ასეთი ამბების დადებითიც და უარყოფითიც ის არის, რომ საზოგადოება მალე ივიწყებს ყოველ მომდევნო მედია „გამოხდომას“ - ეპატაჟს, რომელიც დრო და დრო შეარხევს ხოლმე გაყურსულ საზოგადოებას. საზოგადოებას, რომელიც მხოლოდ და მხოლოდ სენტიმენტებზე რეაგირებს და სადაც სამოქალაქო (თუ არასამოქალაქო) საზოგადოება უმეტესწილად რეაქციულია. ასე ხდება მხოლოდ იმ საზოგადოებებში, სადაც თავისუფალ მედიაზე დაკვეთა არ არსებობს; სადაც მედიის არაეთიკურ თუ უპასუხისმგებლო ქმედებებზე პირველადი რეაქცია არა შიდა პროფესიული თუ შიდა ორგანიზაციული სანქციები, არამედ „ავკრძალოთ“, „გადადგეს“, „ჩავქოლოთ“, „მცხეთას ვუმტვრიოთ საკეტურებია“. ასეთ გარემოში უბრალოდ მიწას ვუნაყოფიერებთ ძალაუფლებას, რომ დაიკმაყოფილოს თავისი მარადიული სწრაფვა, გავლენის სფეროში მოიქციოს რაც შეიძლება მეტი სივრცე.

შიდა ორგანიზაციულ სანქციებად კი პირგამეხებული გენერალური დირექტორის განცხადება არ კმარა. ისევე როგორც საკმარისი არ იყო ზაქარია ქუცნაშვილისა და პარლამენტის  ბიუროს თანამშრომლების შერისხვა ყოფილი პარლამენტის თავმჯდომარისაგან. ისევე, როგორც საკმარისი ვერ იქნება 20 ივნისს ახალგაზრდების თვალების დამთხრელი პოლიციელისათვის უფლებამოსილების შეჩერება და წარბაწეული კომენტარები ამ მოვლენებზე პოლიტიკურად პასუხისმგებელი მინისტრისაგან. ნებისმიერი თავმოყვარე მედიასაშუალება ასეთი ორგანიზაციული კრიზისის დროს გადადგამდა რეალურ საპასუხო ნაბიჯებს და არ შემოიფარგლებოდა მხოლოდ და მხოლოდ ერთი კონკრეტული ჟურნალისტის სიტყვათწყობისაგან გამიჯვნით.

მეტი სიცხადისთვის - ზედმეტიც კია იმაზე კომენტარის გაკეთება თუ რაოდენ არაადეკვატური იყო სახელმწიფოს წარმომადგენლების რეაგირება "კურიერი P.S.-ში" გასულ მონოლოგზე - სახელმწიფო უწყებებმა თუ მათმა წარმომადგენლებმა, რომლებიც პირში წყალჩაგუბებულები არიან ყველა მნიშვნელოვანი კრიზისის დროს, რომლებიც ჯიუტად დუმან ყველა საზოგადოებრივი მღელვარების დროს (კონტრ-ტერორისტული ოპერაცია იქნება ეს, მომიტინგეების დარბევა თუ საოკუპაციო ხაზზე სიტუაციის გამწვავება) უბრალოდ საკუთარ თავს აჯობეს არაადეკვატურობაში. ქართულ ოცნებას ისევ დაავიწყდა, რომ მთავრობას ის აკომპლექტებს და არა "რუსთავი 2". მთავრობას ისევ დაავიწყდა, რომ საგარეო საქმეთა მინისტრი ზალკალიანია და არა გაბუნია. თუმცა, ეს ალბათ სხვა საუბრის თემაა.

ის, რაც გუშინ "რუსთავი 2-ზე" მოხდა, მხოლოდ და მხოლოდ ერთი კუთხეა უფრო დიდი მედია სურათისა, რომელშიც მას შემდეგ აღმოვჩნდით, რაც სამი ერთ მხარეს მიკერძოებული მსხვილი ტელევიზიის ნაცვლად, მივიღეთ ორი სხვადასხვა პარტიული ნიშნით გადანაწილებული მედია. ახლა ცალკარა თამაშის ნაცვლად, ორი ერთზე არიან მოთამაშეები გადანაწილებული. უბრალოდ იმ ორიდან ერთი ღმერთსაც კი დავიწყებია, არა თუ მაყურებელს და რეალურად ორი დიდი მედია მოთამაშე ერკინება რინგზე. მედია რინგი კი, სარკისებურად იმეორებს იმას, რაც ხდება პოლიტიკურ რინგზე. ხან ერთი გაწიწმატდება და პირდაპირ ეთერში დედის გინების ღვარცოფი მოვარდება, ხან მეორე დაპანიკდება და საგანგებო მდგომარეობას გამოაცხადებს; ხან ერთი მედიის წარმომადგენლები წავლენ პრეს-კონფერენციებზე პოლიტიკური განცხადებების საკეთებლად და ხან მეორე მედიის წარმომადგენლები დაუსხდებიან ქვეყნის მმართველებს გუნდრუკის საკმევად. შესაკრებთა გადანაცვლებით მედიარეალობა ისევ არ შეიცვლება.

ახლა ტემპერატურა მაღალია. იმდენად მაღალი რომ მამუკა ბახტაძესაც კი კომენტარების კეთება უწევს. ასეთ დროს, არაპოპულარულია მოითხოვო მედია გარემო, სადაც ტელევიზიებმა მოსახლეობის ეგზალტაციას კი არ უნდა შეუწყონ ხელი, არამედ შექმნილი მდგომარეობის ანალიზს, ამბების გამოძიებას და გამოსავლების ძებნას. ასეთ დროს, ყველას ურჩევნია რომ ან ერთ მხარეს იდგე ან მეორე მხარეს. ასეთ დროს, როგორც წესი, ორივე მხარე გვარწმუნებს რომ რეალობა შავ-თეთრია. ასეთ დროს „კურიერში“ ქვეყანა ინგრევა, „ქრონიკაში“ კი ქვეყანა ყვავის. ასეთ დროს ნიკა გვარამია იგინება, ირაკლი ჩიხლაძე კი ნიკა გვარამიას გინებაზე შფოთავს. შესაძლოა მე ვცდებოდე, მაგრამ ისტორია არასდროს ცდება. პოლიტიკა არ არის კეთილებისა და ბოროტების დაპირისპირება. პოლიტიკა ძალაუფლების გადანაწილებისთვის ბრძოლაა. ძალაუფლება კი ყოველთვის კეთილსა და ბოროტს მიღმაა. "ნაცებსა" და "ქოცებს" მიღმაა. საქმე ის არის, შევძლებთ თუ არა ნაბანი წყლისთვის ბავშვის საბოლოოდ გადაყოლებას; თუ მოვახერხებთ და შევქმნით ისეთ მედია სისტემას, სადაც მსხვილი მედიასაშუალებები პოლიტიკური პარტიებისაგან დამოუკიდებლად შეძლებენ არსებობას. "ნაცებიც" წავლენ, "ქოცებიც" - მედია სისტემა კი დარჩება.

კლიშეა, თუმცა სიმართლეა, რომ მედია მნიშვნელოვანი ინსტიტუტია ქვეყნის დემოკრატიული განვითარებისათვის. ისეთივე მნიშვნელოვანი როგორც საკანონმდებლო, სასამართლო ან აღმასრულებელი ხელისუფლება. ამიტომაც ეძახიან ხოლმე მას „მეოთხე ხელისუფლებას.“ პოლარიზებული მედია გარემო კი ვიღაც NGO-შნიკების მოგონილი ტერმინი არ არის - რეალური პრობლემაა, რის მხოლოდ და მხოლოდ ერთეულ გამოვლინებასაც ვაწყდებით ხოლმე ასეთ მომენტებში. ჯანსაღი მედია გარემო მეტია ვიდრე მხოლოდ ხელისუფლებისაგან თავისუფალი მედიის არსებობა.

მხოლოდ სამთავრობო გავლენისგან თავისუფალი მედია არ და აღარ არის საკმარისი დემოკრატიული საზოგადოების ჩამოსაყალიბებლად, სადაც ყველა ერთად შევძლებთ თანაცხოვრებას და საერთო სიკეთეების განვითარებას. ეს მხოლოდ მინიმუმია იმისა, რასაც უნდა ვითხოვდეთ. ამაზე აღარც კი უნდა ვმსჯელობდეთ. რეალურად, პარტიული დღის წესრიგებისაგან თავისუფალი მედია უნდა გვინდოდეს. ექნება თუ არა უფრო საღი რეაგირება "რუსთავი 2-ს" ერთ კონკრეტულ წამყვანთან დაკავშირებით და „გადადგება“ თუ არა გაბუნია (გახარიას გადადგომის მოლოდინში) ეს ალბათ შიდა ორგანიზაციული სიჯანსაღის საკითხია, მაგრამ ერთი რამე ცხადია - პარტიული მედია უნდა გადადგეს.

 

კვირა კრძალვის და ცახცახის დღეა.

იმიტომ, რომ "რუსთავი 2-ზე" გადაცემა „კვირის აქცენტები“ გადის. იმიტომ, რომ ორშაბათ დილას რედაქტორისთვის და მკითხველთა ნაწილისათვის გამზადებული უნდა მქონდეს არგუმენტები, თუ რატომ ვერ დავწერ ამ გადაცემის კრიტიკას (გადაცემის, სადაც ძირითადად მხოლოდ გინების კონფიგურაციები იცვლება, დანარჩენი მეორდება); თუ რატომ მგონია, რომ ამ გადაცემას არაფერი აქვს საერთო ჟურნალისტიკასთან, მედია პროდუქტთან, რომელიც შეიძლება გააკრიტიკო; თუ რატომ მგონია, რომ „კვირის აქცენტები“ საერთოდ გასულია მედია სისტემიდან, არ აქვს ჟურნალისტური მიზნები და წარმოადგენს უბრალო პლატფორმას, რომ მთავრობაზე (სავსებით სამართლიანად) გაბრაზებული ტელევიზიის დირექტორმა დრო და დრო გული მოიოხროს; თუ რატომ შეიძლება არ გინდოდეს აბსურდულ დისკუსიაში შესვლა, უნდა გააკრიტიკო თუ არა "რუსთავი 2", მაშინ როდესაც ის ოპოზიციური ტელევიზიაა, ხოლო მის საპირწონედ ტელებაზარზე ტელეკომპანია "იმედი" და საზოგადოებრივი მაუწყებელი არსებობს, მედიის პოლარიზაციაზე გაუთავებელი საუბარი კი წყლის ნაყვას ემსგავსება თანდათან.

ამ გადაცემის მაგალითი ადასტურებს, რომ ყველაფერი, რაც ტელე-ეთერში გადის, მედია პროდუქტი არ არის. რაღაც სხვაა, რომელსაც პირადად მე სახელს ვერ ვუფიქრებ და რომელსაც გადაცემის ავტორებმა ედიტორიალი დაარქვეს, რითაც თავი გაითავისუფლეს პასუხისმგებლობებისგან. იმისათვის, რომ ეს გადაცემა გააკრიტიკო, შენც უნდა გახვიდე მედია სისტემიდან და სულ სხვა გადმოსახედიდან წერო მათზე, რასაც ჩემს საქმედ არ მივიჩნევ.

ფეხბურთის და პოლიტიკის არ იყოს, ჟურნალისტიკაც ის სფეროა, რომელიც ყველას ჰგონია რომ იცის. არადა, ჟურნალისტიკა მხოლოდ მატერიალურ-ტექნიკური ბაზებსა და ელექტრონული კომუნიკაციების რესურსებზე წვდომა არ არის. ის, რაც ჟურნალისტიკას ჟურნალისტიკად აქცევს ეთიკაა. ეთიკის გარეშე მედია მხოლოდ ხმაურია. საზოგადოებრივი სიკეთისაგან დაცლილი ლაყაფია, რომლითაც ყველას შეუძლია რომ დაკავდეს, ვისაც კი ხელი მიუწვდება ზემოთ ნახსენებ ბაზებსა და რესურსებზე.

თუმცა, მეორე მხრივ, არც ეთიკაა ზუსტი მეცნიერება. მით უმეტეს მედია ეთიკა. ჟურნალისტიკის, როგორც პროფესიული სფეროს აღწერისას, სიტყვა „სტერილურობა“ ალბათ ბოლოა, რომელიც შეიძლება გამოიყენოს ადამიანმა. იმიტომ რომ ჟურნალისტიკა არ არის საკრალური სივრცე და შეცდომაც ყველას მოსდის. მით უმეტეს ქვეყანაში, სადაც მაყურებლებს, ჯერ კიდევ 30 წლის წინ, ტელეეკრანებიდან წამყვანების ნაცვლად დიქტორები ელაპარაკებოდნენ, სადაც დამოუკიდებელი მედიის ინსტიტუციური მეხსიერება, ქვეყნის დამოუკიდებლობაზე და ზოგიერთი ტელეწამყვანის ლექსიკონში ეთიკური სიტყვების მარაგზე კიდევ უფრო მოკლეა.

მაგრამ, იმისთვის რომ რომელიმე მედია პროდუქტის პროფესიულ ეთიკურობაზე ისაუბრო, აღნიშნული პროდუქტი, ალბათ, ჯერ ამ პროფესიის საზღვრებში უნდა თავსდებოდეს. „კვირის აქცენტების“ შემთხვევაში კი, ეს ასე არ არის, რაც კიდევ ერთხელ დადასტურდა 9 ივნისს გასული გადაცემით. არავითარი განსაკუთრებული პროფესიული ინტუიცია არ სჭირდება მიხვედრას, რომ ინტერვიუს შვილმოკლულ მამასთან, რომელმაც გლოვის ნაცვლად, სახელმწიფოს უსამართლობასთან ბრძოლას შეალია რამდენიმე ათეული თვე, განსაკუთრებული მზაობა სჭირდება. მით უმეტეს, თუკი ეს იმ არხზე ხდება, რომელმაც ობიექტურად ბევრი რამე გააკეთა იმისათვის, რომ ახალგაზრდის მკვლელობა, მთავრობის დაჟინებული მცდელობის მიუხედავად, საზოგადოებრივი რადარებიდან არ გამქრალიყო.

არავითარი გამართლება არ აქვს იმას, რომ უზარმაზარი ტრავმის შემდეგ, ადამიანი დასვა სტუდიაში და რაც არ უნდა კეთილი განზრახვა გქონდეს, გაუმართო პოლიტიკური პოლემიკა, ესაუბრო უკმაყოფილო ტონით იმაზე თუ რა სტრატეგიული შეცდომები დაუშვა, რატომ მისცა ინტერვიუ "იმედს" და არა "რუსთავი 2-ს", უმეორო, რომ „რაღაც აქვს სათქმელი“ ზვიად კუპრავასთან დაკავშირებით, როცა მას აშკარად არ უნდა საუბარი. ხოლო როდესაც ტრავმირებული ადამიანი ემოციურობის პიკშია და პირდაპირ ეთერში აგრესიული ხდება, შეეცადო დაამშვიდო, მაგრამ თან გაუგრძელო პოლემიკა, ნაცვლად იმისა, რომ უბრალოდ ეთერიდან სარეკლამო ჭრაზე გახვიდე (მიუხედავად იმისა, რომ გადაცემაში რეკლამაზე გასვლა დაგეგმილი არ ყოფილა) და შეეცადო, რომ ადამიანის რე-ტრავმირებას არ შეუწყო ხელი და ეს ყველაფერი ეკრანზე არ აჩვენო. სამწუხაროა, რომ პირდაპირ ეთერში იმის ხილვა გახდა საჭირო, რაც ვიხილეთ, რათა გადაცემის წამყვანები მისულიყვნენ დასკვნამდე, რომ „მგონი ყველამ თავი უნდა დავანებოთ ამ ადამიანს.“

ტრავმა არ არის მოვლენა, რომელიც ერთ დღესაც უბრალოდ მთავრდება. ტრავმული სტრესი არ ქრება სასამართლოს გამოტანილ გადაწყვეტილებასთან ან პროკურატურის მიერ საქმის მსვლელობის შეცვლასთან ერთად. თითქმის ყველა სახელმძღვანელო, რომელიც ტრავმის გაშუქებაზე დაწერილა, ცალსახად უსვამს ხაზს, რომ ადამიანები, რომლებმაც უდიდესი დანაკლისი გადაიტანეს ოჯახის წევრის დაკარგვით (რომ აღარაფერი ვთქვათ წლობით ვერ მიღწეულ სამართლიანობაზე), შესაძლოა წლების შემდეგაც კი განსაკუთრებით ემოციურად იყვნენ განწყობილები ამბების გახსენებისას. მათი რე-ტრავმირების საფრთხე იმაზე რეალურია, ვიდრე ხშირად ჟურნალისტებს წარმოუდგენიათ. ზაზა სარალიძეს მედიისაგან არ სჭირდება ენის მოჩლექით საუბარი, მას არ სჭირდება შებრალება. ერთადერთი რაც მას ჩვენგან შეიძლება სჭირდებოდეს მისი ამბის ობიექტური, სენსიტიური და ეთიკური გაშუქებაა.

თუმცა რთულია, ამ გადაცემის და ამ კონკრეტული გამოშვების მაგალითზე ჟურნალისტურ ეთიკასა და სტანდარტებზე ისაუბრო. იმიტომ, რომ ამ გადაცემას არ აქვს მედია ლოგიკა. იმიტომ რომ ამ გადაცემას არ აქვს განზრახვა, რომ მაყურებლამდე მივიდეს ინფორმაცია. ამ გადაცემის დღის წესრიგი ხმაურია. ხმაური რომელსაც შეიძლება სარგებელი მოჰქონდეს პოლიტიკური ძალ(ებ)ისთვის (მათ შორის იმათთვისაც, ვისაც ებრძვის), მაგრამ არა მაყურებლისთვის ან რესპონდენტისთვის. ეს გადაცემა უბრალოდ სცდება მედია კრიტიკის პრეროგატივას.

შაპირო, რომელიც მგზნებარე მოდებატეა და ხშირად დემაგოგიასაც არ ერიდება, მომდევნო დღეს სრულიად ინგლისურენოვანი Twitter-ის დაცინვის ობიექტად იქცა. როგორც აღმოჩნდა, ენდრიუ ნეილი თავად კონსერვატიულად განწყობილი ჟურნალისტია, ოდესღაც კონსერვატიული პარტიისთვის მუშაობდა მკვლევრად და ამჟამად სათავეში უდგას ჯგუფს, რომელიც ფლობს კონსერვატიულ ჟურნალს The Spectator. შაპიროს შეკითხვაზე ობიექტური ჟურნალისტი ხართ თუ მიკერძოებული ჟურნალისტი, ნეილს მარტივი პასუხი ჰქონდა: „მე ვარ ჟურნალისტი, რომელიც სვამს შეკითხვებს [...] ჩემი საქმეა დავუსვა კითხვები იმათ, ვისაც აქვთ მტკიცე შეხედულებები და ვაჩვენო ამ მოსაზრებების ალტერნატივა. თუ თქვენ აბორტის მოწინააღმდეგე ხართ, მე დაგისვამთ აბორტის მომხრეთა შეკითხვებს.“

ენდრიუ ნეილის პასუხი შაპიროს ბრალდებებზე, ალბათ, საუკეთესოდ აჯამებს ზოგადად რატომ შეიქმნა სატელევიზიო სივრცეში ტოქშოუები და რატომ ჰყავს ამ გადაცემებს წამყვანები. მხოლოდ და მხოლოდ საინფორმაციო გამოშვებების ხარჯზე დემოკრატიულ საზოგადოებაში რთულია ადამიანები სათანადოდ ინფორმირებული გყავდეს. ხოლო ისეთი გადაცემების დამატებით, როგორიც საზოგადოებრივ-პოლიტიკური ტოქშოუებია, მაყურებელს უჩნდება შანსი, რომ აქტუალურ საკითხებზე მრავალმხრივი ინფორმაცია მიიღოს.

სიღრმისეული, დინამიკური და საინტერესო ფორმით ინფორმაციის მისაღებად კი ერთადერთი გზა ოპონირებაზე გადის. ქართული ტელესივრცისთვის რაც არ უნდა უჩვეულოდ ჟღერდეს, ოპონირება გადაცემის წამყვანმა უნდა გასწიოს და არა გადაცემაში მოსულმა, რესპონდენტთან დაპირისპირებულმა სხვა სტუმარმა. ყველა სხვა ფორმატი, სადაც ჟურნალისტი ოპონირების ფუნქციას არ ასრულებს, სცდება ჟურნალისტურ საზღვრებს და უახლოვდება პოლიტიკოსთა პიარს, ჟურნალისტის ფუნქციის დაკნინებას მოდერატორის ფუნქციამდე ანდა როგორც ხშირად ქართულ სადისკუსიო გადაცემებში ხდება ხოლმე - ქაოსს.

ქართულ ტელესივრცეში გასული ტოქშოუებიდან ალბათ თითზე შეიძლება ჩამოვთვალოთ ისეთი შემთხვევა, როდესაც ჟურნალისტმა თავისი არსებობის გამო რესპონდენტს ისეთი დისკომფორტი შეუქმნა, რომ გადაცემა პოლიტიკოსისათვის ტრიბუნის დათმობას არ დამსგავსებოდა. სამაგიეროდ, იოლად შეიძლება გავიხსენოთ ისეთი მაგალითები, სადაც როლები იცვლებოდა და რესპონდენტებს მიჰყავდათ გადაცემა. ასეთი ჟურნალისტური მარცხების თავიდან ასარიდებლად კი, ჩვენი ტელეწამყვანები რამდენიმე ხერხს მიმართავენ ხოლმე, სადაც ჟურნალისტები ასრულებენ შემდეგ ფუნქციებს:

1) მოდერატორ - გამშველებელი - მოგყავს ორი დაპირისპირებული პოლიტიკოსი, დასვამ ერთმანეთის პირისპირ, შუაში თავად ჩაჯდები, იტყვი რომ დღეს მოდერატორის ფუნქციას ასრულებ, რამდენიმე გამხსნელ შეკითხვას სვამ და შემდეგ უკვე ეთერში მოწვეულ ფალავნებს უთმობ ტატამს. განსაკუთრებულ შემთხვევებში, სტუმრებმა უნდა დაასისხლიანონ ერთმანეთი ისე, რომ მაყურებელს შეიძლება სულაც დაავიწყდეს ჟურნალისტის სტუდიაში არსებობის შესახებ მანამ, სანამ რომელიმე სტუმარი ჭიქას არ გადაალეწავს მეორეს და ამ დროს ირთვება შენში გამშველებლი. სტუდია იწყებს ზანზარს, ირღვევა დეკორაციები, სტუმარი გარბის, მეორე სტუმარი მისდევს და აჩქარებული სუნთქვით გადიხარ ეთერიდან. ასეთ შემთხვევაში, შეიძლება ევრონიუსზეც მოხვდეთ;

2) მსაჯი - სტუდია იყოფა ორ მხარედ. თითოეულ მხარეს სტუმართა რაოდენობა შესაძლოა მერყეობდეს 3-დან 6-მდე. სასურველია სტუმართა შორის იყოს იყვნენ „ექსპერტები“ და „ცნობადი სახეები“, რომლებსაც შეუძლიათ კვანტური ფიზიკიდან ფისკალურ პოლიტიკამდე ყველა თემაზე საუბარი. ხსნი გადაცემას შეკითხვით, „როგორია თქვენი კომენტარი“, საუბარს იწყებს ერთ-ერთი სტუმარი, რამდენიმე წუთში მას აჰყვება მეორე სტუმარი, საუბარში ერთვება მესამე რესპონდენტი, იწყება პოლიფონია, მოსაუბრეთა რაოდენობამ შესაძლოა ხუთსაც მიაღწიოს, ეკრანიდან ისმის კაკაფონია, ჰაერში გოგირდის სუნი ტრიალებს, კულმინაცია ახლოვდება, სცენაზე შემოდის წამყვანი და შელოცვასავით იმეორებს სიტყვებს „გთხოვთ, დაასრულებინეთ სათქმელი,“ „გთხოვთ, დაასრულებინეთ სათქმელი.“ სტუმრები (ზოგჯერ) ჩუმდებიან, მაგრამ რამდენიმე წუთში მეორე ტაიმი იწყება;

3) დირიჟორი - გადაცემაში მოსულ სტუმართა რაოდენობას თავისუფლად უნდა შეეძლოს თბილისის პარლამენტის მიმდებარე ტერიტორიის შევსება. სასურველია, სტუმართა 100-ვე პროცენტი ერთ აზრზე იყოს, მაგრამ რეგალიებით განსხვავდებოდნენ. აუდიტორიის ერთი ბოლოდან მეორე ბოლომდე ისე გადადის მიკროფონი, რომ რთული მისახვედრია ეკრანის შეხედვის გარეშე მიხვდე როდის მორჩა ერთი რესპონდენტი სათქმელს და გააგრძელა მეორემ. ვიდრე ერთი საუბრობს დანარჩენი 24 მორჩილად ელოდება რიგს. წამყვანის მთავარი ფუნქცია კი გამომსვლელთა რიგითობის დაცვაა. თითოეულ რესპონდენტს აქვს 5-7 წუთი (გარდა ტელევიზიის დირექტორისა), გადაცემა გრძელდება უსასრულობამდე, მაყურებელი იძინებს ტკბილად, ტელევიზორის პულტით ხელში.

4) დეკორაცია - უბრალოდ ზიხარ.

რა თქმა უნდა, ამით არ ამოიწურება ჩვენში საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ ტოქშოუთა მრავალფეროვნება. თუმცა, ყველაზე ხშირად, სწორედ ამ 4 ტიპის ტელეწამყვანებს მოკრავთ თვალს ეკრანებზე. ქვეყანაში, სადაც წამლად ერთი ნორმალური Hard Talk შოუც კი არ გადის, შეუჩვეველმა აუდიტორიამ შესაძლოა იკითხოს - რა არის პრობლემა ასეთ გადაცემებში? რა და არაინფორმირებული მაყურებელი, რომელიც მათი ნახვის შემდეგ ან სრულ პოლიტიკურ აპათიაში ვარდება ან კიდევ უფრო ნაკლებად ინფორმირებული და დაბნეული თიშავს ტელევიზორს.

არადა, ყველაფერი სხვაგვარად იქნებოდა, ჩვენს წამყვანებს ოპონირება რომ ეცადათ.

რამდენიმე კვირის წინ, საქართველოს პრეზიდენტმა პირველად შეიძინა რეალური პოლიტიკური აქტუალობა (ფრანგულ პენსიას, კლარნეტის შეძენას და ნინოობის დღესასწაულზე ბოდბეში წირვაზე დასწრებას თუ არ ჩავთვლით) და ისიც არც თუ სასიამოვნო თემით - ცილისწამების შესახებ კანონმდებლობის გამკაცრების ინიციატივით. რთული მისახვედრი არ არის, რომ ამ თემის გააქტიურება პრეზიდენტის ადმინისტრაციის მხრიდან ლაშა ჟვანიასთვის სულიწმინდის გამოცხადებას არ მოჰყოლია და არც დიმიტრი გაბუნიას უთენებია ჯერჯერობით ღამეები მსოფლიო პრაქტიკის შესწავლით. სალომე ზურაბიშვილის სენსიტიურობა ცილისწამების თემაზე პირდაპირაა დაკავშირებული ჩავლილ საარჩევნო ისტერიკასთან.

როგორც მოსალოდნელი იყო, რადიკალურად პოლარიზებულ პოლიტიკურ და მედიაგარემოში წინასაარჩევნო ბატალიები საკმაოდ ბინძურ ფორმებს იღებდა, იქნებოდა ეს საპრეზიდენტო კანდიდატების აბსურდული მიზეზებით დემონიზაცია, ერთმანეთის საარჩევნო შტაბებში სერგო ორჯონიკიძის ძიება, შვილების დუელი, კანდიდატთა პირადი ცხოვრებით სპეკულაცია თუ სასულიერო იერარქების მობილიზება კონკურენტების ანათემაზე გადასაცემად.

პრეზიდენტის ჯერაც ჩანასახში მყოფ ინიციატივას, რომელიც სავარაუდოდ მალე საკანონმდებლო ინიციატივად იქცევა (ჩვენი პოლიტიკოსების არც თუ ისე პრინციპულ, ხანმოკლე დროის პერიოდში 180 გრადუსით შემობრუნებულ პოზიციებს თუ გადავხედავთ), დიდი გამოხმაურება მოჰყვა მედია და არასამთავრობო წრეებში. Music Box-ის და საფერავი TV-ის (მართლა არსებობს ასეთი ტელევიზია) გარდა, ქართული ტელევიზიებიდან ალბათ საზოგადოებრივი მაუწყებლის პირველი არხი იყო ერთადერთი, რომელმაც ცილისწამების შესახებ კანონის გამკაცრების ინიციატივის პრობლემურობას არ დაუთმო სათანადო ყურადღება. ტელეარხისთვის ამბის გაშუქების საბაბი ძირითადად მთავრობის რომელიმე წევრის განცხადება ხდებოდა, სადაც ისინი მართალია ურთიერთგამომრიცხავ განცხადებებს აკეთებდნენ, მაგრამ ერთხმად მიესალმებოდნენ პრეზიდენტის სრულიად ბუნდოვან ინიციატივას.

29 იანვარს კი, პირველმა არხმა, რომლის ვებგვერდიც ზოგჯერ შეიძლება პრეზიდენტის ადმინისტრაციის ვებგვერდში აგერიოთ (იხ. ფოტო), გადაწყვიტა, ცილისწამების თემისთვის გადაცემა „თავისუფალი ხედვის“ ერთი მთლიანი ბლოკი დაეთმო.

გადაცემის ამ ბლოკის მთავარი კითხვა შემდეგნაირად ჟღერდა - გვჭირდება თუ არა ცილისწამების კანონით რეგულირება? თემაზე ამომწურავად და სიღრმისეულად სასაუბროდ არხმა შიდა რესურსები გამოიყენა და გადაცემის სამ წამყვანთან ერთად მწერალი, ესეისტი, საზოგადოებრივი მაუწყებლის მედიაწარმოების ბლოკის დირექტორი (რასაც არ უნდა ნიშნავდეს ეს) პაატა ქურდაძე მიიწვია.

რთულია არ დაეთანხმო პაატა ქურდაძეს, როდესაც ის ამბობს, რომ ყალბი ინფორმაციებით მიყენებულ ზიანზე სადისკუსიო ველის შექმნის აუცილებლობა დგას. მაგრამ, „ევროპულ ესთეტიკასთან ძალიან ღრმად ნაზიარებმა ადამიანმა“, როგორც მას ოდესღაც საზოგადოებრივი მაუწყებლის გენერალური დირექტორის მრჩეველი უწოდებდა ნეტგაზეთთან ინტერვიუში, ცილისწამების მუხლთან დაკავშირებით, მსუბუქად რომ ვთქვათ, მთავრობის წევრებისა და საქართველოს პრეზიდენტის ადმინისტრაციის პოზიციების გასამყარებლად რამდენიმე მსუყე განცხადება გააკეთა.

წუთით რომ დავივიწყოთ ის ფაქტი, რომ გადაცემის მთავარი კითხვა გვჭირდება თუ არა ცილისწამების კანონით რეგულირება? აპრიორი არარელევანტურად ჟღერს, რადგან ასეთი კანონმდებლობა უკვე არსებობს საქართველოში (კანონი სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ, თავი IV), თავად ქურდაძის მოსაზრებებში რამდენიმე საგულისხმო მომენტის გამოყოფა შეიძლება.

ცილისწამებას არაფერი აქვს საერთო გამოხატვის თავისუფლებასთან - ეს პათოსი გასდევდა გადაცემის მთელ ბლოკს, სადაც ქურდაძე ამტკიცებდა, რომ „ცილისწამება არის ძალადობის ერთ-ერთი ფორმა, ეს არის, თუ გნებავთ მორალური, ფსიქოლოგიური ძალადობა, რომელიც ძალიან ადვილად შეიძლება გადაიზარდოს სხვის მიმართ, თუნდაც ცილისმწამებლის მიმართ აგრესიაში ან აგრესიაში საკუთარი თავის მიმართ, მის უკიდურეს გამოხატულებამდე, თუნდაც თვითმკვლელობამდეც კი, ამიტომ ცილის წამების დაკავშირება, ჩემი აზრით, აზრის გამოხატვის თავისუფლებასთან, ეს არის ძალიან რბილად რომ ვთქვა ფუნდამენტური შეცდომა“.

ერთი შეხედვით, ამ წინადადებაში არაფერია არალოგიკური, ვიდრე მის ბოლო ნაწილამდე მივალთ. ცილისწამება მართლაც შეიძლება იქცეს საკმაოდ სავალალო შედეგების მიზეზად, მაგრამ ეს როგორ შეიძლება გახდეს ლოგიკური წანამძღვარი მტკიცებისა, რომ ცილისწამებას აზრის გამოხატვის თავისუფლებასთან არაფერი აქვს საერთო, ჯერ-ჯერობით ამოცანად რჩება პირადად ჩემთვის. გვერდზე გადავდოთ ის ფაქტი, რომ ქართული კანონმდებლობა სწორედ სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შუქზე ხედავს ცილისწამების საკითხს. მთავარი შეცდომა, რისკენაც ეს მიდგომა გვიბიძგებს, ალბათ არის ის, რომ კანონმდებლობის გამკაცრების მომხრეები ისე წარმოაჩენენ სიტუაციას, თითქოს გამოხატვის თავისუფლება საქართველოში აბსოლუტურია და მას არაფერი ზღუდავს. დიდი იურიდიული განათლება არ სჭირდება გამოხატვის თავისუფლების შესახებ კანონის IV თავში იმის გაგებას, რომ პირს ეკისრება სამოქალაქო სამართლებრივი პასუხისმგებლობა კერძო და საჯარო პირის ცილისწამებისთვის.

„ჩვენ ვართ ქვეყანა, რომელმაც გამოიარა რამდენიმე ისეთი პერიოდი, თითქმის ასეული წლის განმავლობაში, რეპრესიები, რომელიც ძირითადად, როგორც წესი, ეფუძნება სახელმწიფოებრივ რანგში აყვანილ ცილისწამებებს. მიუხედავად ამისა, ასეთი სამწუხარო და ტრაგიკული უზარმაზარი გამოცდილებისა, რატომღაც გადავწყვიტეთ 2004 წელს, რომ მოგვეხდინა ცილისწამების დეკრიმინალიზება და შევედით ახალ ერაში, როდესაც დაუსჯელი ცილისწამებების, რეპრესიების ეპოქაში ვცხოვრობთ დღეს“, - ეს კიდევ ერთი განცხადებაა, რომელიც პირველი არხის წარმომადგენელმა გააკეთა გადაცემაში და რომელსაც გარდა ლოგიკური გამართულობისა, პრობლემა აქვს ფაქტების სრულიად უკუღმა დანახვაშიც.

იმ რეპრესიების პერიოდში, რომელზეც ბატონი ქურდაძე საუბრობდა გადაცემაში, სწორედ ცილისწამების შესახებ არსებული მკაცრი კანონმდებლობა შეიძლება გამხდარიყო ადამიანთა რეპრესიების საფუძველი. პრობლემა, რომელიც ცილისწამების კანონმდებლობის გამკაცრებას შეიძლება მოჰყვეს, სახელმწიფოს მიერ, ამ კანონის მეშვეობით, განსხვავებული აზრის ჩასახშობად შექმნილი ნოყიერი ნიადაგი იქნება. ზუსტადაც რომ გამოხატვის თავისუფლების მკაცრი შეზღუდვის ტრაგიკული და სამწუხარო გამოცდილება, რომელიც საქართველოს აქვს ისტორიულად, უნდა იყოს იმპულსი იმის გასააზრებლად, რომ სახელმწიფოს მხრიდან ადამიანების რეპრესირების მექანიზმად შეიძლება იქცეს ისეთი კანონი, რომელიც ცილისწამების შემთხვევაში, ადამიანებს არაპროპორციულად მკაცრ სასჯელს მიუსჯის.

2004 წელს მიღებულ კანონს სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ, რომელიც მედიის სფეროში წინა ხელისუფლების ალბათ ერთადერთ პოზიტიურ ნაბიჯად უნდა შეფასდეს, მთელი იმ რეპრესიებისა და უზურპაციის პირობებში, რასთან შეჯახებაც მედიის წარმომადგენლებს უწევდათ, არ გაუუქმებია ცილისწამების მუხლი ბოლომდე. მან უბრალოდ გაზარდა გარანტიები იმისა, რომ ვისაც როდის და როგორ მოუნდება, ისე ვერ დასჯის ჟურნალისტს, თუნდაც არასწორი ფაქტების გავრცელების შემთხვევაში. უპირველეს ყოვლისა კი, ხელისუფლება ვერ გაასამართლებს ჟურნალისტებს მათთვის არასასურველი ინფორმაციის გავრცელების გამო.

ჟურნალისტიკა არ არის მათემატიკა ან ფიზიკა, სადაც შეიძლება ფორმულაში ჩასვა რიცხვები და შედეგი 100%-იანი სიზუსტით მიიღო. ჟურნალისტიკა თავისი არსით არის ინტერპრეტაციული საქმიანობა და მითი ფაქტებისა და მოსაზრებების სრული გამიჯვნის შესაძლებლობის შესახებ დიდი ხანია კითხვის ნიშნის ქვეშ დადგა აკადემიურ თუ პროფესიულ სფეროში. შესაბამისად ალბათობა იმისა, რომ ნებსით თუ უნებლიედ, რეპორტიორმა არასწორად ინტერპრეტირებული ან დამახინჯებული ფაქტები გაავრცელოს, საშუალოზე უფრო დიდია.

მორიგი საინტერესო მიგნება, რომელიც ბატონმა პაატამ შემოგვთავაზა მდგომარეობს შემდეგში: თურმე, ე.წ. Fake News-ის გაგება დასავლეთში სხვაა და ჩვენთან სხვა, რადგან პოლიტიკურ კონტექსტში შეფასების კრიტერიუმები განსხვავდება. თურმე საფრანგეთში, როდესაც ადამიანს განიხილავენ პოლიტიკურ კონტექსტში, იქ მხოლოდ მის საქმიანობას განიხილავენ, მის პროფესიონალიზმს, ჩვენ კი პირდაპირ მისი პირადი ცხოვრების განხილვაზე გადავდივართ. ბატონმა პაატამ ისიც კი დაამატა, რომ მას არასდროს მოუსმენია მაგალითად, საფრანგეთში განეხილოთ ემანუელ მაკრონი კარგი კაცია თუ ცუდი.

მსუბუქად თვითკოლონიზატორულ ტონს თუ ცოდვად არ ჩავუთვლით საზოგადოებრივი მაუწყებლის მედია პროდუქტების დირექტორს, ის ნამდვილად ცოდვად უნდა ჩავუთვალოთ, რომ საფრანგეთის მოქალაქეს არ სმენია მთელი ის მედია ლაყაფი, რომელიც მაგალითად მაკრონისა და მისი ასაკით დიდი, ყოფილი მასწავლების ცოლობას მოჰყვა, ანდა მედიით აგორებული ჭორები მაკრონისა და მისი დაცვის თანამშრომლის ალექსანდრე ბენალას საყვარლობის შესახებ.

ერთი სიტყვით, ეს ნაივური წარმოდგენა, რომ დასავლეთში საპრეზიდენტო არჩევნები მხოლოდ საქმიანად მიმდინარეობს და პოლიტიკური პოლარიზაცია მარტო ჩვენნაირ განუვითარებელ და ჩამორჩენილ ქვეყნებში იღებს პირადი ცხოვრების განქიქების ფორმას, მსუბუქად რომ ვთქვათ, ზედაპირული და რეალობისგან აცდენილია. სხვა თუ არაფერი, აშშ-ის გასული საპრეზიდენტო არჩევნებიც გამოდგება მაგალითად, სადაც პირადი შეურაცხყოფებისა და კომპრომატების ომის ნამდვილი მასტერკლასები დაიდო.

თუმცა ამ განცხადებას კიდევ ერთი შრე ჰქონდა, თითქოს ყალბი ახალი ამბების, ე.წ. Fake News-ების მომრავლება ცილისწამების მუხლის გამკაცრების საჭიროებაზე მიუთითებდეს. მთელს იმ დისკუსიას, რომელსაც ჩვენთან სათავე ქალბატონმა პრეზიდენტმა დაუდო, სწორედ სალომე ზურაბიშვილის მიერ ნახსენები საფრანგეთში მიღებული კანონი გაჰყვება წითელ ზოლად. აი, ნახეთ, საფრანგეთმა ეს კანონი მიიღო, ჩვენ კიდე რაზე ვტეხთ განგაშს, ცოტათი ცილისწამების კანონს თუ გავამკაცრებთ და ერთი ორ ადამიანს თუ დავსჯით ფაქტებით გაუმყარებელი ინფორმაციის გავრცელების გამოო. ამ დღიდან მოყოლებული, მთავრობის წევრებიც დაიბნენ და თუკი, მაგალითად, ქალაქის მერი Fake News-ების გაკონტროლების აუცილებლობაზე საუბრობდა, პარლამენტის თავმჯდომარე პირადი შეურაცხყოფების კრიმინალიზებისკენ მიგვერეკებოდა.

ეს დაბნეულობა კი ალბათ იმისი ბრალია, რომ დასაწყისშივე ტყუილი თქვა პრეზიდენტმა (განზრახ ან უცოდინრობით). დიახ, საფრანგეთის ეროვნულმა ასამბლეამ კანონი ნამდვილად მიიღო, 2018 წლის 20 ნოემბერს. ოღონდ ამ კანონს არაფერი აქვს საერთო ცილისწამებასთან. იგი Fake News-ების გავრცელებასთან დასაპირისპირებლად მიიღო საფრანგეთმა და ძირითადად ორ მთავარ ზომას ითვალისწინებს: ციფრული პლატფორმების გამჭვირვალობის იძულებას და საკანონმდებლო ბრძანებულების გამოცემას, რომელმაც ხელი უნდა შეუშალოს ცრუ ამბის გავრცელებას თუკი ის ცალსახად ყალბია, ვრცელდება მასობრივად და წინასწარგანზრახვით და თუკი იგი ქმნის არჩევნებზე ზეგავლენის მოხდენის საფრთხეს.

შესაბამისად, ის კოგნიტური დისონანსი, რომელიც პრეზიდენტის დამსახურებით, მთავრობის წევრებსა და მის მხარდამჭერებს შორის შეიქმნა, კიდევ ერთხელ ცხადყოფს, რომ როდესაც მიგვითითებენ, რომ რაღაც დასავლეთში ასეა, თითის ნაცვლად, მიმართულებას უნდა გავხედოთ. დასავლურად შემოსაღებული იდეები, შესაძლოა მხოლოდ და მხოლოდ საქართველოში მცხოვრები საფრანგეთის რამდენიმე მოქალაქის თავში იყოს.

25 ოქტომბერს ქალაქ გორში 9 წლის გოგონა სასტიკად მოკლეს. ქართული მედიის ნაწილმა კი კვლავაც ვერ გაუძლო ცდუნებას, რომ ტრაგედიის გაშუქება სენსაციურობისაგან დაეცალა, ყოფილიყო ემპათიური მგლოვიარე ოჯახის წევრებისადმი და საზოგადოებაში პანიკის დათესვის ნაცვლად, სამართალდამცავების მუშაობისათვის შეეწყო ხელი.

ამ წერილში შეგნებულად არ დავასახელებთ არც ერთ მედიასაშუალებას, რომელმაც, ჩემი აზრით, ამბის გაშუქებაზე მეტად მაყურებლებში პანიკის დათესვასა და ამბის არაადეკვატურად მიტანას შეუწყო ხელი, ნაცვლად რაციონალური და პროფესიონალური რეპორტინგისა.

ამ წერილის მიზანი არის არა ვინმეს დასახელება და შერცხვენა, არამედ უკვე მანტრასავით არაერთგან, არაერთგზის გამეორებული პრინციპის კიდევ ერთხელ გამეორება - ჟურნალისტმა თავისი საქმიანობთ, როგორც მინიმუმ, უფრო მეტი ადამიანი არ უნდა დააზარალოს, ტრაგედიების გაშუქებისას, თუკი ვერავის ეხმარება ის.

გარდაცვლილის აღმოჩენიდან რამდენიმე საათში, როცა კრიმინალისტებს ადგილზე მუშაობაც კი არ ჰქონდათ დასრულებული, ზოგიერთმა მედიასაშუალებამ შოკში მყოფი ოჯახის წევრებს კომენტარის გაკეთება სთხოვა. გარდაცვლილის მამის ღრიალიც ვერ გახდა ნიშანი ზოგიერთი მათგანისთვის, რომ Facebook Live გაეთიშათ ადგილიდან, სადაც არაფერი ხდებოდა გარდა ოჯახის წევრებისა და მეზობლების გლოვისა.

ზოგმა ადგილზე მისული ჩინოვნიკების კომენტარებზე ნადირობა გააჩაღა, თითქოს ქალაქ გორის საკრებულოს წევრს, მერს ანდა შს მინისტრის მოადგილეს რაიმე ინფორმაცია შეიძლება ჰქონოდა დანაშაულის შესახებ, რომელიც ორიოდე საათის წინ მოხდა. ან თითქოს არ იციან ჟურნალისტებმა, რომ ინფორმაციის ფლობის შემთხვევაშიც კი, ოფიციალური პირები მედიასთან არაფერს იტყვიან ვიდრე ელემენტარული საგამოძიებო მოქმედებები არ ჩატარდება. თითქოს პოლიტიკური პირების დანაშაულის ადგილზე ყოფნა რეალურ ღირებულებას ქმნიდა ამბისთვის.

როგორც ტრაგედიების გაშუქებისას ხდება ხოლმე, ჟურნალისტების ნაწილმა ჩაწერა ამბისგან შეძრული მეზობლები, რომელთაგან თითოეულს დანაშაულის საკუთარი ვერსია აქვს. მაგალითად რამდენიმემ პოლიტიკური სარჩულის ძიება გოგონას სახლში გადასვენებამდე დაიწყო. ზოგიერთმა ჟურნალისტმა კი სათითაოდ ჩამოიარა შეკრებილი ადამიანები (მათ შორის გარდაცვლილის ბაბუა) და დაჟინებით სთხოვდა გაემეორებინათ, რომ მათ შვილების ქუჩაში გაშვების შეეშინდებოდათ მეორე დღიდან. სიტყვა ტრაგედია ვერ აღწერს იმ ამბის სიმძიმეს რაც გორში მოხდა. ხოლო ის, რაც ჟურნალისტებმა გორში ჩაიდინეს სხვა არაფერია თუ არა ტრაგედიის გაბაიბურება და სენსაციურობას შეწირული პროფესიონალიზმი.

რეპორტინგი არ არის მხოლოდ რესპონდენტისთვის შეკითხვის დასმა. ჟურნალისტიკა გულისხმობს, რომ რესპონდენტამდე საკუთარ თავს დაუსვა შეკითხვები - ღირს თუ არა ამბის გაშუქება საერთოდ? უნდა გააშუქო თუ არა ამბავი კონკრეტულ დროსა და სივრცეში? რა ფორმით ჯობია ამბის თხრობა? ვინ უნდა ისაუბროს? რამეს ხომ არ აზიანებ მიშვერილი მიკროფონითა და კამერით? რა უნდა აჩვენო? რა უნდა დამალო? ოღონდ ეს ყველაფერი თეორიაა და მგლის თავზე ნაკითხი სახარების მსგავსად, რეალობა ხშირად რეპორტიორებსა თუ ოპერატორებს სულაც არ აძლევს იმის დროს, რომ საკუთარ თავთან გასცენ შეკითხვებს პასუხები. ამიტომ, რთულია, მორალი წაუკითხო ჟურნალისტებს. თუმცა იოლია, რომ საღ აზრზე ისაუბრო მათთან. იმიტომ, რომ საღ აზრს არ სჭირდება ბაკალავრის დიპლომი, ლოპოტაზე ტრენინგები და ეთიკის ნორმებში მეცადინეობა. ის ან გაქვს, ან - არა.

ხოლო მათ, ვისაც საკუთარი საღი აზრის იმედი ვერ ექნება პროფესიულ საქმიანობაში, არსებობს ეთიკური სტანდარტების არაერთი სახელმძღვანელო, სადაც დეტალურად არის გაწერილი თუ როგორ უნდა მოიქცეს რეპორტიორი დანაშაულის ადგილას და როგორ უნდა გააშუქოს გორში მომხდარი ამბის მსგავსი ტრაგედიები.

საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის სახელმძღვანელო კრიმინალური ამბების შესახებ პირდაპირ ამბობს:

• „კრიმინალური ფაქტის გაშუქებისას ეთიკის სტანდარტების დარღვევის უფრო დიდ რისკი არსებობს ახალი ამბების მომზადებისას. როდესაც ფაქტი ახალი მომხდარია, ემოციური ფონი გამძაფრებულია, რაც გავლენას ახდენს ჟურნალისტის ემოციებზე. მედია უნდა შეეცადოს, შეინარჩუნოს ნეიტრალური ტონი და არ მოექცეს ამბის მონაწილეთა ემოციური გავლენის ქვეშ.

• მედიამ არ უნდა დაუშვას უსაფუძვლო პანიკის შექმნა საზოგადოებაში, ჭორების ან უსაფუძვლწო ვარაუდების გავრცელება...“

იქვე აღნიშნულია,

• „მასალის მოსამზადებლად განკუთვნილი მცირე დროის გამო პირველი გამოწვევა ჟურნალისტებისთვის არის მსხვერპლის ინტერვიუზე დათანხმება. ეს განსაკუთრებით რთულდება მათთვის, ვისაც ვიდეორეპორტაჟის მომზადება სურს, რადგან დაზარალებულს შესაძლოა, არ უნდოდეს კადრში გამოჩენა იმ მდგომარეობაში, რაშიც მომხდარის შემდეგ იმყოფება. ეთიკურად გაშუქებისთვის: »

• მსხვერპლთან საუბარი დაიწყეთ კამერისა და სხვა ტიპის ჩამწერის გარეშე. შეუთანხმდით ინტერვიუზე და ამის შემდეგ დაიწყეთ ჩაწერა. წარუდგინეთ საკუთარი თავი, რათა რესპონდენტმა იცოდეს ვის ესაუბრება.

• მედია უნდა შეეცადოს, არ მოახდინოს მსხვერპლის რეტრავმირება.

სახელმძღვანელოს სრულად ნახვა შესაძლებელია ჟურნალისტური ეთიკის ვებგვერდზე.

ამავე თემაზე საინტერესო რესურსების (ინგლ) მოძიება შესაძლებელია ჟურნალისტიკისა და ტრავმის დარტ ცენტრის ვებ-გვერდზე.

1973 წელს, შვედეთის დედაქალაქ სტოკჰოლმში, იან-ერიკ ოლსონმა და კლარკ ოლაფსონმა „Kreditbanken”-ის, იმ დროისათვის ქვეყნის ერთ-ერთი უდიდესი ბანკის, დაყაჩაღების მცდელობისას, 4 თანამშრომელი აიყვანა მძევლად (3 ქალი და ერთი მამაკაცი). რამდენიმედღიანი წამებისა და დახოცვის მუქარის შემდეგ კი, ბანკის თანამშრომლებმა არა თუ უარი თქვეს დამნაშავეების წინააღმდეგ ჩვენების მიცემაზე, არამედ ჯერ მათთან ერთად გაქცევას შეეცადნენ, შემდეგ კი ამტკიცებდნენ, რომ ოლსონი და ოლაფსონი ძალიან კეთილი ადამიანები იყვნენ. დატყვევებულთაგან ორი მოგვიანებით ციხეში ესტუმრა დამნაშავეებს და მათზე იქორწინეს. ამ პარადოქსულ მიზიდულობას, რომელიც აგრესორსა და მსხვერპლს შორის გაჩნდა, მოგვიანებდით სტოკჰოლმის სინდრომი ეწოდა.

სწორედ ასეთი პარადოქსული სინდრომის ნიშნების არ დანახვა შეუძლებელი იყო რამდენიმე დღის წინ ტელეკომპანია რუსთავი 2-ის ეთერში, ერთმანეთის მიყოლებით, სასულიერო პირებთან ჩაწერილი ინტერვიუების ყურებისას. 22 სექტემბერს, შაბათის კურიერის წამყვანმა ნოდარ მელაძემ შერონ სტოუნის სასტუმროს ნომრის შემდეგ, ალბათ ყველაზე დიდი ექსკლუზივი მოიპოვა - ჯერ ბოდბელ ეპისკოპოსთან და საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის ქორეპისკოპოსთან, მეუფე იაკობთან ჩაწერა თითქმის ნახევარსაათიანი ინტერვიუ, შემდეგ კი ვანისა და ბაღდადის მიტროპოლიტ, მეუფე ანტონთან. 23 სექტემბერს, ამ არხზე სასულიერო პირებთან დაკავშირებით კიდევ რამდენიმე სიუჟეტი მოამზადეს, ამჯერად უკვე კურიერი P.S.-ისათვის.  

კვირის მანძილზე და განსაკუთრებით უქმეებზე, ტელევიზიების ეთერში სასულიერო პირთა სიუხვე გასაკვირი არ იყო სამედიცინო კანაფის კულტივაცია-ექსპორტის შესახებ კანონის გარშემო ატეხილი ხმაურიდან გამომდინარე. რამდენიმე დღის წინ, სასულიერო პირებმა კიდევ ერთხელ შეახსენეს ხელისუფლებას მათი პოლიტიკური წონისა და ძალის შესახებ, რომელიც ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის კონკორდატის ფარგლებს ხშირად სცდება ხოლმე. ასეთი გადაცდომების მაგალითები კი ჩვენს პოლიტიკურ ველში არაერთია. მაგალითად, საპატრიარქოს, სასულიერო პირების თუ მათთან დაახლოებული პირების ინტერვენციები სკოლებში საგან „მე და საზოგადოებას“ დანერგვასთან დაკავშირებით, ანტიდისკრიმინაციული კანონმდებლობის შემუშავებისა თუ სხვადასხვა დროს წინასაარჩევნო პროცესებში.

როგორც წესი, საპატრიარქოს ყოველ ასეთ ინტერვენციას მთავრობა ხბოს აღტაცებითა და საკუთარი პოზიციების გადასინჯვით პასუხობს ხოლმე. ერთ-ერთი ყველაზე ჯანსაღი პოზიცია კი ამ თემასთან დაკავშირებით მთავრობისგან მხარდაჭერილმა (რატომღაც) დამოუკიდებელმა საპრეზიდენტო კანდიდატმა სალომე ზურაბიშვილმა დააფიქსირა 18 სექტემბერს ტ/კ „იმედის“ გადაცემაში „პირისპირ“. ინტერვიუში, რომელიც გიორგი არველაძის დროინდელი „იმედის“ საუკეთესო ტრადიციებითა და წამყვანის რესპონდენტისადმი სრულ სიამტკბილობაში წარიმართა, თითქმის ყოველ ნათქვამ სიტყვაზე იყო შესაძლებელი, რომ ზურაბიშვილისათვის შესადავებელი მოგეძებნა, გარდა ერთი ნაწილისა, რომლის დროსაც სასულიერო პირების წინასაარჩევნო პროცესებში ჩარევასთან დაკავშირებით მან განაცხადა: „ეს არის დარღვევა ყველა იმ შეთანხმების, რაც არსებობს მართლმადიდებელ ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის, რომ ჩაერიოს ბრალდებებით, ეკლესიის ამ დონის ფიგურები ერევიან იმაში, რაც ნამდვილად არ არის მათი საქმე და რაშიდაც არ უნდა ერეოდნენ, ერთი მხრივ თუ მეორე მხრივ, არც მხარდაჭერით და არც ლანძღვა-გინებით, რაც არ ეკადრება არც ჩვეულებრივ ადამიანს და კიდევ ნაკლებად მეუფეებს.“

თუმცა, რუსთავი 2-მა ანტიკური ანდაზის „ჩემი მტრის მტერი ჩემი მეგობარია“ პრინციპით იმოქმედა და სახელისუფლებო კანდიდატურის ჩრდილის მიყენებას სწორედ იმ ინსტიტუციის წარმომადგენლების დახმარებით შეეცადა, რომლებიც, მსუბუქად რომ ვთქვათ, რუსთავი 2-ს ანათემაზე გადასცემენ ხოლმე წელიწადში რამდენჯერმე. კურიერი P.S.-ში სიუჟეტის, სახელად "დაფრანგული ქალბატონი" და "კანაფის დედოფალი" - დაპირისპირება სალომე ზურაბიშვილსა და მღვდელმთავრებს შორის", დაწყებამდე წამყვანმა, რომელიც რამდენიმე თვის წინ რელიგიურად მოტივირებულმა ადამიანებმა ლამის მანქანაში ჩაქოლეს, სალომე ზურაბიშვილს დიპლომატობა დაუწუნა და თქვა, რომ სალომე ზურაბიშვილი „ეკლესიას დაეტაკა და თითის ქნევა დაუწყო“. ამ სიტყვების ავტორი წელს უკვე მინიმუმ ორჯერ იქცა საპატრიარქოსა თუ ცალკეული სასულიერო პირების კრიტიკის ობიექტად თავისი იუმორის გამო, მეუფე იობმა იგი დაწყევლა, მერე კი გრძელ-გრძელი მონოლოგების კითხვა მოუხდა სუფლიორზე მაყურებლის დასარწმუნებლად, რომ ის მათზე უფრო ქრისტიანია.

მეტიც, საპატრიარქომ 24 მაისს რუსთავი 2-ს ბოიკოტი გამოუცხადა და სამღვდელობას მოუწოდა, ტელეარხთან ყოველგვარი კავშირი გაეწყვიტათ, არ მიეცათ ინტერვიუები და არ მიეღოთ გადაცემებში მონაწილეობა. პასუხად, არხის გენერალურმა დირექტორმა კი განაცხადა: „სამწუხაროდ, საქართველოს ეკლესიის ხელმძღვანელობაში დღეს არიან ძალები, რომლებიც მაქსიმალურად აზიანებენ ქართულ მართლმადიდებლურ ეკლესიას და ეს ძალები თავმოყრილნი არიან დღეს საპატრიარქოში და აკონტროლებენ მათ შორის საპატრიარქოს სახელით გავრცელებულ განცხადებებსაც [...] ეს ადმინისტრაცია, მე ვიტყოდი ბნელი ადმინისტრაცია, ამ ადმინისტრაციას გადაჰყავს თვითგანადგურების რეჟიმში ქართული ეკლესია, რომელსაც უზარმაზარი ისტორია აქვს და რომლის მრევლსაც მიეკუთვნება ძალიან ბევრი ადამიანი...“

საქართველოში საკმაოდ ძლიერ ინსტიტუციასა და მთავარ ოპოზიციურ ტელეარხს შორის არსებული ასეთი პრეისტორიის ფონზე, ალბათ, ცოტა უცნაური და უხერხულობის მომგვრელი იყო ის დიალოგი, რომელიც შაბათის კურიერის წამყვანსა და მეუფე იაკობს შორის წარიმართა ინტერვიუს ბოლოს. მეუფე იაკობმა ჯერ მედიის როლზე ისაუბრა საზოგადოებაში, შემდეგ ამერიკული მედიის ანატომიაც აუხსნა მაყურებელს, ბოლოს კი ჟურნალისტის ოდნავ თავმომწონე კომენტარს გასცა პასუხი, რომ ის რუსთავი 2-ს ხშირად უყურებს და რომ მათი არხი ბევრ რამეში ობიექტურია. ეპილოგი კი ასეთი გახლდათ:

ჟურნალისტი: თუ არ ვცდები ეს არის პირველი შემთხვევა, როდესაც ასე ვრცლად საუბრობთ ტელეეთერში...

მეუფე იაკობი: მე ასეთი ის არ მქონია...

ჟურნალისტი: ეს ხდება პირველად...

მეუფე იაკობი: პირველად...

ჟურნალისტი: და მხოლოდ კურიერში...

მეუფე იაკობი: მხოლოდ კურიერში... (იღიმის).

ერთი მხრივ, ბუნებრივია, რომ მართლმადიდებელ ეკლესიას ერთ ორგანიზმად ვერ აღვიქვამთ და ვერ ვიტყვით, რომ არხსა და სასულიერო პირებს შორის დაპირისპირება ყველა მეუფესა თუ მღვდელმთავარს ეხებოდა. მეორე მხრივ, იმის დაჯერება, რომ საპატრიარქოს ბოიკოტი, ჟურნალისტთა წყევლა-კრულვა და ანათემაზე გადაცემა ინსტიტუციურად არ არის ორკესტრირებული, მიტროპოლიტები და ქორეპისკოპოსები კი ამ პროცესებისაგან განმდგარი ცალკეული პირები არიან, ან ცხადი გულუბრყვილობაა ან უბრალოდ პოლიტიკური არჩევანი, თვალი დახუჭო წარსულზე. ასეთი არჩევანის პრობლემა კი ის გახლავთ, რომ ამ დროს, როგორც წესი, ნაბან წყალს (ზურაბიშვილს) ბავშვი (სეკლუარიზმი) გადაჰყვება ხოლმე.

სალომე ზურაბიშვილის საპრეზიდენტო კამპანიისთვის ჩრდილის მიყენების მცდელობისას რელიგიურ პირებს კიდევ ერთხელ მისცა ტელეკომპანიამ სრული კარტბლანში თვით-ლეგიტიმიზაციისათვის. თითქოს ხელისუფლებისაგან საკმარისი ლეგიტიმიაცია არ ჰქონდეთ, თითქოს მმართველი ძალა უკვე საკმარისად არ იხევდეს უკან მათ წინაშე. ამჯერად სწორედ რუსთავი 2-ის ეთერში მოგვიწია ანტისეკულარული მესიჯების მორიგი დოზის მიღება. მეუფე ანტონმა შემოგვთავაზა, „უშიშროების საბჭოში, განათლების სისტემაში და ყველგან“ ეკლესიის წარმომადგენელი უნდა იქნას დანიშნულიო. ხოლო ქორეპისკოპოსმა იაკობმა, მსუბუქი მუქარანარევი ირონიითა აღნიშნა, რომ თუკი ხელისუფლება გაჯიუტდება და თუკი საჭიროება გახდება, ეკლესია გაცილებით მეტი ხალხის ქუჩაში გამოყვანას შეძლებს.

არადა, მათ მიერ ქუჩაში გამოყვანილი ხალხი ერთხელ უკვე ვნახეთ - 2013 წლის 17 მაისს. სწორედ, 17 მაისს ათეულ ათასობით გამძვინვარებული ადამიანის მიერ 30-იოდე აქტივისტის სასტიკი და არაადამიანური დარბევის შესახებ სწორედ ზემოხსენებული ქორეპისკოპოსი აღნიშნავდა: "ბევრმა თავის ადამიანურ ბუნებას ვერ გადააბიჯა და ვიღაცას მტრად შეხედა, შეაგინა ან ხელი მოუქნია. როგორც მითხრეს, სასულიერო პირებიც იყვნენ მათ რიგებში. მე მათ ვერც გავამტყუნებ და ვერც გავამართლებ, ისინიც ადამიანები არიან და შესაძლოა ნერვებმა უმტყუნათ".

შეკითხვაზე „რა ხდება?“ თუკი ოდესღაც ყველას კოკა ყანდიაშვილი და მისი ოდნავ მოსაწყენი გადაცემა ახსენდებოდა, დღეს ეს შეკითხვა, პირადად ჩემს წარმოდგენაში, ქართული მედიების Facebook გვერდებზე გაშვებულ პირდაპირ ჩართვებთან ასოცირდება. გაჭირდება Facebook Live-ის მოძებნა, სადაც კომენტარების ველში მანტრასავით არ მეორდება შეკითხვა „რა ხდება?“. ეს, ერთი მხრივ, შეგვიძლია მოქალაქეთა სულსწრაფობას ან მათ არასაკმარის ციფრულ და მედიაცნობიერებას მივაწეროთ, თუმცა, ამით მხოლოდ სიტუაციას გავამარტივებთ. ხშირად, აუდიტორიის დაბნეულობის წყარო არა თავად მომხმარებლებში, არამედ მედიასაშუალებების მიერ პირდაპირი ჩართვების სახელდახელოდ, ზედაპირულად და ზედმეტად სამოყვარულო დონეზე ტრანსლირებაში შეიძლება იყოს.

 

სოციალური ქსელებისა და ინტერნეტის მიერ ჟურნალისტურ საქმიანობაში მოტანილი სიახლეების შესახებ დისკუსია უკვე მოძველდა. ხოლო ის, რომ ტექნოლოგიურ ცვლილებებთან ერთად, მედიასაც უწევს საქმიანობის ახალი ფორმებისა და ტექნიკების ძიება და მათთან ადაპტირება, უბრალოდ მოცემულობაა. მაგალითად, ონლაინ სტრიმინგის ისეთმა აპლიკაციებმა, როგორებიცაა Meerkat და Periscope, ჟურნალისტებს მისცეს საშუალება, რომ აუდიტორიასთან წვდომა გაცილებით სწრაფად და იოლად დაემყარებინათ. თუმცა ტექნოლოგიური პროგრესი და ახალი ამბების გაშუქების ახალი ხელსაწყოები შესაძლებლობებთან ერთად, გამოწვევებსაც აჩენს. მათ შორის ფორმისა და შინაარსის ადეკვატურად მიწოდების თუ ეთიკის დაცვის თვალსაზრისით.

სწორედ ერთ-ერთ ასეთ მოცემულობად უნდა მივიღოთ Facebook Live-იც, რომელმაც შეიძლება ითქვას, რომ გლობალურად შეცვალა ციფრული მედიასაშუალებების მუშაობის სტილი, ტემპი და პასუხისმგებლობები, განსაკუთრებით მიმდინარე ახალი ამბების გაშუქებისას. Facebook Live თავდაპირველად, 2015 წელს, შეზღუდულად, მხოლოდ ცნობილი ადამიანებისათვის დაემატა სოციალურ ქსელს. 2016 წლიდან კი, ამ ფუნქციის გამოყენება, ეტაპობრივად, ყველა მომხმარებლისათვის ხელმისაწვდომი გახდა, მათ შორის მედიებისთვის. მედიებმა რამდენიმე მიზნით დაიწყეს Facebook-ზე Live-ების გაშვება. მაგალითად NPR გამოყოფს Facebook Live-ების მნიშვნელობას ე.წ. Breaking News-ების დროს ადგილიდან რეპორტინგის, გადაცემების სტუმრებსა და წამყვანებს შორის ინტერაქციის, აუდიტორიისთვის სხვადასხვა მოვლენის კულისებს მიღმა შეხედვის შესაძლებლობის, ერთგვარი სიურპრიზის ელემენტების შემოტანისა და შთამბეჭდავი ვიზუალური ეფექტებით რეპორტინგის გამდიდრების კუთხით.

Facebook-ის ამ ფუნქციის გამოყენება ქართულმა მედიამაც დაიწყო. არაერთი მედიასაშუალება უკვე წარმატებულად იყენებს Facebook Live-ს, მაგალითად, ნეტგაზეთი, ლიბერალი, on.ge, რადიო თავისუფლება და ა.შ. აქტიურად იყენებენ სოციალურ ქსელებში ტრანსლირების ფუნქციას ქართული ტელევიზიებიც, განსაკუთრებით კი TV პირველი, პირველი არხი, მაესტრო და იბერია. თუმცა, ფუნქციის ჩართვიდან ორწელიწადნახევრის შემდეგაც, ზოგიერთი მედიის მიერ პირდაპირი ტრანსლირება სოციალურ ქსელებში ხშირად ქაოტურად, მოუმზადებლად და უსისტემოდ ხდება. ეს კი, პირდაპირ აისახება ტრანსლირებულ მასალასა და მომხმარებლების მიერ მიღებული ინფორმაციის ხარისხზე.

მაგალითად, ქართული მედიასაშუალებების Facebook გვერდებზე შეხვდებით პირდაპირ ჩართვებს, რომელთაც არ გააჩნიათ აღწერა თუ რას შეეხება პირდაპირი ჩართვა, ანდა აღწერა იმდენად ზოგადია, რომ ნებისმიერ Facebook Live-ს შეიძლება მოარგო. მაგალითად, ”ამ წუთებში“, „აქცია პარლამენტთან“, „მინისტრთა ბრიფინგი“ ან „მამუკა ბახტაძის ბრიფინგი“. მსგავსი ზოგადი აღწერები მაყურებლისათვის იმდენად არაფრის მთქმელია, რომ გასაკვირი სულაც არ არის თუკი ასეთი Live-ების მაყურებელთა რიცხვი, როგორც წესი, რამდენიმე ათეულს ძლივს სცდება. ხშირია Facebook Live-ები რომელთაც არ ახლავს, ან თითქმის არ ახლავს ჟურნალისტის კომენტარი და მომხმარებელმა ჩართვაში, რომელიც შესაძლოა ერთ საათზე მეტ ხანს გაგრძელდეს, თავად უნდა მოახერხოს ორიენტირება თუ რა ხდება, ვის და რას ხედავს და რას უსმენს. ასეთ დროს, რა თქმა უნდა, მომხმარებელზე მეტად, თავად მედია სცოდავს და სულაც არ არის გასაკვირი თუკი კომენტარების ველში „რა ხდება?“-ს წვიმა წამოვა.

შესაძლოა შეხვდეთ ისეთ შემთხვევასაც, როდესაც მედიასაშუალება Facebook Live-ით გადასცემს მდუმარე (!) აქციას, რომლის მონაწილეებიც 20 წუთის მანძილზე ჩუმად სხედან პარლამენტის კიბეებზე და მთელი ამ დროის მანძილზე, კადრში თითქმის არაფერი ხდება. ასეთ ხანგრძლივ დუმილს კი პირდაპირი ეთერი ვერ იტანს. ამიტომ ჟურნალისტი მიდის აქციის მდუმარე მონაწილესთან, რომლის პროტესტის არსიც დუმილია და სთხოვს, რომ ისაუბროს აქციის შესახებ.

რაკი ვსაუბრობთ იმაზე, თუ როგორ აშუქებენ ამბებს მედიები სოციალური ქსელით პირდაპირი ჩართვისას, აუცილებლად უნდა ვახსენოთ ისიც, თუ რას აშუქებენ ისინი. Facebook Live-ის ჩართვისას ყველაზე მნიშვნელოვანი შეკითხვა ალბათ ის არის, ღირს თუ არა ამა თუ იმ ამბის პირდაპირი ეთერით გადაცემა. მაგალითად, აძლევს თუ არა ღირებულ ინფორმაციას ვინმეს, როდესაც რუსთავში გზის ერთ-ერთ მონაკვეთზე მცირე ზომის ორმო გაჩნდება. არის თუ არა Live-ში გასაშვები ის რომ, მსახიობი ია სუხიტაშვილი საერთაშორისო კინოფესტივალიდან დაბრუნდა. რამდენად საჭიროა დაახლოებით 15-წუთიანი პირდაპირი ჩართვა დაუთმო ორი სასულიერო პირის პრესკონფერენციას ნარკოპოლიტიკაზე (!), სადაც რთული გამოსაცნობი არაა, რომ სიძულვილის ენა იქნება არტიკულაციის მთავარი ფორმა. რატომ არის საჭირო მათთვის ასეთი უაპელაციო ტრიბუნის მიცემა, ანდა რა ღირებული ინფორმაცია უნდა გადასცე პირდაპირ ეთერში, როდესაც უშიშროებაში დაკითხვაზე დაბარებული ადამიანი, რომელმაც არ იცის რატომ დაიბარეს, შენობის წინ დგას და ელოდება როდის გაიგებს მისი დაბარების მიზეზს. ანდა, რამდენად ადეკვატურია ერთი საათის განმავლობაში 3 სხვადასხვა თემაზე, რომლებიც სულაც არ არის ე.წ. Breaking News, პირდაპირ ეთერში გაუშვას მედიამ? ყველა ეს თემა შესაძლოა რომ ჩვეულებრივი ვიდეოს ფორმატით, დამონტაჟებული მოხვდეს Facebook გვერდებსა თუ Youtube-ის არხებზე. თუმცა, მონტაჟი დროსა და გონებრივი რესურსის ხარჯვას ითხოვს, ამიტომაც მედიები ირჩევენ Facebook Live-ს. ჩართე, მიუშვირე სმარტფონი და დაელოდე ამბის დამთავრებას.

ასეთი ჩართვების შინაარსიც რომ დავივიწყოთ, კიდევ ერთი პრობლემური საკითხი თავად Facebook Live-ების ტექნიკური მომზადებაა. ალბათ არავინაა დაზღვეული ისეთი შეცდომებისაგან, როდესაც პირდაპირ ეთერში კამერა ისე კანკალებს, რომ მაყურებელს შეიძლება თავბრუ დაეხვას, ან როდესაც მოვლენის ნაცვლად, ჟურნალისტის სხეულის რომელიმე ნაწილს ვუყურებთ, ან როდესაც რეპორტიორს კამერის შეტრიალება ავიწყდება და მის შეშფოთებულ და ოდნავ გაწელილ სახეს ვხედავთ კადრში ან როდესაც ტრანსლირება ყოველ 10 წამში ერთხელ წყდება. თუმცა, ასეთი შემთხვევების სიხშირე, რაც ერთობ დამახასიათებელია ყველაზე სერიოზული მედიასაშუალებებისთვისაც კი საქარათველოში, ხაზს უსვამს იმას, რომ Facebook Live-ებისთვის მომზადება ჯერაც არ მიიჩნევა სერიოზულ საქმედ ზოგიერთი ჟურნალისტისთვის.

ზემოთ მოყვანილი პრობლემების ერთ-ერთ მიზეზად შეიძლება დავასახელოთ არასწორი პარალელი, რომელიც შეიძლება ჟურნალისტმა გაავლოს Facebook-ზე ტრანსლირებასა და ტელევიზიით პირდაპირ ჩართვას შორის. როგორც Facebook Live-ებზე საუბრისას Wall Street Journal-ის აუდიტორიის ზრდაზე პასუხისმგებელი რედაქტორი სარა მარშალი აღნიშნავს, ასეთ პლატფორმებს მედიები უნდა მოეპყრან როგორც დამოუკიდებელ არხებს და არა როგორც ერთგვარ დანამატებს, რომელიც უბრალოდ აირეკლავს იმას, რაც ტელევიზიით ხდება. სოციალური ქსელის ამ ფუნქციის ამუშავებიდან უკვე 6 თვეში კი, BBC-ის ვეტერანი წამყვანი როს ატკინსი ამბობდა, - „Facebook Live ეს არის დამოუკიდებელი მედიუმი. იყო დრო როდესაც ციფრული ჟურნალისტიკა ესმოდათ როგორც ერთგვარი შემავსებელი ტელე და რადიო მაუწყებლობისთვის. ეგ დრო დამთავრდა. კონტენტი, რომელსაც ახლა Facebook-ზე ვამზადებთ დამოუკიდებლად უნდა იდგეს ფეხზე მყარად“. ამიტომაც, ცალსახად უნდა ვთქვათ, რომ სოციალურ ქსელში ტრანსლიერებისას შესაძლოა ის წესები არ გავრცელდეს, რაც ოდესღაც ან დღეს ვრცელდებოდა და ვრცელდება ტელემაუწყებლობისას. როგორც მინიმუმ, გასათვალისწინებელია, რომ Facebook-ზე ტრანსლირებისას, ჟურნალისტს არ ჰყავს სტუდიაში კომფორტულად მოკალათებული წამყვანი, რომელიც შესავალს ანდა კომენტარს დაურთავს ტრანსლაციას. ეს თავად იმ ადამიანის პრეროგატივაა, ვისაც სმარტფონი უკავია ხელში, რაც მის პასუხისმგებლობასა და დატვირთვას რამდენადმე ზრდის.

მეორე მთავარი მახასიათებელი კი მედიისა და მომხმარებლის სპეციფიკური ურთიერთობაა. თუკი ტელეტრანსლაციის დროს პირდაპირი ჩართვის მიზანი იყო უბრალოდ სურათის ჩვენება და ამბის აღწერა, Facebook Live-ს ამბიცია აქვს, რომ ის მაყურებელს არა მხოლოდ ინფორმაციას მიაწვდის, არამედ მას ინტერაქციაში ჩართავს, რითაც უფრო დიდ აუდიტორიაზე გავა. მაყურებლის ჩართულობა კი ერთგვარი რისკიცაა. მედიის ნებისგან დამოუკიდებლად, მათი პლატფორმა შესაძლოა სხვადასხვა ჯგუფებმა ან ინდივიდუალურმა მომხმარებლებმა გამოიყენონ არაეთიკური მიზნებით და სხვა ინდივიდების ან ჯგუფების დასაზიანებლად. ეს განსაკუთრებით კარგად 2018 წლის მაისში, თბილისის კლუბების დარბევისას გაშვებულ Facebook Live-ებზე გამოჩნდა, როდესაც პარლამენტის წინ შეკრებილი ადამიანების საწინააღმდეგოდ ნაციონალისტური და რადიკალური ჯგუფები მობილიზდნენ. ეს პრობლემა ავთენტურად ქართული ნამდვილად არ არის და ნებისმიერ დიდ მედიასაშუალებას უდგას, რომლის Facebook აუდიტორიაც რამდენიმე ათას მომხმარებელს აჭარბებს. ამიტომაც დრო და დრო აქტუალური ხდება ხოლმე დიდი მედიების მიერ ე.წ. ფიდბექის მენეჯმენტზე საუბარი და სოციალური მედიის მენეჯერებზე არანაკლებ მნიშვნელოვან პოზიციას წარმოადგენს ე.წ. Community Manager-ის პოზიცია.

საერთაშორისო მედიაორგანიზაციები აქტიურად ქმნიან სახელმძღვანელოებს, რომლებიც ჟურნალისტებს უკეთეს Facebook რეპორტინგში დაეხმარება. მაგალითად, NPR 5 ძირითად რჩევას გამოყოფს, რომელსაც დეტალურად შეგიძლიათ ამ ბმულზე გაეცნოთ:

1. აუდიო კვლავაც მნიშვნელოვანია;
2. Facebook Live არ არის ტელეტრანსლაცია
3. გუნდის ყოლა, როდესაც ამის საშუალება არსებობს (მაგალითად, კამერაზე ზედამხედველი, ინტერვიუერი, კონტექსტის შესახებ კვლევაზე პასუხისმგებელი პირი და ა.შ.);
4. უპასუხე აუდიტორიას;
5. შეამოწმე ინტერნეტზე წვდომის ხარისხი;
6. შეარჩიე სწორი კამერა.

Poynter-ის ინსტიტუტი კი გამოჰყოფს 10 ძირითად საკითხს, რომელსაც რეპორტიორებმა Facebook-ზე პირდაპირ ეთერში გასვლისას უნდა დაუთმონ ყურადღება:

1. კითხე საკუთარ თავს: რატომ გადიხარ პირდაპირ ეთერში? ხომ არ ჯობია მაყურებლისთვის, რომ დამონტაჟებული ნახოს ის, რის ჩვენებასაც Facebook Live-ით აპირებ?
2. გახადე ჩართვა ინფორმაციულად ღირებული;
3. კონტაქტე აუდიტორიასთან;
4. პატივი ეცი მომხმარებლის დროს (დაასრულე ჩართვა, როგორც კი მთავარი მოვლენა დამთავრდება);
5. უთხარი ადამიანებს თუ რატომ ხარ პირდაპირ ეთერში;
6. ყურადღება გაამახვილე ფაქტებზე;
7. ჩადე ცოტაოდენი ძალისხმევა ესთეტიკაში;
8. მონიშნე სპეციფიკური აუდიტორია (აუდიტორია, რომელსაც რაღაც ნიშა აქვს);
9. გამოამჟღავნე ექსპერტიზა;
10. იყავი ფრთხილად.

ინგლისურ ენაში არსებობს სიტყვა Cringy, რომლის ქართულ ენასთან დაახლოებული ყველაზე კარგი შესატყვისი, ალბათ, სიტყვა უხერხულია. ოღონდ საქმე სპეციფიკურ უხერხულობასთან და სირცხვილის განცდასთან გვაქვს. მას, როგორც წესი, სხვისი საქციელის, რაიმე მოვლენის ან ფაქტის გამო განიცდი. ვერ ხვდები რატომ, მაგრამ სხვის მაგივრად შენ გრცხვენია. იმდენად უხერხულად გრძნობ თავს, რომ ფიზიოლოგიურად გამოხატული რეაქციაც შეიძლება გქონდეს - უსიამოვნო ჟრუანტელი გივლის, გინდა თვალები დახუჭო, თავი გააბრუნო, დაიმალო და აღარასდროს მოგიწიოს ამ უხერხულობის გამომწვევ მედიუმებთან კონტაქტი.

მახსოვს, პირველად ასეთი განცდა ბავშვობაში, გადაცემა „ა ტალანტის“ ყურებისას გამიჩნდა, მერე იყო სხვა ტალანტ შოუები, რომლის დაგვირგვინებაც, ალბათ, "რუსთავი 2-ის" გადაცემა „გააცინე და მოიგეა“, სადაც ცუდი იუმორის მქონე ადამიანები მათზე უარესი იუმორის მქონე ადამიანებს ფულის მოგების საშუალებას აძლევენ და რომელსაც საერთო იუმორისტულ შოუზე მეტად კაცობრიობის დეკადანსთან აქვს. თუმცა, ბოლო ხანებში ასეთი უხერხულობის განცდას ქართული ტელესივრციდან ჩემში ყველაზე ხშირად ერთი კონკრეტული საზოგადოებრივ-პოლიტიკური გადაცემების ტელეწამყვანის იუმორი იწვევს ხოლმე. სამწუხაროდ, ქართული ფაშისტური და რადიკალური ჯგუფების დამსახურებით ამ ტელეწამყვანისადმი მიმართული აგრესია სივრცეს აღარ ტოვებს სხვა რამისთვისაც გააკრიტიკო ის, წაქცეულზე წიხლის ჩარტყმა რომ არ გამოგივიდეს. თუმცა, ალბათ, კორკოტას ჩუნგა-ჩანგას არ უნდა ავყვეთ და სათქმელი უნდა ითქვას, რადგან ქვეყნის ყველაზე რეიტინგული ოპოზიციური არხის მთავარ საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ გადაცემებში არსებულ განგრძობით ტენდენციაზეა საუბარი.

• “ლარის გაუფასურების მიზეზებს ხელისუფლება მუდმივად ქვეყნის საზღვრებს გარეთ ეძებს, ანალიტიკოსები კი მუდმივად აფრთხილებენ ქართულ ოცნებას რომ მთავრობას პრობლემები შიგ აქვს და არა გარეთ.“

• „ცუდია, რომ ნიკა გვარამია არ აჰყვა მოსამართლე ნათია გუჯაბიძის თამაშს, თორემ ახლა ხომ მოუწევდა ქალბატონ ნათიას მანტიის გახდა. არამგონია მანტიის ქვეშ რამე დიდად საინტერესო დაგხვედროდა, მაგრამ მაინც... "

• “ძაღლები და კატები კი არა ასეთ უმაქნის დეპუტატებს ვინც ამრავლებს იმას უნდა წააჭრა ძირში ყვ***ბი და კიდევ უნდა მოუწვა ის ადგილი, რომ ახლები არ ამოვიდეს“.

ზემოთ მოტანილია სამი ხუმრობა ამ კონკრეტული წამყვანის ტელეტექსტებიდან და თუკი რომელიმეზე გაგეღიმათ მაინც, სავარაუდოდ, თქვენ გადაცემა „გააცინე და მოიგეზეც“ იხალისებთ, შესაბამისად, თქვენთვის ამ ტექსტის დაწერის მიზეზებიც გაურკვეველი დარჩება. თუმცა, თუკი სამი ხუმრობა საკმარისი არ არის ტენდენციის საჩვენებლად, კიდევ არაერთის მოძებნა შეიძლება სახელდახელოდ Youtube-ზე.

მხოლოდ ამ რამდენიმე შემთხვევის მაგალითზე შეგვიძლია ვისაუბროთ პრობლემებზე, რომლებსაც აღნიშნული წამყვანის ტექსტები შეიცავს. იქნება ეს მსუბუქი სექსიზმი, პოლიტიკური სიძულვილის ენა, სხვადასხვა ნიშნით საზოგადოებრივი ჯგუფების სტერეოტიპიზაცია თუ ზედმეტი ნატურალიზება და ვულგარულობა. თითოეული ეს პრობლემა კი, როგორც წესი, ერთი ფორმით არის ხოლმე არტიკულირებული - იუმორით.

სულაც რომ დავივიწყოთ აქ ნახსენები პრობლემები, რათა ინტერპრეტაციებში არ ჩავიკარგოთ და მხოლოდ აღნიშნული ტექსტების მოტივაციაზე ვისაუბროთ, ნათლი გახდება თუ რატომ არის პრობლემური იუმორის ის ფორმა, რომელიც გიორგი გაბუნიას, როგორც საზოგადოებრივ-პოლიტიკური გადაცემის წამყვანს, აქვს შერჩეული. როგორც წესი, აღნიშნული ტექსტები ხელისუფლების ან მისი რომელიმე წარმომადგენლის კრიტიკას შეიცავს, რაც გასაკვირი სულაც არ არის. ერთი მხრივ, თავად არხის სარედაქციო პოლიტიკისა და არხის პოლიტიკური კავშირების, მეორე მხრივ კი, თავად ხელისუფლებისა და მისი წარმომადგენლების ზებუნებრივი მიდრეკილებებით თავიანთი თავის საწინააღმდეგოდ არგუმენტებით კვებონ მათივე კრიტიკოსები. წამყვანის შერჩეული კრიტიკის ფორმა კი, როგორც წესი, ერთადერთ რამეს ახერხებს - თვითლიკვიდაცია გაუკეთოს აღნიშნული კრიტიკისას გამოთქმულ აზრებს.

იუმორი როგორც ძალაუფლებების კრიტიკის ეფექტური ფორმა თითქმის მას შემდეგ არსებობს, რაც ადამიანებმა სოციალურ ჯგუფებად თანაცხოვრება დაიწყეს და საზოგადოებებში იერარქიები გაჩნდა. პოლიტიკური სატირის ყველაზე ადრეულ მაგალითად ანტიკურ ათენში ბერძენი დრამატურგის არისტოფანეს კომედიებია მიჩნეული. დღესდღეობით კი, პოლიტიკური რეფლექსიის ეს ფორმა შეიძლება ითქვას, რომ ტრამპის ამერიკაში ყველანაირ მედიასივრცეში დომინირებს. შესაბამისად, აზრის გამოთქმისა თუ არგუმენტების თავმოყრისა და თვითგამოხატვის აღნიშნული ფორმა სრულიად ლეგიტიმურია ნებისმიერ თემაზე, მათ შორის საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ თემებზე დავისას. გაბუნიას, მსუბუქად რომ ვთქვათ, უცნაური იუმორის შემთხვევაში კი პრობლემური არა იუმორის გამოყენება, არამედ სწორედ ამ იუმორის გადმოცემის ფორმა და ამ ფორმის არაადეკვატურობაა. იუმორი რომ მართლაც გემოვნების საქმეა ეს 2015 წელს მიჩიგანის უნივერსიტეტის, Yahoo! Labs-ის, კოლუმბიის უნივერსიტეტისა და New Yorker-ის ერთობლივმა კვლევამაც დაადასტურა. კვლევის შედეგებმა აჩვენა, რომ ადამიანის ერთ-ერთი უნიკალური თვისება, რომლის ალგორითმული გაშიფვრა და პროგრამირებაც ჯერჯერობით შეუძლებელია სწორედ იუმორია. ეს კი განპირობებულია იუმორის უამრავ პარამეტრზე დამოკიდებულების და ამ პარამეტრების კომბინაციების სიმრავლის გამო. ეს პარამეტრები და მახასიათებლები იცვლება სიტუაციის, კონტექსტის, დროისა და ლოკაციის, კულტურის, ეკონომიკის და ა.შ. მიხედვით. მარტივად რომ ვთქვათ, ზოგს რაზე ეცინება და ზოგს რაზე.

მიუხედავად იუმორის, როგორც სოციალური მოვლენის, ასეთი რთული ბუნებისა, მას ერთი მახასიათებელი აქვს, რომელიც ყველა შემთხვევაში თან უნდა ახლდეს, თუკი არ გვინდა, რომ კომედია დრამად იქცეს - საღი აზრი. სწორედ საღი აზრის ნაკლებობაა ის, რაც გაბუნიას ტექსტებს ასე აკლია და რაც მის პოლიტიკური სატირის მცდელობას აბსურდად აქცევს ხოლმე. სწორედ საღი აზრისაგან ხუმრობების ასეთი დაშორებაა მიზეზი იმისა, რის გამოც ხელისუფლების თუ რომელიმე ჩინოვნიკის კრიტიკის ნაცვლად, მისი როყიო ხუმრობები რჩება ინტერნეტში, რომელზეც თავად ეცინება ხოლმე, რაც გემოვნებებისგან დამოუკიდებლად ცუდი იუმორის კიდევ ერთი ცალსახა ნიშანია.

ქართული ტელეშოუების ერთ-ერთი მთავარი დამახასიათებელი ნიშანი ალბათ, სრულ ალოგიკურობამდე მისული ეკლექტიკაა. მაგალითად, ერთსა და იმავე გადაცემაში შეიძლება გია სურამელაშვილმა პედიკური გაიკეთოს, ლალი მოროშკინა თავის გასტრონომიულ პრეფერენციებზე გვესაუბროს, საზოგადოებრივი მორალის სადარაჯოზე შემომდგარი გაურკვეველი ადამიანების წივილ-კივილიც გვანახონ და ამის პარალელურად იქვე, პირდაპირ ეთერში გვაყურებინონ თუ როგორ იტანჯებიან ტკივილისგან ჯანმრთელობის პრობლემის მქონე ბავშვები ან როგორ ეხმარებიან ბიზნესმენები სოციალურად შეჭირვებულ, მრავალშვილიან ოჯახებს.

ტელეშოუებში თემატური მრავალფეროვნების საწინააღმდეგო თავისთავად არ შეიძლება რამე გვქონდეს, ვიდრე ამ მრავალფეროვნების კონტექსტუალიზაციას არ მოვახდენთ. განსაკუთრებით საინტერესო ტოქშოუების დაუძლეველი ვნებაა, მიაბან ქველმოქმედება ნებისმიერ თემას და მთელი გადაცემის განმავლობაში ნანახი აბსურდი მაყურებლებს ცრემლების ყლაპვით გაანეიტრალებინონ. თუკი შეიძლება გაბრაზდე გია ჯაჯანიძის მჩხიბაობაზე, ვერ გაბრაზდები 7-შვილიანი მშიერი ოჯახის ეკრანზე გამოჩენაზე. ანდა მაგალითად, როგორც ეს მოხდა ეკა ხოფერიას ტოქ შოუში რამდენიმე კვირის წინ. გადაცემა, რომელიც მთლიანად რეჟისორ ელდარ შენგელაიას და მის ახალ ფილმს ეძღვნებოდა, რატომღაც 2 მცირე საქველმოქმედო სიუჟეტით დასრულდა, რომელსაც არაფერი ჰქონდა საერთო წინა თემასთან და რომელსაც წამყვანის ეს ტექსტი უძღვოდა: „თქვენ გახსოვთ არაერთი ისტორია, რომელიც ეკა ხოფერიას ტოქ შოუს დახმარებითაც კარგად დასრულებულა. ასე რომ, მოისმინეთ ეს ორი ისტორია და გთხოვთ, რომ მხარში ამოუდგეთ იმ ადამიანებს, რომლებსაც ამ ისტორიებში შეხვდებით“.

პირველი სიუჟეტი სოლიდური სიმსივნით დაავადებული ბავშვების დასახმარებლად შქმნილი ბერი ანდრიას ფონდის საქმიანობას და ამ ფონდის დახმარებას შეეხებოდა, მეორე კი ქრონიკული თირკლმის უკმარისობის მქონე 6 წლის გოგონას და მისი დახმარებისკენ მოწოდებას. ტრადიციულად, სიუჟეტებს ფონად გასდევდა ლირიკული მუსიკა და ხაზგასმა იმაზე, თუ როგორ იტანჯება ჯანმრთელობის პრობლემებისგან ბავშვი. ისევე როგორც პირველ სიუჟეტში, არც ამ სიუჟეტში მომხდარა კონკრეტული პრობლემის ფართო სოციალურ ჭრილში განხილვა და სრული კონტექსტის ჩვენება. ის, რაც რეალურად სერიოზული სოციალური გამოწვევაა - ნებისმიერ ადამიანს მიუწვდებოდეს ხელი ღირსეული ჯანდაცვისა და სოციალური დაცვის სერვისებზე - არტიკულირდა ინდივიდუალურ პრობლემად, რომლის გადაჭრაზეც პასუხისმგებლობა გვეკისრება ჩვენ ყველას, მთელ საზოგადოებას ანუ სინამდვილეში, არავის.

ეს, რა თქმა უნდა, ერთი კონკრეტული, თუმცა, სამწუხაროდ, არაგამონაკლისი შემთხვევაა. ეკა ხოფერიას ტოქშოუს ნაცვლად, შესაძლოა ყოფილიყო ნებისმიერი მეტ-ნაკლებად რეიტინგული არხის რეიტინგული გადაცემა. ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიისა და UNICEF-ის ერთობლივი მედია-მონიტორინგიც აჩვენებს, რომ ქველმოქმედება ერთ-ერთი მთავარი თემაა, რომლის კონტექსტშიც ბავშვთა საკითხების გაშუქება ხდება ქართულ მედიაში. მაგალითად, 2014 წელს, ბავშთა საკითხებთან დაკავშირბეული მასალების 16% სწორედ ქველმოქმედებას ან ქველმოქმედებისკენ მოწოდებას შეეხებოდა. 2015-16 წლებში კი ასეთი მასალები 12%-ს შეადგენდა. მოკლედ რომ ვთქვათ, ბავშვები ქველმოქმედების კარგი ობიექტები არიან, ჩვენს მედიას კი ამ ხატის შექმნაში დიდი წვლილი შეაქვს.

ყოველ წელს, მონიტორინგის დასრულების შემდეგ, როდესაც საუბარია ქველმოქმედების გაშუქების პრობლემურობაზე, ერთი და იგივე დისკუსია წამოიჭრება ხოლმე. როგორც წესი, ჟურნალისტებსა თუ პროდიუსერებს, რომლებიც ზემოთ მოყვანილი მაგალითების მსგავს სიუჟეტებსა თუ გადაცემებს ამზადებენ, უცვლელი არგუმენტაცია აქვთ: „აბა ჯობდა, რომ ის ბავშვი მომკვდარიყო?“; „ჩვენ ადამიანებს ვეხმარებით, თქვენ კი ჩვენ გვაკრიტიკებთ“; „აბა ეს ბავშვები ასეთ გაჭირვებაში მივატოვოთ?“ და ა.შ. ეს არგუმენტები ერთი ხელის მოსმით ცხადია არ უნდა უგულებელვყოთ, თუმცა აუცილებად უნდა ითქვას, რომ თემაზე მსჯელობისას მორალური განზომილების შემოტანა სრულიად აზრს უკარგავს დისკუსიას. გაჯიბრება იმაში თუ ვის უფრო შესტკივა გული კონკრეტულ არასრულწლოვანზე სასაცილოც კია. ხოლო კითხვაზე „აბა, არ უნდა გაგვეშუქებინა?“ პასუხი მარტივია - დიახ უნდა გაგეშუქებინათ, მაგრამ სრულად.

აბსოლუტურად გასაგებია ცდუნება, რომ მაყურებელში აღძრა სიბრალულის გრძნობა, რომლის შემდეგაც ისინი ამა თუ იმ მოზარდს დაეხმარებიან. თუმცა, ეს სულაც არ გამორიცხავს ისეთი ჟურნალისტიკის კეთებას, რომელიც არსებული ცალკეული შემთხვევის სოციალური პრობლემის ჭრილში გააზრების საშუალებას მისცემს მაყურებელს, შექმნის დისკუსიას პრობლემაზე, ხელს შეუწყობს კრიტიკული აზრის ჩამოყალიბებას მოსახლეობაში და შესაძლოა, საჭირო წნეხსაც კი პასუხისმგებელ ინსტიტუციებზე. შესაბამისად, კრიტიკა იმას კი არ შეეხება, უნდა გააშუქონ თუ არა ჟურნალისტებმა/ტოქშოუებმა ეს თემა, არამედ როგორ უნდა გააშუქონ.

სიღარიბის, გაჭირვების, ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული პრობლემების გაშუქება კონტექსტის გარეშე, სინამდვილეში, პრობლემის არსის სრულ გაქრობას, მათ ინდივიდუალიზაციას, გაპათეტიკურებასა და საბოლოო ჯამში, პრობლემის მოგვარების ნაცვლად, მის არმოგვარებას უწყობს ხელს. ინფორმაციულად ისედაც გადატვირთულ გარემოში, ძალიან იოლია ყველაზე ტრაგიკულმა ამბებმაც კი დაკარგონ ტრაგიკულობა მაყურებლის აღქმაში. ერთი კონკრეტული პრობლემური სიტუაციის მოგვარება შესაძლოა სინდისს გვიმშვიდებდეს და გარკვეულწილად, თვითკმაყოფილების განცდას გვიქმნიდეს, მაგრამ სინამდვილეში, მთავარი პრობლემა (და ასობით ასეთივე სხვა შემთხვევა) გვერდზე გვრჩება. ჟურნალისტის სურვილი, დაეხმაროს ინდივიდს ან გადაჭრას ინდვიდუალური პრობლემა ისე, რომ არ აჩვენოს კონტექსტი, არ შეეცადოს წინ წამოწიოს შესაბამისი ინსტიტუციების თუ კერძო პირების პასუხსიმგებლობის საკითხი, პასუხისმგებლობის სიმძიმის ცენტრის მასზე გადაჩოჩებას იწვევს, რაც ცოტა არ იყოს და ცდება ჟურნალისტის მოვალეობას და საშიშად ამბიციურიც კია.

მასალა მომზადებულია UNICEF- ის მიერ დაფინანსებული პროექტის ფარგლებში - "ბავშვთა საკითხების ეთიკური გაშუქება მედიაში". პუბლიკაციაში გამოხატული მოსაზრებანი ეკუთვნის ავტორს და არ ასახავს გაეროს ბავშვთა ფონდის ოფიციალურ თვალსაზრისს

2 ივნისს საზოგადოებრივ მაუწყებელზე გასული ინტერვიუ ბიძინა ივანიშვილთან, გადაცემის შინაარსზე მეტად, ჟურნალისტისა და რესპონდენტის ინტერაქციაზე მოქალაქეების რეაქციის გამო იყო მნიშვნელოვანი. ზუსტად 1 კვირის თავზე, ამავე გადაცემაში, გავიდა ინტერვიუ გიგა ბოკერიასთან. თუკი პირველ შემთხვევაში, ძირითადად, „ქართული ოცნების“ მხარდამჭერები აღშფოთდნენ იმის გამო, რომ მათ ლიდერს არ მიეცა საშუალება, ესაუბრა „სისხლიან 9 წელსა“ და “აყვავების 4 წელიწადზე”, მეორე შემთხვევაში, „ნაციონალური მოძრაობის“ მხარდამჭერები გაბრაზდნენ. აღშფოთება, მეტწილად, წამყვანის არჩევანმა გამოიწვია - მან გადაწყვიტა, ყურადღება გაემახვილებინა ნაციონალური მოძრაობის, როგორც ყოფილი მმართველი პარტიის, პასუხისმგებლობაზე ნაცვლად იმისა, რომ გიგა ბოკერიას „ბიძინა ივანიშვილის რეჟიმზე“ ესაუბრა.

ორივე შემთხვევაში გაბრაზებული მოქალაქეები ჟურნალისტს ობიექტურობას უწუნებდნენ და ის 2 ივნისს „ნაცად“, ხოლო 9 ივნისს „ქოცად“ მონათლეს. ზოგიერთმა, მაგალითად, წამზომითაც დაითვალა რესპონდენტისთვის დათმობილი დრო.

ქართული პოლიტიკური ველის პრიმიტიული დიქოტომია დროებით დავივიწყოთ და ამჯერად ყურადღება მივმართოთ ჟურნალისტიკასთან დაკავშირებულ ორ მითოსურ ცნებაზე - ობიექტურობასა და ბალანსზე. ეს ის ცნებებია, რომლებიც ჟურნალისტიკის სკოლებიდან და სახელმძღვანელოებიდან ჩვენს რეალობაში თავის ტკივილებად ტრანსფორმირდნენ, თუმცა არგუმენტები მათ გასაკრიტიკებლად კვლავაც რთულად მოსახელთებელი რჩება. ამ თემაზე დებატები დასავლურ პროფესიულ წრეებში დიდი ხანია მიმდინარეობს, თუმცა ჩვენს რეალობაში, სადაც მწყობრი მედიაკრიტიკა და მედიაკვლევები, უბრალოდ, ბუნებაში არ არსებობს, რა თქმა უნდა, წარმოუდგენელია, ვინმემ დრო და რესურსი დაკარგოს ცნებების გადააზრებაში.

ობიექტურობის შეუძლებლობა, ალბათ, მედიის სფეროს სცდება და უფრო ფილოსოფიური დებატის საგანი შეიძლება გახდეს. თუმცა მედიასთან დაკავშირებით აუცილებლად უნდა ითქვას, რომ იდეალურ შემთხვევაშიც კი, ნებისმიერი გადაწყვეტილება, რომელიც რედაქციის კედლებში მიიღება, სუბიექტურია. მათ შორის, შრიფტის ზომა და ციტატების ან ფოტოს ჩასმის სტილიც კი, როგორ ამას აღნიშნავს Rolling Stone-ის ჟურნალისტი მატ ტაიბი, გასულ წელს New York Times-ში გამოქვეყნებულ წერილში, სადაც ის „ობიექტური ჟურნალისტიკის“ ილუზორულობაზე წერს და ამტკიცებს, რომ კომიკოსი ჯონ სტიუარტი დღესდღეობით, ალბათ, ყველაზე სანდო რეპორტიორია აშშ-ში, ზუსტად იმის გამო, რომ მას ობიექტურობა არასდროს უცდია.

ჯულიეტა ვაშაყმაძის სტოიკური სტილი და სწრაფვა ობიექტურობის, რაციონალურობისა და უემოციობის ილუზიის შექმნისკენ თანაბრად ახასიათებთ ჩვენს ტელეწამყვანებს. სინამდვილეში ეს ყველაფერი მხოლოდ გადაცემების ფორმაში აისახება, საიდანაც დაძაბულსახიანი, თვალზე ლიბრგადაკრული და სკალპამძვრალი საინფორმაციოს/ტოკ-შოუს წამყვანი გელაპარაკება, საინფორმაციო გამოშვებების შინაარსი კი ხშირად არათუ ობიექტური არაა, არამედ არანორმალურობის ზღვარსაც უახლოვდება. სამაგიეროდ, მეორე წუთში, ვისაც არ ეზარება, ყველა ერთმანეთს ადანაშაულებს არაობიექტურობაში. შესაბამისად, ობიექტურობის ცნების ერთადერთ ფუნქციურ დანიშნულებად ჟურნალისტიკაში სხვისი „არაობიექტურობაში“ დადანაშაულება დარჩა.

როგორც მკვლევარი და ჟურნალისტიკის პროფესორი რიჩარდ სტრეკფუსი თავის ერთ-ერთ ნაშრომში წერს, მედიაში ობიექტურობის ცნება 1920-იან წლებში გაჩნდა და ის დაეფუძნა არა იმ ნაივურ წარმოდგენას, რომ ადამიანებს შეუძლიათ ობიექტურობა, არამედ იმის გაანალიზებას, რომ ადამიანებს არ შეუძლიათ ობიექტურობა. შესაბამისად, პროფესიულ წრეებში ერთგვარი კონსენსუსი შედგა, რომ ამ შინაგანი ნაკლის კომპენსირებისათვის მედიის მუშაკებს უნდა გაეწიათ ძალისხმევა, რათა მედიაში ფაქტს ფაქტის ადგილი ჰქონდეს მიჩენილი, მოსაზრებას - მოსაზრების. სწორედ ამ ძალისხმევას შეგვიძლია ვუწოდოთ ობიექტურობა და არამც და არამც არ უნდა ვიფიქროთ, რომ ობიექტურობისადმი კრიტიკა სრულად ათავისუფლებს ჟურნალისტებს პასუხისმგებლობისგან, პატიოსნად აკეთონ საკუთარი საქმე და არ გადაზარდონ ახალი ამბების გავრცელება პროპაგანდაში. განსაკუთრებით, თუკი საუბარი შეეხება ძალაუფლების ან პოტენციურად ძალაუფლების მქონე ადამიანებს, ადამიანთა ჯგუფებს თუ ინსტიტუციებს.

აქვე უნდა ვახსენოთ, ალბათ, ბალანსის ცნება და ჟურნალისტიკისადმი მათემატიკური მიდგომის ბოროტება და არაფრისმაქნისობა. წარმოიდგინეთ ნებისმიერი სიუჟეტი ან ტოკ-შოუ, სადაც აქტუალურ, დაძაბულ პოლიტიკურ ან სოციალურ თემაზეა საუბარი. სტანდარტი და ტრადიცია გვკარნახობს - ჩაწერ ერთ მხარეს, ჩაწერ მეორე მხარეს (ან მოიწვევ სტუმრებს ერთი მხრიდანაც, მეორე მხრიდანაც, სასურველია, თანაბარი ოდენობით, დასვამ შეკითხვას რომელიც იწყება სიტყვებით „რას ფიქრობ?“ ან მთავრდება შეკითხვით „როგორია თქვენი პოზიცია?“) და ბალანსი მიღწეულია. დესერტად, სასურველია, რომელიმე ექსპერტი, რომელსაც თანაბარი წარმატებით შეუძლია ისაუბროს ლარის ინფლაციაზეც, კავკასიაში ISIS-ის გააქტიურებაზეც და ავტომობილების ტექდათვალიერების ავკარგიანობაზეც. შედეგად, ვერავინ მოგედავება ბალანსის დარღვევაში, ვერავინ გეტყვის, რომ არაობიექტური იყავი და შეგიძლია მშვიდად შეუდგე მომავალი სიუჟეტისთვის/გადაცემისთვის რესპონდენტებისა და სინქრონების ქრონომეტრაჟის თვლას.

სინამდვილეში კი ჟურნალისტიკაში ბალანსი ხარისხობრივი ცნება უნდა იყოს და არა რაოდენობრივი. ბალანსის ძიებაში, ხშირად, ჩვენი ტელეწამყვანები და ჟურნალისტები მაყურებელს საცირკო სანახაობისთვის და უბრალოდ ეკრანიდან მომდინარე უშინაარსო ხმაურისთვის წირავენ. ქრესტომათიული მაგალითი,ალბათ, რამდენიმე დღის წინ, ტელეკომპანია „პირველის“ ეთერში გასული დებატებია. ოჯახის ცნების კონსტიტუციურ დონეზე განსაზღვრისთვის რეფერენდუმის ჩატარებასთან დაკავშირებით მომზადებულ გადაცემაში წამყვანმა ინგა გრიგოლიამ, რა თქმა უნდა, უაპელაციოდ დაუთმო დრო და სივრცე რეფერენდუმის მომხრე ადამიანებს, რომელთა ფაშისტური, ქსენოფობიური და ჰომოფობიური განწყობებიც საყოველთაოდ ცნობილია. ერთხელაც არ უცდია, რომ ზემოთნახსენები ფობიების დეკლარირებისას რესპონდენტებისთვის გაეწია ოპონირება და თუნდაც მეცნიერულად დამტკიცებული ფაქტი (ის, რომ ჰომოსექსუალობა ავადმყოფობა გასულ საუკუნემდე ეგონათ) დაეპირისპირებინა მათთვის. შედეგად მივიღეთ არხის მიერ „ხმაურიან დებატად“ სახელდებული გადაცემა, რომელსაც საერთო არაფერი ჰქონდა დებატთან და იყო მხოლოდ ხმაური. სამაგიეროდ!.. სამაგიეროდ - დაცული იყო ბალანსი. სამაგიეროდ, ჟურნალისტი იყო ობიექტური. ანუ ყველაფერი კარგად არის. საქმე ისაა, რა გაიგო მაყურებელმა? ის, რომ პოლიტიკოსები ამომრჩევლის მანიპულირებას ცდილობენ თუ ის რომ „სოდომია ცოდვაა“?

სწორედ ობიექტურობისა და ბალანსის ცნებისადმი ასეთი ბლანკეტური მიდგომის შესახებ წერს გამომცემელი და აღმასრულებელი რედაქტორი ტრეისი ბაიმი Hufingtonpost-ზე 2012 წელს გამოქვეყნებულ წერილში: „ობიექტურობის მითი არ არის მხოლოდ რიგითი ფილოსოფიური დებატის საგანი; მას მართლა შეუძლია მოიტანოს ზიანი. ამბავში სიმართლის ძიების სურვილი არ ნიშნავს, რომ ამ ამბის ორი ან ყველა მხარე თანასწორია“.

ტრეისი ბაიმის ეს წერილი CNN-ის ერთ-ერთი გამორჩეული ჟურნალისტის, ანდერსონ კუპერის, პროფესიონალიზმსა და რეპორტინგისადმი მის მიდგომას შეეხება. სულ რამდენიმე დღის წინ, ორლანდოს ტრაგედიის შემდეგ, ანდერსონ კუპერმა აშშ-ის იუსტიციის მინისტრს, პამ ბონდის, არ მისცა საშუალება მანიპულირება დაეწყო ტრაგედიით. პამ ბონდი სწორედ ის ადამიანია, რომელიც ერთსქესიანთა ქორწინების შესახებ დებატებისას არ მალავდა თავის ნეგატიურ დამოკიდებულებას ამ თემისადმი, რომელიც საჯაროდ ამბობდა, რომ ეს ინიციატივა ფლორიდის მოსახლეობას დააზარალებდა და რომელსაც თავისი პოლიტიკური მოღვაწეობის განმავლობაში არაფერი სასიკეთო არ გაუკეთებია საზოგადოების ამ ჯგუფისთვის. ორლანდოს ტრაგედიის დროს კი გადაწყვიტა, რომ თავი ლგბტ ჯგუფის ინტერესთა დამცველად გაესაღებინა. ანდერსონ კუპერს მასთან საუბრისას არ დასჭირვებია ბალანსი, არ დასჭირვებია თავის ობიექტურად მოჩვენება, უბრალოდ უთხრა, რომ ქ-ნ ბონდის საქმიანობა ადამიანთა ინტერესთა დაცვაზე მეტად, ამ შემთხვევაში, თვალთმაქცობასთან იდგა ახლოს.

„ბრიტანელ მეცნიერებსაც“ კი გაუჭირდებათ ზუსტად დადგენა თუ რა მოტივაციით აიკვიატეს ქართულმა ტელეარხებმა ისეთი რესპონდენტები, როგორებიც არიან ლალი ბადურაშვილი, გიგა ნასარიძე, გურანდა გაბუნია, ქეთი დოლიძე, კორკოტა, გიორგი ნაზღაიძე, ხთუნა ბოკუჩავა და ა.შ. თუმცა ფაქტია, რომ ტელეეკრანებზე იმდენად ხშირად ხვდებიან ეს ადამიანები, კარდაშიანი-ვესტის წყვილს არ დაესიზმრება ამერიკულ ყვითელ მედიაში გამოჩენის ასეთი სიხშირე. ადამიანების კატეგორიზაცია ცუდი საქმეა, მაგრამ ჟურნალისტიკა იტანს რესპონდენტების კატეგორიზაციას. საქმის გამარტივების მიზნით, ეს ადამიანები შეგვიძლია ერთ კატეგორიაში მოვათავსოთ და ქართულ მედიაში არსებულ კოლექტიურ გურანდა გაბუნიაზე ან კოლექტიურ გივი სიხარულიძეზე ვისაუბროთ - სახელი და გვარი, რა თქმა უნდა, პირობითია.

სქემა მარტივია: მომავალი რჩეული რესპონდენტი უნდა იყოს საშუალო ან საშუალოზე მეტი ასაკის, მისი საქმიანობის ძირითადი სფერო უნდა შემოიფარგლებოდეს თეატრით ან კინოთი (გამონაკლისად ესტრადის მომღერლობა ან პოეტობაც შესაძელებელია), უნდა ჰქონდეს კავშირი ვაკე-ვერა-საბურთალოს ელიტასთან, საუბრისას ცოტა რუსულ სიტყვებსაც თუ შეურევს კიდევ უკეთესი, ხმარობდეს დიდთვლიან ბეჭდებს ან სხვა თვალშისაცემ სამკაულს, ორღობის დონეზე მაინც უნდა ერკვეოდეს ქართულ პოლიტიკაში, უნდა აღმერთებდეს ან სძულდეს ბიძინა ივანიშვილი, უნდა უყვარდეს პატრიარქი, გადაცემაში თითო მოსვლაზე ერთი-ორი, რბილად რომ ვთქვათ, სისულელის თქმის უნარი უნდა შესწევდეს, უნდა იყოს ოდიოზური ან ექსცენტრიული მაინც, უნდა შეეძლოს, რომ თანაბარი სერიოზულობით გესაუბროს „ქართული ოცნების“ ეკონომიკურ პოლიტიკაზე, ნაციონალური მოძრაობის მმართველობისას სისტემურ ძალადობაზე, გასპარ ნოეს ფილმზე “LOVE”, მაგდა პაპიძის საქმეზე, ჰომოსექსუალების მიერ ქართველი კაცების მასიურად გადაბირების აშშ-ში შემუშავებულ გეგმაზე, ქალიშვილობის აპკის როლზე ეროვნული იდენტობის შენარჩუნებაში, რუსულ ბალეტზე და ბულატ ოკუჯავას რომანსებზე, ბიძინა ივანიშვილის ზებრაზე ან მიხეილ სააკაშვილის და სანდრა რულოვსის მიერ ბავშვების ორგანოებით ვაჭრობაზე. თუკი ამ კრიტერიუმების ნაწილს მაინც აკმაყოფილებთ, ჩათვალეთ, რომ სატელევიზიო სივრცეში ვარსკვლავობის უდიდესი პოტენციალი გაქვთ.

რაც ყველაზე საინტერესოა, ასეთი რესპონდენტების ეთერებში ჩამორიგებით ტელეწამყვანები მაყურებლებს უმტკიცებენ, რომ ისინი საზოგადოების სხვადასხვა სფეროს წარმომადგენლების აზრს და „ხალხის ხმას“ უთმობენ სატელევიზიო სივრცეს. არადა, საქმე რესპონდენტების რელევანტურობაზე თუ მიდგება, მათი მხრიდან ტოქ შოუს საცირკო წარმოდგენად გადაქცევის საფრთხეს თუ გავზომავთ, ეჭვი მაქვს ე.წ. უბრალო მაყურებლებმა როგორმე მოახდინონ საკუთარი თავის, საკუთარი სათქმელის ასოცირება კოლექტიური ლალი ბადურაშვილის ისტერიკასთან ან გივი სიხარულიძის 37-მანეთიან მაჩოიზმთან. როგორც წესი, ასეთი რესპონდენტები ადვილად გამოდიან წყობიდან, ხშირად ერთ ხმაში საუბრობენ, ლანძღავენ ერთმანეთს და ხშირად ამბობენ ფრაზებს, რომლებიც შემდგომში რეიტინგულ ვიდეოებად იტვირთება Youtube-ზე. მართალია მაყურებელი ვერაფერს ისმენს ღირებულს თავად გადაცემის თემაზე, მაგრამ მეორე დღეს ყველას შეუძლია დაასრულოს ფრაზა "გაჩუმდი, მე სახალხო არტისტი ვარ, ..... ......". ასეთია საჯაროდ გაჟღერებული სისულელის სოციალური ბუნება.

სინამდვილეში, პირველყოვლისა, ალბათ საზოგადოებრივი აზრი და საზოგადოებრივი უაზრობა უნდა გავმიჯნოთ. უბრალოდ უნდა ვაღიაროთ, რომ ჟურნალისტები ჩვენ თავად ვქმნით ე.წ. სელებრითებს, რომლებიც მერე ბედისწერად იქცევიან ხოლმე და რთული ხდება უარის თქმა ცდუნებაზე, კიდევ ერთი სისულელე დასტყუო ოდესღაც უბრალოდ მსახიობს ან რეჟისორს, ახლა კი უკვე პოლიტიკურ ექსპერტს. ქვემოთ შეგიძლიათ იხილოთ საზოგადოების აზრად შემოსაღებული საზოგადოებრივი უაზრობის ერთ-ერთი ბოლო მაგალითი, ნაწყვეტი ტ/კ „იბერიას“ ტოქ შოუ „პრიორიტეტიდან“:

- „მეც ქართველი ვარ ქალბატონო. რა ნახეთ ჩემში რომელიმე მთავრობისკენ მომხრე ვიყავი თუ მოწინააღმდეგე? რა ნახეთ ჩემში მოღალატეობის? ან რა ნახეთ რომ მე ჩავრეცხე ვინმე?“

- „თქვენ თვითონ ამბობთ, რომ იმიტომ ხართ გამწარებული რომ 3 სამსახურში მუშაობდი და დაკარგე სამსახური“.

- „ქალბატონო შეხედეთ რა კარგად გამოვიყურები, თქვენგან განსხვავებით. არ ვარ გამწარებული“

- „გიორგი, ვაიმე უხერხულია ...“

- „ვაიმე, მე შენზე უკეთესად გამოვიყურები, შენზე უკეთესად. 31 წლისა გავხარ 190 წლის ბებერს და მე ძაან ახალგაზრდა ვარ და ყოველთვის ახალგაზრდა ვიქნები“.

დიალოგში, რომელიც მოდელ გიორგი ნაზღაიძესა და მსახიობ ხათუნა ბოკუჩავას შორის გაიმართა და რომელმაც მეორე დღეს სოციალური მედია დაიპყრო, არაფერია ახალი. საერთოდ, ამ დიალოგში ძველიც კი არაფერია, გარდა ერთისა - მასში კარგად ჩანს „პრიორიტეტის“ პრიორიტეტები. ნაცვლად საგნობრივი დისკუსიისა, ეს გადაცემა საეჭვოდ ხშირად უთმობს ეთერს მსგავს რესპონდენტებს - ადამიანებს, რომლებიც საკუთარი თავის გარდა არავის გამოხატავენ, იშვიათად ამბობენ საზოგადოებრივად ღირებულ, საინტერესო სათქმელს, სამაგიეროდ, ხშირად ჩხუბობენ და ილანძღებიან პირდაპირ ეთერში.

თუმცა, მხოლოდ ამ არხის ამ გადაცემას ნუ ავკიდებთ მაყურებლების ცოდვას. საზოგადოებრივი უაზრობის საზოგადოებრივ აზრად შეფუთვის ტრადიციას დიდი ხნის წინ ჩაეყარა საფძველი ჩვენს ტელე სივრცეში. ახლა უკვე რთულია მიაკვლიო სათავეებს, მაგრამ „ლალი ბადურაშვილის სინდრომის“ დამკვიდრებაში არაერთ ქართველ ჟურნალისტს მიუძღვის წვლილი. მაგალითად, არ უნდა დავუკარგოთ წვლილი ინგა გრიგოლიას, რომელმაც უდიდესი როლი ითამაშა მსგავსი „ორთა“ და „მრავალთაბრძოლების“ განვითარებაში. ასე იქმნებიან ცრურესპონდენტები, ცრუ ანტიგმირები და ცრუ ტოპ თემები. რა არის იმაზე ადვილი, რომ ნახევრად უსაქმოდ დარჩენილი არტისტები შემოსვა მაგიდების გარშემო და საზოგადოებრივ-პოლიტიკური ტოქ შოუ გასართობ შოუდ აქციო?!

საბოლოოდ კი ყველაფერი აი აქამდე მიდის ხოლმე:

დიდი ხანია ბიზნესმენებმა და პოლიტიკოსებმა ბავშვებს 1-ლი ივნისი მოპარეს. მათ მთავარ თანამზრახველად კი არც მეტი, არც ნაკლები მედიასაშუალებები იქცნენ.

უკვე სამი წელია, UNICEF-ისა და საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის ერთობლივი პროექტის ფარგლებში ქართულ მედიაში ბავშვთა საკითხების გაშუქების მონიტორინგს ვაკეთებთ. წლიდან წლამდე ტენდენციები უმნიშვნელოდ იცვლება, თუმცა უფრო მსხვილი მასშტაბით თუ შევხედავთ, სიტუაცია ცალსახად გამოსწორებულია. მაგალითად, თუკი 10 წლის წინ რთული იყო იმის ახსნა თუ რატომ არ უნდა გაამხილო, რომელი რაიონის რომელ სოფელში კონკრეტულად რომელი მცირეწლოვანი გააუპატიურეს ან რატომ არ შეიძლება, რომ ომის მსხვერპლ ბავშვს თავიდან გაახსენებინო როგორ დაეღუპა თვალწინ დედა, თავად კი კიდურები დაკარგა, დღესდღეობით ასეთ გამიზნულ თუ უნებლიე ბოროტებას ქართულ მედიასივრცეში იშვიათად შეხვდებით. იშვიათია ისეთი შემთხვევებიც, როდესაც შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვებს „ინვალიდებს“, „დებილებს“, „დაუნებს“ და „აუტისტებს“ უწოდებდნენ. თუმცა ამ ყველაფრის პარალელურად, თავი იჩინა ახალმა პრობლემებმა. პროფესიული სტანდარტის შიშით, ჟურნალისტები ან საერთოდ თავს იკავებენ ბავშვთა საკითხებზე მასალების მომზადებისაგან ან ისე ამზადებენ, რომ არასრულწლოვნის ნაცვლად კადრში მხოლოდ ე.წ. „ბლარები“ მოძრაობენ.

ბავშვთა საკითხების გაშუქების კუთხით, გამოსწორებულ და ახლად გაჩენილ პრობლემებთან ერთად არსებობს საკითხები, რომლებიც თითქმის არ იცვლება. ამის საუკეთესო მაგალითია ყოველი წლის 1-ლი ივნისი. გია ვოლსკიდან დაწყებული, „ვენდისითა“ და „ჯინო ფერედაისით“ დამთავრებული, ყველა პოლიტიკოსი, ყველა სახელმწიფო უწყება, ყველა ბიზნესმენი თუ კომპანია სწორედ 1-ლ ივნისს გარდაისახება სანტა-კლაუსად. მათი პიარ სამსახურები წერენ გრძელ-გრძელ პრესრელიზებს, რომლებიც შემდეგ უაპელაციოდ ხვდება ქართულ მედიასაშუალებებში. პრესრელიზებში წაიკითხავთ ამბებს, თუ როგორი კეთილები არიან ქართველი პოლიტიკოსები და ბიზნესმენები; რამდენი კილოგრამი ნუგა-კანფეტი დაარიგეს ამა თუ იმ თავშესაფარში; რამდენი ჰამბურგერი შეიჭამა ამა თუ იმ სწრაფი კვების ობიექტში; რამდენი ბუშტი გაბერა რომელიღაც გამგებელმა და რამდენი ხელი ტანსაცმელი მიუტანა რომელიღაც პარლამენტარმა სოციალურად შეჭირვებულ მრავალშვილიან ოჯახს. საბოლოოდ, 1-ლი ივნისის მოგონებად მომავალი წლის 1-ლ ივნისამდე რჩებიან პოლიტიკოსები, ბიზნესმენები, მერები, გამგებლები, მარკეტინგი, პიარი, ბუშტები, საქანელები და „მეტი პოზიტივი“, ფონად კი ბავშვები.

სინამდვილეში ამ დღის სრული სახელია - ბავშვთა დაცვის საერთაშორისო დღე. ქვეყანაში, სადაც ყოველი მე-4 ბავშვი შიმშილობს და უფრო მეტი სრულფასოვან კვებას ვერ იღებს, სადაც განათლების სფერო ფაქტობრივად ჩავარდნილია, სადაც ბავშვები კვლავაც ჯეინ ეარის დროინდელ თავშესაფრებში ცხოვრობენ, ვერაფერს გეტყვით, რისგან იცავენ ამ ბავშვებს პოლიტიკოსები და ბიზნესები ერთი დღისთვის მიძღვნილი ღონისძიებებით. მაგრამ იმას, რისი მომსწრენიც 1-ლ ივნისს (და არა მხოლოდ ამ დღეს) მედიაში ვართ, პროფესიულ ლექსიკონში თავისი სახელი ჰქვია - ჩურნალიზმი. ეს ტერმინი პირველად BBC-ის ჟურნალისტმა ვასიმ კარიმმა გამოიყენა და ის ჟურნალისტიკის იმ მიმართულებას აღწერს, რომელმაც ზენიტს ინტერნეტისა და საზოგადოებასთან ურთიერთობის სამსახურების ზეობის ხანაში მიაღწია. საუბარია ჩვენშიც ფართოდ გავრცელებულ პრაქტიკაზე, როდესაც რეპორტიორებს ფაქტობრივად „მაუსის“ ფუნქცია აკისრიათ და ვებგვერდებზე მხოლოდ პრესრელიზებიდან თუ ოფიციალურად წინასწარ გამზადებული მასალებიდან „დაკოპირებულ“ ამბებს შეხვდებით.

სწორედ ჩურნალისტები გახდნენ ქართველი პოლიტიკოსებისა და ბიზნესმენების მთავარი თანამზრახველები 1-ლი ივნისის ბავშვებისთვის მოპარვისა და პიარის კეთების საერთაშორისო დღედ ქცევაში. რა თქმა უნდა, სიმარტივე მიმზიდველია, არაფერი უდგას წინ პიარში წასული ყოფილი ჟურნალისტის დაწერილი ტექსტის საიტზე გადატანას, თუმცა დროდადრო, ალბათ საკუთარ თავებს უნდა შევახსენოთ, რომ სწორედ 1-ლ ივნისს მოტინგიცე პოლიტიკოსების უპასუხისმგებლობის გამო იშიმშილებენ ბავშვები 2 ივნისს, რომ მომავალ წელსაც, სწორედ ეს ბიზნესმენები შემოგვასაღებენ ქველმოქმედებას სოციალურ პასუხისმგებლობად, რის ხარჯზეც მხოლოდ მათი კომპანიების შემოსავლები გაიზრდება. 1-ლი ივნისი ბავშვთა დაცვის საერთაშორისო დღის ნაცვლად, ისევ ბავშვთა ზოოპარკში წაყვანის დღე გვეგონება. ჩვენ კი ისევ „მაუსებად“ დავრჩებით.

„რომელ საუკუნეში მეფობდა დავით აღმაშენებელი?“, „რა მოხდა 9 აპრილს?“, „ვინ გაიმარჯვა საქართველო - ვიეტნამის ომში 1956 წელს?“ „საქართველოს რიგით რომელი პრეზიდენტი იყო კონსტანტინე გამსახურდია?“ „რელიგიური ხართ?“ „რას ფიქრობთ ერთსქესიანთა ქორწინებაზე?“,„კაი ბიჭობა გირჩევნიათ თუ ტორტი?“ - ამ და სხვა ამგვარ კითხვებზე მომზადებული ე.წ. ვოქს-პოპები, იგივე ქუჩის გამოკითხვები ჩვენი მედიის ჰობი და ამავდროულად, საეთერო ბადის შესავსები ერთ-ერთი ფავორიტი ტექნიკაა. დროთა განმავლობაში, სიმარტივის, დროისა და ენერგიის ეკონომიის თუ უბრალოდ არცოდნის გამო, ტელეეთერებსა თუ ვებ-გვერდებზე „ვოქს-პოპებმა“ თავიანთი პირვანდელი დანიშნულება დაკარგეს და საერთოდ აღარაფერი აქვთ საერთო იმასთან, რასაც გულისხმობს სიტყვა Vox populi(ლათ. ხალხის ხმა).

ცნების უკეთ გასაგებად, ზოგჯერ უმჯობესია უკუღმა ლოგიკით სვლა და საუბარი იმაზე თუ რას არ გულისხმობს ეს ცნება. მაგალითად, თუკი ჟურნალისტი დადგება ქუჩაში, გაიშვერს მიკროფონს, დასვამს შეკითხვას და ჩაწერს 15 შემთხვევით გამვლელს, შემდეგ ღმერთმა-უწყის-რა-ლოგიკით ან როგორც-მოუნდება-იმ-ლოგიკით დაამონტაჟებს და ეთერში გაუშვებს მას, ეს არამც და არამც არ ნიშნავს, რომ ეთერში ვოქს-პოპი გავიდა. ქუჩის გამოკითხვას ქუჩის გამოკითხვად, სინადვილეში, მასალის მომზადების ტექნიკაზე მეტად, მასალის (დასმული შეკითხვის) შინაარსი აქცევს.

ქართული ენის მოუხეშაობის ან პროფესიული ტერმინოლოგიის განუვითარებლობის ან რამე სხვა მიზეზით, ტერმინ ვოქს-პოპის დამკვიდრებული ქართულენოვანი თარგმანი („ქუჩის გამოკითხვა“) უსიამოვნოდ ახლოს დგას ტერმინ „სოციოლოგიურ გამოკითხვასთან“. სავარაუდოა, რომ სწორედ ეს აჩენს არამოტივირებულ სურვილს ჟურნალისტებში, რომ მათ მიერ მომზადებულ ვოქს-პოპებს სოციოლოგიური გამოკითხვების შედეგების ამბიცია ჰქონდეთ. მაგალითად, გაზომონ ზოგადი განათლების დონე თბილისის, ლაგოდეხის ან ლეჩხუმის მოსახლეობაში, დაადგინონ სკოლაში ისტორიისა და ლიტერატურის სახელმძღვანელოებში წაკითხული ტექსტებიდან 15-20 წლის შემდეგ დამახსოვრებული ინფორმაციის მოცულობა, ან გაარკვიონ მოსახლეობის რა პროცენტს სჯერა რომ კვერცხი უფრო ადრე გაჩნდა ვიდრე ქათამი. საბოლოო ჯამში, ასეთი გამოკითხვებიდან, ქართველი ერის დეგრადირებაზე, ახალგაზრდა თაობის უცოდინრობაზე გულისტკივილი და ვირუსული ვიდეოების კატეგორიაში დასახარისხებელი რამდენიმე სახალისო პასუხი შერჩება ხოლმე ინფორმაციის მომხმარებელს. ყველაზე ტრაგიკული კი ის არის, რომ რამდენიმეწლიანი ტრადიციის შემდეგ, თითქმის არ დარჩა მეინსტრიმული მედიასაშუალება ერთი ასეთი ფსევდო ვოქს-პოპი რომ არ მოიძიებოდეს მის არქივში.

ეს პროფესიული გაუგებრობა იოლად მისატევებელ ნაკლად შეიძლება გამოჩნდეს მეორე მანკიერ „ტრადიციასთან“ შედარებით, რომელიც ასევე ხშირია ვოქს-პოპებში -ეს არის წინასწარგანწყობით დასმულ შეკითხვებზე, სასურველი პასუხების მოლოდინით მომზადებული ქუჩის გამოკითხვები. ქრესტომათიულ ნიმუშად GDS-ის გადაცემა „ბინა 18“-ში რამდენიმე კვირის წინ გასული გამოკითხვა უნდა ჩაითვალოს. გადაცემის გუნდმა მძვინვარე ჰომოფობი მიავლინა ქუჩაში, რათა გაერკვიათ მოსწონთ თუ არა თბილისის მაცხოვრებლებს ერთი და იმავე სქესის ადამიანებს შორის ქორწინების იდეა და საერთოდ რა დამოკიდებულება აქვთ მათ კონკრეტული სოციალური ჯგუფის მიმართ. შედეგი მოსალოდნელი, ბოროტი და ეჭვი მაქვს, გადაცემის გუნდისათვის სასურველი დადგა.

უახლეს მაგალითად „იმედის დილის“ 13 მაისის გამოშვებაში გასული ვოქს-პოპი შეგვიძლია ჩავთვალოთ. გადაცემის მთავარი თემა, ალბათ, უკვე დიაგნოზი იყო („მოდად ქცეული ათეიზმი“), თუმცა კულმინაციად ლაღმა გოგონამ ჩამოირბინა რუსთაველის გამზირზე და გამვლელებს რამდენიმე შეკითხვა დაუსვა. გაარკვევდა რა, რომ გამვლელებს რელიგიისადმი კარგი ან ნეიტრალური დამოკიდებულება ჰქონდათ, შემხვედრი შეკითხვა მზად იყო: „- ეკლესიური ხართ?“ აბა როგორ შეიძლება რომ თბილისის ქუჩებში გამვლელი რელიგიური, მაგრამ არაქრისტიანი აღმოჩნდეს? თან გაითვალისწინეთ, გადაცემის თემა პირდაპირ ამტკიცებდა, რომ ათეიზმი მოდად იქცა. რაც არ უნდა მოულოდნელი იყოს, ჟურნალისტს არ გაუმართლა და რუსთაველის გამზირზე მუსლიმსაც კი გადააწყდა (მისი კლასიფიკაციით რესპონდენტი ალბათ მეჩეთური გახლდათ.)

სინამდვილეში, ზემოთ ნახსენებ პროფესიულ პრაქტიკას იმდენივე აქვს საერთო ვოქს-პოპებთან, რამდენიც მე მოლეკულურ ბიოლოგიასთან. ქუჩის გამოკითხვების არსი, არა სოციოლოგიური გამოკითვის ჩატარება ან საკუთარი გამრუდებული წარმოდგენების პროეცირება, არამედ უბრალო მოქალაქეების განწყობ(ებ)ის დაბალანსებული, სამართლიანი და პატიოსანი ასახვაა. ეს ყველაფერი კი იმის საპასუხოდ, რომ ტრადიციულად, მედია ინტერესდება პოლიტიკოსებით, ჩინოვნიკებით, სელებრითებით, სხვადასხვა უკიდურესობებთან ასოცირებული ადამიანებით, მსხვერპლებით, მოძალადეებით, ხოლო ე.წ. „ჩვეულებრივი მოქალაქეების“ ხმა იშვიათად ისმის. სწორედ ამ „ზე-მიზნიდან“ გამომდინარე, ვოქს-პოპები, ჩვეულებრივ, სამ კატეგორიად იყოფა:

·ხალხის აზრის კვლევა (Public opinion survey) - როგორც წესი, ატარებს კვლევითი, სპეციალიზირებული კომპანია (და არა მედიაკომპანია). მონაცემები გროვდება საგულადგულოდ დამუშავებული კითხვარებით და ხდება მონაცემების სიღრმისეული, პროფესიონალური ანალიზი;

·შეზღუდული კვლევა (Limited survey) - ტარდება ჟურნალისტების მიერ, წინასწარ დამუშავებული კითხვარებით, თუმცა იგი არარეპრეზენტაციულია და შესაბამისად, საფრთხილოა გამოტანილი დასკვნების განზოგადება;

·ქუჩის გამოკითხვა (Street poll)- არ აქვს პრეტენზია სტატისტიკური მონაცემების მიღებაზე და მთავარი მიზანი კონკრტული თემის გარშემო საინტერესო მოსაზრებების, ციტატების მოძიება და მათი მაყურებლამდე/მსმენელამდე მიტანაა.

კლასიფიკაციაზე საკუთარი მიზნის მორგება მხოლოდ ნაწილია იმისა, რაც კარგ ვოქს-პოპს სჭირდება. არ გაგიჩნდეს კვლევის ამბიცია ქუჩის გამოკითხვის ჩატარებისას - ამას დიდი ფილოსოფია არ სჭირდება. გაცილებით უფრო დიდი თავის ტკივილია კითხვის დასმის ფორმა. თუკი ჟურნალისტი იკითხავს, „უნდა არსებობდეს თუ არა სავალდებულო სამხედრო სამსახური?“, დიდია ალბათობა, რომ რესპონდენტი იმას უპასუხებს რასაც ფიქრობს. მაგრამ, თუკი იგი დასვამს შეკითხვას ფორმულირებით: „უნდა ვაიძულოთ თუ არა ახალგაზრდები რომ ჯარში წავიდნენ?“ ანდა „უნდა ჰქონდეთ თუ არა ახალგაზრდებს ახალწვეულების რიგებში დისციპლინირებისა და ვარჯიშის საშუალება?“ დიდია იმის ალბათობა, რომ პირველ შეკითხვაზე პასუხად „არას“ მიიღებთ, მეორე შეკითხვაზე კი „დიახს“, რაც განპირობებული იქნება ერთ შემთხვევაში „იძულების“ ნეგატიური და მეორე შემთხვევაში „დისციპლინირებისა და ვარჯიშის“ პოზიტიური გაგებით.

დანარჩენი კი უკვე ლირიკაა - მათ შორის, რესპონდენტების სამართლიანი შერჩევა, ბალანსი, შეკითხვებისა და მიღებული პასუხების პატიოსნად გაშუქება და ა.შ. ეს უკვე ამ სვეტის ფარგლებს სცდება და მორალის ან ჟურნალისტური სკოლების პირველი კურსის სილაბუსების ფარგლებს უახლოვდება.

სატელევიზიო რეიტინგი მსხვერპლს მოითხოვს და ეს ახალი სულაც არ არის. რიტორიკა და პათეტიკა რომ დროებით გვერდით გადავდოთ, ეს მსხვერპლი ხშირად ძალიან კონკრეტული ადამიანების ღირსებაზე გადის. ზოგჯერ კი ჯანმრთელობაზეც. მაგალითად, რამდენიმე წლის წინ, IZI-ისა და LfM-ის მიერ, ე.წ. ტალანტ შოუებში მონაწილე 59 ადამიანის გამოკითხვამ აჩვენა, რომ ამ ადამიანების 1/5 შოუში მონაწილეობას ცხოვრების ძალიან ცუდ გამოცდილებად აფასებს. მათგან, სულ მცირე, 1 ადამიანს კი პროფესიონალური ფსიქოლოგიური დახმარება დაჭირდა, ე.წ. „ქასთინგ შოუში“ მონაწილეობის შემდეგ.

დაცინვის მონეტიზების და "ჰუმანიტარული პორნოთი" ვაჭრობის ისტორია ჩვენს ქვეყანაში სათავეს ადრეულ 90-იანებში იღებს და მისი ფესვები დღევანდელი “X-ფაქტორისა” და „ახალი ხმის“ პრემოდერნულ წინაპრამდე „ა ტალანტამდე“ ჩადის. დროსთან ერთად განვითარდა ტექნოლოგიები, დაიხვეწა ფორმები, სატელევიზიო გრაფიკა, საზღვარგარეთიდან შოუების გადმოკოპირების ტექნიკა და ტელევიზიების მადა. თუმცა დამოკიდებულება მაყურებლისა და შოუს მონაწილეების მიმართ „ა ტალანტის“ ეპოქას გამოეკონწიალა.

საიმედოს ვერაფერს ვიტყვით ტელევიზიებში ჟიურის წევრებად მიწვეულ (ზოგი ჩადგმით, ზოგი არხიდან არხზე ჩამოტარებით) პერსონებზეც, რომლებსაც შესაძლოა არც ხმა ჰქონდეთ, არც სმენა, არც გამოცდილება, მაგრამ აქვთ მთავარი - კომპეტენტური სახით შეურაცხყოფის მიყენების უნარი და ულევი ამბიცია. ხოლო ფაქტი, რომ მსგავსი შოუები გამარჯვებულებზე მეტად დამარცხებულების და მათი დაცინვის ხარჯზე ხდებიან რეიტინგულები, დიდი ხანია ეჭვს არ იწვევს. არავის ახსოვს ვინ გახდა მეორე „ჯეოსტარის“ ან პირველი „ნიჭიერის“ გამარჯვებული, სამაგიეროდ ყველას ახსოვს „დშნ-დნნ“ და სოსო ნარიმანიძე.

ბრიტანული ტალანტ შოუების პატრიარქის საიმონ კოუელის გავლენით და არც ისე ნიჭიერი მიბაძვით, ქართული შოუების მამამ, ნიკა გვარამიამ და ძემ, გიორგი გაბუნიამ მონაწილეთა და მაყურებელთა ემოციებით მანიპულირების ახალ-ახალი ტექნიკა დანერგეს და როგორც გვარამია იტყოდა, „cool-ობის“ მათ მიერვე დაწესებული თამასა წელს კიდევ უფრო მაღლა ასწიეს, რითაც კიდევ უფრო რთული შესადავებლები გახდნენ. მაგალითად, „ნიჭიერის“ გასული სეზონებისგან განსხვავებით, წელს, „X-ფაქტორში“ ჯერჯერობით შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ადამიანისთვის არ დაუცინიათ. არც მონაწილეთა გენდერული მიკუთვნებულობითა და სექსუალური პრეფერენციებით დაინტერესებულან ამ დრომდე. თუმცა ჭირმა თავი ამჯერადაც ვერ დამალა და არხზე, სადაც ალა პუგაჩოვას, ლაიმა ვაიკულეს და ლეონიდ აგუტინს საახალწლოდ აქავერებენ ხოლმე, ამავე არხის დირექტორმა ერთ-ერთ მონაწილეს სულ ირინა ალეგროვა და რესტორნის მომღერალი უძახა. მართალია საახალწლოდ ისევ რესტორნებიდან მოუწევთ ნახევრად უმუშევარი მომღერლების ჩამორიგება ნანუკასთან, მაიკოსთან, მაგრამ ეს ალბათ ყველაზე ნაკლებად სადარდებელი ამბავია. გაცილებით უფრო დრამატული ის უნდა იყოს, როდესაც კონკურსში ბედის საცდელად მისული ადამიანისთვის, ვინმე, თუნდაც ქვეყნის ყველაზე რეიტინგული არხის დირექტორი, შეურაცხყოფის მიყენებას ცდილობს.

ზემოხსენებული შოუების ჟიურის წევრთა უმეტესობის მსგავსად, ვერც მე დავიკვეხნი მუსიკალური ნიჭით ან ცოდნით, ამიტომ არც შევეცდები იმის გარჩევას, თუ რომელი მონაწილეა უკეთესი მომღერალი ან პოტენციური ვარსკვლავი. უბრალო მაყურებლის თვალისთვისაც კი შესამჩნევია, რომ საკმარისია ბიოგრაფიაში მოგეპოვებოდეს რაიმე სახის ტრაგიკული ისტორია - ვინმეს გარდაცვალება, სამედიცინო დიაგნოზი, სოციალური სიდუხჭირე და ა.შ. ან შენი მკერდის თუ უკანალის ფორმა სტატისტიკურ ქართველ ოღრაშს პირში ნერწყვს უყენებდეს - შენ აუცილებლად აღმოგაჩნდება “X-ფაქტორი”. გარნირად სიუჟეტის შაბლონებიც არსებობს და ამაში, ძირითადად, ჩამავალი მზის ფონზე, ფარდასთან სევდიანი მზერით მდგომი მონაწილე ან მადონას „სერვიზით“ ჩაის მირთმევისა თუ „ნაპოლეონის“ ჭამის ოჯახური ტრადიციები იგულისხმება. მთელი ეს სიყალბე კი, გვარამიას დეკორატიული წამოხტომებით და ნიჟარაძის თეატრალური შეკივლებებით, ალბათ ასეთი დამღლელი არ იქნებოდა, ბუნებრიობის ოდნავი ნასახიც რომ დაეყოლებინათ შოუს რეჟისორებს.

ე.წ. მუსიკალური საპნის ოპერების ასეთი პოპულარობა მხოლოდ ჩვენი სახადი არ არის და მათ ასეთ წარმატებას ხშირად ადამიანის ბუნებას უკავშირებენ და ამტკიცებენ, რომ ეს ჩვენი ხასიათის ნაწილია, მოგწონდეს საღამოს სავარძელში მოკალათება და ტკბობა სხვისი წარუმატებლობით ან კონკიას მორიგი ისტორიით, რომელიც ლესიჭინედან დედაქალაქში ბედის საძიებლად ჩამოვიდა. თუმცა ისიც უნდა ვაღიაროთ, ყველაზე ცუდ შემთხვევაშიც კი, თუკი ეს მართლაც ასეა, გაცილებით უფრო რეალურია ადამიანების ბუნების ნაცვლად, მაყურებელმა ტალანტ შოუების და ჟიურის წევრების მონაწილეებისადმი დამოკიდებულების შეცვლა მოითხოვოს.

გასულ ხუთშაბათს პირველად დავფიქრდი, რომ შეიძლება სტალინისტი იყო, მაგრამ ეს სულაც არ იყოს ტრაგედია, ვინაიდან შეიძლება უფრო უარესი რამეც დაგემართოს. მაგალითად, იყო გადაცემა „პროფილის“ წამყვანი. გასულ ხუთშაბათს პირველად მომინდა მაია ასათიანის გაცნობა და კიდევ ერთხელ დარწმუნება, რომ ეს ადამიანი ნამდვილად არსებობს და მის ნაცვლად ტელეეკრანიდან არ გვესაუბრება ჰოლოგრამა, რომელსაც არალიცენზირებული კომპიუტერული პროგრამა მართავს.

„პროფილის“ ეთერში გასვლის შემდეგ, Facebook-ზე მთავარი ვნებათაღელვა გადაცემის პირველმა ბლოკმა გამოიწვია, სადაც ორი სტალინისტი ორთოდოქსი ამტკიცებდა, რომ იოსებ ბესარიონის ძე წმინდანია და რომ მისი ადგილი მართლმადიდებელ წმინდანთა პანთეონშია. მათ შორის ერთ-ერთის, ყოფილი სასულიერო პირის, ამჟამად ეკლესიიდან განკვეთილ მიტროპოლიტ ილარიონის შესახებ წმინდა სინოდმა ოდესღაც დაასკვნა, რომ მას ფსიქიკური პრობლემები ჰქონდა. თუმცა ილია მეორის პატრიარქად არჩევის მოწინააღმდეგე ყოფილი ეპისკოპოსის შესახებ სინოდის დასკვნა ისეთივე სანდო შეიძლება იყოს, როგორც მაია ასათიანის გაკეთილშობილების მითი, რაზეც ადრეც გვისაუბრია. სინამდვილეში, პრობლემის თავი და თავი არა ამა თუ იმ ადამიანის გადაცემაში მოწვევა, არა ამა თუ იმ ადამიანის ფსიქიკური ჯანმრთელობა, არამედ კონტექსტი და წინასწარგანზრახულობაა. სინამდვილეში, არავინ იცის მიტროპოლიტი ილარიონი ფსიქიკურად ჯანმრთელია, უბრალოდ კარგი მსახიობია თუ სულაც მარსიდან სპეცმისიით მოგზავნილი უცხოპლანეტელი. ამიტომ გადაცემის ნაკლზე საუბრისას, უმჯობესია ადამიანის დიაგნოზირების ნაცვლად, თავად მედიაკონტენტის ლაფსუსებზე ვისაუბროთ, რადგან ერთადერთი რამ, რაც რუსთავი 2-ის ეკრანიდან გასულ ხუთშაბათს არაადეკვატურად ჩანდა, ამავე გადაცემის წამყვანის შეცხადებები, გატყორცნილი შეკითხვები, ისტერიკა, ბოდიშები და საკუთარ თავთან წინააღმდეგობები იყო.

სამწუხაროდ თუ საბედნიეროდ, თანამედროვე ინტენსიური კომუნიკაციების ბუნებიდან გამომდინარე, ყველაზე ცხადი ჭეშმარიტებებიც კი მყისიერად, ყოველგვარ ღირებულებებს მოკლებულ ბანალურობებად იქცევა ხოლმე. გასულ წლებში მედიებში ისტერიკულად გამეორებული არგუმენტი „40 კილომეტრში რუსის ჯარია“ ან კიდევ უფრო ახლო წარსულში ყველა ბრუნვაში ნახმარი „სამართლიანობის აღდგენის“ იდეა, ამის საუკეთესო მაგალითებია. ცნებათა და იდეათა ხშირი, ისტერიკული და ზედაპირული გამეორება ამ ცნებების და იდეების დევალვაციას იწვევს და საბოლოო ჯამში, საკმაოდ სერიოზული პრობლემების კომიკური ინტერპრეტაციები შეგვრჩება ხოლმე ხელში. ზუსტად ეს საფრთხე შექმნა „პროფილმა“ ამ გადაცემით.

„უნდა შერაცხონ თუ არა სტალინი წმინდანად?“ - ელემენტარული საღი აზრი სჭირდებოდა იმის მიხვედრას, რომ ქალაქ გორში ამ შეკითხვის დასმით, ვინმეს განწყობას კი არ აღწერ ან დესკრიფციას კი არ აკეთებ, ძალაუნებურად ლეგიტიმაციას ანიჭებ ნონსენსს. ნაცვლად იმისა, რომ ხუთშაბათ საღამოს საუკეთესო საეთერო დრო თუნდაც საბჭოთა მემკვიდრეობის გააზრების პრობლემას, სტალინის ფიგურის გაანალიზებას დაუთმო, რეალობის გამარტივებას და ფანატიკოსებზე ფეხის შეწმენდით, პრობლემის მოგვარების ილუზიას ქმნი. თუმცა გასაგებიცაა, ზუსტად მაგ დროს კონკურენტ არხზე გია ჯაჯანიძე საოცრებებს სჩადის - მკითხაობს, მჩხიბაობს, შამანობს, კისერზე მუთაქის „ჩიხოლს“ იხვევს, ხაშურის ბაზარში „შურს“, „ხაშს“ და ხაშურს შორის კორელაციას ეძებს, კუბოში წვება (არ გეგონოთ რომ ვტყუოდე, უკვე მეორედ წვება გადაცემის მსვლელობისას კუბოში). ჰოდა რამე უარესი თუ არ დაუპირისპირე გიას ფანტაზიას, ფაფუ რეიტინგი.

თუმცა მაია ასათიანს ნამდვილად ეკუთვნის მადლობა. მან დანერგა ახალი სტანდარტი თუ როგორ უნდა უკივლო, უყვირო და უღრიალო სტუმრებს, დაადგე თავზე და ისტერიკულად აბაკუნო ფეხები, ვიდრე გულმხურვალე სტალინელი არ გეტყვის, რომ რუსეთი ოკუპანტია, ოკუპაცია ცუდია, „პუტინი რუსეთის კაცია“ და ა.შ. რესპონდენტების აღზრდა სრულიად ახალი სიტყვაა არა თუ ჟურნალისტიკაში, არამედ პედაგოგიკაშიც.

„22 წელია ჟურნალისტი ვარ და მგონი, პირველად გამოვედი წყობიდან“ - ასე მოუბოდიშა ასათიანმა აუდიტორიას და ჩვეულ რეჟიმში განაგრძო ტემპერატურის შესანარჩუნებლად გადაცემისთვის ცეცხლის შენთება. ზოგადად კი, ბოდიშის მოხდის არსი შეცდომის გააზრებას და არგამეორებას უკავშირდება. სამწუხაროდ, მისი 22-წლიანი ჟურნალისტური გამოცდილება მხოლოდ ერთ რამეში ჩანს - მას უდიდესი ვირტუოზულობით გამოსდის ბუზის სპილოდ ქცევა, ფანტომების გამოგონება და მერე ამ ყველაფერზე ისეთი დრამის მოწყობა, რომ საბოლოოდ თავადაც კი იჯერებს, რომ „პროფილით“ საზოგადოებაში საყოველთაო კათარზისს უწყობს ხელს. ასეთივე სპილოდ აქცია გასულ ხუთშაბათს მან რამდენიმე გორელის ნახევრად რელიგიური, ნახევრად ეროტიკული და სტოკჰოლმის სინდრომით გაჯერებული სიყვარული სტალინისადმი. მიტროპოლიტმა ილარიონმაც კი უთხრა, „ორიოდე ადამიანი“ ვართ ვინც ასე ვფიქრობთ და ამ თემაზე სასაუბროდ აქ რომ მოგყავართ, ცოტათი გონიერი მაინც უნდა იყოთო.

გადაცემის დასასრულს, სტალინის ძეგლზე საუბრისას, ასათიანმა თავადვე დასვა მთავარი შეკითხვა, თუმცა არასწორ ადრესატთან, ვინმე არჩილ ჭყოიძესთან: „რა დროს ეს ქვის კერპია? გულწრფელად გეკითხებით, ქვეყანაში, სადაც მოსახელობის ძალიან დიდი ნაწილი შიმშილობის ზღვარზე იმყოფება, თქვენ თვლით, რომ აი ეს ქვის კაცი სად იდგება და სად არა, ეს არის მთავარი სამსჯელო თემა ახლა, წინასაარჩევნოდ?“

სინამდვილეში ეს შეკითხვა ასათიანს საკუთარი თავისთვის უნდა დაესვა, ვიდრე გადაცემის მომზადებას დაიწყებდა. ჰოდა, მაია, რა დროს ეს ქვის კერპია? გულწრფელად გეკითხებით, ქვეყანაში, სადაც მოსახელობის ძალიან დიდი ნაწილი შიმშილობის ზღვარზე იმყოფება, თქვენ ფიქრობთ, რომ აი ეს ქვის კაცი სად იდგება და სად არა, ეს არის მთავარი სამსჯელო თემა ახლა, წინასაარჩევნოდ?

პ.ს. ქ-ნო მაია, ტერენტი გრანელი ჭლექმა მოკლა და არა სტალინმა.

პ.პ.ს. ქ-ნო მაია, გულთგონთხართა?

„დამპლური თამაშები“ - ალბათ ერთ-ერთი ყველაზე ვირუსული ვიდეოა, რაც ქართულ ინტერნეტსივრცეში გამოჩნდა ბოლო ხანებში. ვიდეოში ასახული სცენა, გარდა იმისა, რომ თავად შეიცავს მშობლის მხრიდან ძალადობის ნიშნებს, ინსპირაციაც გახდა ინტერნეტის უბრალო მომხმარებლებისა თუ „პროფესიონალი“ ტროლებისათვის, ვიდეოზე გადაღებული ბავშვები კი ინტერნეტ-მემეებად იქცნენ. დღეისათვის ამ ვიდეოს ათობით რიმეიქის და სამოყვარულო ვერსიის მოძიებაა შესაძლებელი Youtube-ზე. პირადად ჩემთვის უცნობია, რა გზით მოხვდა ვიდეო ინტერნეტში, თუმცა ფაქტი ერთია - ვიდეოს განთავსება თუკი ვინმეს ინტერესში არ უნდა შედიოდეს, ეს თავად ჩანაწერში გადაღებული ადამიანები და პირველ რიგში, ბავშვები არიან. ბავშვური სიცელქე, რომელიც ხშირად მოზარდების ან მოზრდილების გასართობი ხდება, შესაძლოა დიდ თავის ტკივილად იქცეს მოგვიანებით. ასეთი მაგალითები კი უკვე საკმარისად დაგროვდა სოციალური მედიისა და უცნაური წარმომავლობის ვებსაიტების „ოქროს ხანაში“.

ერთ-ერთ ასეთ ინტერნეტმემედ იქცა არასრულწლოვანი ჯესი სლოტერიც (მოგვიანებით ჯესიმ სახელი შეიცვალა და ახლა დემიენ ლეონჰარდტი ჰქვია), რომლის 2010 წელს გადაღებული სამოყვარულო ვიდეოც ინტერნეტ-სენსაცია გახდა. დემიენმა ინტერნეტ მომხმარებლების თავდასხმა თავდაპირველად გავრცელებული ჭორის გამო დაიმსახურა, რომლის მიხედვითაც მას, 11 წლის ასაკში, სასიყვარულო ურთიერთობა ჰქონდა ერთ-ერთ მუსიკოსთან. ჭორების უარყოფის მცდელობის შემდეგ, დემიენმა ვიდეო ჩაწერა, რომელშიც ასევე გამოჩნდა მისი მამა ჯინ ლეონჰარდტი. ჯინი დემიენის „კიბერმტრებს“ ემუქრებოდა და ამბობდა, რომ თითოეული მათგანის ვინაობას დაადგენდა და თავისი შვილის გულის ტკენის გამო პასუხს აგებინებდა. ვიდეოს საპასუხოდ დემიენს ე.წ. „ჰეითერების“ მთელი არმია შეესია და მას ხან მოკვლით ემუქრებოდნენ, ხან კი სუიციდისაკენ მოუწოდებდნენ. არაერთი ვებსაიტი შეიქმნა, რომლითაც ინტერნეტტროლები ჯესისა და მამამისს დასცინოდნენ. ვიდეო იმდენად პოპულარული გახდა, რომ გოგონას ამბით მეინსტრიმული მედიასაშუალებებიც დაინტერესდნენ. საერთო ჯამში ამ ამბავმა გოგონას ცხოვრებას სამუდამო დაღი დაასვა და როგორც ის მოგვიანებით BuzzFeed-ისთვის მიცემულ ინტერვიუში ამბობს, მან დაკარგა ყველა მეგობარი და ცხოვრების თავიდან დაწყება მოუწია.

„ერთ დროს ინტერნეტში ჯესი სლოტერად მიცნობდნენ. პირადმა გამოცდილებამ ჩამომაყალიბა ისეთად, როგორიც ვარ. მაქვს ბიპოლარული აშლილობა, პოსტტრავმული სტრესის აშლილობა და მოსაზღვრე პიროვნული აშლილობა. ფიზიკურადაც შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ვარ, მაქვს სუსტი იმუნური სისტემა, ქრონიკული ასთმა, ფიბრომიალგია და კანის დაავადება. მაგრამ მაინც ვცდილობ ცხოვრებით დავტკბე. მიყვარს ხელოვნება, მუსიკა და საჭმელი, დავდივარ კონცერტებსა და შოუებზე“,- ეს ჩანაწერი დემიენის ამჟამინდელი Tumblr-იდანაა. ეს შემთხვევა კიბერბულინგის ერთ-ერთ პირველ მასშტაბურ აქტად მიიჩნევა დღემდე. მისი შედეგები საკმაოდ დრამატული გამოდგა.

დაცინვისა და ინტერნეტბულინგის მსხვერპლები მხოლოდ ბავშვები არ ხდებიან. რამდენიმე წლის წინ, სერიალ „გაქცევის“ (Prison Break) უზომო პოპულარობის ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი მსახიობი ვენტვორტ მილერი გახდა. განსაკუთრებული როლის, ცისფერი თვალების და დაკუნთული, ტატუირებული სხეულის დამსახურებით, მილერი მალევე იქცა მაყურებლების ფავორიტად. რამდენიმე დღის წინ კი სოციალურ ქსელებში ვირუსულად გავრცელდა მისი ორი ფოტო. კოლაჟი ერთ-ერთმა პოპულარულმა ბრიტანულმა გასართობმა ვებსაიტმა The LAD Bible-მა გაავრცელა და მასზე მსახიობი ჯერ სერიალის გადაღებების დროინდელ ფორმაშია, შემდეგ კი - წონაში საგრძნობად მომატებული. ფოტოს თან ერთვოდა სათაური - „როდესაც ციხიდან გაიქცევი და მაკდონალდსის მონოპოლიას აღმოაჩენ“.

რამდენიმე დღეში, მსახიობმა საკუთარ Facebook გვერდზე დაწერა: „დღეს აღმოვაჩინე, რომ ინტერნეტ-მემეს სუბიექტად ვიქეცი. ეს პირველი შემთხვევა არ არის, მაგრამ გამორჩეულია ყველა დანარჩენი წინა შემთხვევისგან. 2010 წელს, კარიერისგან სანახევროდ ჩამოშორებული, სხვადასხვა მიზეზის გამო, ნაკლებად ვჩნდებოდი საჯარო სივრცეში. უპირველეს ყოვლისა, იმის გამო, რომ ვიყავი თვითმკვლელობისკენ მიდრეკილი [...] დეპრესიისგან ბავშვობიდან მოყოლებული ვიტანჯებოდი. ეს არის ბრძოლა, რომელიც პირადად მე უამრავი დროის, შესაძლებლობების, ურთიერთობების და უძილო ღამეების ფასად დამიჯდა [...] 2010 წელს, ჩემი ზრდასრული ცხოვრების ყველაზე მძიმე პერიოდში, ყველგან და ყველაფერში იმედს, ნუგეშსა და ყურადღების გადატანის შესაძლებლობას ვეძებდი. საბოლოოდ ეს აღმოჩნდა საკვები. [...] ახლა როდესაც ვუყურებ ჩემს წითელმაისურიან ფოტოს, იშვიათი ღიმილით ჩემს სახეზე, მახსენდება ჩემი ტანჯვა, ჩემი ამტანობა და გამძლეობა სხვადასხვა დემონთან პირისპირ შეხვედრისას [...] პირველად, როდესაც სოციალურ ქსელებში ეს მემე ამომიხტა, უნდა ვაღიარო, რომ სუნთქვა შემეკრა, იმდენად მეტკინა გული. თუმცა, როგორც წესი, ფაქტებს ჩვენ თავად ვანიჭებთ მნიშვნელობებს და გადავწყვიტე, რომ ჩემი ფოტოსთვის მიმენიჭებინა სიძლიერის, იარების მოშუშებისა და პატიების მნიშვნელობა“.

მილერის პოსტის გამოქვეყნებიდან მალევე, The LAD Bible-მა ბოდიში მოიხადა, ფოტოები წაშალა და საპასუხო განცხადებაში აღნიშნა, რომ მენტალური ჯანმრთელობა არ არის ის თემა, რაზეც უნდა იხუმრო.

ხშირად ამგვარი შემთხვევების პირველადი წყარო მეინსტრიმ მედიაა, შემდეგ კი ბულინგი სოციალურ ქსელებში გრძელდება. სულ რამდენიმე დღის წინ, ტელეკომპანია „რუსთავი 2-მა" 9 აპრილთან დაკავშირებით გამოკითხვა ჩაატარა და წამყვანმა შეშფოთებული სახით გვითხრა, რომ ახალი თაობიდან „ბევრმა არც კი იცის, რამხელა ფასი გადაიხადეს ადამიანებმა ამ თავისუფლებისთვის“. ქუჩის გამოკითხვაში ნაჩვენები არასრულწლოვნების ნაწილმა არ იცოდა, რას უკავშირდებოდა 9 აპრილი საქართველოს ისტორიაში. ვიდეო მოჭრეს, ატვირთეს ინტერნეტში და ატყდა გნიასი. Facebook-ის მომხმარებლების ნაწილისათვის ეს ვიდეო საკმარისი გახდა თაობაზე ხელის ჩასაქნევად, მეორე ნაწილში გამოკითხვამ ეგზისტენციური ჩივილები გამოიწვია და საბოლოო ჯამში, ინტერნეტსივრცე კიდევ ერთხელ გაჯერდა ბავშვების მისამართით გინებითა და სიძულვილის კომენტარებით. ვოქს-პოპის გულუბრყვილო შეკითხვიდან და არაფრისმომცემი შინაარსიდან კი მხოლოდ ინტერნეტში ამონთხეული ბოღმა დარჩა. მედიასაშუალებების ეს არაერთხელ ნაცადი, უკვე კარგად აპრობირებული პრაქტიკა აქამდეც ხშირად გამხდარა ვირუსული ვიდეოების წყარო. ექსტრემალურ სიტუაციაში ცოდნის გადამოწმების და სკოლის ბოროტი დირექტორის როლის მორგება ერთგვარი გარანტიაა, რომ შენს მასალას ბევრი ადამიანი ნახავს ინტერნეტში. თუმცა ვოქს-პოპის არარეპრეზენტაციულობის ამბავი იქით იყოს.

დიდი ალბათობით, კიბერბულინგი ინტერნეტის პენეტრაციისა და მოხმარების ზრდის პირდაპირპროპორციულად ჩვენთანაც გაიზრდება, რაც არაერთი მოზარდის თუ ზრდასრულის პრობლემად იქცევა. ჯესი სლოტერის მსგავსი შემთხვევები ჩვენთან საჯაროდ ცნობილი ჯერ არ გამხდარა (რაც არ გამორიცხავს, რომ მომხდარიყო), მაგრამ ზემოთ მოყვანილი შემთხვევებიდან შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ „ონლაინ ზიზღთან“ გამკლავებაზე ზრუნვა ჩვენთანაც სერიოზულ პრობლემად შეიძლება იქცეს.

მცირედი გაზვიადებით, თუმცა მაინც შეიძლება ითქვას, ბოლო ერთი თვეა, წამყვანი ქართული არხების საეთერო ბადეებს, პროდიუსერების ნაცვლად, სექსი ადგენს. გასპარ ნოეს ფილმი „სიყვარული“, პოლიტიკოსთა სექსუალური აქტების ფარული ჩანაწერები, პრეზიდენტის მდიდარი სექსუალური ცხოვრება, რჩევები პარლამენტარებისგან, თუ რამდენი შეყვარებული უნდა ჰყავდეს „ნორმალურ“ ადამიანს, ბათუმის ბულვარში განთავსებული მეტალის კონსტრუქციების გენდერული კუთვნილება და სექსუალური ორიენტაცია - ეს მცირე ჩამონათვალია იმ თემებისა, რითიც იწყებოდა საინფორმაციო გამოშვებები და რაზეც რიგრიგობით ხურდებოდნენ ტოკ-შოუების აბორიგენი გურუები.

მედიას უყვარს სექსი, სექსს კი მედია. მაშინ როდესაც ქართველი პარლამენტარებიც კი რელიგიურად იმდენად სენსიტიურები არიან, რომ კონსტიტუცია ბიბლიისგან ვერ გაურჩევიათ, სექსი და სექსთან დაკავშირებული საკითხები ჯერ კიდევ მხოლოდ მითოსურ ან რეპროდუქციულ განზომილებაში რჩება. სწორედ ამ განზომილებების საზღვრების მოშლა და სექსუალობასთან დაკავშირებული თემების დამიწების შესაძლებლობა აქვს მედიას. თუმცა ვიდრე ჩვენი მედია ამას შეძლებს, არსებობს რამდენიმე წესი, რომელთა შესახებაც აღარავინ დავობს და გააზრების გარეშე, დაზეპირებული ფორმულასავით გვესმის სხვადასხვა დროს, სხვადასხვა სიტუაციაში. ერთ-ერთი ასეთი თემაა სექსუალური შინაარსის მქონე მასალებზე არასრულწლოვანთა წვდომის საკითხი. რა უნდა იცოდეს მედიის მომხმარებელმა ამ თემასთან დაკავშირებით? გარდა ჰიპოთეტური და ჰაერში გამოკიდებული მორალური თუ ზნეობრივი კატეგორიებისა, რატომ უნდა იყოს არასრულწლოვანთათვის სექსუალური შინაარსის მქონე მასალებზე წვდომა შეზღუდული? რა გავლენა შეიძლება იქონიოს მოზარდზე სექსუალური შინაარსის მქონე ინფორმაციამ? რამდენად საზიანოა ასეთი მასალები ბავშვთა ფსიქიკისთვის და როგორ შეიძლება რომ ავირიდოთ ეს ზიანი თანამედროვე ინფორმაციული „წყალდიდობის“ პირობებში?


ქართულ კანონმდებლობაში, არასრულწლოვანთათვის სექსუალური და მავნე ზეგავლენის მომხდენ მასალებზე წვდომა რამდენიმე დოკუმენტით რეგულირდება. საქართველოს კანონი მაუწყებლობის შესახებ, 56-ე მუხლში, სადაც საუბარია პროგრამულ შეზღუდვებზე, ზოგად მითითებას იძლევა, რომლის მიხედვითაც „იკრძალება პორნოგრაფიის, აგრეთვე ადამიანისა და მოქალაქის ღირსებისა და ძირითად უფლებათა შემლახავი ისეთი პროგრამის ან რეკლამის განთავსება, რომელიც შეიცავს უხამსობას; ასევე, „იკრძალება ბავშვთა და მოზარდთა ფიზიკურ, გონებრივ და ზნეობრივ განვითარებაზე მავნე ზეგავლენის მომხდენი პროგრამების იმ დროს განთავსება, როცა მათ მიერ ამ პროგრამების ნახვის ან მოსმენის დიდი ალბათობა არსებობს“.

მნიშვნელოვანი დოკუმენტია საქართველოს კანონი „მავნე ზეგავლენისაგან არასრულწლოვანთა დაცვის შესახებ“, რომელიც ძირითადად ნაბეჭდი პროდუქციისა და არასრულწლოვნებზე მავნე ზეგავლენის მომხდენი ფილმების ჩვენების შეზღუდვას აწესებს. კანონის მიხედვით, ფილმები, რომლებიც +18 კატეგორიაში ხვდება არ უნდა აჩვენონ დილის 7 საათიდან ღამის 12 საათამდე შუალედში. +15 კატეგორიის ფილმები ასევე დილის 7-დან, საღამოს 11 საათამდე, ხოლო +12 ფილმები დილის 8 საათიდან საღამოს 10 საათამდე. გარდა ამისა, არსებობს ე.წ. U-კატეგორიის ფილმები, რომლებიც არ შეიცავს სექსუალური თუ ძალადობის შინაარსის სცენას ან გრაფიკულ გამოსახულებას და რომელთა ტრანსლირებაც შეუზღუდავია.

რაც შეეხება სატელევიზიო პროგრამებს, მაუწყებელთა ქცევის კოდექსში დეტალურად არის გაწერილი თუ რა პრინციპით უნდა მოხდეს საეთერო ბადეში სექსუალური კონტენტის განთავსება. პირველ რიგში, მნიშვნელოვანია წყალგამყოფის ცნება, რომელიც საეთერო ტელერადიოსამაუწყებლო ბადეში დროის გამყოფ ზღვარს აწესებს. ზღვარი იწყება 06.00 საათზე და სრულდება 20.00 საათზე. ეს პერიოდი თავისუფალია არასრულწლოვანებზე მავნე ზეგავლენის მომხდენი პროგრამებისაგან. კოდექსი 4 ასაკობრივ კატეგორიას გამოყოფს და ადგენს 7, 12, 15 და 18 წლამდე ასაკის არასრულწლოვნებისთვის შეუფერებელ პროგრამებს. 18 წლამდე ასაკის მოზარდებისათვის შეუფერებელი პროგრამა ტელევიზიამ არ უნდა განათავსოს დილის 6 საათიდან ღამის 12 საათამდე, 15 წლამდე არასრულწლოვნებისთვის შეუფერებელი პროგრამა არ უნდა მოხვდეს ეთერში დილის 6 საათიდან საღამოს 11 საათამდე, 12 წლამდე ასაკის ბავშვებისთვის შეუფერებელი პროგრამა კი დილის 6 საათიდან საღამოს 8 საათამდე. დილის 6 საათიდან საღამოს 8 საათამდე შუალედში არ უნდა გავიდეს ასევე პროგრამა, რომელიც 7 წლის ასაკამდე ბავშვებისთვის შეუფერებლად მიიჩნევა. გამონაკლის შემთხვევაში კი სათანადოდ უნდა აღინიშნოს, რომ პროგრამა შესაძლოა შეიცავდეს 7 წლამდე ბავშვებისთვის შეუფერებელ მასალებს. გარდა ამისა, ტელევიზიებმა უნდა გაითვალისწინონ უქმე დღეებსა და არასასკოლო პერიოდში არასრულწლოვანთა ტელევიზორის ყურების მაღალი ალბათობა და ისე უნდა დაგეგმონ საეთერო ბადე.

მაუწყებელთა ქცევის კოდექსის 39-ე მუხლი კი აზუსტებს, რომ „დაუშვებელია სექსუალური სცენის, აგრეთვე გაუპატიურების ან/და სექსუალური ძალადობის სცენის გრაფიკული გამოსახვა და გადაცემა, 06.00 საათიდან 24:00 საათამდე.“ ამავე მუხლის მეორე პუნქტში ვკითხულობთ: „სექსუალური სცენებისა ან/და სქესობრივი ურთიერთობის შესახებ განხილვების ეთერში გადაცემა 20:00 საათიდან 23:00 საათამდე, გამართლებულია მხოლოდ საზოგადოებრივი ინტერესის არსებობისას, ჯეროვნად შემოკლებული და რედაქტირებული ფორმით“.


მოზარდთა ქცევაზე სექსუალური შინაარსის მქონე მედიამასალების ზეგავლენის შესწავლას არც ისე დიდი ხნის ისტორია აქვს, განსხვავებით ძალადობის სცენების ხილვასა და მოზარდთა აგრესიულობის შესაძლო ზრდის კვლევისგან. თითქმის დადასტურებულად ითვლება, რომ ძალადობის ამსახველი სცენების ჭარბად ყურება პირდაპირ კორელაციაშია მოზარდთა ქცევის შეცვლასთან. ამ მხრივ ქართული რეალობა კიდევ უფრო ნაკლები ემპირიული მასალის მოძიების საშუალებას იძლევა. თუმცა საკითხის ბუნებიდან გამომდინარე, თავისუფლად შეგვიძლია არაქართული მაგალითების რელევანტურად მიჩნევა და თქმა, რომ თუკი სექსუალური ხასიათის კონტენტი ცვლის ტინეიჯერთა ქცევას აშშ-ში, სავარაუდოდ, იგივე გავლენა ექნება ამ ტიპის მასალებს ქართველ მოზარდებზეც.

2006 წელს „მოზარდთა ჯანმრთელობის ჟურნალში“ გამოქვეყნებული კვლევის მიხედვით, მოზარდები, რომლებიც უყურებენ სექსის შემცველ კონტენტს მედიაში, უფრო მეტად არიან მიდრეკილნი მოზარდობის პერიოდში სექსუალური პრაქტიკისადმი, ვიდრე მათი თანატოლები, როლებსაც ასეთ კონტენტთან შეხება არ აქვთ. სექსუალური პრაქტიკის ადრეულ ასაკში დაწყება კი რამდენიმე პრობლემურ საკითხთან არის დაკავშირებული, მათ შორის ნაადრევ, დაუგეგმავ და არასასურველ ორსულობასთან, სქესობრივი გზით გადამცემი დაავადებების შემთხვევების ზრდასთან და ა.შ. ამის გამო ადრეულ ასაკში სქესობრივი პრაქტიკის დაწყება მორალურ და ზნეობრივ კატეგორიებზე მეტად, საზოგადოებრივი ჯანდაცვის პრობლემად უნდა იყოს აღქმული.

ჯერ კიდევ XX საუკუნის მიწურულს, აშშ-ში ჩატარებული ბავშვთა ეროვნული კვლევა ცხადყოფდა, რომ მოზარდ ბიჭებს, რომლებიც უფრო მეტ დროს ატარებდნენ ტელევიზორთან, გაცილებით ადრეულ ასაკში და გაცილებით მეტი სიხშირით ჰქონდათ სექსუალური პრაქტიკა, ვიდრე მოზარდებს, რომლებსაც ტელევიზორთან დიდი დროის გატარება არ უწევდათ. გარდა ამისა, 75 მოზარდი გოგონას კვლევისას, აღმოჩნდა რომ ორსულ არასრულწლოვნებში უფრო მაღალი იყო ტელესერიალების ყურების სიხშირე, ვიდრე არაორსულ გოგონებში.

ცალკე უნდა აღინიშნოს საფრთხე, რომელიც სექსის შესახებ არასათანადოდ მიწოდებულმა ინფორმაციამ შეიძლება შექმნას მოზრდებში სექსუალური პრაქტიკის აღქმასთან დაკავშირებით. ადრეულ ასაკში ნანახმა გაუპატიურებისა და სექსუალური ძალადობის ხილვამ შესაძლოა ხელი შეუწყოს არასრულწლოვნებში მსგავსი პრაქტიკისადმი ტოლერანტობის გაზრდას.

ავტორიტეტული კვლევითი კორპორაცია RAND-ის მიერ 2004 წელს გამოქვეყნებული კვლევა ცხადყოფდა, რომ სექსუალური პრაქტიკის სიხშირე მოზარდებში, რომლებიც სექსუალური შინაარსის მასალებს რეგულარულად უყურებდნენ, 2-ჯერ აღემატებოდა სექსუალური აქტების სიხშირეს იმ მოზარდებში, რომლებსაც ასეთ მასალებთან წვდომა შეზღუდული ჰქონდათ. გარდა ამისა, იმავე კვლევით დასტურდებოდა, რომ მოზარდებზე წამახალისებელი ეფექტი არა მხოლოდ გამოსახულებას, არამედ სექსუალური შინაარსის საუბრების მოსმენასაც აქვს. თუმცა ამავე კვლევამ ცხადყო ის პოზიტიური ეფექტიც, რაც შეიძლება მედიამ, განსაკუთრებით პრაიმ-ტაიმში გასულმა შოუებმა მოახდინოს მოზარდთა ცნობიერებაზე, სექსუალური განათლების კუთხით, თუკი მედია ამ თემებს საზოგადოებრივი ჯანდაცვის კონტექსტში განიხილავს, ზედმეტი ნატურალიზაციისა და სკანდალიზაციის ნაცვლად.

მაია ასათიანმა თვალებზე ტუში რომ გაიდღაბნა, თავზე წყალი დაისხა და მაისური შემოიხია ახალი სეზონის დასაწყისში, გემახსოვრებათ. მას შემდეგ, დროდადრო ისმის ხოლმე შეკითხვა - უნდა გავაკრიტიკოთ თუ არა გადაცემა “პროფილი”, თუკი ის აღარ არის ისეთი ველური, ცხადი „ბოროტება“, როგორიც ის ეთერში გასვლის დღიდან მე-16 სეზონამდე იყო? პასუხი ცალსახა არ არის ხოლმე იმ ადამიანების მხრიდანაც კი, რომელთა კომპეტენტურობასა და გულწრფელობაში ეჭვის შეტანას სერიოზული მიზეზი სჭირდება.

ამ გულუბრყვილო კითხვაზე პასუხის გაცემის ნაცვლად, კარგი იქნება კიდევ ერთხელ გავიხსენოთ რაზე დგას თანამედროვე მედია დისკუსიებში ეთიკურობის კონცეპტი. სხვადასხვა ვარიაციით, ეს ცნებებია - ვალდებულება, ზრუნვა და ღირსება. ამათგან პირველი მთლიანად ჟურნალისტზე, რეპორტიორზე, მედიაში მომუშავე ადამიანზე კონცენტრირდება და მისი, როგორც ინფორმატორის ვალდებულებებს უსვამს ხაზს. ზრუნვასა და ღირსებაზე დაფუძნებული მიდგომა კი როგორც პროფესიულ წყაროებს, ასევე ინფორმაციის საბოლოო მომხმარებლებს, აუდიტორიას მიემართებათ.

ქვეყანაში, სადაც მოსახლეობის ინფორმაციული ინტოქსიკაციის დონე ისეთი მაღალია, რომ მასზე ალბათ ვერანაირი ძალადობის ხილვა ვეღარ იქონიებს შოკის ეფექტს, რა თქმა უნდა, ყველას ეზედმეტება ეთიკაზე ხშირი აპელირება. ერთი შეხედვით, ნონსენსია მოითხოვო ეთიკის უფრო მაღალი სტანდარტები მედიაში, მაშინ როდესაც დილით კომპიუტერის ჩართვაც საშიშია, რადგან ნებისმიერ წამს, შესაძლოა გადააწყდე ვინმეს პირადი ცხოვრების, ციხეში წამების, მუხლებში გადამტვრევის და მაგიდაზე მიბმული, მტირალი მამაკაცის გაუპატიურების კადრებს. მაგრამ რეალობაში, სქემა შემდეგნაირად მუშაობს - ეთიკური ჟურნალისტიკის დეფიციტი ქმნის საზოგადოებრივ ვაკუუმს, სადაც ძალადობის კულტივირება მარტივდება. ეს ვაკუუმი შესაძლოა სწორედ ძალადობის წინააღმდეგ ბრძოლის სახელით ნაკეთებმა ჟურნალისტიკამაც შექმნას.

„ამ გადაცემის მიზანი არ არის თქვენი დათრგუნვა და ცუდი ამბების მოყოლა. ჩვენ ამ ამბებს იმიტომ კი არ გიყვებით, რომ ამ ამბების გაშუქება გვსიამოვნებს, უბრალოდ ეს არის ჩვენი პროფესიული მოვალეობა. დამალვა არის საბჭოთა გზა და მე ვფიქრობ, რომ ეს გზა ჩვენ ძალიან დიდი ხნის წინ დავამთავრეთ და წარსულს ჩავაბარეთ. რაღაც რომ არ გეცოდინებათ, არ ნიშნავს იმას რომ ეს რაღაც არ ხდება,“- ამ სიტყვებით დაასრულა მაია ასათიანმა გადაცემა 10 მარტს და 17 მარტს უკვე „ცუდი ამბების“ მორიგი დოზა შესთავაზა მაყურებელს. ბანალური თავის მართლებაა თქვა, რომ პრობლემების მოგვარებისთვის აუცილებელია ამ პრობლემებზე საუბარი. სინამდვილეში პრობლემებს მასზე საუბარი კი არ აგვარებს, არამედ მასზე სწორი საუბარი და სწორი აქცენტებით რეფლექსია. სწორედ ეს მიჯნავს კარგ ჟურნალისტიკას, ასავალ-დასავლის კალიბრის ჟურნალისტიკისგან.

10 მარტს, მაია ასათიანმა სამი უმძიმესი ისტორიის შესახებ მოამზადა გადაცემა. პირველი თბილისში მომხდარ ტრაგედიას ეხებოდა, რომელსაც ორი ადამიანის, მათ შორის ერთი არასრულწლოვნის სიცოცხლე ემსხვერპლა. მეორე ისტორია მოძალადე მამას შეეხებოდა, მესამე კი მოსწავლეებთან გარყვნილ ქმედებებში ბრალდებულ მასწავლებელს. ასათიანი მთელი გადაცემის განმავლობაში დაუღალავად იღწვოდა, რომ როგორმე ყველა ამ საშინელების ჩამდენი ფსიქიკურად არაჯანსაღად გამოეყვანა. სტუდიაში სტუმრად მყოფ ფსიქოლოგს რამდენჯერმე მოუწია იმის თქმა, რომ დანაშაულსა და ფსიქიკურ მდგომარეობას შორის პირდაპირი კორელაცია არ არსებობს. დანაშაულის ჩადენას კი ფსიქიკური აშლილობა არ სჭირდება. თუმცა, ახალ მაიას ძველი მაიასგან დიდი მემკვიდრეობა ერგო, მათ შორის მკითხაობის ნიჭიც. ამიტომაც მას თამამად შეუძლია დაასკვნას, რომ თურმე დამნაშავეს ფსიქიკაში პრობლემები ჰქონია და ასევე თამამად შეუძლია დაუსვას იგივე სტილის კითხვები სტუმრებს, რომლებიც თემის სიმძიმის მიუხედავად, რატომღაც აუდიტორიის ჩქარი ტაშის ფონზე შემოგრიალდებიან ხოლმე სტუდიაში.

17 მარტს კი „პროფილის“ პირველი ნაწილი ძალადობის არაერთგზის მსხვერპლი ქალის ისტორიებს დაეთმო. ნაცვლად იმისა, რომ გადაცემის გუნდი კრიტიკულად მიდგომოდა მოყოლილ ისტორიებს, გადაემოწმებინა ფაქტები ან ეცადა მაინც, რომ გადაემოწმებინა, ეთერში ვიხილეთ კლასიკური მაგალითი იმისა, თუ როგორ არ შეიძლება გაშუქდეს ძალადობა, რათა არ მოხდეს ტრაგედიის გაბანალურება. მთავარი სტუმრის მონათხრობი ამბები იმდენად მძიმე იყო, რომ წამყვანმა გადაწყვიტა თავად გამხდარიყო პოლიციაც, ბრალმდებელიც და მოსამართლეც...თავად განსაჯეთ რამდენად სერიოზულ ჟუნალისტიკასთან გვაქვს საქმე, როდესაც სრულიად საქართველოს წინაშე მტკიცებით ფორმაში უწოდებ ადამიანს პედოფილს, მაშინ როდესაც ამის დამადასტურებელი არც ერთი ფაქტი არ გაქვს წარმოდგენილი, გარდა ზეპირი ბრალდებებისა. საბოლოო ჯამში, უმძიმესმა ისტორიებმა, მაყურებელთა ნაწილში მამისადმი უფრო აღძრა სიბრალულის განცდა, რომელსაც შესაძლოა სულ ტყუილად დასდო ბრალი მაია ასათიანმა ინცესტსა და პედოფილიაში. შესაძლოა მამა იყოს დამნაშავე, შესაძლოა არა - არავინ ამ ამბის მომკითხავი აღარ არის. სამაგიეროდ, ამ მამაკაცის სახელთან სამუდამოდ „დაილინკა“ ინცესტიც და პედოფილიაც. ყველაზე საგანგაშო კი ალბათ ის არის, რომ ამ გადაცემაში ოთხი სხვა ჟურნალისტი იჯდა სტუმრის სავარძელში და ერთსაც არ გასჩენია შემხვედრი კითხვები რესპონდენტთან. და ბოლოს, „ძალიან მაგარი გოგო ხარ რომ ჩვენს გადაცემაში მოხვედის“ ძახილი ძალადობის მსხვერპლს არ შველის.

გადაცემის ყურებისას, ბუნებრივად გაგახსენდებოდათ თომას ვინტერბერგის 2012 წელს გადაღებული ფილმი „მონადირე“, სადაც ლუკასს, საბავშვო ბაღის თანამშრომელს, ბრალს სდებენ არასრულწლოვნებთან არაერთგზის გარყვნილ ქმედებაში. ამის შესახებ ერთ-ერთი ბავშვი ყვება. თომასს ცხოვრება ენგრევა, მასაც და მის ოჯახის წევრებსაც ადგილობრივები დევნიან, კარგავს სამსახურს და საბოლოო ჯამში, ყველა დარწმუნებულია, რომ ის პედოფილი და სექსუალური მანიაკია. მოგვიანებით, მისი უდანაშაულობა მტკიცდება, თუმცა ეს შემთხვევა ლუკასის ცხოვრებას სამუდამო დაღს ასვამს, რაზეც ფილმის ბოლო სცენა მეტყველებს - სანადიროდ ტყეში შესულს, უცნობი ადამიანი იარაღიდან ესვრის.

ამით არამც და არამც არ მინდა ვთქვა, რომ „პროფილის“ რომელიმე სტუმარი ტყუის ან ის, რომ ვიღაც უდანაშაულოა თუ დამნაშავე. უბრალოდ, დროა შევეგუოთ, რომ ჟურნალისტიკა მხოლოდ ინფორმაციის გავრცელება აღარ არის და ის, ინფორმატორობის გარდა, თავის თავში მოიაზრებს წყაროების თუ მაყურებლების ღირსებაზე ზრუნვასაც. მაია ასათიანის ანფასი კი, სამწუხაროდ, იგივე დარჩა, მიუხედავად იმისა, რომ 16 სეზონი ჯერ ერთი პროფილით გვიყურა, ახლა კი მეორე პროფილი მოგვიშვირა.

უცნაური პროფესიაა ჟურნალისტობა. აბარებ უნივერსიტეტში და ყოველი სემესტრის დასაწყისში, როდესაც გეკითხებიან, სად ხედავ შენს თავს 10-15 წლის შემდეგ (ერთი 10-ჯერ მაინც მაქვს გაცემული ამ კითხვაზე პასუხი 4 წლის განმავლობაში), პასუხობ იმ დროისთვის რომელიმე „ხარისხიან“ მედიასაშუალებას. გულში ფიქრობ, რომ სინამდვილეში, 15 წლის მერე, ქართველი ჰანტერ ტომპსონი იქნები. ნუ ლარი კინგი ან კრისტიან ამანპური მაინც. ამ დროს დედაშენი ფიქრობს, რომ მომავალი ინგა გრიგოლია ეზრდება ოჯახში და ერთი სული აქვს, როდის ჩამოართმევ ინტერვიუს პრეზიდენტს. შენს ლექტორებს იმედი აქვთ, რომ გიორგი სანაიების მომავალ თაობას ზრდიან, გაკითხებენ „კოვაჩი-როზენსტილის წიგნს“ და ქრონიკულად გაწერინებენ იმ დროისთვის რომელიმე პოპულარული ტელეგადაცემის განხილვას (ჩემ დროს ეგეთი გადაცემა რებრენდინგამდელი, ველური „პროფილი“ იყო).

მერე გზები იყოფა:

ა) ჩვეულებრივად აგრძელებ სწავლას, კიდევ რამდენჯერმე წერ „პროფილის“ განხილვას, იღებ დიპლომს და იწყებ მუშაობას რომელიმე სამინისტროს პიარში;

ბ) იწყებ სტაჟირებას რომელიმე კუკუ საინფორმაციო სააგენტოში (ვებ-გვერდის მისამართი ცოტა პორნოსაიტის მისამართს რომ გავს), ამოტრიალებულ პირამიდაში გაუჩერებლად პასუხობ კითხვებს „ვინ? რა? სად? როდის? რატომ? როგორ?“;

გ) იწყებ რამდენიმეწლიან სტაჟირებას რომელიმე ტელევიზიაში და სადღაც ბალზაკის ასაკსა და სიბერეს შორის შეიძლება ხელფასიც დაგინიშნონ;

დ) რაღაც ეტაპზე გიმართლებს და ხვდები, რომ არასწორი არჩევანი გააკეთე, ვარდები დეპრესიაში, იწყებ ცხოვრების გადაგეგმვას, საბოლოოდ რაღაც უცნაურ მოკლევადიან პროექტებში მონაწილეობ ანდა რჩები დეპრესიაში და ელოდები სასწაულს. (არის კიდევ ერთი ვარიანტი, ბერა ხსნის ტელევიზიას, აცხადებენ კონკურსს და თუ 90-60-90 პარამეტრებში ჯდები, შეიძლება წამყვანად აგიყვანონ.)

საბოლოო ჯამში კი, ვიღებთ ჟურნალისტთა კოჰორტას, რომლებიც მუშაობენ საკმაოდ დაბალ ანაზღაურებად სამსახურებში (თუკი დედაშენის იმედი არ ახდა და ინგა გრიგოლია არ გამოხვედი ან ზალიკო), რომელთა პროფესიულ ბედნიერებასაც ორი ძირითადი ბენეფიტი განსაზღვრავს: სემინარები ლოპოტაზე/ჭყონიას სასტუმროში/გუდაურში და ახალ წელს რომელიმე ჩინოვნიკის, არასამთავრობო ორგანიზაციის ან ბიზნეს კომპანიის ნაჩუქარი ბრენდირებული ბლოკნოტი, "ფლეშკა", ცოტა მწკლარტე შოკოლადი და წყალ-წყალა ღვინო. ერთ ახალ წელს კი შეიძლება ისე გაგიმართლოს, რომ ჩემოდანი და დაობებული ყველიც გაჩუქონ.

ჰოდა, ხარ ასე, სადღაც რუტინას, უფულობას, ნერვულ აშლილობას, ლოპოტას, პრესრელიზებს, ყველსა და შავ შოკოლადს შორის გამოჩხერილი. ნელ-ნელა გავიწყდება იმ „კოვაჩი-როზენსტილის წიგნში“ წაკითხული, რომ ჟურნალისტმა რესპონდენტისგან საჩუქრები არ უნდა აიღოს, რომ ნებისმიერი სტრუქტურა, ორგანიზაცია თუ კომპანია იმიტომ გტენის საჩუქრებს, რომ შენი ლოიალურობა მოიპოვოს და რომ ქრთამი მხოლოდ ასდოლარიანი კუპიურების შეკვრა არ არის. მერე გამოჩნდება ვინმე ჩემნაირი არშემდგარი ჟურნალისტი და დაგიწყებს ჭკუის სწავლებას.

მიზეზზე ვერაფერს ვიტყვი, მაგრამ წელს განსაკუთრებით თვალში საცემი გახდა სოციალურ ქსელებში სამთავრობო ან არასამთავრობო ორგანიზაციების ლოგოები, ჟურნალისტების ფეისბუქ-კედლებზე. ბიზნეს კომპანიებისა და ოფიციალური სტრუქტურების შემთხვევაში, ერთი შეხედვით, ყველაფერი ცხადია - ისინი ცდილობენ მოგისყიდონ, მოიპოვონ შენი კეთილგანწყობა და გაიკეთონ რეკლამა, გაზარდონ ელექტორატი და პროდუქტის მომხმარებლთა რაოდენობა. განსაკუთრებით დამაბნეველი კი არასამთავრობო ორგანიზაციების საჩუქრებია. ჩვენთან ხომ მედია და NGO სფერო ისეთი დიფუზიურია, რომ ზოგჯერ ძნელია გაარჩიო სად მთავრდება მედია და სად იწყება არასამთავრობო ორგანიზაცია. ჩვენთან ხომ ჯერ-ჯერობით სკეპტიკურობაზე დაკვეთა ამ მიმართულებით ჯერ არ შობილა.

ერთი მხრივ, რა უჭირს მისალოც ბარათს და შოკოლადს ან რა შენი ბრალია თუკი ვიღაცები „ბანბანერკა და ლიქიორს“ გიგზავნიან. ამისგან თავს ვერ დაიზღვევ, მაგრამ მეორე მხრივ, ის მაინც ხომ არის შესაძლებელი, რომ სოციალურ ქსელებში არ დასცე ყიჟინა ყოველ მიღებულ საჩუქარზე, არ ანახო გამომგზავნს, რომ მისმა იაფფასიანმა პიარმა გაჭრა და რომ მისმა ორგანიზაციამ სამუდამოდ დაივანა შენს გულსა და ფეისბუქის კედელზე. დღეს თუ ხვალ, აუცილებლად მოგიწევს გააშუქო ამბავი ორგანიზაციის შესახებ, რომლის გამოგზავნილი ტრიუფელის გემო ჯერაც პირში გაქვს. ჩვენთან, რა თქმა უნდა, ყველას აქვს არგუმენტი „საჩუქარი სულაც არ მიშლის ხელს, ვიყო კრიტიკული“ მაგრამ რა ვიცი აბა? ამერიკელი ან ბრიტანელი ჟურნალისტი თუ გრძნობს საჩუქრებს მოყოლილი ლოიალურობის საფრთხეს, ჩვენ ნეტა რა ფილტრები გვაქვს ჩაშენებული გენეტიკაში?