საქართველოში ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის მდგომარეობის შესახებ საპარლამენტო ანგარიშის მიხედვით, 2023 წელს სახალხო დამცველისთვის ცნობილი გახდა ინფორმაციის კანონით დადგენილ ვადაში გაცემაზე უარის თქმის 100-ზე მეტი შემთხვევა. 

ომბუდსმენს საჩივრებით ძირითადად უფლებადამცველი ორგანიზაციები და ჟურნალისტები მიმართავდნენ. მათ განცხადებების ნაწილზე პასუხი კი მხოლოდ მას შემდეგ მიიღეს, რაც სახალხო დამცველის აპარატმა ადრესატ უწყებებს შესაბამისი კორესპონდენციითა და განმარტების მოთხოვნით მიმართა. ანგარიშის მიხედვით,  ეს ფაქტი ადასტურებს, რომ საჯარო დაწესებულებების მხრიდან, არაერთ შემთხვევაში, უფლებადამცველ ორგანიზაციებს საჯარო ინფორმაციაზე წვდომა დაუსაბუთებლად შეეზღუდათ.

საქართველოს სახალხო დამცველი საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის უფლების დაცვის ერთ-ერთ მთავარ დაბრკოლებად მოძველებულ კანონმდებლობასა  და ეფექტიანი საზედამხედველო ინსტიტუტის არარსებობას მიიჩნევს. 

„დღემდე არ არის სავალდებულოდ აღიარებული „ოფიციალურ დოკუმენტაციასთან დაშვების შესახებ“ ევროპის საბჭოს 2009 წლის 18 ივნისის კონვენცია, რომლის მე-8 მუხლი ითვალისწინებს, რომ განმცხადებელს საჯარო ინფორმაციის გაუცემლობაზე გადაწყვეტილების გასაჩივრების შესაძლებლობა უნდა ჰქონდეს ან სასამართლოში ან დამოუკიდებელ და მიუკერძოებელ ორგანოში და ეს პროცედურა უნდა იყოს სწრაფი და იაფი“

საანგარიშო პერიოდში ომბუდსმენს საჯარო ინფორმაციის მოთხოვნის უპასუხოდ დატოვების გამო „პუბლიკას“, „მთის ამბების“ და „საქართველოს ამბების“ ჟურნალისტებმაც მიმართეს. აღსანიშნავია, რომ სახალხო დამცველის რეკომენდაციის მიუხედავად, ქალაქ რუსთავის მუნიციპალიტეტის მერიამ „ქვემო ქართლის მედიას“ საჯარო ინფორმაცია მაინც არ მიაწოდა. 

„ქართული ოცნების“ მიერ ხელმეორედ ინიცირებული „რუსული კანონის“ შესახებ დამოუკიდებელი ონლაინ მედიის წარმომადგენლებმა საერთო განცხადება გააკეთეს. მათი თქმით, კანონის მიღების მთავარი მიზანია დამოუკიდებელი საზოგადოებრივი და მედია ორგანიზაციების განადგურება, თავისუფალი სიტყვის ჩახშობა, ტოტალური კონტროლის დამყარება საზოგადოებრივ აზრზე და იმ მედიის გაქრობა, რომელიც ხელისუფლებას ამხელს კორუფციაში, ნეპოტიზმში, სიღატაკეში, ადამიანის უფლებების დარღვევასა და დაპირებების შეუსრულებლობაში.
ონლაინ მედიის განცხადებით, ეს ხელისუფლების მორიგი ტყუილი და წინასაარჩევნო გადადგმული ანტიევროპული ნაბიჯია, რომელიც საქართველოს დასავლურ მომავალს ასამარებს. „რუსული კანონმა რუსეთში გაანადგურა დამოუკიდებელი მედია და საზოგადოებრივი ორგანიზაციები, ჩაახშო კრიტიკული აზრი, რუსი ჟურნალისტები და აქტივისტები დააპატიმრეს, მოკლეს და ვინც ცოცხალი დარჩა, განდევნეს. რეჟიმის წინაშე რუსეთში საზოგადოება დარჩა სრულიად დაუცველი.“
მედიის წარმომადგენლებმა აღნიშნეს, რომ რუსული კანონის მიღებას ბოლომდე გაუწევენ წინააღმდეგობას და „ქართულ ოცნებას“ თავისუფლებაზე თავდასხმის შეწყვეტისკენ მოუწოდეს. „რუსული კანონი“ „ქართულმა ოცნებამ“ გასულ წელსაც წარადგინა, თუმცა, მასობრივი საპროტესტო გამოსვლების ფონზე კანონპროექტი უკან გაიწვია. ხელისუფლება მთელი წლის განმავლობაში ამტკიცებდა, რომ მას აღარ მიუბრუნდებოდა.
„რუსული კანონი“ ქვეყანაში მოქმედ თავისუფალ მედიასაც შეეხება. პროტესტი - „არა რუსულ კანონს" 2023 წელს სწორედ ჟურნალისტებმა და სამოქალაქო სექტორის წარმომადგენლებმა დაიწყეს.

მმართველი პარტია „რუსულ კანონს“ პარლამენტში მეორედ წარადგენს. „ქართული ოცნება“ ამჯერად მის მიღებას მიმდინარე სესიის ბოლომდე აანონსებს.

საპარლამენტო უმრავლესობის ლიდერის მამუკა მდინარაძის განცხადებით, 

„ვხედავთ, თუ როგორ იმატებს გაუმჭვირვალე ფულის შემოდინება საქართველოში არჩევნების მოახლოებასთან ერთად და ამ თანხების უდიდესი ნაწილი რადიკალური პარტიების, რადიკალური „ენჯეოებისა“ და რადიკალური პროპაგანდისტული მედიის მხარდაჭერისკენ არის მიმართული“.

მდინარაძის განმარტებით, კანონპროექტი საკანონმდებლო ორგანოში ზუსტად იმავე ტექსტით დაინიცირდება. შეიცვლება მხოლოდ ტერმინი „უცხოური აგენტი“. ის ჩანაცვლდება ფრაზით - „უცხოური ძალის ინტერესების გამტარებელი ორგანიზაცია“. 

„რუსული კანონი“ „ქართულმა ოცნებამ“ გასულ წელსაც წარადგინა, თუმცა, მასობრივი საპროტესტო გამოსვლების ფონზე კანონპროექტი უკან გაიწვია. ხელისუფლება მთელი წლის განმავლობაში ამტკიცებდა, რომ მას აღარ მიუბრუნდებოდა.

„რუსული კანონი“ ქვეყანაში მოქმედ თავისუფალ მედიასაც შეეხება. პროტესტი - „არა რუსულ კანონს" 2023 წელს სწორედ ჟურნალისტებმა და სამოქალაქო სექტორის წარმომადგენლებმა დაიწყეს.

საქართველოში ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის მდგომარეობის შესახებ 2023 წლის საპარლამენტო ანგარიშში სახალხო დამცველი მედიის მდგომარეობასაც აანალიზებს. 

დოკუმენტის თანახმად, გამოწვევას წარმოადგენს გამოხატვისა და მედიის თავისუფლების საკითხები და ჟურნალისტების საქმიანობისთვის შესაბამისი უსაფრთხო გარემოს არსებობა. 

ომბუდსმენის შეფასებით, ამავე დროს, ჟურნალისტების საქმიანობას აფერხებს ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის მარეგულირებელი მოძველებული კანონმდებლობა, რომელიც არ უზრუნველყოფს უფლების ეფექტიანად დაცვის შესაძლებლობას.

386-გვერდიან ანგარიშში გამოხატვის თავისუფლებას რამდენიმე თავი ეთმობა. მასში საკანონმდებლო დონეზე გასატარებელ რეკომენდაციებთან ერთად, საუბარია 2-9 მარტის პერიოდში ჟურნალისტებისა და მედიის სხვა წარმომადგენლების დაშავებისა თუ მათი საქმიანობის ხელშეშლის ფაქტებზე, საგამოძიებო უწყებების რეაგირებასა და პარლამენტში მედიის აკრედიტაციის ახალ წესზე. 

2023 წელს მედიის წარმომადგენელთა უსაფრთხოებისა და დაცულობის გამოწვევების მიმოხილვისას ომბუდსმენი წერს:  

„მიუხედავად იმისა, რომ ბოლო წლებში გაიზარდა ჟურნალისტების მიმართ ძალადობისა და ძალადობის მუქარის შემთხვევები, არის სერიოზული ხარვეზები ამ დანაშაულების გამოძიებისა და დევნის კუთხით. იმ საქმეებშიც კი, რომლებშიც ხდება სასჯელის შეფარდება, ხშირად გამოყენებულია მსუბუქი სასჯელი."

ანგარიში მიუთითებს მაღალი დონის არჩეული პოლიტიკოსების მიერ, როგორც ეროვნულ, ისე ადგილობრივ დონეზე, მედიის წინააღმდეგ მიმართული ძალადობისა და სიძულვილის დაგმობის საჭიროებაზე. 

გასულ წელს ჟურნალისტებს მუშაობა შეეზღუდათ პარლამენტში. ეს ფაქტი მოხვდა სახალხო დამცველის ანგარიშშიც: 

„ჟურნალისტებს მათთვის სასურველი შეკითხვების დასმისა და მიღებული ინფორმაციის აუდიტორიისთვის მიწოდების შესაძლებლობა, გარკვეულ შემთხვევაში, მხოლოდ პარლამენტის ტერიტორიაზე შეუძლიათ. ჟურნალისტებისთვის მსგავსი შესაძლებლობის შენარჩუნება კრიტიკულად აუცილებელია, რათა შეასრულონ „საზოგადოებრივი დარაჯის როლი“, რაც მედიის ფუნქციაა“.

ომბუდსმენი აღნიშნავს, რომ საერთაშორისო სტანდარტების გათვალისწინებით, გაუმართლებელია საკანონმდებლო მოთხოვნა ჟურნალისტების მიერ საიდენტიფიკაციო ნიშნების ტარების თაობაზე. შეფასებულია ტერმინი „ჟურნალისტიც“.

„საუკეთესო საერთაშორისო პრაქტიკის შესაბამისად, ცნებამ უნდა მოიცვას ყველა, ვინც რეგულარულად ან პროფესიულად არის ჩართული საზოგადოებისთვის ინფორმაციის მოგროვებასა და გავრცელებაში მასობრივი კომუნიკაციის ნებისმიერი საშუალებით“.

სახალხო დამცველის აპარატის რეკომენდაციით, ჟურნალისტთა მიმართ ჩადენილი ძალადობის გამოსაძიებლად, ყველა სამართალდამცველი უწყებისთვის კონკრეტული და დეტალური სახელმძღვანელო მითითებები უნდა შემუშავდეს.

ომბუდსმენი შინაგან საქმეთა სამინისტროს მოუწოდებს, შეიქმნას სამუშაო ჯგუფი მედიის წარმომადგენლებთან ერთად და შემუშავდეს სახელმძღვანელო მითითებები შეკრებების, მანიფესტაციების და სხვა მნიშვნელოვანი მოვლენების მედიაგაშუქების შესახებ; 

საქართველოში ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის მდგომარეობის შესახებ საქართველოს სახალხო დამცველის 2023 წლის ანგარიში - https://ombudsman.ge/res/docs/2024040116015759558.pdf 

ნიკა გვარამიას „მთავარი არხის“ 12 %-იანი წილის მეუღლისთვის გადაფორმების პროცესი შეჩერებულია. გვარამიას ადვოკატის, დიტო საძაგლიშვილის განმარტებით, გადაფორმების პროცესის შეფერხებას საკანონმდებლო საფუძველი არ აქვს და ხელოვნურად ჭიანურდება, რაც სავარაუდოდ, მის პოლიტკიურ საქმიანობას უკავშირდება. საძაგლიშვილმა საჯარო რეესტრის ეროვნულ სააგენტოში დამატებით მოთხოვნილი კონსოლიდირებული სადამფუძნებლო შეთანხმებაც შეიტანა. მისი თქმით, თუ რეესტრი განხილვაში ამ დოკუმენტსაც არ მიიღებს, მაშინ საქმეს უკვე სასამართლოში გაასაჩივრებს.
„ჩვენი წესდებით, პარტნიორთა [90% წილის] თანხმობაა საჭირო, რაც გავითვალისწინეთ წინა კრების ოქმში. დირექტორი რო შევიცვალეთ, იქვე თანხმობა გავაცემინეთ სხვა პარტნიორებს. ეხლა შემიჩერეს წარმოება და ისევ თავიდან ყველა პარტნიორის ხელმოწერით სადამფუძნებლო შეთანხმებას და წესდებას ითხოვენ“.
დიტო საძაგლიშვილმა საჯარო რეესტრის ეროვნულ სააგენტოს „მთავარი არხის“ წილის ცვლილების მოთხოვნით 13 მარტს მიმართა. ნიკა გვარამიამ კი ტელეკომპანიის გენერალური დირექტორის პოზიციის დატოვების განცხადება 2024 წლის 27 თებერვალს დაარეგისტრირა. თანამდებობის დატოვებასთან ერთად, გვარამიამ "მთავარი არხის" საკუთარი 12%-იანი წილის მეუღლეზე - სოფო ლილუაშვილზე გადაფორმების პროცესი დაიწყო. მის ნაცვლად ტელეკომპანიის გენერალური დირექტორი გიორგი გაბუნია გახდა. არხის მსხვილი მეწილეების გადაწყვეტილებით, მასთან ერთად დაინიშნა 2 ახალი დირექტორიც: გიორგი ქურდაძე და მანუჩარ ახალაია.
საქართველოს კანონით მაუწყებლის შესახებ ტელეკომპანიის დამფუძნებელი არ შეიძლება, რომელიმე პოლიტიკური პარტიაში თანამდებობას იკავებდეს.
შეგახსენებთ, რომ ნიკა გვარამიამ "ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის" ყოფილ თავმჯდომარესთან ნიკა მელიასთან ერთად პოლიტიკური პარტია "ახალი" დაარსა. ჯერჯერობით ის პარტიაში არანაირ თანამდებობას არ იკავებს. "ახალის" გუნდი მომავალ საპარლამენტო არჩევნებში მონაწილეობის მიღებას გეგმავს.

„ადამიანის უფლებათა ცენტრის“ ინფორმაციით, მედიაპლატფორმა „მაუწყებლის“ ჟურნალისტებს პროკურატურამ დაზარალებულის სტატუსი მიანიჭა.

მედიის ხუთივე წარმომადგენელი დაზარალებულად სისხლის სამართლის კოდექსის 154-ე მუხლის პირველი ნაწილით ცნეს, რაც ჟურნალისტისათვის პროფესიულ საქმიანობაში უკანონოდ ხელის შეშლას გულისხმობს. სამი ჟურნალისტი კი - 333-ე მუხლის მე-3 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტის კვალიფიკაციითაც, რაც მოხელის ან მასთან გათანაბრებული პირის მიერ სამსახურებრივი უფლებამოსილების ძალადობით გადამეტებას ითვალისწინებს.

„ადამიანის უფლებათა ცენტრის“ ცნობით, 2024 წლის 23 იანვარს კეკელიძის ქუჩის პირველ ნომერში მცხოვრები მარინა ხატიაშვილისა და მისი ოჯახის გამოსახლების პროცესის გაშუქებისას ჟურნალისტებს: ნათია ქარჩილაძეს, ანი გიორგაძეს, რატი რატიანს, ზაზა ქარჩილაძეს და გიორგი არობელიძეს პროფესიულ საქმიანობაში ხელი შეეშალათ. სამართალდამცავების მხრიდან გამოიკვეთა სამსახურეობრივი უფლებამოსილების გადამეტება. ჟურნალისტებზე ფიზიკურად იძალადეს. ასევე, ერთ-ერთ მათგანს არაერთხელ წაართვეს მობილური ტელეფონი. დაზიანდა მედიაპლატფორმა „მაუწყებლის“ ძვირადღირებული კამერა და ტელეფონის დამჭერიც. თითოეულ ჟურნალისტს ჰქონდა სამკერდე ნიშანი, რომლითაც შესაძლებელი იყო მათი, როგორც ჟურნალისტების იდენტიფიცირება.

 „ადამიანის უფლებათა ცენტრის“ იურისტმა ჟურნალისტების დაზარალებულად ცნობა 2024 წლის 28 თებერვალს მოითხოვა.

ტელეკომპანია „ფორმულას“ გენერალური დირექტორის განცხადებით, ისინი არ ეთანხმებიან თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2024 წლის 13 მარტის გადაწყვეტილებას. სასამართლომ ტელეოპერატორ გიორგი ჯიბღაშვილის სამსახურიდან გათავისუფლება უკანონოდ ცნო. ზუკა გუმბარიძის თქმით, „ფორმულა“ დავას თბილისის სააპელაციო სასამართლოში გააგრძელებს.

2023 წლის დასაწყისში ტელეკომპანია „ფორმულას“ 25 ოპერატორი გაიფიცა და ხელფასების მომატებას ითხოვდა. მათი განცხადებით, ანაზღაურება, რომელსაც ისინი იღებდნენ, არაადეკვატური იყო. რამდენიმე დღეში ტელეკომპანიის ხელმძღვანელობამ ყველა მათგანი სამსახურიდან გაათავისუფლა. გარკვეული ხნის შემდეგ კი, ტელეოპერატორების უმეტესი ნაწილი, მოლაპარაკებების შედეგად, სამსახურში აღადგინა.

გიორგი ჯიბღაშვილმა, რომელიც სამუშაო ადგილზე არ დააბრუნეს, „სოციალური სამართლიანობის ცენტრის“ დახმარებით, სასამართლოს მიმართა. სასამართლომ გათავისუფლების ბრძანებასთან ერთად, უკანონოდ ცნო „ფორმულას“ ბრძანებები ჯიბღაშვილისთვის დისციპლინური პასუხისმგებლობის დაკისრების შესახებ და ტელეკომპანიას ოპერატორისათვის, გათავისუფლების დღიდან გადაწყვეტილების აღსრულებამდე, კომპენსაციის სახით, ხელფასის ოდენობის თანხის გადახდა დააკისრა.

„სოციალური სამართლიანობის ცენტრის“ 14 მარტის განცხადებით, ორგანიზაცია გიორგი ჯიბღაშვილის ინტერესების დაცვას, საჭიროების შემთხვევაში, შემდგომ ინსტანციებშიც გააგრძელებს.

მთავარი ფოტო: გიორგი ჯიბღაშვილის Facebook გვერდიდან 

ორგანიზაცია “მედიახმამ” ჩაატარა კვლევა — მედიაგარემო 2023: გამოწვევები პოლიტიკური პოლარიზაციისა და კრიზისების დროს საქართველოში. როგორც ავტორები ამბობენ, კვლევის მიზაბია, აღწეროს და შეაფასოს 2023 წელს საქართველოს მედიაგარემო და გამოკვეთოს საფრთხეები და მხარდამჭერი მექანიზმები, რომლებიც გავლენას ახდენს მედიაზე.

კვლევის ძირითადი მიგნებები:

• საქართველოში არსებობს როგორც რეალური, ასევე ე.წ. ცრუ/ილუზორული პოლარიზაცია;
• ცრუ და ილუზორული პოლარიზაციის შედეგად, მედიის დღის წესრიგიდან ხელოვნურადაა განდევნილი ის თემები, რომლებიც საზოგადოებას აღელვებს;
• პოლარიზაცია მოქმედებს ჟურნალისტურ წყაროებზეც და ვლინდება მათ თვითცენზურაში — პოლარიზაციის სხვადასხვა მხარეს მყოფ მედიას ერთი და იგივე რესპონდენტები სხვადასხვანაირად ესაუბრებიან;
• პოლიტიკური პოლარიზება ამცირებს მედიაორგანიზაციებს შორის სოლიდარობას და საზოგადოებაში ჟურნალისტის პროფესიისადმი ნდობას;
• მედია მხოლოდ კი არ აშუქებს/აირეკლავს პოლიტიკურ პოლარიზაციას, არამედ თავადაა ერთ-ერთი მთავარი სამიზნე და მხარე, რომლისგანაც “მტრის ხატი” იქმნება; გაუარესდა მდგომარეობა ჟურნალისტების უსაფრთხოების და მათი დაუცველობის თვალსაზრისით;
• ჟურნალისტები არ არიან მზად 2024 წელს ელექტრონული წესით არჩევნების პროცესის გაშუქებისთვის;
• განსაკუთრებით გააქტიურდა ტროლ-ბოტების რესურსის მიზანმიმართული გამოყენება რუსული დეზინფორმაციის ტირაჟირებისთვის;
• დამოუკიდებელ მედიაში ფინანსური კრიზისის ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი პოლიტიკური პოლარიზაციაა;
• ხალხის მხრიდან მედიისადმი სოლიდარობისა და ნდობის ნაკლებობაა — მედიის დღის წესრიგი თავად დაშორდა ხალხსა და მის პრობლემატიკას, მედია აღარაა საზოგადოებისთვის პრობლემების მოგვარების ხიდი.

პოლარიზაცია:

როგორც კვლევაშია აღნისბული, პოლარიზაცია აზიანებს როგორც მედიაგარემოს, ასევე საზოგადოებას. გარდა ამისა, მმართველი პარტიისა და ოპოზიციის “მხარდაჭერილი” პოლარიზაცია, იწვევს მათი მხრიდან მედიასაშუალებების არათანაბარ პირობებში ჩაყენებას იმის მიხედვით, თუ რომელია უფრო ლოიალურად ან კრიტიკულად განწყობილი.

“ეს ქმნის ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის პრობლემას ცალკეული მედიასაშუალებისთვის, რადგან “ე.წ. ოპოზიციურ მედიაში ისმის მხოლოდ ოპოზიციის ხმა, ხოლო ე.წ. სამთავრობო მედიაში — მხოლოდ მმართველი პარტიის”.

ჟურნალისტური საქმიანობის გამოწვევები: კანონის ინსტრუმენტალიზაცია მედიის წინააღმდეგ

ამ მიმართულებით გამოყოფილია ის ცვლილებები და არა მხოლოდ, რასაც 2023 წელს უარყოფითი გავლენა ქონდა მედიაზე. მათ შორისაა:

• ცვლილება ჟურნალისტების აკრედიტაციის წესში (წაიკითხეთ ჩვენი მასალა — მედია პარლამენტის წინააღმდეგ სასამართლოში);
• “უცხოური გავლენის გამჭვირვალობის შესახებ” კანონი (წაიკითხეთ ჩვენი მასალა);
• სიძულვილის ენისა და უხამსობის რეგულირება (ვრცლად).
• ნიკა გვარამიას საქმე.

კვლევის ავტორების თქმით, მმართველი პარტიის მიერ მედიის წინააღმდეგ კანონის ინსტრუმენტალიზაცია საშიში ტენდენციაა — “მიუხედავად ნიკა გვარამიას შეწყალებისა, მედიაგარემოში დარჩა მნიშვნელოვანი საფრთხეები და გამოწვევები, ისეთი, როგორიცაა მარეგულირებლის გაზრდილი უფლებამოსილება და ამ კონტექსტში, სიძულვილის ენისა და უხამსობის რეგულირება”.

რეკომენდაციები

კვლევის მიხედვით, მედიაგარემოს გაუმჯობესებისთვის მნიშვნელოვანია აქტორების კოორდინირებული და სისტემური მუშაობა, როგორც პოლარიზაციის შესამცირებლად, ასევე არჩევნების გაშუქებისა და რუსულ დეზინფორმაციასთან გამკლავების პროცესში.

• კვლევას თან ერთვის რეკომენდაციები მმართველი პარტიისთვის, მედიისთვის და ადგილობრივი თუ საერთაშორისო ორგანიზაციებისთვის ისეთ საკითხებზე, როგორიცაა არჩევნების გაშუქება, პოლარიზაციის შემცირება, ჟურნალისტების უსაფრთხოება.