე". იქიდან ყოველთვის ბრუნდებოდნენ ერთი და იმავე პასუხით, რომ ბიზნესს არ სურს რეკლამის განთავსება ინტერნეტში, რომ რეკლამა უნდათ მხოლოდ ტელევიზიაში.

ბევრჯერ შევქმენით გაყიდვების ჯგუფი, მაგრამ ბევრჯერვე დაიხურა, რადგან მათ შესანარჩუნებლად ხარჯი მეტი იყო, ვიდრე - შემოსავალი. და ასეთი ჯგუფი არაერთხელ შეგვიქმნია.

მედიაჩეკერი: ჩვენი საუბრისას რამდენჯმე მიანიშნეთ, რომ სირთულები სხვა მედიებსაც აქვს, ვინც მკითხველს "ლაივპრესის" მსგავსად, შინაარსზე ორიენტირებულ პროდუქტს სთავაზობს. თქვენთვის რამდენად რეალისტურია საფრთხე, რომ გრანტების მცირე მოცულობამ განაპირობოს, დაიხუროს ბევრი სხვა მსგავსი ნიუსრუმები საქართველოში?

გერონტი ყალიჩავა: აბსოლუტურად რეალურია. მე მაქვს საუბრები ჩემს სხვა კოლეგებთან და კიდევ ერთმა მათგანმა მითხრა, მოგვიწევს, შენი ბედის გაზიარებაო. უნდა გაიზარდოს მართლაც დამოუკიდებელი მედიების დაფინანსება, თორემ მივიღებთ იმას, რაც გვაქვს სამეზობლოში, რუსეთში, და რუსეთზე კიდევ უარესს.

მედია, ყველგან, და მათ შორის, აშშ-ში, პოლარიზებულია. ბოლო 1 წელია, ამერიკაში ვცხოვრობ და აქაც ვუყურებ ხოლმე FOX-სა და CNN-ს და ნათლად ჩანს პოლარიზების პრობლემა აქაც, მაგრამ ასევე არსებობენ, მაგალითად, New York Times, Washington Post, The New Yorker…

მედიაჩეკერი: და თქვენ მიერ ჩამოთვლილმა ამ ამერიკულმა გამოცემებმა თავის დროზე ხომ სწორედ ის კომერციული მოდელები შექმნეს, რამაც უზრუნველყო დამოუკიდებელი მედიის, როგორც ბიზნესის განვითარება?

გერონტი ყალიჩავა: კი, მაგრამ რომელ ქვეყანაზე გვაქვს საუბარი?! 330-მილიონიან აშშ-ზე, სადაც ბიზნესი დამოუკიდებელია? როცა არ იქნება დამოუკიდებელი მედია, არ იქნება დამოუკიდებელი ბიზნესი და სასამართლო. შესაბამისად, აყვავდება კორუფცია და მოკვდება დამოუკიდებელი მედია.

ლუდის წარმოებელს არ უნდა, რომ თავზე ადგეს ზედამხედველი, რომელიც შეუმოწმებს ხარისხს, და ასე რომ არ მოხდეს, ფულით სავსე ჩემოდნით ირბენს ამ ორგანოში, ვინც მისი ხარისხი უნდა შეამოწმოს და ასე შემდეგ და ასე შემდეგ. ამერიკაში კი, სასამართლო და ბიზნესი არის დამოუკიდებელი და ამიტომაცაა დამოუკიდებელი მედიაც კარგ მდგომარეობაში. ამიტომაც უნდა გაზარდონ დონორებმა დამოუკიდებელი მედიის დაფინანსება და, ვიცი, ეს მძიმედ ჟღერს, მაგრამ უნდა დაივიწყონ, რომ ჩვენ სარეკლამო შემოსავლებით შევძლებთ არსებობას. საუბარია საქართველოზე, სადაც ღარიბი ადამიანი მეტია, ვიდრე - მდიდარი.

მედიაჩეკერი: რას ურჩევდით იმ გამოცემებს, რომლებმაც შესაძლოა, გაიზიარონ "ლაივპრესის" ბედი?

გერონტი ყალიჩავა: საჭიროა მეტი კომუნიკაცია დონორებთან. ალბათ, საკმარისი არ იყო ჩემი მცდელობები. უნდა გამოაფხიზლონ ისინი - რომ რეკლამით შეუძლებელია საქართველოში დამოუკიდებელმა მედიამ იარსებოს. დამოუკიდებელი მედიები კი არ უნდა სთხოვდნენ დონორებს გრანტს, დონორები უნდა ეკითხებოდნენ დამოუკიდებელ მედიებს, რამდენი გჭირდებათ, სრუფასოვნად რომ იარსებოთო, თუ ორივე ერთ პრინციპს — დემოკრატიის მშენებლობას ვემსახურებით.

Media outlets today use artificial intelligence (AI) as their main assistive technology, and the content of an article is created by a journalist. However, along with the development of modern technologies, the capabilities of artificial intelligence have improved, and there have been assumptions that journalists may be replaced by AI.

The German researcher of digital communications and transformation, Lennart Hofeditz, who studies the establishment of artificial intelligence in different professions and the challenges related to it, spoke to us about the future of artificial intelligence in journalism.

The main messages of the interview:

• There are specific topics that AI can write about better than a human, but for analytical, complex articles, a journalist is irreplaceable.
• It is impossible for AI to be biased or spread misinformation since it creates text or images based on sources that are provided by a human.
• To avoid spreading misinformation, it is important to increase media literacy in three areas: media, artificial intelligence, and data.

In 2021, Lennart was researching the use and credibility of artificial intelligence in journalism. People (especially young people) prefer social networks to get information. Artificial intelligence is often used to spread the news in these networks, so it is important to know what AI is in general and how it works in media.

1) The findings from the research, how much do readers trust AI?

In general, people trust digital technologies and artificial intelligence less than journalists. However, different cases can be discussed here, for example, active users of social networks trust an article published by AI more than those who use them less.

The trustworthiness of an AI-generated media product is determined by several factors:

• The media type
• The content of the article
• Media reputation

Hence, if you’re a credible news organization with valid sources people trust the AI-based articles your agency provides.

There are specific topics that AI is good at writing about; For example, covering sports events or financial news or creating photos and videos, although from an ethical perspective, a journalist, unlike AI, can verify the obtained information and sources, therefore, the author can use artificial intelligence to diversify the media product.

2) There is an opinion that AI may be less biased, what has your research shown?

When journalists use AI for reporting, they provide the AI ​​with a specific database [on which the content of the AI-generated final product depends], so if the AI-generated article is biased, it is still the journalist's professional responsibility to provide credible sources to the AI ​​and thus to the audience.

 

3) How can artificial intelligence be used to spread "deep fakes" and misinformation?

Today, AI can already create content that’s similar to human written text, 3D images, and Deep Fakes of politicians and other famous people, and the latter is clearly a threat to their reputation and security.

However, we are now working on a project that should curb the disinformation spread by artificial intelligence. It is a simulation of how fake news spreads in social networks, and it gives us the opportunity to show journalists, the representatives of various organizations, or politicians which sources are reliable.

Additionally, another way to combat misinformation is “labeling”. Today, it is possible that artificial intelligence, the so-called "Meaningful bots" find fake news that is spread on social networks and point out that the information is not true. However, our research has shown that often people do not trust these labels, they believe in conspiracy theories and think that the organization that checked the facts is biased.

I think that journalists should explain to the audience how fact-checking organizations work and the artificial intelligence that is used to verify the information.

4) How is social media using AI to target the audience?

The algorithm, which social networks mainly use, works based on keywords, which means matching the words used in the user's description, interests, or posts and providing them with disinformation accordingly.

5) How to protect people from disinformation when technically, AI can spread it faster?

To protect against misinformation, it is important to raise literacy in three areas: media, artificial intelligence, and data. Also, it's important to explain to people how the algorithm works in general. To consider the example of Germany, we put a questionnaire on the governmental websites, which also includes fake news, and users have to guess which story was real. In case of incorrect answers, the system explains which story was not true and why.

6) How to explain the role and benefits of AI to people?

Explainable artificial intelligence (XAI) is a research field that examines what we need to explain to people to make AI more familiar and trustworthy. For example, there is a "decision tree" algorithm, and XAI explains it with a visual of the tree with leaves, where the leaves are used to illustrate different decisions.

7) What artificial intelligence systems (tools) are used in the media?

The GPT3 model uses AI to "teach" the program to write based on experience (already existing data), which obviously adds more human features to the text. For example, if we want GPT3 to write about a sport event, we need to "give" both general information about the topic, and also specific ones we want the AI ​​to include in the text it generates. At this stage, this system is sophisticated and writes on extensive, complex topics, the program is used by influential publications, including The Guardian.

Another system used by publications is the same company's (Open AI) product DALLE2. Cosmopolitan magazine was the first to use DALLE2 and GPT3 and print an AI-designed cover. Using the program is quite simple, it is necessary to indicate the keywords, and based on those words artificial intelligence creates a photo. You will have to pay a small fee for each image, this system is a revolution for graphic designers.

Editorial note:

Illustrations created by DALLE2 are also used in "Mediachecker" articles. For the presented photo, we specified as keywords:

detailed and realistic portrait of a person with freckles, round eyes and makeup, red lipstick, white shirt, skin texture, dry lip, 85mm lens, natural lighting, contrasting colors, and realistic photo with highlighted details.

Also, there is LaMDA artificial intelligence, which is conversation based. In the future, we can say that if a journalist provides it with topics, the AI ​​will prepare questions on these issues and will be able to conduct an interview. This AI is used by Google: for example, if you want to book a place for a meeting, the artificial intelligence calls the facility itself, talking to the representative, and does the reservation of the table instead of you.

8) As you mentioned, the DALLE2 system can create creative images, which was previously the job of graphic designers. Is it possible that some of the journalist's functions will be included by AI?

I see it in a positive way and I think we should learn to use these opportunities to make our jobs easier. AI can create a creative photo, but you still need a graphic designer to find the right keywords, because Artificial Intelligence ​​may not give us the desired image on the first try.

The same can be said about the GPT3 program, if any publication uses this AI to write an article, then this particular media outlet is responsible for the content, because GPT3 does not automatically publish the text, and the editor or journalist must verify the material prepared by artificial intelligence.

9) What are the main challenges in using AI in journalism?

The first and most important challenge is the lack of technical knowledge among journalists. They often don't know how to use it, referencing databases and sources for AI. Unfortunately, often, when an inexperienced journalist uses artificial intelligence, instead of diversifying the material, it may even damage something. I think that the solution is for media organizations to constantly take care of and fund the improvement of the knowledge of their employees in this regard.

10) How do you see the future of AI in journalism?

It is difficult to make accurate predictions because it is a very fast-developing field. However, I would say that in 5-10 years, journalists will have more of an editor's function and will control the product created by AI.

80% of the content (photo, text, video) can be created by artificial intelligence, but the journalist (editor) has to decide what to publish and provide reliable AI sources.

მედიასაშუალებები დღეს ხელოვნურ ინტელექტს (AI-ს)ძირითადად დამხმარე ტექნოლოგიად იყენებენ და სტატიისა თუ სიუჟეტის შინაარსი ჟურნალისტის შექმნილია. თუმცა თანამედროვე ტექნოლოგიების განვითარებასთან ერთად დაიხვეწა ხელოვნური ინტელექტის შესაძლებლობები და გაჩნდა ვარაუდები, რომ შესაძლოა, ჟურნალისტი AI-მ ჩაანაცვლოს.

ციფრული კომუნიკაციების გერმანელი მკვლევარი ლენარტ ჰოფედიტზი, რომელიც სხვადასხვა პროფესიაში ხელოვნური ინტელექტის დამკვიდრებასა და მასთან დაკავშირებულ გამოწვევებს იკვლევს,გვესაუბრა ხელოვნური ინტელექტის მომავალზე ჟურნალისტიკაში.

მოკლედ ინტერვიუს მთავარი გზავნილები:

• არსებობს კონკრეტული თემები, რომლებზეც AI-ს ადამიანზე უკეთ შეუძლია დაწერა, თუმცა ანალიტიკური, კომპლექსური სტატიებისთვის ჟურნალისტი ჩაუნაცვლებელია.
• შეუძლებელია AI იყოს მიკერძოებული ან გაავრცელოს დეზინფორმაცია, რადგან ის ადამიანის მიერ მიწოდებულ წყაროებზე დაყრდნობით ქმნის ტექსტს ან გამოსახულებას.
• დეზინფორმაციისგან თავის დასაცავად, მნიშვნელოვანია მედიაწიგნიერების ამაღლება სამი მიმართულებით:მედია, ხელოვნური ინტელექტი და მონაცემები.

ლენარტი 2021 წელს ჟურნალისტიკაში ხელოვნური ინტელექტის გამოყენებასა და AI-ის შექმნილ პროდუქტზე აუდიტორიის სანდოობას იკვლევდა. ინფორმაციის მისაღებად ადამიანებისთვის (განსაკუთრებით ახალგაზრდებისთვის) სოციალურ ქსელებია უპირატესი. ხშირად ამ სივრცეში სიახლეების გასავრცელებლად ხელოვნურ ინტელექტს იყენებენ, შესაბამისად მნიშვნელოვანია იმის ცოდნა, თუ ზოგადად რა არის AI და როგორ მუშაობს ის ჟურნალისტიკაში.

1) როგორია თქვენი კვლევის შედეგები - რამდენად ენდობა მკითხველი ხელოვნური ინტელექტს?

ზოგადად ადამიანები ციფრულ ტექნოლოგიებსა და ხელოვნურ ინტელექტს უფრო ნაკლებად ენდობიან ვიდრე ჟურნალისტებს. თუმცა აქ შეიძლება განვიხილოთ სხვადასხვა შემთხვევები, მაგალითად სოციალური ქსელის აქტიური მომხმარებლები უფრო მეტად ენდობიან AI-ს მიერ გამოქვეყნებულ სტატიას ვიდრე ისინი, ვინც ნაკლებად იყენებს მათ.

სანდოობას AI-ის მიერ შექმნილ მედია პროდუქტზე რამდენიმე ფაქტორი განსაზღვრავს:

• მედიის ტიპი;
• სტატიის შინაარსი;
• მედიის რეპუტაცია.

შესაბამისად, რაც უფრო სანდოა მედიასაშუალება, ხელოვნური ინტელექტის დაწერილი სტატიაც მეტად სანდოა აუდიტორიისთვის.

არსებობს კონკრეტული თემები, რომლებზეც ხელოვნურ ინტელექტს კარგად შეუძლია დაწერა; მაგალითად, სპორტული ღონისძიებისა თუ ფინანსური ამბების გაშუქება ან ფოტოსა და ვიდეოების შექმნა, თუმცა თუ ეთიკური თვალსაზრისით განვიხილავთ, ჟურნალისტს, AI-სგან განსხავებით, შეუძლია მოპოვებული ინფორმაციისა და წყაროების გადამოწმება, ამიტომ, ავტორმა შეიძლება ხელოვნური ინტელექტი მედიაპროდუქტის გასამრავალფეროვნებლად გამოიყენოს.

2) არსებობს მოსაზრება, რომ შეიძლება AI ნაკლებად მიკერძოებულიც იყოს, რა აჩვენა თქვენმა კვლევამ?

როდესაც ჟურნალისტები გაშუქებისთვის ხელოვნურ ინტელექტს იყენებენ, ისინი AI-ს აძლევენ კონკრეტულ მონაცემთა ბაზას [რაზეც დამოკიდებულია ხელოვნური ინტელექტის მიერ საბოლოოდ შექმნილი პროდუქტის შინაარსი], შესაბამისად თუ ხელოვნური ინტელექტის შექმნილი სტატია მიკერძოებულია, კვლავ ჟურნალისტის პროფესიული პასუხისმგელობაა, რომ AI-ს, შესაბამისად აუდიტორიას მიაწოდოს სანდო წყაროები.

3) Როგორ შეიძლება ხელოვნური ინტელექტის ე.წ “დიფ ფეიქებისა” და დეზინფორმაციის გასავრცელებლად გამოყენება?

დღეს AI-ის უკვე შეუძლია ადამიანის დაწერილი ტექსტის მსგავსი კონტენტის, სამგანზომილებიანი გამოსახულებისა და პოლიტიკოსების თუ სხვა ცნობილი ადამიანების Deep Fake-ის შექმნა, ეს უკანასკნელი კი ცხადია საფრთხეა მათი რეპუტაციისა და უსაფრთხოებისთვის.

თუმცა, ახლა ვმუშაობთ პროექტზე, რომელმაც ხელოვნური ინტელექტის მიერ გავრცელებული დეზინფორმაცია უნდა შეაფერხოს. ეს იქნება სიმულაცია, იმისა, თუ როგორ ვრცელდება სოციალურ ქსელებში ყალბი ამბები, რაც მოგვცემს შესაძლებლობას, რომ ჟურნალისტებს, სხვადასხვა ორგანიზაციების წარმომადგელებს თუ პოლიტიკოსებს რეალურ პირობებში ვაჩვენოთ, რომელი წყაროებია სანდო.

დამატებით, დეზინფორმაციასთან ბრძოლის კიდევ ერთი საშუალება არის “დასათაურება”. დღეს, შესაძლებელია, ხელოვნურმა ინტელექტმა, ე.წ. "სასარგებლო ბოტებმა" იპოვონ სოციალურ ქსელში გავრცელებული ყალბი ამბები და იქვე მიუთითოს, რომ ინფორმაცია სიმართლეს არ შეესაბამება. თუმცა, ჩვენმა კვლევამ აჩვენა, რომ ხშირად ადამიანები ამ მითითებას არ ენდობიან, სჯერათ კონსპირაციული თეორიების და ფიქრობენ, რომ ორგანიზაცია, რომელმაც ფაქტები გადაამოწმა მიკერძოებულია.

ვფიქრობ, რომ ჟურნალისტებმა უნდა აუხსნან აუდიტორიას, როგორ მუშაობენ ფაქტების გადამმოწმებელი ორგანიზაციები და ის ხელოვნური ინტელექტი, რომელიც ინფორმაციის გადასამოწმებლად არის გამოყენებული.

4) როგორ იყენებენ სოციალურ მედიაში AI-ს სამიზნე აუდიტორიებისა და დეზინფორმაციისთვის?

ალგორითმი, რომელსაც სოციალური ქსელები ძირითადად იყენებენ, “საკვანძო სიტყვებზე” (keywords) დაყრდნობით მუშაობს, რაც გულისხმობს მომხარებლის აღწერაში, ინტერესებსა და პოსტებში გამოყენებულ სიტყვებთან თანხვედრას და ამის მიხედვით მათთვის დეზინფორმაციის მიწოდებას.

5) როგორ დავიცვათ ადამიანები დეზინფორმაციისგან, მაშინ როდესაც AI-ს ტექნიკურად უფრო სწრაფად შეუძლია მისი გავრცელება?

დეზინფორმაციისგან თავის დასაცავად, მნიშვნელოვანია წიგნიერების ამაღლება სამი მიმართულებით: ესენია მედია, ხელოვნური ინტელექტი და მონაცემები. ამასთანავე, მნიშვნელოვანია, ადამიანებს ავუხსნათ ზოგადად როგორ მუშაობს ალგორითმი. გერმანიის მაგალითი რომ განვიხილოთ, სახელმწიფო დაწესებულებების ვებგვერდებზე ჩავუშვით კითხვარი, სადაც ყალბი ამბებიცაა და მომხმარებლებმა უნდა გამოიცნონ, რომელი ისტორია იყო რეალური. არასწორი პასუხების შემთხვევაში, სისტემა უხსნის რომელი ამბავი არ შეესაბამებოდა სიმართლეს და რატომ.

6) როგორ ავუხსნათ ადამიანებს AI-ის როლი და სარგებელი?

განმარტებადი ხელოვნური ინტელექტი (XAI explainable artificial intelligence) სწორედ ამ მისიას ემსახურება. ამ დარგში იკვლევენ იმას, თუ რა უნდა ავუხსნათ ადამიანებს, რომ AI მათთვის მეტად ნაცნობი და სანდო გახდეს. მაგალითად, არსებობს ალგორითმი “გადაწყვეტილებების ხე”, XAI-ში ამას ხსნიან ფოთლებიანი ხის ვიზუალით, სადაც ფოთლები სხვადასხვა გადაწყვეტილების ილუსტრაციად არის გამოყენებული.

7) ხელოვნური ინტელექტის რა სისტემებს (ხელსაწყოებს) იყენებენ მედიაში?

GPT3-ის მოდელი AI-ის გამოყენებით “ასწავლის” პროგრამას გამოცდილების (უკვე არსებული მონაცემების) მიხედვით წერას, რაც ცხადია ტექსტს მეტ ადამიანურ თვისებას სძენს. მაგალითად, თუ გვსურს, რომ GPT3-მა სპორტულ ღონისძიებაზე დაწეროს, უნდა “მივაწოდოთ” როგორც ზოგადი ინფორმაცია ამ თემაზე, ასევე კონკრეტული საკითხები, რომლებიც გვსურს, რომ AI-ს შექმნილ ტექსტში შევიდეს. ამ ეტაპზე, ეს სისტემა დახვეწილია და ვრცელ, კომპლექსურ თემებზე საინტერესოდ წერს, პროგრამას იყენებენ გავლენიანი გამოცემები, მათ შორის The Guardian-იც.

კიდევ ერთი სისტემა, რომელსაც გამოცემები იყეებენ არის იმავე კომპანიის (Open AI) პროდუქტი DALLE2. ჟურნალმა Cosmopolitan-მა GPT3-სა და DALLE2-ს გამოყენებით პირველმა დაბეჭდა AI-ის მიერ შექმნილი გარეკანი. პროგრამის გამოყენება საკმაოდ მარტივია, საჭიროა, რომ მივუთითოთ საკვანძო სიტყვები, რაზე დაყრდნობითაც ხელოვნური ინტელექტი ქმნის ფოტოს. თითოეული სურათისთვის მცირე საფასურის გადახდა მოგიწევთ, შესაძლოა ითქვას, რომ ეს სისტემა გრაფიკული დიზაინერებისთვის ერთვარი რევოლუციაა.

რედაქციის ჩანართი

DALLE2-ს შექმნილი ილუსტრაციები “მედიაჩეკერის” სტატიებშიცაა გამოყენებული. Წარმოდგენილი ფოტოს შესაქმნელად საკვანძო სიტყვებად მივუთითეთ:

ჭორფლებიანი ადამიანის დეტალური და რეალისტური პორტრეტი, მრგვალი თვალები და მაკიაჟი, წითელი ტუჩსაცხი, თეთრი მაისური, კანის სტრუქტურა, გამომშრალი ტუჩი, 85მმ ლინზა, ბუნებრივი განათება, კონტრასტული ფერები, რეალისტური ფოტო გამოკვეთილი დეტალებით.

ასევე, არსებობს LaMDA-ს ხელოვნური ინტელექტი, რომელიც უფრო დიალოგისთვის გამოიყენება.სამომავლოდ, შეიძლება ვთქვათ, რომ თუ ჟურნალისტი მას თემებს მიაწოდებს, AI ამ საკითხებზე მოამზადებს კითხვებს და ინტერვიუს ჩაწერასაც შეძლებს.ამ AI-ს Google იყენებს: მაგალითად, თუ გსურთ შეხვედრისთვის ადგილის დაჯავშნა, ხელოვნური ინტელექტი თავად რეკავს ამ ობიექტთან, თქვენ ნაცვლად ესაუბრება წარმომადგენელს და ჯავშნის მაგიდას.

8) როგორც აღნიშნეთ, DALLE2-ის სისტემას კრეატიული სურათების შექმნა შეუძლია, ეს მანამდე გრაფიკული დიზაინერების საქმე იყო. შეიძლება, რომ ჟურნალისტის რომელიმე ფუნქციაც AI-მ შეითავსოს?

ჩემი შეხედულება ამ საკითხზე უფრო პოზიტიურია და ვფიქრობ, რომ ჩვენ უნდა ვისწავლოთ ამ შესაძლებლობების საქმის გასამარტივებლად გამოყენება. AI-ს შეუძლია რომ შექმნას კრეატიული ფოტო, თუმცა მაინც საჭიროა გრაფიული დიზაინერი რომელიც სწორად მოძებნის საკვნაძო სიტყვებს, რადგან შეიძლება, რომ AI-მ პირველივე ცდაზე სასურველი სურათი არ მოგვცეს.

იმავეს თქმა შეიძლება GPT3 -ს პროგრამაზე, თუ რომელიმე გამოცემა იყენებს ამ AI-ს სტატიის დასაწერად მაინც ეს კონკრეტული მედია საშუალებაა პასუხისმგებელი კონტენტზე, რადგან GPT3 ავტომატურად არ აქვეყნებს ტექტს და რედაქტორმა ან ჟურნალისტმა აუცილებლად უნდა გადაამოწმოს ხელოვნური ინტელექტის მიერ მომზადებული მასალა.

9) რა არის მთავარი გამოწვევები ჟურნალისტიკაში AI-ს გამოყენებისას?

პირველი და უმნიშვნელოვანესი გამოწვევა თავად ჟურნალისტებში ტექნიკური მოუმზადებლობაა. მათ ხშირად არ იციან მისი გამოყენება,მონაცემთა ბაზებისა და წყაროების მითითება AI-სთვის. სამწუხაროდ, ხშირად, როდესაც გამოუცდელი ჟურნალისტი იყენებს ხელოვნურ ინტელექტს, მასალის გამრავალფეროვნების ნაცვლად შესაძლოა რამე დააზიანოს კიდეც. ვფიქრობ, გამოსავალი ისა, რომ მედია ორგანიზაციებმა მუდმივად იზრუნონ და დააფინანსონ ამ კუთხით თავიანთი თანამშრომლების ცოდნის გაღრმავება.

10) როგორ ხედავთ AI-ს მომავალს ჟურნალისტიკაში?

რთულია ზუსტი პროგნოზირება, რადგან ძალიან სწრაფად განვითარებადი დარგია. თუმცა ვიტყოდი, რომ 5-10 წელიწადში ჟურნალისტებს უფრო მეტად რედაქტორის ფუნქცია ექნებათ და AI-ს შექმნილ პროდუქტს გააკონტროლებენ” შემოქმედებით ნაწილში მათი როლი შემცირდება, თუმცა საგამოძიებო ჟურნალისტიკისთვის მაინც ტრადიციული გაშუქება იქნება საჭირო.

კონტენტის 80% (ფოტო, ტექსტი, ვიდეო) შეიძლება ხელოვნურმა ინტელექტმა შექმნას, თუმცა ჟურნალისტმა (რედაქციამ) უნდა გადაწყვიტოს რა გამოაქვეყნოს და მიაწოდოს AI-ს სანდო წყაროები.