2023 წლის მარტის აქციებზე, პლაკატებზე "ტიკტოკის" ფრაზები რომ დავინახე მეგობრებთან ვხუმრობდი, ამ ამბების მერე პარტიები "ტიკტოკზე" რომ გადმოლაგდნენ რა სასაცილო იქნება - მეთქი.

ამ ბლოგსაც სწორედ ამიტომ ვწერ.

ის "ამბები" ალბათ ჯერ არც დასრულებულა, მაგრამ როგორც ხელისუფლება, ასევე ოპოზიცია აქტიურად ცდილობს "TikTok"-ის ათვისებას ოფიციალური თუ არაოფიციალური ანგარიშებით. და, როგორც სჩვევიათ, მანიპულირებენ პატრიოტული, რელიგიური თუ ეროვნული გრძნობებით.

"Stop Making Stupid People Famous"-ო ამბობს ერთი პროპაგანდისტული "ტიკტოკ" ანგარიშის ვიდეოში წამყვანი? მსახიობი? პროპაგანდისტი? არ ვიცი რას უწოდებენ მათ ბაბლებში ასეთ როლში მყოფს, მაგრამ ფაქტია, რომ we have to stop making stupid people famous - ანუ შევწყვიტოთ სულელების პოპულარიზაცია.

სიტყვა, რომელმაც ყველას თავი მოგვაბეზრა

პოლიტიკური პოლარიზაცია აყალიბებს ორ დაპირისპირებულ მხარეს ყველა სფეროში, იქნება ეს მედია, კულტურა თუ ბიზნესი.

მაგალითად, ცოტა ხნის წინ სოციალურ ქსელებში გავრცელდა ეს ვიდეო, სადაც ეს გოგო სახელოვნებო პერფორმანსს უწოდებს იმას, რასაც ახლა აქ არ აღვწერთ, თუმცა თუ ბმულზე გადახვალთ ნახავთ (არც ისე სასიამოვნო სანახავია).

მალევე, TikTok გვერდმა "აგენტურამ" ეს ვიდეო თავის არხზე ატვირთა, სადაც ისე გამოჰყავთ, თითქოს ყველა ვინც ლიბერალურ იდეებს იზიარებს აუცილებლად ასე მოიქცევა: "ცხადია, რომ ამ ახალგაზრდის ქცევა ლიბერალური ვოუკისტური მახინჯი იდეალოგიის და მისი პროპაგანდის გავლენის შედეგია, იდეოლოგია, რომელშიც თავისუფლება ყველაფრის უფლებას ნიშნავს … ადამიანების ასეთი დეგრადაციის მიზნით იხარჯება ქვეყანაში უცხოეთიდან შემოსული ბევრი ფული".

ამავდროულად, იგივე ვიდეო სულ სხვა არხმა, ირონიული წარწერით, "სგ სგ, კიდევ შემოუშვით რუსები".

და რა შუაშია ეს პროპაგანდისტულ გვერდებთან? ჩვენს კონტექსტში პოლარიზაცია სხვა არაფერია, თუ არა ერთი და იგივე ფაქტის სხვადასხვაგვარად შეფუთვა, იმის მიხედვით, თუ რომელ მხარეს რისი თქმა ან რა გზავნილის გავრცელება სურს. სოციალური ქსელები კი ამის ერთ-ერთი "საუკეთესო" საშუალებაა.

"TikTok"-ზე ასეთი ანგარიშების არსებობა სწორედ პოლარიზაციის გამწვავებას ემსახურება. აქ ხშირად იხსენებენ წინა ხელისუფლების დანაშაულებებს, "კრიტიკული" ჟურნალისტებისა და არასამთავრობო ორგანიზაციების დისკრედიტაციისთვის ავრცელებენ სხვასხვა ტიპის მანიპულაციურ კონტენტს.

აქვე ვიტყვი, ვერ ვხვდები რატომ დამკვიდრდა ტერმინები "კრიტიკული მედია" ან "კრიტიკული ჟურნალისტი", რადგან კრიტიკულობა ორივესთვის ორგანულია, ბუნებრივი თვისებაა, მაგრამ ალბათ წლების გასვლასთან ერთად კიდევ უფრო დავრწმუნდები, რომ აქ ჟურნალისტობა არ არის ის რაც მასწავლეს ან ის, რისიც მე მჯერა.

მაგრამ იყოს, ამაზე მერე დავწერ.

ზემოთ ვახსენე, რომ პატრიოტული, რელიგიური და ეროვნული ღირებულებებით მანიპულირებენ მეთქი.

ამის ერთი ნათელი მაგალითი, ეს ვიდეოა, სადაც ოპოზიციური პარტიების წევრების, არასამთავრობოების წარმომადგენლების თუ სხვების, კონტექსტიდან ამოგლეჯილი ფრაზები გააერთიანეს და ისე გამოიყვანეს, თითქოს ერის "გარყვნა" უნდათ, შემდეგ ვიდეოში ჩნდებიან ხელისუფლების წარმომადგენლები ფრაზებით: ქრისტიანული ღირებულებები, გმირი ჯარისკაცები, ოჯახი, მეუღლე, შვილები და სხვა. მსგავსი ვიდეო სხვადასხვა პროპაგანდისტულმა გვერდებმა გაავრცელეს.

აქვე შეიძლება ნახოთ ვიდეოები, რომ "პოლიციელი გმირია", #ვემსახურებისაქართველოს, მაგრამ ეს საერთოდაც არ ემსახურება კონკრეტული პოლიციელების გმირული საქმეების წარმოჩენას, მთლიანი გვერდი მხოლოდ ვაჟა სირაძეს ეძღვნება.

უცნაურია, მაგრამ ირაკლი კობახიძის იუმორის პროპაგანდაც კი შეიძლება ნახოთ ან "დიფ ფეიქი", თითქოს "საეჭვო კაცი" ამერიკას ლანძღავს.

ზოგიერთი კი, მაგალითად ეს გვერდი, "აგენტურა" არც მალავს თავის ინტერესებს და ამბობს, რომ "დიდი ძმა" ჯერ კიდევ გვიყურებს და აგენტობის იარლიყი რუსული კანონის გაწვევით "ვერ ავიცილეთ".

პლატფორმის ათვისებასთან ერთად, დაიხვეწა ვიდეოების ხარისხი, ახლა რამდენიმე გვერდზე უფრო "დავარცხნილი" ვიდეოები ქვეყნდება, სტუდიური განათებით, კარგი ხარისხითა და სამწუხაროდ, ახალგაზრდა წამყვანით? მსახიობით? პროპაგანდისტით? არ ვიცი რას უწოდებენ მათ ბაბლებში ასეთ როლში მყოფს, მაგრამ ფაქტია, რომ კიდევ ერთხელ, we have to stop making stupid people famous.

2023 წლის მარტში, "აგენტების შესახებ" კანონი ახალგაზრდებმა გააპროტესტეს, ამიტომ ტიკტოკზე პროპაგანდისტები თავიანთი მესიჯების გასავრცელებლად განსაკუთრებით გააქტიურდნენ.

თუმცა, დღეს, TikTok-ს შეიძლება იყენებდეს ნებისმიერი ასაკის ადამიანი, მათ შორის, ისინიც ვინც ვერ არჩევენ ყალბ ამბებს, აქვთ სენტიმენტები "იაფი, ტკბილი საბჭოეთის" მიმართ და სჯერათ, რომ დასავლეთი ქართველობას წაგვართმევს.

ასეთი ანგარიშები უკვე უამრავია და სავარაუდოდ, კიდევ გაიზრდება, მაგრამ ამ ვიდეოების კომენტარებით თუ სხვა დასავლური იდეების მხარდამჭერი გვერდებით, მჯერა, რომ Iconic Gen-Z არ იზიარებს ამ გზავნილებს და საპასუხოდ "ტიკტოკ ტრენდებითაც" კი დასცინის.

მე, როგორც ჟურნალისტი, ინფორმაციას ვეცნობი ყველგან, მათ შორის, სოციალურ ქსელებში. ქართული რეალობის გათვალისწინებით კი Facebook ერთ-ერთი საუკეთესო საშუალებაა რესპონდენტების მოსაძებნად და ამბების გასაგებად.

მაგრამ, არის ერთი დიდი "მაგრამ"...

არ შეიძლება, სოციალურ ქსელში მოქალაქის დაწერილი პოსტი მედიამ საზოგადოებამდე მიიტანო როგორც ამბავი. არ აქვს მნიშვნელობა, ნიუსის დასაწყისში უთითებ, თუ არა სიტყვებს “მოქალაქის ინფორმაციით”.

ერთ-ერთი მთავარი, რაც მედიას მოქალაქისგან განასხვავებს, არის გადამოწმების ვალდებულება. ამასთან, მოდი ვაღიაროთ, რომ გადამოწმებისთვის ჟურნალისტებს მეტი შესაძლებლობაც გვაქვს.

რატომ ვწერ ამას? იმიტომ, რომ “მთავარმა არხმა” ფეისბუკზე დადო "ქარდი" წარწერით - “მოქალაქის ინფორმაციით, ნინო წილოსანმა კახეთში, კუდიგორის მთა მოჭრა და სახლი ააშენა”. ფოტო, რომელზეც ე.წ. მოჭრილი მთა ჩანს, ასევე მოქალაქის გავრცელებულია.

ყველაზე მარტივია, ამ დროს მასთან დარეკო, ვისზეც ინფორმაციას ავრცელებ. მიუთითო, რომ წილოსანმა გავრცელებული ინფორმაცია უარჰყო, ან კითხვაზე არ გიპასუხა. მაგრამ ამის არანაირი მცდელობა არც პოსტზე და არც აღწერაში არ ჩანდა.

ნუ, ვთქვათ, ვერ დარეკეს წილოსანთან, კახეთი არც ისე შორსაა, რომ ასეთი ამბის გასაშუქებლად ადგილზე მიხვიდე და რაიმე საშუალებით გადაამოწმო ეს “მოქალაქის ინფორმაცია”.

ის, რომ ამბავს მტკიცებით ფორმაში არ წერ, პასუხისმგებლობისგან არ გათავისუფლებს.

მთავარმა არხმა პოსტი დაახლოებით ერთ საათში ჩაასწორა. დავუშვათ რომ ამბის ასე გაშუქებისას მედიამ “შეცდომა დაუშვა”, არსებობს შესწორების სტანდარტი. ჟურნალისტებმა და რედაქტორებმა პასუხისმგებლობა უნდა აიღონ, აუდიტორიამ უნდა იცოდეს რა გასწორდა.

“მთავარმა არხმა” შესწორებაში მიუთითა: “მოქალაქის პოსტს სოციალურ ქსელში დიდი გამოხმაურება მოჰყვა და მას შემდეგ რაც, "მთავარმა არხმა" გავრცელებული ინფორმაცია გააშუქა, პოსტს გამოეხმაურა ნინო წილოსანიც, რომელმაც ინფორმაციას "მთავარი არხის" მიერ "მოგონილი ტყუილი" უწოდა. ამის შემდეგ კი მოქალაქემ აღნიშნული პოსტი წაშალა”.

მასალა სრულად მხოლოდ უკიდურეს შემთხვევაში შეიძლება წაიშალოს. მაგალითად მაშინ, როდესაც საჯარო ინტერესის არარსებობის შემთხვევაში ის ზიანს აყენებს, ლახავს სხვათა უფლებებს და განსაკუთრებით უხეშად არღვევს ეთიკურ სტანდარტებს. თუმცა გასათვალისწინებელია, რომ ამ შემთხვევაშიც სასურველია, მედიამ ახსნას, რატომ მოიქცა ასე.

არ ვამტკიცებ, რომ “მოქალაქის ინფორმაცია” სიმართლე არ არის, შეიძლება არის კიდეც. სწორედ ამიტომ აუცილებელია, მსგავსი ინფორმაცია გადამოწმებულ ამბად აქციო, სადაც წყაროებიც გეყოლება. ამ შემთხვევაში საკუთარ მაყურებელთან/მკითხველთან მართალი იქნები.

მე, როგორც რიგით მკითხველს ქარდმა იმაზე გაცილებით მეტი კითხვა გამიჩინა, სწორია თუ არა ინფორმაცია, ვიდრე რეალურ პრობლემაზე - ე.წ. მთის მოჭრაზე.

„მთავარი“ არხის დირექტორმა, გიორგი გაბუნიამ ამავე არხის გადაცემაში „შენი შუადღე“ რამდენიმე სკანდალური და ამავე დროს, ბუნდოვანი განცხადება გააკეთა. მან, ძირითადად, ისაუბრა იმ ზეწოლაზე, რასაც ყველაზე პოპულარული ოპოზიციური არხის დირექტორი (სავარაუდოდ, ხელისუფლების?) „მაღალი ეშელონებიდან“ და საკუთარი „მეგობრებისგან“ განიცდიდა.

ამავე დროს, გაბუნიამ ყურადღება გაამახვილა იმაზე, რომ აქამდე, აუდიტორიის თვალში, „მთავარი არხი“ ასოცირდებოდა „ნაციონალურ მოძრაობასთან“. თუმცა მისი მტკიცებით, ახლა აღარ არსებობს იმის მიზეზი, რომ ეს არხი ყველაზე დიდ ოპოზიციურ პარტიასთან გავაიგივოთ.

ამ დებატებში ჩემთვის ერთ-ერთი ყველაზე საინტერესო სწორედ ეს უკანასკნელი საკითხი იყო. საკითხავია, თუ რა შეიძლება განაპირობებდეს ოპოზიციური ტელეარხის ესეთ მჭიდრო ასოცირებას პარტიასთან და რა ობიექტური წინაპირობები უნდა არსებობდეს ამ კავშირის მოსასპობად. ამ სტატიაში სწორედ ამ თემაზე ვისაუბრებ.

ვფიქრობ, საქართველოს კონტექსტში მიზეზი, რატომაც ოპოზიციური არხიც კი შეიძლება ასოცირდებოდეს კონკრეტულ პარტიასთან, ძირითადად, ორია. ქვემოთ, თითოეულ მათგანზე ცალ-ცალკე ვისაუბრებ.

პირველი მიზეზი მაყურებლებს შორის არსებული პოლარიზაციაა. ტელეარხები არა მხოლოდ ქმნიან პოლიტიკურ განწყობებს, არამედ ისინი ცდილობენ, რომ მინიმალურად დონეზე მაინც დააკმაყოფილონ მაყურებლების პრეფერენციები. ამ აზრით, ისინი ჰგვავან პოლიტიკოსებს, რომლებსაც ამომრჩეველთა ხმების მოზიდვა აქვთ მიზნად. „მთავარი არხი“, ბუნებრივია, რომ ცდილობს შეინარჩუნოს თავისი მაყურებელი და ამისათვის მას უწევს გარკვეული პოლიტიკური პოზიციების დაკავება.

ზემოთქმულიდან გამომდინარე, ვფიქრობ, მხოლოდ ნაწილობრივ სწორია ნიკა გვარამიას ვარაუდი, რომ „მთავარი არხი“ კი არ იყო აქამდე რომელიმე პარტიის გაგრძელება, არამედ „შესაძლოა პირიქით უფრო ყოფილიყო“. მართალია ის, რომ განვითარებულ დემოკრატიებშიც კი ტელევიზიას დიდი გავლენა აქვს ამომრჩევლების პოლიტიკური გემოვნების ფორმირებაში. თუმცა, რაღაც პერიოდის შემდეგ, როდესაც ელექტორატის პოლიტიკური პრეფერენციები, გარკვეულ დონემდე, კრისტალიზირებულია, დიდწილად, მოთხოვნა განსაზღვრავს ხოლმე მიწოდებას.

მეორე მიზეზი, რატომაც „მთავარი არხი“ „ნაციონალურ მოძრაობასთან“ ასოცირდება, ის არის, რომ საქართველოში, ფაქტობრივად, არ არსებობს კომერციულად მომგებიანი ტელეარხი. თითქმის ყველა ტელევიზიის არსებობა მჭიდროდ არის დამოკიდებული არა მხოლოდ მაყურებლების რაოდენობაზე (რაც თავის მხრივ განსაზღვრავს რეკლამების რაოდენობას), არამედ დონორების კეთილ ნებაზეც.

მაშინაც კი, როდესაც დონორები არხისგან ღიად არ ითხოვენ კონკრეტული პოლიტიკური პოზიციების დაკავებას, პოლარიზებულ გარემოში, ზოგიერთ ჟურნალისტს შეიძლება თვითცენზურა ჩაერთოს. როგორც გაბუნიამ ზემოთხსენებულ ინტერვიუში აღნიშნა, ზოგიერთ მათგანს გაუხარდა, როდესაც არხის დირექტორმა მათ განუცხადა, რომ შეეძლოთ აღარ ყოფილიყვნენ შებოჭილნი კონკრეტული პოლიტიკური პარტიის დღის წესრიგით.

როგორც ვხედავთ, მიზეზები, რატომაც არასამთავრობო ტელეარხი შეიძლება მიბმული იყოს რომელიმე პოლიტიკური პარტიის ინტერესებს იმდენად ღრმაა, რომ ტელემედიისა და პარტიული პოლიტიკის გამიჯვნა საქართველოში ძალიან რთულ ამოცანას წარმოადგენს. შესაძლოა, ამ კავშირის ბოლომდე გაწყვეტა თეორიულადაც კი შეუძლებელი იყოს (ვინაიდან ყველა კერძო არხი, საბოლოო ჯამში, შეეცდება მაყურებლის გულის მოგებას). თუმცა პოლიტიკისა და მედიის მჭიდრო კავშირის შედარებით შესასტურებლად, პროგრამა მინიმუმი, რაც უნდა გაკეთდეს, კომერციული მოგების მქონე ტელევიზიების შექმნაა.

კომერციული ტელევიზიები და ზოგადად, კომერციული მედია ცალკე ვრცელი თემაა. ამიტომ ამ საკითხს სხვა ბლოგში დავუბრუნდები. ამ ეტაპზე ვფიქრობ, რომ პრობლემის მოგვარება მისი ჯეროვნად გააზრებით უნდა დავიწყოთ.

ბოლო დროს ერთი ფრაზა მახსენდება-ხოლმე, ბეგბედერის "99 ფრანკიდან", სიახლის უპირატესობა ისაა, მუდმივად იცვლება და ყოველთვის გამოჩნდება ისეთი, რაც წინას დააძველებსო.

სარეკლამო ინდუსტრიის კონტექსტში კი დაწერა ავტორმა, რაშიც იმას გულისხმობდა, რომ ამ ინდუსტრიის ხალხის ძალაა, სიგიჟემდე მოგვანდომონ რაიმე ნივთი, გვაიძულონ, შევაკოწიწოთ მის საყიდლად თანხა, და როცა როგორც იქნება და ვიყიდით, უცებ, ჰოპ! - მარკეტერები ჩვენი ოცნების ნივთს მეორე დღესვე "დააძველებენ" და ჩვენი ტვინიც იმავე ნივთის ახალ ვერსიაზე დაიწყებს ოცნებასო,

მაგრამ არც არაფერი დაშავდება, თუ იმავე ფრაზაში "სიახლეს" სხვა სიტყვით - "ბრაზით" ჩავანაცვლებთ.

აი, რაღაც ასეთს მივიღებთ: ბრაზის უპირატესობაა, რომ ბრაზის ობიექტი, ან სუბიექტი მუდმივად იცვლება და ყოველთვის გამოჩნდება რაღაც სხვა, რაც წინა ბრაზს დააძველებს, ანუ გადაფარავს.

გადაფარავს იმიტომ, რომ ასეთია ადამიანის გონი და, ეს, ერთგვარი შესაძლებლობაცაა ჩვენთვის და - საფრთხეც.

აი, დავაკვირდეთ, რამდენი რამ გვაბრაზებს. ვაღიაროთ, იმდენი, რომ "გვენანება" კიდეც, წინა ბრაზი ახალმა ბრაზმა ჩაანაცვლოს, რადგან ის, რაც გუშინ გვაბრაზებდა, როგორც მიზეზი, არც დღეს გამქრალა სადმე; იმავე პრობლემადაა დარჩენილი და ამის ყოველი გააზრება ისევ და ისევ კი აღაგზნებს და ააქტიურებს ჩვენი ტვინის იმ უბანს, რომელიც იმ ბრაზის მიზეზს აცნობიერებს, მაგრამ რა ვქნათ, დღესაც რომ ახალი გასაბრაზებელი დაგვემატა?! რადენს გავწვდეთ?

ხო.

თუ ვინმე ჯერ ვერ მიხვდა, "პირადულ ბრაზებზე" არა — ბრაზის კოლექტიურ მიზეზებზეა აქ საუბარი და ბრაზი - ბრაზად, მაგრამ ეს ყველაფერი სადარდებელი უფროა, ალბათ.

მხოლოდ ამ თვის ახალი ამბების "თაიმლაინს" რომ გადავხედოთ, ბეგბედერის იმავე ფრაზაში "ბრაზივით" წარმატებით შეიძლება ჩავსვათ სიტყვები: "უიმედობა", "სასოწარკვეთა", "ტკივილი", "კატასტროფა", "უპასუხიმგებლობა" და იმ წინადადებას მაინც შეეძლება, ჩვენი ყოველდღიური ცხოვრების კონტექსტი იმდენადვე მართლად აღწეროს, როგორადაც სარეკლამო ინდუსტრიაზეა დაწერილი პოპულარული წიგნის ორიგინალში.

შოვის კატასტროფის მერე, ტკივილიც, უიმედობაც, სასოწარკვეთაც და უპასუხისმგებლო ადამიანებზე ბრაზიც ერთნაირი "წარმატებით" გამოვიარეთ.

რა აღარ ვნახეთ და რამდენი ვერ ვნახეთ კიდევ…

რა აღარ მოვისმინეთ და ნეტავ, იქიდან სულ უფრო ცოტა მოგვესმინა, და განსაკუთრებით, მათგან, ძალაუფლების ფლობის ბერკერტს სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობა რომ გამოაცალეს. ძალაუფლებას პირადი კეთილდღეობის შესაძლებლობად რომ ჩასჭიდებიან და გამოშიგნეს უმთავრესისგან - პასუხისმგებლობისგან, სამშობლოსა და რიგითი მოქალაქის მიმართ.

აი, ესაა ყველა იმ ბრაზის პირველწყარო, რაც მერე უიმედობასაც გვიჩენს-ხოლმე, სასოწარკვეთასაც და ტკივილსაც. და ისინიც არა და აღარ ჩერდებიან, წინა დღის ბრაზს დღევანდელი ბრაზის საბაბებს “საინფორმაციო აბის” დოზებად გვიმატებენ და ჩვენც ვიძველებთ იმ ბრაზებს, ჯერ რომ მონელებაც ვერ მოგვისწრია.

და რამდენადაც ორგანული არ უნდა იყოს ჩვენში არსებული უნარი, ახალი დღის უბედურებები წინა დღისას “აძველებდეს”, რადგან ყველაფერი, რაც ჩვენს თავს ხდება, რეალურად, აქ და ახლაა, იმდენადვეა ჩვენივე მხრიდან ერთმანეთის მიმართ უპასუხისმგებლობა, ამ “თაიმლაინში” ძირითად გასაბრაზებელ საკითხებს დიდ წითელ წრეში არ მოვხაზავდეთ და ვტოვებდეთ არა ბრაზად, როგორც ემოციად, არამედ ვნიშნავდეთ მას გადასაწყვეტ, მოსაგვარებელ საკითხად. ისე, როგორც ეს ზრდასრულ, ქვეყნის, ერთმანეთის, საკუთარი თავისა და შვილების მომავლის მიმართ პასუხისმგებელ საზოგადოებას შეშვენის და მოეთხოვება კიდეც.

აი, აქედან დავიწყებ ძირითად სათქმელს, სათაურად რაც მივაწერე და რამაც ამ ბლოგზე გადმოგიყვანათ: რატომ არ უნდა "გავუტაროთ" რუსთავი 2-ს შემტევი კამპანია თეა გოდოლაძეზე, მეცნიერ ქალზე, რომლისთვისაც სულაც არ დაუთმია 9-საათიანი კურიერის პირველი, “ოქროს წუთები” რუსთავი 2-ს მაშინ, როდესაც შოვის კატასტროფის შემდეგ ჰქონდა სათქმელი ხელისუფლებისთვის; სათქმელი, რომელიც დაგროვებულია წლების პროფესიული ცოდნისგან, გამოცდილებისა და სამეცნიერო მონაცემების ფლობით, და კატასტროფის რისკების შემცირების შესაძლებლობებზე შეეძლო მიეწვდინა ხმა გადაწყვეტილებების მიმღები პირებისთვის.

მაგრამ იმავე კურიერმა, მთავარი, 9-საათიანი გამოშვების პირველი, პრიორიტეტული წუთები დაუთმო მეცნიერის პირად კონფლიქტს და ამან მედია ხელისუფლების ხელში აქცია ერთი კონკრეტული ადამიანის ერთგვარ დეჰუმანიზების ისტრუმენტად, მხოლოდ იმიტომ, რომ ამ არხზე გავლენის მქონე პარტიისგან განსხვავებულად ფიქრობს და ეს ძალიან, ძალიან საშიში და ძალიან დიდი ამბავია; იმაზე დიდი ამბავია, კურიერში რომ “ექსკლუზიურად მოპოვებული ინფორმაცია” ჰგონიათ.

და არა, არ უნდა გავუტაროთ ეს "რუსთავი 2"-ს და არც სხვა რომელიმე მედიას, რადგან რეალურად, ამის გატარებაა რუსეთი — ასე რომ არ მოსწონს ფეისბუქსტატუსების მიხედვით, ბევრ ჟურნალისტს სამთავრობო არხიდან.

არც ამ და არც სხვა ქვეყნებში, არავის დაუშლია მედიისთვის, ჰქონდეს ისეთი პოლიტიკური გემოვნება, როგორიც უნდა, მაგრამ კი, ჩვენ როგორც საზოგადოებამ, ნათლად, მკვეთრად უნდა გავუვლოთ მათ წითელი ხაზი, რას გავუტარებთ და რას - არა.

და ყოველთვის უნდა ჰქონდეს საზოგადოების მკაფიო "არა" ძალაუფლების მფლობელი ადამიანების ჟინსა და ვნებას, აქციონ მედია ადამიანის მორალური ჩაგვრის ინსტრუმენტად, მხოლოდ იმიტომ, რომ გაანეტრალოს ის საზოგადოებრივი, თუ პროფესიული გამოხატულებებისგან, რადგან აი, ეგ არის ის რუსეთი, ფეისბუქით რომ აძაგებთ-ხოლმე ოცნების დაქვემდებარებაში მყოფი მედიის ზოგი ჟურნალისტი.

და თუ ჩვენ დღეს არ დავიცავთ თეა გოდოლაძის უფლებას, ხვალ თეა გოდოლაძისნაირად, ისევ თქვენივე ხელით მოგთხოვენ გაანადგუროთ ვინმე სხვა, და ყოველ დღე იქნება ის "ვინმე სხვა" და ასე, არასდროს დაილევა "თქვენ მიერ მოპოვებული ექსკლუზივები" ძალაუფლების მფლობელთათვის არასასრულველი ადამიანების პირად ცხოვრებაზე, და აი, ეგ არის რუსეთი.

და იცით, მთელ ამ ამბავში, რა არის იმაზე უფრო ცინიკური, ვიდრე კურიერის მიერ, გოდოლაძეზე ამბის "ექსკლუზიურად მოპოვებული ინფორმაციად" გამოცხადებაა? ის, რომ ზუსტად "ოცნებისთვის" ამდენად საძულველი, "სისხლიანი ცხრა წელის სააკაშვილის" მთავარი მედიასაყრდენების ხელით აკეთებენ ასეთ საინფორმაციოებს, "ოცნებისავე" დაქვემდებარებაში მყოფ არხებზე, და გთხოვთ, ეგეც გვითხარით, ეგ როგორ ხდება? ჩვეულებრივ?

და ყოველგვარი მორალისტობის გარეშე, უბრალოდ, ფაქტად მიიღეთ, რომ კი, ვართ ამ ქვეყანაში მედიაში მომუშავე ისეთი ხალხიც, ვინც, სააკაშვილსაც ვეუბნებოდით სათქმელს, მერე ივანიშვილსაც და ახლაც მივუთითებთ "ამათ", ოღონდ, დანამდვილებით ნუ გვაფიქრებინებთ, რომ "ახლა" უკვე რუსეთია.

პ.ს. თუ მართლა ისე არ გინდათ რუსეთი, როგორც ამას ფეისბუქზე გამოხატავთ, როგორც რატომღაც, ბეგბედერით დამიწყია, მისივე ფრაზით დავასრულებ: "თუ მე ურჩხული ვარ და შენ მაინც გიყვარვარ, ისეთივე უტვინო ყოფილხარ, როგორც ფრანკენშტაინის საცოლე."

ორი კვირის წინ, მარკ ზაკერბერგის „მეტამ“ ახალი სოციალური ქსელი, „ტვიტერის“ ალტერნატივა - „სრედსი“ („Threads“) გამოუშვა. გაშვებიდან ხუთ დღეში, პლატფორმაზე დაახლოებით 100 მილიონი ანგარიში დარეგისტრირდა. ეს რეკორდულად სწრაფი ზრდაა.

თუმცა ამ ნაადრევი წარმატების მიუხედავად, უნდა ითქვას, რომ „სრედსის“ მომავალთან დაკავშირებით, კითხვის ნიშნები უკვე ჩნდება. მაგალითად, „ფორბსის“ მიხედვით, „სრედსის” ყოველდღიური მომხმარებლების რიცხვი ბოლო დღეებში 20 %-ით შემცირდა; ასევე, ამ პლატფორმაზე ადამიანები საშუალოდ უფრო და უფრო მცირე დროს ატარებენ - 20 წუთის ნაცვლად, 10 წუთს.

იმის შეფასება, თუ რამდენად წარმატებულად ჩაანაცვლებს „სრედსი“ „ტვიტერს“, ჯერ მაინც ადრეა. თუმცა შეგვიძლია ვისაუბროთ იმაზე, თუ რა არის საჭირო სოციალური ქსელის წარმატებისთვის. ქვემოთ, მინიმუმ, ორ ასეთ ფაქტორს ჩამოვწერ.

პირველ რიგში, როგორც სოციალური მედიის მკვლევრები აღნიშნავენ, ონლაინ სოციალური ქსელების წარმატება-წარუმატებლობის გასაანალიზებლად, საჭიროა ყურადღება გავამახვილოთ „სოციალურობის“ განზომილებაზე. ინტერაქციული ინტერნეტ პლატფორმა ძალას იკრებს და ძლიერდება მაშინ, როდესაც მისი მომხმარებლები ახერხებენ ერთმანეთთან მდგრადი სოციალური კავშირების გაბმას.

მნიშვნელოვანია, რომ სოციალური ქსელი არ დარჩეს მხოლოდ ინფორმაციის გამზიარებელ საშუალებად, არამედ მის ფარგლებში ადამიანებმა გარკვეული სახით ვირტუალური (და ზოგჯერ, რეალურიც) თემები (“community”) შექმნან. ფეისბუქზე ასეთი თემებია ე.წ. „ბაბლები“, რომელთა უარყოფით ეფექტებზე ერთ-ერთ წინა ბლოგში ვწერდი.  როგორც ჩანს, „ბაბლების“ მნიშვნელობა თავად „მეტას“ გადაწყვეტილების მიმღებებს კარგად ესმით. სწორედ ამ გათვლებით „მიაბეს“ მათ „სრედსი“ ინსტაგრამს და ამ გზით, ეცადნენ, რომ ამ ორი სოციალური ქსელის საზოგადოებები ერთმანეთთან დაეკავშირებინათ.

თუმცა საკითხავია, რამდენად აინტერესებს „ინსტრაგრამის“ საზოგადოებას ის თემატიკა, რასაც მათ „სრედსი“ სთავაზობს; ასევე, ამის გათვალისწინებით, რამდენად შეძლებენ მომხმარებლები, რომლებიც სხვა სოციალური ქსელებიდან (მაგალითად, ტვიტერიდან ან ფეისბუქიდან) გადმოდიან, თან „წამოიღონ“ თავიანთი სოციალური კავშირები? შესაძლებელია, რომ „სრედსმა“ „ინსტრაგრამიდან“ და სხვა სოციალური ქსელებიდან ადვილად წამოიყვანოს ინდივიდუალური მომხმარებლები (რაც პრინციპში, ნაწილობრივ მაინც, უკვე გააკეთა). თუმცა ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ზაკერბერგი შეძლებს იმ უნიკალური სოციალური კავშირებისა და ქსელების „სრედსზე“ გადმოტანას, რაც მომხმარებლებს სხვა პლატფორმებზე აქვთ შექმნილი.

მეორე ფაქტორი, რაც „სრედსის“ მომავალ წარმატება-წარუმატებლობას განაპირობებს, დაკავშირებულია სოციალურ ქსელებში ცნობადი სახეების როლთან. საქმე ის არის, რომ „ტვიტერმა“ უკვე შექმნა გარკვეული სახის „ბუნებრივი მონოპოლია“ იმით, რომ მასზე დარეგისტრირებულია ბევრი ოფიციალური და არაოფიციალური პირი, რომლებიც ამ პლატფორმის მეშვეობით ხშირად თავიანთ ოფიციალურ პოზიციებს ახმოვანებენ ხოლმე (ზოგჯერ ეს პოზიციები ტვიტერზე გამოითქმება ბევრად უფრო ადრე, ვიდრე მათ ტრადიციული მედია საშუალებები - მაგალითად, ტელევიზია ან ჟურნალ-გაზეთები გააშუქებენ).

„სრედსმა“ რომ „ტვიტერის“ მონოპოლია დაარღვიოს, საჭიროა, რომ მასზე კრიტიკული რაოდენობის ცნობადი სახე დარეგისტრირდეს. ასევე, ალბათ მნიშვნელოვანია, რომ მსოფლიოს მთავრობებმა და პოლიტიკოსებმა თავიანთი ოფიციალური პოზიციების დასაფიქსირებლად, „სრედსი“ უფრო ხშირად გამოიყენონ, ვიდრე „ტვიტერი“.

თუმცა, ჯერჯერობით, „სრედსზე“ ოფიციალური სამთავრობო ანგარიშები ბევრად მცირერიცხოვანია, ვიდრე „ტვიტერზე“; ამას გარდა, კრიტიკულად მნიშვნელოვანი პოლიტიკური განცხადებები ჯერ კიდევ „ტვიტერის“ მეშვეობით ვრცელდება და ძნელი წარმოსადგენია, რომ უახლოეს მომავალში ეს შეიცვალოს. მიუხედავად რეკორდული რაოდენობის მომხმარებლისა, „სრედსი“ სოციალური ქსელების ბაზარზე ბუნებრივი მონოპოლიის შექმნისგან ჯერ კიდევ ძალიან შორსაა.

ბოლოს, უნდა აღინიშნოს ის, რომ „სრედსს“ გაფართოების ჯერ კიდევ დიდი პოტენციალი აქვს. მაგალითად, ის ჯერ კიდევ არ შესულა ევროკავშირის ბაზარზე (რაც დიდწილად, დაკავშირებულია ევროკავშირის ახალ რეგულაციებთან, რომლებზეც წინა ბლოგში ვწერდი; ასევე, ჯერაც არ არსებობს ამ სოციალური პლატფორმის „დესკტოპ“ ვერსია - პერსონალური კომპიუტერით „სრედსზე“ შესვლა შეუძლებელია.

მოსალოდნელია, რომ „მეტა“ ზემოთაღნიშნული და სხვა მიმართულებებით, ნელ-ნელა და თანმიმდევრობით დაიწყებს გაფართოებას. თუმცა იმ ბარიერების გადალახვის გარეშე, რაზეც ზემოთ ვსაუბრობდი, ნაკლებად სავარაუდოა, რომ „სრედსმა“ თავისი პირდაპირი კონკურენტი - „ტვიტერი“ ჩაანაცვლოს. ამ შემთხვევაში, უფრო მეტად სავარაუდოა ის, რომ ახალმა სოციალურმა პლატფორმამ თავისი ნიშა იპოვნოს ისე, რომ „ტვიტერის“ ბუნებრივ მონოპოლიას ძვრა ვერ უქნას.

„ქსელიდან გამოთიშვის“ („going off the grid”) კონცეფცია, განსაკუთრებით, ეკოლოგისტურ წრეებშია პოპულარული. მეინსტრიმული საზოგადოების მიმართ რადიკალურად განწყობილი გარემოს დამცველები ამ ლოზუნგის ქვეშ გულისხმობენ ელექტრო და სხვა კომუნალური მომსახურების ცენტრალიზებული ქსელებიდან გამოსვლას და მდგრადი ცხოვრების სტილის გაზიარებას.

ხშირად, ამ მიზნით, ეკოლოგისტები ქმნიან სოფლის ტიპის დასახლებებს (მაგალითად, ტამერას მშვიდობის კვლევის სოფელი პორტუგალიაში ან ფინდჰორნის ეკოსოფელი შოტლანდიაში), რომელთა მაცხოვრებლებიც თავად აწარმოებენ ენერგიასა და სიცოცხლისთვის საჭირო ნივთებს. ზოგ შემთხვევაში, ქსელის მიღმა/”off the grid” ინდივიდებიც გადიან; ისინი თავიანთთვის თითქმის სრულად თვითკმარ სახლებს აშენებენ და საზოგადოებრივი სიკეთეებისგან მოშორებით იწყებენ ცხოვრებას.

ეკოლოგისტების მხრიდან „ქსელიდან გამოთიშვა“ პოლიტიკური აქტია და მას, როგორც წესი, პერმანენტული ხასიათი აქვს. ამ გზით, გარემოს დამცველები ცდილობენ დაამტკიცონ, რომ შესაძლებელია და გამართლებულია ცხოვრება ენერგიისა და ბუნებრივი რესურსების ჭარბი მოხმარების გარეშე.

რატომ ვსაუბრობ ამდენს ეკოლოგისტ განდეგილებზე თანამედროვე მედიასთან დაკავშირებულ ბლოგში? ამ სტატიისთვის მინდა გარემოს დამცველებს (რომელთა ნაწილის იზოლაციონისტურ სტრატეგიებს ყოველთვის არ ვეთანხმები, თუმცა ამაზე მოგვიანებით) დავესესხო და განვაცხადო, რომ ზოგჯერ საჭირო და აუცილებელიცაა ინტერნეტ სოციალური ქსელებიდან დროებით გამოთიშვა. თუ „ცენტრალიზირებული“ ინფრასტრუქტურა და ინდუსტრია ბუნებრივი გარემოსთვის არის მავნებელი, შეგვიძლია თავისუფლად ვთქვათ, რომ ინტერნეტ სოციალურ ქსელზე მუდმივი დამოკიდებულება, ზოგჯერ, ჩვენს „მენტალურ“ გარემოს აბინძურებს.

ჩემ მიერ უკვე არა ერთხელ ნახსენებ ტროლებისა და ბოტების პრობლემას რომ თავი დავანებო, სოციალურ ქსელებს ორი გადაულახავი ჩავარდნა აქვთ.

პირველი, ისინი, ზოგჯერ, არ გვაძლევენ საგნებზე ჯეროვნად დაფიქრების საშუალებას. მაგალითად, ბევრი მკვლევარი საუბრობს იმაზე, რომ სოციალური მედია ამცირებს ყურადღების დიაპაზონს (“attention span”).  ეს კი, თავის მხრივ, უარყოფითად მოქმედებს არა მხოლოდ ანალიზის უნარზე, არამედ საფუძვლიანი განათლების მიღების შესაძლებლობაზეც. ვისაც ყურადღების მცირე დიაპაზონი აქვს, ისინი ნაკლებად არიან მიდრეკილები იმისკენ, რომ ვრცელი ტექსტები წაიკითხონ და კრიტიკულად გაარჩიონ.

ანალიტიკური და ინტელექტუალური უნარების შესაძლო დაჩლუნგებასთან ერთად, ზოგიერთი მეცნიერი თვლის, რომ სოციალურ მედიას შემოქმედებითი იმპულსის ჩაქრობაც შეუძლია. ამის მიზეზი შეიძლება ის იყოს, რომ სოციალური ქსელები გვაძლევენ მუდმივ გასართობს, რაც ხელს გვიშლის იმაში, რომ საფუძვლიან მოწყენილობაში გადავეშვათ.

ცნობილი გერმანელი ფილოსოფოსი მარტინ ჰაიდეგერი ერთმანეთისგან განარჩევდა ზედაპირული მოწყენლობის ფორმებს და იმას, რასაც ის უწოდებდა „ღრმა მოწყენილობას“ („tiefe Langweile“). 2022 წელს ბათის უნივერსიტეტისა და დუბლინის ტრინიტის კოლეჯის მკვლევრებმა გამოაქვეყნეს სტატია, რომელშიც ამტკიცებენ, რომ ღრმა მოწყენილობის მისაღწევად საჭიროა ადამიანმა გარკვეული ხანი დაჰყოს შედარებით მარტოობაში. ამის შესაძლებლობა კი ქსელთან მუდმივად მიერთების გამო ბევრ ჩვენგანს არ ეძლევა.

სწორედ „ღრმა მოწყენილობაში“ ყოფნის ჟამს იწყებს ადამიანი ფიქრს ეგზისტენციალურ საკითხებზე - მაგალითად, ის კრიტიკულად აანალიზებს საკუთარ იდენტობასა და ზოგადად, ყოფიერების არსს (შეადარეთ ბერული და მონაზვნური ცხოვრების რელიგიურ პრაქტიკებს). ამ დროს მას ეძლევა შემოქმედებითი იმპულსი, რომელიც ეხმარება იმაში, რომ სამყაროსთან საკუთარი, უნიკალური ურთიერთობა დაამყაროს.

ამ ყველაფრის გათვალისწინებით, ფიზიკურ ბუნებასთან მდგრადი დამოკიდებულების კვალდაკვალ, ადამიანებს გვჭირდება „მენტალური“ მდგრადი განვითარებაც. ამისათვის კი, შეიძლება, მცირე პერიოდებით მაინც, სოციალური ქსელებიდან გამოთიშვა (ან მოხმარების შემცირება) იყოს საჭირო.

ცხადია, „ქსელიდან გამოთიშული“ ეკოლოგისტების რადიკალიზმის გაზიარება სრულებითად არაა საჭირო. საბოლოო ჯამში, ცენტრალიზირებული სერვისების განვითარების გარეშე, კაცობრიობის კოლექტიური პროგრესი ალბათ ვერ მიიღწევა. თუმცა ამ ცენტრალიზირებული სერვისების როლისა და ინდივიდუალური თუ კოლექტიური სარგებლიანობის პერიოდულად გადააზრება, ყველა შემთხვევაში, აუცილებელია.

ინტერნეტ სოციალური ქსელებიდან გამოთიშვის შემთხვევაშიც, საჭიროა სწორად განვსაზღვროთ ის, რამდენად გვჭირდება მუდმივი გართობა სიამოვნების მისაღებად, რანაირად შეიძლება ანალიტიკური და შემოქმედებითი უნარების ოპტიმიზაცია და ამ ყველაფრის გათვალისწინებით, თუ რა დოზითა და ინტენსივობით უნდა მივუერთდეთ კაცობრიობის ვირტუალურად წარმოდგენილ ცენტრალურ გონს.

ამ კითხვებზე პასუხის გაცემის გარეშე, დიდი შანსია, რომ მსოფლიო ვებ აბლაბუდაში ისე გავიხლართოთ, რომ დაპირებული სიკეთეები (გართობის ჩათვლით) ვერასდროს მივიღოთ. პარადოქსულია, მაგრამ აზროვნების ხელშესაწყობად ზოგჯერ მუდმივი, „ნონსტოპ“ აზროვნებისგან დისტანცირება გვჭირდება, მოწყენილობასთან დაბრუნება კი ზოგჯერ მოწყენილობასთან გამკლავების საუკეთესო საშუალებაა.

ბოლო პერიოდში რომ ჟურნალისტებისა და მედიაორგანიზაციებისთვის საჯარო ინფორმაციის გამოთხოვა უკიდურესად გართულდა, ამაზე ბევრს ვსაუბრობთ.

აი კიდევ ერთი მაგალითი.

14 ივნისს, პროკურატურიდან გამოვითხოვეთ ინფორმაცია 5-6 ივლისის საქმეზე პასუხისგებაში მიცემული პირების რაოდენობის შესახებ.

რა თქმა უნდა, ჩავთვალეთ, რომ ვებ-გვერზე საჯარო ინფორმაციის გამოთხოვის ფორმის შევსება საკმარისი იყო საჯარო ინფორმაციის მისაღებად. მაგრამ გაგიკვირდებათ და არა.

დღეს, 20 ივნისს, ანუ განცხადების შევსებიდან მეექვსე დღეს პროკურატურიდან მივიღეთ წერილი, რომ თურმე, საჯარო ინფორმაციის გამოსათხოვად უნდა გავაგზავნოთ წერილობითი განცხადება და პირადობის მოწმობის ასლი.

არ დაგვეზარა და ავუხსენით, რომ საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად ვისარგებლეთ საჯარო დაწესებულების ელექტრონული საშუალებებით, ანუ პროკურატურის ვებგვერდზე ჩაშენებული განცხადების ფორმით, რაზეც ასე გვიპასუხეს: ,,მოგვმართეთ განცხადებით.“

ამის შემდეგ, ისევ კიდევ ერთხელ ვცადეთ ვებგვერდზე განცხადების ფორმის შევსება ტექსტით, რომ თუ რაიმე ინფორმაცია დაგვაკლდებოდა, კონკრეტულად მოეწერათ შესაბამისი მუხლის მითითებით და მივაწვდიდით.

ინფორმაცია არ გაიგზავნა.

ვცადეთ კიდევ ერთხელ, იქნებ ქართული შრიფტის პრობლემა ყოფილიყო და ლათინურით შემევსო (მაინც, ყოველი შემთხვევისთვის) ისევ არ გაჭრა.

მოკლედ, ვეღარაფრით ვეღარ გავგზავნეთ განცხადება.

პარალელურად, არც პროკურატურის ვებგვერდზე მითითებულ ნომერზე გვპასუხობდნენ.

ცოტა ხანში ჩვენს ერთ-ერთ თანამშრომელს ფარული ნომრიდან დაურეკეს. კი, სწორად მიხვდით, პროკურატურიდან. კანცელარია ვერ ატარებს ვებ-გვერდიდან შესულ განცხადებას - მონაცემები აკლიაო.

და კითხვაზე, რა აზრი აქვს ვებ-გვერდზე საჯარო ინფორმაციის გამოთხოვის ფუნქციას, თუ ის გამართულად არ მუშაობს, გვიპასუხეს, „მიმართეთ პრეს სამსახურს“.

ვცადეთ, მაგრამ არც მანდ გვიპასუხეს.

ახლა, ისე გამოდის, რომ საჯარო ინფორმაციის მისაღებად განსაზღვრული 10 დღიდან ექვსი უკვე გასულია. ახალი განცხადების გაგზავნის შემდეგ კი პასუხს ისევ 10 დღე უნდა ველოდოთ (და არც აქ არის გარანტია, რომ საერთოდ მივიღებთ მას).

28 მაისს ტვიტერმა ოფიციალურად აიღო ხელი ევროკავშირის „დეზინფორმაციასთან ბრძოლის კოდექსის“ შესრულებაზე.  აღნიშნული კოდექსის რეგულაციები სავალდებულო ხასიათს არ ატარებს, თუმცა თუ ილონ მასკის კომპანია ამ მიმართულებით სვლას განაგრძნობს, შესაძლოა „ტვიტერმა“ უახლოეს წლებში ევროკავშირის ბაზარიც კი დაკარგოს. ამ სტატიაში შევეცდები იმის ახსნას, თუ რა ცვლილებები ელით „ტვიტერს“ და სხვა მხვილ სოციალურ პლატფორმებს ევროკავშირში და რატომ არის ეს გლობალურად მნიშვნელოვანი.

2022 წელს ევროკავშირში ძალაში შევიდა „ციფრული სერვისების აქტი“, რომელზეც ჩემს ერთ-ერთ წინა ბლოგშიც ვწერდი. ახალი კანონის მიხედვით, ის სოციალური პლატფორმები, რომლებსაც ევროკავშირის ქვეყნებში 45 მილიონზე მეტი აქტიური მომხმარებელი ჰყავდათ, გამკაცრებული რეგულაციების ქვეშ მოექცევიან.

25 აპრილს ევროკავშირმა გამოაქვეყნა განსაკუთრებით დიდი სოციალური ქსელებისა და ძიენის სისტემების სია, რომელშიც გვხვდება ისეთი მსხვილი ინტერნეტ პლატფორმები, როგორებიცაა „ფეისბუქი“, „ტვიტერი“, „ამაზონი“, „ინსტაგრამი“, „იუთუბი“, „ვიკიპედია“, „ტიკ ტოკი“, „გუგლი“ და სხვა.  აღნიშნული რეგულაციების დასაკმაყოფილებლად ამ პლატფორმებს დრო 2024 წლის მარტამდე აქვთ. 

ახალი კანონმდებლობის მთავარი სიახლე ის არის, რომ ამიერიდან, მთელ რიგ შემთხვევებში, მსხვილ სოციალურ პლატფორმებს მესამე პირების მიერ განთავსებულ ინფორმაციაზე პასუხისმგებლობის აღება მოუწევთ.

აღსანიშნავია, რომ დემოკრატიულ ქვეყნებში აქამდე არსებული კანონები, როგორც წესი, სოციალურ ქსელებს მთლიანად უხსნიდა პასუხისმგებლობას მათი მომხმარებლების მიერ გამოთქმულ მოსაზრებებზე; მიიჩნეოდა, რომ სოციალური პლატფორმა დაახლოებით ისეთივე სივრცეა, როგორიც ქალაქის საჯარო მოედანია.

2024 წლიდან, თუკი ევროკავშირში მოქმედი რომელიმე მსხვილ სოციალურ პლატფორმას არ ექნება ადეკვატური რეაგირება მომხმარებლების არალეგალურ ქცევაზე, რეგულატორი მას მსუყე ჯარიმას დააკისრებს. რეგულაციებთან მუდმივი შეუსაბამობის შემთხვევაში, ინტერნეტ კომპანიები ევროკავშირის უზარმაზარი ბაზრის დაკარგვის რისკის ქვეშ დადგებიან.

ახალი რეგულაციებით მიხედვით, მსხვილმა სოციალურმა პლატფორმებმა უნდა გაანალიზონ თავიანთი სისტემები და გამოავლინონ მათში არსებული ჩავარდნები. მათ განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიაქციონ ისეთ რისკებს, რომლებიც დაკავშირებულია არალეგალურ აქტივობებთან, ადამიანის ფუნდამენტური უფლებების დაცვასთან, საზოგადოებრივ უსაფრთხოებასა და საარჩევნო მანიპულაციებთან, გენდერული ხასიათის ძალადობასთან, საზოგადოებრივ ჯანდაცვასთან, არასრულწლოვნების დაცვასა და მენტალურ და ფიზიკურ კეთილდღეობასთან.

ჯერჯერობით, ისე ჩანს, რომ აღნიშნულ რეგულაციებთან ყველაზე მეტი პრობლემა ილონ მასკის „ტვიტერს“ ექნება. თუმცა შესაძლოა, რომ ახალ სამართლებრივ ჩარჩოში მოქმედება სხვა მსხვილ აქტორებსაც გაუჭირდეთ. ამის მიზეზი ის არის, რომ როგორც ზემოთ აღვნიშნე, სოციალური ქსელები აქამდე, არსებითად, ნეიტრალურ საჯარო სივრცეებად იყო მიჩნეული.

ევროკავშირის ახალმა პოლიტიკამ, შესაძლოა, მსხვილი სოციალური პლატფორმების ქცევა მსოფლიოს დანარჩენ ნაწილებშიც შეცვალოს. იქიდან გამომდინარე, რომ ინტერნეტ კომპანიებისთვის ევროპის ქვეყნები მომხმარებელთა განსაკუთრებით დიდ ბაზარს წარმოადგენენ, სოციალური ქსელების დიდ ნაწილს, სავარაუდოდ, მაინც მოუწევს ახალი რეგულაციების დაკმაყოფილება. ადრე თუ გვიან, ახლად დანერგილი პრაქტიკები, ინერციით, შესაძლოა მსოფლიოს სხვა ქვეყნებზეც გავრცელდეს. ისიც სავსებით შესაძლებელია, რომ მაგალითად, აშშ-ში, კანონმდებლებმა ევროკავშირის მაგალითს მიბაძონ და სოციალურ პლატფორმებს თავიანთ ქვეყანაშიც მკაცრი რეგულაციები დაუწესონ.

ევროკავშირის ახალი რეგულაციები რომ განსაკთრებით მნიშვნელოვანია, ამაზე ის ფაქტიც მეტყველებს, რომ ამ საკითხზე ევროპის ქვეყნების ოფიციალური პირების მხრიდან გამოთქმული კომენტარები უჩვეულოდ მკაცრია. მაგალითად, ერთ-ერთ ბოლო გამოსვლაში საფრანგეთის ციფრული ტრანზიციისა და ტელეკომუნიკაციების მინისტრი ჟან-ნოელ ბარო „ტვიტერს“ დაბლოკვით დაემუქრა. „დეზინფორმაცია ჩვენი დემოკრატიებისთვის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი საფრთხეა. თუ ტვიტერი განმეორებით დააღვევს ჩვენს წესებს, ის ევროკავშირში აიკრძალება,“ განაცხადა მან.

გამოდის, რომ 2024 წლიდან სოციალურ ქსელებისთვის ახალი ეპოქა იწყება. ყველაზე ოპტიმისტური სცენარის მიხედვით, ამ ეპოქამ შეიძლება მოიტანოს ის, რომ ბოროტი ზრახვების მქონე აქტორებმა ნაკლებად შეძლონ დეზინფორმაციის გავრცელებით დემოკრატიული ინსტიტუტების შერყევა; ასევე, ჩნდება იმის იმედიც, რომ მომავალში, კოვიდ-19-ის მსგავს გლობალურ პანდემიებს საზოგადოებები უფრო ეფექტურად გაუმკლავდებიან, ვინაიდან ისინი ნაკლებად მოექცევიან ყალბი ინფორმაციის ზემოქმედების ქვეშ. აღიშნული ცვლილებები ჩვენნაირ მცირერიცხოვან საზოგადოებებზეც კი, ადრე თუ გვიან, მნიშვნელოვან გავლენას მოახდენენ.

"უკრაინის ომმა შეცვალა მსოფლიო", ვკითხულობთ ბრიტანული გამოცემა "The Guardian"-ის ყველა სტატიის, რომელიც ომს შეეხება. რუსეთის უკრაინაში შეჭრის შემდეგ, მათი ჟურნალისტები მოვლენათა ეპიცენტრიდან მუშაობენ და ამ თემაზე 5 000-ზე მეტი სტატია აქვთ გამოქვეყნებული.

თუმცა, მიუხედავად იმისა, რომ "The Guardian" ავტორიტეტული გამოცემაა, 2016 წლიდან, ფინანსური კრიზისის გამო, მათაც მოუწიათ მკითხველისთვის შემოწირულობების თხოვნა. "გარდიანის" სტატიები უფასოდაც ყველასთვის ხელმისაწვდომია, რაც, ბუნებრივია სჯობს ე.წ. "ფეივოლის" პრინციპს, როდესაც თუ არ გადაიხდი, მასალის დიდ ნაწილზე წვდომა გეზღუდება.

"სხვა გამოცემებისგან განსხვავებით, "The Guardian"-ს არ ჰყავს მეწილეები და არც მილიარდელი მფლობელი" - წერია დონაციის თხოვნის წერილში. გარდიანს აქვს სანრეზერვო ფონდიც, რომელსაც ისინი ფინანსური კრიზისი დროს იყენებენ, თუმცა სხვა გამოცემები ასეთი "იღბლიანები" არ არიან და დღემდე წნეხის ქვეშ არიან ციფრულ სამყაროში ტრადიციული მედიის დაღმასვლის პროცესში.

სოციალური მედიისა და ე.წ "ქლიქბეითების" განვითარებამ გამოიწვია სარეკლამო შემოსავლებისა და ბიუჯეტის შემცირება, თანამშრომლების გათავისუფლება და ხარისხიანი კონტენტის სიმცირე. მედია გარემომ მნიშვნელოვანი ტრანსფორმაცია განიცადა, რამაც გავლენა იქონია, როგორც აუდიტორიაზე ასევე ახალი ამბებისა და ინფორმაციის მიღების მათთვის სასურველ მეთოდებზე.

პოლიტიკურმა პოლარიზაციამ დამატებითი ზეგავლენა იქონია აუდიტორიაზე. მიკერძოებული გაშუქება სანდოობას აკარგვინებს მედიას, რომელიც ერთ დროს მნიშვნელოვანი რგოლი იყო მოსახლეობის ინფორმირებისა და მაღალჩინოსნებისთვის მათი ანგარიშვალდებულების შესახსენებლად.

დამატებით, ხელოვნური ინტელექტის მზარდი პოპულარობის შედეგები და პოტენციური გამოწვევები კი ჯერ კიდევ გაურკვეველია.

თუმცა ეს მოულოდნელი არ ყოფილა. 2009 წელს, ტექნოლოგიური სიახლეების ჟურნალისტმა კლეი შირკიმ სწორედ ეს გამოწვევები იწინასწარმეტყველა. ამ პრობლემის წინაშე, ის პლატფორმებიც კი დგანან, რომლებიც მხოლოდ ციფრულ სივრცეში ავრცელებენ მასალას. VICE გაკოტრების პირასაა, VOX-ს იმავე მიზეზით თანამშრომლების შემცირება მოუწია, Buzzfeed-მა კი მათი ახალი ამბების დეპარტამენტი დახურა.

მსგავსი პრობლემები ქართულ მედიასაც აქვს. ტელევიზიას ჯერაც ყველაზე მნიშვნელოვანი გავლენა აქვს საზოგადოებაზე, თუმცა პოლარიზაცია და მიკერძოებულობა მათთვისაც მთავარი გამოწვევაა, ამიტომ დამოუკიდებელი გაშუქებისა და მნიშვნელოვანი ამბების საზოგადოებისთვის მიწოდება მხოლოდ ონლაინ გამოცემების "პასუხისმგებლობად" რჩება. ეს გამოცემებიც განსხვავდებიან ერთმანეთისგან, თუმცა ყველა მათგანს ერთი საერთო მახასიათებელი აქვთ - ისინი საერთაშორისო დონორებზე არიან დამოკიდებული.

მიუხედავად იმისა, რომ ეს მხარდაჭერა მისასალმებელია და, ის ახალი, ტრადიციულზე უფრო ინოვაციური პლატფორმების ჩამოყალიბების საშუალებას იძლევა, საკმარისი მაინც არ არის. კერძოდ, საელჩოები და საერთაშორისო მედია ორგანიზაციები საგრანტო წინადადებებში კვლავ დიდ ყურადღებას აქცევენ "მდგრადობას". ეს გასაგებიცაა, რადგან დამოუკიდებელ ფინანსებს მედიისთვის გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს, თუმცა ისეთ ქვეყნებში, როგორიც საქართველოა, არ არსებობს გარანტია, რომ ეს რეალობად იქცეს.

სამაგიეროდ, საერთაშორისო დონორები აგრძელებენ ისეთი პროექტების დაფინანსებას, რომლებიც მხოლოდ გრანტების საშუალებით ფუნქციონირებს და ძირითადად კონკრეტული მიზნით იქმნება ან მხოლოდ კონკრეტულ საკითხებზე ფოკუსირდება. ასეთ შემთხვევებში, თანამშრომლებს მხოლოდ გარკვეული დროით ასაქმებენ, რომლებიც პროექტის დასრულების შემდეგ, უბრალოდ სამსახურის გარეშე რჩებიან. ეს თავის მხრივ აზიანებს კონტენტსაც, რადგან არ არის მუდმივი.

იმის ნაცვლად, რომ ეს თანხა გრძელვადიან და მრავალფეროვან ხარისხიან მასალაში დაბანდდეს, დონორების ფოკუსი ვიწრო და მხოლოდ ონლაინ ნახვების რაოდენობაზე რჩება დამოკიდებული. მაშინ როდესაც, ნახვების რაოდენობის გაზრდა ე.წ "ბუსტის" (სოციალური ქსელის რეკლამის) საშუალებით შეიძლება და ეს რეალურ ჩართულობას შეიძლება არც გამოხატავდეს. აუდიტორიის ჩართულობა, ბუნებრივია, მნიშვნელოვანია, თუმცა ამისთვის საჭიროა ბევრი და ხარისხიანი მასალის გამოქვეყნება, რისთვისაც დონორების დაფინანსება საკმარისი არ არის.

მეორე მხრივ, საინფორმაციო ველი წალეკილია დეზინფორმაციითა და მისინფორმაციით.

ზოგიერთი ამ პრობლემის გადაჭრის გზებს ეძებს. გასულ წელს, საფრანგეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა, კატრინ კოლონამ, მხარი დაუჭირა პარიზში საზოგადოებრივი ინტერესების მედიის საერთაშორისო ფონდის (IFPIM) შტაბ-ბინის გახსნას და პირობა დადო, რომ ამისთვის 2024 წლამდე 15 მილიონ ევროს გამოყოფდა. ამერიკის შეერთებული შტატების პრეზიდენტმა, ჯო ბაიდენმა 2021 წლის დეკემბერში, IFPIM-ის დაფინანსებისთვის 30 მილიონი დოლარი გამოყო, მიზანი 10 წელში მინიმუმ 1 მილიარდი დოლარის მოზიდვაა.

მიმდინარე წლის 3 მაისს, გაეროს გენერალურ ასამბლეაზე, პრესის თავისუფლების 30 წლის თავისთვის მიძღვნილ ღონისძიებაზე ოფიციალურად ჩაეშვა მედიის საპილოტე პროექტები, რომელიც წინა წელს დაფინანსდა. სხვა ქვეყნებს, მათ შორის საქართველოსაც, ჰქონდათ საშუალება წარედგინათ პროექტის კონცეფცია.

ეს კარგი სიახლეა, მაგრამ მაგრამ გლობალური კონკურენცია დიდი იქნება. თუ მედია უკეთეს ეკონომიკურ პირობებშიც, დამატებითი დახმარების გარეშე ვერ შეძლებს მდგრადობის შენარჩუნებას, ამ შემთხვევაში სიტუაცია კიდევ უფრო მძიმდება. დონორებმა დიდი წვლილი შეიტანეს ქართული მედიის განვითარებაში, თუმცა მათ უნდა გადახედონ თავიანთ სტრატეგიებს და მოთხოვნა "მდგრადობაზე" შეარბილონ. საქართველოს არ აქვს იმის ფუფუნება, რომ დემოკრატია და მედიის თავისუფლება ერთბაშად, მარტივად მიიღოს.

---

ონიკ ჯეიმს კრიკორიანი არის ჟურნალისტი დიდი ბრიტანეთიდან, რომელიც რეგიონში 1998 წლიდან მუშაობდა სხვადასხვა თანამდებობებზე, მათ შორის როგორც კონსულტანტი საერთაშორის მედიის სააგენტოებისთვის. მანამდე ის მუშაობდა დიდი ბრიტანეთის ისეთ რეგიონულ და ეროვნულ გამოცემებში, როგორიცაა The Bristol Evening Post, The Independent და The Economist.

აპრილსა და მაისში ზედიზედ გამოქვეყნდა „საერთაშორისო რესპუბლიკური ინსტიტუტის“ (IRI) და „ეროვნული დემოკრატიული ინსტიტუტის“ (NDI) საზოგადოებრივი აზრის გამოკითხვები საქართველოში. ეს ამერიკული არასამთავრობო ორგანიზაციებია, რომლებიც აშშ-ს მთავარ პოლიტიკურ პარტიებთან არიან ასოცირებულებნი (IRI - რესპუბლიკელებთან, NDI - დემოკრატებთან).

მსგავსი სოციოლოგიური კვლევები, რომლებსაც აღნიშნული არასამთავრობოების დაკვეთით, პროფესიონალური კვლევითი ორგანიზაციები ატარებენ ხოლმე, ხშირად ქვეყნდება და მათი განხილვაც აქტიურად მიმდინარეობს მედია სივრცეში.

ამ სტატიაში მინდა ყურადღება მივაპყრო იმ პრობლემებს, რაც ხელს უშლის სოციოლოგიური კვლევების შედეგების ეფექტურად გაშუქებას და ამ საკითხებზე აუდიტორიასთან კომუნიკაციას.

კვლევების ინტერპრეტაციასთან დაკავშირებული პრობლემები სხვადასხვა სახის მედიას სხვადასხვა დოზით აწუხებს. ამიტომ მხოლოდ იმ საკითხებზე გავამახვილებ ყურადღებას, რაც შედეგების ეფექტურად კომუნიკაციისთვის გადამწყვეტია.

პირველი, ალბათ ყველაზე მნიშვნელოვანი გამოწვევაა იმის სწორად ახსნაა, თუ რა არის სოციოლოგიური კვლევა. ესეთი გამოკითხვები ეყრდნობა მათემატიკურ ფორმულებსა და გაანგარიშებებს და მოითხოვს სტატისტიკისა და რაოდენობრივი კვლევის მეთოდების სპეციალურ ცოდნას. უმთავრესი მათემატიკური დაშვება, რასაც მკვლევრები აკეთებენ, არის ის, რომ შემთხვევით შერჩეული (მაგალითად, ლოტოს ან ლატარეის პრინციპით) მცირე რაოდენობის ადამიანების გამოკითხვა მოგვცემს ბევრი ადამიანის განწყობების მეტნაკლებად სწორ აღწერას.

ამის გამო, NDI-ის და IRI-ის გამოკითხვების შედეგები განსხვავდება, მაგალითად, ქუჩის ან სატელევიზიო გამოკითხვებისგან. თუ გამოკითხვა შემთხვევითი შერჩევის პრინციპზე არ არის დაფუძნებული, მას ახასიათებს ის, რასაც სოციალური მეცნიერებების წარმომადგენელები უწოდებენ „სისტემურ მიკერძოებას“. მაგალითად, ქუჩის გამოკითხვის დროს შეიძლება არაბუნებრივად ხშირად შემოგვხვდნენ გარკვეული ტიპის ადამიანები, რომლებიც კონკრეტულ დროს მოძრაობენ მოცემულ ქუჩაზე (მაგალითად, სტუდენტები, იმიგრანტები, დასაქმებულები და ა.შ.). ასეთი ტიპის გამოკითხვა მოსახლეობის საერთო განწყობების გასაზომად ვერ გამოდგება.

სოციოლოგიური გამოკითხვების შედეგების უკეთ საილუსტრაციოდ, სასურველია გამოკითხვების დინამიკაში წარმოდგენა (მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი აღნიშნულ თემაზე იმავე მეთოდოლოგიით ჩატარებული გამოკითხვები უკვე არსებობს). სხვანაირად, ხშირად, გაუგებარია ხოლმე, თუ კონკრეტულად რა შეიცვალა - რა მოხდა ისეთი, რაც განსაკუთრებულ ყურადღებას იმსახურებს?

მაგალითად, IRI-ის ბოლო გამოკითხვის საფუძველზე, ისეთი შთაბეჭდილება იქმნებოდა, რომ თითქოს ყველა პოლიტიკური ძალის რეიტინგი ვარდნას განიცდის. სინამდვილეში, კვლევის შედეგებს თუ ჩავხედავთ, ვნახავთ, რომ ბოლო წლებთან შედარებით, არსებითად, მხოლოდ მთავრობის რეიტინგია შემცირებული.

კვლევის გაშუქების დროს, მნიშვნელოვანია, რომ სწორად მოხდეს ჩამოუყალიბებელი პასუხების ან პასუხზე უარის თქმის ინტერპრეტაცია. ზოგადი წესი ის არის, რომ თუკი ამომრჩეველი ჩამოუყალიბებელია ან უარს ამბობს პასუხზე, დაუშვებელია, რომ მას მიაწერო ისეთი მოსაზრება, რაც მას არ ეკუთვნის. მაგალითად, თუკი ამომრჩეველი ფიქრობს, რომ მან არ იცის, ვის მისცემს ხმას არჩევნებზე, ეს სწორედ იმას გულისხმობს, რაც გვესმის. იგივე შეიძლება ითქვას ისეთ ამომრჩეველზეც, რომელიც უარს ამბობს პასუხის გაცემაზე.

ამასთან დაკავშირებით, არსებობს კიდევ ერთი მცდარი მოსაზრება, რომ გარკვეულ შეთხვევებში, საჭიროა „არ ვიცი“-ს და „უარი პასუხზე“ შედეგების გაუქმება და მხოლოდ იმ პასუხების პროცენტულად დაჯამება, რომელიც კონკრეტული პარტიებისადმი/კანდიდატებისადმი სიმპათიას გამოხატავს. თუმცა ეს გამართლებული იქნებოდა მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი დარწმუნებული ვიქნებოდით, რომ გაუქმებულ შედეგებს არ ახასიათებთ სისტემური მიკერძოება.

სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, შესაძლოა, რომ ჩამოუყალიბებელ ან უარის მთქმელ რესპონდენტებს შორის რომელიმე კონკრეტული სიმპათიის მქონე ჯგუფი ჭარბობდეს. მაგალითად, შესაძლებელია, რომ უარის მთქმელებს შორის ჭარბობდნენ ისეთი პოლიტიკური პარტიების მხარდამჭერები, რომლებიც კონტროვერსიული პოზიციებით გამოირჩევიან (შესაბამისად, შესაძლებელია, რომ მათ სხვებზე მეტად „მორცხვი“ მხარდამჭერები ჰყავდეთ).  ამის გამო, გამართლებული არ იქნება მათი პასუხების „გაუქმება“ და თანაბრად გადანაწილება დარჩენილ ჯგუფებზე.

ზემოთაღნიშნული პრობლემები მხოლოდ მცირედი ჩამონათვალია იმ პოტენციური ჩავარდნებისა, რომლებიც სოციოლოგიური გამოკითხვების შედეგების პრეზენტაციის დროს შეიძლება წავაწყდეთ. ვფიქრობ, ეს ყველაზე ზოგადი საკითხებია, რომლებსაც მედიამ განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიაქციოს. სხვა, უფრო ღრმა და დეტალურ საკითხებზე კი მედიის წარმომადგენლები მუდმივად დარგის ექსპერტებთან უნდა გადიოდნენ კონსულტაციას. ეს ყველაფერი კრიტიკულად მნიშვნელოვანია იმისთვის, რომ პოლიტიკურ პარტიებსა და მათ ამომრჩევლებს არსებულ რეალობაზე არასწორი შეხედულება არ შეექმნათ და ქართული პოლიტიკაც ცრუ წარმოდგენებისა და მოლოდინებისგან დაიცალოს.

საზოგადოებრივი ინტერესისა და ცნობისმოყვარეობის გასამიჯნად უნივერსალური ფორმულა არ არსებობს, ამიტომაც თითოეულ შემთხვევაზე მსჯელობაა საჭირო. მაგრამ ყველაფერს საჯარო ინტერესით მაინც ვერ გაამართლებ.

ჩემი დაკვირვებით, კრიმინალის გაშუქებისას ტრაგედიის რეიტინგად ქცევის “სურვილი” ხშირია. მედიასაშუალებებს ავიწყდებათ, რომ მათი ამოცანა საზოგადოების ცნობისმოყვარეობის დაკმაყოფილება არ არის.

ჟურნალისტები მოქმედებენ საზოგადოების ინტერესებიდან გამომდინარე, როდესაც ამხელენ დანაშაულს, ხელს უშლიან საზოგადოების შეცდომაში შეყვანას და ააშკარავებენ ინფორმაციას, რომელიც საზოგადოებას მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებების მიღებაში ეხმარება.

რატომ ვსაუბრობ ამაზე? იმიტომ, რომ 4 მაისს თბილისში სროლა იყო. შეიარაღებული პირი მოქალაქეს მიუახლოვდა და რამდენჯერმე ესროლა. ცეცხლი გახსნა ბიზნესმენის დაცვამაც და თავდამსხმელს სასიკვდილო ჭრილობა მიაყენა. დაცვას ბრალი დამნაშავის შეპყრობისთვის აუცილებელი ზომის გადაცილებით მკვლელობისათვის წაუყენეს.

ბუნებრივია, ეს ამბავი უნდა გაშუქებულიყო, მაგრამ საკითხავია როგორ.

მედიას ხშირად ავიწყდება, ან არც იცის, რომ კრიმინალის ცალკეული შემთხვევა პანიკისგან დაცლილად, მთავარი პრობლემის გამოკვეთით და სწორი აქცენტების დასმით უნდა გაშუქდეს. ასე მოხდა ამ შემთხვევაშიც.

ტელევიზიებმა თავდაპირველად სროლის კადრები კონტექსტის გარეშე გააშუქეს:

• “მთავარმა არხმა” მათ მიერ “ექსკლუზიურად მოპოვებული” ვიდეომასალა გაავრცელა — "დაბლარული" მხოლოდ იარაღი იყო და ყველა პირის იდენტიფიცირება შეიძლებოდა.
• უშუალოდ მკვლელობის კადრი ცალკე ვიდეოდ დადეს “რუსთავი 2-მა” და “TV პირველმა”.

ტელევიზიები თითქოს ვიდეოს მეშვეობით ადასტურებდნენ, რომ თავდამსხმელს მეორე იარაღიც ჰქონდა, მაგრამ მასალა პანიკისგან და სენსაციისგან დაცლილი მაინც არ იყო, კონტექსტი აკლდა - აქცენტი კეთდებოდა მკვლელობის ფაქტზე თან ეს ხდებოდა მანამ, სანამ გამოძიების დეტალები გაირკვეოდა.

მედიას შეეძლო ეს კადრები მოეპოვებინა, შეენახა, მაგრამ მის გამოქვეყნებამდე რედაქციას უნდა ემსჯელა, რა ზიანი შეიძლება მოჰყოლოდა მკვლელობის კადრების ასე გავრცელებას.

მსგავსი კადრის გავრცელება გამართლებულია, თუ ტელევიზიამ მას იყენებს სიუჟეტისთვის სადაც ჰყვება რა და როგორ მოხდა, განმარტავს, და სვამს კითხვებს იყო თუ არა ეს დაცვის წევრის მხრიდან ძალის გადამეტება, თუ აუცილებელი მოგერიების ფარგლებში მოქმედებდა. მაგრამ ასეთ დროსაც კი, კადრები აუცილებლად უნდა იყოს რედაქტირებული, დაბლარული და აუდიტორიას არ სთავაზობდეს ღია ძალადობის ამსახველ მასალას.

კონტექსტის, გააზრებისა და კითხვების დასმის გარეშე გაშუქებული კრიმინალი კომერციული, წმინდად რეიტინგზე გათვლილი გადაწყვეტილებაა და რა საჯარო ინტერესი. ეს არ ყოფილა პირველი შემთხვევა, როცა მედიამ ტრაგედია სენსაციად აქცია, ან მკვლელობის კადრები ეთერში “ექსკლუზიურად” გაუშვა. ალბათ, თავის მოტყუება იქნება, თუ ვიფიქრებთ, რომ ეს ბოლო შემთხვევა იყო და ასეთი რამ აღარ მოხდება.

ჟურნალისტებმა კარგად უნდა გაითავისონ პასუხისმგებლობა, რისკები, საფრთხეები და ზიანი, რაც კრიმინალური ამბების არასწორ გაშუქებას შეიძლება მოჰყვეს.

არის საერთაშორისო პრაქტიკა, რა დროს აშუქებს მედია სროლისა და მკვლელობის კადრებს. ასეთი იყო, მაგალითად, აშშ-ის 35-ე პრეზიდენტის, ჯონ კენედის, 2016 წელს კი თურქეთში რუსეთის ელჩის მკვლელობა.

დავუშვათ, მედია მიხვდა, რომ ამბავი სტანდარტების დარღვევით გააშუქა და სროლის კადრები ეთერში არ უნდა გაეშვა, ან სოციალურ ქსელებში არ უნდა განეთავსებინა. რა ხდება ასეთ დროს? არსებობს ჩასწორების სტანდარტი, მაგრამ მარტივად რომ ვთქვათ, დღეს ეს ეფექტური არ არის. საკითხი განსაკუთრებით პრობლემატურია ინტერნეტისა და სოციალურ ქსელების გამო.

სოციალურ ქსელებში ერთხელ დადებული კადრი, ვიდეო შესაძლებელია, ვერასდროს გააქრო ინტერნეტსივრციდან. მედიამ ვიდეო რომც წაშალოს, ის მაინც გავრცელდება, რადგან მისი ჩამოტვირთვა და თავიდან ატვირთვა ნებისმიერ მომხმარებელს წამებში შეუძლია.

ასეთ ეპოქაში თითოეულმა რედაქციამ კიდევ უფრო მეტად უნდა იგრძნოს პასუხისმგებლობა. ჟურნალისტიკა მხოლოდ ფაქტის გავრცელება არ არის, ესაა ინფორმაციის მიღება, გააზრება და ისე გაშუქება, რომ მან საზოგადოების ინტერესი არ დააზიანოს. ნახვები კომერციულად მომგებიანია, მაგრამ გრძელვადიან პერსპექტივაში მედიისთვის რეპუტაციის შენარჩუნება უფრო მნიშვნელოვანი უნდა იყოს.

12 აპრილს BBC-ის გამოაქვეყნა ვრცელი საგამოძიებო სტატია, რომელიც საქართველოსა და სხვა ქვეყნებში არსებულ ე.წ. „ქოლცენტრების“ უკანონო საქმიანობას ეხება.  ჟურნალისტური გამოძიების მიხედვით, საქართველოში მდებარე „ქოლცენტრებიდან“ თაღლითები ევროპელ პენსიონერებს ურეკავენ და მოტყუებით სძალავენ წლობით დაგროვილ დანაზოგს.

გამომძიებელი ჟურნალისტების ვარაუდით, საერთაშორისო დანაშაულებრივი ქსელთან დაკავშირებულია საქართველოს ყოფილი თავდაცვის მინისტრი და ტელეკომპანია „ფორმულას“ დამფუძნებელი და საკონტროლო წილის მფლობელი, დავით კეზერაშვილი. BBC-ის სტატიაში ვკითხულობთ:

„რაც შეეხება Milton Group-ს, ასევე, არ არსებობს საჯაროდ ხელმისაწვდომი დოკუმენტაცია, რომელიც კეზერაშვილს თაღლითურ კომპანიებთან დააკავშირებს; არ არსებობს რაიმე მტკიცებულება, რომ მას [კეზერაშვილს] გააჩნია პირდაპირი ფინანსური ინტერესი Milton-ის ბრენდებში. თუმცა Milton-თან დაკავშირებული კომპანიების რამდენიმე ყოფილმა თანამშრომელმა კონფიდენციულად გაგვანდო, რომ მათ ჰქონდათ კონტაქტი კეზერაშვილთან და იცოდნენ, რომ ის Milton group-ის საქმიანობაში იყო ჩართული.“

კეზერაშვილის კუთვნილმა ტელეკომპანია “ფორმულას“ ახალი ამბების გამოშვებამ, BBC-ის გამოძიების გაშუქებისას, აღნიშნა, რომ "ბრიტანულმა გამოცემამ ვერ აღმოაჩინა ე.წ. ქოლცენტრების საქმეში დავით კეზერაშვილის მონაწილეობის პირდაპირი მტკიცებულებები.“ მოგვიანებით, „ფორმულას“ ვებგვერდიდან ეს განცხადება წაშალეს და მალევე, არხის ციფრული დეპარტამენტის ხელმძღვანელმა, მარიამ ბაჯელიძემ შემდეგი კომენტარი გააკეთა:

"საინფორმაციო გამოშვებაში გასული სიახლე ციფრული პლატფორმიდან წაიშალა, რადგან მივიჩნიეთ, რომ არასრულად ასახავდა BBC-ის საგამოძიებო სტატიის აქცენტებსა და სულისკვეთებას, ასევე, არ სთავაზობდა აუდიტორიას არხის დამფუძნებლის, დავით კეზერაშვილის კომენტარს.“

აშკარაა, რომ ამ შემთხვევაში საქმე გვაქვს მწვავე ინტერესთა კონფლიქტთან, ვინაიდან კერძო კომპანიას უწევს კრიტიკულად გააშუქოს საკუთარი დამფუძნებლის და ამჟამინდელი მფლობელის წინააღმდეგ მიმართული მძიმე ბრალდებები. მსგავსი პრობლემა წარმოიშობა ხოლმე მაშინაც, როდესაც კომპანიის დამფუძნებელი ან მფლობელი აფინანსებს პოლიტიკურ პარტიებსა და პოლიტიკოსებს ან თავად არის უშუალოდ ჩართული პოლიტიკაში.

დემოკრატიულ ქვეყნებში, როგორც წესი, არ არსებობს რაომე რეგულაცია, რომელიც მედია საშუალებას დაუწესებდა შეზღუდვებს იმაზე, თუ როგორ გააშუქოს საკუთარი მფლობელთან ან დამფუძნებელთან (ან მათთან ასოცირებულ პირებთან) დაკავშირებული სკანდალები. ეს თავიდან ბოლომდე კონკრეტული მედია საშუალების ჟურნალისტურ და ეთიკურ სტანდარტებზეა დამოკიდებული.

დასავლეთში ამ საკითხზე ერთ-ერთი ყველაზე დიდი აჟიოტაჟი ბოლოს 2019 წელს ატყდა, როდესაც მედია კომპანია Bloomberg-ის მფლობელმა, მაიკლ ბლუმბერგმა აშშ-ს საპრეზიდენტო არჩევნებში მონაწილეობის შესახებ განაცხადა. მაშინ, Bloomberg News-ის მთავარმა რედაქტორმა, ჯონ მიქლეტვეიტმა მის დაქვემდებარებაში მყოფ 2700 ჟურნალისტსა და ანალიტიკოსს მისწერა, რომ მედია კომპანია არ აპირებდა არც მაიკლ ბლუმბერგის და არც მისი დემოკრატი ოპონენტების საქმიანობების გაშუქებასა და გამოძიებას.

ამასთანავე, Bloomberg News-ის მთავარმა რედაქტორმა განაცხადა, რომ ისინი სრულად ან მოკლე შინაარსის სახით გადაბეჭდავდნენ იმ საგამოძიებო სტატიებს, რომლებსაც მაიკლ ბლუმბერგზე ან მის დემოკრატ ოპონენტებზე სხვა სანდო მედია საშუალებები მოამზადებდნენ. (აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ კომპანიის ეს გადაწყვეტილება არ ეხებოდა მაიკლ ბლუმბერგის რესპუბლიკელ ოპონენტს, დონალდ ტრამპს.)

Bloomberg News-ის გადაწყვეტილებას აზრთა სხვადასხვაობა მოჰყვა. ზოგიერთმა კრიტიკოსმა მედია კომპანიის პოზიცია სარედაქციო დამოუკიდებლობის შეზღუდვად აღიქვა. თუმცა ამ ნაბიჯის დადებითი მხარე ის იყო, რომ Bloomberg News-მა არ დაფარა თავის რიგებში ინტერესთა კონფლიქტის არსებობა და ამის ნაცვლად, კომპანია შეეცადა, რომ საკუთარი ბუნებრივი მიკერძოება იმით დაებალანსებინა, რომ ოპონენტებიც გაეთავისუფლებინა კრიტიკის ქარ-ცეცხლისგან.

საქართველოს შემთხვევაში, რთული სათქმელია, თუ კონკრეტულად როგორ შეიძლება, ნაწილობრივ მაინც, განეიტრალდეს კერძო მედია საშუალებებში არსებული ინტერესთა კონფლიქტები (იმის გათვალისწინებით, რომ ასეთი კონფლიქტები არც თუ ისე იშვიათი და ზედაპირულია). თუმცა ფაქტია, რომ ერთ-ერთი აუცილებელი ნაბიჯი, რაც უნდა გადაიდგას, ის არის, რომ მინიმუმ, ინტერესთა კონფლიქტის ხმამაღლა აღიარება მოხდეს.

სხვა შემთხვევაში, თავის მოკატუნებით, მხოლოდ ყველაზე ეთიკურად მიუღებელ პროპაგანდას შევუწყობთ ხელს. ქართული ტელე, რადიო, ბეჭდური და ციფრული მედიები, სამწუხაროდ, ამ თემას იშვიათად უთმობენ სათანადო ყურადღებას - იქამდე, სანამ თავად არ აღმოჩდნებიან ხოლმე, რბილად რომ ვთქვათ, უხერხულ სიტუაციებში.