კომუნიკაციების მარეგულირებელი კომისიის თავმჯდომარედ ისევ კახა ბექაური აირჩიეს. ის ერთადერთი კანდიდატი იყო და კომისიას მესამე ვადით, 2026 წლამდე უხელმძღვანელებს.

საგულისხმოა, რომ ბექაურს ამ არჩევნებში კონკურენტი არ ჰყავდა და დღეს, 2023 წლის 26 იანვარს, მის არჩევას ფარულ კენჭისყრაზე კომისიის სრულმა შემადგენლობამ დაუჭირა მხარი.

რატომ არის მნიშვნელოვანი?

• მაუწყებლობის შესახებ" კანონით, პირს ამ პოზიციის დაკავება მხოლოდ 1 ვადით შეეძლო, თუმცა, 2019 წელს კანონში შეიტანეს ცვლილება, რომელიც ასეთ შეზღუდვას ხსნის.
• კახა ბექაურის ხელმძღვანელობით, კომისიის გადაწყვეტილებებს მნიშვნელოვანი გავლენა აქვს მაუწყებლობისა და ელექტრონული კომუნიკაციების სფეროს მიმართულებით. 

მათ შორისაა:

• ახალი ტელევიზიებისთვის მაუწყებლობის უფლების გაცემა;
• მაუწყებლობის სფეროში საქმიანობის ავტორიზაციის წესების განსაზღვრა და იმაზე დაკვირვება, ხომ არ არღვევენ მაუწყებლები თვითრეგულირების პროცედურულ ნორმებს;
• ასეთის არსებობის შემთხვევაში, კომისიის საქმიანობის ნაწილია დავების განხილვა;

ასევე:

• ტარიფების განსაზღვრა მობილური ოპერატორებისთვის;
• ინტერნეტ-პროვაიდერებისთვის წესების დადგენა.

კრიტიკა კომისიის მიმართ

კომუნიკაციების მარეგულირებელი კომისია, კახა ბექაურის ხელმძღვანელობისას რამდენჯერმე გააკრიტიკეს კრიტიკულმა ტელემაუწყებლებმა და იმ არასამთავრობო ორგანიზაციებმა, რომლებიც ქვეყანაში მედიაგარემოს სწავლობენ.
რატომ?

• მიიჩნევენ, რომ კომისიის ზოგიერთი გადაწყვეტილება, კერძო მაუწყებლების შინაარსში ჩარევის მცდელობა იყო.

მაგალითად,

• 2022 წლის 23 აგვისტოს, მარეგულირებელმა კომისიამ, "ქართული ოცნების" საჩივრის საფუძველზე, აქცია "შინ ევროპისკენ" ვიდეორგოლის გაშვების გამო, "მთავარი არხი" 118 688 ლარით დააჯარიმა, "ტვ პირველი" და "ფორმულა" კი წერილობით გააფრთხილა.

ბექაურის სადავო პოზიცია:

ბექაური მიიჩნევს, რომ საქართველოში მედიის თვითრეგულირების მექანიზმმა ვერ იმუშავა — რომ "ვერ დაიცვა ჩვენი საზოგადოება ყალბი ინფორმაციისა და სიძულვილის ენისგან".

• ბექაურის ეს მოსაზრება თანხვედრაშია მმართველი პარტიის, "ქართული ოცნების" იმ დეპუტატების მოსაზრებებთან, რომლებმაც 2022 წელს წარადგინეს ცვლილებების პაკეტი კანონში "მაუწყებლობის შესახებ". ამ კანონპროექტს, პარლამენტში მესამე მოსმენით უკვე დაუჭირეს მხარი და მისი მიღებით, სახელმწიფომ მედიაზე რეგულირების სფერო გაზარდა.

უფრო კონკრეტულად:

• მედია პროდუქტის შინაარსთან დაკავშირებული პრობლემური საკითხები, რომელიც კანონის მანამდე მოქმედი რედაქციით მაუწყებლების თვითრეგულირების ორგანოებში განიხილებოდა, კომუნიკაციების მარეგულირებელი კომისიის უფლებამოსილებაშიც გადადის.

რატომ არის ეს პრობლემა?

• ჟურნალისტური თვითრეგულირება სარედაქციო დამოუკიდებლობას იცავს და სახელმწიფო კონტროლს ამცირებს.

ნახეთ სტატია: კიდევ რა პრობლემები აქვს კანონს

კანონდარღვევასთან დაკავშირებული პრეტენზიები ბექაურის მიმართ

• 2020 წელს კახა ბექაური დაჯარიმდა ქონებრივი დეკლარაციის არასწორად შევსებისთვის. საჯარო სამსახურის ბიუროს ანგარიშის მიხედვით, კახა ბექაურის დეკლარაციაში მითითებული არ იყო საბანკო ანგარიშები და შეუსაბამობა იყო მეუღლის, ეკა ბერიძის შემოსავლებში.
• 2017 წელს, "საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველოს" მიერ ჩატარებული კვლევის მიხედვით, ბექაური ვერ აკმაყოფილებდა კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის წევრის, ან თავმჯდომარის საკვალიფიკაციო მოთხოვნებს. "ბექაურს კანონით დადგენილი აკადემიური ხარისხი არ გააჩნია", — დაწერა ორგანიზაციამ ბექაურზე, რომელიც 2017 წელს პირველად აირჩიეს კომისიის თავმჯდომარედ.

გარდა ამისა,

• 2021 წელს, "საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველოს" ანტიკორუფციული პროექტის მენეჯერმა, სანდრო ქევხიშვილმა თქვა, რომ კახა ბექაურმა კანონი ფორმალურადაც არ დაიცვა და კომისიის თავმჯდომარის პოზიციის პარალელურად, "ორი ნაბიჯის" წილების მართვის უფლების შენარჩუნებით, დაარღვია კანონი.

ბექაურის შემოსავლები

• კახა ბექაურს, როგორც მარეგულირებელი კომისიის თავმჯდომარეს, ხელფასის სახით, გასულ წელს 202 450 ლარის შემოსავალი ჰქონდა. სოლიდური ანაზღაურება არ არის მისი შემოსავლების მთავარი წყარო,

რადგან:

• 2022 წლის 30 მაისს შევსებული ქონებრივი დეკლარაციის მიხედვით, კახა ბექაური ფლობს "ორი ნაბიჯის" 33%-ს. კომპანიის შემოსავალმა კი, წინა წლის პირველი იანვრიდან 31 დეკემბრის ჩათვლით, რვა მილიონ ლარს გადააჭარბა.

ბექაურის მედიაკარიერა

• 2012: ბექაური პარტია "ქართული ოცნების" დამფუძნებლის, ბიძინა ივანიშვილის მიერ დაფუძნებულ სატელევიზიო არხს, "მეცხრე არხს" მართავდა;
• 2010-2011: იყო ტელეკომპანია "მაესტროს" დირექტორი;
• 2004-2005: იკავებდა საზოგადოებრივი მაუწყებლის თავმჯდომარის პირველი მოადგილის პოზიციას;
• 2002-2003: დირექტორის პოზიციიდან ხელმძღვანელობდა ტელეკომპანიას "მზე".

კახა ბექაური 2014 წელს, კომისიის წევრის სტატუსით მივიდა კომუნიკაციების მარეგულირებელ კომისიაში, 2017 წლიდან კი კომისიას ხელმძღვანელობს და ამ პოზიციას, კანონით, 2026 წლამდე დაიკავებს.

26 იანვარს, თბილისის პროკურატურამ ნიკა გვარამიას უკანონო მოსმენების და ფარული მიყურადების საქმეებზე, დაზარალებულის სტატუსი მიანიჭა.

რა ხდება?

• 2021 წლის 13 სექტემბერს გავრცელდა ე.წ. კრებსები - სავარაუდოდ სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის მიერ უკანონო ფარული მოსმენა-მიყურადებისა და თვალთვალის შესახებ ჩანაწერები.
• მასალები სხვა პირებთან ერთად ჟურნალისტების კერძო კომუნიკაციისა და პირადი ცხოვრების შესახებ დეტალურად დამუშავებულ ინფორმაციასაც მოიცავდა.
• GDI-მ (საქართველოს დემოკრატიული ინიციატივა) პროკურატურას ნიკა გვარამიას გამოკითხვის მოთხოვნით 2022 წლის 18 ნოემბერს მიმართა.
• 2023 წლის 10 იანვარს მათ გვარამიასთვის დაზარალებულის სტატუსის მინიჭება მოითხოვეს.
• “მას შემდეგ კი, რაც ჩვენს ბოლო მოთხოვნაზე პასუხი კანონით დადგენილ ვადაში არ მივიღეთ, ნიკა გვარამიას დაზარალებულად ცნობის შესახებ საჩივარი საქართველოს გენერალურ პროკურორთან წარვადგინეთ.” - წერია GDI-ს განცხადებაში.

2023 წლისთვის, მმართველ პარტიას, "ქართული ოცნებას" რამდენიმე პოპულარული სატელევიზიო არხის საინფორმაციო პოლიტიკაზე მნიშვნელოვან გავლენა აქვს.

ამ ტელევიზიების რეიტინგების ჯამი, ქართული სატელევიზიო ბაზრის უდიდეს წილს მოიცავს, შესაბამისად, მნიშვნელოვანია მათი პროსახელისუფლებო, და შესაბამისად, ბოლო პერიოდის სამთავრობო საგარეო კურსის კვალადაკვალ, ანტიდასავლური კამპანიის გავლენა ფართო აუდიტორიაზე.

ამ არხებიდან, ზოგი ღიად უცხადებს მხარდაჭერას "ოცნებას", ზოგმა კი საინფორმაციო პოლიტიკის პრიორიტეტად, მმართველი პარტიის ძირითადი პოლიტიკური ოპონენტის — "ნაციონალური მოძრაობის" წინააღმდეგ მიმართული კურსის შესახებ განაცხადა.

• ზოგიერთ მაუწყებელს ღიად არ აქვს დეკლარირებული პოლიტიკური გემოვნება, თუმცა, მათ საინფორმაციო-ანალიტიკურ პროგრამებზე დაკვირვება მთავრობის მიმართ მეტწილად კეთილგანწყობას აჩვენებს.

საგულისხმოა, რომ:

• ბოლო წლებში, მნიშვნელოვნად გაიზარდა ოკუპანტი სახელმწიფოს, რუსეთის კრემლისტური პროპაგანდის დაფარვის არეალი ქართულ სატელევიზიო სივრცეში.

რატომ უნდა გვაინტერესებდეს ეს საკითხი?

• გავლენიანი მედიები, მხარს უჭერენ სამთავრობო გზავნილებს და უკრაინა-რუსეთის ომის კონტექსტში ავრცელებენ აზრს, რომ "მათ საქართველოს ომში ჩართვა სურთ."
• არგუმენტები, ხშირ შემთხვევაში, თანხვედრაშია რუსულ პროპაგანდასთან.

ხელისუფლების ერთგულებით, ამ გზავნილების გავრცელებამ, ტელევიზიების ნაწილი რუსული პროპაგანდისტული იდეების ერთგვარ სიტუაციურ მოკავშირედაც აქცია.

მოკლედ: როგორ მოძლიერდა რუსული პროპაგანდა ქართულ სამაუწყებლო მედიაში?

• 2010 წელს დაფუძნდა "ობიექტივი", რომელიც კავშირშია "პატრიოტთა ალიანსთან", ღიად პრორუსულ პოლიტიკურ პარტიასთან;
• 2015 წელს საქართველოში ქართულ ენაზე დაიწყო მაუწყებლობა რუსული პროპაგანდისტული იდეების გამტარებელმა არხმა. მაუწყებელი, სახელწოდებით "პირველი გასართობი", რუსეთის სახელმწიფო ტელევიზიისგან, "ო-ერ-ტე"-სგან ფინანსდებოდა და მუშაობა შეაჩერა 2022 წელს, მხოლოდ მას შემდეგ, რაც "ო-ერ-ტე" საერთაშორისოდ სანქცირებული კომპანიების ჩამონათვალში მოხვდა;
• 2017 წლიდან კონსერვატიული ღირებულებების მხარდაჭერის მოტივით, სოციალურ მედიაში გამოჩნდა ბლოგები და ვლოგები, რომლებშიც ლიბერალური იდეებისა და ღირებულებების დისკრედიტაციას ემსახურებოდა;
• 2019 წლიდან მაუწყებლობა დაიწყო ტელეკომპანიამ "პოსტივი" — ღიად სახელისუფლებო არხმა, რომელიც 2022 წლიდან ღიად ანტიდასავლური პარტიის, "ხალხის ძალის" მხარდამჭერი მედია გახდა;
• 2021 წლის სექტემბერში, კომუნიკაციების მარეგულირებელმა კომისიამ ეროვნული მაუწყებლობის უფლება მიანიჭა ტელეკომპანია "ალტ ინფოს", ღიად პრორუსულ არხს, რომელმაც მანამდე, 2021 წლის 5 ივლისის ძალადობრივი აქცია დააორგანიზა.

თვალშისაცემია, რომ სამთავრობო არხებზე ანტიდასავლური პროპაგანდის ხმა მთავრობის მიმართ ერთგულებით განწყობილი ექსპერტების, ფილოსოფოსების, თუ ანალიტიკოსების სახითაც ისმის. მათი კომენტარები კი, ვრცელდება არამხოლოდ ტელეეთერით, ამ არხების ციფრული არხებითაც.

თამარ კინწურაშვილთან, მედიის განვითარების ფონდის აღმასრულებელ დირექტორთან შევეცადეთ გაგვეანალიზებინა, რა არის დემოკრატიული ინსტიტუტების საწინააღმდეგოდ მიმართული პროპაგანდის ხელსაწყოები, მიზნები და მედიის როლი მის გავრცელებაში.

მოკლედ, თამარ კინწურაშვილის შესახებ:

• კინწურაშვილი არის ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის ასოცირებული პროფესორი;
• ხელმძღვანელობს მედიის განვითარების ფონდს (MDF) და იკვლევს რუსულ პროპაგანდასა და დეზინფორმაციას;
• 2009/10 წლებში იყო პრეზიდენტ სააკაშვილის ადმინისტრაციის მრჩეველი ეთნიკური უმცირესობებისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის საკითხებში; 2010 წლიდან, მომდევნო 3 წელი ეროვნული უშიშროების საბჭოს მდივნის მოადგილე იყო;
• მანამდე კი, 2005/09 წლებში საზოგადოებრივ მაუწყებელს ხელმძღვანელობდა; კინწურაშვილი, 2002/05 წლებში არასამთავრობო ორგანიზაცია "თავისუფლების ინსტიტუტში" მუშაობდა;
• იყო საპარლამენტო კორესპონდენტი, შემდეგ კი პოლიტიკის რედაქტორი გამოცემისთვის "დრონი".

მოკლედ, ინტერვიუს ძირითადი ფრაგმენტების შესახებ:

• "მედია მუდმივი სამიზნეა და ამოცანაა, გაანადგურონ ის, როგორც ინსტიტუტი";
• "საქართველოში მედია არ არის იდეალური და თვითკმარი. ყოველთვის ერთმანეთთან დაპირისპირებული პოლიტიკური ინტერესები უზრუნველყოფდა მედიაპლურალიზმს";
• "ძლიერი, დამოუკიდებელი მედიაა იმის გარანტია, რომ დაიბრუნოს საზოგადოების ნდობა";
• "კრიტიკულ მედიას ეთიკურ სტანდარტებზე დაფიქრება და თვითრეგულირების პრაქტიკის გაძლიერება მართებს";
• "რადიკალური ჯგუფები იყენებენ დემოკრატიას დემოკრატიის წინააღმდეგ";
• "ხელისუფლება საფრთხეს ხედავს არა რუსეთში, არამედ დემოკრატიულ ინსტიტუტებში";
• "ყველა დაინტერესებული მხარე ცდილობს, ვიღაცას რაღაც იარლიყი მიაკრას და ამ პროცესში რთულია სიმართლის პოვნა";
• "მედიამ, გინდ სახელისუფლებომ, გინდაც ოპოზიციურმა, უნდა გააცნობიეროს, რომ თავად არის ანგარიშვალდებული საზოგადოების წინაშე";

"ძალადობის დაუსჯელობაა პრობლემა და არა "ალტ ინფოს", როგორც არხის შინაარსი"

"ალტ ინფოს" გაძლიერებაც და მათთვის ლეგიტიმაციის მინიჭებაც, "ქართულ ოცნებას" უკავშირდება. ხელისუფლება ხეირობს ამ ვითარებით, რადგან ამით ეუბნება დასავლეთს: ერთი მხრივ, ქვეყანაში მყავს რადიკალური "ნაცმოძრაობა", რომელსაც არ სურს ხელისუფლების არჩევნების გზით ცვლილება, და მეორე მხრივ, მყავს სხვა რადიკალი მოძალადეები, რომლებიც ქუჩაში სცემენ ჟურნალისტებს, მე კი მათ შორის ყველაზე კარგი ვარო.

ხშირად ამბობენ, "ალტ ინფო" ავკრძალოთო. თუ ჩვენ შემოვიღებთ ამ აკრძალვას, ეს იქნება ძალიან სარისკო, რადგან საქმე გვაქვს ქართულენოვან შინაარსთან. საქმე ისაა, რომ "სპუტნიკს" ან თუნდაც, "რაშა თუდეის", ნაკლები ლეგიტიმაცია აქვს, რადგან ყველამ იცის, რომ ფორმალურადაც კი, ისინი კრემლის მიერ დაფუძნებული არხებია. ამიტომაც ავრცელებენ რუსულ პროპაგანდას ქართველი აქტორების ხელით, რადგან ასე უფრო ფარულია და შესაძლოა, გაუჭირდეს აუდიტორიას ჩანაფიქრის იდენტიფიცირება. მაგრამ თუ ავკრძალავთ "ალტ ინფოს", ამას, როგორც პრეცედენტს, ძალიან ცუდად გამოიყენებს ხელისუფლება კრიტიკული არხების წინააღმდეგ.

პრობლემაა ის, რომ ძალადობის ორგანიზატორები არ დაისაჯნენ და არა — არხის შინაარსი, რადგან ჩვენს ქვეყანაში ძალადობით მოტივირებული დანაშაული დასჯადია. ხელისუფლებამ კი, ხელი შეუწყო მათ გაფართოებასა და ქვეყნის მასშტაბით ინფრასტრუქტურის განვითარებას. პრობლემურია ისიც, რომ ძალიან არაგამჭვირვალეა ამ არხის დაფინანსების წყაროებიც.

უნდა გვახსოვდეს, რომ ამ არხის გარკვეული წამყვანები წლების წინ "პოსტივიზეც" მუშაობდნენ. მათ შორის, ზურა მახარაძეც, რომელიც სხვა პლატფორმაზეც წერდა: მზად უნდა ვიყოთ მომენტისთვის, როდესაც ჩვენს რეგიონში ამერიკის გავლენა შესუსტდება და საქართველოს მოუწევს გეოპოლიტიკური არჩევანის გაკეთება და დასრულდება ზურაბ ჟვანიას ხანა — მე ვარ ქართველი, მაშასადამე, ვარ ევროპელიო. ეს ნარატივი ისმოდა იგივე "პოსტივის" პლატფორმიდანაც, რასაც ცხადია, პლურალიზმით ხსნიდნენ.

"როდესაც ამერიკის ელჩს ეძახი, რომ ის გითრევს ომში, ეს რევს სურათს"

რუსეთთან დაკავშირებული აქტორები — "ალტ ინფო" და სხვები, იყენებენ ომის შიშს. ვხედავთ, რომ ასევე მეთოდს მიმართავს ხელისუფლებაც და ომის მიმართ ადამიანების ბუნებრივ შიშს, საზოგადოებრივი აზრის მანიპულაციისთვის იყენებს.

როდესაც ამერიკის ელჩს ეძახი, რომ ომში გითრევს, ეს რაღაცნაირად რევს სურათს. ვინ არის შენთვის საფრთხე? რუსეთი, თუ ამერიკა, რომელიც ეხმარება შენს ჯარს, რომ იყო ინსტიტუციურად ძლიერი.

იმის მიუხედავად, რომელი აქტორისთვის რა არის მოტივაცია: "ალტ ინფო" კრემლთან არის შეკრული და ამიტომ აკეთებს ამას და "ქართული ოცნება" იმისთვის, რომ შეინარჩუნოს ძალაუფლება, მიზანი მნიშვნელობას კარგავს, რადგან შედეგი არის ორივე შემთხვევაში ერთი და იგივე.

"მედია მუდმივი სამიზნეა და ამოცანაა, გაანადგურონ ის, როგორც ინსტიტუტი"

ახლა არაფორმალური მმართველობის ფაზაში ვართ და მგონია, ეს პროცესები პიროვნულად, პერსონალურად ბიძინა ივანიშვილის უსაფრთხოებას უკავშირდება. თუ ვსაუბრობთ, რა არის საფრთხე ქვეყნისთვის, ისინი საფრთხეს ხედავენ არა რუსეთში, არამედ დემოკრატიულ ინსტიტუტებში, ამიტომ ყველა ინსტრუმენტს ამ დემოკრატიული ინსტრუმენტების წინააღმდეგ იყენებენ.

ეს შეეხება ზოგადად ქართულ მედიასაც, ცხადია, ის არ არის იდეალური. არასდროს ყოფილა თვითკმარი და იყო და არის პოლარიზებული. საქართველოში ყოველთვის ერთმანეთთან დაპირისპირებული პოლიტიკური ინტერესები უზრუნველყოფდა მედიაპლურალიზმს და ამიტომაც არის მუდმივად პოლიტიკური დარტყმის ქვეშ, რომელსაც ახლა უკვე ფიზიკურადაც თავს ესხმიან რადიკალური ჯგუფები. ამ ძალადობრივ ნიადაგს კი ხელისუფლება ქმნის და ახალისებს მათ. ეს გამოწვევები რთულ მოცემულობას ქმნის მედიაგარემოსთვის, რადგან ის არის მუდმივი სამიზნე და ამოცანაა, გაანადგურონ, როგორც ინსტიტუტი, რაც ავიწროებს სივრცეს პროფესიული განხილვებისთვის.

"დემოკრატიული ინსტიტუტების გამოყენება — დემოკრატიის წინააღმდეგ"

რადიკალურმა ჯგუფებმა დაიწყეს დემოკრატიული ინსტიტუტების გამოყენება დემოკრატიის წინააღმდეგ. იგივე, ზურა მახარაძეც საუბრობდა, რატომ არ გვაქვს კონსერვატიული არასამთავრობო ორგანიზაციებიო (NGO). გარკვეული იდეების რეალიზების მიზნით, დაიწყეს შემოწირულების კამპანიებით (Fundraising) დაფინანსების წყაროების მოძიებაც. ხოლო ხელისუფლებამ, გარდა ამ არხებისა, დაიწყო ფორმალური და არაფორმალური ინსტიტუტების გამოყენება და პარალელური ინსტიტუტების შექმნა გონგო (*მთავრობის მიერ შექმნილი არასამთავრობო ორგანიზაციები) NGO-ების სახით.

მათ არ უნდათ არასამთავრობო ორგანიზაციები, რომლებიც დემოკრატიის შემადგენელი ნაწილია. უნდათ მხოლოდ მათ მიერ კონტროლირებადი არასამთავროები. ქართულმა ოცნებამ დუბლირებაც დაიწყო ინსტიტუტების.

მას შემდეგ, რაც "ფეისბუქთან" დავიწყეთ თანამშრომლობა და გაიზარდა ფაქტების გადამოწმების გავლენა, თავადვე შექმნეს პარტიული ფეისბუქგვერდი სახელწოდებით - "სინამდვილეში". კომიკურია ეს, რადგან როდესაც ამ პლატფორმაზე ქვეყნდება არჩევნების პროცესთან დაკავშირებით "ვოჩდოგი" ორგანიზაციების (*ტერმინი აღნიშნავს ორგანიზაციებს, რომლებიც აკვირდებიან საჯარო პირებისა და ინსტიტუტების ქმედებებს) განცხადება და მას "მიკრული" აქვს, რომ ანტიდემოკრატიული კამპანიაა. არასამთავროების ფუნქციაა, გააკრიტიკოს, მოდარაჯე ძაღლის ფუნქცია შეასრულოს და აჩვენოს ნაკლოვანებები, რაც არჩევნების დროს ხდება. ესაა დემოკრატია, მათ კი "არადემოკრატიული იარლიყი" მიაკრეს. თავისთავად, ეს კომიკურია. იყენებენ სხვა იარლიყებსაც, როგორიცაა — "ანტიქართული", "ანტირელიგიური". ამით ცდილობენ გააუფასურონ ყველაფერი, რომ გადღაბნონ სურათი და გააჩინონ უნდობლობა, ასეთ დისკრედიტაციისკენ მიმართულ კონტენტს კი, პარტიული აქტივის დახმარებით ავრცელებენ.

კომუნიკაციების მარეგულირებელმა კომისიამაც შექმნა "ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის" ალტერნატიული პლატფორმა "მედიაკრიტიკა", რომელსაც აქვს უფრო მეტი ფინანსური რესურსი, ვიდრე "ქარტიას". მასალების გასავრცელებლად მათი ყველა პოსტი სპონსორდება, რაშიც იხარჯება ფული. პირველ ეტაპზე ამ პლატფორმას "ობიექტივის" ყოფილი რედაქტორი ხელმძღვანელობდა, ის ადამიანი, რომელიც ანტიდასავლურ პროპაგანდაში იყო ჩართული. არასამთავრობო სექტორისგან კრიტიკის შემდეგ შეალამაზეს ეს პლატფორმა და ახლა ისეთი ბრუტალური აღარ არის, როგორიც იყო.

მათი არსებობის კიდევ ერთი მიზანია იმის ჩვენება, რომ აი, არ მუშაობს კერძო მაუწყებლებში თვითრეგულირების მექანიზმი და საზოგადოებას გამოსავლის სახით აწვდიან კანონმდებლობის ცვლილების აუცილებლობას, რასაც მოჰყვა კიდეც ისეთი ტიპის კანონპროექტები, რომლებიც თვითრეგულირების საპირისპიროდ — სახელმწიფოს კერძო მაუწყებლებზე რეგულირების სფეროს უზრდის.

როდესაც ვსაუბრობთ იმაზე, როგორ იყენებს ხელისუფლება დემოკრატიას დემოკრატიისავე წინააღმდეგ, ამის კიდევ ერთი მაგალითია სტრატეგიული კომუნიკაციების სამსახურებიც (სტრატკომები), რომლებიც ყველა სამთავრობო უწყებასთან არსებობს. მათ ჩვენი დასავლელი პარტნიორები ატრენინგებდნენ. წესით სტრატკომები რუსეთიდან მომდინარე საფრთხეებზე უნდა მუშაობდნენ, მაგრამ ნათლად ჩანს, რომ ისინი მუშაობენ არა ოკუპანტი ქვეყნიდან წამოსული საფრთხეების, არამედ არასამთავრობო ორგანიზაციების წინააღმდეგ. მათი კიდევ ერთი მიზანია მედიის დისკრედიტაცია და ეს არის გამოწვევა.

"კრიტიკულ მედიას ეთიკურ სტანდარტებზე დაფიქრება და თვითრეგულირების პრაქტიკის გაძლიერება მართებს"

მედიამ, გინდ სახელისუფლებომ, გინდ — ოპოზიციურმა, უნდა გააცნობიეროს რომ თვითონ უნდა იყოს ანგარიშვალდებული საზოგადოების წინაშე. ოპოზიციურ მედიას, ალბათ, მართებს ეთიკურ სტანდარტებზე დაფიქრება. იმიტომ რომ, რაც უფრო მეტად შეუწყობენ ხელს პროფესიული გადაცდომებისას თვითრეგულირების პრაქტიკის ამოქმედებას, მით უფრო ძლიერი იქნება ის.

შეცდომა ყველა მედიას მოსდის, მაგრამ ჰგონიათ, რომ შეცდომის აღიარებაა შეცდომა, არადა, შეცდომის არაღიარებაა პრობლემა, რადგან ეს სანდოობას არ სძენს მედიას. და ანგარიშვალდებულება სწორედ იმას გულისხმობს, რომ თუ დაუშვი შეცდომა, უნდა აღიარო, გამოასწორო და ამით გააძლიერო მედიასტანდარტი.

კი, ხელისუფლება იყენებს დიდ რესურსს მედიის, როგორც ინსტიტუტის მიმართ უნდობლობის დასათესად, მაგრამ შენ არ უნდა შექმნა საფუძველი საამისოდ და ძლიერი, დამოუკიდებელი მედიაა იმის გარანტია, რომ დაიბრუნოს საზოგადოების ნდობა. თუ მედია პროფესიულად გაიზრდება, ის უფრო ძლიერი იქნება და ნაკლებ სივრცეს დატოვებს ხელისუფლების ჩარევისთვის.

"ყველა დაინტერესებული მხარე ცდილობს, ვიღაცას რაღაც იარლიყი მიაკრას და ამ პროცესში რთულია სიმართლის პოვნა"

ზოგადად, უფრო დიდ პრობლემად ნიჰილიზმს მივიჩნევ, საზოგადოების მოდუნებას, რომ აღარ ჰქონდეს ნდობა და რეაგირება. ეს არის ინფორმაციული ქაოსი, სადაც არის ტოტალური უნდობლობა და ყველა ერთმანეთს ფეიქნიუსის (*ყალბი ინფორმაცია) გამავრცელებელს ეძახის. ამაში, ზოგჯერ, პროფესიული ორგანიზაციებიც სცოდავენ, როდესაც ყველაფერს დეზინფორმაციას ეძახიან. მაგალითად, დავით-გარეჯის საკითხი იყო საქართველოს ხელისუფლების მიერ ჩატარებული ოპერაცია რუსული მეთოდებით, მაგრამ რიგითი მოქალაქე მგრძნობიარეა, როდესაც ვიღაც ამას დეზინფორმაციას უწოდებს, რადგან ეს მათთვის შეიძლება იყოს გაუგებარი და იწვევდეს უკურეაქციას. ამიტომ ჩვენც გვმართებს მოვლენების სწორი შეფასება და ამ შეფასებისას მეტი დაფიქრება. ზოგადად, ყველა დაინტერესებული მხარე ცდილობს ვიღაცას რაღაც იარლიყი მიაკრას და ამ პროცესში რთულია სიმართლის პოვნა. დემოკრატიულ საზოგადოებას კი სჭირდება ხარისხიანი ინფორმაცია არჩევანის გასაკეთებლად.

"პედალირებენ, რუსეთი ტანკებით გვებრძვის, დასავლეთი — ღირებულებებითო"

ოპოზიციური და სამთავრობო მედიებზე საუბრისას, უნდა ვითვალისწინებდეთ რესურსებსაც. "იმედს", როგორც ყველაზე უფრო პოპულარულ არხს, ერთი მხრივ, უყურებენ ხელისუფლების მხარდამჭერები და მეორე მხრივ — არხს აქვს იმდენი ფინანსური რესურსი, რომ შეუძლია შესთავაზოს ტელემაყურებელს მრავალფეროვანი პროგრამები, ოპოზიციასთან დაკავშირებული მედია კი, ვერ სთავაზობს აუდიტორიას იმავეს. მხოლოდ პოლიტიკა ხომ არ არის: ადამიანს უნდა გართობა, სერიალის ყურება და ამ მხრივ უთანასწორობაა მათ შორის.

"იმედს" ყველაზე დიდ კონკურენციას ძველი, კრიტიკული "რუსთავი 2" უქმნიდა და ამ არხის "გაყოფამ" დაგვანახა, რომ ტელევიზია არის ჩვევა. ახალმა მენეჯმენტმა შეინარჩუნა გარკვეული აუდიტორია, რადგან ბევრი ძველი გადაცემა დარჩა არხზე და მოხდა აუდიტორიის "გაყოფა" და შესაბამისად, კონკურენცია, რაც იყო ოპოზიციურ და სახელისუფლებო ფლანგს შორის "იმედისა" და "რუსთავი 2"-ის დაპირისპირების სახით, მოირღვა.

რაც შეეხება ზოგადად, ქართულ ტელეაუდიტორიას, ვისკენაც მიემართება ანტიდასავლური გზავნილები: ერთნი არიან უშუალოდ, მმართველი პარტიის მომხრეები, რომელთა კონსოლიდირება ხდება გარკვეულ თემებზე, ასევე არიან ადამიანები, ვისაც შესაძლოა, არ მოსწონდეს ისინი, მაგრამ ვერ ხედავენ ალტერნატივას, რადგან ოპოზიციური ველიც მოშიშვლებულია და შეგულებულები არიან ამ მდგომარეობას.

ყველაზე მეტად მოწყვლადები კი არიან ის ადამიანები, უფრო კონსერვატიულად განწყობილი ჯგუფები, რომლებზეც მუდმივად ხდება პედალირება ამ თემით, რომ კი, რუსეთი ჩვენ გვებრძვის ტანკებით, დასავლეთი კი ღირებულებებით ცდილობს ჩვენს გარყვნასა და გადაგვარებასო. ერთ-ერთი მღვდელი ამბობდა, რომ სული უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე ჩვენი სხეული და ეს არის რუსული სამყაროს კონცეფცია, რომელიც იყენებს რელიგიას საზოგადოებრივი აზრით მანიპულირებისთვის და როდესაც იდენტობასთან დაკავშირებულ საკითხებს ეხება საქმე, ადამიანი უფრო მოწყვლადია, რადგან ძალიან პირადული და ემოციურია.

რა ხდება?

• საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის (საია) მიხედვით, ევროპულმა სასამართლომ 2021 წლის 5 ივლისის მოვლენების საქმეზე, მედიის 16 წარმომადგენლის სახელით გასაჩივრებული საქმის არსებითი განხილვა დაიწყო.

საგულისხმოა, რომ

• სტრასბურგმა, საქმე არსებითი განხილვის ეტაპზე გადაიყვანა შემჭიდროებულ ვადაში, საჩივრის გაგზავნიდან 2 თვეში.

რატომ არის ეს თემა მნიშვნელოვანი?

• საქართველოს ხელისუფლებას, 5 ივლისის ძალადობრივი მოვლენების ორგანიზატორების მართლმსაჯულებისთვის გადაცემისკენ მოუწოდებს ევროკავშირი და სხვა გავლენიანი დასავლელი პარტნიორები.
• დაზარალებულთა უფლებადამცველები ამბობენ, რომ ეს საქმე კომპლექსურად აჩვენებს ქვეყანაში ადამიანის უფლებების დარღვევის სისტემურ ხასიათს.
• საქმეში არსებობს მტკიცებულებები, რომლებიც ძალადობის ორგანიზებულობაზე მიუთითებს, თუმცა, დაზარალებულების აზრით, პროკურატურას მეტი მტკიცებულების მოპოვება შეეძლო, თუმცა ეს არ გააკეთა.
• საია, რომელიც დაზარალებულებს იცავს, ამბობს, რომ საქართველოს პროკურატურა ხელს აფარებს ძალადობის მთავარ ორგანიზატორებს.

რას დავობს საია, დაზარალებული ჟურნალისტების სახელით?
რომ:

• საქართველოს ხელისუფლებამ, 2021 წლის 5 ივლისს ვერ მოახერხა ძალადობის თავიდან არიდება;
• მომხდარზე შესაბამისი რეაგირება;
• სადავოა შსს-ს მიერ წარმოებული საქმის გამოძიების ეფექტიანობა, განსაკუთრებით — სიძულვილის ჯგუფების ლიდერების/ორგანიზატორების პასუხისმგებლობის გამოკვეთის კუთხით.
• მაღალი თანამდებობის პირების განცხადებებმა წაახალისა მოძალადეები, რამაც მოვლენებზე კატალიზატორის ფუნქცია შეასრულა.

ამასთან, მომჩივნები დავობენ, რომ

• დაზარალდნენ იმის გამო, რომ მთავრობისადმი კრიტიკულად განწყობილი მედიის წარმომადგენლები არიან;
• და/ან ჰომოფობიური ჯგუფების მიერ, ასოცირებულნი იყვნენ ლგბტ+ თემთან.

ევროპული სასამართლოს კითხვები საქართველოს სახელმწიფოს:

სტრასბურგმა, საჩივარში სადავო მუხლებთან დაკავშირებით სახელმწიფოს შეკითხვები დაუსვა, პასუხის წარსადგენად კი ვადა 2023 წლის 9 მაისამდე განუსაზღვრა.

6 საკითხს შორის, ევროპულ სასამართლოს აინტერესებს:

• მიიღო თუ არა სახელმწიფომ 5 ივლისს ეფექტიანი პრევენციული ზომები, რაც დაიცავდა დაზარალებულებს თავდასხმისაგან;
• გაამწვავა თუ არა ხელისუფლების წარმომადგენლების განცხადებებმა მომხდარი ძალადობა.

საიას იურისტს, ლაშა ჯავახიშვილს ვკითხეთ, რაზე შეიძლება მიანიშნებდეს საქმის არსებითი განხილვის შემჭირდოებულ ვადაში დაწყება.

- ევროპულ სასამართლოში საჩივარი 2022 წლის 4 ნოემბერს გავგზავნეთ და სასამართლოს 2 თვეზე ცოტა მეტი დასჭირდა იმისთვის, რომ საქმე არსებითი განხილვის ეტაპზე გადაეყვანა, რაც შესაძლებელია, იმის ინდიკატორი იყოს, რა მნიშვნელობას ანიჭებს სასამართლო ამ საჩივარს.

საჩივარში მივუთითებთ სახელმწიფოს წინაშე არსებულ გამოწვევებზე და ფაქტებზე, რომლის თანახმადაც, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციით დაცული უმნიშვნელოვანესი უფლებები საქართველოში სისტემურად ირღვევა.

საუბარია წამების აკრძალვაზე, დისკრიმინაციის აკრძალვაზე, სიტყვის/გამოხატვის თავისუფლებაზე, ასევე, ძალიან მნიშვნელოვან გარემოებაზე, რომ ამ კონკრეტულ შემთხვევაში სახელმწიფომ ეფექტიანი დაცვის შიდასამართლებრივი საშუალებებით სარგებლობის შესაძლებლობა არ მოგვცა.

მთავარი არის ორი რამ: უფლებათა მნიშვნელობა და დარღვევათა ხასიათი, არის ისინი სისტემური, თუ — არა. თუ საქმე ეხება სისტემურ დარღვევებს, შესაბამისად, გამოწვევაც სისტემურია და მასზე პასუხი არამხოლოდ ინდივიდუალურად, არამედ საზოგადოდაც გასცემს პასუხს საქართველოში ადამიანის უფლებათა მდგომარეობის კუთხით.

— რას ცვლის ამ საჩივრის მოკლე ვადაში წარმოებაში მიღება დაზარალებული ჟურნალისტებისთვის და რას - სახელმწიფოსთვის?

— ბუნებრივია, პირველ რიგში, სწრაფი რეაგირება ჩვენი დაცვის ქვეშ მყოფ დაზარალებულებს უჩენს მოლოდინს, რომ სასამართლო სათანადოდ განიხილავს ამ საქმეს.

რაც შეეხება სახელმწიფოს, მას განუსაზღვრავს ვალდებულებას, რომ 2023 წლის მაისისთვის წარმოადგინოს საკუთარი პოზიცია და ველოდებით მათ პოზიციებს, თუმცა, აღსანიშნავია ისიც, რომ დავის წარმოების სამართლებრივი მექანიზმები თავად სახელმწიფოსაც აძლევს საშუალებას, რომ სათანადო დასაბუთების შემთხვევაში გადაწიოს ვადა. იმედი გვაქვს, რომ ასეთ შემთხვევასთან არ გვექნება საქმე და სასამართლო შეძლებს გვაცნობოს საკუთარ პოზიციას უკვე მაისის თვისთვის.

— საქმის ევროპულ სასამართლოში განხილვის შედეგი შეიძლება იყოს თუ არა ის, რომ უზრუნველყოს სახელმწიფომ ძალადობის ორგანიზატორების დასჯა, რაც მთავარი პრობლემაა? რა შეიძლება იყოს თქვენთვის ხელშესახები შედეგი და როგორია თქვენი საუკეთესო მოლოდინი?

— უნდა გამოვიდეთ იქიდან, თუ რისი დადგენა შეუძლია სასამართლოს. თუ დადგინდა საქმეში დარღვევა, ასეთ შემთხვევაში, სასამართლოს შეუძლია დააკისროს სახელმწოფოს როგორც ინდივიდუალური ღონისძიებები, ასევე საზოგადო ღონისძიებები.

ინდივიდუალურის შემთხვევაში შესაძლებელია, კომპენსაციები დაეკისროს იმ ადამიანებთან მიმართებით, ვისი უფლებებიც დაირღვა, და რაც შეეხება საზოგადოს - შესაძლოა, სახელმწიფოს დაეკისროს როგორც კანონმდებლობაში გარკვეული ცვლილებების შეტანა და დახვეწა, მათ შორის, პრევენციის მექანიზმების გაუმჯობესება, რომ აღარ განმეორდეს მსგავსი ძალადობა. ასევე, შესაძლებელია, ხელშესახები შედეგი იყოს ისიც, რომ სახელმწიფოს დაეკისროს ეფექტიანი გამოძიების წარმართვის ვალდებულება, რაც, რა თქმა უნდა, გულისხმობს იმას, რომ პირველ რიგში, ორგანიზატორები იყვნენ პასუხისგებაში მიცემული.

— როგორია აღსრულების საერთაშორისო სამართლებრივი სტანდარტი? არსებობს კონკრეტული მექანიზმი, რომელიც სახელმწიფოს დაავალდებულებს, აღასრულოს გადაწყვეტილება?

— აღსრულებას ევროსაბჭოს მინისტრთა კომიტეტი უზრუნველყოფს, თუკი, რა თქმა უნდა, დადგინდა დარღვევები და პროცესი ჩვენი მოლოდინების მიხედვით წარიმართა. თუმცა, ზოგიერთ შემთხვევაში, თავად აღსრულების პროცესი არის დროში საკმაოდ გახანგრძლივებული, რადგან ის საჭიროებს სისტემურ რეფორმებს, გადამზადებას, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ზოგადი ღონისძიებებია გასატარებელი.

თავის მხრივ, სპეციფიურია ადამიანის უფლებების დარღვევის ის ფაქტები, რასთანაც 5 ივლისსგვქონდა საქმე, რადგან ძალადობრივი ქმედებები მიმართული იყო მედიის, ჟურნალისტებისა და სიტყვის თავისუფლების წინააღმდეგ, რაც სამწუხაროდ, არახალია საქართველოსთვის. ისევე, როგორც თუნდაც, იდენტობის საქმეებზე არ მუშაობს პრევენციული მექანიზმები და მიუხედავად ამისა, სახელმწიფოს, ჯერ კიდევ აღუსრულებელი აქვს მთელი რიგი ვალდებულებები ამ მიმართულებით. მაგრამ თავად ფაქტი — ვალდებულებების არსებობა, საერთაშორისო სამართლის მოქმედების გათვალისწინებით, ნიშნავს იმას, რომ სახელმწიფოს მათი შესრულების იურიდიული ვალდებულება ეკისრება.

უნდა გვახსოვდეს, რომ ამ საქმის შინაარსი მოიცავს საზოგადო პრობლემას, ვინაიდან ის ეხება თითოეული ადამიანის სიტყვის თავისუფლებას. ძალადობა არ უნდა იყოს ბრძოლის მექანიზმი გარკვეული ჯგუფებისთვის, ვისთვისაც მიუღებელია სხვების მოსაზრებები და რომ თავისუფალ სიტყვას მხოლოდ და მხოლოდ შეიძლება დაუპირისპირდეს თავისუფალი სიტყვა. ეს უნდა იყოს ყველასთვის ცნობილი და გასაგები. ყველას უნდა გავაგებინოთ, რომ ძალადობა არის მიუღებელი ფორმა და სახელმწიფომ უნდა უზრუნველყოს ამ დანაშაულის შეჩერება და თუ ვერ შეაჩერებს - ასეთ შემთხვევებში ,რა თქმა უნდა, დასჯამ, რაც 5 ივლისის შემთხვევაში სახელმწიფომ არ გააკეთა.

კონტექსტი:

• 2021 წლის ივლისს, "ღირსების მარშის" წინააღმდეგ გამართულ აქციაზე ძალადობრივი ჯგუფები მედიის 50-ზე მეტ წარმომადგენელს დაესხნენ თავს.
• საქართველოს პრემიერ-მინისტრმა, ირაკლი ღარიბაშვილმა, 5 ივლისის დილით მთავრობის სხდომაზე თქვა, რომ ღირსების მარში მოსახლეობის უმრავლესობისთვის მიუღებელია და "აღნიშნული აქცია არ უნდა ჩატარდეს რუსთაველის გამზირზე", რამაც წაახალისა ძალადობრივი ჯგუფები.
• სასამართლომ 6 პირს შეუფარდა 5-წლიანი პატიმრობა, თუმცა, სააპელაციომ მათ სასჯელის ვადა 1 წლით შეუმცირა.

16 იანვარს, სააპელაციო სასამართლომ სასჯელის ვადა შეუმცირა 5 ივლისის ძალადობაზე მსჯავრდებულებს.

გადაწყვეტილება მოსამართლე მაია თეთრაულმა გამოაცხადა და რამდენიმე გადაწყვეტილებების შემთხვევაში, არგუმენტად სისხლის სამართლის კოდექსის 59-ე მუხლის მეორე ნაწილს დაეყრდნო — " დანაშაულთა ერთობლიობის დროს, საბოლოო სასჯელის დანიშვნისას უფრო მკაცრი სასჯელი შთანთქავს ნაკლებად მკაცრს, ხოლო თანაბარი სასჯელების დანიშვნისას ერთი სასჯელი შთანთქავს მეორეს."

საქართველოს პროკურატურა არ ეთანხმება სააპელაციო სასამართლოს განაჩენს. უწყებამ განცხადება გააცრცელა და თქვა, რომ განაჩენს უზენაეს სასამართლოში გაასაჩივრებს.

მოკლედ

• სააპელაციო სასამართლომ, 2021 წლის 5 ივლისის მოვლენების საქმეზე მსჯავრდებულ 6 პირს სასჯელი შეუმცირა და ჯგუფურ ძალადობაში გაამართლა. თითოეულ მათგანს 4-4 წლით თავისუფლების აღკვეთა განესაზღვრა.
• მათი სასჯელის მოხდის ვადა დაკავების მომენტიდან — 2021 წლის 12 ივლისიდან აითვლება.

ვინ არიან მსჯავრდებულები?

• დავით კუტალაძე
• თორნიკე დავლაშერიძე
• გია გიგუაშვილი
• ცოტნე ჩიხლაძეს
• ოთარ გელაშვილი
• აკაკი ნაკაშიძე

2022 წლის მარტში მოსამართლემ ისინი დამნაშავედ ცნო და 5-წლიანი პატიმრობა შეუფარდა.

შსს-ს და პროკურატურის წარდგენილი მტკიცებულებების მიხედვით,
ამ ექვსმა პირმა, 2021 წლის 5 ივლისს, რუსთაველის გამზირსა და მიმდებარე ტერიტორიაზე, "ღირსების მარშის" საწინააღმდეგოდ გამართული აქციის დროს, ჯგუფურად იძალადა:

• ჰომოფობიური და ტრანსფობიური განწყობებით, სექსუალური ორიენტაციისა და გენდერული იდენტობის ნიშნით შეუწყნარებლობის მოტივით,

ასევე

• ჟურნალისტების პროფესიული საქმიანობის შეწყვეტის მიზნით.

ჟურნალისტებსა და მოქალაქეებზე ჯგუფური ძალადობისას დაზარალებულებს სხვადასხვა სახის ფიზიკური დაზიანებები მიაყენეს, დააზიანეს და გაანადგურეს მათი ტექნიკა და პირადი ნივთები. ასევე, დაარბიეს „თბილისი პრაიდის“ წევრების და მათი მხარდამჭერების სხვადასხვა სავარაუდო ადგილსამყოფელი.

დაზარალებულთა პოზიცია:

დაზარალებულთაგან 17 ჟურნალისტს, და მათ შორის - მირანდა ბაღათურიას, "ტვ პირველის" გარდაცვლილი ოპერატორის, ლექსო ლაშქარავას ოჯახსა და საზოგადოებრივი მაუწყებლის ოპერატორტის ილია თვალიაშვილის ინტერესებს საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია (საია) იცავს.

სააპელაციოს გადაწყვეტილების შემდეგ, საია ამბობს, რომ:

• ეს გადაწყვეტილება მედაზე "მოძალადე სიძულვილის ჯგუფების" დაუსჯელობის სინდრომის გაძლიერების კიდევ ერთ მაგალითია, "რაშიც უპირველესი როლი შინაგან საქმეთა სამინისტროსა და საქართველოს პროკურატურას მიუძღვით, როგორც გამოძიების წარმართვასა და ბრალის წარდგენაზე უფლებამოსილ ორგანოებს".
• "პროკურატურის პოზიცია, რომ ის აპირებს განაჩენის გასაჩივრებას, მხარდაჭერილი უნდა იყოს იმითაც, რომ წარუდგინოს ბრალი დანაშაულის მთავარ ორგანიზატორებს, მათ შორის, ზურაბ მახარაძეს, შოთა მარტინენკოს, ირაკლი მარტინენკოს და გიორგი ქარდავას. წინააღმდეგ შემთხვევაში, აღნიშნული განცხადება არ ტოვებს თანმიმდევრულობის განცდას".

კონტექსტი

5 ივლისს "თბილისი პრაიდის" მიერ დაგეგმილი "ღირსების მარშის" წინააღმდეგ გამოსული ძალადობრივი ჯგუფები მედიის 53 წარმომადგენელს ფიზიკურად გაუსწორდნენ. ძალადობრივი აქციის ორგანიზატორების დასჯას შვიდ თვეზე მეტია უშედეგოდ ითხოვს მედია, არასამთავრობო სექტორი და სამოქალაქო საზოგადოება. თუმცა, ამ დრომდე არც ერთი ორგანიზატორი პასუხისგებაში მიცემული არ არის.

5 ივლისი საერთაშორისო ორგანიზაციების ანგარიშებში

• 2022 წლის ივნისი: ევროპარლამენტში გამართული დებატებისას, 5 ივლისის მოვლენების მიხედვით, საქართველოში ჟურნალისტების უსაფრთხოების პრობლემებზე ისაუბრეს.
• 2022 წლის აგვისტო: 5 ივლისის მოვლენები ევროკავშირის ევროკავშირის ყოველწლიურ ანგარიშში მოხვდა.
• 2022 წლის სექტემბერი: ევროკავშირმა საქართველოს 5 ივლისის ყველა დამნაშავის მართლმსაჯულებისთვის გადაცემისკენ მოუწოდა.

რა ხდება?

10 იანვარს, ტელეკომპანია "დოჟდის" ეთერში, საერთაშორისო გამომძიებელ ჟურნალისტთა გაერთიანება "Bellingcat"-ის ხელმძღვანელმა ხრისტო გროზევმა თქვა, რომ პლატფორმა მზად არის, საქართველოს სამართალდამცავ უწყებებს შესთავაზოს დახმარება საქართველოს ყოფილი პრეზიდენტის, მიხეილ სააკაშვილის შესაძლო მოწამვლის საქმის გამოძიებაში.

რას სთავაზობს გროზევი ქართველ სამართალდამცავებს?

• მონაცემების გადამოწმებას საზღვრის კვეთასთან დაკავშირებით:

"მზად ვართ დაგეხმაროთ, თუ მათ [სამართალდამცავ უწყებებს] სურთ გაგვიზიარონ მონაცემები — საეჭვო ადამიანების ნებისმიერი გადაადგილება, საზღვრის გადაკვეთა და ყველაფერი, რაც მათი აზრით, საჭიროებს დამატებით გადამოწმებას“.

• შესაძლო მოწამვლასთან დაკავშირებით, ამერიკელი ტოქსიკოლოგის დასკვნის მიხედვით:

"ყველაზე მნიშვნელოვანია, რომ არსებობს ჰიპოტეზა მოწამვლის შესახებ. არსებობს მოტივიც: მიხეილ სააკაშვილი შედის იმ ადამიანების წრეში, ვინც "ГРУ"-ს (რუსეთის სადაზვერვო სამმართველოს) და "ФСБ" (რუსეთის ფედერალური უსაფრთხოების სამსახურის) და სხვა რუსული სამსახურების მტრების სიაშია".

ამასთან, გამომძიებელი ჟურნალისტი ამბობს, რომ:

• Bellingcat-ში გაეცნენ ამერიკელი ტოქსიკოლოგის დასკვნას;
• გაიარეს კონსულტაცია რუს ექსპერტებთან, ქიმიურ იარაღთან დაკავშირებით;
• მივიდნენ დასკვნამდე, რომ დასაშვებია სააკაშვილის მძიმე მეტალებით მოწამვლის ვერსია.

რატომ დაინტერესდა Bellingcat-ი სააკაშვილის საქმით?

მიხეილ სააკაშვილის მიმართვის გამო. სააკაშვილის ოფიციალურმა ფეისბუკ გვერდზე 2023 წლის 4 იანვარს გამოქვეყნდა პოსტი, რომელშიც ხრისტო გროზევს დახმარება საჯაროდ სთხოვა.

"ამერიკული ლაბორატორიის და ცნობილი ნიუ იორკელი ტოქსიკოლოგის მიერ დადგინდა, რომ მარტში ვიყავი მოწამლული ციხეში", — წერს სააკაშვილი და გამომძიებელ ჟურნალისტს სთხოვს, მოწამვლის საქმესთან ერთად, ამ საკითხებით დაინტერესდეს:

• გამოიძიონ რუსეთისა და რუსეთთან აფილირებული მოძრაობები საქართველოში;
• გამოიძიონ რუსეთსა და საქართველოს შორის არსებული ფარული ოლიგარქიული სქემები.

"დარწმუნებული ვარ, ბევრი რამ არის საპოვნელი, რაც ასევე მნიშვნელოვანი იქნება ჩემი სიცოცხლის გადარჩენისთვის", — წერია მიხეილ სააკაშვილის ფეისბუქ-გვერდზე გამოქვეყნებულ მიმართვაში.

რა ვიცით ხრისტო გროზევის შესახებ?

• ხრისტო გროზევი არის ბულგარელი გამომძიებელი ჟურნალისტი, რომელიც Bellingcat-ს ხელმძღვანელობს.
• 2022 წელს, რუსეთმა ის ძებნილთა სიაში დაამატა — რუსეთის შს სამინისტროს მიხედვით, გროზევი "სისხლის სამართლის კოდექსის მუხლით იძებნება".

რატომ?
ადამიანის უფლებათა ორგანიზაცია OVD-Info-ს ცნობით, ჟურნალისტის წინააღმდეგ საქმე რუსეთის არმიის შესახებ “ყალბი ამბების” გავრცელებას ეხება. უკრაინაში სრულმასშტაბიანი შეჭრის შემდეგ, რუსეთმა თავისი არმიის შესახებ “ყალბი ინფორმაციის” გავრცელების კრიმინალიზება დაიწყო.
მეტი ამ თემაზე ნახეთ აქ 

გამომძიებელ ჟურნალისტს არაერთი თემა აქვს გაშუქებული. მათ შორის, რუსეთის ჩართულობა საერთაშორისო კრიმინალში.
ასევე:

• 2014 წელს მალაიზიური თვითმფრინავის ჩამოგდება აღმოსავლეთ უკრაინაში;
• 2018 წელს სერგეი და იულია სკრიპალების მოწამვლა გაერთიანებულ სამეფოში;
• 2020 წელს ალექსეი ნავალნის მოწამვლა;
• გროზევი რუსეთის მიერ უკრაინაში სრულმასშტაბიანი შეჭრის შემდეგ ომის დანაშაულებს აშუქებს.

რა ვიცით Bellingcat-ის შესახებ?

Bellincgat მკვლევრების, გამომძიებელი და მოქალაქე ჟურნალისტების დამოუკიდებელი საერთაშორისო გაერთიანებაა, რომელიც თანამშრომლობს პროფესიონალებთან 20-ზე მეტ ქვეყანაში.

ისინი იძიებენ სხვადასხვა საკითხს, მათ შორის, კაცობრიობის წინააღმდეგ ჩადენილ დანაშაულებს, ქიმიური იარაღის გამოყენებს, კონფლიქტებს, ქიმიურ თავდასხმებს სირიაში და ა.შ.

"ჩვენი ყველაზე მნიშვნელოვანი პუბლიკაციები მოიცავდა: მთავარი ეჭვმიტანილის იდენტიფიცირებას რუსეთ-უკრაინის საზღვართან, მალაიზიური ავიახაზების თვითმფრინავის, MH17-ის ჩამოგდებისას (*2014 წელი, ბორტზე 280 მგზავრი და ეკიპაჟის 15 წევრი იმყოფებოდა), ასევე, სკრიპალების მოწამვლაში ეჭვმიტანილთა იდენტიფიცირებას", — ვკითხულობთ მათ ვებგვერდზე.

ჯილდოები

Bellingcat-ის საგამოძიებო ჯგუფმა სხვადასხვა დროს მრავალი პრიზი და ჯილდო მიიღო. მათ შორის:

• ევროპის პრესის პრიზი ინოვაციისთვის 2017 წელს;
• ევროპის პრესის პრიზი გამოძიებისთვის 2019 წელს;
• ლონდონის პრესკლუბის ჯილდო ციფრული ჟურნალისტიკისთვის 2019 წელს;
• პოლიტიკური კვლევების ასოციაციის ჯილდო წლის პოლიტიკური პოდკასტისთვის 2019 წელს.

ვინ აფინანსებთ?

Bellingcat დაფინანსებას გრანტის სახით იღებს, მათ შორის, ამ ორგანიზაციებისგან:

• ევროკავშირი
• Adessium
• Alfred Landecker Foundation
• Civitates
• The Dutch Postcode Lottery
• Sigrid Rausing Trust
• Stichting Democratie en Media
• Swedish Postcode Foundation

რა ხდება?

• მოსკოვში, ერთ-ერთ რესტორანში, საქართველოს მოქალაქე მოკლეს.
• რესტორნის სათვალთვალო კამერის ჩანაწერი, რომელშიც მკვლელობის მომენტი ჩანს, ქართული მედიასაშუალებების ნაწილმა 2022 წლის 9 იანვარს, ყოველგვარი რედაქტირების გარეშე გაავრცელა.
• ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიამ, განცხადებით მოუწოდა მედიას, თავი შეიკავოს აღნიშნული ჯადრების გავრცელებისგან, უკვე გავრცელებული ჩანაწერები კი ყველა პლატფორმიდან წაშალონ.

"აუცილებელია გაიმიჯნოს საზოგადოების მაღალი ინტერესი და ცნობისმოყვარეობა. აღნიშნული კადრების გავრცელება საზოგადოებისთვის დამატებითი ინფორმაციის მატარებელი არ არის და მხოლოდ ცნობისმოყვარეობის დაკმაყოფილებას შეიძლება ემსახურებოდეს", — წერია განცხადებაში.

რატომ არის ასეთი კადრების გავრცელება დაუშვებელი?

• მკვლელობის ამსახველი მძიმე კადრების ჩვენებისას, მედიამ უნდა იფიქროს, რა გავლენის მოტანა შეუძლია მსგავსი შემზარავი გამოსახულების ჩვენებას დაზარალებულის ოჯახისა და ახლობლებისთვის.
• კრიმინალის გაშუქების სახელმძღვანელო წესების თანახმად, მიზანშეწონილი არ არის დაზარალებულის, გვამის ან დასახიჩრებული სხეულის, სისხლისა და სხვა მსგავსი სცენების ჩვენება მნიშვნელოვანი სარედაქციო დასაბუთების გარეშე.

რა შემთხვევაშია დასაშვები?

საერთაშორისო მედიის პრაქტიკაში მკვლელობის ამსახველი კადრების გაშუქების არაერთი მაგალითი არსებობს, თუმცა თითქმის ყველა მათგანს თავისი დასაბუთება აქვს.

მაგალითად,

• 2020 წელს ჯორჯ ფლოიდის მკვლელობის ამსახველი ვიდეო ძირითადი მტკიცებულება იყო ჯორჯ ფლოიდის მკვლელობაში და ბრალდებული პოლიციელის სასამართლო პროცესზე და სისტემური რასიზმის პრობლემას წარმოაჩენდა.
• მაღალი საჯარო ინტერესისა და გამოძიების მნიშვნელოვან საგანი იყო აშშ-ის 35-ე პრეზიდენტის, ჯონ კენედის მკვლელობის ამსახველი კადრების გავრცელებაც.
• საზოგადოების მაღალი ინტერესი არსებობდა 2016 წელს თურქეთში რუსეთის ელჩის მკვლელობისა და 2001 წლის 11 სექტემბრის ტერაქტის მძიმე კადრების გაშუქების დროსაც.

5 იანვარს, ქართულმა ინტერნეტგამოცემების ნაწილმა, ყოველგვარი წყაროს გარეშე გაავრცელა გადაუმოწმებელი ინფორმაცია ლიზა ქისტაურის მკვლელობის შესახებ, რაც "ვირუსულად" გავრცელდა ინტერნეტში.

გამოცემები, "სასტიკი მკვლელობის შესახებ" იუწყებოდნენ ისე, რომ ამას არ ადასტურებდა არცერთი შესაბამისი წყარო, მაგალითად, საგარეო საქმეთა სამინისტრო, ადგილობრივი სამართალდამცავი უწყებები, ან ექიმი.

მოკლედ, რა ვიცით ამ დროისთვის?

• 6 იანვარს [12:45 საათი], საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტროს პრესსამსახურმა გვითხრა, რომ ბელგიის პოლიცია არ ადასტურებს ინფორმაციას, ბელგიაში მცხოვრები ლიზა ქისტაურის გარდაცვალების შესახებ.
• 5 იანვარს, დღის ბოლოს, რადიო თავისუფლებამ გაავრცელა ლიზა ქისტაურის დედის, იზა არღვლიანის კომენტარი. "მე ვერ ვამბობ, რომ ჩემი შვილი მკვდარია, თქვენ როგორ შეგიძლიათ?", – მიმართა არღვლიანმა ქართულ მედიასაშუალებებს.
• ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიამ განცხადებით მოუწოდა მედიას, თავი შეიკავოს გადაუმოწმებელი ინფორმაციის გავრცელებისგან.

"ამ ამბის შეფასებისასაც კი, მნიშვნელოვანია ხაზგასმა, რომ ვსაუბრობთ არა ფაქტზე, არამედ მედიის მიერ გავრცელებულ დაუდასტურებელ ინფორმაციაზე. არ არსებობს არცერთი ოფიციალური წყარო, რომელიც ქალის გარდაცვალებას ადასტურებს", — ამბობს ხატია ღოღობერიძე, ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის თავმჯდომარე.

ღოღობერიძე მიიჩნევს, რომ დაუდასტურებელი ინფორმაციის გავრცელებით, მედიამ დაივიწყა ინფორმაციის წარმოების მნიშვნელოვანი პრინციპი: არ ავნო —ზოგადად, ადამიანის გარდაცვალების შესახებ დადასტურებული ცნობის გავრცელებისასაც კი, მედიამ აუცილებლად უნდა შეიკავოს თავი, ვიდრე არ დარწმუნდება, რომ ახლობლები საქმის კურსში არიან.

"არავინ უნდა იგებდეს მედიიდან ამბავს საყვარელი ადამიანის გარდაცვალების შესახებ. კოლეგებს ვურჩევ-ხოლმე, წარმოიდგინონ, როგორ იგრძნობდნენ თავი მათ ადგილას? ზოგადად, ეს მიდგომა — წარმოიდგინო საკუთარი თავი სხვის ადგილას, ხშირად დაეხმარებათ მედიაპროდუქტის მომზადებაში", — ამბობს ღოღობერიძე.

პროფესიული სტანდარტების უგულებელყოფა

• ლიზა ქისტაურთან დაკავშირებული, დაუდასტურებელი ინფორმაციის გაშუქებით, სულ რაღაც 2-3 წინადადებიან "ნიუსში", მედიების დიდმა ნაწილმა ერთდროულად რამდენიმე პროფესიული სტანდარტი დაივიწყა. მათ შორის ისიც, რომ თავი უნდა აარიდოს პირის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების შელახვასაც.
• გადაუმოწმებელი ინფორმაციის გავრცელებით, საზოგადოებისგან მძაფრი შეფასებების შემედეგ, მედიის დიდმა ნაწილმა ვებგვერდებიდან უკვე წაშალა თავდაპირველად გავრცელებული დაუდასტურებელი, გადაუმოწმებელი მასალა, თუმცა, ინფორმაციის ჩასწორების პროფესიული სტანდარტის დაცვის გარეშე. ანუ, მათ მკითხველისთვის არ დაუზუსტებიათ, რომ თავადვე იყვნენ გადაუმოწმებელი ინფორმაციის გამავრცელებელი წყაროები.

როგორ უნდა მოიქცეს მედია, გადაუმოწმებელი ინფორმაციის გავრცელების შემდეგ?

შესწორების სტანდარტის პროფესიული სახელმძღვანელოს მიხედვით,

• ჟურნალისტებმა და რედაქტორებმა პასუხისმგებლობა უნდა აიღონ დაშვებულ შეცდომებზე და დროულად გაასწორონ უზუსტობები.
• აუდიტორიამ უნდა იცოდეს რა გასწორდა, შესაბამისად ცხადად და მკაფიოდ უნდა იყოს მითითებული რა იყო არასწორი და რა არის სწორი.
• მასალის ბოლოს შენიშვნის სახით უნდა მიეთითოს რა ეწერა მცდარ ვერსიაში.

სათაურის შეცვლის შემთხვევაში,

• მედია უნდა დარწმუნდეს, რომ მასალის სათაური შესწორდა ყველა პლატფორმაზე, სადაც კი გაზიარებული იყო ინფორმაცია.
• ყურადღება მიაქციოს ბმულის ფრაგმენტსაც (URL), რომელიც ხშირად სათაურის ანალოგია. ფაქტობრივი უზუსტობა იქაც ჩაასწორეთ.

პრობლემაა, რომ მედიების დიდმა ნაწილმა დაუდასტურებელი ინფორმაცია წაშალეს. რატომ?

• მასალა, შესწორების ნაცვლად როგორც წესი, მაშინ შეიძლება წაიშალოს, როდესაც ინფორმაციის გამავრცელებელი ერთადერთი ღია წყაროა.
• თუკი ინფორმაცია სხვების მიერაც არის გავრცელებული, მაშინ წაშლის ნაცვლად იმავე ბმულზე შესწორება სჯობს.
• მასალის წაშლის შემთხვევაში სასურველია რედაქციამ ახსნას ამ გადაწყვეტილების მიზეზი.

უკრაინის წინააღმედეგ რუსეთის ომის დაწყებამ მსოფლიო მედიაში ბევრი რამ შეცვალა, საქართველოში მედიაგარემო გაუარესდა, ხელოვნური ინტელექტის განვითარებამ კი ჟურნალისტიკაში ცვლილებები გამოიწვია. “მედიაჩეკერმა” ამ თემებზე 2022 წელს არაერთ ჟურნალისტთან და მედია ექსპერტთან ჩაწერა ინტერვიუ. წარმოგიდგენთ ყველაზე მნიშვნელოვან მონაკვეთებს წლის ინტერვიუებიდან.

ციფრული კომუნიკაციების გერმანელი მკვლევარი ლენარტ ჰოფედიტზი

ვიტყოდი, რომ 5-10 წელიწადში ჟურნალისტებს უფრო მეტად რედაქტორის ფუნქცია ექნებათ და ხელოვნური ინტელექტის შექმნილ პროდუქტს გააკონტროლებენ, შემოქმედებით ნაწილში მათი როლი შემცირდება, თუმცა საგამოძიებო ჟურნალისტიკისთვის მაინც ტრადიციული გაშუქება იქნება საჭირო.

კონტენტის 80% (ფოტო, ტექსტი, ვიდეო) შეიძლება ხელოვნურმა ინტელექტმა შექმნას, თუმცა ჟურნალისტმა (რედაქციამ) უნდა გადაწყვიტოს რა გამოაქვეყნოს და მიაწოდოს AI-ს სანდო წყაროები.

სრული ინტერვიუ წაიკითხეთ აქ - ხელოვნური ინტელექტის გავლენა მედიაზე - ინტერვიუ AI-ს მკვლევართან

“უკრაინსკა პრავდას” მთავარი რედაქტორი სევგილ მუსაიევა

ჩემს თავთან ერთგვარი შეთანხმება მაქვს, რომ თითოეულ ტრავმაზე ვიფიქრებ, რომლებიც რუსეთ-უკრაინის ომის დროს მივიღე. მაგრამ რთულია, რადგან ამ ომში ოთხი მეგობარი უკვე დავკარგე - მათ შორის, კოლეგები. ასეთ რამეს ვერასდროს შეეგუები. ეს სტატისტიკა არ არის, ვფიქრობ, თითოეული ისტორია, თითოეული ბედისწერა მნიშვნელოვანია.

სრული ინტერვიუ წაიკითხეთ აქ - “სიმართლე გეხმარება გამარჯვებაში” - ინტერვიუ უკრაინელ ჟურნალისტ სევგილ მუსაიევასთან

IWPR-ის კავკასიის რეგიონული დირექტორი, ბექა ბაჯელიძე

ომის შემდეგ იქნება გასაშუქებელი ზიანი, ზიანის მოცულობა. ჟურნალისტებს დასჭირდებათ მეტი გადამზადება. სამწუხაროდ, ცოტა ცინიკური დამოკიდებულებაა ტრეინინგების მიმართ. მაგრამ, როგორც იტყვიან ხოლმე ჯარისკაცები, უმჯობესია ვარჯიშის დროს დაღვარო სისხლი, ვიდრე - ომში. ამიტომ, ჯობია ისწავლო და შეცდომა დაუშვა სწავლის დროს, ვიდრე უშუალოდ სამუშაოს შესრულების დროს.

სრული ინტერვიუ წაიკითხეთ აქ - მედიის გამოწვევები ომში და ომის შემდეგ - ინტერვიუ ბექა ბაჯელიძესთან

მარგარიტა ლიუტოვა ტელეკომპანია „დოჟდის“ ყოფილი ჟურნალისტი

თითქოს საზღვარგარეთიდან უფრო ადვილია გაიგო, რა ხდება რუსეთში, ვიდრე თვითონ რუსებისთვის, ვინც ქვეყანაში ცხოვრობს, რადგან თითქმის ყველაფერი დაბლოკილია. ვინც ქვეყანაში ცხოვრობს, მათ ინფორმაციის მისაღებად დამატებითი ძალისხმევის გაწევა უწევთ.

სრული ინტერვიუ წაიკითხეთ აქ - ინტერვიუ "დოჟდის" ჟურნალისტთან - "რა მოსატანია ჩემი პრობლემები იმასთან, რასაც ხალხი უკრაინაში განიცდის"

“პირველი არხიდან” წამოსული ჟურნალისტი ქეთი თუთბერიძე

ვერც 2019 და ვერც 2020 წელს, 17 მაისს ჩვენ ვერ გავაკეთეთ სიუჟეტი ლგბტ თემის უფლებებზე. გვეუბნებოდნენ, „პროპაგანდად“ ჩაგვეთვლებაო.

მაუწყებელს მძიმე ცენზურის მრავალწლიანი პრაქტიკა აქვს გამოვლილი, მითუმეტეს წინა ხელისუფლების პირობებში და ზოგადად, უნდა შეიქმნას პრეცედენტი, რომ ყველა დაბლოკილმა მასალამ იხილოს დღის შუქი.

სრული ინტერვიუ წაიკითხეთ აქ - მაუწყებელში მაღლაფერიძის გავლენა ძლიერდება - ინტერვიუ პირველი არხიდან წამოსულ ქეთი თუთბერიძესთან

საზოგადოებრივი მაუწყებლის “პირველი არხის” ახალი და მიმდინარე ამბების ბლოკის დირექტორი გიორგი გვიმრაძე

.არ ვიცი, როგორ უნდა დავამტკიცო, რომ არ გვაქვს პოლიტიკური ზეწოლა. ჩვენ, თანამედროვე რეალობაში უკვე მივეჩვიეთ, რომ შენს წინააღმდეგ შეიძლება გაიჟღეროს ბრალდებამ, რომლის საწინააღმდეგოს მტკიცება უბრალოდ, შეუძლებელია. დაგაბრალებენ, რომ ხარ სპილო და უნდა ამტკიცო საპირისპირო. როცა საუბრობენ, რომ არსებობს ჩემ მიმართ ზეწოლა, როგორ დავამტკიცო საპირისპირო? შეგიძლიათ მითხრათ, რა შეიძლება იყოს თუნდაც ერთი ინსტრუმენტი, ჩემივე სიტყვის გარდა? ვინც ენდობა ჩემს სიტყვას, მას სჯერა კიდეც ამის.

სრული ინტერვიუ წაიკითხეთ აქ - მედიისგან ნაჩვენები სურათი არის ბნელი და მასში ყველა აქტორი ცუდია — გიორგი გვიმრაძე, პირველი არხის ახალი ამბების ბლოკის დირექტორი

ჟურნალისტი და აქტივისტი ნინია კაკაბაძე

ამ ხელისუფლებამ ჟურნალისტები აქცია პოლიტიკურ აქტორებად. არ ეკონტაქტებიან მედიას, რომლებიც არ მოსწონთ და მედიის წარმომადგენლები აქციეს თავიანთ მთავარ ოპონენტებად. უცხადებენ ბოიკოტს, არ პასუხობენ კითხვებზე, არ მიდიან გადაცემებში და, თავისდაუნებურად, ეს მედიასაშუალებები ხდებიან მათი ერთი-ერთი მთავარი მოწინააღმდეგე.

როდესაც არ გელაპარაკებიან, გდევნიან, შეურაცხყოფას გაყენებენ, წარმოუდგენელია იყო ნეიტრალური. ძალიან რთულია ამ პირობებში მუშაობა. ვფიქრობ, ყველაზე დიდი გამოწვევა მედიისთვის სწორედ ის იქნება, რომ დაიბრუნოს თავისი ფუნქცია.

სრული ინტერვიუ წაიკითხეთ აქ - მედიაგარემო 5 ივლისის ძალადობიდან ერთი წლის შემდეგ - ინტერვიუ ნინია კაკაბაძესთან

დეზინფორმაციის მკვლევარი და ჟურნალისტი ჯეინ ლიტვინენკო

პროპაგანდისა და დეზინოფმაციის გავრცელება ფინანსურად მოგებიანია, ხოლო სოციალური მედიის კომპანიებს არ აქვთ ამაზე სისტემური, ეფექტური რეაქცია. სანამ ეს არ მოხდება პრობლემა გაგრძელდება, დეზინფორმაციისა და პროპაგანდის აუდიტორია გაიზრდება, და უფრო და უფრო მეტად დაგვაზიანებს.

სრული ინტერვიუ წაიკითხეთ აქ - თუ არაფერი შეიცვალა, რთული წლები გველოდება - ინტერვიუ დეზინფორმაციის მკვლევრ ჯეინ ლიტვინენკოსთან

"ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტის" ერთ-ერთი დამფუძნებელი ლევან ავალიშვილი

საკმაოდ რთულია ბალანსის დაცვა გამოხატვის თავისუფლებასა და პროპაგანდის აკრძალვას შორის, მაგრამ უნდა გვახსოვდეს, სწორედ ოკუპაციის ფაქტორის გამო, საქართველოს მოცემულობა ნებისმიერი სხვა ქვეყნის მაგალითისგან განსხვავებულია, სადაც დილემური იყო არჩევანი რუსული პროპაგანდისტული მედიის აკრძალვასა და სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების დაცვას შორის.

სრული ინტერვიუ წაიკითხეთ აქ - ოკუპირებული ქვეყნისგან, მორალურად გაუმართლებელია რუსული პროპაგანდის დაშვება — ლევან ავალიშვილი, IDFI

OC Media-ს თანადამფუძნებელი მარიამ ნიკურაძე

ფინანსური დამოუკიდებლობა ყოველთვის გამოწვევაა, რადგან არასდროს გვაქვს შეგრძნება, რომ მომდევნო ხუთი წელი კარგად ვიქნებით. სულ ვნერვიულობთ იმაზე, რომ რამე პრობლემა შეიქმნება. ასევე სულ გვაქვს პრობლემა, რომ არ არის საკმარისი კადრი, რადგან ყოველთვის ბევრი საქმეა, გადაწვის“ ზღვარზე ვართ. ძალიან ბევრი სამუშაოა. კარგი იქნებოდა, რომ მეტი კადრი გვყავდეს, მაგრამ ფინანსურად რთულია. ეს ყველაზე მეტად ონლაინ მედიების გამოწვევაა.

სრული ინტერვიუ წაიკითხეთ აქ - OC Media-ს 5 წელი - სირთულეები, გამოწვევები და გეგმები - ინტერვიუ მარიამ ნიკურაძესთან

“ინტერნიუსის” მედია ბიზნესის დირექტორი ჯეისონ ლამბერტი

გარანტირებულია, რომ ადრე თუ გვიან, მედიასაშუალებების გრანტები დასრულდება, ყველაზე კარგი, რაც გრანტით მხარდაჭერილ გამოცემებს შეგვიძლია უთხრათ არის: ახლა არის დრო ექსპერიმენტებისთვის, შექმნან ფინანსური გეგმები, სცადონ სიახლეები.

სრული ინტერვიუ წაიკითხეთ აქ - როგორ უნდა გაძლიერდეს მედია ფინანსურად - ინტერვიუ საერთაშორისო მედია კონსულტანტებთან

მედია მკვლევარი, ამსტერდამის თავისუფალი უნივერსიტეტის პროფესორი აირინ კოსტერა

რეალითი შოუებს აქვს დიდი რეიტინგი, მხოლოდ იმიტომ, რომ საზოგადოებას ერთგვარ “საკვებს” აძლევენ სასაუბროდ. თუ გვსურს, რომ ტრადიციულ მედიასაც ჰქონდეს ასეთივე რეიტინგი, ადამიანებს უნდა ვესაუბროთ ისეთ თემებზე, რაც მათთვის ნაცნობია და ყოველდღიურ ცხოვრებაში აწუხებთ.

სრული ინტერვიუ წაიკითხეთ აქ - რეიტინგი საინფორმაციო ღირებულების წინააღმდეგ - ინტერვიუ მედია მკვლევარ აირინ კოსტერა მეიერთან

გასულ ხუთ წელიწადში, პრესის თავისუფლების მსოფლიო ინდექსში საქართველოს პოზიციების დაღმასვლა ფართო სურათით გვიჩვენებს, როგორ უარესდება მედიაგარემო.



2022 წელს, მედიასთან დაკავშირებით დანერგილი ზოგიერთი საკანონმდებლო, თუ სამარათლებრივი პრაქტიკა, არც 2023 წლის მიმართ აჩენს პოზიტიურ მოლოდინებს.
მაგალითად:

• 2022 წელს ინიცირებული საკანონმდებლო პროექტები, რომელიც პირდაპირ, ან ირიბად არის კავშირში ჟურნალისტურ საქმიანობასთან, შესაძლოა, 2023 წელს ნეგატიურად აისახოს მედიაგარემოზე.
• პრობლემურია სასამართლო პრაქტიკის ცვლილებაც, რომლითაც მტკიცების ტვირთი არა მედიასაშუალებაზე, არამედ ჟურნალისტზე გადადის, რაც დამატებით ზრდის წნეხს ჟურნალისტების მიმართ.
• მდგომარეობას სულ უფრო ამძიმებს უმეტესწილად, ხელისუფლების გავლენიანი პირების აგრესიული და დამამცირებელი განცხადებები, რაც ზოგიერთ შემთხვევაში, ჟურნალისტებზე მოხშირებული თავდასხმების მაპროვოცირებელია.

2022 წელს, საქართველოში პრესის თავისუფლების ხარისხი გაუარესდა და მსოფლიო ინდექსში, 180 ქვეყანას შორის, მე-60-დან 89-ე ადგილზე გადაინაცვლა.
რატომ?

• ეს მეტწილად, გასული წლის 5 ივნისს, მედიის 50-ზე მეტ წარმომადგენელზე ძალადობამ გამოიწვია, რომლის ორგანიზატორები ქართულ მართლმსაჯულებას ამ დრომდე არ დაუსჯია.

საერთაშორისო ორგანიზაციის, "რეპორტიორები საზღვრებს გარეშე" (RSF) ანგარიშის მიხედვით, მდგომარეობა ამ ფაქტორებმა გააუარესა:

• რეპორტიორებზე თავდასხმა;
• მედიის მფლობელების ხშირი ჩარევა სარედაქციო შინაარსში;
• დიდი მედიასაშუალებები ხშირად იცავენ მფლობელთა ინტერესებს;
• მედიამფლობელების ხშირი მჭიდრო კავშირები პოლიტიკურ ლიდერებთან;
• ხელისუფლება მედიის კრიტიკას პასუხობს ცენზურით, რეიდებითა და დაშინებით.

ორგანიზაცია "RSF" შეფასებაში მიუთითებს, რომ პრესის თავისუფლება, დემოკრატიის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორი, საქართველოში კიდევ უფრო გაუარესებულია და ამ კუთხით, ისევ პრობლემურ ქვეყნებს შორისაა.

• "ბოლო წლებში მედიის თავისუფლება სერიოზულად იზღუდება, რაც ქვეყანაში დემოკრატიის უკუსვლის ტენდენციის ნაწილია" — ასე შეაფასეს მსოფლიო პრესის ინდექსში საქართველოს პოზიციების ნეგატიური ცვლილება ევროპარლამენტარებმა.
• “შეშფოთებით აღვნიშნავთ საქართველოში ჟურნალისტების მიმართ ძალადობის ეპიზოდების მზარდ რაოდენობას”, — განახცხადა ევროკომისარმა ვლადის დომბროვსკისიმ, ქართული მედიაგარემოს განხილვისას.

გარდა ამისა, "მედიაჩეკერის" დაკვირვებით, 2022 წელს, ძირითადი გამოწვევები იყო:

1. სასამართლო დავები მედიის მფლობელთა წინააღმდეგ.

• მიმდინარე: თავდაცვის სამინისტროს სარჩელი "ფორმულას" დამფუძნებლისა და საკონტროლო პაკეტის მფლობელის, დავით კეზერაშვილის წინააღმდეგ.

არხის მენეჯმენტი მიიჩნევს, რომ დავა, რეალურად, ტელევიზიის ფინანსურად დაზიანებას ისახავს მიზნად. "წვრთნების საქმეზე" კეზერაშვილს, შესაძლოა, 5 მილიონი ევროს ზიანის ანაზღაურება დაეკისროს, რაც "ფორმულას" აქტივამდე მივა, "რადგან კეზერაშვილს, საქართველოში, ტელეკომპანიისა და სახლის გარდა, სხვა ქონება არ გააჩნია."
კეზერაშვილის საქმეზე სხდომა 2023 წლის 24 იანვრისთვის არის ჩანიშნული.

• დასრულებული: ხაზარაძე-ჯაფარიძე-წერეთლის ე.წ. "ფულის გათეთრების" საქმე.

"ტვ პირველის" მფლობელი ვატო წერეთელი მიიჩნევდა, რომ პროკურატურის ბრალდება, თითქოს მისი მამა, ავთანდილ წერეთელი, ბადრი ჯაფარიძესა და მამუკა ხაზარაძეს 2008 წელს ფულის გათეთრებაში ეხმარებოდა, უკავშირდებოდა ხელისუფლების სურვილს, შეექმნა პრობლემები კრიტიკული მედიისთვის. 3-წლიანი პროცესი 2022 წლის იანვარში დასრულდა. სასამართლომ სამივე ბრალდებული დამნაშავედ ცნო და 7-წლიანი პატიმრობა მიუსაჯა, თუმცა, "დანაშაულის ხანდაზმულობის გამო", ისინი არ დაუპატიმრებიათ.

2. "მთავარი არხის" დამფუძნებლის, ნიკა გვარამიას დაკავება

• 2022 წლის 16 მაისს, თბილისის საქალაქო სასამართლომ მას "რუსთავი 2"-ის საქმეზე, 3 წლითა და 6 თვით პატიმრობა მიუსაჯა. 2 ნოემბერს, გადაწყვეტილება ძალაში დატოვა სააპელაციო სასამართლომაც. 

გვარამიას დაპატიმრება კრიტიკულად შეფასდა:

• დასავლელი პოლიტიკოსებისგან, ასევე, მედიის საკითხებზე მომუშავე ქართული, თუ საერთაშორისო ორგანიზაციებისგან.
• "საქმე პოლიტიკურად მოტივირებული იყო, ოპოზიციური მედიის დასუსტების მიზნით" — ორანიზაცია “რეპორტიორები საზღვრებს გარეშე”.
• "გვარამიას პატიმრობა რისკის ქვეშ აყენებს ევროპულ მომავალს", — აშშ-ის საელჩო.
• "გადაიხედოს ქვეყნის მთავარი ოპოზიციური მაუწყებლის მთავარი რედაქტორის, ნიკა გვარამიას სასჯელი" — ევროპარლამენტის რეზოლუცია ქართულ მედიაზე.
• გვარამიას შეწყალების მოთხოვნით, საქართველოს პრეზიდენტს, სალომე ზურაბიშვილს მიმართა სახალხო დამცველმა. ასევე, მედიაკოალიციამ, 60 არასამთავრობო ორგანიზაციასთან ერთად.

3. "ოცნების" მაღალჩინოსნებისა და მათი ოჯახის წევრების სასამართლო პროცესები კრიტიკული მედიებისა და კონკრეტული ჟურნალისტების წინააღმდეგ.

• 2022 წელს, მმართველი გუნდის, ან მათი ოჯახის წევრების მიერ, “მთავარი არხის”, “ტვ პირველისა” და “ფორმულას” წინააღმდეგ, ცილისწამების ბრალდებით, სასამართლოში 28 სარჩელი შევიდა.
• არასამთავრობო ორგანიზაცია "საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველოს" შეფასებით, დროის მცირე მონაკვეთში კრიტიკული მედიის წინააღმდეგ სარჩელების სიმრავლე "აშკარად კოორდინირებულ ტენდენციაზე მიანიშნებს, რაც მედიის საქმიანობის შეზღუდვასა და დაშინებას ისახავს მიზნად.

დეტალურად:  მაღალჩინოსნების სასამართლო პროცესები კრიტიკული მედიის წინააღმდეგ

4. საკანონმდებლო ინიციატივები, რომლებმაც შესაძლოა, გაზარდოს სახელმწიფოს ჩარევა მაუწყებლების საქმიანობაში

• საპარლამენტო უმრავლესობის ინიციატივით, "მაუწყებლობის შესახებ" კანონში ცვლილებებით, სახელმწიფომ მედიაზე რეგულირების სფერო გაზარდა, რადგან მედია პროდუქტის შინაარსთან დაკავშირებული პრობლემური საკითხები, რომელიც კანონის მანამდე მოქმედი რედაქციით მაუწყებლების თვითრეგულირების ორგანოებში განიხილებოდა, ამიერიდან კომუნიკაციების მარეგულირებელი კომისიის უფლებამოსილებაშიც გადადის.

ინიციატორები, "ოცნების" დეპუტატები ამბობენ, რომ ეს ევროკავშირის დირექტივაა. მედიის სფეროს ექსპერტები კი სახელმწიფოს მხრიდან, კერძო მაუწყებლების საქმიანობაში ჩარევის რისკებს ხედავენ.

დეტალურად:  რა პრობლემა აქვს "მაუწყებლობის შესახებ" ახალ კანონპროექტს?

• კანონპროექტი "დეოლიგარქიზაციის შესახებ", რომელიც შესაძლოა, იმდენადვე შეეხოს მდიდარ, გავლენიან ადამიანებს, რამდენადაც — მედიას.

კანონპროექტი დასკვნას ვენეციის კომისიისგან ელოდება. "ოცნების" გადაწყვეტილება, უკრაინული კანონპროექტის ანალოგით დააკმაყოფილოს ევროკომისიის მოთხოვნა დეოლიგარქიზაციის შესახებ, კრიტიკულად შეფასდა, რადგან თავად კანონპროექტის ინიციატორები ამბობენ, რომ პროექტში გაწერილი კრიტერიუმებით "აქსიომაა", რომ ოლიგარქი ივანიშვილი კი არა, დავით კეზერაშვილია — ოპოზიციური არხის, "ფორმულას" დამფუძნებელი.

პრობლემაა ისიც, რომ ავტორებს კანონპროექტში არ დაუკონკრეტებიათ, რა ბედი ეწევა მედიას, თუ კანონი მის მფლობელს ოლიგარქად ცნობს.

დეტალურად: როგორ შეიძლება შეცვალოს "ფორმულას" მომავალი კანონმა "დეოლიგარქიზაციის შესახებ"

5. კომუნიკაციების მარეგულირებელი კომისიის სადავო გადაწყვეტილებები

• უპრეცედენტოდ მაღალი ჯარიმა ოპოზიციური არხების მიმართ

2022 წლის 23 აგვისტოს, კომისიამ, “ოცნების” საჩივრის საფუძველზე, “მთავარი არხი” 118 688 ლარით დააჯარიმა, ტელეკომპანია “პირველი” და “ფორმულა” კი წერილობითი გააფრთხილა. მედიაკოალიციამ, რომელიც 16 არასამთავრობო ორგანიზაციას აერთიანებს, თქვა, რომ კომისიის გადაწყვეტილება არის პოლიტიკური, დაუსაბუთებელი და აუარესებს მედიაგარემოს.

• ორმაგი სტანდარტი დეპუტატის მიერ, ტელევიზიის ფლობის მიმართ

2022 წლის ოქტომბერში, ტელეკომპანია "პოსტივის" საკონტროლო პაკეტი დეპუტატმა ვიქტორ ჯაფარიძემ იყიდა. კომუნიკაციების კომისიამ ამაში პრობლემას ვერ დაინახა, თუმცა, 2016 წელს, მსგავს შემთხვაში კანონდარღვევა დაადგინა, როდესაც დეპუტატ ნატო ჩხეიძეს არ მისცა ტელევიზიის ფლობის უფლება.

6. პოლიტიკური ცენზურის შესაძლო ფაქტები საზოგადოებრივ მაუწყებელებში

პირველი არხი:

• 2022 წლის აპრილში, საზმაუს ბორდის თავმჯდომარედ ვასილ მაღლაფერიძე აირჩიეს. ვასილ მაღლაფერიძე მმართველი პარტიის, "ქართული ოცნების" თავმჯდომარის მოადგილე და პოლიტსაბჭოს წევრი იყო. ამან გააჩინა კითხვები არხის სარედაქციო დამოუკიდებლობის შესახებ.
• მანამდე, 2022 წლის თებერვალში, "ახალი კვირის" წამყვანმა და ორმა რეპორტიორმა, გადაცემის დახურვის მიზეზად ცენზურა და არხზე "შავი სიების" არსებობის ფაქტორი დაასახელა. მაუწყებელმა ისინი გაათავისუფლა, რაც სახალხო დამცველმა უკანონოდ ცნო და არხს მათი აღდგენის მოთხოვნით მიმართა.
• ქეთი თუთბერიძემ, პირველი არხის მიერ გათავისუფლებული ამ საკვირაო გადაცემის რეპორტიორმა, "მედიაჩეკერთან" ინტერვიუში თქვა, რომ მაუწყებელში ვასილ მაღლაფერიძის გავლენა გაძლიერდა. მისი თქმით, არხზე პოლიტიკური კონტროლი 2019 წლიდან გახშირდა. თუთბერიძე მიიჩნევს, რომ "ამ კონტროლის სისტემის ავტორი ვასილ მაღლაფერიძე იყო, ხოლო ზეწოლის გამტარი კი - საინფორმაციო სამსახურის ხელმძღვანელი ეკა შონია".

დეტალურად: ინტერვიუ პირველი არხიდან წამოსულ ქეთი თუთბერიძესთან

აჭარის საზოგადოებრივი მაუწყებელი:

• 2022 წელსაც გაგრძელდა სასამართლო დავა აჭარის საზოგადოებრივი მაუწყებლის ყოფილ დირექტორს, ნათია კაპანაძესა და, მაუწყებელს შორის. კაპანაძე იმპიჩმენტის შემდეგ, მაუწყებლის ბორდის მხრიდან მის მიმართ გამოცხადებული უნდობლობის საკითხზე მიღებული გადაწყვეტილების ბათილად ცნობას ითხოვდა.
• 2022 წლის ნოემბერში სააპელაციო სასამართლომ არ დააკმაყოფილა მისი მოთხოვნა. კაპანაძე მიიჩნევს, რომ სასამართლოს ეს გადაწყვეტილება პოლიტიზებულია და სამართლებრივ ბრძოლას საერთაშორისო მექნიზმების გამოყენებით აპირებს.

7. თავდასხმები და მუქარები 2022 წელს — (არასრული ჩამონათვალი):

• თებერვალში, "ფორმულას" რეპორტიორს, რატი წვერავას, 5 ივნისის საქმეზე ბრალდებული გიორგი ნასყიდაშვილი, სასამართლო დარბაზში დაემუქრა.
• მარტში, თბილისსა და ზუგდიდში, "ფორმულას" და "მთავარი არხის" ჟურნალისტებს თავს დაესხნენ. თავდასხმიდან 1 თვეში, "მთავარი არხის" რეპორტიორებზე თავდასხმის ფაქტზე „ალტ-ინფოს“ ორი წევრი დააკავეს.
• მაისში, ჟურნალისტ ვიკა ბუკიას მოკვლით დაემუქრნენ.
• ივნისში, "ტვ პირველმა" განაცხადა, რომ მის ჟურნალისტს, ნანუკა ქაჯაიას უცნობმა პირებმა სიტყვიერი და ფიზიკური შეურაცხყოფა მიაყენეს.
• ივლისში, “ტვ პირველის” მფლობელმა ვატო წერეთელმა თქვა, რომ აშშ-ის საელჩოს ტერიტორიაზე, “ოცნების” დეპუტატები თავს ჯგუფურად დაესხნენ. მმართველი გუნდი ამას „პროვოკაციაზე რეაქციით“ ამართლებდა.
• ივლისში, გამოძიება დაიწყო "ტვ მონიტორინგის" თანამშრომლებისთვის უკანონოდ ხელის შეშლის ფაქტზე. ტელევიზიის ჟურნალისტების თქმით, მათ "ალტ ინფოს" არაფხიზელ მდგომარეობაში მყოფი წევრები და მხარდამჭერები დაესხნენ თავს.
• აგვისტოში, "ფორმულას" გადამღებ ჯგუფს პირდაპირი ჩართვისას თავს დაესხნენ. ჟურნალისტური საქმიანობისთვის ხელის შეშლის ფაქტზე, 1 პირი დააკავეს.

8. "კრებსების საქმე" — დაზარალებული ჟურნალისტები

• 2022 წელს, საქართველოს პროკურატურამ 42 ჟურნალისტი დაზარალებულად ცნო, თუმცა, მხოლოდ მას შემდეგ, რაც ჟურნალისტებმა დახმარებისთვის არასამთავრობო ორგანიზაცია "მედიაომბუდსმენს" მიმართეს. ჟურნალისტების ინტერესებს იცავს კიდევ ერთი ორგანიზაცია — "საქართველოს დემოკრატიული ინიციატივა.
• საქმე ეხება სუსის შესაძლო უკანონო ფარული მიყურადებისა და თვალთვალის ამსახველ ფაილებს, რომელიც მედიაში 2021 წელს გამოქვეყნდა.
• ჟურნალისტების სარჩელები სტრასბურგშიც გაიგზავნა.

დეტალურად: ერთი წელი ჟურნალისტების ფარული მოსმენებიდან - რა შეიცვალა?

9. შემოსავლების კლება

• ორგანიზაციის “რეპორტიორიები საზღვრებს გარეშე” შეფასებით, სარეკლამო ბაზრის განუვითარებლობა და დაფინანსების პრობლემა ერთ-ერთია იმ ფაქტორებს შორის, რომელიც არასახარბიელო მდგომარეობას ქმნის მედიისთვის საქართველოში.
• 2022 წელს, საქართველოს პოპულარულმა კერძო მაუწყებლებმა, წინა წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით, მნიშვნელოვანად დაკარგეს შემოსავლები მას შემდეგ, რაც 2022 წლის მარტში ამოქმედდა კანონი, რომელიც მაუწყებლებს აზარტული თამაშების რეკლამირებას უკრძალავს. არსებული მონაცემებით, საუბარია ჯამურად 40 მილიონ ლარზე, რომელიც სხვადასხვა ტელევიზიაზე ნაწილდებოდა.

დეტალურად: ტელევიზიების სარეკლამო შემოსავლები შემცირდა

10. პრორუსული გავლენები ქართულ მედიაში და რუსეთის მიერ დაბლოკილი ქართული ვებგვერდები.

• 2022 წლის მაისში დემოკრატიის კვლევის ინსტიტუტმა (DRI) გამოაქვეყნა კვლევა, რომლის მიხედვით, საქართველოში ღიად პროკრემლისტური სადეზინფორმაციო კამპანიის მთავარი პლატფორმა „ალტ-ინფოა“.
• მათივე კვლევით, მნიშვნელოვნად გაიზარდა ულტრამემარჯვენე ექსტრემიზმი სოციალური მედიის პოპულარული პლათფორმების ქართულენოვან აუდიტორიაში.

ამ თემაზე: ოკუპირებული ქვეყნისგან, მორალურად გაუმართლებელია რუსული პროპაგანდის დაშვება — ლევან ავალიშვილი, IDFI

• 2022 წლის აპრილში რუსეთმა დაბლოკა “ნეტგაზეთის” და „აქცენტის“ რუსულენოვანი გამოცემები. დაბლოკვამდე რამდენიმე დღით ადრე მათ რუსეთის კომუნიკაციების მარეგულირებელი ორგანოსგან გამაფრთხილებელი წერილები მიიღეს.

11. საჯარო ინფორმაციის გამოთხოვის პრობლემა

• სახელმწიფო სტრუქტურებიდან ინფორმაციის მიწოდების მაქსიმალური ვადა 10 დღითაა განსაზღვრული, თუმცა, ისინი ხშირად არღვევენ კანონით განსაზღვრულ ვადებს ან საერთოდ არ გასცემენ კონკრეტულ საკითხებზე ინფორმაციას.

საჯარო სამსახურების მსგავსი დამოკიდებულება აფერხებს: გადამოწმებული, ზუსტი ინფორმაციის გავრცელებას. ჟურნალისტის პროფესიულ საქმიანობას.

• “ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტის (IDFI) ანგარიშით, ყველაზე დახურულია კულტურის სამინისტრო — თეა წულუკიანის უწყება.
• გახშირდა შემთხვევები, როდესაც საჯარო უწყება კრიტიკულად განწყობილ მედიასაშუალებებს არ აწვდის ინფორმაციას შეხვედრების და სხვადასხვა აქტივობის შესახებ, არ უშვებს პრესკონფერენციებზე. საჯარო ინფორმაციის გაუცემლობის პარალელურად, აღნიშნული პრობლემის მოგვარება კრიტიკულად მნიშვნელოვანია — აღნიშნულია "სამართლიანი არჩევნების" მიერ მომზადებულ კვლევაში.

• 2022 წლის სექტემბერში, მთავრობის პრესკონფერენციაზე არ შეუშვეს BM.GE-ის მთავარი რედაქტორი თელარა გელანტია.
• ამ ფაქტის შემდეგ, სახალხო დამცველმა ნინო ლომჯარიამ ხელისუფლებას მოუწოდა, ჟურნალისტებს მისცენ მთავრობის სხდომაზე დასწრების შესაძლებლობა.

საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიამ ქარტიის პრიზი 2022-ის გამარჯვებულები გამოავლინა.

წელს, ქარტიის პრიზი შვიდ კატეგორიაში გაიცა:

რა მოხდა?
პარლამენტმა "მაუწყებლობის შესახებ" კანონში შესატან ცვლილებებს მესამე მოსმენით, 81 ხმით დაუჭირა მხარი.

რას ნიშნავს ეს?

• სახელმწიფომ გაზარდა რეგულირების სფერო მედიაზე;
• მედია პროდუქტის შინაარსთან დაკავშირებული პრობლემური საკითხები, რომელიც კანონის ამ დრომდე მოქმედი რედაქციით მაუწყებლების თვითრეგულირების ორგანოებში განიხილებოდა, ამიერიდან კომუნიკაციების მარეგულირებელი კომისიის უფლებამოსილებაშიც გადადის.

შესაბამისად,
კანონის ამოქმედებით, კომუნიკაციების მარეგულირებელ კომისიას მიენიჭა უფლება, განიხილოს მედია პროდუქტის შინაარსობრივი ნაწილი, რაშიც მედიის საკითხებზე მომუშავე ორგანიზაციები ხელისუფლების მხრიდან, დამოუკიდებელი მედიების შინაარსში ჩარევის მაღალ საფრთხეს ხედავენ.

პროცესში გამოვლენილი ხარვეზები:
ხელისუფლების ექსკლუზიური მიდგომა, ინკლუზიურობის ნაცვლად

• კანონში ცვლილებების ავტორი მმართველი გუნდია, მიზანი — ქართული კანონმდებლობის ევროდირექტივასთან შესაბამისობაში მოყვანა, რაც 2014 წლის ასოცირების შეთანხმებით ნაკისრი ვალდებულებების ნაწილია.
• ევროკავშირის მოთხოვნაა, ამ ნაწილში საქართველოს კანონის ევროდირექტივასთან შესაბამისობაში მოყვანის პროცესი იყოს ინკლუზიური — ევროკავშირისთვის მნიშვნელოვანია, ცვლილებები მხარეების კონსენსუსით მოხდეს.

წერილი ევროპის საბჭოდან, რომელიც მთავრობამ უგულებელყო

• ევროპის საბჭოს ექსპერტებმა, კანონპროექტის მესამე მოსმენით დამტკიცებამდე, საქართველოს პარლამენტს მიმართეს წერილით, რომლითაც სამუშაო პროცესის ვადა 2023 წლის 31 მაისამდე გაახანგრძლივეს.
• წერილში საუბარია პროცესთან დაკავშირებულ პროგრესზეც, მაგრამ წერია, რომ ეს არ არის საკმარისი:

"მიუხედავად პროგრესისა, შეუძლებელია მივიჩნიოთ, რომ ამ დროისთვის საქართველო ასრულებს მას შესაბამისი დირექტივითა და ასოცირების შეთანხმებით დადგენილ პირობებში", — ნათქვამია ევროსაბჭოს ექსპერტების მიერ, 2022 წლის პირველ დეკემბერს გამოგზავნილ დოკუმენტში. ამის მიუხედავად, სამთავრობო გუნდმა პროცესი მაინც დაჩქარებულად წარმართა ისე, რომ არ დაელოდა ევროპის საბჭოს ექსპერტების საბოლოო დასკვნას.

კოალიცია "მედიის ადვოკატირებისთვის", რომელიც 16 ორგანიზაციისგან შედგება, მიიჩნევს, რომ:

• წერილში, ევროპის საბჭოს ექსპერტებმა, კანონპროექტის სადავო საკითხის შეფასებისას ქართული არასამთამთავრობო სექტორისა და მედიასაშუალებების მსგავსი პოზიცია ჩამოაყალიბეს.
• მმართველმა გუნდმა არც მედიის საკითხებზე მომუშავე პროფესიული ჯგუფების მიერ, კანონპროექტის შინაარსში იდენტიფიცირებული რისკები გაითვალისწინა.
• მხედველობაში არ მიიღეს "მაუწყებლობის შესახებ" საქართველოს კანონში ცვლილებების შეტანის თაობაზე პარლამენტის წევრის, თამარ კორძაიას ალტერნატიული წინადადება.

"ამ კანონის მესამე მოსმენით დაჩქარებულად მიღება რეალურად, არ ისახავს მიზნად ასოცირების შეთანხმებით ნაკისრი ვალდებულებების შესრულებას. არსებობს როგორც ადგილობრივი, ასევე, საერთაშორისო ორგანიზაციების მხრიდან მომზადებული დასკვნები, რომელშიც ნათქვამია, რომ აღნიშნული კანონპროექტი ხელს შეუშლის და შეამცირებს გამოხატვის თავისუფლების სტანდარტს", — თქვა მარიამ გოგოსაშვილმა, ეთიკის ქარტიის დირექტორმა.

სხვა რა პრობლემები აქვს კანონს?

• მედიის ადვოკატირების საკითხზე მომუშავე ორანიზაციები აქამდეც ხშირად აკრიტიკებდნენ კომუნიკაციების მარეგულირებელ კომისიას, შინაარსში ჩარევის მცდელობების გამო. კანონის ამ შინაარსით მიღებას კი განიხილავენ როგორც პოლიტიკურ იარაღს კრიტიკული მედიების მიმართ.
• ჟურნალისტური თვითრეგულირება მნიშვნელოვანია, რადგან იცავს სარედაქციო დამოუკიდებლობას და სახელმწიფო კონტროლს ამცირებს.
• კანონპროექტი ითვალისწინებს კომისიის სამართლებრივი აქტების დაუყოვნებლივ აღსრულებასაც, მიუხედავად იმისა, გასაჩივრდა თუ არა ისინი სასამართლოში, რაშიც, მედიის ექსპერტები კიდევ ერთ საფრთხეს ხედავენ.

კიდევ რა უნდა ვიცოდეთ?

• კანონით გათვალისწინებულია სიძულვილის ენის და ტერორიზმისკენ მოწოდებისთვის პასუხის უფლების რეგულირებაც.
• ცვლილება ასევე ითვალისწინებს მედია მომსახურების მიმწოდებლების მიერ შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირების უფლებების დაცვის გარანტიებს, სარეკლამო კომუნიკაციების განახლებულ წესებს და ვიდეოგაზიარების პლატფორმების რეგულირების შემოღებას.

კანონპროექტის ინიციატორები არიან პარლამენტის წევრები: დავით სონღულაშვილი, ეკა სეფაშვილი, ბეჟან წაქაძე, ისკო დასენი, გელა სამხარაული, ლევან მგალობლიშვილი, გიორგი ამილახვარი, ბაია კვიციანი, ირაკლი მეზურნიშვილი, ქეთევან დუმბაძე და ბექა ოდიშარია.