მძიმე 2017 წლის შემდეგ, უსაფრთხო ჟურნალისტებისთვის არც მიმდინარე, 2018 წელი აღმოჩნდა. რეპორტიორები საზღვრებს გარეშე (RSF) იუწყება, რომ წლის პირველ ნახევარში უკვე მედია სფეროში მომუშავე 47 ადამიანია მოკლული. მათგან 36 პროფესიონალი ჟურნალისტია, 9 მოქალაქე ჟურნალისტი და 2 მედიის სხვა მიმართულების სპეციალისტი. ყველაზე საშიში ქვეყნების სიაში ავღანეთი ლიდერობს, სადაც11 ჟურნალისტი მოკლეს, მას სირია და მექსიკა მოსდევს, 7 და 5 ჟურნალისტით.

ამ საგანგაშო მდგომარეობის გამო, ორგანიზაციამ რეპორტიორები საზღვრებს გარეშე მთლიანი გრანტის 40% გამოყო იმისთვის, რომ საფრთხის ქვეშ მყოფ ჟურნალისტებს უსაფრთხო ადგილზე გადაადგილებაში დაეხმაროს. ბიუჯეტის მესამედი ოთხმა ყველაზე საშიშმა ქვეყანამ - ავღანეთმა, სირიამ, იემენმა და მექსიკამ მიიღო გასაჭირში მყოფი ჟურნალისტების დასახმარებლად.

ავღანეთი, რომელიც RSF-ის მსოფლიოს პრესის თავისუფლების ინდექსის მიხედვით, 180 ქვეყნიდან 118 ადგილზეა, მიმდინარე წლის დასაწყისიდან თვითმკვლელი ტერორისტების აფეთქებების ეპიცენტრად იქცა, რასაც ყველაზე მეტი - 11 მსხვერპლი მოჰყვა მედიაში. ბევრი ჟურნალისტი ავღანეთის კონფლიქტში მონაწილე სხვადასხვა მხარეების გამუდმებული მუქარის ქვეშაა. მათ შორის არიან ქალი ჟურნალისტებიც, რომლებიც ისედაც დაუცველები არიან ქვეყანაში, რადგან რამდენიმე რეგიონში ძლიერია ფუნდამენტალისტური პროპაგანდა.

ძალადობა გრძელდება იმ ჟურნალისტებზეც, რომლებიც სირიასა და იემენში ჯერ კიდევ მუშაობენ. სირია პრესის თავისუფლების ინდექსის მაჩვენებლით 177 ადგილზეა, იემენი კი 167- ზე. მიმდინარე წელს სირიაში ერთი პროფესიონალი ჟურნალისტი, 5 მოქალაქე ჟურნალისტი და ერთი მედია სპეციალისტი მოკლეს საარტილერიო და საჰაერო დაბომბვისას. იმენეში კი 3 პროფესიონალი და 5 მოქალაქე ჟურნალისტია გარდაცვლილი. ამ ორ ქვეყენაში, რომლებიც ახალი ამბებისა და ინფორმაციის შავი ხვრელია, ბევრ ჟურნალისტს უბრალოდ არჩევანი არ დარჩა გარდა იმისა, რომ ან შეეწყვიტათ მუშაობა, ან საზღვარგარეთ წასულიყვნენ, რომ მუქარებისთვის თავი დაეღწიათ. მათ, ვინც საზღვარგარეთ მიდის, RSF სპეციალურ დახმარებას უწევს, რომ უსაფრთხო თავშესაფარს მიაღწიონ ან სასწრაფო ხარჯები დაფარონ.

მსოფლიოს მეორე მხარეს მდებარე მექსიკა, რომელიც თავისუფლების ინდექსით 147-ე ადგილზეა, დასავლეთის ნახევარსფეროს ყველაზე საშიში ქვეყანაა ჟურნალისტებისთვის. წლის დასაწყისიდან იქ 5 ჟურნლისტი მოკლეს, 14-ს კი მოკვლით ემუქრებიან.

თბილისის საქალაქო სასამართლოში საქართველოს იუსტიციის მინისტრს, თეა წულუკიანსა და ლეიბორისტული პარტიის ლიდერს, შალვა ნათელაშვილს შორის სასამართლო დავა მოსარჩელის გამარჯვებით დასრულდა. წულუკიანი ამტკიცებდა, რომ ნათელაშვილის მიერ 2016 წლის 19 ოქტომბერს ტელეკომპანია „იბერიის“ გადაცემაში „პრიორიტეტსა“ და 2016 წლის 23 ნოემბერს ტელეკომპანია „TV პირველის” “ინგა გრიგოლიას დღის ამბებში” გავრცელებული ინფორმაცია თითქოს ბიძინა ივანიშვილმა მას სტრასბურგში 300 ათას ევროდ ბინა უყიდა, ცილისწამება იყო და ლახავდა მის პატივსა და ღირსებას. ამ საფუძვლით დაიწყო იუსტიციის მინისტრმა სასამართლო დავა.

 

სასამართლომ შალვა ნათელაშვილს იმავე ტელევიზიების, “იბერიასა” და “TV პირველის” ეთერში თეა წულკიანის შესახებ გავრცელებული ინფორმაციის უარყოფა და ფინანსური სახდელი დააკისრა. ტელეკომპანიები, როგორც მათი წარმომადგენლები ამბობენ, ამ სასამართლო დავაში ჩართულები არ იყვნენ. მიუხედავად ამისა, სასამართლოს გადაწყვეტილება მათაც შეეხო.

ამგვარი გადაწყვეტილება საქართველოში პირველი არ ყოფილა. ამ პრაქტიკიდან გამომდინარე, ჩნდება კითხვა, მსგავსი შინაარსის გადაწყვეტილებები პირდაპირ ან ირიბად ხომ არ არის მედიის სარედაქციო საქმიანობაში ჩარევა, ვინაიდან მედიას უწევს ხელახლა იმ საკითხზე მასალის მომზადება, ანდა ეთერის დათმობა, რაც შესაძლებელია მათი სარედაქციო ინტერესი არ იყოს. ამ თემაზე მაუწყებლების წარმომადგენლებს განსხვავებული მოსაზრებები აქვთ.

“იბერიის” საინფორმაციო სამსახურის ხელმძღვანელი, ვახო ხუზმიაშვილი სასამართლოს ამ კონკრეტულ გადაწყვეტილებაში სარედაქციო საქმიანობაში ჩარევის პრობლემას ვერ ხედავს. მისი აზრით, თუ შალვა ნათელაშვილი ბოდიშს მოუხდის თეა წულუკიანს, საზოგადოებისთვის საინტერესო იქნება და შესაბამისად, გააშუქებენ. "მომწონს თუ არა სასამართლოს გადაწყვეტილება, ვალდებული ვართ [აღვასრულოთ ის]”, - ამბობს ხუზმიაშვილი, რომელიც დასძენს, რომ თუ სასამართლო სხვა შემთხვევაშიც დაავალდებულებს, მზადაა საეთერო დრო გამოყოს.

მისგან განსხვავებით, ტელეკომპანია "რუსთავი 2-ის" იურისტი, თამთა მურადაშვილი მიიჩნევს, რომ სასამართლო გადაწყვეტილებები მედიისთვის აღსრულების ირიბი დავალდებულებაა. ის პრობლემას არა მოსამართლის მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებაში, არამედ "სამოქალაქო საქმეთა კოდექსში" არსებულ ჩანაწერში ხედავს, სადაც ნათქვამია, რომ ცილისმწამებლური ინფორმაცია იმავე მედიასაშუალებებში უნდა გასწორდეს, სადაც თავდაპირველად გამოქვეყნდა.

მისი თქმით, შესაძლებელია ეს საკონსტიტუციო სასამართლოში გასაჩივრდეს და შეფასდეს, კანონის ამგვარი ფორმულირება სარედაქციო პოლიტიკაში ჩარევის შესაძლებლობას იძლევა თუ არა.

“ტელეკომპანია პირველთან” ამ საკითხზე კომუნიკაცია არ შედგა, “იმედში” კი საუბარი არ ისურვეს.

მედიასამართლის სპეციალისტი, მამუკა ანდღულაძე მიიჩნევს, რომ როცა მედია არ არის სასამართლო დავის მხარე, მას გადაწყვეტილების აღსრულება არ უნდა ევალებოდეს. მისთვის ამოსავალი წერტილი მედიაა და ფიქრობს, რომ მიღებული გადაწყვეტილება აღსრულების დროს მედიის სარედაქციო პოლიტიკაში ჩარევასთან დაკავშირებით კითხვებს არ უნდა აჩენდეს.

მისი თქმით, როცა კანონში საუბარია გავრცელებული ინფორმაციის თანაზომადი საშუალებით უარყოფაზე, აღსანიშნავია რამდენიმე გარემოება. გასათვალისწინებელია რამდენად შესაძლებელია იმავე მაუწყებელში სასამართლოს გადაწყვეტილების აღსრულება, ან იმავე რეიტინგის მაუწყებლით ინფორმაციის გავრცელებით შესრულდება თუ არა ნაკისრი ვალდებულება.

"თუ პრესკონფერენციის დროს გაჟღერებული ინფორმაციის გაშუქებაზეა სასამართლო დავა, სადავო საკითხია რამდენად იქნება პრესკონფერენციის გამართვა თანაზომადი საშუალებით უარყოფა. თუ მანამდე “იბერიაში” გავრცელდა ინფორმაცია და შემდეგ უარყოფა ამავე არხმა არ გააშუქა, მისი მაყურებელი როგორ მიიღებს ამ ინფორმაციას?" - ამბობს ანდღულაძე.

საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის საბჭოს თავმჯდომარე და ჟურნალისტი, გიორგი მგელაძე ფიქრობს, რომ შალვა ნათელაშვილმა სასამართლოს გადაწყვეტილების აღსასრულებლად სარეკლამო დრო უნდა იყიდოს.

“თუ გადაწყვეტილება გულისხმობს, რომ იმავე გადაცემაში უნდა უარყოს ნათელაშვილმა გავრცელებული ინფორმაცია, ეგ იქნება შინაარსში ჩარევა. ჟურნალისტს არ აქვს ვალდებულება, რომ განმეორებით მოაწყოს იმავე შინაარსის გადაცემა და დღეს უკვე არააქტუალურ თემაზე დრო დაუთმოს რესპონდენტს", - ამბობს მგელაძე.

იდენტურ საქმეზე საქართველოს სასამართლოებმა რამდენიმე თვის წინაც იმსჯელეს. 2017 წლის პირველ სექტემბერს ტელეკომპანია "რუსთავი 2-მა" აღსრულების ეროვნული ბიუროს წერილი მიიღო. წერილში საუბარი იყო, რომ გადაცემა "ნანუკას შოუს" პატივის, ღირსებისა და საქმიანი რეპუტაციის შემლახავი ინფორმაციის უარსაყოფად მოპასუხე მხარისთვის საეთერო დრო უნდა დაეთმო.

მანამდე ტელეკომპანია ”რუსთავი 2-ის” ეთერში სატელევიზიო გადაცემა "ნანუკას შოუში" სტუმრად მიწვეულნი იყვნენ პლასტიკური ქირურგი ციცინო შურღაია და მისი ყოფილი ქმარი ბესო კალანდაძე. ციცინო შურღაიამ მიიჩნია, რომ კალანდაძე ცილს სწამებდა, მან სასამართლოს მიმართა და მის მიმართ გამოთქმული პატივის, ღირსებისა და საქმიანი რეპუტაციის შემლახველი ცნობების უარყოფა მოითხოვა. სასამართლომ სარჩელი დააკმაყოფილა.

მსოფლიოს უამრავ ქვეყანაში სულ უფრო მეტი მედია ორგანიზაცია ითხოვს დონაციებს და შემომწირველთა რიცხვიც სულ უფრო იზრდება. ამასთან, ეს სქემა ნაკლებად წარმატებულია ღარიბ ქვეყნებში, სადაც დემოკრატიისთვის მნიშვნელოვანი, თუმცა, კომერციულად ნაკლებად საინტერესო კონტენტის წარმოება რთულია.

მედია ორგანიზაციები, როგორიცაა The Guardian, თავიანთ მომავალ ბიზნესს შემოწირულებებზე დაყრდნობით აშენებენ. ამავდროულად, ბოლო წლებში გაჩნდა უამრავი მაგალითი ხალხის მიერ დაფინანსებული სტარტაპებისა. რა მასშტაბზეა საუბარი და რა მიდგომები არსებობს მსოფლიოში, ამის შესახებ Reuters Institute-ის ციფრული ახალი ამბების 2018 წლის ანგარიშშია საუბარი.

საერთო ჯამში, ადამიანების რაოდენობა, რომლებიც ფულს სწირავენ მედია ორგანიზაციებს ძალიან დაბალია: 1% ბრიტანეთში და 3%-მდე აშშ-ში. თუმცა შესაძლებლობის შკალა ბევრად დიდია. ანგარიშის თანახმად, გამოკითხული ადამიანების თითქმის მეოთხედი (22%) ამბობს, რომ საჭიროების შემთხვევაში მედია ორგანიზაციას თანხას შესწირავდა.



ადამიანთა ჯგუფი, რომლებიც მედიისთვის თანხას იმეტებენ ახალგაზრდები არიან. ნებისმიერი შეტყობინება ჟურნალისტიკის დახმარების თაობაზე ამ ჯგუფზე კარგად მუშაობს.

შემოწირულობების უმეტესობა პოლიტიკურად მოტივირებულია და ძირითადად ცენტრისტებზე ან მემარცხენეებზე მოდის. ნაწილობრივ, ეს ისტორიული იდეოლოგიური ბრძოლების შედეგია, როცა ბევრი მემარცხენე გაზეთი კოოპერატივებისა თუ პროფესიული კავშირებისგან ფინანსდებოდა კაპიტალისტური პრესის საწინააღმდეგოდ. შტატებისნაირ ქვეყანაში მედია ისევ აღიქმება როგორც პოლიტიკური ბრძოლის იარაღი - დონალდ ტრამპის მომხრეებსა და მოწინააღმდეგეებს შორის. საანგარიშო კვლევაში ჩანს, რომ დონაციები პოლიტიკური აქტია რესპონდენტებისთვის:

“მე ფულს ვწირავ [აშშ-ის კონსტიტუციის] პირველი შესწორების მხარდასაჭერად, რომელსაც, ჩემი აზრით, საფრთხე ემუქრება მოქმედი [ტრამპის] ადმინისტრაციისგან”.

“მინდა დავრწმუნდე, რომ ეს მედია ორგანიზაციები არ დაიხურება”.

თუმცა შემოწირულებები მხოლოდ მემარცხენე იდეოლოგიის შენარჩუნებას არ ემსახურება. უამრავი პარტიზანული კონსერვატიული საიტი სულ უფრო ხშირად მოუწოდებს მხარდამჭერებს დონაციისკენ, განსაკუთრებით მაშინ, როცა რეკლამის დამკვეთები მათ ბოიკოტს უცხადებენ.

სხვადასხვა ამერიკული გამოცემის, მაგალითად NPR-ის ბიუჯეტის მნიშვნელოვანი ნაწილი უკვე ათწლეულებია დონაციებზე მოდის. ასეთია მაგალითად 2009 წელს დაფუძნებული არაკომერციული მედია ორგანიზაცია Texas Tribune, რომელიც ყოველწლიურად 6,5 მილიონ დოლარს იღებს შემომწირველებისგან. გამოცემაში დაახლოებით 60 ადამიანია დასაქმებული.

“ვხვდები, რომ კარგ ჟურნალისტიკას ფული სჭირდება. თუ მხოლოდ უფასო სერვისებზე ვიქნები დამოკიდებული, ინფორმაციის ხარისხი, რომელსაც ვიღებ, გაცილებით გაუარესდება.”

ზოგისთვის გამოწერის სისტემა შემაშფოთებელია. ისინი ფიქრობენ, რომ მაღალი ხარისხის ახალი ამბები მხოლოდ მათთვისაა ხელმისაწვდომი, ვისაც ამაში ფულის გადახდა შეუძლია. ამიტომ, ორგანიზაციების ნაწილს, მაგალითად The Guardian-ს, ურჩევნია მათი პროდუქტი უფასო იყოს ყველასთვის და ნებაყოფლობით კონტრიბუციებს ითხოვენ.

მიზეზი, რის გამოც ადამიანები მედიას ფულს სწირავენ ყალბი ამბების ერაში ფაქტებზე დაფუძნებული ჟურნალისტიკისა და თავისუფალი სიტყვის მხარდაჭერაა. ანგარიშის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი მიგნება ისაა, რომ ახალგაზრდები უფრო მეტად იხდიან ფულს ახალ ამბებში.

ბოლო ერთ წელიწადში საქართველოში გამოხატვის თავისუფლებას, რომელიც დემოკრატიის ერთ-ერთი ძირითადი პრინციპია, კონკრეტული საჯარო პირებისა და უწყებების ინიციატივებითა და კანონპროექტებით რამდენჯერმე დაემუქრა საფრთხე.

ბოლო ყველაზე გახმაურებული შემთხვევა, რომელსაც დიდი ვნებათაღელვა და განხილვები მოჰყვა, საპარლამენტო უმრავლესობის ორი დეპუტატის, ეკა ბესელიასა და ლევან გოგიჩაიშვილის ინიციატივა იყო შემოქმედებითი ცენზურის შესახებ. ბოლო ინფორმაციით, ეგრეთ წოდებულ „ცენზურის კანონპროექტთან“ დაკავშირებით, საპარლამენტო უმრავლესობამ უკან დაიხია.

თუმცა, ეს კანონპროექტი ერთადერთი არ ყოფილა, რომელმაც ბოლო პერიოდში საზოგადოება გამოხატვის თავისუფლების საფრთხეებზე აალაპარაკა.

2017 წლის იანვარი - ევა გოცირიძე მოსამართლეთა კრიტიკის შეზღუდვას ითხოვს

ეს ინიციატივა ევა გოცირიძემ დაახლოებით სამი თვის შემდეგ ისევ გაახმოვანა. „დადგა დრო, ეს საკითხი საბოლოოდ გადაწყდეს ისე, როგორც საჭიროა. ზოგიერთი ნაწილი კანონის მიხედვით უნდა გადაწყდეს, მაგრამ ეს არ იქნება საკმარისი“, - აღნიშნა 4 აპრილს, პარლამენტში მართლმსაჯულების სამოქმედო გეგმის პრეზენტაციის შემდეგ, ჟურნალისტებთან საუბრისას.

იმავე წლის 26 აპრილს, იუსტიციის უმაღლესმა საბჭომ საჯარო განცხადებით მიმართა საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიას და „გამოხატვის თავისუფლების ფარგლების სავარაუდო დარღვევის ფაქტებზე“ რეაგირება ითხოვა. საპასუხო განცხადებაში ქარტიამ ცენზურის საფრთხეზე მიუთითა, ევა გოცირიძეს კი ურჩია, რომ თუკი რომელიმე ჟურნალისტური პროდუქტის მიმართ ჰქონდა პრეტენზია და მიიჩნევდა, რომ ეთიკური პრინციპები იყო დარღვეული, ქარტიაში დადგენილი წესით შეეტანა განცხადება.

არც იუსტიციის საბჭოს და არც თავად ევა გოცირიძეს ქარტიისთვის აღარ მიუმართავს. ამ განცხადებების შემდეგ ამ საკითხზე აღარც საუბარი ყოფილა.

2017 წლის ოქტომბერი - კომუნიკაციების ეროვნული კომისია სიძულვილის ენის რეგულირებაში გადატანას შეეცადა

კომუნიკაციების კომისიამ ცვლილებების საჭიროება აუდიოვიზუალური მედია მომსახურებების შესახებ 2010/13/EU ევროდირექტივასთან შესაბამისობაში მოყვანის ვალდებულებით ახსნა.

კანონპროექტის ამ ნაწილს საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის განცხადება მოჰყვა, რომელშიც ნათქვამი იყო, რომ „კომისიის ხელში მაუწყებლის შინაარსის რეგულირების გადასვლა მნიშვნელოვან რისკებს შეიცავს გარდა ამისა, ისეთი ტიპის ქვეყანაში, როგორიც საქართველოა, თვითრეგულირებიდან რეგულირებაში საკითხის გადატანა აღიქმებოდა მედიაგარემოს გაუარესებად“.

ინიციატივა მოიწონა იურიდიულ საკითხთა კომიტეტმა, თუმცა პროცესი აღარ გაგრძელებულა.

2018 წლის მაისი - კლინიკების ასოციაცია ექიმების შეცდომის ან დანაშაულის გაშუქების წინააღმდეგ

მოსამართლეების შემდეგ, მედიის კრიტიკის აცილებაზე სამედიცინო სფეროში დაფიქრდნენ. შესაბამისი საკანონმდებლო ინიციატივა, 2018 წლის 11 მაისს, საქართველოს პარლამენტში არასამთავრობო ორგანიზაცია საქართველოს კლინიკების ასოციაციამ წარადგინა.

დოკუმენტში ნათქვამია, რომ სამედიცინო საქმიანობის დროს, ექიმის მიერ დაშვებული შეცდომის ან ჩადენილი დანაშაულის შესახებ „მასმედიის საშუალებით ღიად საუბარი, ექსპერტიზის დასკვნის, სამედიცინო საქმიანობაზე ზემდგომი მარეგულირებელი ორგანოს ან სასამართლო გადაწყვეტილების გარეშე გამოიწვევს მედიასაშუალების დაჯარიმებას 1 000 ლარით, განმეორებით შემთხვევაში კი - თანხა გაორმაგდება. ამავე დროს მედიას დაეკისრება ვალდებულება უარყოს მის მიერ გაჟღერებული ინფორმაცია“.

2018 წლის მაისი - შემოქმედებითი ცენზურის დაწესების მცდელობა

ცვლილების თანახმად სასამართლოს შეუძლია აკრძალოს შემოქმედებითი ნაწარმოების გავრცელება, თუ ის ლახავს სხვა ადამიანის უფლებებსა და კანონიერ ინტერესებს, აღვივებს ეროვნულ, ეთნიკურ, რელიგიურ და რასობრივ შუღლს, ქადაგებს ომსა და ძალადობას, პროპაგანდას უწევს პორნოგრაფიას. ინიციატივამ იურისტებისა და კულტურის სფეროს წარმომადგენლების უკმაყოფილება გამოიწვია.

საქართველოს სახალხო დამცველმა საკანონმდებლო პაკეტი კონსტიტუციასთან შეუსაბამოდ და შემოქმედების თავისუფლების შემზღუდველად მიიჩნია და თქვა რომ,„საქართველოს კონსტიტუცია ცალსახად აცხადებს, რომ შემოქმედებით პროცესში ჩარევა, შემოქმედებითი საქმიანობის სფეროში ცენზურა დაუშვებელია, ყოველგვარი გამონაკლისის გარეშე“.

საბოლოოდ, 29 მაისს ცნობილი გახდა, რომ ეგრეთ წოდებულ, „ცენზურის კანონპროექტს“ უმრავლესობამ მხარი არ დაუჭირა. დეპუტატ ეკა ბესელიას განცხადებით, მიიღეს გადაწყვეტილება, რომ კულტურის შესახებ კანონი უცვლელი დარჩეს.

ზუსტად ერთი წლის წინ, 2017 წლის 29 მაისს, თბილისის ცენტრიდან აზერბაიჯანელი ჟურნალისტი, აფგან მუხტარლი გაუჩინარდა. მეორე დღეს იგი ბაქოს ციხეში აღმოჩნდა. რვა თვის შემდეგ, დევნილ ჟურნალისტს, რომელიც თბილისს აფარებდა თავს, აზერბაიჯანის სასამართლომ საზღვრის უკანონოდ კვეთისა და 10 000 ევროს არადეკლარირებულად გადატანის ბრალდებით 6-წლიანი პატიმრობა მიუსაჯა. თავად მუხტარლი ამბობს, რომ ის თბილისიდან ქართველმა სამართალდამცავებმა გაიტაცეს და აზერბაიჯანს გადასცეს.

ერთი წლის შემდეგ ისევ უცნობია მომხდარის დეტალები და პასუხგაუცემელია მთავარი კითხვა - როგორ აღმოჩნდა აზერბაიჯანელი ჟურნალისტი ბაქოში. თუმცა, ცნობილია როგორ აისახა ეს ფაქტი საქართველოზე.

აფგან მუხტარლის საქმე, გასული ერთი წლის განმავლობაში, მოხვდა ყველა საერთაშორისო ანგარიშში, რომელიც საქართველოს შეეხებოდა. ამ პერიოდში მოვისმინეთ არაერთი კრიტიკული განცხადებაც საქართველოსა და აზერბაიჯანის ხელისუფლების მიმართ.

მომხდარიდან ორ კვირაში ევროპარლამენტმა აფგან მუხტარლის საქმეზე რეზოლუცია მიიღო, რითაც დაგმო მუხტარლის “თბილისიდან გატაცება და შემდგომ ბაქოში დაპატიმრება”. რეზოლუციაში ხაზგასმულია, რომ ესაა ადამიანის უფლებების დარღვევის სერიოზული ფაქტი.

ევროპარლამენტი ამ რეზოლუციით საქართველოს ხელისუფლებას გამჭვირვალე და ეფექტიანი გამოძიების ჩატარებისკენ მოუწოდებს, რათა პასუხი გაეცეს კითხვებს მომხდარში საქართველოს ხელისუფლების მონაწილეობასთან დაკავშირებით.

იმავე წლის ნოემბერში ევროსაბჭოს საპარლამენტო ასამბლეამ საქართველოს ხელისუფლებას უსაფრთხოების სამსახურებზე საპარლამენტო კონტროლის გაძლიერებისკენ მოუწოდა.

მუხტარლის საქმეს გამოეხმაურა აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტიც. “ჩვენ ახლოდან ვაკვირდებით გამოძიებას, რომელიც საქართველოში მიმდინარეობს, სავარაუდო გატაცების შესახებ და მოვუწოდებთ მათ, რომ იგი იყოს გამჭვირვალე და დროული”, - ეწერა 3 ივნისს გავრცელებულ განცხადებაში.

აფგან მუხტარლის საქმე, სხვა მნიშვნელოვან საკითხებთან ერთად, მოხვდა სახელმწიფო დეპარტამენტის 2017 წლის ანგარიშშიც საქართველოში ადამიანის უფლებათა მდგომარეობის შესახებ.

2009 წლის შემდეგ პირველად, საერთაშორისო ავტორიტეტული ორგანიზაციის Freedom House-ის ანგარიშში საქართველოს დემოკრატიის ხარისხის მაჩვენებელი გაუარესდა. საქართველოს საზოგადოებრივი მაუწყებლის მენეჯმენტის ცვლილებისა და რუსთავი 2-ზე ზეწოლის ფაქტებთან ერთად, დემოკრატიის გაუარესების მიზეზად ორგანიზაცია აფგან მუხტარლის საქმეს ასახელებს.

“მუხტარლი საქართველოში აზერბაიჯანის მმართველი ოჯახის ბიზნესებს იძიებდა. მისი მასალები საქართველოს ხელისუფლებისთვის საფრთხეს არ წარმოადგენდა, რასაც მივყავართ სპეკულაციამდე, რომ მისი არაკანონიერი დაკავება საქართველოს უსაფრთხოების სამსახურების მხრიდან ერთგვარი საჩუქარი იყო მეზობლისა და სტრატეგიული პარტნიორისთვის”, - ვკითხულობთ ანგარიშში.

მუხტარლის საქმე ანგარიშვალდებულების ნაკლებობის ქვეთავში შეიყვანა Amnesty International-მა: “გამოძიების მიერ რაიმე არსებითი შედეგის მიღწევის შესახებ ცნობილი არ არის”.

მუხტარლის გაუჩინარებისთანავე, საერთაშორისო ორგანიზაციამ რეპორტიორები საზღვრებს გარეშე (RSF) საქართველოს ოფიციალური პირებისგან ახსნა-განმარტება მოითხოვა, - როგორ და რატომ გაიტაცეს და გადაიყვანეს საქართველოში მცხოვრები აზერბაიჯანელი ჟურნალისტი აზერბაიჯანში. ორგანიზაცია აზერბაიჯანისგან აფგან მუხტარლის დაუყოვნებლივ გათავისუფლებასაც ითხოვს.

ადამიანის უფლებებზე მომუშავე ავტორიტეტულმა საერთაშორისო ორგანიზაციებმა, მათ შორის, რეპორტიორები საზღვრებს გარეშე, Human Rights Watch, საერთაშორისო პარტნიორობა ადამიანის უფლებებისთვის, ომისა და მშვიდობის გაშუქების ინსტიტუტი, საქართველოს პრემიერ-მინისტრ კვირიკაშვილს და პარლამენტს აფგან მუხთარლის საქმესთან დაკავშირებით ივნისში მიმართეს.

“აფგან მუხთარლის გატაცება არის შავი ლაქა საქართველოს რეპუტაციისთვის, როგორც კავკასიის რეგიონის ლიდერ ქვეყანაზე ადამიანის უფლებების დაცვის კუთხით,”- ვკითხულობთ წერილში.

გასული წლის დეკემბერში, ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეის (PACE) წევრები, კერსტინ ლუნდგრენი (შვედეთი) და ტიტუს კორლატინი (რუმინეთი) აფგან მუხთარლის საქმით დაინტერესნენ და შესაბამისი უწყების წარმომადგენლებთან შეხვედრები გამართეს. ვიზიტის შემაჯამებელ განცხადებაში PACE-ს წევრებმა, რომლებიც საქართველოს საკითხზე თანამომხსენებლები არიან, კიდევ ერთხელ დააფიქსირეს თავიანთი შეშფოთება.

თბილისიდან აზერბაიჯანელი ჟურნალისტის და აქტივისტის, აფგან მუხტარლის სავარაუდო გატაცებიდან დღეს ერთი წელი შესრულდა. აზერბაიჯანის ხელისუფლების მიმართ კრიტიკული მასალების ავტორი, აფგან მუხტარლი თბილისში 2017 წლის 29 მაისს გაუჩინარდა. მეორე დღეს კი ცნობილი გახდა, რომ იგი აზერბაიჯანში დააკავეს საზღვრის უკანონოდ გადაკვეთისა და ვალუტის კონტრაბანდის ბრალდებით. 2018 წლის იანვარში აზერბაიჯანის სასამართლომ მუხტარლის ექვსი წლით თავისუფლების აღკვეთა მიუსაჯა.

ჟურნალისტი ამბობს, რომ თბილისიდან კრიმინალური პოლიციის ფორმიანმა პირებმა გაიტაცეს, რასაც საქართველოს ხელისუფლება უარყოფს. საქართველოში მუხტარლის გაუჩინარების საქმეზე გამოძიება დაწყებულია, თუმცა რა ეტაპზეა, უცნობია.

მუხტარლის დაკავებას საქართველოში მომუშავე ჟურნალისტების პროტესტი მოჰყვა, თუმცა საქმესთან დაკავშირებით დამატებითი დეტალები არ გამხდარა ცნობილი.

აფგან მუხტარლის მხარდამჭერი აქცია თბილისში დღესაც გაიმართება. „თბილისის ადამიანის უფლებათა სახლი“ და მისი წევრი არასამთავრობო ორგანიზაციები საქართველოს პარლამენტის შენობასთან საღამოს, 17:00 საათზე შეიკრიბებიან. ისინი საქმის ეფექტურ გამოძიებასა და პარლამენტში საგამოძიებო კომისიის შექმნას მოითხოვენ.

„სავარაუდო გატაცების ფაქტზე გამოძიების დაწყებიდან ერთი წლის შემდეგ, მაღალი საჯარო ინტერესის მიუხედავად, გამოძიების პროგრესის შესახებ ინფორმაცია საქართველოს საგამოძიებო ორგანოებს არ გაუსაჯაროებიათ. არ გაქარწყლებულა ეჭვები ორგანიზებულ დანაშაულში საქართველოს სამართალდამცავი ორგანოების წარმომადგენელთა მონაწილეობაზე", - ნათქვამია „ადამიანის უფლებათა სახლის" განცხადებაში.

ხელისუფლებისგან კონტროლირებადი მედია, სამთავრობო გავლენის ქვეშ მყოფი ეროვნული მარეგულირებელი კომისია, ფიზიკური ზეწოლა ჟურნალისტებზე, მედიამფლობელების გამჭვირვალობა, ციფრული მაუწყებლობა, ბრძოლა ტელევიზიებზე გავლენის მოსაპოვებლად, - Freedom House-ის ანგარიშების მიხედვით, ეს ის ფაქტორებია, რაც ბოლო ათ წელიწადში საქართველოს მედიაგარემოზე მნიშვნელოვან ზეგავლენას ახდენდა. ეს მაჩვენებლები განსაზღვრავდა ქვეყანაში მედიის დამოუკიდებლობის ხარისხსაც.

Freedom House საერთაშორისო ორგანიზაციაა, რომელიც ყოველწლიურად აკვირდება მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნებში მიმდინარე მოვლენებს და სამოქალაქო თავისუფლების ხარისხს სხვადასხვა ინდიკატორებით ზომავს. ერთ-ერთი ფოკუსი მედიის თავისუფლებაა. საქართველო ამ მხრივ “ნაწილობრივ თავისუფალი” ქვეყნების ჩამონათვალში შედის.

ორგანიზაციის ბოლო ანგარიშის მიხედვით, საქართველოში მედიის დამოუკიდებლობის მაჩვენებელი 0, 25-ერთეულით შემცირდა, რის გამოც ქვეყანა 9 წლის წინანდელ, 2009 წლის მდგომარეობას დაუბრუნდა.

2008-2010 წლები - კონტროლირებადი მედია, მარეგულირებელი კომისია სამთავრობო გავლენის ქვეშ და ზეწოლა ჟურნალისტებზე

ვარდების რევოლუციის მომდევნო წლებში საქართველო უცნაურ ვითარებაში აღმოჩნდა, ერთის მხრივ ქვეყანა რეგიონში „დემოკრატიის შუქურად“ მოიაზრებოდა, რომელზეც დასავლეთი დიდ იმედებს ამყარებდა, მეორეს მხრივ კი, მთელი რიგი შიდა პროცესები სულ უფრო შორდებოდა დემოკრატიას. რევოლუციური მთავრობა ფასეულობების ერთგული ვერ აღმოჩნდა. ამის ერთ-ერთი მაგალითი მედია იყო. ქვეყნის მთავარი, სრული დაფარვის მქონე მაუწყებლები, მმართველი პარტიის მიერ კონტროლდებოდა, მათ შორის საზოგადოებრივი მაუწყებელიც, რომელიც კანონის თანახმად ყველაზე მიუკერძოებელი და ყველა მხარის ინტერესების ამსახველი უნდა ყოფილიყო. გამონაკლისს მხოლოდ ტელეკომპანია „იმედი“ წარმოადგენდა, რომელიც ბიზნესმენ ბადრი პატარკაციშვილს ეკუთვნოდა. თუმცა, 2007 წელს ტელეკომპანიაში სპეცრაზმის შეჭრისა და „იმედისთვის“ გადატრიალების მცდელობის ბრალის წაყენებით ეს არხიც მთავრობის კონტროლის ქვეშ გადავიდა.

2008 წლიდან ეს გავლენები კიდევ უფრო გაიზარდა. ცალკეული დამოუკიდებელი, მცირებიუჯეტიანი გამოცემების თუ მაუწყებლების გარდა, რომლებიც საზოგადოებრივ აზრზე გავლენას დიდად ვერ ახდენდნენ, მედიის დისკურსს პრაქტიკულად „ნაციონალური მოძრაობა“ განსაზღვრავდა. სწორედ ეს სახელდება Freedom House-ის 2009 წელს გამოქვეყნებულ ანგარიშში (რომელიც 2008 წელს ეხება) მთავარ პრობლემად.

10 წლის წინ ორგანიზაცია საქართველოს მედიაგარემოს მთავარ პრობლემად სრული დაფარვის მქონე მაუწყებლების მმართველი პარტიისგან კონტროლზე საუბრობდა. ამ პერიოდში ასევე სამთავრობო გავლენის ქვეშ იყო კომუნიკაციების ეროვნული კომისია, რომელმაც ტელეკომპანია “მაესტროს“ უარი უთხრა პოლიტიკური პროგრამების გაგრძელებისთვის საჭირო საერთო მაუწყებლობის ლიცენზიის გაცემაზე. Freedom House-ის იმ პერიოდის ანგარიშში საუბარია საქართველოს მთავრობის მცდელობებზე, 2008 წლის რუსეთ-საქართველოს ომის დროს ხელი შეეშალა სამაუწყებლო მედიაში მისთვის არასასურველი ინფორმაციის გავრცელებისთვის. 2008 წელს იყო ჟურნალისტების ფიზიკური და სიტყვიერი შეურაცხყოფისა და მუქარის ფაქტებიც. წლის ყველაზე გახმაურებული ამბავი გაზეთ „ბათუმელების“ ჟურნალისტის მიმართ სასიკვდილო მუქარები იყო, რომელსაც რედაქცია მეილზე იღებდა.

მედიის კონტროლი და მარეგულირებელი კომისიის მიკერძოება პრობლემად რჩება 2009 წელსაც. კვლავ ხდება ჟურნალისტებზე ზეწოლა და საქმიანობაში ხელის შეშლა. ტელეკომპანია „მაესტროს“ გუნდის წევრებს დემონსტრაციის გადაღებისას აპარატურა წაართვეს და გადაღებული მასალა წაუშალეს. პროფესიულ საქმიანობაში ხელის შეშლის არაერთი ფაქტი დაფიქსირდა გაზაფხულზე გამართულ საპროტესტო აქციებზეც. გამომძიებელი ჟურნალისტი ვახტანგ კომახიძე კი, როგორც თავად აცხადებდა, დოკუმენტური ფილმის გადაღების შემდეგ ხელისუფლებისგან სასიკვდილო მუქარებს იღებდა. ფილმი 2008 წლის კონფლიქტს ეძღვნებოდა და ომის დროს საქართველოს მთავრობის გადაწყვეტილებების კრიტიკული ანალიზი იყო წარმოდგენილი.

Freedom House-ის 2010 წლის ანგარიშში აღნიშნულია, რომ 2009 წელს ტელეკომპანია „იმედზე“ სამთავრობო გავლენა გაიზარდა. მარტში აქ თავდაცვის სამინისტროს პრესსპიკერი, ნანა ინწკირველი დაინიშნა დირექტორად, რამაც ტელევიზიის თანამშრომლების ნაწილის პროტესტი გამოიწვია. ორი მათგანი სამსახურიდან გაათავისუფლეს, ოთხმა კი პროტესტის ნიშნად ტელევიზია დატოვა. ივლისში ტელევიზიის დირექტორად ეკონომიკის ყოფილი მინისტრი, გიორგი არველაძე დაინიშნა, რამაც ხელისუფლების გავლენა კიდევ უფრო პირდაპირი და აშკარა გახადა.

2010 წლიდან შედარებით მცირდება ჟურნალისტების სამართლებრივი და ფიზიკური დევნა. მაისში ჩატარებული ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნებიც საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა წინა წლებთან შედარებით უფრო სამართლიანად გააშუქა. თუმცა, სახელისუფლებო გავლენა მსხვილ მედიაკომპანიებზე ისევ საგრძნობია. იგივე ვითარებაა მარეგულირებელ კომისიაშიც, რომლის დირექტორი გიორგი გეგეშიძე „რუსთავი2 -ის“ მფლობელი იყო.

ადგილობრივმა მედია და არასამთავრობო ორგანიზაციებმა აქტიურად დაიწყეს საუბარი მედია მფლობელების გამჭვირვალობის შესახებ, რაც 2000-იანი წლების მეორე ნახევარში თავისუფალი მედიის ერთ-ერთი მთავარ გამოწვევად რჩებოდა. ორი მსხვილი მაუწყებლის, „რუსთავი 2-სა“ და „იმედის“ მფლობელების შესახებ ზუსტი ინფორმაცია ხელმისაწვდომი არ იყო, მათი ფიქტიური მეპატრონეები კი ოფშორულ ზონებში იყვნენ დარეგისტრირებული.

ამ პერიოდში ქვეყანაში უკვე არსებობდა რამდენიმე ახალი დამოუკიდებელი ბეჭდური თუ ონლაინ მედია გამოცემა, თუმცა, მცირე ბიუჯეტისა და დაბალი ტირაჟების გამო მათი გავლენის არეალი ძალიან მცირე იყო.

2011 - 2012 წლები - გაძლიერებული ზეწოლა ჟურნალისტებზე და მედიასაშუალებების მფლობელების გამჭვირვალობის პირველი ნიშნები

ჟურნალისტებზე ზეწოლისა და საქმიანობაში ხელის შეშლის მხრივ არსებული ერთწლიანი შედარებით მშვიდი გარემოს შემდეგ, 2011 წელს საქართველო ამ მხრივ განსაკუთრებით „დაწინაურდა“. 26 მაისს ოპოზიციის მიერ გამართულ საპროტესტო დემონსტრაციის დაშლისას პოლიციამ არაერთ ჟურნალისტს მიაყენა ფიზიკური თუ სიტყვიერი შეურაცხყოფა. მათ ნაწილს აპარატურაც დაუზიანეს და ჩამოართვეს. ზოგიერთი პოლიციის განყოფილებაშიც კი მოხვდა.

Freedom House-ის მიერ 2012 წელს გამოქვეყნებულ კვლევაში ფოტოგრაფების გახმაურებულ საქმესაც ეხმიანება. 2011 წლის ივლისში 4 ფოტოგრაფი, მათ შორის პრეზიდენტის პირადი ფოტოგრაფი შპიონაჟის ბრალდებით დააკავეს. მათ სამშობლოს ღალატის მუხლით წარუდგინეს ბრალი და საქმეს გრიფი “საიდუმლო” დაადეს. თუმცა, არაერთი საპროტესტო აქციისა და საერთაშორისო ორგანიზაციების განცხადებების შემდეგ, ისინი საპროცესო შეთანხმებით გაათავისუფლეს. აღსანიშნავია, რომ ამ ბრალდებით ჟურნალისტების დაკავების პირველი შემთხვევა იყო საქართველოში.

ერთადერთი, რაც 2011 წელს Freedom House-ის ანგარიშში მედიაში პოზიტიურ ცვლილებად არის დასახელებული, მედია მფლობელების გამჭვირვალობის საკითხის ნაწილობრივი მოგვარებაა. აპრილში პარლამენტი მაუწყებლობის შესახებ კანონში ცვლილებებს იღებს, რაც მაუწყებლებს დამფუძნებლების და დაფინანსების წყაროების შესახებ შესახებ სრული ინფორმაციის გამოქვეყნებას ავალდებულებს 2012 წელს დაგეგმილი საპარლამენტო არჩევნების წინ მედიის როლი კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი ხდება, ამიტომ ხელისუფლება მის ხელში არსებულ ბერკეტებს მაქსიმალურად იყენებს.

თუმცა, ამის საპირწონედ აპრილის ბოლოს მედია ბაზარზე ახალი ძლიერი მოთამაშე - ტელეკომპანია „ მე-9 არხი“ შემოდის. ტელევიზიას ზურგს უმაგრებს ხელისუფლებას დაპირისპირებული გავლენიანი მილიარდერი, ბიძინა ივანიშვილი, რომელიც ამავდროულად მთავარი ოპოზიციური პარტიის ლიდერიცაა. კარგი დაფინანსებისა და სოლიდური რეიტინგის მიუხედავად, შეფერხება დაფარვის მხრივ „მე-9 არხსაც“ ექმნება, რადგან სამაუწყებლო სიხშირეების მისაღებად ლიცენზიების გაცემა ჯერ კიდევ პრობლემურია.

არჩევნების წინა პერიოდში ჟურნალისტების მიმართ ძალადობისა და შეურაცხყოფის ფაქტებიც გაიზარდა. ფიზიკური თავდასხმები, შანტაჟი, საქმიანობაში ხელის შეშლა და აქტიური ჩარევა - ეს ყველაფერი არაერთხელ გამოსცადეს ზაფხულის განმავლობაში ოპოზიციურად განწყობილი მედიების ჟურნალისტებმა.

სიტუაცია არც სარეკლამო კუთხით იცვლება. Freedom House 2013 წლის ანგარიშში აღნიშნავს, რომ რეკლამის დამკვეთები უპირატესობას ისევ სამთავრობო მედიებს ანიჭებენ, რაც კომპანიებს არათანაბარ პირობებში აყენებს და ფინანსურად და პოლიტიკურად დამოუკიდებელი მედიის განვითარებას უშლის ხელს.

2012 წლის საპარალამენტო არჩევნებამდე 2 კვირით ადრე, 18 სექტემბერს ტელეკომპანიებმა - „მაესტრო“ და „ტვ-9“ ეთერში, მათი განცხადებით, თბილისის ციხეებში გადაღებული ფიზიკური და სექსუალური ძალადობის კადრები გაუშვეს, რამაც საყოველთაო აღშფოთება და პროტესტი გამოიწვია. იმ დროს მმართველი პარტიის, „ნაციონალური მოძრაობის“ მხარდამჭერმა მედიამ ეს სკანდალი მთავრობისადმი კრიტიკული დისკურსის და შეკითხვების გარეშე გააშუქა. „საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა“ და კი თავდაპირველად საერთოდ უარი თქვა თემის გაშუქებაზე.

მედიის თავისუფლების შეზღუდვის კიდევ ერთ მაჩვენებლად Freedom House-ს საპარლამენტო არჩევნებამდე 5 დღით ადრე ცესკოს მიერ დაწესებული რეგულაცია მოჰყავს, რაც ჟურნალისტებს საარჩევნო უბნებზე ფოტო და ვიდეო გადაღებას უზღუდავს. ამ ამბავს მედიის წარმომადგენლების მხრიდან საპროტესტო განცხადებები და აქცია მოჰყვა. თუმცა, ცესკოს გადაწყვეტილება არ შეუცვლია.

2013-2014 წლები - ცვლილებები მაუწყებლებში

საპარლამენტო არჩევნებში ოპოზიციის გამარჯვების მიუხედავად 2012 წლის ბოლოს და 2013 წლის პირველ თვეებში „ნაციონალური მოძრაობა“ ისევ აკონტროლებს 2 მთავარ მაუწყებელს : „რუსთავი 2 -სა“ და „საზოგადოებრივ მაუწყებელს“. „საზოგადოებრივი მაუწყებლის“ ბორდი პრეზიდენტ სააკაშვილის მიერ არის დამტკიცებული და მისი სარედაქციო პოლიტიკა კვლავ მიკერძოებულია.

არჩევნებიდან ორი კვირის შემდეგ ტელეკომპანია „იმედი“ პირველი მფლობელის, გარდაცვლილი ბადრი პატარკაციშვილის ოჯახს უბრუნდება, რომელსაც ტელევიზია სააკაშვილის მთავრობამ 2007 წელს საეჭვო გარემოებაში ჩამოართვა. ამის შემდეგ ტელევიზია „ქართული ოცნების“ მხარდამჭერ პოზიციას იკავებს.

არჩევნებიდან ერთ წელიწადში, პრემიერ-მინისტრმა ივანიშვილმა ტელეკომპანია „მე-9 არხი“ დახურა. საბოლოოდ, ტელევიზიის სიხშირე ახალმა არხმა, GDS-მა დაიკავა, რომელიც ბიძინა ივანიშვილის შვილს, ბერა ივანიშვილს ეკუთვნოდა და გასართობ გადაცემებზე უნდა ყოფილიყო ორიენტირებული.

ახლადარჩეული მთავრობა ინფორმაციის თავისუფლების საკითხს უფრო პასუხისმგებლობით მოეკიდა. 2013 წლის აგვისტოში ივანიშვილმა ხელი მოაწერა ბრძანებას, რომლის მიხედვითაც დაიხვეწა რეგულაციები ინფორმაციის გაცემასთან დაკავშირებით და სამთავრობო უწყებების ნაწილს დაევალა, პროაქტიულად ონლაინ გამოექვეყნებინათ სხვადასხვა დოკუმენტები და ოფიციალურად მიეღოთ ელექტრონული მოთხოვნები ინფორმაციაზე.

2013 წლის საპრეზიდენტო არჩევნებისას საერთაშორისო მედია მონიტორებმა აღნიშნეს, რომ ორი მთავარი კერძო მაუწყებელს, „რუსთავი2 -სა“ და „იმედის“ ეთერში აღარ იგრძნობოდა პოლიტიკური პარტიების თუ ფიგურების აშკარა გავლენა. ამჯერად ეს კომპანიები უფრო კონკურენტუნარიანი სარედაქციო მასალების შექმნაზე იყვნენ ორიენტირებული. თუმცა, კრიტიკული დისკურსის ნაკლებობა მაინც შესამჩნევი იყო.

სამთავრობო ცვლილებების მიუხედავად, საზოგადოებრივი მაუწყებლის პოლიტიკური გავლენები 2013 წელსაც არ კარგავს აქტუალობას. 2012 წლიდან მაუწყებელი „ქართული ოცნებისა“ და „ნაციონალური მოძრაობის“ ძალაუფლებისთვის ბრძოლის პოლიგონად იქცა, რამაც 2013 წელს მმართველობის კრიზისამდე მიიყვანა საქმე. მარტში დირექტორი გაათავისუფლეს, 15-კაციან ბორდში კი 8 ვაკანტური ადგილი დარჩა.

2014-2017 წლები - ბრძოლა ტელევიზიებზე გავლენის მოსაპოვებლად

2014 წელი ქართული მედიისთვის გარდამავალი და შეიძლება ითქვას, ბოლო ათწლეულში ყველაზე თავისუფალი და თვითრეგულირებადი პერიოდი იყო. აღარ ვხვდებით ჟურნალისტებზე პირდაპირი ზეწოლის და პროფესიულ საქმიანობაში უხეში ჩარევის ფაქტებს, მედია უფრო მრავალფეროვანი და პოლარიზებულია. ხელისუფლებას და ოპოზიციას თითქმის ერთნაირი წვდომა აქვთ საზოგადოებასთან მთელი ქვეყნის მასშტაბით. მფლობელების გამჭვირვალობის საკითხიც მეტ-ნაკლებად მოგვარებულია და საერთაშორისო ორგანიზაციები აღარც სარეკლამო დამკვეთების პოლიტიკურ მოტივაციებზე საუბრობენ. თუმცა, პოლიტიკური გავლენები კულისებს მიღმა მაინც არ კარგავს აქტუალობას.

შედარებით მშვიდი და დაბალანსებული სიტუაციის მიუხედავად ცხელი ამბების გარეშე არც 2014 წელი გადის. ივლისში „რუსთავი 2-ის“ დამფუძნებელსა და ყოფილ დირექტორს, ეროსი კიწმარიშვილს საკუთარ ფარეხში, მანქანაში გარდაცვლილს პოულობენ. მას თავის არეში ტყვია აქვს მოხვედრილი. მართალია, გამოძიებამ ჯერაც ვერ დაადგინა, რას უკავშირდებოდა ეს მკვლელობა, მაგრამ ეჭვები კიწმარიშვილის მედიაზე გავლენებსა და მის იდუმალებით მოცულ სიკვდილს შორის მაშინვე გაჩნდა.

ვითარება წლის ბოლოსაც იძაბება, როდესაც დეკემბერში ტელეკომპანია მაესტროდან პოპულარული ტელეწამყვანი და გადაცემის ავტორი, ნინო ჟიჟილაშვილი გაათავისუფლეს, რის შემდეგაც „მაესტრო“ პროტესტის ნიშნად ჟურნალისტების ნაწილმაც დატოვა. ისინი ამ ამბავს სამთავრობო პოლიტიკური ფიგურების ტელეკომპანიის საქმიანობაზე გავლენას უკავშირებდნენ.

2015 წლის ივლისიდან საქართველო ოფიციალურად გადადის ციფრულ მაუწყებლობაზე, რაც ციფრული ტელემაუწყებლებისთვის ლიცენზიების გაცემას აღარ საჭიროებს. წლის პირველი ნახევარში ქვეყანაში შედარებით სტაბილური და თავისუფალი მედია გარემო ისევ შენარჩუნებულია. ირიბი გავლენები კვლავ პრობლემურია, თუმცა, წინა წლებთან შედარებით სიტუაცია მაინც გაუმჯობესებულია.

ეს დროებითი სიმშვიდე ზაფხულის ბოლოდან ირღვევა, როდესაც სატელევიზიო მედიაში რამდენიმე გავლენიანი საზოგადოებრივ- პოლიტიკური გადაცემის დახურვის გამო სამთავრობო ზეწოლის ეჭვები ჩნდება. ამის შესახებ მედიის და არასამთავრობო ორგანიზაციების არაერთი წარმომადგენელი საუბრობს. ტოქშოუები დაუხურეს პოპულარულ ტელეწამყვანებსა და ჟურნალისტებს, ინგა გრიგოლიას და ეკა მიშველაძეს.

ეჭვები ჩნდება ასევე სასამართლოს მიუკერძოებლობის შესახებ, რის მიზეზიც „რუსთავი2-ის“ მფლობელობის საკითხზე სასამართლო დავის წარმართვის ბუნდოვანი პროცესია. 2016 წლიდან ხელისუფლების მხრიდან მედიაზე პოლიტიკური გავლენის მოპოვების მცდელობა თანდათან უფრო თვალშისაცემი ხდება. იმ ფონზე, როდესაც ონლაინ გამოცემების პოპულარობა სულ უფრო იზრდება და მედია ბაზარიც უფრო პლურალისტური და თავისუფალი ხდება, სახელმწიფო ცდილობს, ყველაზე რეიტინგულ ტელეარხები მაინც მოაქციოს გავლენის სფეროში.

ამის ყველაზე ნათელ მაგალითად Freedom House ტელეკომპანია „რუსთავი 2-ის“ გარშემო მიმდინარე დავას ასახელებს და ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებას, შეჩერდეს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილების აღსრულება, ამის მტკიცებულებად მიიჩნევს. სამთავრობო გავლენებზეა საუბარი ტელეკომპანია „მაესტროს“ შემთხვევაშიც. მიუხედავად არსებული პრობლემებისა, მედიაგარემო 2017 წლამდე მაინც ინარჩუნებს გარკვეულ სტაბილურობას. თუმცა, გასულ წელს რამდენიმე ფაქტორმა ეს მაჩვენებელი თითქმის იმ დონემდე დაიყვანა, რაც საქართველოს 2009-2013 წლებში ჰქონდა.

Feedom House-ის შეფასებით, 2017 წელს საქართველოში მედიის დამოუკიდებლობის ინდექსმა 0,25-ით დაიკლო 4,25 ქულა შეადგინა. ამის ერთ-ერთი მიზეზი საზოგადოებრივი მაუწყებლის პოლიტიზებული სარედაქციო პოლიტიკა გახდა. იანვარში მაუწყებლის ახალ დირექტორად ვასილ მაღლაფერიძე აირჩიეს, რომელიც მანამდე „მეცხრე არხსა“ და ტელეკომპანია GDS-ში მუშაობდა პოლიტიკურ გადაცემებზე. ორივე არხის მფლობელი ბიძინა ივანიშვილი იყო, რამაც მაღლაფერიძის პოლიტიკური ნეიტრალურობის შესახებ კითხვები გააჩინა. ამას ისიც დაემატა, რომ ტელევიზიის საინფორმაციო გამოშვების გუნდის მნიშვნელოვანი ნაწილი მან GDS-ის ყოფილი თანამშრომლებით დააკომპლექტა. მაუწყებელზე მისი ინიციატივით დაიხურა რამდენიმე გადაცემა, რომელიც მთავრობის მიმართ კრიტიკული იყო. ნეგატიური შეფასება მოჰყვა ასევე „რუსთავის 2-ის“ მფლობელობასთან დაკავშირებულ დავასაც და სამი პროსამთავრობო კერძო ტელეკომპანიის გაერთიანებას ( იმედი, მაესტრო და GDS ).

„ქართული ოცნების“ ხელისუფლებაში მოსვლის შემდეგ 2017 წელი მედიის თავისუფლების მხრივ ყველაზე პრობლემური აღმოჩნდა. გაართმევს თუ არა თავს ამ გამოწვევას საქართველო და იქნება თუ არა გასული წელი გარდამტეხი 4 -წლიანი შედარებითი სტაბილურობის შემდეგ, ამას საბოლოოდ მიმდინარე წელს დავინახავთ. ისევ Freedom House-ს თუ დავესესხებით, საქართველოს საკანონმდებლო სივრცე გამოხატვის თავისუფლებას და სარედაქციო პოლიტიკის დამოუკიდებლობას უზრუნველყოფს. მედია გარემოც მეტნაკლებად პლურალური და კონკურენტუნარიანია, ანუ, სასტარტო პირობები არსებობს. თუმცა, შეძლებს თუ არა საქართველო რეგიონის „დემოკრატიის შუქურის“ სტატუსს გასცდეს და მართლაც პროგრესულ და თავისუფალ ქვეყანად ჩამოყალიბდეს, ეს დიდწილად ხელისუფლების ნებასა და მედიის შიდა სამზარეულოსგან მაქსიმალურად თავის შორს დაჭერაზეა დამოკიდებული.

ქვეყანაში თუ ქვეყნის გარეთ მიმდინარე მოვლენებზე ადამიანები დასკვნებს იმ ინფორმაციაზე დაყრდნობით აკეთებენ, რასაც სხვადასხვა წყაროებიდან იღებენ. 21-ე საუკუნე ინფორმაციის მიღების გზების მრავალფეროვნებით გამოირჩევა, ამიტომაც საინტერესოა იმის გაანალიზება, როგორ იცვლება საზოგადოების დამოკიდებულება ინფორმაციის გამავრცელებლებთან.

საზოგადოებრივ განწყობებს საქართველოში რამდენიმე წელია “ეროვნულ-დემოკრატიული ინსტიტუტის” (NDI) დაკვეთით "კავკასიის კვლევითი რესურსების ცენტრი" (CRRC) იკვლევს. ბოლო კვლევის შედეგი ორგანიზაციამ მიმდინარე წლის 30 აპრილს გამოაქვეყნა. კვლევა მთელი საქართველოს მასშტაბით ტარდება და ყოველ წელს გამოკითხვაში დაახლოებით 2000-დან 4000-მდე რესპონდენტი მონაწილეობს. რა შეიცვალა ბოლო პერიოდში ინფორმაციის მიღების პირველწყაროსთან დაკავშირებით, როგორ იცვლება რუსული პროპაგანდისტული მედიის ყურებადობის მაჩვენებელი და რა გავლენას ახდენს არაქართულენოვანი მედია მაყურებელზე - “მედიაჩეკერმა” ტენდენციების დასადგენად ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში ჩატარებული კვლევების მონაცემები შეადარა.

ინფორმაციის მიღების მთავარი წყარო

მონაცემები აჩვენებს, რომ ბოლო ხუთი წლის განმავლობაში საქართველოში ინფორმაციის მიღების პირველწყაროდ კვლავ ტელევიზია რჩება. თუმცა, მაჩვენებელი კლებადია. 2014 წლიდან დღემდე ეს რიცხვი 85%-დან 72%-მდე შემცირდა. პარალელურად კი ნელ-ნელა და სტაბილურად იზრდება იმ ადამიანთა რაოდენობა, რომლებიც ინფორმაციას ძირთადად ინტერნეტიდან იღებენ. ხუთ წელიწადში ეს მაჩვენებელი 7%-დან 18%-მდე გაიზარდა.




ამავე მონაცემების მიხედვით, ინფორმაციის მიღების მეორე ძირითად წყაროებში ინტერნეტი ლიდერობს, რომელიც მოიცავს ფეისბუკსაც. მაჩვენებელი წლების მიხედვით იცვლება და 17%-დან 30%-მდე მერყეობს. ტელევიზია კი ინფორმაციის მიღების მეორე წყარო მოსახლეობის 8-13%-სთვისაა.



ბოლო 5 წლის განმავლობაში 33%-დან 51%-მდეა გაზრდილი იმ ადამიანების წილი, რომლებიც ინტერნეტს დღეში ერთხელ მაინც იყენებენ. ამავე პერიოდში საპირისპიროდ შეიცვალა მათი რიცხვი, ვისაც ინტერნეტით არასდროს უსარგებლია. თუკი 2014 წელს გამოკითხულთა 47% ამბობდა, რომ ინტერენეტი არასდროს გამოუყენებია, 2018 წელს ეს რიცხვი 31%-მდე შემცირდა.



NDI-ს მონაცემების მიხედვით, ქალაქებსა (61%) და დედაქალაქში (74%) მცხოვრები მოსახლეობის უმრავლესობა ინტერნეტით კვირაში ერთხელ სარგებლობს. სოფლებსა (46%) და არაქართულეონავან დასახლებებში (42%) კი ჯამში 40%-ს აჭარბებს იმ მოსახლეობის რაოდენობა, რომელიც ამბობს, რომ ინტერნეტი არასდროს გამოუყენებია, არ იცის რა არის ან უარს ამბობს პასუხის გაცემაზე.

არაქართულენოვანი არხები

კიდევ ერთი მონაცემი, რომლის შედარების საშუალებასაც მონაცემთა ბაზები გვაძლევს, არაქართულენოვანი არხების ყურებადობაა. რიცხვები აჩვენებს, რომ 2015-2018 წლებში არაქართულენოვანი სატელევიზიო არხებით პოლიტიკისა და მიმდინარე მოვლენების შესახებ ინფორმაციის მიმღებთა წილი უმნიშვნელოდ მცირდება.

ბოლო ოთხ წელიწადში გამოკითხულთა ყველაზე დიდი წილი (23%) ინფორმაციას არაქართულენოვანი მედიიდან 2016 წელს იღებდა, ყველაზე ნაკლები (18%) კი - მიმდინარე, 2018 წელს.




თუ ბოლო ორი წლის მონაცემებს შევადარებთ ერთმანეთს, ეთნიკური უმცირესობით დასახლებულ რეგიონებში 25%-ით შემცირდა ინფორმაციის მიღება არაქართულენოვანი არხებიდან, ქართულენოვან დასახლებებში კი - 16%-ით.




იმ მაყურებლებს შორის, რომლებიც მიმდინარე და პოლიტიკური ამბების შესახებ ინფორმაციას არაქართულენოვანი არხებიდან იღებენ, ყველაზე დიდი მაჩვენებელი სამ რუსულენოვან არხზე მოდის (ORT, RTR, Russia 1). სამივე მათგანის მფლობელი რუსეთის სახელმწიფოა. შესაბამისად მათი შინაარსი სრულ თანხვედრაშია რუსეთის ფედერაციის პოლიტიკასთან.

მართალია, ზოგადად არაქართულენოვანი არხების საერთო ყურებადობის შემცირებასთან ერთად მცირდება რუსული არხების მაყურებელთა წილი, მაგრამ აღსანიშნავია, რომ Russia Today-ის, რომელიც რუსეთის ფედერაციის მთავარი პროპაგანდისტული არხია, ყველაზე მეტად ეთნიკური უმცორესობებით დასახლებულ რეგიონებში უყურებენ. აქ იმ მოქალაქეებიდან, რომლებიც არაქართული არხებიდან იღებენ პოლიტიკისა და მიმდინარე მოვლენების შესახებ ინფორმაციას, Russia Today 11%-მა დაასახელა.

რუსული მედიის გავლენა

2018 წელს ჩატარებული კვლევა აჩვენებს, რომ ქართულენოვან არხებს გამოკითხული მოსახლეობის 10% ან მეტი მხოლოდ ქართულ დასახლებაში ენდობა. ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებულ ადგილებში კი ქართულ არხებს 10%-ზე მეტი ნდობის მაჩვენებელი არ აქვს. ამ რეგიონებში მოსახლეობის 67% არხების სანდოობასთან დასმულ კითხვაზე პასუხობს, რომ არცერთ (45%) არხს ენდობა, “არ იცის” (15%) ან პასუხს არ სცემს კითხვას (7%).



NDI-ს კვლევაში 2018 წელს მონაწილეებს დეზინფორმაციის გავრცელებასთან დაკავშირებითაც ჰკითხეს. რუსული არხები რომ ხშირად ავრცელებენ დეზინფორმაციას, ამას უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონში გამოკითხული მოსახლების უფრო დიდი წილი არ ეთანხმება (23%), ვიდრე ეთანხმება (18%), უმრავლესობამ (56%) კი არ იცის. თუმცა, მათგან განსხვავებით ქართულ დასახლებებში მოსახლეობის უმრავლესობა (48%) ეთანხმება მოსაზრებას, რომ რუსული არხები დეზინფორმაციას ავრცელებენ.



იმავე გამოკითხვაში დაინტერესდნენ რუსეთი ავრცელებს თუ არა საქართველოში თავისი იმიჯისა და ინტერესების გამო ცრუ ინფორმაციას. გამოკითხვამ აჩვენა, რომ საქართველოს მოსახლეობის 8% არ ეთანხმება ამ მოსაზრებას. მაგრამ თუ მონაცემებს ეთნიკურ ჭრილში შევხედავთ, აღმოვაჩენთ, რომ ეს რიცხვი ეთნიკური უმცირესობების ნაწილში 31%-ს უტოლდება. ეს ბოლო ორი მონაცემი იმაზე მიუთითებს, რომ ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონებში რუსეთის მიერ დეზინფორმაციის გავრცელებას პრობლემად არ მიიჩნევენ.





თუ იდენტურ კითხვებზე რუსული ORT-სა და ამერიკული CNN-ის მაყურებელთა განწყობებს შევადარებთ ვნახავთ, რომ რადიკალური განსხვავებებია. იმ ადამიანების 45%-ს, რომლებიც ORT-ს უყურებენ, მიაჩნია, რომ რუსეთი მეზობელი ქვეყნებისთვის საფრთხე არ არის, იგივე აზრი CNN-ის მაყურებლების მხოლოდ 2%-ს აქვს. რუსეთი მცირე საფრთხე ჰგონია ORT-ს მაყურებლების 40%-ს, იმავეს CNN-ის მაყურებლების მხოლოდ 7% ფიქრობს.



ბოლო წლების გამოკითხვები აჩვენებს, რომ ინფორმაციის მიღების მთავარ საშუალებად კვლავ რჩება ტელევიზია, მაგრამ მისი აუდიტორია ნელ-ნელა იკლებს. პარალელურად იზრდება ინტერნეტის, როგორც ინფორმაციის წყაროს გამოყენება.  კვლავ რჩება ის ტენდენცია, რომ რუსულენოვან არხებს ძირითადად ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებულ რაიონებში უყურებენ და ასეთ დასახლებებში რუსეთს, როგორც საფრთხეს ნაკლებად აღიქვამენ.

ჰიბრიდული, ანუ საინფორმაციო ომი 21-ე საუკუნის მთავარი გამოწვევაა, რაზეც მთელ მსოფლიოში მსჯელობენ. უცხო ქვეყნის სპეცსამსახურების მიერ მედიის გამოყენებაზე 2017 წლის ანგარიშში საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურმაც მიუთითა. თუმცა, უწყებას არ დაუკონკრეტებია რომელ მედიასაშუალებაზე საუბრობდა ან რას აპირებს დეზინფორმაციასთან გასამკლავებლად.

ამ ფონზე მოქალაქეთა მიერ ინფორმაციის მიღებისა და გავრცლეების გზების ანალიზი სულ უფრო დიდ მნიშვნელობას იძენს. მნიშვნელოვანია კარგად იყოს შესწავლილი რა გზებით იღებენ ინფორმაციას მოქალაქეები საქართველოს სხვადასხვა რეგიონში და რა გავლენას ახდენს ეს საინფორმაციო ნაკადი მათ განწყობებსა და დამოკიდებულებებზე.

IREX-ის “მედიის მდგრადობის ინდექსი 2018“-ის მიხედვით, საქართველო ისევ რჩება პრესის თავისუფლების მხრივ მოწინავე ქვეყნად რეგიონში, თუმცა, 2018 წელს 2017 წელთან შედარებით, მედიის მდგრადობის ინდექსი 0.03 ქულითაა შემცირებული. საქართველოს 4 ქულიდან 2.31 ქულა ერგო. განსაკუთრებული გაუარესება ქვეყანას გამოხატვის თავისუფლების ნაწილში აქვს.

ორგანიზაცია ამ ინდექსს რამდენიმე მაჩვენებლის მიხედვით ადგენს. ესენია: სიტყვის თავისუფლება, პროფესიული ჟურნალისტიკა, ახალი ამბების პლურალიზმი, ბიზნესის მართვა და მედიის მხარდამჭერი ინსტიტუციები. კვლევა ახლა, 2018 წელს გამოქვეყნდა და იგი გასული, 2017 წლის ამბებს მიმოიხილავს.

ინდექსის ვარდნა წელს გამოხატვის თავისუფლების კუთხით ვითარების გაუარესებამ გამოიწვია. აქ მაჩვენებელი 0.21 ქულითაა შემცირებული და 2.75-დან 2.54-მდეა ჩამოსული. გაუარესებულია მდგომარეობა ბიზნესის მართვის მიხედვითაც, თუმცა უმნიშვნელოდ, მხოლოდ 0.02 ქულით. სხვა მიმართულებით მაჩვენებლები გაზრდილიც კი არის, მაგრამ სიტყვის თავისუფლების კომპონენტის ცვლილება საბოლოო ჯამში მედია მდგრადობაზე ნეგატიურადაა ასახული.


გამოხატვის თავისუფლების გაუარესებას მედიის თავისუფლების ინდექსის მკვლევარები სახელმწიფოს მხრიდან მედიის კონტროლის მცდელობის მზარდ ტენდენციას უკავშირებენ. განსაკუთრებით კი საზოგადოებრივი მაუწყებლის ირგვლივ განვითარებულ მოვლენებსა და „რუსთავი 2 -ის“ საქმეს. ასევე, ხაზგასმულია საქართველოს მთავრობის მიერ აზერბაიჯანელი ჟურნალისტის, აფგან მუხტარლის მისი ქვეყნისთვის გადაცემა, მაშინ, როდესაც მას იქ საფრთხე ემუქრებოდა.

საზოგადოებრივი მაუწყებლის შეფასების ნაწილში საუბარია მისი დირექტორის, ვასილ მაღლაფერიძის პოლიტიკურ გავლენებსა და იმ გადაწყვეტილებებზე, რაც მან თანამდებობაზე მისვლის შემდეგ მიიღო.

„ის მუშაობდა ტელეარხ GDS-ზე , რომელიც ბიძინა ივანიშვილის ოჯახს ეკუთვნის. მაღლაფერიძის კავშირებმა მმართველ პარტიასთან მღელვარება გამოიწვია სამოქალაქო საზოგადებაში, როდესაც ის იანვარში ბორდმა საზოგადოებრივი მაუწყებლის დირექტორად აირჩია“,- ვკითხულობთ ანგარიშში, რომელშიც მაღლაფერიძის პოლიტიკური მიკერძოებულობის ერთ-ერთ მაჩვენებლად მის მიერ ტელევიზიაში GDS-ის პოლიტიკური ტოქშოუს, „20-30-ის“ გუნდის დიდი ნაწილის დასაქმებაც არის მოყვანილი. „20-30“ ბიძინა ივანიშვილის ინიციატივით შექმნილი გადაცემა იყო. ტოქშოუს იგი თავად უძღვებოდა გარკვეული დროის განმავლობაში.

კვლევაში საუბარია ასევე საზოგადოებრივ მაუწყებელზე მაღლაფერიძის მიერ გადაცემების დახურვაზე: „მაუწყებელმა ასევე დახურა ორი გადაცემა, რომელიც რადიო თავისუფლების მიერ მზადდებოდა: „წითელი ზონა“, - ის თითქმის ათი წლის განმავლობაში გადიოდა არხზე და „ინტერვიუ“ -  პოლიტიკოსებისა და საჯარო მოხელეების მიმართ მწვავე კითხვებით გამორჩეული ტოქშოუ".

მთავრობის მიერ მედიის შეზღუდვის მცდელობად არის დასახელებული 2017 წლის მარტში პრემიერ-მინისტრ გიორგი კვირიკაშვილის მიერ შემოთავაზებული ინიციატივა მედია ომბუდსმენის ინსტიტუტის შექმნის თაობაზე, რომელიც ქვეყანაში მედიაგარემოს და მის განვითარებას გაუწევდა მონიტორინგს. მედიის წარმომადგენლებმა ეს იდეა გააკრიტიკეს და განაცხადეს, რომ თუ საქმე ჟურნალისტების დაცვას ეხება, ეს სახალხო დამცველის კომპეტენციაშიც შედის და დამატებითი ინტიტუციების შექმნას არ საჭიროებს.

სასამართლოს მხრიდან მედიაზე ზეწოლის ჭრილშია განხილული ტელეკომპანია "რუსთავი 2-ის" საქმე. გასული წლის მარტში მოსამართლე ურთმელიძემ კომპანიის 100-პროცენტიანი წილი მის ყოფილ მფლობელს, ქიბარ ხალვაშს მიანიჭა, რომელიც „ქართული ოცნების“ მოკავშირედ მოიაზრება. მოგვიანებით ეს გადაწყვეტილება უზენაესმა სასამართლომაც დაადასტურა.

კვლევაში საუბარია ასევე რეგიონულ მედიებზე ადგილობრივი ხელისუფლების წარმომადგენლების მხრიდან ზეგავლენის მოხდენის მცდელობებსა და მარეგულირებელი კომისიის რიგ გადაწყვეტილებებზე, რომლებიც ადგილობრივი არასამთავრობო ორგანიზაციების შეფასებით „შერჩევითი და არათანმიმდევრული“იყო.

ბოლო რამდენიმე წლის განმავლობაში, მას შემდეგ, რაც ქვეყნის სათავეში “ნაციონალური მოძრაობა” “ქართულმა ოცნებამ” შეცვალა, მედიაგარემოს შესახებ გაჩენილი კრიტიკული მოსაზრებების საპასუხოდ მმართველი პარტია მუდმივად ქვეყანაში არსებულ მედიაპლურალიზმზე საუბრობს, რომელიც მათი მოსაზრებით დიდწილად 2015 წელს, ციფრულ მაუწყებლობაზე გადასვლის შემდეგ განვითარდა. სწორედ ამ არგუმენტით ცდილობენ აჩვენონ, რომ ქვეყანაში ჯანსაღი მედიაგარემოა.

ჩნდება კითხვა, რა არის რეალურად მედიაპლურალიზმი და რა განაპირობებს მის არსებობას ქვეყანაში. კითხვაზე პასუხი კომპლექსურია და მხოლოდ ხელისუფლების მიერ საჯაროდ გაკეთებული განცხადებები ვერ გამოდგება მთავარ არგუმენტად. მედიაპლურალიზმი უპირველეს ყოვილისა მრალაფეროვანი მედიის არსებობას ნიშნავს, რაც ასევე გულისხმობს მათ რეიტინგს, ფინანსებს. საერთო ჯამში მედია პლურალიზმი მაშინ მიიღწევა თუ ქვეყანაში მრავალფეროვანი, სტაბილური, ფინანსურად მდგრადი მედიაკომპანიები არსებობს, რომლებიც მრავალფეროვან შინაარსს სთავაზობენ აუდიტორიას.

რაოდენობა

საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის თავმჯდომარის, კახა ბექაურის შეფასებით, საქართველოში მედიაპლურალიზმის კუთხით იდეალური მდგომარეობაა. ამის შესახებ მან “იმედის კვირაში” 18 მარტს თქვა.

იდეალური მდგომარეობის საილუსტრაციოდ ბექაურმა თქვა, რომ 2012 წლიდან 2017 წლამდე საქართველოში ტელევიზიების რაოდენობა გაორმაგდა. ამ მონაცემებში კი გულისხმობდა როგორც საკაბელო, ისე თანამგზავრულ და ღია საეთერო მაუწყებლებს.

“ტელევიზიების გახსნა პრაქტიკულად შეიძლება ავტომატურად, ყოველგვარი ბარიერების გარეშე. მოგეხსენებათ, საქართველო 2013 წელს გადავიდა ციფრულ ტექნოლოგიაზე, ანუ ციფრულ მაუწყებლობაზე, მაგრამ ეს არ იყო მხოლოდ ტექნოლოგიური გადასვლა და ტექნოლოგიური გარღვევა, ეს იყო შინაარსობრივი რევოლუცია, ანუ მედიის თავისუფლებისა და პლურალიზმის თვალსაზრისით რევოლუცია იმიტომ, რომ პრაქტიკულად გაუქმდა ლიცენზირება”, - აღნიშნა მაშინ ბექაურმა.

რეალურად, საქართველოში მოვლენები სხვაგვარად განვითარდა. ქვეყანამ ციფრულ მაუწყებლობაზე გადასვლა 2006 წელს ჟენევის შეთანხმების ხელმოწერით იკისრა, ციფრულ მაუწყებლობაზე კი - 2015 წელს გადავიდა. ციფრულ მაუწყებლობაზე გადასვლა ქვეყანას ნამდვილად აძლევდა უფრო მეტი არხის გაჩენის შესაძლებლობას, ვინაიდან შეზღუდული სიხშირული რესურსი აღარ არსებობს და ავტორიზაციის პირობებიც გამარტივდა.

საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიიდან “მედიაჩეკერისთვის” მოწოდებული ინფორმაციის მიხედვით 2009 წლიდან 2015 წლის ჩათვლით საქართველოში ტელემაუწყებლების რაოდენობა მუდმივად იზრდებოდა. გამონაკლისი იყო 2010 წელი, როცა მაუწყებლების რაოდენობა ერთით შემცირდა. ციფრულ მაუწყებლობაზე გადასვლიდან, 2015 წლიდან დღემდე კი - მაუწყებლების რაოდენობის ზრდის ნაცვლად კლების ტენდენციაა.

ციფრულ მაუწყებლობაზე გადასვლის შემდეგ გაიზარდა მხოლოდ ღია გავრცელების ეროვნული მაუწყებლების რაოდენობა. ეს არის არხები, რომელთა მიღებაც საქართველოს მოსახლეობის არანაკლებ 90%-სთვის სახლის ანტენით, სხვა დამხმარე მოწყობილობების გარეშე უფასოდ არის შესაძლებელია). შეზღუდული რესურსის გამო ამგვარი არხების რაოდენობა 2009-დან 2015 წლამდე უცვლელად, 4 იყო. 2016 წელს ამ არხების რაოდენობა 23-მდე გაიზარდა, 2017 წელს კი მცირედით, 21-მდე შემცირდა.

ტელემაუწყებლების არსებობისთვის და ღირებული მედიაპროდუქტის შესაქმნელად აუცილებელია ფინანსური შემოსავლები. მათი სიძლირე და სტაბილურობა სწორედ ფინანსებზეა დამოკიდებული. საქართველოში რომ სარეკლამო შემოსავლები მუდმივად მზარდია, ამაში თანხმდებიან საქართველოს კომუნიკაციების კომისია და მმართველი პარტია. ამაზე მათ მაუწყებლობის შესახებ კანონში შესატანი იმ ცვლილებების განხილვის დროსაც თქვეს, რომელიც საზოგადოებრივი მაუწყებლისთვის დამატებითი სარეკლამო დროის გამოყოფას შეეხებოდა. მათგან განსხვავებით მაშინ კომერციული არხების წარმოამდგენლები ამბობდნენ, რომ სარეკლამო შემოსავლები მცირდება და აღნიშნული ცვლილებები მათ კიდევ უფრო დააზარალებდა. მოსაზრებას არ იზიარებდნენ კომუნიკაციების კომისიასა და საპარლამენტო უმრავლესობაში.

სწორედ კომერციული შემოსავლების კლების ტენდენციას აჩვენებს კომუნიკაციების კომისიის ანალიტიკური ვებგვერდის მონაცემები, რომლის მიხედვით 2012 წლიდან 2014 წლის ჩათვლით მაუწყებლების კომერციული შემოსავლები იზრდებოდა. 2015 წელს იყო მცირე კლება, ბოლო 4 წელში კი ყველაზე მაღალი კომერციული შემოსავალი 2016 წელს დაფიქსირდა, რაც 856 ათასი ლარით აღემატებოდა 2014 წლის მაჩვენებელს.


2014 და 2017 წლის მაუწყებლების შემოსავლების შედარების დროს ჩანს, რომ ციფრულ მაუწყებლობაზე გადასვლამ ვერ გაზარდა იმ მაუწყებლების რაოდენობა, რომლებსაც წლის განმავლობაში მილიონ ლარზე მეტი შემოსავალი აქვთ. ამ ოდენობის შემოსავალი მხოლოდ 6 მაუწყებელს ჰქონდა. მხოლოდ სამით გაიზარდა იმ მაუწყებლების რაოდენობა რომელთაც შედარებით მცირე ნახევარიდან 1 მილიონ ლარამდე შემოსავალი ჰქონდათ წელიწადში. თუმცა მათი რაოდენობაც არ აჭარბებს 6-ს. . რეალურად, ბაზრის მთავარი მოთამაშეები, წლების განმავლობაში, მუდმივად “რუსთავი 2” და “იმედი” არიან. სწორედ ამ ორ ტელეკომპანიასთან ერთად მაესტროს ჰქონდა 2014 წელს 10 მილიონ ლარზე მეტი კომერციული შემოსავალი თუმცა მაესტროს, იმედისა და ჯიდიესის გაერთიანების შემდეგ, 2017 წელს ამ ოდენობის შემოსავალი მხოლოდ რუსთავი 2-სა და იმედსღა აქვთ.

წლების განმავლობაში ერთადერთი, რაც მკვეთრად შეიცვალა, შემოსავლების არ მქონე მაუწყებლების უფლების მქონე კომპანიების რაოდენობა - 2014 წელს 47, 2017 წელს კი - 21 კომპანია იყო მაუწყებლად რეგისტრირებული, რომელსაც კომერციული შემოსავალი საერთოდ არ ჰქონია. არადა, მაუწყებლები ჯანსაღ მედიაგარემოში სწორედ კომერციული შემოსავლებით უნდა არსებობდნენ.

რეიტინგი

წლების განმავლობაში მაუწყებლეთა შემოსავლების მსგავსად არც რეიტინგული არხების რაოდენობა და ვინაობა შეცვლილა. 2012 წლიდან დღემდე საქართველოში სატელევიზიო რეიტინგებს მხოლოდ ერთი კომპანია TV MR საქართველო ზომავდა, მოგვიანებით გამოჩნდა ტრი მედია ინტელიჯენსი.

TV MR საქართველოს მონაცემებით, 2012 წლიდან 2018 წლის ჩათვლით, აუდიტორიის წილის მიხედვით (SHR %), პირველ და მეორე ადგილებს ტელეკომპანიები რუსთავი 2 და იმედი ინაწილებდნენ. მესამედ ადგილზე, კი, ხან საზოგადოებრივი მაუწყებელი, ხან მაესტრო, ხან GDS და ხან კომედი არხი იყვნენ. თუმცა განსხვავება პირველ ორ და მესამე ადგილზე მყოფ მაუწყებელს შორის ძალიან დიდი იყო.

თუ მედიაპლურალიზმის განმაპირობებელი გარემოებებით დავაკვირდებით საქართველოში ბოლო წლებში განვითარებულ მოვლენებს, აღმოვაჩენთ, რომ 2012 წლიდან დღემდე საქართველოში არც ფინანსურად ძლიერი მაუწყებლების რაოდენობა გაზრდილა, არც მედიის ფინანსური მდგომარეობა გაუმჯობესებულა და არც სატელევიზიო რეიტინგები შეცვლილა მკვეთრად. განსხვავება ისაა, რომ 2012 წელთან შედარებით ახლა მეტი არხის მიღება შეუძლია მომხმარებელს ანტენის მეშვეობით. გარდა ამისა, არსებობს ხელისუფლების მიმართ მკვეთრად კრიტიკულად განწყობილი მედია "რუსთავი 2-ის" სახით,  რომელსაც აქვს რეიტინგი და შესაბამისად, მაყურებელზე გავლენა.

ჟურნალისტური საქმიანობა მთელ რიგ სირთულეებს უკავშირდება. გარდა იმისა, რომ მუშაობის პროცესში ჟურნალისტს არაერთი წინააღმდეგობის გადალახვა უწევს, როგორიცაა, მაგალითად, შიდა პოლიტიკური წნეხი, არის ადგილები, სადაც რეპორტიორები განსაკუთრებული საფრთხის ქვეშ, სიცოცხლის რისკის ფასად მუშაობენ. ასეთმა ქვეყნებმა და ადგილებმა, წლების განმავლობაში, არაერთი ჟურნალისტის სიცოცხლე შეიწირა.

მედიის თავისუფლების კუთხით მომუშავე ორგანიზაცების ანგარიშების მიხედვით, ჟურნალისტური საქმიანობისთვის ყველაზე რთული გასული წელი აღმოჩნდა. 2017 წელს მსოფლიოს მასშტაბით ყველაზე მეტი ჟურნალისტი მოკლეს და დააპატიმრეს. “ჟურნალისტების დაცვის კომიტეტის” (CPJ) მონაცემებით, 2017 წელს 48 ჟურნალისტი მოკლეს, მათგან 6 მხოლოდ მექსიკაში.

ეს ორგანიზაცია იმ ქვეყნებსაც ასახელებს, სადაც ჟურნალისტებისთვის ყველაზე სახიფათო პირობებია. სამწუხაროდ, მათი ჩამონათვალი არც თუ ისე მცირეა.

ანგარიშების თანახმად, მედიის თავისუფლების კუთხით, განსაკუთრებით რთული ვითარებაა თურქეთში, სადაც ბოლო ერთ წელიწადში 300-მდე ჟურნალისტი გაასამართლეს. მათგან 73-ს პატიმრობა შეუფარდეს. გასულ წელს 20 ჟურნალისტი დააპატიმრეს ეგვიპტეში. 2 ჟურნალისტი დაიჭირეს ბურნას რესპუბლიკაშიც.

მედიაპლურალიზმისა და სიტყვის თავისუფლების მიმართულებით მძიმე ვითარებაა აზერბაიჯანშიც. რამდენიმე წელია მოქმედი ხელისუფლება აქტიურად ებრძვის თავისუფალ პრესას. მთავრობისა და მოქმედი პრეზიდენტის, ილჰამ ალიევის კრიტიკისთვის დააპატიმრეს და გაასამართლეს არაერთი ჟურნალისტი.

რთული მდგომარეობაა რუსეთში, ჩრდილოეთ კორეაში, ირანსა და ყველა იმ ქვეყანაში, სადაც ტოტალიტარული და დიქტატორული მმართველობის ელემენტები იკვეთება.

გასულ წელს დაპატიმრებული ჟურნალისტების საერთო რაოდენობის ¾ ანტისახელმწიფოებრივი ქმედებების ბრალდებით გაასამართლეს.

პრესის თავისუფლების მიმართულებით მომუშავე ორგანიზაციების მიერ გამოქვეყნებული მონაცემების მიხედვით, ჟურნალისტებზე მუქარის ფაქტები, მსოფლიო მასშტაბით, სულ უფრო იზრდება. “რეპორტიორები საზღვრებს გარეშე” და სხვა ორგანიზაციებმა მიმდინარე წელს უკვე აღრიცხეს რამდენიმე ჟურნალისტის მკვლელობისა და დაპატიმრების ფაქტები. მკვლევრები მედიაგარემოს გაუმჯობესებას არც 2018 წელს პროგნოზირებენ. მეტიც, ამბობენ, რომ მიმდინარე წელი ჟურნალისტებისთვის შესაძლოა, გასულზე უფრო მძიმე აღმოჩნდეს.

მომზადებულია  Washingtonpost - ის მასალის გამოყენებით.

Freedom House-ის 2018 წლის ანგარიშის მიხედვით, საქართველოში მედიის დამოუკიდებლობის მაჩვენებელი 0,25 ერთეულით შემცირდა. ამ მაჩვენებლით ქვეყანა ცხრა წლის წინანდელ, 2009 წლის მდგომარეობას დაუბრუნდა და მედიის თავისუფლების თვალსაზრისით, კვლავ ნაწილობრივ თავისუფალი ქვეყნების ჩამონათვალში რჩება..


2009 წლიდან დღემდე პერიოდს თუ გადავხედავთ, ჩანს, რომ - 2009 - 2013 წლებში, მედიის დამოუკიდებლობის ნაწილში ქვეყანას 4,25 ქულა, ანუ, ის მაჩვენებელი ჰქონდა, რაც ბოლო, 2018 წლის შეფასებისას მიიღო. შედარებით უკეთესი მდგომარეობა იყო 2014- 2017 წლებში, როდესაც მედიის დამოუკიდებლობა 4 ქულით შეფასდა.

Freedom Houses-ის ანგარიშის მიხედვით, მედიის თავისუფლების კუთხით არსებული მაჩვენებლის შემცირება რამდენიმე მიზეზმა განაპირობა. ესენია: ხელისუფლების მიმართ კრიტიკული ტელევიზიის “რუსთავი 2”-ის საქმე, პროსახელისფლებო ტელევიზიების გაერთიანება, საზოგადოებრივი მაუწყებლის პოლიტიზებული სარედაქციო პოლიტიკა ახალი ხელმძღვანელობის პირობებში და აზერბაიჯანელი ჟურნალისტის აფგან მუხტარლის გატაცება.

"მიუხედავად ამ სირთულეებისა ქართულმა მედიამ შეინარჩუნა ბალანსი ოქტომბრის ადგილობრივ არჩევნებში", - ნათქვამია ანგარიშში.

0.07 პუნქტით გაუარესდა ქვეყნის დემოკრატიულობის საერთო მაჩვენებელიც. თუკი 2017 წელს ქვეყნის ეს მონაცემი 4.61 იყო, მიმდინარე წელს ის 4.68-ს შეადგენს. ამ მონაცებით საქართველო ნაკლებად დემოკრატიული ქვეყნების რიგშია.