პარლამენტმა ტელეკომპანია ფორმულას გადამღებ ჯგუფს, ჟურნალისტ გიორგი კიკაბიძესა და ოპერატორ თედო ქვაჩახიას აკრედიტაცია 1 თვით შეუჩერა.

რა მოხდა

ფორმულას ინფორმაციით, 11 მაისს მათ ჟურნალისტსა და ოპერატორს აკრედიტაცია ქართული ოცნების დეპუტატ ირაკლი ზარქუასთვის რუსეთთან ფრენების აღდგენაზე დასმული კითხვებისთვის შეუჩერდა.

• ვიდეოში, რომელიც ტელეკომპანიამ თავად გაავრცელა, ზარქუა ჟურნალისტს ეუბნება, რომ ნუ მიყვება და კითხვებს ნუ უსვამს. რამდენჯერმე იმეორებს ფრაზას - “ბოლო გაფრთხილებაა”.

როგორც ჟურნალისტი გიორგი კიკაბიძე წერს, გადაწყვეტილების შესახებ ინფორმაცია დაუმალეს და მხოლოდ მაშინ გაიგეს, როდესაც ოპერატორი პარლამენტში გადაღებაზე მივიდა.

• ფორმულაში აცხადებენ, რომ ამის შემდეგ პარლამენტმა მათ გადაწყვეტილების შესახებ წერილობით აცნობა.

რატომ არის ეს თემა მნიშვნელოვანი

2023 წლის წლის 6 თებერვალს, პარლამენტის თავმჯდომარემ, შალვა პაპუაშვილმა, გამოსცა ბრძანება, რომლითაც ჟურნალისტებს საკანონმდებლო ორგანოში ქცევისა და მოქმედების წესები ისე განუსაზღვრა, რომ ცენზურის საფრთხეები გაჩნდა.

• ბრძანების მიხედვით, დეპუტატის ერთი უარიც კი საკმარისი უნდა იყოს ჟურნალისტისთვის, დაუყოვნებლივ შეწყვიტოს ინტერვიუს ჩაწერა, წინააღმდეგ შემთხვევაში დასანქცირდება და პარლამენტში მუშაობის უფლება შეუწყდება თავდაპირველად ერთი თვით, განმეორებით შემთხვევაში - ექვსით.
• პრაქტიკამ გვაჩვენა, რომ ეს ცვლილება, საპარლამენტო უმრავლესობის, "ქართული ოცნების" დეპუტატებისთვის იქცა ბერკეტად, არ უპასუხონ უშუალოდ მათ საქმიანობასთან, ან ზოგადად, ხელისუფლებისთვის არასახარბიელო საკითხებთან დაკავშირებით დასმულ შეკითხვებს.

ეს არ არის პირველი შემთხვევა

პარლამენტმა აქამდე აკრედიტაცია შეუჩერა მედიის 7 წარმომადგენელს, მათ შორის არიან, "ტვ პირველის", "მთავარი არხისა" და "ფორმულას" ჟურნალისტები და ოპერატორები, ასევე პუბლიკას რედაქტორი.

• მედიის ადვოკატირების კოალიციის განცხადებით, საქართველოს პარლამენტი, ნაცვლად საჯაროობისა და ქვეყანაში პლურალიზმის უზრუნველყოფისა, ახორციელებს მედიის წინააღმდეგ სისტემურ სადამსჯელო ღონისძიებებს.

“ჟურნალისტების მუშაობა სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია დემოკრატიის ფუნქციონირებისთვის და მიუღებელია მათი შეზღუდვა საჯარო ინტერესის საკითხებზე გაშუქებისას. მედიის როლი დემოკრატიაში არის სიმართლის გამოვლენა, მნიშვნელოვანი მოვლენების გაშუქება და ხელისუფლებაში მყოფთა საქმიანობის მონიტორინგი”, - ვკითხულობთ კოალიციის განცხადებაში.

მედია პარლამენტის წინააღმდეგ სასამართლოში - აკრედიტაციის წესის შესახებ

რატომ არის პრობლემური პარლამენტში მედიის აკრედიტაციის ახალი წესები?

პრეზიდენტის ადმინისტრაციამ საზოგადოებრივ მაუწყებელს მიუთითა კანონით ნაკისრ ვალდებულებებზე, რომ "მაუწყებელმა სათანადო მნიშვნელობა არ მიანიჭა ევროპის დღისადმი მიძღვნილი ღონისძიების გაშუქებას".

• ადმინისტრაციის პრეტენზიით, არხმა არ გაითვალისწინა მათი თხოვნა, პირდაპირ ეთერში გადაეცა ღონისძიების გახსნის პირველი წუთები.
• პასუხად, პირველი არხი აცხადებს, რომ პრეზიდენტის ადმინისტრაციამ, ღონისძიების დაწყებამდე მხოლოდ ერთი საათით ადრე მიმართა მაუწყებლის პროდიუსერს. პირდაპირი ტრანსლირება კი სათანადო მომზადებას მოითხოვს.

დეტალები:

პრეზიდენტის ადმინისტრაციის განცხადებით,

• არხმა, ღონისძიება გააშუქა "მოამბის" ერთ-ერთ ბოლო რეპორტაჟად, პარაპლანით ფრენასთან დაკავშირებული რეგულაციების შესახებ მომზადებული სიუჟეტის შემდეგ, საინფორმაციო გამოშვების 27-ე წუთზე.
• "მაუწყებლის ვალდებულებაა, საგარეო პოლიტიკის ძირითადი მიმართულებების, მათ შორის, ევროკავშირში ინტეგრაციის პოპულარიზაცია", — მიმართავს პრეზიდენტის ადმინისტრაცია მაუწყებლის გენერალურ დირექტორსა და სამეთვალყურეო საბჭოს.

საზოგადოებრივი მაუწყებლის განცხადებით,

• პირდაპირი ტრანსლირება სათანადო მომზადებას მოითხოვს და ამის მოკლე დროში ორგანიზება “სერიოზული სირთულეა”;
• შესაბამისი თხოვნით, ადმინისტრაციიდან პროდიუსერს ღონისძიების დაწყებამდე ერთი საათით ადრე, ტელეფონით მიმართეს;
• "თუმცა, არც მაშინ მოგვაწოდეს ზუსტი ინფორმაცია ქრონომეტრაჟის, კონკრეტული ეპიზოდის (ევროპული საბჭოს პრეზიდენტის მიმართვა) დროის შესახებ", — რაც, მათი თქმით, პროგრამის დაგეგმვისა და ტექნიკური მომზადების პროცესისთვის აუცილებელი პირობებია.
• "პრეზიდენტის მიმართვა პირდაპირ ეთერში ვერ გავიდა, თუმცა, სრულად გავაშუქეთ საინფორმაციო გამოშვებაში", — წერენ განცხადებაში და შესაბამის ბმულებს მიუთითებენ.

მართლაც მხოლოდ ერთი საათით ადრე მიმართეს მაუწყებელს თხოვნით პირდაპირი ტრანსლაციის შესახებ?

•  არა — გვიპასუხა პრეზიდენტის ადმინისტრაციამ სტატიის გამოქვეყნების შემდეგ, დამატებითი დეტალების გარეშე.  

რატომ არის ეს თემა მნიშვნელოვანი?

"მაუწყებლობის შესახებ“ კანონიდან პრეზიდენტის ადმინისტრაციის განცხადებაში ციტირებულ ჩანაწერთან ერთად, საზოგადოებრივ მაუწყებელს პროგრამული პრიორიტეტიც ავალდებულებს ევროატლანტიკურ ინტეგრაციასთან დაკავშირებული საკითხებისა და პროცესების გაშუქებას.

რამდენად ასრულებს მაუწყებელი ნაკისრ პრიორიტეტებს, ამას სამეურვეო საბჭო აფასებს და შესაბამის რეკომენდაციებს გასცემს.

რას ამბობენ სამეურვეო საბჭოს წევრები?

საზმაუს დირექტორთან ერთად, ზურაბიშვილის ადმინისტრაციის განცხადების ადრესატები სამეურვეო საბჭოს წევრებიც არიან. საბჭოს ცხრიდან ორ წევრს, ლაშა ტუღუშსა და ზაზა აბაშიძეს ადმინისტრაციის განცხადების შინაარსზე კომენტარი მანამდე ვთხოვეთ, ვიდრე პირველი არხი საპასუხო განცხადებას გამოაქვეყნებდა — მაუწყებელმა, პრეზიდენტს მხოლოდ 18 საათის შემდეგ უპასუხა. ბორდის წევრებს კი, ტელევიზიის პოზიციის ცოდნის გარეშე გაუჭირდათ ამ კონკრეტული შემთხვევის შეფასება, თუმცა, ზოგადად, მიიჩნევენ, რომ მნიშვნელოვანია:

• მაუწყებელი მაქსიმალურად ჯეროვნად ასრულებდეს ევროინტეგრაციისთვის მნიშვნელოვანი საკითხების გაშუქებას.
• "ევროპის დღესთან დაკავშირებით, ქართველი ხალხისთვის შარლ მიშელის მიმართვა კი, სწორედ ასეთ შემთხვევად უნდა მივიჩნიოთ", — გვითხრა ზაზა აბაშიძემ.
• "ასეთი საკითხები მეტად პრიორიტეტული უნდა იყოს, — ამბობს ლაშა ტუღუში, — ეს არ არის პირველი შემთხვევა, როდესაც ევროინტეგრაციის საკითხების გაშუქების თაობაზე, პირველი არხის მიმართ კრიტიკულები შეიძლება იყვნენ ბორდის წევრები."

მეურვეები, მაუწყებელს კანონითა და პროგრამული პრიორიტეტებით ნაკისრ ვალდებულებს შეახსენებენ. ვკითხეთ, ამ და სხვა შემთხვევების გათვალისწინებით, ხომ არ ხედავენ პრიორიტეტებიდან გადახვევის რისკებს, რაზეც გვითხრეს, რომ შინაარსობრივად, მაუწყებლისთვის განსაზღვრული პროგრამული პრიორიტეტები “ფართო დიაპაზონს მოიცავს”, რაც შესაძლოა, ზოგ შემთხვევაში მეტად, ზოგჯერ — ნაკლებად სრულდებოდეს, თუმცა,

• "თუ ევროინტეგრაციის ნაწილში, ვინმე გაბედავს პრიორიტეტებიდან გადახვევას, ეს იქნება კანონის პირდაპირი და უხეში დარღვევა", — გვითხრა ზაზა აბაშიძემ.

ევროინტეგრაციის საკითხებზე არხის საინფოირმაციო პოლიტიკას აკრიტიკებს საბჭოს კიდევ ერთი წევრი, ლიკა ბასილაია-შავგულიძე, რომელმაც 2023 წლის 16 მარტს, ბორდის სხდომაზე გააკრიტიკა მაუწყებლის ახალი და მიმდინარე ამბების ბლოკის ხელმძღვანელი, გიორგი გვიმრაძეზე და თქვა, რომ გვიმრაძე გადაცემებში, "მუდმივად ეჭვქვეშ აყენებს ქვეყნის ევროატლანტიკურ სტრუქტურებში ინტეგრაციის პროცესს." მეტი

ვცადეთ, პრეზიდენტის ადმინისტრაციის განცხადების შინაარსზე შეფასება მოგვესმინა სამეურვეო საბჭოს ხელმძღვანელისგან, ვასილ მაღლაფერიძესგან, მაგრამ ჩვენს ზარებსა და მესიჯს არ უპასუხა.

რამდენია და როგორ ნაწილდება საზმაუს 2023 წლის ბიუჯეტი?

10 მაისს სტუდია მონიტორმა გაავრცელა ინფორმაცია, რომ ჯანდაცვის სამინისტო დაავადებათა კონტროლის ეროვნულ ცენტრს (NCDC) გამოცემისთვის საჯარო ინფორმაციის მიწოდეას უკრძალავს. მტკიცებულების სახით მათ NCDC-ს პიარის, ნინო მამუკაშვილის შეტყობინების სქრინი გამოაქვეყნეს.

რა ხდება?

როგორ სტუდია მონიტორის რედაქტორმა, ნინო ზურიაშვილმა გვითხრა, NCDC-ის პიარმა მეილში შემთხვევით მიუთითა პირი, რომელიც მათი თანამშრომელი არ იყო და ინფორმაციამ გაჟონა.

• მისი შეფასებით, ეს სქრინი არის მტკიცებულება, რომელიც კრიტიკული მედიის წინააღმდე ხელისუფლების პოლიტიკას აჩვენებს.
• სტუდია მონიტორი ნინო მამუკაშვილს დაუკავშირდა, რომელმაც გავრცელებული მიმოწერა არ დაადასტურა.
• “ძალიან დაიბნა, ძალიან შეშფოთდა და არ ვადასტურებო, ესღა მოახერხა და თქვა”, - ამბობს ზურიაშვილი.
• ნინო მამუკაშვილი დაკავშირება მედიაჩეკერმაც სცადა, თუმცა ზარებს არ პასუხობს.

“ძალიან დამამცირებელი და შეურაცხმყოფელია ჩვენთვის, რომ ასე ამოგიჩემებს ხელისუფება ორგანიზაციას, მხოლოდ იმის გამო, რომ კრიტიკული ვართ”, - გვითხრა ზურიაშვილმა - "როცა ინფორმაციას ვითხოვთ ტიპურად ასე ხდება - პრესცენტს რომ ვეხმიანებით, გვეუბნებიან, რომ თვენი ინფორმაცია მზადაა, მერე უცებ გვეუბნებიან, რომ ხელმოსაწერადაა შესული და მალე იქნება. ამას როგორც კი გვეტყვიან, მეორე დღიადან არც ინფორმაცია მოდის და პრესცენტრებიც გვბლოკავენ”.

რატომ არის ეს თემა მნიშვნელოვანი?

• მოქალაქეებს, მედიის წარმომადგენლებს აქვთ კონსტიტუციური უფლება ჰქონდეთ წვდომა საჯარო ინფორმაციაზე, რათა შეძლონ მიმდინარე პროცესების კონტროლი.
• ჟურნალისტის საქმიანობიდან გამომდინარე ეს მეტად მნიშვნელოვანია, ვინაიდან ინფორმაცია არის მასობრივი კომუნიკაციის მთავარი ღირებულება.
• დღეს, საჯარო უწყებებიდან საჯარო ინფორმაციის გამოთხოვა განსაკუთრებით გართულებულია კრიტიკული მედიისთვის.
• ეს საკითხი განხილულია "ევროპული კომისიის" 2022 წლის დასკვნაშიც, სადაც ვკითხულობთ, რომ ხელისუფლებამ უნდა უზრუნველყოს საჯარო ინფორმაციაზე წვდომა და პროცესების გამჭვირვალობა.

სახელმწიფო სტრუქტურები ხშირად არღვევენ კანონით განსაზღვრულ ვადებს ან საერთოდ არ გასცემენ კონკრეტულ საკითხებზე ინფორმაციას. ასევე, არსებობს შემთხვევები, როდესაც სხვადასხვა უწყებიდან გამოთხოვილი ინფორმაცია არასრულია, ან განსხვავდება მანამდე მოწოდებული იმავე მასალისგან.

"საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა" 2022 წლის ბიუჯეტის შესრულების ანგარიში მოამზადა და დასამტკიცებლად პარლამენტს გაუგზავნა. დოკუმენტშია ინფორმაცია 2023 წლის ბიუჯეტის შესახებაც, რომლის მიხედვით:

• წელს მაუწყებელი სახელმწიფო ბიუჯეტიდან 86 მილიონამდე ლარს მიიღებს.
• თუმცა, მთლიანი ბიუჯეტი 161 მილიონზე მეტი იქნება, რაშიც წინა წლის კომერციული შემოსავლები, აუთვისებელი თანხა და შენობის გაყიდვით მიღებული 65 მილიონი ლარიც შედის.

ფართო სურათში:

• სახელმწიფო ხაზინიდან მაუწყებლისთვის გამოყოფილი წლევანდელი ბიუჯეტი იმაზე მეტია, ვიდრე 2022 წელს, საქართველოში არსებული ყველა ტელევიზიისა და რადიოს შემოსავლების საერთო ჯამი.

2023 წელს, ახალი და მიმდინარე ამბების წარმოება14 მილიონი ლარით დაფინანსდება. ის არხის ყველაზე მაღალბიუჯეტიანი განყოფილებაა.

• შარშანდელი ბიუჯეტი 12 მილიონ ლარზე მეტი იყო, მაგრამ მილიონით გადააჭარბეს "სამივლინებო ხარჯების ნორმის ცვლილებისა" და "უცხოური საინფორმაციო სააგენტოების მომსახურების, ასევე, სიგნალების გადმოგორების" გაზრდილი ღირებულების მიზეზით.

მოამბეს, ამ განყოფილების ძირითად პროდუქტს, რეიტინგის პრობლემა აქვს,

• რაც ნათლად ჩანს რეიტინგების მდგენელი ორგანიზაციის ანგარიშშიც, რომლის მიხედვით, 2022 წელს არხის საინფორმაციო გამოშვების რეიტინგი 0.65% იყო.
• გასულ ხუთ წელიწადში კი, საუკეთესო მაჩვენებელი 0.72% ჰქონდა.
• დაბალია არხის საერთო რეიტინგიც: წინა თვეში 2.1% იყო და მეცხრე ადგილზეა ყურებად ათ არხს შორის.

რაც შეეხება ნდობას,

• NDI-ის 2023 წლის კვლევით, მაუწყებელს გამოკითხულთა მხოლოდ 3% ენდობა.
• ხოლო მაუწყებლის მიერვე მომზადებული კვლევით, სრულ ნდობას რეგულარული მაყურებლის ნახევარიც კი არ უცხადებს (43.2%), უნდობლობის მაჩვენებლი კი 5.3%-ია.

იმავე კლვევისას, ცნობადობის შემოწმების მიზნით, გამოკითხულებს პირველი არხის ხუთი გადაცემის დასახელება სთხოვეს, რაც უმრავლესობამ ვერ შეძლო.

• საზმაუს ხუთი გადაცემის გახსენება მხოლოდ 11%-მა მოახერხა, მაგრამ მოამბე დასახელებული გადაცემების ხუთეულს მიღმაა.

ინტერვიუ გიორგი გვიმრაძესთან, პირველი არხის ახალი ამბების ბლოკის დირექტორთან

საზმაუს რეიტინგის გაზრდას ასახელებდა მთავარ მიზნად ყოფილი გენერალური დირექტორი, ვასილ მაღლაფერიძე, რომელიც ახლა სამეთვალყურეო საბჭოს ხელმძღვანელობს და პარლამენტში წლიურ ანგარიშსაც ის წარადგენს.

მისი ავტორობით მომზადებული ფილმი "მეფე ერეკლე — რეპორტაჟი ისტორიიდან", არხს 261 973 ლარი დაუჯდა.

საგულისხმოა, რომ:

• მაუწყებელმა, 2-საათიანი მხატვრულ-დოკუმენტური ფილმი მას შემდეგ მოამზადა, რაც ხელისუფლებამ ერეკლე II-ის თემა პროპაგანდისა და ოპონენტების მარგინალიზების საგნად აქცია.
• ამ ერთი ფილმის ბიუჯეტი მიახლოებულია არხის ზოგიერთი გადაცემის წლიურ ბიუჯეტთან — მაგალითად, "კაცების შოუ", "შარქთენქ საქართველო", და ზოგიერთი გადაცემის მთელის წლის ბიუჯეტზე მეტია.

სხვა დეტალები ანგარიშიდან:

• 2022 წლის ბიუჯეტიდან სესხის მომსახურებაში 11,333,058 ლარი დაიხარჯა.
• საუბარია 45-მილიონიან ვალზე, რომელიც ხუთი წლის წინ ტექნიკური გადაიარაღების მიზნით აიღეს.
• წელს გენერალური დირექტორისა და დაქვემდებარებული სამსახურებისთვის 4 მილიონ ლარზე მეტია გამოყოფილი.
• სამეურვეო საბჭოსთვის — 1 289 153 ლარი.

მაუწყებლის 2022 წლის ბიუჯეტის შესრულების ანგარიშს სამეთვალყურეო საბჭოს ყველა წევრის ხელმოწერა აქვს, ლიკა ბასილაია-შავგულიძის გარდა.

Meta-მ მთავრობის სტრატეგიული კომუნიკაციების დეპარტამენტთან დაკავშირებული 80 Facebook ანგარიში, 26 გვერდი, 9 ჯგუფი და 2 Instagram ანგარიში კოორდინირებული არაავთენტური ქცევის გამო წაშალა.

მსგავსი ქსელი, საქართველოს გარდა, გამოვლინდა ვენესუელაში, ირანში, ჩინეთში, აშშ-ში, ბურკინა ფასოსა და ტოგოში.

რა ვიცით?

როგორც Facebook-ის კვარტალურ ანგარიშში ვკითხულობთ, მიუხედავად იმისა, რომ ქსელის უკან მყოფი ადამიანები თავიანთი რეალური ვინაობების დაფარვას ცდილობდნენ, გამოძიებამ მიაგნო ამ ქსელის კავშირს საქართველოს მთავრობის სტრატკომთან.

• ქსელი ყოველდღიურად, 24 საათის განმავლობაში ავრცელებდა მთავრობის მხარდასაჭერ კონტენტს, აზიარებდა ოფიციალური სამთავრობო გვერდებისა და პროსამთავრობო მედიების პოსტებს.
• ყალბი ანგარიშები პროსამთავრობო ნარატივის პოპულარიზებასა და ოპოზიციის დისკრედიტაციას ცდილობდნენ.
• ყალბი ანგარიშები დაკავებული იყო ოპოზიციის კრიტიკით, განსაკუთრებით კი “რუსული კანონის” საწინააღმდეგო პროტესტისა და აქციების დროს.

Facebook-ის მონაცემებით, მხოლოდ ამ ქსელმა დაახლოებით $33 500 დახარჯა კონტენტის რეკლამირებისთვის.

• ქსელი რამდენიმე აპლიკაციის, მათ შორის Facebook, Instagram და TikTok-ის მეშვეობით ორიენტირებული იყო შიდა აუდიტორიაზე.

რა არის კოორდინირებული არაავთენტური ქცევა?

Meta კოორდინირებულ არაავთენტურ ქცევად განიხილავს, როცა რამდენიმე გვერდი, ჯგუფი, პირადი ანგარიში ერთობლივად მუშაობს და საზოგადოება მათი ვინაობის შესახებ შეცდომაში შეჰყავთ.

• იშლება როგორც ყალბი, ასევე რეალური ანგარიშები, რომლებიც არაავთენტურ კოორდინირებულ ქცევაში მონაწილეობენ.

Facebook-ს აქამდეც წაუშლია საქართველოდან გვერდებს არაავთენტური კოორდინირებული ქცევის გამო.

• 2020 წელს Facebook-მა 900-მდე ანგარიში წაშალა, რომელთა უმრავლესობა (790) კოკა ყანდიაშვილის მიერ დაფუძნებულ მედიაკომპანია "ესპერსონას" უკავშირდებოდა.
• ასევე, წაიშალა “ერთიან ნაციონალურ მოძრაობასთან“ დაკავშირებული 80 გვერდი, 23 ფეისბუკის მომხმარებელი, 41 ჯგუფი და 9 ინსტაგრამის ანგარიში.
• 2021 წელს Facebook-მა ქართულ მარშთან დაკავშირებული 24 გვერდი, 12 ჯგუფი და 34 ანგარიში წაშალა.

პარლამენტში, მედიის აკრედიტაციის წესის ცვლილებიდან ერთი თვის თავზე, მედიის შვიდ წარმომადგენელს აეკრძალა პარლამენტში მუშაობა. ჟურნალისტებისა და მედიის თემაზე მომუშავე ორგანიზაციების შეფასებით, ეს მედიის საქმიანობის შეზღუდვის პირველი ეტაპია.

რა არის პრობლემა?

• პრაქტიკამ გვაჩვენა, რომ ეს ცვლილება, საპარლამენტო უმრავლესობის, "ქართული ოცნების" დეპუტატებისთვის იქცა ბერკეტად, არ უპასუხონ უშუალოდ მათ საქმიანობასთან, ან ზოგადად, ხელისუფლებისთვის არასახარბიელო საკითხებთან დაკავშირებით დასმულ შეკითხვებს.
• ბრძანების მიხედვით, მათი ერთი უარიც კი საკმარისი უნდა იყოს ჟურნალისტისთვის, დაუყოვნებლივ შეწყვიტოს ინტერვიუს ჩაწერა, წინააღმდეგ შემთხვევაში დასანქცირდება და პარლამენტში მუშაობის უფლება შეუწყდება თავდაპირველად ერთი თვით, განმეორებით შემთხვევაში — ექვსით.
• ჟურნალისტებს ჩამორთმეული აქვთ გასაჩივრებისა და პასუხის გაცემის უფლება.

როგორ დაიწყო ამბავი?

• 2023 წლის წლის 6 თებერვალს, პარლამენტის თავმჯდომარემ, შალვა პაპუაშვილმა, გამოსცა ბრძანება, რომლითაც ჟურნალისტებს საკანონმდებლო ორგანოში ქცევისა და მოქმედების წესები ისე განუსაზღვრა, რომ ცენზურის საფრთხეები გაჩნდა. მეტი

რა არის შედეგი?

• ბრძანების ამოქმედებიდან დღემდე, სანქცირებულია მედიის 7 წამომადგენელი — "ტვ პირველის", "მთავარი არხისა" და "ფორმულას" ჟურნალისტები და ოპერატორები. მათ, პარლამენტის აპარატმა, 1 თვით შეუწყვიტა შენობაში საქმიანობის უფლება.
• "პრაქტიკამ აჩვენა, რომ ეს გადაწყვეტილება ასრულებს თავის პოლიტიკურ მიზანს, დასაჯოს კრიტიკული ჟურნალისტები", — გვითხრა "მედიაომბუდსმენის" დირექტორმა, ნათია კაპანაძემ, რომელიც "ღია საზოგადოების ფონდის" დახმარებით, სამართლებრივად იცავს სანქცირებულ ჟურნალისტებსა და ოპერატორებს.

სარჩელით, ბრძანების გაუქმების მოთხოვნით, "მედიაომბუდსმენმა" პარლამენტის წინააღმდეგ თბილისის საქალაქო სასამართლოს მიმართა.

• სასამართლომ საქმე წარმოებაში მიიღო,
• მაგრამ საქართველოს პარლამენტი სარჩელს არ სცნობს.
• დავას მოსამართლე ციცინო როხვაძე განიხილავს.

რატომ არის ეს ამბავი მნიშვნელოვანი?

მედიის გარდა, ეს შეზღუდვები აზიანებს, მკითხველს/მაყურებელს, ნებისმიერი მოქალაქის უფლებას, ხალხისგან არჩეული დეპუტატებისგან მიიღოს პასუხები მნიშვნელოვან, კრიტიკულ კითხვებზე.

რა არგუმენტებია პაპუაშვილის აქტის წინააღმდეგ?

• საქართველოს სახალხო დამცველი: პრობლემურია, რომ არ არის გაწერილი გასაჩივრების საკითხი. მოვუწოდებთ პარლამენტს აქტის ცვლილებისკენ ისე, რომ რეგულაცია არ იწვევდეს ჟურნალისტურ საქმიანობაში გაუმართლებელ ჩარევას.
• საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტია: ამით იზღუდება ინფორმაციის მოპოვებისა და გავრცელების შესაძლებლობა. ჩნდება ეჭვი, რომ ეს უკავშირდება კონკრეტული მედიაპროდუქტის შინაარსს.
• მედიაომბუდსმენი: არღვევს მედიისა და საზოგადოების უფლებას, მიიღოს და გაავრცელოს ინფორმაცია საკანონმდებლო ორგანოში მიმდინარე პოლიტიკური პროცესების შესახებ.
• საერთაშორისო ორგანიზაცია "ჟურნალისტების დაცვის კომიტეტი" (CPJ): პარლამენტმა უნდა გააუქმოს კრიტიკული ჟურნალისტისთვის აკრედიტაციის შეჩერების გადაწყვეტილება და გაატაროს ახლახან მიღებული რეგულაციების რეფორმა.

---

რის გამო შეუჩერდათ აკრედიტაცია ჟურნალისტებს? — მოკლე ისტორიები

"ფორმულას" გამომძიებელი ჟურნალისტი სოფიო გოზალიშვილი, პარლამენტში, 3 დღის განმავლობაში ცდილობდა, უმრავლესობის წევრებისგან მიეღო პასუხი ბრალდებებზე შალვა რამიშვილის მიმართ, სექსუალური შევიწროების შესაძლო ფაქტების შესახებ.

• დეპუტატებისგან აინტერესებდა, იყვნენ თუ არა სოლიდარულები სავარაუდო მსხვერპლი ქალების მიმართ.
• სურდა, ამ თემაზე დეპუტატებისგან მიეღო კომენტარი პირადად და არა — საერთო ბრიფინგზე, რადგან ეს მათი გადაცემის სპეციალური თემა იყო.

გოზალიშვილის თქმით, მისმა კითხვამ განსაკუთრებით, ნინო წილოსანი აღაშფოთა:

• "რომელმაც მითხრა კიდეც: არ გამომეკიდოთ, თქვენს თავს ეცით პატივიო. მოგვიანებით მითხრეს, რომ ჩემთვის აკრედიტაციის შეჩერება მან და დაჩი ბერაიამ მოითხოვეს".

პაპუაშვილის ბრძანება აკრედიტაციის წესის ცვლილების შესახებ, აწესებს ლიმიტს სხვადასხვა ტიპის მედისთვის პარლამენტში აკრედიტებული წარმომადგენლების მაქსიმალურ რაოდენობაზე, რაშიც გოზალიშვილი კიდევ ერთ განსაკუთრებულ საფრთხეს ხედავს, რადგან:

• "ფორმულას" შემთხევაში განსაზღვრულია სულ 7 ადამიანი და წესის თანახმად, თუ ერთი სანქცირდება, მედია მას ვერ ჩაანაცვლებს სხვა ჟურნალისტით.
• აკრედიტაციას თავდაპირველად ერთი თვით გიუქმებენ, შემდეგ - ექვსით.

"რაც საბოლოოდ, დაგვტოვებს პარლამენტს მიღმა: ალბათ, ასე ნელ-ნელა გამოგვხშირავენ და დარჩებიან თავიანთ პროპაგანდისტულ მედიებთან ერთად, — ამბობს "ფორმულას" ჟურნალისტი, — ჩემთვის ეს პირდაპირ ცენზურის დაწესების პირობაა."

"მთავარი არხის" ახალი ამბების ჟურნალისტი თათია წოწონავა, 2023 წლის 5 აპრილს, როდესაც აშშ-მა საქართველოს ოთხ მოსამართლეს სანქციები დაუწესა, დილიდან ცდილობდა საკანონმდებლო ორგანოში მმართველი გუნდის დეპუტატებისგან მოესმინა, იზიარებდნენ თუ არა საკუთარ როლს სასამართლო სისტემის მიმართ. მასთან ერთად, იმავეს საკითხზე მუშაობდა "ტვ პირველის" ჟურნალისტი, რუსუდან დუმბაძე.

• "შენობა, თითქმის ცარიელი იყო. ერთადერთი, ვინც შემოვიდა, ელისო ბოლქვაძე იყო. მას არ გავკიდებივართ, ჩავწერეთ ლიფტთან, რაც ჩანს კიდეც კადრებშიც. ინტერვიუზე არ დაგვთანხმდა, მაგრამ არც მიდიოდა, შესაბამისად, არ ყოფილა ადევნება", — მაგრამ, ამის მიუხედავად, წოწონავამაც და დუმბაძემაც, დღის ბოლოს, პარლამენტის აპარატისგან მიიღეს წერილი აკრედიტაციის 1 თვის ვადით შეჩერების შესახებ.

ონლაინ-გამოცემა "პუბლიკას" რედაქტორი ნათია ამირანაშვილი პირველი ჟურნალისტი იყო, ვისაც პარლამენტის თავმჯდომარის ბრძანების ამოქმედების შემდეგ, საკანონმდებლო ორგანომ აკრედიტაცია 1 თვით შეუჩერა.

• მიზეზი: პარლამენტის შენობაში პროტესტის გამოხატვა.

2023 წლის 2 მარტს, რუსული შინაარსის კანონპროექტის საკომიტეტო განხილვების პარალელურად, ამირანაშვილი კოლეგებთან ერთად, პლაკატებითა და შეძახილებით აპროტესტებდა მმართველი პარტიის გადაწყვეტილებას — მიეღოთ კანონი, რომლითაც ჟურნალისტებს უცხო ქვეყნის აგენტებად გამოაცხადებდნენ.

• "ექსტრაორდინალური არაფერი ჩამიდენია, ვსარგებლობდი ჩემთვის, როგორც მოქალაქისთვის მონიჭებული გამოხატვის თავისუფლების უფლებით", — გვითხრა მან. შემდეგ, ამას მოჰყვა ზარი პარლამენტის პრესსამსახურიდან შეტყობინებით აკრედიტაციის შეჩერების შესახებ.

---

სასამართლო პროცესი.

• მოსამართლე ციცინო როხვაძეს, ამ ჟურნალისტების შემთხვევები უკვე სარჩელის სახით უდევს განსახილველად.
• ამავე საქმის ნაწილია "ტვ პირველის" ჟურნალისტის, ნატა ქაჯაიას შემთხვევა, რომელიც ჯერ კიდეც გასულ წელს, 2022 წლის მარტში გამოაძევეს პარლამენტიდან, ყოველგვარი დასაბუთების გარეშე.
• ჟურნალისტების ადვოკატი, "მედიაომბუდსმენის" დამფუძნებელი ნათია კაპანაძეა.

რა წერია სარჩელში?

მოსარჩელე ითხოვს, სასამართლომ ნაწილობრივ, უმეტეს შემთხვევაში კი, სრულად ბათილად სცნოს პუნქტები საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარის 2023 წლის 6 თებერვლის ბრძანებიდან.

"ეს დისკრიმინაციული და ცალმხრივი დოკუმენტია, რომელიც პრესას პასუხის უფლებას არ უტოვებს" - ამბობს ნათია კაპანაძე.

იურისტმა გამოითხოვა მონაცემები 2022 წელს პარლანტში დაშვებული საშვების შესახებ, სადაც გაირკვა, რომ მედიის წარმომადგენლებზე 20 000-ჯერ გაიცა საშვი (*რაშიც შედის ერთი და იმავე ადამიანზე რამდენჯერმე გაცემული საშვიც).

"მე, სასამართლოს ამით ვუმტკიცებ, რამდენად მასშტაბურია საკითხი." - ამბობს ნათია კაპანაძე.

რას ამბობს საქართველოს პარლამენტი?

• არაფერს.

უშედეგო აღმოჩნდა მცდელობა, მოგვესმინა საკანონმდელო ორგანოს ოფიციალური პოზიცია სარჩელთან დაკავშირებით.

"მედიაომბუდსმენის" მიხედვით, პარლამენტმა სასამართლოს უკვე წარუდგინა შესაგებელი, რომლის კითხვარში: "ცნობთ თუ არა სარჩელს", საკანონმდებლო ორგანოს პასუხია — "არა".

• "პარლამენტი არათუ არ აღიარებს, რომ პაპუაშვილის აქტით, გასაჩივრების უფლება ირღვევა, მეტიც, იმის უფლებასაც კი არ აძლევს ჟურნალისტებს, დარღვეული უფლებებისთვის ბრძოლა სასამართლოში გააგრძელონ", — თქვა ნათია კაპანაძემ.

რა ვიცით ამ საქმის მოსამართლის შესახებ?

• ციცინო როხვაძე, უვადო მოსამართლედ დაინიშნა 2020 წელს.
• ეს, მისთვის არ იქნება მედიასთან დაკავშირებული პირველი საქმე — 2022 წლის იანვარში განიხილა კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის საჩივარი "მთავარი არხის" წინააღმდეგ, რაზეც, თავდაპირველად, კრიტიკული მედიის სასარგებლოდ მიიღო გადაწყვეტილება, შემდეგ — შეცვალა და მარეგულირებელი კომისია გაამართლა.

დაბოლოს, "ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიამ" მოამზადა დოკუმენტი, სახელწოდებით — "საერთაშორისო პრაქტიკა მედია აკრედიტაციასთან დაკავშირებით". მასში, განვითარებადი და განვითარებული ქვეყნების მაგალითებია მოყვანილი და საუბარია მედიის როლზე პარლამენტში.

• დოკუმენტის მიზანია, საერთო სურათის დანახვაში მეტად დაგვეხმაროს და მისი ნახვა შესაძლებელია აქ

სამ მაისს, მედიის ადვოკატირების კოალიციის ინიციატივით, პრეზიდენტის რეზიდენციასთან მედიის წარმომადგენელთა აქცია გაიმართა.

რა ხდება?

• პრესის თავისუფლების დღეს, დემონსტრანტებმა სალომე ზურაბიშვილს "მთავარი არხის" დამფუძნებლის, ნიკა გვარამიას შეწყალებისკენ მოუწოდეს.

დღესვე, სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციებმა გვარამიას საქმესთან დაკავშირებით ერთობლივი განცხადებაც გაავრცელეს:

• "მოვუწოდებთ პრეზიდენტს, ევროკომისიის რეკომენდაციების გათვალისწინებით, და საქმეზე საერთაშორისო და ადგილობრივი ორგანიზაციების, სახალხო დამცველის შეფასებების შესაბამისად, მიიღოს გადაწყვეტილება ნიკა გვარამიას შეწყალების თაობაზე", — წერია განცხადებაში, რომელსაც 42 ორგანიზაცია აწერს ხელს.

პრესის თავისუფლების დღის კონტექსტში, ნიკა გვარამიას პატიმრობის საკითხი ერთ-ერთ პრიორიტეტულ თემად დაასახელა ჰელსინკის კომისიამ, რომელიც ამერიკის შეერთებული შტატების მთავრობის ადამიანის უფლებათა დაცვის ორგანიზაციაა.

• კომისიამ, 28 აპრილს გამოქვეყნებულ ტვიტში, გვარამია მოიხსენია უსამართლოდ დაპატიმრებულ ქართველ ოპოზიციონერ ჟურნალისტად.

• 24 აპრილს, ჰელსინკის კომისიამ საქართველოს პრეზიდენტს, სალომე ზურაბიშვილს, "როგორც საქართველოს ევროატლანტიკური ინტეგრაციისა და დემოკრატიის დაცვის ხმამაღალ მხარდამჭერს", ნიკა გვარამიას შეწყალებისკენ მოუწოდა.

დეტალები გვარამიას საქმეზე

• ნიკა გვარამია, 2022 წლის მაისში, უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებისა და გაფლანგვის ბრალდებით დააპატიმრეს

• თუმცა, გავლენიანი ადგილობრივი თუ საერთაშორისო ორგანიზაციები და ინსტიტუციები, მის პატიმრობას პოლიტიკურად მოტივირებულად მიიჩნევენ.

• მედიის უფლებების დამცველი სხვადასხვა ორგანიზაციის შეფასებით, ჟურნალისტების მიმართ ბოლო წლებში გახშირებულ თავდასხმებთან, მედიაგარემოს დაზიანებისკენ მიმართულ საკანონმდებლო ინიციატივებთან თუ ჟურნალისტებზე უკანონო თვალთვალთან ერთად, გვარამიას, როგორც ხელისუფლების მიმართ კრიტიკულად განწყობილი მედიასაშუალების დამფუძნებლისა და დირექტორის პატიმრობა "ნათლად ასახავს "ქართული ოცნების" ხელისუფლების განწყობას მათგან დამოუკიდებელი მედიასაშუალებების მიმართ."

ასევე, წაიკითხეთ:

• საქართველოში არ გაზრდილა პრესის თავისუფლების ხარისხი — პასუხი პრემიერ ღარიბაშვილს
• გვარამიას საქმე: პოლიტიკური მოტივის უპირატესობა და სასჯელი
  
  
  თავისუფალ მედიაგარემოს, როგორც ევროკავშირთან ინტეგრაციისთვის ერთ-ერთ მთავარ პირობას, საქართველოს ხელისუფლებას მუდმივად შეახსენებენ საერთაშორისო პარტნიორები განცადებებსა და რეზოლუციებში.

• ნიკა გვარამიას შეწყალების მოწოდებით, პრეზიდენტ ზურაბიშვილისთვის აქამდეც არაერთხელ მიუმართავთ, რასაც ის მისთვის კანონით მინიჭებულ დისკრეციულ უფლებაზე "გაუთავებელ ზეწოლად" აფასებს.

2023 წლის მარტში, ზურაბიშვილმა "ტვ პირველთან ინტერვიუში" შეკითხვას გვარამიას შეწყალებაზე, ასე უპასუხა:

• "ერთადერთი შემაფერხებელი არის ის გაუთავებელი რეკომენდაციები, თუ ზეწოლები, თუნდაც, ევროპარლამენტარების რეზოლუციები. [...] ამის უფლება არავის აქვს არცერთი ქვეყნის მიმართ. ჩვენ ვართ არანაკლებ თანასწორი ქვეყანა, როგორც სხვები. პრეზიდენტის დისკრეციული უფლება არის პრეზიდენტის დისკრეციული უფლება“.

პოლიტიკურად მოტივირებულ დევნასა და პატიმრობაზე წერია აშშ-ის საელჩოს განცხადებაშიც:

"შეერთებული შტატების საელჩო პატივს სცემს საქართველოში პრესის წევრებს, რომლებიც მუშაობენ საზოგადოების ინფორმირებისა და ინსტიტუციების ანგარიშვალდებულებისთვის, მიუხედავად მათზე ძალადობის, ძალადობის მუქარის, პოლიტიკურად მოტივირებული დევნის, პატიმრობისა თუ სხვა ზეწოლისა. მედიისთვის ზიანის მიყენების ან გაჩუმების ნებისმიერი მცდელობა არის თავდასხმა თავად დემოკრატიაზე."

მედიის თავისუფლების ხარისხის გაუარესებას, როგორც ფაქტს, არ აღიარებს საქართველოს ხელისუფლება.

3 მაისს, ირაკლი ღარიბაშვილის სახელით, საქართველოს მთავრობის ადმინისტრაციის ფეისბუქგვერდზე გამოქვეყნებულ განცხადებაში ვკითხულობთ, რომ "თავისუფალი, დამოუკიდებელი და პლურალისტური მედიასივრცე გვაქვს".

იმავე პათოსით იყო დაწერილი 21 მარტს, ქართული ჟურნალისტიკის დღესთან დაკავშირებით გამოქვეყნებული მისალოცი ტექსტიც.

28 აპრილს, თბილისის საქალაქო სასამართლომ პროკურატურას მორალური ზიანის ანაზღაურება დააკისრა, ე.წ. "ფოტოგრაფების საქმეზე" დაკავებული ოთხი ფოტოჟურნალისტისთვის.

რა ხდება?

2011 წელს, ჯაშუშობის ბრალდებით დააკავეს ოთხი ფოტოგრაფი, რომლებიც 26 მაისის აქციის დარბევას აშუქებდა:

• ევროპის პრესის ფოტორეპორტიორი ზურაბ ქურციკიძე,
• საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტროს ფოტორეპორტიორი გიორგი აბდალაძე,
• საქართველოს პრეზიდენტის ადმინისტრაციის ფოტორეპორტიორი ირაკლი გედენიძე
• რედაქცია პრაიმ ტაიმის ფოტორედაქტორი ნათელა გედენიძე.

“Ეს არის პირველი პრეცედენტი საქართველოში სამართალწარმოების ისტორიაში. აქამდემსაგსი შემთხვევა, მორალური ზიანი არ ანაზღაურებულა, მით უმეტეს ასეთი მუხლით, რომელიც ჩვენს მიმართ იყო წარდგენილი”, - ამბობს ფოტოგრაფი ნათელა გედენიძე, რომელიც 2011 წელს ჯაშუშობის ბრალდებით დააკავეს.

როგორ მიმდინარეობდა ფოტოგრაფების საქმე

• ფოტოგრაფები 2011 წელს, 26 მაისის აქციის დარბევას აშუქებდნენ.
• ისინი 2011 წლის 7 ივლისს დაკავეს, 22 ივლისს კი სააპელაციო შეთანხმების საფუძველზე გაათავისუფლეს.
• ხელისუფლება შეცვლის შემდეგ, პროკურატურამ ამ საქმეზე ხელახალი გამოძიება დაიწყო.
• 2017 წლის 20 ივლისს, თბილისის საქალაქო სასამართლომ ფოტოგრაფების საქმეზე ორ ყოფილ მაღალჩინოსანს გამამტყუნებელი განაჩენი გამოუტანა და პატიმრობა შეუფარდა
• 2018 წლის 22 ნოემბერს კი სასამართლომ ფოტოგრაფები სრულად გაამართლა.

რა ხდება?
2023 წლის 7-9 მარტის აქციების დაშლის საქმეზე, რა დროსაც ჟურნალისტები და ოპერატორები დაზარალდნენ, "მედიაომბუდსმენის" მოთხოვნის საფუძველზე, გენერალურმა პროკურატურამ კვალიფიკაცია დააზუსტა.

ეს რას ნიშნავს?

• ამ დრომდე, შსს-ს თანამშრომლების მიმართ, გამოძიება მხოლოდ სამსახურებრივი უფლებამოსილების ძალადობით გადამეტების მუხლით მიმდინარეობდა.
• დღეიდან ჟურნალისტებისთვის პროფესიულ საქმიანობაში უკანონოდ ხელის შეშლის მუხლითაც გაგრძელდება.

დეტალები:

• 2023 წლის 2, 7,8 და 9 მარტის აქციებისას, რუსთაველის გამზირზე დაზარალებული ჟურნალისტების და ოპერატორების უფლებებს "მედიაომბუდსმენი" იცავს.
• 2023 წლის 7 აპრილს, ორგანიზაციამ საქართველოს გენერალურ პროკურატურას განცხადებით მიმართა და საქმეზე კვალიფიკაციის შეცვლა მოითხოვა.
• ამას წინ უძღოდა მედიის 21 წარმომადგენლის საგამოძიებო უწყებაში გამოკითხვა, რის შემდეგაც რვა მათგანს სავარაუდო მსხვერპლის სტატუსი მიენიჭა.

გუშინ, 2023 წლის 27 აპრილს "მედიაომბუდსმენმა" გენერალური პროკურატურისგან მიიღო წერილი, რომელშიც ნათქვამია, რომ ორგანიზაციის ხელმძღვანელის, ადვოკატის, ნათია კაპანაძის განცხადების საფუძველზე, საქმეზე კვალიფიკაცია შეიცვალა და გამოძიება გრძელდება შსს-ს ცალკეული თანამშრომლების მხრიდან, სამსახურებრივი უფლებამოსილების ძალადობით გადამეტებისა და ჟურნალისტისათვის პროფესიულ საქმიანობაში უკანონოდ ხელის შეშლის ფაქტებზე, შესაბამისი მუხლებით.

• "მედიაომბუდსმენის" ხელმძღვანელმა, ნათია კაპანაძემ, გვითხრა, რომ სპეციალურ საგამოძიებო სამსახურს ხელახლა მიმართა მისი დაცვის ქვეშ მყოფი კიდევ სამი ჟურნალისტის, თამარ გეგიძის (On.ge), ვახო ქარელი (ფორმულა) და მიხეილ გვაძაბიასთვის (ნეტგაზეთი) ხელის შეშლის ფაქტზე, როდესაც ისინი 2023 წლის 2 მარტს ძალის გამოყენებით გააძევეს პარლამენტის შენობიდან და საქმეზე, მათ მიმართაც ითხოვს კვალიფიკაციის დაზუსტებას. დეტალები: პარლამენტიდან ჟურნალისტები ძალის გამოყენებით გააძევეს [02.03.2023]

რა უნდა გვახსოვდეს?

• 2023 წლის 2 მარტს, "ოცნების" მხარდაჭერილი რუსული შინაარსის კანონპროექტის საკომიტეტო განხილვებს არასამთავრობო ორგანიზაციებისა და დამოუკიდებელი მედიის ნაწილის პროტესტი მოჰყვა, პარლამენტის შენობასთან. პროტესტმა, 7-9 მარტს მასშტაბური სახე მიიღო, რომელიც ხელისუფლებამ ძალის გამოყენებით დაშალა.

პრობლემაა, რომ:
მედიის წარმომადგენლებს, პროფესიული მოვალეობის შესრულებასა და კონსტიტუციით გარანტირებული გამოხატვის თავისუფლებით სარგებლობის პროცესში, მიზანმიმართულად ეშლებოდათ ხელი.

შედეგად, დაფიქსირდა:

• ჟურნალისტების საქმიანობაში ხელშეშლის 15 შემთხვევა;
• დაირღვა მედიის 21 წარმომადგენლის უფლება;
• სპეციალურმა საგამოძიებო სამსახურმა, სავარაუდო მსხვერპლის სტატუსი მიენიჭა 8 მათგანს: ალექსანდრე ქეშელაშვილს, მამუკა მგალობლიშვილს, რატი მუჯირს, გურამ მაისურაძეს, მაია თეთრაშვილს, ნიკოლოზ კოკაიას, გიორგი კვიჟინაძეს, ნიკა საჯაიას.

მთლიანობაში, 2023 წლის 2-9 მარტის აქციებისას, რუსთაველის გამზირზე დაზარალებული მედიის 21 წარმომადგენელია:

1. თამარ გეგიძე - On.ge, რედაქტორი
2. ვახტანგ ქარელი - "ფორმულა", ფოტორეპორტიორი
3. მიხეილ გვაძაბია - "ნეტგაზეთი", ჟურნალისტი
4. ალექსანდრე ქეშელაშვილი - "პუბლიკა', ჟურნალისტი
5. მამუკა მგალობლიშვილი - "პუბლიკა", ჟურნალისტი
6. რატი მუჯირი - “ფორმულა”, ჟურნალისტი
7. გურამ მაისურაძე - "მთავარი არხი", ჟურნალისტი
8. მაია თეთრაშვილი - "ფორმულა", ჟურნალისტი
9. ნიკოლოზ კოკაია - "ფორმულა", ოპერატორი
10. გიორგი კვიჟინაძე - "ფორმულა", ჟურნალისტი
11. ნიკა საჯაია - "ფორმულა", ჟურნალისტი
12. ნიკოლოზ კოკაია - "ტელეკომპანია პირველი", ოპერატორი
13. მარი წაქაძე - "ფორმულა", ჟურნალისტი
14. ირაკლი ბახტაძე - "მთავარი არხი", ჟურნალისტი
15. დავით მანია - "ფორმულა", ოპერატორი
16. სალომე ჩადუნელი - "ფორმულა", ჟურნალისტი
17. ჯამლეთ ბაკურიძე - "ფორმულა", ოპერატორი
18. ლუკა ლავრელაშვილი - "მთავარი არხი", ოპერატორი
19. დეა მამისეიშვილი - "მთავარი არხი", ჟურნალისტი
20. ზურაბ ჩხვირკია - "მთავარი არხი", ოპერატორი
21. გიორგი ჯაფარიძე - "ფორმულა", ოპერატორი

რუსეთის ფედერაციის შეიარაღებული ძალების მიერ ოკუპირებულ აფხაზეთში, მედიაგარემო მეტწილად, არ არის თავისუფალი. პოპულარულია კრემლისტური მედია, ქართულენოვანი პრესა არ ვრცელდება, ქართული ტელევიზიების ნახვა კი, მხოლოდ სატელიტით არის შესაძლებელი.

პრობლემაა, რომ:

აფხაზეთი, ინფორმაციული თვალსაზრისითაც, რუსული საინფორმაციო სივრცის ნაწილად იქცა: ახალი ამბების ძირითადი წყაროა რუსული არხები და აფხაზეთის არაღიარებული მთავრობის მიერ კონტროლირებადი აფხაზურ და რუსულენოვანი მედია.

• ოკუპირებულ რეგიონში, ქართულ ტელევიზიაზე წვდომა მიზერულია. ხელმისაწვდომია მხოლოდ სატელიტური ანტენის საშუალებით.
• პრესა ვრცელდება აფხაზურ და რუსულ ენებზე, და უმეტესად, დაცლილია კრიტიკისაგან;
• რადიომსმენელს არჩევანის გაკეთება შეუძლია აფხაზურენოვან, რუსულენოვან და თურქულენოვან რადიოსადგურებს შორის.
• ინტერნეტზე წვდომა, ზოგადად, მზარდია, თუმცა, გასულ წელთან შედარებით, იკლო: 2023 წლის იანვრის მონაცემებით, ინტერნეტის გავრცელების მაჩვენებელი მთლიანი მოსახლეობის 50,4 %-ს მოიცავს. ეს მონაცემი უფრო მაღალი იყო 2022 წლისთვის და მოსახლეობის 52%-ს ფარავდა.

სტრიქონებს შორის:
ძირითადი ქართულენოვანი სატელევიზიო საინფორმაციო სივრცე, მეტწილად, დაცლილია აფხაზური სიახლეებისგან — ტელემედია, ახალ ამბებსა და ანალიტიკურ პროგრამებში აუდიტორიას თითქმის არ სთავაზობს ინფორმაციას აფხაზების ინტერესებზე, საჭიროებებსა და მიზნებზე.

• გამონაკლისია რამდენიმე ქართული ინტერნეტგამოცემა.
• საზოგადოებრივი მაუწყებელი, აფხაზურ ენაზე ავრცელებს სიახლეებს ქართული და მსოფლიო პოლიტიკის შესახებ, თუმცა, სხვა მაუწყებლების მსგავსად, აუდიტორიას ნაკლებად ესაუბრება ოკუპირებული რეგიონის მცხოვრებთა ყოფით გამოწვევებსა და საჭიროებებზე, და როგორც მედიატორი, ნაკლებადაა ორიენტირებული ქართულ-აფხაზურ კონფლიქტში მშვიდობის დამყარების მიზნებზე.

მედია დამოუკიდებელია?
მეტწილად, არა.

მედიაზე არაღიარებულ მთავრობას დიდი გავლენა აქვს — "სახელმწიფო მედია" მოიცავს პრესას, ტელევიზიას, რადიოს, ინტერნეტრესურსებს, სადაც ე.წ. პრეზიდენტისა და მმართველი პოლიტიკური ელიტის საქმიანობის პოზიტიური გაშუქება დომინირებს. მიიჩნევა, რომ ჟურნალისტები თვითცენზურას ექვემდებარებიან.

• "ფრიდომ ჰაუსის" მიხედვით, აფხაზეთის მედია ლანდშაფტზე, თავისუფლებასა და პლურალიზმზე, გავლენას ახდენს როგორც ე.წ. ხელისუფლების გავლენა, ასევე, რუსული მედიის გაზრდილი როლი.

თუმცა, არსებობს, "ოპოზიციური მედია", რომელიც არაღიარებულ მთავრობას აკრიტიკებს ისეთ საკითხებზე, როგორიცაა, მაგალითად, სოხუმის ურთიერთობები მოსკოვთან და შიდა პოლიტიკური საკითხები.

• ზოგჯერ, "ოპოზიციური მედია" გავლენას ახდენდა პოლიტიკურ პროცესზე, მათ შორის, ე.წ. საპრეზიდენტო არჩევნებისას 2009-ში. აქ, მეტწილად, პრო-ოპოზიციური როლი ჰქონდა გაზეთებს: Novy Den-სა და Chegemskaya Pravda-ს.

ასევე, ტელეკომპანიას "აბაზა ტვ" — ერთადერთ კერძო ტელესადგურს, რომელიც ვრცელდება სოხუმსა და მის შემოგარენში. არხს ფლობს ბიზნესმენი და პოლიტიკოსი ბესლან ბურთბა. ის, როგორც კანდიდატი გამარჯვებისთვის იბრძოდა ე.წ. საპრეზიდენტო არჩევნებში, 2009 წელს. 2014-ში ე.წ. პრემიერ-მინისტრი გახდა, მაგრამ ერთ წელიწადში გადადგა.

დაფუძნებისას, 2007-ში, "აბაზა ტვ" დამოუკიდებელი სარედაქციო პოლიტიკის შესახებ აცხადებდა, რომ არ იქნებოდა არც ე.წ. ხელისუფლების და არც, ე.წ. ოპოზიციის მხარდამჭერი. მაუწყებლობს დღეში ორჯერ, რუსულ ენაზე.

ცენზურა

2022 წლის ნოემბერში, "აფხაზეთის ჟურნალისტთა კავშირმა" განცხადება გაავრცელა და შეშფოთება გამოხატა ე.წ. ხელისუფლების ჩარევის გახშირებულ ფაქტებზე მედიის საქმიანობაში, რაც, მათი შეფასებით, "მოქმედი კანონმდებლობის უხეში დარღვევაა."
რა თქვეს?

• "სიტყვის თავისუფლება ეროვნული საგანძურია და გამყარებულია კონსტიტუციით. არავითარ შემთხვევაში არ შეიძლება მოქალაქეების, ჟურნალისტების, რედაქციების უფლებებისა და თავისუფლების შეზღუდვა."

ამასთან,
ადგილობრივი ჟურნალისტები აკრიტიკებენ "აფხაზეთის სახელმწიფო ტელე-რადიო კომპანიას”, გაზეთსა და საინფორმაციო სააგენტოს იმის გამო, რომ თავს არიდებენ გაავრცელონ ისეთი ამბები, რომელიც "ხელისუფლებისთვის არასახარბიელოა."

რუსეთის მიერ ოკუპირებულ აფხაზეთში სამართლებრივი შეზღუდვა ვრცელდება როგორც ტრადიციულ, ისე ონლაინ მედიაზე, მათ შორის, სისხლის სამართლის ცილისწამების წესდებაზე.

სოციალური მედია

რუსეთის მსგავსად, პოპულარული სოციალური ქსელები აფხაზეთშიც დაბლოკილია?

• არა.

მართალია, ოკუპირებულ აფხაზეთზე რუსეთი დიდ გავლენას ფლობს, მაგრამ სოხუმში ამბობენ, რომ არ არიან რუსეთის კომუნიკაციების მარეგულირებლის — "როსკომნადზორის" იურისდიქციის ქვეშ.
შესაბამისად,
არ გავრცელებულა "როსკომნადზორის" გადაწყვეტილება, უკრაინაში რუსეთის შეჭრის შემდეგ დაბლოკილიყო ისეთი პოპულარული სოციალური ქსელები, როგორიცაა: ტვიტერი, ფეისბუქი, ინსტაგრამი, ტიკტოკი.

დეტალები:
ახალი მედია — ინტერნეტგამოცემები და სოციალური ქსელები სულ უფრო პოპულარული ხდება, როგორც სიახლეების გავრცელების, აგრეთვე, დისკუსიებისთვის.

• Datareporta-ს კვლევის თანახმად, აფხაზეთში, სოციალურ მედიას 123.5 ათასი მომხმარებელი ჰყავს.
• Facebook: 2023 წლის იანვრისთვის ამ სოციალურ ქსელს ოკუპირებულ რეგიონში 60.7 ათასი მომხმარებელი იყენებს. Meta-ს მიხედვით, აქედან 58.9% ქალი, 41.1% კაცია;
• Facebook Messenger: 31,7 ათასი მომხმარებელი ჰყავს.
• Instagram: იგივე მონაცემებით, ინსტაგრამი უფრო პოპულარულია, ვიდრე — ფეისბუქი: 90.5 ათასი მომხმარებელი 2023 წლის იანვრისთვის, და აქედან 64.7% პროცენტი ქალი, 35.3% კაცია.

ანტიქართული განწყობების ორგანიზებული კამპანია სოციალურ ქსელებში:
უკრაინაში რუსეთის შეჭრიდან მალევე, ფეისბუქზე, ინსტაგრამსა და ტიკტოკზე, ქართულ-აფხაზურ კონფლიქტთან დაკავშირებული ორგანიზებული კამპანია დაიწყო. ამ პროცესს რონდელის ფონდის მკვლევარი, ბადრი ბელქანია აკვირდებოდა და კვლევაში დაწერა, რომ:

• 2022 წლის მარტში, ზემოთ ჩამოთვლილ პლატფორმებზე, აფხაზი ინტერნეტმომხმარებლები, ანტიქართული განწყობებით აქვეყნებდნენ 1993 წლის ომთან დაკავშირებულ ისტორიებს ჰეშთეგებით: #abkhaziaisnotgeorgia, #abkhaziaisabkhazia, #weareabkhazia
• ისტორიები იწყებოდა საერთო შაბლონით: "ჩემი სახელია [...], დავიბადე აფხაზეთში".
• თხრობა, გრძელდებოდა შინაარსით — "დამოუკიდებელი აფხაზეთისა და ქართველების მხრიდან აფხაზების მიმართ ჩადენილი სამხედრო დანაშაულების" შესახებ.

"აფხაზების ონლაინკამპანიის პარალელურად, გააქტიურდნენ სოციალური ქსელების ქართველი მომხმარებლებიც, რომლებიც აფხაზების მიერ გავრცელებული ინფორმაციის საპირწონედ, აფხაზეთში „ქართველების წინააღმდეგ ჩადენილ სამხედრო დანაშაულებზე“, „რუსეთის მიერ აფხაზეთის ომში ქართველების წინააღმდეგ ბრძოლაზე“, „ქართველების აფხაზეთიდან ეთნოწმენდაზე“ და სხვა მოვლენებზე ლაპარაკობენ", — წერს კვლევის ავტორი.

სამშვიდობო გზავნილებს ეხება სოციალურ მედიაში, აფხაზეთის საინფორმაციო-ანალიტიკური ცენტრის ვიდეოსერიები: "მიამბე აფხაზეთზე" და "საერთო ისტორია", სადაც, ქართულ და აფხაზურენოვანი აუდიტორიისთვის საუბრობენ იმაზე, რაც ამ კულტურებსა და ხალხებს აერთიანებს.

მედიის როლი სამშვიდობო პოლიტიკაში
მედიასაშუალებებს, საკუთარი გავლენით შეუძლიათ დაამძიმონ, ან პირიქით — აწარმოონ სამშვიდობო პოლიტიკა.

მნიშვნელოვანია:

• მედიამ ხელი არ შეუწყოს სტერეოტიპების გამყარებას;
• არ გამოიყენოს შეურაცხმყოფელი, დამამცირებელი ტერმინები, რამაც შესაძლოა, გააქროს სამშვიდობო განწყობები;
• იფიქრონ კონფლიქტისა და პოსტკონფლიქტური ისტორიების მგრძნობელობაზე; კონტექსტის მნიშვნელობაზე;

ამ დროისათვის არ არსებობს ქართულ-აფხაზური კონფლიქტის მედია გაშუქების გაიდლაინი, თუმცა,
ზოგადი სტანდარტით, მედიის სამშვიდობო მიზნებისთვის, რეკომენდაციებია:

• არ იყოს მომართული რომელიმე მხარის "გამარჯვებაზე";
• მხარეების დაყოფაზე — "ჩვენ და ისინი."
• სამშვიდობო ჟურნალისტიკა აქცენტს აკეთებდეს ხალხზე, ვინც სამშვიდობო პროცესებშია ჩართული.
• კონფლიქტის გაშუქებისას, მხარეებს ჰუმანურად წარმოაჩენდეს.

რა ხდება?
19 აპრილს, თბილისის საქალაქო სასამართლომ 2 200 ლარით დააჯარიმა ინტერნეტ-გამოცემა "ტაბულას" ჟურნალისტი, ბექა ჯიქურაშვილი.

• ეს გადაწყვეტილება მოსამართლე ნინო შჩერბაკოვმა მიიღო, რომელმაც გუშინ, 18 აპრილს, ანალოგიურ საქმეზე ასევე 2 200-ლარიანი ჯარიმა დააკისრა გამოცემა "პუბლიკას" დირექტორს, ზურა ვარდიაშვილს.

რატომ არის მნიშვნელოვანი?
მედიის საკითხებზე მომუშავე ორგანიზაციებს მიაჩნიათ, რომ აქციებზე ჟურნალისტების დაკავება და სასამართლოს მიერ მათთვის ჯარიმის დაკისრება ქმნის სახიფათო პრეცედენტს ჟურნალისტური საქმიანობისთვის, და ზოგადად, მედიაგარემოსთვის საქართველოში.

• რომ, შესაძლოა, სასამართლოს ამ გადაწყვეტილებებმა, სამომავლოდაც გამოიწვიოს ჟურნალისტების პროფესიული საქმიანობის ხელშეშლა და შეზღუდვა.

პრობლემაა, რომ:

• შსს-მ, 2 მარტის ღამეს, ორივე მათგანის დაკავების მიზეზად ოქმში დაწერა, რომ "იყენებდნენ უწმაწურ სიტყვებს და იგინებოდნენ უმისამართოდ" და "არ ემორჩილებოდნენ პოლიციას",
• მაგრამ უწყებამ, სასამართლოში ვერ წარადგინა პოლიციელის სამხრე კამერით გადაღებული შესაბამისი ვიდეომტკიცებულება.
• "სამხრე კამერა დამივარდა, ძლივს ვიპოვე და ჩავიდე ჯიბეში — უთხრა პოლიციელმა მოსამართლეს — აღარ მიფიქრია გადაღებაზე, რადგან ვფიქრობდი, კამერა გადარჩენილიყო".

• შსს-მ, მათი დაკავებისას, ოქმში არ მიუთითა, რომ დაკავებულები ჟურნალისტები იყვნენ. სასამართლოში საქმის განხილვისას კი, პოლიციელმა მოსამართლეს უთხრა, რომ დაკავებულთა პროფესიის დადგენა შეუძლებელი იყო, რადგან "მათ მიკროფონი და კამერა არ ეჭირათ".

ამის საპირისპიროზე მოწმობს ვარდიაშვილის დაკავების მომენტში, გამოცემა "ბათუმელების" მიერ გადაღებული ვიდეომასალა, რომელშიც ისმის თბილისის საპატრულო დეპარტამენტის უფროსის, ვაჟა სირაძის მითითება: "რა ჟურნალისტია… დავაი, წაათრიეთ აქედან". ამ ვიდეომტკიცებულების მიუხედავად, მოსამართლე შჩერბაკოვმა არ დააკმაყოფილა დაცვის მხარის შუამდგომლობა, სასამართლოს, მოწმის სახით დაეკითა ვაჟა სირაძე.

სტრიქონებს შორის:

• თავდაპირველად, თბილისის საქალაქო სასამართლომ ორივე ჟურნალისტის საქმის განხილვა 2023 წლის 31 მარტის დღის 12 საათისთვის ჩანიშნა, მაგრამ საქმე არ განიხილა და ჟურნალისტებსა და მათ ადვოკატებს დილის 5 საათამდე მოუხდათ სასამართლოში ყოფნა.
• შემდეგ ცნობილი გახდა, რომ მოსამართლემ საქმის განხილვა 3 კვირით გადადო.

რას აპირებენ ჟურნალისტები?
საქალაქო სასამართლოს გადაწყვეტილებას სააპელაციო სასამართლოში გაასაჩივრებენ.

• "მაგრამ, პოლიტიზებული სასამართლოსგან გვაქვს მოლოდინი, რომ სააპელაციო ძალაში დატოვებს საქალაქოს გადაწყვეტილებას", — თქვა ვარდიაშვილის ადვოკატმა, ილონა დიასამიძემ, გუშინ, 18 აპრილს, რომდესაც მოსამართლე შჩერბაკოვმა მისი დაცვის ქვეშ მყოფი ჟურნალისტის მიმართაც ანალოგიური გადაწყვეტილება მიიღო.

ბექა ჯიქურაშვილს "საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველო" იცავს;
ზურა ვარდიაშვილს — "საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია."

რა ხდებოდა 2023 წლის 2 მარტს?

• "ოცნების" მხარდაჭერილი რუსული შინაარსის კანონპროექტის საკომიტეტო განხილვებს არასამთავრობო ორგანიზაციებისა და დამოუკიდებელი მედიის ნაწილის პროტესტი მოჰყვა, პარლამენტის შენობასთან.
• დღის ბოლოს, პარლამენტის შიდა ტერიტორიიდან, ძალის გამოყენებით გააძევეს ტელეკომპანია "ფორმულას" ფოტორეპორტიორი და ინტერნეტგამოცემების — "ნეტგაზეთისა" და On.ge-ს ჟურნალისტები.
• ღამით კი, სამართალდამცავებმა პარლამენტის შენობის მიმდებარე ტერიტორიაზე დააკავეს ვარდიაშვილი და ჯიქურაშვილი. ისინი გაათავისუფლეს შუა ღამეს, ხელმოწერის საფუძველზე.

რა ხდება?
"პუბლიკას" დირექტორს, ჟურნალისტ ზურა ვარდიაშვილს, სასამართლომ 2200-ლარიანი ჯარიმა დააკისრა.
გადაწყვეტილება დღეს, 2023 წლის 18 აპრილს, თბილისის საქალაქო სასამართლოს მოსამართლემ, ნინო შჩერბაკოვმა გამოაცხადა.

ვარდიაშვილი ამბობს, რომ:

• მოსამართლის გადაწყვეტილება პოლიტიკურად მოტივირებულია.
• "ველოდი ყველაფერს, ჯარიმასაც, პატიმრობის შეფარდებასაც. ფაქტია, 2 მარტს დამაკავეს სრულიად უმიზეზოდ, უბრალოდ, აქციაზე დგომისთვის და ამას ახლა ჩემი დაჯარიმება მოჰყვა. ამით, ალბათ, უნდათ, სხვებსაც აგრძნობინონ, თუ გამოხვალთ [აქციებზე], თქვენც დაგაჯარიმებთო. ვნახოთ, რას მოუტანთ ეს პოლიტიკა."

რას აპირებს ჟურნალისტი?
ზურა ვარდიაშვილის ინტერესებს "საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია" (საია) იცავს.
სხდომის შემდეგ, საია-ს ადვოკატმა ილონა დიასამიძემ გვითხრა, რომ ჯარიმის შეფარდებასთან დაკავშირებით, საქალაქო სასამართლოს გადაწყვეტილებას სააპელაციო სასამართლოში გაასაჩივრებენ, მაგრამ:

• "გვაქვს მოლოდინი, რომ სააპელაციო სასამართლო ძალაში დატოვებს საქალაქო სასამართლოს გადაწყვეტილებას, როგორც ასეთი საქმეებისას ხდება-ხოლმე."

რა ვიცით ამ საქმეზე:

• საქმე ეხება 2023 წლის 2 მარტს, ჟურნალისტის პარლამენტის შენობის მიმდებარე ტერიტორიაზე დაკავების ფაქტს, როდესაც მედია და სამოქალაქო სექტორი აპროტესტებდა პარლამენტში რუსული შინაარსის კანონპროექტის საპროცედურო განხილვებს. პოლიციის ვერსიით, ვარდიაშვილი დააკავეს "წვრილმანი ხულიგნობისა" და "პოლიციის მოთხოვნის დაუმორჩილებლობისთვის".
• ვარდიაშვილთან ერთად, პოლიციამ 2 მარტს დააკავა ინტერნეტ-გამოცემა "ტაბულას" ჟურნალისტი ბექა ჯიქურაშვილი.
• დაკავების შემდეგ, ორივე ჟურნალისტი შინაგან საქმეთა სამინისტროში გადაიყვანეს, რამდენიმე საათის შემდეგ კი, ხელმოწერის საფუძველზე გაათავისუფლეს.

ბექა ჯიქურაშვილთან დაკავშირებით გადაწყვეტილებას სასამართლო გამოაცხადებს ხვალ, 19 მარტს.