პირველი ქართული ჩატბოტი, რომელიც ჟურნალისტური ამბის თხრობისთვის შეიქმნა, უკვე ერთი კვირისაა.

შეიძლება, ეს წინადადება ჯერ ბევრს არაფერს გეუბნებათ, მაგრამ ალბათ ერთი ან, მაქსიმუმ ორი წელია საჭირო, ვიდრე ჩატბოტები ახალი ამბების გავრცელების ჩვეულებრივი საშუალება გახდება.

როგორ მოვედით აქამდე?

2011 წელს ერთმა ჩემმა მეგობარმა მაჩვენა Los Angeles Times-ის პროექტი. შავ-თეთრი ფოტო/ვიდეო კადრებით 6 თუ 7 წუთში მოთხრობილი ამბავი, რომელსაც ფონად მთხრობელის ხმის ნაცვლად, წარწერები, ამბის გმირების საუბარი და გარემოს ხმაური მიჰყვებოდა.

ეს იყო ჩემი პირველი შეხვედრა მულტიმედიასთან - საინტერესო, ჩემთვის მანამდე უცნობი ფორმით მოთხრობილი ამბავი.

ფორმა მომეწონა. გადავწყვიტე, მსგავსი რამ გამეკეთებინა. ფანტასტიკური გამოვიდა-მეთქი, რომ გითხრათ, მოვიტყუები, მაგრამ პირველი ჯერისთვის ცუდიც არ იყო. ეს იყო ექსპერიმენტული თხრობის ჩემი პირველი გამოცდილება.

მულტიმედია, ტრანსმედია, ან ქროს-მედია არის თხრობის ისეთი ფორმა, რომელიც იყენებს მედიის ტრადიციულ ელემენტებს (ტექსტს, ფოტოს, ვიდეოს, ხმას, გრაფიკას) და კრავს მას „არატრადიციული ფორმით - ამბის ასეთი გადმოცემის სტილი ინტერნეტის განვითარებამ მოიტანა და ის ორიათასიანების ბოლოს არათუ საქართველოში, მთელ მსოფლიოში ახალი ხილი იყო.

მართალია, ჩვენ ამ გზას 2-3 წლის დაგვიანებით გავყევით, მაგრამ მთავარია, დავიწყეთ. დაახლოებით მაშინ, როდესაც ჩვენ მულტიმედიის ათვისება ნელ-ნელა დავიწყეთ, მოხდა ისეთი რამ, რამაც ჩემი აზრით, ინტერნეტში ამბის თხრობის მეთოდები შეცვალა. 2012 წელს ფეისბუქის აქტიურ მომხმარებელთა რაოდენობამ მილიარდს გადააჭარბა. ეს კი იმ დროისათვის მსოფლიოში ინტერნეტის მომხმარებელთა თითქმის ნახევარი იყო. შესაბამისად, სხვადასხვა მედიამ უფრო და უფრო აქტიურად დაიწყო მისი, როგორც ამბის გამავრცელებელი პლატფორმის ათვისება. ამ პროცესში თხრობის ფორმები დაიხვეწა, განახლდა, ჩანაცვლდა... ზოგი საერთოდ მოკვდა.

ერთმანეთს დაემატა ინტერაქტიული თუ სწორხაზოვანი თაიმლაინები, ინფოგრაფიკა, ე.წ. Social ვიდეოები ( სოციალურ ქსელებზე გათვლილი მოკლე მასალა)... შემდეგ New York Times-მა გამოაქვეყნა ცნობილი სტატია, Snow Fall, რომელმაც კიდევ ერთი ახალი სტილი, ე.წ. Scrollytelling დაამკვიდრა.

ძალიან მოკლე დროში თხრობის ძალიან ბევრი ფორმა გაჩნდა. იმდენად ბევრი და საინტერესო, რომ ერთი შეხედვით, ძალიან გართულდა მათ შორის არჩევანის გაკეთება. თუმცა გამოცდილმა მედიასაშუალებებმა ერთი რამ ისწავლეს: ყველა ამბავს თხრობის სხვადასხვა ფორმა სჭირდება და პირიქით, ერთი და იმავე მედიუმით ყველა ამბის თხრობა შეცდომაა.

მარტივად რომ ვთქვათ, ზოგ ამბავს ვიზუალი სჭრირდება, ზოგს - ინტერაქტიულობა, ზოგისთვისაც სამწინადადებიანი ტექსტიც საკმარისია.

სამწუხაროდ, ვერ ვიტყვი, რომ ეს დაუწერელი წესი მაინცდამაინც კარგად აითვისა ქართულმა მედიამ (ყოველ შემთხვევაში, მისმა დიდმა ნაწილმა). მიზეზი ალბათ ისაა, რომ ჩვენთან ეს ყველაფერ ჯერ ერთი, მოგვიანებით შემოვიდა და მეორე, მასალა იმდენად დიდი და მაცდური იყო, რა თქმა უნდა, მოვინდომეთ ყველაფრის ერთბაშად ათვისება.

შემდეგ კი მივიღეთ ის, რომ თხრობის ესა თუ ის ახალი ფორმა რაღაც დროს, სულ რამდენიმე თვით მთელ მედიას მოედებოდა, შემდეგ კი მას ყველა ივიწყებდა. საბოლოოდ კი მაინც სიტყვა „მულტიმედიას“ ვუბრუნდებოდით და ყველა მასალას ამ სახელის ქვეშ ვფუთავდით. არადა ეს ტერმინი, უკვე კარგახანია წარსულს ჩაბარდა.

2011 წელს ერთ-ერთმა (თუ არა ყველაზე) პრესტიჟულმა ჯილდომ ფოტოჟურნალისტიკაში, World Press Photo-მ ახალი მიმართულება დაამატა, ჯილდო მულტიმედიაში. დღეს კი მის ვებგვერდზე რომ შეხვიდეთ, სიტყვა „მულტიმედიას“ ვეღარსად ნახავთ. მან სულ რამდენიმე წელს გაძლო და საბოლოოდ ჩანაცვლდა ტერმინით, Digital Storytelling - ანუ ციფრული თხრობა.

მოკვდა თუ არა მულტიმედია? რა თქმა უნდა, არა. ბოლოს და ბოლოს, მულტიმედია პირდაპირ თარგმანში „სხვადასხვა მედიას (უფრო მედიუმს), ან „ბევრ მედიუმს“ ნიშნავს. ის უბრალოდ თავის თავდაპირველ მნიშვნელობას დაუბრუნდა და გაჩნდა ახალი ტერმინი, ციფრული თხრობა, რომელმაც ბევრად უფრო ფართო გაგება შეიძინა.

ციფრული თხრობა აღარ ნიშნავს უბრალოდ რამდენიმე მედიუმის ერთმანეთში შერევას. მეტიც, ეს აუცილებელიც აღარაა. მისი ერთადერთი მთავარი წესია, ამბავი იყოს საინტერესო და გასაგები იმ ციფრული აუდიტორიისთვის, ვისაც უყვები.

აქ მთავარი სწორედ აუდიტორიის განსაზღვრაა, რაც ყველაზე რთულია.

როგორც ზემოთ აღვნიშნე, 2012 წელს ფეისბუქის მომხმარებელთა რაოდენობა ინტერნეტის მომხმარებელთა თითქმის ნახევარს გაუტოლდა. ეს კი ბევრ რამეზე აისახა. ფეისბუქმა იმავე წელს იყიდა ინსტაგრამი - პლატფორმა, რომელზეც მანამდე მხოლოდ ფოტოების გამოქვეყნება შეგეძლოთ. ერთი წლის შემდეგ კი მას ვიდეო დაემატა. ამის შემდეგ თუ ფეისბუქის განვითარების ისტორიას თვალს გადაავლებთ, ნახავთ, რომ საკმაოდ დიდი რესურსი დაეთმო ახალი ამბების გავრცელების საშუალებების განვითარებას. ფეისბუქის განვითარებასთან ერთად კი რა თქმა უნდა, ვითარდებოდა სხვა პლატფორმები, როგორიცაა Youtube, Twitter, Snapchat და ა.შ.

ამის მიზეზი კი უმთავრესად მობილური მოწყობილობების (ტელეფონების, ტაბლეტების) სწრაფი განვითარება და მობილური ინტერნეტის აჩქარება იყო. საბოლოოდ კი ზემოთ ჩამოთვლილი და კიდევ სხვა ბევრი აპლიკაცია „მეგობრებთან კომუნიკაციის საშუალებიდან“ ნელ-ნელა გადაიქცა ახალი ამბების გამავრცელებელ ერთ-ერთ უმთავრეს წყაროდ.

და რაც მთავარია, ყველა ამ პლატფორმას ერთმანეთისგან სრულიად განსხვავებული მომხმარებელი ჰყავს.

საბოლოოდ კი, თუკი ადრე ვამბობდით, ტელევიზიამ გაზეთები მოკლა, ვებ გვერდებმა კი ტელევიზიაო, ახალ თამამად შეგიძლიათ დასძინოთ, რომ სოციალური ქსელებიც ნელ-ნელა ახრჩობს ტრადიციულ ვებგვერდებს.

პრინციპი - „მოიზიდე აუდიტორია“ შეიცვალა პრინციპით - „მიდი აუდიტორიასთან“. არადა, გაიხსენეთ, სულ რამდენიმე წლის წინ მედიასაშუალებებს ფეისბუქ გვერდები მხოლოდ იმისთვის ჰქონდათ, რომ იქიდან აუდიტორია თავიანთ მთავარ ვებგვერდებზე მიეზიდათ.

ზოგიერთმა მედიასაშუალებამ დღემდე ვერ გაიაზრა, რომ ეს სტრატეგია არ მოქმედებს, თუმცა ბევრს თუ დააკვირდებით, ისინი მასალას საგანგებოდ ფეისბუქისთვის ქმნიან და აუდიტორიასაც ფეისბუქისვე სტატისტიკით ითვლიან.

თუ ადრე გვქონდა გამზადებული რეცეპტი, როგორი უნდა იყოს გაზეთში, ტელევიზიის ეთერში თუ ინტერნეტში გასული მასალა, დღეს გვაქვს მხოლოდ ერთი წესი. მთავარია, იყოს მიმზიდველი და საინტერესო (როგორც თხრობის, ისე შეფუთვის მხრივ) - დანარჩენი კი თქვენს ფანტაზიაზეა დამოკიდებული.

(მე, პირადად, დავამატებდი, რომ თხრობის ფორმამ არ უნდა შეიწიროს ჟურნალისტიკის ფუნდამენტური პრინციპები და კარგი მთხრობელები ამას იოლად ახერხებენ).

რა არის მომავალი?

გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ ბოლო 2-3 წლის განმავლობაში ინტერნეტში „ტრენდული“ თხრობის ფორმები უფრო და უფრო ცოტა ხანს ძლებენ. ყველაზე გამძლე საბოლოოდ Facebook-ის მიერ დამკვიდებული „Social Videos” აღმოჩნდა, რომელიც 2 წელია, აქტუალობას და, შესაბამისად, აუდიტორიას არ კარგავს, მაგრამ მისი ფორმაც ნელ-ნელა იცვლება (ნახეთ მაგალითი).

ჩემი ვარაუდი ასეთია: მედიის მომავალი მესენჯერებშია (და აქ მხოლოდ Facebook Messenger-ს არ ვგულისხმობ). თავად განსაჯეთ: მას შემდეგ, რაც Facebook-მა Messenger-ი დამოუკიდებელ აპლიკაციად აქცია, კომპანია უფრო და უფრო დიდ რესურს ხარჯავს მისი ახალი ფუნქციებით დატვირთვაზე. რამდენიმე დღის წინ მომივიდა Facebook-ის შეტყობინება, რომ დღეიდან უკვე შემიძლია ჩემი გვერდის რეკლამები არამარტო თაიმლაინზე, არამედ მესენჯერშიც გავუშვა.

Facebook-ის მაგალითით იმიტომ ვმსჯელობ, რომ ასე თუ ისე, მთავარი სიტყვა მაინც მათზეა (პრინციპში, მათ ხომ ყველაფერი იყიდეს, რაც კი წინ დაუდგათ).

დაბოლოს, უფრო და უფრო მეტად ვითარდება ჩატბოტები. ეს არის ხელოვნური ინტელექტის საკმაოდ პრიმიტიული, მაგრამ საინტერესო ვერსია, რომელიც მესენჯერში თქვენს კითხვებს პასუხობს. ამ კითხვებზე პასუხი კი, რა თქმა უნდა, მას შემქმნელმა უნდა „ასწავლოს“.

ამ ჩატბოტების გამოყენება მეტ-ნაკლები წარმატებით უკვე დაიწყებს ბიზნეს-კომპანიებმა და ზოგიერთმა ორგანიზაციამ. თუმცა როგორც ჟურნალისტური ამბის გავრცელების საშუალება ის ჯერ არავის გამოუყენებია. ყოველ შემთხვევაში, ევაჯუნიორამდე (ასე დავარქვით ჩვენს პირველ მედია ჩატბოტს).

ის ასე შეიქმნა: ჟურნალისტების გუნდი ერთი თვის განმავლობაში ვმუშაობდით საქართველოში ნარჩენის მართვის თემაზე. გადავიღეთ სამი ვიდეო-სიუჟეტი (თუ გაინტერესებთ, ნახეთ აქ ან მოძებნეთ მესენჯერში MyAngle ჩატბოტი და ის გაჩვენებთ), უამრავი ფოტო, რაც, რა თქმა უნდა, ტექსტით არის შეკრული.

საბოლოოდ კი, როდესაც მასალა მზად იყო, ეს ყველაფერი ვასწავლეთ ჩატბოტს. მართალია, ის ჯერ ვერაა ისეთი დახვეწილი და ყველა კითხვას ვერ იგებს, თუმცა მისი პრინციპიც ეგ არის - ისწავლოს თავისივე პასუხგაუცემელი კითხვებით. რაც მეტი ადამიანი მეტ კითხვას უსვამს, ის უფრო და უფრო ჭკვიანდება.

მართალია, ვვარაუდობ, რომ ერთ-ორ წელიწადში ჩატბოტების გამოყენებას უფრო და უფრო მეტი მედია დაიწყებს (თან ამ დროისთვის ხელოვნური ინტელექტიც ალბათ ბევრად დაიხვეწება), მაგრამ დანამდვილებით მაინც ვერაფერს ვიტყვი. ინტერნეტში თხრობის ფორმები სწრაფად იცვლება. ერთი რამ კი დანამდვილებით შემიძლია ვთქვა: ცდად ღირს.

„თუ ნამდვილად გსურთ რამის გაკეთება, გზასაც იპოვით. თუ არა და, იპოვით მიზეზს!" - ახლა ჯიმ რონის ამ სიტყვებით თუ შეიძლება აიხსნას სურვილი, რომლითაც ტელეკომპანია „იმედი“ დროებით აჩერებს საზოგადოებრივ-პოლიტიკური თოქშოუების მომზადებას. არგუმენტად კი ასახელებს სურვილს, შეცვალოს არსებული გადაცემების ფორმატი და შეიმუშაოს თვისობრივად ახალი სატელევიზიო პროდუქტი, რომელსაც მაუყურებელი 2016 წლიდან იხილავს.

სწორედ ასეთი მარტივი, რამდენიმე აბზაციანი განცხადებით დახურა კერძო არხმა ორი გადაცემა - ინგა გრიგოლიას “რეაქცია” და “იმედის კვირა”. ზუსტად ვერავინ იტყვის, რისი გაკეთება სურდა ან არ სურდა ტელევიზიას, რომლის კურსი და გემოვნება დაარსების დღიდან განხილვის საგანია, თუმცა არსებობს რამდენიმე საეჭვო გარემოება:

1. ცვლილება ახალი სეზონის წინ - ვფიქრობ, კერძო მაუწყებლის სურვილები- შეცვალოს გადაცემების ფორმატი, გადაღებოს სტუდია, განაახლოს კოსტიუმები ... თითქმის იდენტურია, თუ ეს გეგმაზომიერად და ლოგიკურად ხორციელდება. „იმედის“ შემთხვევაში კი ცვლილების საჭიროება ახალი სეზონის დაწყებამდე მხოლოდ რამდენიმე დღით ადრე დაინახა გადაწყვეტილების მიმღებმა პირმა;

2. განცხადების ტექსტი - დაწესებულებამ, რომელსაც ყველაზე აქტიური შეხება აქვს გამართულ ვერბალურ გამოხატვასთან და გრამატიკის წესებთან, ასევე ლოგიკასთან და დასაბუთებასთან, მხოლოდ რამდენიმე აბზაცში ნაჩქარევი და „გაკრული ხელით დაწერილი გრამატიკით“ გამოაცხადა ცვლილება;

3. ჟურნალისტების წინასწარი ინფორმირება და ეჭვები - აღნიშნული გადაცემების მომზადებაში ჩართული პირები - პროდიუსერები და ჟურნალისტები აცხადებენ, რომ ისინი ბრუნდებოდნენ შვებულებიდან და აპირებდნენ ჩვეული სამუშაო რეჟიმის გაგრძელებას. უფრო მეტიც, მათ გაავრცელეს ერთობლივი გამოხმაურება, სადაც საეჭვოდ მიაჩნიათ, რომ არხის მესვეურებს თავად მიეღოთ გადაწყვეტილება რეიტინგული და კომერციულად მომგებიანი გადაცემების გაუქმების თაობაზე. გამოთქვამენ ვარაუდს, თითქოს ეს არის პოლიტიკური ხასიათის ნაბიჯი, დაკავშირებული ხელისუფლების ზოგიერთი წარმომადგენლის უკმაყოფილო დამოკიდებულებასთან;

4. უცნაური პოლიტიკური შეფასებები - მოქმედი პოლიტიკოსები გადაცემების დახურვის მიზეზად არხის არაობიექტურობას (გოგი თოფაძე) ან მაუწყებლის ირგვლივ ინტრიგისა და შეხლა-შემოხლის შენარჩუნებას ასახელებენ (გიორგი ვოლსკი);

5. მოახლოებული წინასაარჩევნო პერიოდის გაშუქების გარდაუვალობა - „იმედი“ ეროვნული მაუწყებელია და მას „მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონი (მუხლი 55), ასევე „საქართველოს საარჩევნო კოდექსი“ საქართველოს ორგანული კანონი (მუხლი 50 და მუხლი 51) აკისრებს ვალდებულებას გადასცეს წინასაარჩევნო დებატები მისი მომსახურების ზონაში მიმდინარე საარჩევნო კამპანიის დროს. ამასთან არადისკრიმინაციულად უზრუნველყოს ყველა კვალიფიციური საარჩევნო სუბიექტის თანაბარი მონაწილეობა წინასაარჩევნო დებატებში. ამდენად, ტელეკომპანია, თუ არა ავტორიზაციის შეჩერება ან სამაუწყებლო ფორმატის შეცვლა, სხვაგვარად საარჩევნო საკითხების გაშუქებას თავს ვერ აარიდებს. წინასაარჩევნო პერიოდი 50 დღიანია ტელევიზიისათვის. ეს კი მოსახლეობის ინფორმირებულობისათვის ძალიან მცირე დროა. ამიტომ ჩნდება ახალი კითხვა - აპირებს თუ არა კერძო ტელეკომპანია გააგრძელოს მაუწყებლობა არჩეული კურსით ან აპირებს თუ არა მუშაობის გაგრძელებას საერთოდ?

6. „იმედის“ და პოლიტიკური ინტერესების კვეთა - ქართულ მედიაში წინა ხელისუფლების მიერ მედიის საქმიანობაში ჩარევა ყველაზე უხეში ფორმით სწორედ „იმედთან“ დაკავშირებით 2007 წლის ნოემბერში განხორციელდა. მას შემდეგ ტელეკომპანიას არ შეუცვლია არც გავრცელების არეალი და არც მაყურებლების ნაკლებობას განიცდის, შესაბამისად, არც პოლიტიკოსების ინტერესები უნდა შემცირებულიყო მისი კონტენტის მიმართ.

საგულისხმოა, რომ მაღალი საჯარო ინტერესის მიუხედავად, კერძო მაუწყებლის მფლობელები თავიანთი გადაწყვეტილების თაობაზე ღიად არ საუბრობენ მედიასთან. ამიტომ დღეს კითხვაზე - რისი გაკეთება სურდა ზოგადად „იმედს“ - პასუხის მიღება მათსავე ვებგვერდზეც შეიძლება - „ითვალისწინებს რა დღევანდელობის მოთხოვნებს, მოვლენების დინამიკურ განვითარებასა და საზოგადოების დაკვეთას, "ტელეიმედი" მუდმივი განახლებისა და ძიების პროცესშია.“ - მითითებულია არხის შესახებ ინფორმაციაში. ამ ჩანაწერით აღმოჩნდა, რომ არხის მფლობელების გადაწყვეტილება არხის პოლიტიკის წინააღმდეგაცაა, რადგან საზოგადოებრივ-პოლიტიკური გადაცემების დახურვა არ ითვალისწინებს დღევანდელობის მოთხოვნებს, არ ეხმაურება საზოგადოების დაკვეთას და ეს ყველაფერი არ ტოვებს განახლების და ძიების შთაბეჭდილებას.

სამწუხაროდ, მედიამფლობელებმა საქართველოში ძალიან ბევრჯერ დაივიწყეს მარტივი ჭეშმარიტება, რომ მედია ბიზნესის ყველაზე საპასუხისმგებლო ფორმაა. ის, როგორც უნიკალური მექანიზმი, უზრუნველყოფს დემოკრატიის სიცოცხლისუნარიანობას გამოხატვის თავისუფლების მეშვეობით. იქნებ ამიტომაცაა, რომ მედიის საქმიანობაში საეჭვო გარემოებების ერთობლიობას პირველ რიგში პოლიტიკური გავლენებისაკენ მივყავართ ხოლმე. ბუნებრივია, რომ იდენტური ვარაუდები ჩნდება „იმედის“ ახალი გეგმების მიმართაც.

ამ საქმეში უმიზეზობაც მიზეზია

ყველაზე მარტივი პასუხი ამ კითხვაზე ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიას აქვს. ქარტიის მე-7 პრინციპი ამბობს:

ჟურნალისტს უნდა ესმოდეს მედიის მიერ დისკრიმინაციის წახალისების საფრთხე: ამიტომ ყველაფერი უნდა იღონოს ნებისმიერი პირის დისკრიმინაციის თავიდან ასაცილებლად რასის, სქესის, სექსუალური ორიენტაციის, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური და სხვა შეხედულებების, ეროვნული ან სოციალური წარმოშობის საფუძველზე ან რაიმე სხვა ნიშნით.

ხშირად, ჟურნალისტები თავს იმართლებენ, რომ ბალანსის დაცვისთვის მეორე მხარე სჭირდებათ. სწორედ აქ არის პრობლემა - ძალადობის და დისკრიმინაციის მომხრე ვერასოდეს იქნება საზოგადოებრივი დისკუსიის პროცესში მეორე ლეგიტიმური მხარე. ტექნიკური ბალანსი არ არის პროფესიული სტანდარტი. მაგალითად, როცა ქალს სახის გამოჩენისთვის ქვებით ქოლავენ, ქმართან გაშორებისთვის სახეს მჟავით უწვავენ, გაუპატიურებით ემუქრებიან, მოძალადეები ვერ იქნებიან ამ თემაზე საჯარო დისკუსიის ლეგიტიმური მონაწილენი. მედიამ საზოგადოების ინფორმირებას უნდა შეუწყოს ხელი იმისათვის, რომ მოქალაქეებმა მეტი გაიგონ კონკრეტული საკითხების შესახებ და შემდეგ, სწორი არჩევანი გააკეთონ. მარტივად, სიკეთე და ბოროტება, სიყვარული და სიძულვილი, მტერი და მოკეთე გაარჩიონ ერთმანეთისგან.

როცა ეთერში ისმის ქსენოფობია - განსხვავებულის მიმართ სიძულვილი, ჟურნალისტი ვალდებულია, რომ რესპონდენტი გააჩეროს და არ დაუშვას სიძულვილის ფრქვევა. ფაქტებით გამყარებული ინფორმაციით და საკითხის ცოდნით დაიცვას ადამიანები უმრავლესობის, იქნება ეს ეთნიკური, რელიგიური თუ სექსუალური, ტერორისგან.

კომუნიკაციის თეორეტიკოსი, მედიის კრიტიკოსი და კოლუმბიის პროფესორი ჯეიმს ქერი წერდა, რომ მედია არ არის საზოგადოების მხოლოდ ამსახველი, ის ქმნის კიდეც საზოგადოებას, საზოგადოების საერთო და მნიშვნელოვან ღირებულებებსა და კონტექსტებს. მედია საზოგადოებრივი დისკუსიის, უფრო სწორად სამოქალაქო საჯარო დისკუსიის მონაწილეა. სამოქალაქო სივრცისთვის კი ქსენოფობია სრულიად მიუღებელი და დაუშვებელი მოვლენაა. სამოქალაქო სივრცისთვის სწორედ საერთო საჯარო სიკეთეა მნიშვნელოვანი.

მედიის სოციოლოგი, მრავალი წიგნის ავტორი ახალი ამბების სოციოლოგიასა და ინფორმაციის გავლენაზე მაიკლ შადსონი წერს, რომ მედია მშრალად არ უნდა აშუქებდეს მოვლენებს და უნდა ეცადოს, რომ ყურადღება მიაქციოს გასაშუქებელი საკითხის პოლიტიკურ, ეკონომიკურ, სოციალურ, კულტურულ და სხვა კონტექსტებს, რაც საზოგადოებას ამ მოვლენის არსში უკეთ გარკვევაში დაეხმარება.

პროფესიული მედიის როლი უმნიშვნელოვანესია იმისთვის, რომ აღწეროს არა მხოლოდ ერთი კონკრეტული ქმედება, მაგალითად ქსენოფობთა მარში, არამედ ახსნას რა არის მარშის მხარდამჭერთა მოტივაცია, აჩვენოს მარშის სრული კონტექსტი და მნიშვნელობა ჩვენი მულტიკულტურული, მრავალეთნიკური საზოგადოებისთვის. კულტურის ისტორიკოსები წერენ, რომ მთავარია აჩვენონ არა მხოლოდ მოქმედება, არამედ ისიც, რა მნიშვნელობა, მიზეზები და შედეგები შეიძლება ჰქონდეს ამ მოქმედებას. მოახდინოს მისი მენტალური, ემოციური, კონცეპტუალური დეკონსტრუქცია. ძალიან მნიშვნელოვანია, არა მხოლოდ აღწერა, რაც ჟურნალისტიკის უმნიშვნელოვანესი ნაწილია, არამედ ფართო კონტექსტის ჩვენება, ერთი შეხედვით დაფარული მნიშვნელობებისა და სიმბოლოების ახსნა. მედიის მიზანია იმ მსოფლმხედველობის დეკონსტრუქცია, რომელიც რესპონდენტს ამოძრავებს. სწორედ ამიტომაა უმნიშვნელოვანესი მოვლენის, საკითხის სახელდება - ეთნიკურად არაქართველი ადამიანების მიმართ სიძულვილის მობილიზება ვერ იქნება ქართველთა მარში, მიუხედავად იმისა, რომ ორგანიზატორებს ასე უნდათ პოზიციონირება და პატრიოტიზმით სპეკულაცია. მედიამ უნდა დაარქვას მოვლენებს სახელი, თქვას, რომ ეს ქსენოფობთა მარშია, რომელსაც თავად ორგანიზატორები ქართველთა მარშს უწოდებენ.

თუ საკითხის მშრალად გაშუქება და ტექნიკური ბალანსი ხელს უშლის მოვლენის არსის გაგებას, ე.ი. მედია ვერ ასრულებს მთავარ ფუნქციას - სიმართლე მოუყვეს საზოგადოებას.

მოვლენების მიუკერძოებელი გაშუქება არ ნიშნავს სიმართლის დაკარგვას. მოვლენების არსის ანუ სიმართლის ჩვენება კი გამორიცხავს სხვაზე მოძალადეების ლეგიტიმურ მხარედ აღიარებას და საზოგადოებრივი სიკეთისთვის უმნიშვნელოვანესი ხარისხიანი დისკუსიის იაფფასიან, მყვირალა ცირკად ქცევას.

პედოფილია - სწორედ ამ თემას მიეძღვნა 13 ივლისის „სხვა რაკურსი“ . გადაცემაში მოგვიყვნენ ბავშვებზე სექსუალური ძალადობის ცალკეული შემთხვევის შესახებ, დეტალურად აღწერეს, სად, როგორ, ვინ იძალადა არასრულწლოვნებზე, შემდეგ კი ფაქტების შეფასებას სტუდიაში სტუმრად მყოფ მსახიობებს, ტელეწამყვანებს, სასამართლო სამედიცინო ექსპერტს, იურისტსა და მღვდელ ანთიმოზ ბიჩინაშვილს სთხოვდნენ. პედოფილია არაერთხელ გაიგივდა ლგბტ თემთან და არაერთხელ აღნიშნა, რომ პედოფილია და და ჰომოსექსუალობა სათავეს დასავლეთიდან იღებს.

გადაცემაში სტუმრად მოწვეული ჰყავდათ დედა, რომლის არასრულწლოვან შვილზეც სექსუალურად იძალადეს და რის შემდეგაც გამოძიების ინფორმაციით, ბავშვმა თავი მოიკლა. დედას დეტალურად სთხოვდნენ აღეწერა რა როგორ მოხდა, სტუდიაშივე წაიკითხეს ბავშვის მიერ დატოვებული წერილები, სადაც ის მასზე განხორციელებული ძალადობის შესახებ წერდა.

ბავშვებზე სექსუალური ძალადობის ფაქტების აღწერისას აღინიშნა ისეთი ამაზრზენი, არაეთიკური დეტალები, რომლის გამეორებისგანაც ამ მასალაში თავს შევიკავებთ.

„ვუშველოთ ბავშვებს, ნუ დავღუპავთ მომავალ თაობას. ამ პატარა ქვეყანაში როცა აუპატიურებენ ბავშვებს, მაშინ სად არიან ზემდგომი ორგანოები? სად არიან არასამთავრობო ორგანიზაციები? სად რის პრეზიდენტი? პარლამენტარები და საზოგადოების ის წევრები, რომლებსაც საქართველოს მომავალი სტკივათ?!“ - ამ სიტყვებით მიმართა წამყვანმა აუდიტორიას და გადაცემის მსვლელობისას არაერთხელ აღნიშნა, რომ არ იცოდა რომელი უწყება იყო პასუხისმგებელი ბავშვთა მიმართ ძალადობაზე.

გაგიკვირდებათ და პედოფილიის ერთ-ერთ გამომწვევ ფაქტორად ოჯახების სოციალური მდგომარეობა დასახელდა. ის, რომ მსგავსი შემთხვევების 75%-ზე მეტი, სწორედ სოციალურად დაუცველ ოჯახებში ხდება, გაურკვეველ მონაცემებზე დაყრდნობით, გადაცემის სტუმარმა, „ანტიკორუფციული კავშირის“ თავმჯდომარემ გია ბურჯანაძემაც დაადასტურა.

არგუმენტს, რომ პედოფილიის შემთხვევები დასავლეთ ევროპის ისეთ ქვეყნებშიც ხშირია, სადაც მოსახლეობის ცხოვრების დონე მაღალია, მღვდელი ანთიმოზი გამოეხმაურა და გვამცნო, რომ იქ პედოფილია მიღებულია და ამის დასტურად ნორვეგია დაასახელა. მღვდელი ანთიმოზი შემდეგ ბიბლიურ სწავლებაზე გადავიდა და ისიც გვითხრა, რომ როდესაც მოსე მთიდან ჩამოვიდა და თან 10 მცნება ჩამოიტანა, ცოდვების ჩამონათვალში „ჰომოსექსუალიზმიც შედიოდა, პედოფილიაც, ნეკროფილიაც და ზოოფილიაც“. მართალია, პედოფილიისა და ჰომოსექსუალობის ერთ სიბრტყეში განხილვამ, ანთიმოზსა და კიდევ ერთ სტუმარ ლიზა ვადაჭკორიას შორის აზრთა სხვადასხვაობა გამოიწვია, მაგრამ „ჰომოსექსუალიზმი რომ ცოდვაა“, ამაზე კონსენსუსი ნამდვილად შედგა.

გადაცემის მიწურულს სტუმრებმა პრობლემის მოგვარების საკუთარი ვერსიებიც შემოგვთავაზეს. ლიზა ვადაჭკორიამ ყურადღების რეგიონებზე გამახვილება გვირჩია. რა უნდა გავუკეთოთ მოძალადეს? - ეს იყო ძირითადი კითხვა, რაც სტუდიაში ისმოდა. ზოგმა მოძალადეების ქიმიური კასტრაცია მიიჩნია საუკეთესო გამოსავლად. მღვდელმა ანთიმოზმა ყმაწვილკაცობის პერიოდი გაიხსენა, მოგვიყვა როგორ ნახა 20 წლის ასაკში პირველად შიშველი ქალი ემანუელას სახით, შემდეგ მსგავსი ადამიანების არც მუშტით მაგრად ცემის სურვილი დამალა, თუმცა ბოლოში მაინც ჰუმანურობა გამოიჩინა და მოძალადეებისთვის სამუდამო პატიმრობის მისჯა საუკეთესო გამოსავლად დაასახელა.

გადაცემიდან ვერ გავიგეთ, რამდენად მასშტაბურია პრობლემა, როგორია სტატისტიკა, რას აკეთებს სახელმწიფო ამგვარი ფაქტების პრევენციისთვის, გადაცემაში მხოლოდ, ძალადობის შემთხვევების შოუს ელემენტებით გამდიდრებული დეტალები და თემისთვის არარელევანტური სტუმრების მოსაზრებები მოვისმინეთ. ასე იქცა ეს უმძიმესი თემა რეიტინგის მოსაპოვებლად დადგმულ შოუდ, რომლის ამოსავალი წერტილი არა საჯარო ინტერესი, არამედ აუდიტორიის ცნობისმოყვარეობის დაკმაყოფილება იყო.

მასალა მომზადებულია UNICEF- ის მიერ დაფინანსებული პროექტის ფარგლებში - "ბავშვთა საკითხების ეთიკური გაშუქება მედიაში". პუბლიკაციაში გამოხატული მოსაზრებანი ეკუთვნის ავტორს და არ ასახავს გაეროს ბავშვთა ფონდის ოფიციალურ თვალსაზრისს

რამდენიმე შემთხვევა მახსოვს:

2012 წლის 18 სექტემბერს ის ვიდეო გავრცელდა, მერე „ციხის კადრები“ რომ ვუწოდეთ. საღამოს 7 - ზე დაიწყო გამოქვეყნება. მთელი ქალაქი იმ ღამესვე გარეთ გამოვიდა, მედია საგანგებო რეჟიმში მუშაობდა. საზოგადოებრივი მაუწყებლის მაყურებელმა მეორე დღემდე მომხდარის შესახებ არაფერი იცოდა. არ გაუშუქებია.

2015 წლის 13 ივნისს საღამოს სტიქია დაიწყო. ათეულობით ადამიანი დაზარალდა, 21 კი -გარდაიცვალა. წყალდიდობის შესახებ ინფორმაციის გავრცელება ღამის 12 საათისთვის დაიწყო. მიუხედავად იმისა, რომ სხვა არხებთან შედარებით ადიდებულ მდინარესთან ტერიტორიულად ყველაზე ახლოს მდებარეობდა, საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა საკუთარ მაყურებელს ქუჩების დატბორვის შესახებ მხოლოდ ღამის 03:10 წუთზე ამცნო, მაშინ როდესაც სხვა ორი კერძო არხი უკვე ეთერში იყო.

2015 წლის 13 ნოემბერს პარიზში მასშტაბური ტერაქტი მოხდა. ეს ის დროა, შეჩვეულები რომ არ ვართ ჯერ ტერაქტების სერიებს. მაშინ მთელი მსოფლიოს თემა იყო. იმ ღამეს, პირველ საათზე ტერაქტზე მხოლოდ „რუსთავი 2-მა“ დაწერა საკუთარ საიტზე. საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა მომხდარის შესახებ საკუთარი საიტით მეორე დღის 10 საათზე ამცნო აუდიტორიას. იმ დღეს ეთერში შესვლა ყველა მაუწყებელმა დააგვიანა. საზოგადოებრივი ამ დაგვიანებულებს შორისაც არ იყო პირველი.

2017 წლის 2 ივლისი - ხანძარი გაჩნდა ელიავას ბაზრობაზე. იმ საღამოს პირდაპირ ეთერში საგანგებო რეჟიმში იმუშავა ყველა ძირითადმა არხმა საზოგადოებრივი მაუწყებლის გარდა. მათ ინფორმაცია მხოლოდ ვებსაიტის მეშვეობით გაავრცელეს. ეთერში ფეხბურთი გადაიცემოდა.

ხელმძღვანელობამ თქვა, რომ ფეხბურთს ვერ გაწყვეტდნენ, რადგან საერთაშორისო ვალდებულებაა და დაჯარიმდებოდნენ, თუმცა იქვე აღნიშნეს, რომ კვირა დღე იყო, თანამშრომლები სახლში იყვნენ, თანაც „სასპეცე“ ამბად არ მიიჩნიეს.

„სასპეცე“ არის ყველა ამბავი, რომელიც ეხება ათეულობით ადამიანს და ამის გამო იმსახურებს სპეციალურ გამოშვებას მაუწყებლისგან. სინამდვილეში მაყურებელს არ აინტერესებს ვინ ზის „სუპერდესკთან“ თუ „სუპერთეიბლთან“, ჯარიმდები თუ არა, მეორე არხი ისევ სატელიტზეა თუ ჩახსნილი გაქვს. მას ინფორმაცია სჭირდება და ვალდებული ხარ შეასრულო შენი ფუნქცია. ეგებ გიღირდეს ჯარიმის გადახდაც, ნდობის მოპოვების ხარჯზე.

თუ საჭიროა ტიტრიც უნდა გამოუჩნდეს ფეხბურთის მაყურებელს, გვერდით ფანჯარაც, იქვე წარწერაც, რომ მატჩს ვერ ვწყვეტთ, მაგრამ ვართ მეორე არხზე, ტაიმებს შორის პირველ არხზეც, ვებზეც, რადიოშიც, ყველგან, სადაც საჭიროა იმისათვის, რომ იყო ინფორმირებული. იმიტომ, რომ ჩვენ საზოგადოებისთვის ვმუშაობთ. მხოლოდ ვებსაიტის მუშაობას ნამდვილად არ სჭირდება მილიონები. ყოველწლიურად ათეულობით მილიონი ლარი ყველა პლატფორმის სრულფასოვნად მუშაობისთვის იხარჯება საზოგადოების გადასახადებიდან.

არადა ისე ხდება, რომ რატომღაც კერძო არხები ხშირად ასწრებენ, მაინცადამაინც სხვისი ჟურნალისტი აღმოჩნდება ხოლმე შემთხვევით წყალდიდობის ეპიცენტრში, კვირა დღე სხვა ყველა არხისთვის ორშაბათი გამოდგება და ადვილად გადიან საგანგებო გამოშვებით ეთერში.

სწორედ საინფორმაციო გამოშვება არის ის, რითიც საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა შეიძლება კონკურენცია გაუწიოს კერძო არხებს. დროული და მიუკერძოებელი ინფორმაცია ქმნის ნდობას მის მიმართ, რაც ძალიან რთული პროცესია და საგანგებო სიტუაციები არის სწორედ ის გამოცდა, რომლის ჩაბარების შემდეგ, უფრო ადვილად მოიპოვებ ამ ნდობას. როგორ აშუქებ ექსტრემალურ სიტუაციას, რამდენად აღმოგაჩნდება სწრაფად რეაგირების უნარი, მიხვდები რომ „სასპეცეა“ და იქნები პირველი, გადმოართვევინებ ყველას შენთან. ეს არის შანსი მედიისთვის.

როცა დაგჭირდა მნიშვნელოვანი მოვლენის შესახებ ინფორმაციის მიღება და საზოგადოებრივი მაუწყებელი არ აღმოჩნდა შენ გვერდით, როცა მეორედაც გაგიცრუა იმედი, როცა მესამედაც ვერ იდგა მოწოდების სიმაღლეზე, როცა ამ საგანგებო მოვლენებს შორისაც დიდად არაფრით გამოირჩევა მისი მუშაობა, საზოგადოებრივზე აღარ გადართავ, აღარ გჯერა, რომ ამჯერად მაინც გაართმევს თავს. ის შენიანი აღარ არის.

2016 წლის ნოემბრის ბოლოს ინტერნეტ საძიებო სისტემებში საქართველოდან ყველაზე ხშირად ალბათ, სიტყვა „ჰეჯირება“ იგუგლებოდა. მაშინ, ჯერ კიდევ ფინანსთა მინისტრობის კანდიდატის, დიმიტრი ქუმსიშვილის წინადადებამ - “მოსახლეობის უდიდეს ნაწილს იპოთეკური და სამომხმარებლო სესხები ჰქონდათ უცხოურ ვალუტაში და მათი ფინანსური ცოდნის სიმწირის გამო, მათ არ შეეძლოთ დაეჰეჯირებინათ აღნიშნული ტრანზაქციები” - საგონებელში ჩააგდო არამხოლოდ ქართული მედია, არამედ მთელი საზოგადოება. სხვა „უცხო“ სიტყვებთან ერთად, ყურს ყველაზე მეტად ეს „ჰეჯირება“ ჭრიდა.

„ჰეჯირება“ ინგლისური სიტყვაა და არაპირდაპირ თარგმანში რისკის დაზღვევას, ქუმსიშვილის შემთხვევაში კი სესხის სავალუტო რისკისგან თავის დაზღვევას ნიშნავს. ანუ ფინანსთა მინისტრობის კანდიდატს უნდოდა, ეთქვა, რომ მოსახლეობა სესხების სავალუტო რისკისგან თავს ვერ იცავს, რადგან მათ არასაკმარისი ფინანსური განათლება აქვთ. დიმიტრი ქუმსიშვილმა ალბათ მშვენივრად იცოდა, რომ ზმნას - „დაეჰეჯირებინა“ „ტრანზაქციებთან“ შეამხანაგებულს, მისი მსმენელი დეპუტატების უმრავლესობაც კი ვერ გაიგებდა, არათუ ხალხი და მედია. ჩნდება კითხვა, რატომ გამოიყენა მაშინ საჯარო პირმა ეს რთული ტერმინები? მისი მიზანი ხომ საზოგადოებასთან მაქსიმალურად გასაგებ ენაზე საუბარი უნდა იყოს? აქ შეიძლება, ერთ მოვლენასთან გვქონდეს საქმე - რესპონდენტების ნაწილი (განსაკუთრებით ეკონომიკაზე „მოლაპარაკე თავები“) ხშირად იყენებს რთულ ტერმინებს, რითიც მსმენელთა უმრავლესობაში ჯერ გაუგებრობას იწვევს, შემდეგ კი ბრმა ნდობის გაჩენის მოლოდინი აქვთ. ისიც მესმის, რომ ეკონიმიკაზე „მარტივად“, ხალხისთვის გასაგებ ენაზე წერა, ან საუბარი ბევრს ბუნებივადაც არ გამოსდის. ჩვენ გვყავს კარგი ეკონომისტები, მაგრამ მათგან მხოლოდ ერთეულებს შეუძლიათ, გააგებინონ მსმენელებს, რატომ უფასურდება ლარი, ან რა კავშირი აქვს ეკონომიკურ ზრდას ყველა ჩვენგანის კეთილდღეობასთან.

ის, რაც პრობლემაა საზოგადოებისთვის, აისახება მედიაზეც, - ჟურნალისტები საერთო ტენდენციებს არასდროს ჩამორჩებიან. მოსახლეობის ფინანსური განათლების დონე ჩანს არამარტო მათ გადაწყვეტილებებში, არამედ ტელევიზორშიც და გაზეთის ფურცლებზეც. ეკონომიკურ თემებზე თხრობა პოპულარული ნამდვილად არ არის, თუმცა საკითხის აქტუალურობა, მაშინ, როცა ეროვნული ვალუტის მდგომარეობას, მისი მერყეობის გამო, ზოგი სავალუტო ჯიხურების აბრებზე, ზოგიც ბლუმბერგზე აკვირდება, აიძულებს მედიას, ფინანსები მთავარი ამბავი გახდეს. წმინდა საბაზრო ეკონომიკის პრინციპით, მოთხოვნა ქმნის მიწოდებას ინფორმაციის გავრცელების კუთხით. აქ პრინციპიდან გადახვევაც შეიძლება, თუ რამდენიმე ავტორიტეტული და გაბედული მედია მოინდომებს - ეკონომიკური თემების გაშუქებაზე, სავალუტო კრიზისის გარეშეც შეიძლება შექმნა მოთხოვნა. ამ მცირე ხელოვნური ჩარევით მთხრობელიც და მსმენელიც თვალს და ყურს მიაჩვევს ფინანსურ ტერმონოლოგიას, კვალიფიციურ თხრობას და ამით პოლიტიკოსებსაც გამოეცლებათ ეკონომიკური სიმყიფით დამფრთხალ აუდიტორიაზე მანიპულაციური ეფექტის შესაძლებლობა ჰეჯირებებითა და შოკუნიებით.

ლარის გაუფასურებამ (და არა დევალვაციამ) და ეკონომიკური ზრდის შენელებამ მოსახლეობის ყურადღება ამ „რთული“ სფეროსადმი ერთიორად გაზარდა. ეკონომიკას მთავარ საინფორმაციო გამოშვებებში ახლა გაცილებით მეტი დრო ეთმობა, თუმცა ახალი ამბების სპეციფიკიდან გამომდინარე, ძალიან რთულია, 2-3 წუთში კარგად ახსნა ეკონომიკური და ფინანსური ცვლილებების მიზეზები, მერე სადღაც ჰეჯირება და ტრანზაქციაც გაგეპარება და მაყურებელს კვლავ ინფორმაციულ შიმშილში ტოვებ. არც თემის ვრცლად გაშუქებაა მთლად უმტკივნეულო. პრობლემაა კარგი რესპონდენტების პოვნა, სწორი კითხვების დასმა, შემდეგ კითხვების შებრუნება. პრობლემაა პოლიტიკოსს ან ექსპერტს მოვთხოვოთ, გასაგებად აგვიხსნას რას ნიშნავს მისი ნათქვამი „ჭკვიანური“ ფრაზები. თუ რესპონდენტი ვერ ახეხებს ამას, სასურველია, ჟურნალისტმა აუხსნას, მსმენელს/მკითხველს/მაყურებელს, რა უნდოდა, ეთქვა მის სტუმარს.

ახალს ალბათ, არაფერს ვიტყვი და გავმეორდები, რომ კვლავ განათლების პრობლემასთან მივდივართ. ჩვენ არ გვყავს სპეციალისტი ჟურნალისტები, ანუ ცოტაა ისეთი, ვისაც თან მენქიუ აქვს წაკითხული/ნასწავლი (გრეგორი მენქიუს „ეკონომიკის პრინციპები“ საქართველოში ყველაზე პოპულარული ლიტერატურაა ამ სფეროში) და თან მედიაშია. ჟურნალისტებად მომუშავე პროფესიონალ ეკონომისტებს გაცილებით უკეთ გამოუვიდოდათ ეკონომიკის გაშუქება და ეს ბუნებრივიცაა. ახლა ჩვენ გვყავს ეკონომიკაზე მომუშავე რამდენიმე ძალიან კარგი ჟურნალისტი, ზოგი ისეთია, რომ სფეროს ნამდვილ ექსპერტად იქცა, თუმცა საერთო ფონზე მხოლოდ მათი ძალისხმევა საკმარისი არ არის. ქვეყნის ეკონომიკურ მოწყობაზე არათუ ჟურნალისტებს, სამწუხაროდ, ბევრი სხვა პროფესიის წარმომადგენლებსაც არ აქვთ წარმოდგენა. არ იციან როგორ მუშაობს ბიზნესი, რა ღირებულება აქვს ფულს დროში, ან თუნდაც, რისგან შედგება ბიუჯეტი. შემდეგ ამ ადამიანებების გადაწყვეტილებები ზემოქმედებას ახდენს თითოეული ჩვენგანის მომავალზე. ეკონომიკურად უფრო განათლებული საზოგადოება არჩევნებზე გაცილებით წელგამართული მივიდოდა.

ეკონომიკური თემების გაშუქება განყენებულად არ უნდა განვიხილოთ. პრობლემები აქ იგივეა, რაც სხვა თემების გაშუქებისას, ცოტა უფრო მეტი ტერმინოლოგიური სიმძმიმით. ამიტომ თუ რომელიმე კონკრეტული მიმართულებით გვინდა ვწეროთ, ალბათ სჯობს შევისწავლოთ ეს სფერო მეტ-ნაკლებად დეტალურად, ან ჩვენი ძალებით, ან ტრენინგებით (ორდღიან, ძირითადად გასართობ ტრენინგებს არ ვგულისხმობ). ეკონომიკურად განსწავლულები უფრო მეტ თემასაც ვიპოვით და უფრო მწვავეებიც გავხდებით. აღარც ჰეჯირების „დაგუგლვა“ დაგვჭირდება და აღარც ლარის ინფლაცია გვეგონება სწორი ტერმინი. თუმცა ჟურნალისტებს რას ვერჩით?! მაშინ, როცა პარლამენტის დეპუტატს ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკის (EBRD) აბრევიატურა საროსკიპოში ერევა.

ალბათ, ბევრი წიგნი, გზამკვლევი და რჩევა არსებობს, როგორ გავაშუქოთ პოლიტიკური ამბები. თუმცა, როცა პოლიტიკისა და იმ სოციალური პრობლემებისგან თავს ვიძვრენთ, რომელზეც მედია ყოველდღიურად წერს, ბევრი ჩვენგანი ფესტივალებზე ატარებს დროს. ფესტივალების გაშუქებაზე კი ცოტა ფიქრობს. არადა, თითოეული ასეთი ღონისძიება ბევრ ადამიანს ეხება: ორგანიზატორებს, შემსრულებლებს (მუსიკალური ჯგუფებით დაწყებული და მეღვინეებით დამთავრებული) და როგორც წესი, უამრავ დამსწრესაც იზიდავს.

ფესტივალი კი ხალხისთვის ჯერ კიდევ დაწყებამდეა მნიშვნელოვანი. ისინი გაფაციცებით ემზადებიან, ალაგებენ ჩანთებს. ფიქრობენ, ლამაზი მაისური ეყოფათ თუ ზაფხულში ზამთრის ტანსაცმლის ჩაცმაც მოუწევთ. მზის სათვალე დასჭირდებათ თუ საწვიმარი. როგორ შეძლებენ მარტივად მისვლას ან რომელ საათზე გაუხსნიან კარებს. ამ ინფორმაციის მიწოდება ორგანიზატორებთან ერთად, მედიასაც შეუძლია. ჩვენც უნდა გადავურჩეთ ფესტივალის მეორე დღეს გრიპის წამლის სმას და სარეცხის თოკზე ფოტოაპარატების გაფენას.

ფესტივალის გაშუქებამდე არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ მობილურისა თუ კამერის დამუხტვა პარლამენტის მოსაცდელში უფრო მარტივია, ვიდრე უზარმაზარ მინდორში. არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ შესაძლოა, ჩვენი მობილური ოპერატორის ინტერნეტი მაინცდამაინც ამ ადგილას არ მუშაობდეს. ქალაქის გადატვირთული ქუჩებიდან შორს კი “თბილისსაც არ ვეყვარებით”.

სამწუხაროდ, ჩვენი აპარატურა არც საყვარელი მომღერლების დანახვაზე გრძნობს ადრენალინის მოზღვავებას - მათ კუმირები არ ჰყავთ. ღია ცის ქვეშ კი, შესაძლოა კოკისპირულ წვიმაშიც მოგიწიოთ დგომა. ხოლო, თუ თქვენც იმ ფანებს შორის ხართ, რომელიც ყველანაირ ამინდში ბედნერია, აპარატურაზე მაინც იფიქრეთ. სანამ ქალაქიდან გახვალთ, თუ სპეციალური შალითა არა, პოლიეთილენის პარკი წაიღეთ, რომ ტექნიკას გადააფაროთ.

ალბათ, იმას გამეორება არ უნდა, რომ მეგობრების წვეულების გადასაღებადაც შეიძლება აკრედიტაცია დაგჭირდეთ. თანაც, პრესის ბარათის მიღებისას, ორგანიზატორები ღონისძიებაზე მუშაობის წესებსაც გაგაცნობენ.

თუ ტექნიკური მხარე სრულად მოვაწესრიგეთ, დროა, ფესტივალის გაშუქების შინაარსობრივ ნაწილზეც ვიფიქროთ. ჯერ უნდა გავნსაზღვროთ, ვისთვის ვწერთ ან ვიღებთ. ინტერნეტ მედიის მომხმარებელთა დიდმა ნაწილმა ისედაც იცის, რომ ახლა ეს ფესტივალი მიმდინარეობს. შესაბამისად, ამ დროს, სტანდარტულ ახალ ამბავზე მეტად, ფესტივალიდან რეპორტაჟი უფრო საინტერესო იქნება. თუმცა, უნდა გვახსოვდეს, რომ თითოეულ ღონისძიებას უამრავი მხარე აქვს, ჟურნალისტს კი შესაძლებლობა, სრულიად განსხვავებული კუთხეებით დაინახოს ეს ფესტივალი. უნდა ვეცადოთ, რომ მოვყვეთ ყველაფერი. ვცადოთ კრიტიკაც - მოვყვეთ რიგებზე, რომელიც საათობით გრძელდება, ან თბილ ლუდზე. გამოვკითხოთ ახლომახლო მაცხოვრებლებიც, იქნებ ვინმეს ფესტივალმა პრობლემა შეუქმნა. ჩავწეროთ რაც შეიძლება მეტი დამსწრე, მოვისმინოთ მათგან ემოციები, კრიტიკა და შეფასებები. უნდა მოვყვეთ, როგორ ვითარდებოდა და იცვლებოდა ეს ღონისძიება, თუკი ის უკვე რამდენიმე წელია ტარდება. კარგი იქნება, შემსრულებლებისგან მოვისმინოთ, რით განსხვავდება ეს გარემო წინა წლების ან სხვა სივრცეებისგან. რამდენად კომოფრტულია გარემო, რამდენად კარგია ინფრასტრუქტურა და ტექნიკურად რამდენად გამართული ეს ფესტივალი. უნდა გვახსოვდეს, რისი ნახვა ენდომებოდა ადამიანს, რომელიც ღონისძიებას ვერ ესწრება და რა გამორჩა მათაც კი, ვინც ამ სივრცეში შეიკრიბა.

სიღრმისეულად გაშუქებისთვის მნიშვნელოვანია, რომელიმე ცნობილ რეჟისორთან, მხატვართან ან “ჰედლაინერ” ჯგუფთან მოვახერხოთ ინტერვიუს ჩაწერა. რა თქმა უნდა, იმ პირობით, რომ ჩვენი მთავარი კითხვები ასეთი არ იქნება: “ხინკალი უკვე გასინჯეთ?” “ხომ არ არსებობს სხვაგან საქართველოზე ლამაზი ქვეყანა?”. უნდა გვახსოვდეს, რომ ამ ადამიანებისგან შეიძლება საინტერესო ინფორმაციის მიღება. რასაც, დაახლოებით ისეთივე მომზადება სჭირდება, როგორც პოლიტიკოსთან ინტერვიუს. მოკლედ, არც ისეა, აკრედიტაცია გავაკეთოთ და გაშუქებას რა უნდა.

უნდა ვწეროთ თავისუფლად, თუმცა ყველაფერს აქვს საზღვარი. იმ ადამიანებს, რომლებიც მუსიკის ნაცვლად ისევ მანქანების საყვირის ხმას უსმენენ, ან ბუნებაში ღვინის დაგემოვნების მაგივრად, სამსახურში სვამენ მესამე ფინჯან ყავას, მაინცდამაინც არ მოხიბლავთ ჩვენი აღტაცებული კომენტარი, სტატიები და სიუჟეტები, თუ როგორ გვიხარია ამ ფესტივალზე ყოფნა. რა თქმა უნდა, კულტურული ღონისძიებები არ მოითხოვს, რომ აკადემიური სტილით ვისაუბროთ. თუმცა, ფესტივალზე ყოფნისას, არ უნდა დაგავიწყდეს, ჟურნალისტები ვართ და არა ჩვენ წინ მდგომი რიგითი დამსწრე, რომელიც სცენის ფონზე იღებს “სელფის” და წერს ზუსტად ასეთ კომენტარს.

ბევრ ადამიანს აინტერესებს ფესტივალის მზადების ან დასრულების პროცესიც. დასაწყისამდე ფანებს ერთი სული აქვთ, ნახონ, როგორ ეწყობა სცენა, როგორ ემზადებიან ჯგუფები.. თუმცა, საზოგადოებისთვის ისიც მნიშვნელოვანია, როგორ დასრულდება ღონისძიება. იქნებ გარემო დანაგვიანებული რჩება, ან ეს მინდორი ადგილორივების საძოვარი იყო, რომელიც პირწმინდად გადაითელა.

მოკლედ, ფესტივალი, როგორც წესი, გასართობი ღონისძიებაა. თუმცა, მასაც ბევრი კუთხე აქვს, სჭირდება მომზადება და დაკვირვებით გაშუქება.

2017 წლის 2 ივნისს გავრცელდა ინფორმაცია, რომ ტერორისტული ორგანიზაცია „ისლამური სახალიფოს“ რიგებში კიდევ ერთი ქართველი მებრძოლი, 25 წლის მუხმად ბაღაკაშვილი დაიღუპა. გარდაცვლილის მამის, ახმად ბაღაკაშვილის ცნობით, მისი შვილი სირიაში 19 წლის ასაკში წავიდა და იქ მეუღლე და ორი მცირეწლოვანი შვილი დარჩა. მუხმადი 27-ეა საქართველოდან, რომელიც სირიასა და ერაყში მიმდინარე საომარ მოქმედებებს შეეწირა.

ბუნებრივია, ისლამურ სახალიფოში საქართველოს მოქალაქეთა ყოფნა და მათი ამბის გაშუქება ჩვენი მედიის ფოკუსში ხშირად ექცევა. თუმცა, ბოლო პერიოდში გამოიკვეთა ტენდენცია, სადაც გარკვეული მედიასაშუალებები ისლამური სახალიფოსა და საქართველოს ურთიერთკავშირს ხელოვნურად, ფაქტებისა და გარემოებების გაუაზრებლად წამოჭრიან ხოლმე.

ერთ-ერთ მაგალითად შეგვიძლია მივიჩნიოთ, გაზეთ „რეზონანსის“ 15 ივნისის სტატია „ხალიფატი საქართველოსკენ მოიწევს-ეს საფრთხე გადაფარავს ყველა გამოწვევას“ . სტატია სამხედრო,პოლიტიკურ და უსაფრთხოების საკითხებში ანალიტიკოსების, ამირან სალუქვაძისა და ვახტანგ მაისაიას ინტერვიუებისგან შედგება.

600 სიტყვიან სტატიაში, საქართველოში ისლამური სახალიფოს ინტერესების გაძლიერების არგუმენტად, მკითხველთათვის მხოლოდ ორგანიზაციის მიერ ავღანეთში, ირანსა და ინდოეთში ბოლო დროს განხორციელებული აქტივობებია მოყვანილი. სტატია ვახტანგ მაისაიას კომენტარით სრულდება „..მე ვიცი, რომ ჩვენი მთავრობა ბევრი გამოწვევის წინაშე დგას, მაგრამ დრო მოქმედებს ჩვენ საწინააღმდეგოდ და ეს საფრთხე გადაფარავს ყველა შიდა თუ საგარეო გამოწვევას. ამიტომ, ამ საკითხს მთავრობამ დროულად უნდა მიხედოს...“. განცხადება საზოგადოებას არათუ ბუნდოვან და უსაფუძვლო ინფორმაციას აწვდის, არამედ ხელოვნურ შიშსა და აპოკალიპტურ მოლოდინებს უქმნის.

ტერორიზმთნ დაკავშირებული საკითხების გაშუქება მედიისთვის ერთ-ერთი ყველაზე მიმზიდველი პროცესია, რადგან პროდუქტის ფართო საზოგადოებრივი დაფარვა თითქმის გარანტირებულია. თუმცა, თავისი სენსიტიურობისა და სპეციფიკურობიდან გამომდინარე, ზემოთ ხსენებულ თემაზე მუშაობა მეტ პასუხისმგებლობას მოითხოვს, მითუფრო თუ ის ფაქტებისა და რეალური გარემოების ანალიზისგან არის დაცლილი.

ნებისმიერ მსგავს დაუმუშავებელ სტატიასა თუ რეპორტაჟს, შეუძლია მრავალი უკუშედეგისა და პრობლემის გაჩენა ქვეყნისათვის. მეტი სიცხადისთვის, შეგვიძლია გავიხსენოთ ევროპარლამენტარი სტივენ ვულფი, რომელიც საქართველოსთვის ვიზალიბერალიზაციის მინიჭების მოწინააღმდეგე იყო და ძირითად არგუმენტად სწორედ მსგავსი, წყაროების არმქონე ინფორმაცია მოიყვანა: “ქართულმა გაზეთმა "რეზონანსმა" დაწერა, რომ 600-700 ტერორისტი იყენებს საქართველოს, როგორც ტრანზიტულ ქვეყანას "ისლამური სახელმწიფოს" ტერიტორიაზე. მოდით, ნუ დავუშვებთ მსგავს შეცდომას, რაც მერკელმა გასულ წელს დაუშვა“.

იმ მიზნით, რომ საზოგადოებაში არ გაჩნდეს ცრუ განგაშის გარემო, შევეცადოთ პუნქტობრივად ავხსნათ, თუ როგორია რეალისტური მოლოდინები ისლამური სახალიფოსა და საქართველოს გადაკვეთისა. ასევე, ვის წისქვილზე შეიძლება დაასხას წყალი მსგავსი შინაარსის სტატიებმა და განცხადებებმა:

· 2014 წლიდან დღემდე, დასავლურმა კოალიციამ ისლამურ სახალიფოზე სირიასა და ერაყში 11,000-ზე მეტი საავიაციო იერიში მიიტანა. 2016 წლის იანვრისათვის, ისლამური სახალიფოს 78,000 კვადრატულ კილომეტრს აკონტროლებდა. დეკემბრისათვის, საერთაშორისო კოალიციისა და სხვადასხვა სამხედრო ოპერაციის შედეგად ტერორისტული ორგანიზაციის გავლენის არეალი 60,000 კვადრატულ კილომეტრამდე შემცირდა. 2017 წელს ისლამურმა სახალიფომ თითქმის დაკარგა ტერიტორიული კონტროლი და გავლენა ერაყში, სადაც უკანასკნელ ბასტიონად ქალაქ მოსულის ძველი უბანიღა დარჩა. მეორე ფლანგზე, სირიის ოპოზიციურმა და დასავლური კოალიციის ძალებმა მიმდინარე წლის 6 ივნისს, ისლამური სახალიფოს მიერ სრულად კონტროლირებად ქალაქ რაქას მიმართულებითაც დაიწყეს მასშტაბური სამხედრო ოპერაცია. ქალაქის დაკარგვა ორგანიზაციას სირიაშიც გამოაცლის მნიშვნელოვან დასაყრდენს.

მოსულის რუკა. წითელი ფერით აღნიშნულია IS მიერ კონტროლირებადი ტერიტორია

· ისლამური სახალიფოს ძალების შევსების მთავარი წყარო უცხოელი მებრძოლები იყვნენ. 2011 წლიდან დღემდე, სხვადასხვა წყაროზე დაყრდნობით, ისლამური სახალიფოს რიგები 27,000-მდე უცხოელმა გაირა. ზუსტი სტატისტიკა სამწუხაროდ არ არსებობს, მაგრამ თუ კი დავეყრდნობით “Guardian”-ს 25,000-მდე უცხოელი მებრძოლი უკვე გარდაიცვალა, ხოლო დარჩენილთაგან დიდი ნაწილი ცდილობს თავი დააღწიოს ორგანიზაციას თურქეთის გავლით.

მხარდამჭერთა დაკარგვის ფონზე ისლამური სახალიფო ნამდვილად გახდა უფრო აგრესიული საერთაშორისო მასშტაბით. ახალი „სისხლის“ მოზიდვის მიზნით აწყობს ტერაქტების სერიას ევროპის დედაქალაქებსა თუ ცენტრალურ აზიის ქვეყნებში. ეს ნაბიჯები გადადგმულია მხოლოდ საერთაშორისო მედიის ყურადღების ცენტრში დარჩენის, საკუთარი პროპაგანდის უფრო მეტად გავრცელებისა და ახალი თანამოაზრეების გაჩენის მიზნით.

· 2015 წლიდან, ისლამური სახალიფოს ფინანსური შესაძლებლობი და შემოსავლები მნიშვნელოვნად შემცირდა. აშშ-სა და კოალიციის მიერ ორგანიზაციის მიერ კონტროლირებად ტერიტორიაზე ნავთობის ინფრასტრუქტურის განადგურებამ, თურქეთის საზღვარზე კონტრაბანდის შედარებით შემცირება და გადასახადების გადამხთელთა რაოდენობის კლებამ, ორგანიზაციის გავლენა მნიშვნელოვნად შეასუსტა. რიგითი მებრძოლის საშუალო ხელფასიც 400 დოლარიდან 200 დოლარამდე დაეცა,

დღეისათვის ისლამური სახალიფო ბოლო წლებთან შედარებით ყველაზე სუსტია. ტერიტორიების, გავლენისა და მებრძოლთა რაოდენობის კლებამ ორგანიზაციის სამხედრო შესაძლებლობები მნიშვნელოვნად შეამცირა. ამრიგად გაუგებარი, რა ლოგიკითა და რესურსებით უნდა „დაიძრას“ ისლამური სახალიფო საქართველოსკენ. რაც შეეხება ჩვენი მოქალაქეების ჩართულობას ორგანიზაციაში:

· ISIS-ში მებრძოლ საქართველოს მოქალაქეთა ზუსტი სტატისტიკა არ არსებობს. ტერორიზმის შესახებ ამერიკის შეერთებული შტატების დეპარტამენტის მოხსენებაში აღნიშნულია, რომ პანკისის ხეობიდან და მაღალმთიანი აჭარიდან წასული საქართველოს 50-100 მოქალაქე ისლამური სახალიფოს რიგებში იბრძვის. ამ სფეროს მკვლევარები საქართველოშიც დაახლოებით იმავე რაოდენობას ასახელებენ. ჩვენმა მოქალაქეებმა საქართველო 2015 წლამდე დატოვეს, ხოლო გადინების ახალი შემთხვევები არ ფიქსირდება. ეს რამდენიმე მიზეზით შეიძლება იყოს განპირობებული : ა) ზოგადად ისლამური სახალიფოს დასუსტება; ბ) გავლენიანი ფიგურების, მაგალითად თარხან ბათირაშვილის ლიკვიდაცია;

ვინ შეიძლება, მსგავსი სახის სტატიები და ინფორმაცია ბოროტად გამოიყენოს?

· კითვხაზე პასუხი ნათელია - პირველ რიგში, რუსეთის ფედერაციამ. მოსკოვს არაერთხელ გაუკეთებია სპეკულაციური განცხადებები იმის თაობაზე, რომ პანკისის ხეობა და საქართველო არის თავშესაფარი და სატრანზიტო კორიდორი ტერორისტული ორგანიზაციებისთვის. თუ გავითვალისწინებთ ასევე ჩეჩნეთის რესპუბლიკის ამჟამინდელი ლიდერის რამზან კადიროვის სიძულვილს პანკისელებისა და ზოგადად ვაჰაბიზმის მიმდევრებისადმი, ინტერვენციის საბაბის მოძიება ამ მიმართულებით, მოსკოვისთვის წარმოუდგენლად რთული ნამდვილად არ უნდა იყოს. განსაკუთრებით ყურადსაღები იყო მცირე ხნის წინ კადიროვის განცხადება, როდესაც მან საქართველოსთან საზღვარი მოინახულა და ღიად დაიმუქრა, რომ საზღვარს საქართველოდან ტერორისტები ვერ გადალახავდნენ.

· საერთაშორისო არენაზე, კრიტიკოსებს ეძლევათ საბაბი ჩვენი ევროატლანტიკური ინტეგრაციის გზაზე პოტენციური პრობლემების წარმოქმნის კუთხით და სერიოზულ ზიანს აყენებს ქვეყნის საერთაშორისო პრესტიჟს.

დღეისათვის, საქართველოში ტერორიზმის ანალიზის მიმართულებით ნამდვილად არ არის სახარბიელო ვითარება. ფაქტობრივად არ არის გაანალიზებული თუ რა იყო ჩვენი მოქალაქეების რადიკალიზაციისა და გადაბირების მიზეზები. არ გვაქვს ერთი სტრატეგიული დოკუმენტიც კი სადაც ტერორიზმი, როგორც საფრთხე არის ფართოდ გაშლილი და წარმოდგენილია პრევენციის გზები. თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ექსპერტებმა და მედიამ საზოგადოებას უსაფუძვლო და ფაქტების ნაკლებობით გაჯერებული აპოკალიპტური ინფორმაცია მიაწოდოს და ხელოვნურად დანერგოს შიში.

გიორგი გოგუაძე, საქართველოს რეფორმების ასოციაცია

თითქოს რთულია, ქართულმა სატელევიზიო გადაცემებმა გაგაოცოს. აქამდე მეგონა, რომ გია ჯაჯანიძის შოუ ქართული სატელევიზიო პროდუქტების ფსკერი იყო, თუმცა აღმოჩნდა, რომ გაოცების რესურსი კვლავ მოიპოვება მედიასივრცეში.

15 ივნისის გადაცემა პროფილში, მაია ასათიანმა მოახერხა და ახალ საფეხურზე ჩაიყვანა თავისივე საავტორო თოქ-შოუ "პროფილი". იმდენი პრობლემური რამ მოხდა ერთ გადაცემაში, რომ დახარისხებაც კი გამიჭირდა. პირველად, როცა გადაცემის პრომო ვნახე, რამდენიმე წუთი არ მჯეროდა, რომ ეს მართლა ხდებოდა. სტუდიაში წრეზე ისხდნენ რიგი, საეჭვო ღირებულებების მქონე ადამიანები და საზოგადოებრივი მორალის კენწეროდან ასამართლებენ ქალს, რომელიც თავის ცხოვრებაზე საუბრობდა.

“ყოფილი ჟურნალისტი, მწერალი, ხუთი შვილის დედა, დღეს მეძავია!” - მაია ასათიანმა ისეთი პათოსი შექმნა მარიამის ისტორიაზე, რომ ცნობილი სატელევიზიო მორალისტები, თავის ქნევით, ნწ ნწ-ს ძახილით და დამახასიათებელი ემოციურობით, ყველას თვალწინ განიხილავდნენ მათივე წინ მჯდომი ადამიანის ცხოვრებას. პრინციპში, ახალი ამაში არც არაფერია, სხვისი ცხოვრებით ინტერესი და განსჯა სპორტის სახეობა რომ იყოს, საქართველო ცალსახად, მოწინავე პოზიციებზე იქნებოდა მსოფლიოში თუ არა, ევროპაში მაინც. მოკლედ, ამჯერად რეალური განკითხვის დღე მოაწყვეს სტუმრებმა და ამაში განსაკუთრებული წვლილი უშუალოდ, გადაცემის ავტორმა მაია ასათიანმა შეიტანა.

ყველაფერი დაიწყო იმით, რომ ჯერ განხილული ისტორია პროსტიტუციისგან გაიმიჯნა. უკლებლივ ყველა სტუმარმა გამოხატა ემპათია მარიამის მიმართ და მხოლოდ შემდეგ დადგნენ მორალის სადარაჯოზე. გადაცემის წამყვანის რამდენიმე ყალბი მცდელობის მიუხედავად, რომ სტუმრებს თავი მარიამის ადგილზე წარმოედგინათ, ყველაფერი მაინც განკითხვით სრულდებოდა. საყოველთაო თანხმობა შედგა იმის თაობაზე, რომ მას შეეძლო სხვა სამსახური მოეძებნა, დამლაგებლად ემუშავა ან თუნდაც, კარდაკარ შემწეობა ეთხოვა, ოღონდ სექსის სანაცვლოდ ფული არ აეღო.

მთელი გადაცემის პათოსიც თითქმის ეს იყო. მარიამს არავინ დაუჯერა, რომ ყველა იმ მცდელობის მიუხედავად, რაზეც საუბრობდა, მან სამსახური ვერ იშოვა. “ჰქონდა მარიამს სხვა გამოსავალი?”, “პატიოსანი გზით ვერ მოახერხა ფულის შოვნა“, “შენ ხო ხვდები, რომ თქვენ წინ მეძავი არ ზის?” - ისმოდა სტუდიაში სხვადასხვა კონტექსტში. გადაცემის წამყვანი ამით თითქოს, მარიამის მხარდჭერას ცდილობდა. მისი თქმით, 5 შვილის დედა, რომელსაც სხვა გამოსავალი არ ჰქონდა “მეძავი” არ არის, იმიტომ რომ ის ამას შვილების დასაპურებლად აკეთებს. მაია ასათიანმა თავისი არგუმენტის გასამყარებლად, იქვე მოიყვანა თავისი ნაცნობის მაგალითი, რომელიც "ამას" Dolce & Gabanna-ს ფეხსაცმელების გამო აკეთებს და დასძინა, რომ მისთვის ის 500 დოლარიანი ადამიანები უფრო მეძავები არიან.

შემექმნა შთაბეჭდილება, რომ მარიამი არ იყო ერთადერთი ადამიანი, ვის განკითხვასაც მაია ასათიანი შოუს ფარგლებში გეგმავდა. “თამო, შენ აგიღია სექსში ფული? ანუ მარიამი მეძავია?” - პირდაპირ მიახალა გადაცემის ავტორმა სტუდიაში მყოფ თამო ვაშალომიძეს. მისი სახით, მაია ასათიანს კიდევ ერთი ეპატაჟური სტუმარი ჰყავდა, თუმცა გადაცემის წამყვანს ვაშალომიძემ იმედები აშკარად არ გაუმართლა. წამყვანი ალბათ ელოდა, რომ განსხვავებულ ისტორიებს მოისმენდა სტუმრისგან, არ უჯერებდა, რომ მან ადმინისტრატორად მუშაობით იყიდა კომერციული ფართი. რამდენჯერმე ჩაეძია და ყველა კითხვას ასრულებდა გაკვირვებით და გაოცებით, თუ როგორ შეძლო მან "პატიოსანი" შრომით კომერციული ფართის შეძენა.

მაგრამ რა არის პატიოსანი შრომა?! გადაცემის სტუმრებმა კარდაკარ სიარული და შემწეობის თხოვნა სექს სამუშაოზე უფრო ღირსეულ საქმიანობად მონათლეს. სამწუხაროდ, არც გადაცემის წამყვანს და სტუდიაში მსხდომი ადამიანების აბსოლუტურ უმრავლესობას არ უხსენებია, რომ სექს სამუშაოც ჩვეულებრივი სამუშაოა, რომ ადამიანის სხეული მისივე საკუთრებაა და ხშირ შემთხვევაში, სექს-მუშაკობა უბრალოდ არჩევანი და ძალადობისგან დაცლილი გადაწყვეტილებაა.

მაშინ როცა სექს-მუშაკები ერთ-ერთი ყველაზე მარგინალიზებული და სტიგმატიზებული ჯგუფია საქართველოში, როცა კლიენტები და სამართალდამცავი ორგანოებიც კი სისტემატიურად ავიწროებენ სექს-მუშაკებს, ყალბი და მორალისტური კვარცხლბეკიდან პრობლემის ანალიზი არათუ პრობლემას არ აგვარებს, პირიქით, ისედაც ჩაგრული ჯგუფის კიდევ უფრო მეტ სტიგმატიზებას და გარიყვას უწყობს ხელს.

სამწუხაროა, რომ მეინსტრიმ მედიასივრცეში ხშირად აკეთებენ გადაცემებს სენსიტიურ თემებზე ისე, რომ გადაცემაზე მომუშავე ადამიანები წინასწარ არ იკვლევენ საკითხს. არ ინტერესდებიან, ადგებათ თუ არა ზიანი ცალკეულ ადამიანებს მათი გადაცემით. ყველაფერი საბოლოოდ, რეიტინგსა და სკანდალზე გადის. ამიტომ ქართულ მედიასივრცეში სამწუხაროდ, კიდევ დიდხანს დარჩება თოქ-შოუ “პროფილი”, გია ჯაჯანიძის “სხვა რაკურსი” და ადგილი აღარ მოიძებნა გოგი გვახარიას და სალომე ასათიანისთვის, რომელთა გადაცემებიც საზოგადოებრივი მაუწყებლის "რეფორმების ტალღას" შეეწირა.

გიორგი თაბაგარი, თანასწორობის მოძრაობის აქტივისტი

უკვე ერთ კვირაზე მეტია, რაც ჟურნალისტთა ნაწილი აქტივიზმში ჩავერთეთ – ჩვენ სოლიდარობას ვუცხადებთ აზერბაიჯანის ხელისუფლებისგან დევნილ კოლეგას, აფგან მუხტარლის, რომელიც თავს საქართველოს აფარებდა. ის 29 მაისს თბილისის ცენტრიდან გაუჩინარდა და ბაქოს ციხეში აღმოჩნდა. როგორც თავად ამბობს, გაიტაცეს. ჯერჯერობით, მტკიცებულებებით გამყარებული ალტერნატიული ვერსია, რომელიც გატაცების ვერსიას გააბათილებდა, ან გაამყარებდა, არავის შემოუთავაზებია საზოგადოებისთვის.

ეს ამბავი საგანგაშო და მნიშვნელოვანი რამდენიმე მიზეზის გამო არის, თუმცა, ამჯერად, ყურადღებას მხოლოდ სოლიდარობის აქციებში ჟურნალისტების ჩართვასა და მათ მოტივაციაზე გავამახვილებ. აქციების ერთ-ერთი მონაწილე მეც ვარ.

ძალიან იშვიათად მახსენდება შემთხვევები, როცა ჟურნალისტებმა, თუნდაც დროებით, გვერდით გადავდეთ ჩვენი პროფესიული საქმიანობა, ხელში ავიღეთ პლაკატები, სასტვენები და კონკრეტული საქმის გაპროტესტება, როგორც აქტივისტებმა, ისე დავიწყეთ. ასეთი შემთხვევა მართლაც რომ თითზე ჩამოსათვლელია, მათ შორის მახსენდება ე.წ. ფოტორეპორტიორების საქმე და მაესტროს დასაცავად გამართული აქციები. ამ დროს გადაილახა წითელი ზღვარი აქტივიზმსა და მიუკერძოებელ ჟურნალისტიკას შორის. სწორედ ასეთი შემთხვევაა ჩემთვის აფგან მუხტარლის საქმე.

როდესაც On.ge-ს დამფუძნებლებთან ერთად, ახალი ნიუსრუმის ჩამოყალიბებაზე დავიწყე მუშაობა, ერთ-ერთი პირველი ნაბიჯი სარედაქციო ქცევის კოდექსის შემუშავება იყო. იმისათვის, რომ აგვერიდებინა რაიმე სახის პოლიტიკურ, ან ბიზნეს ინტერესთან აფილირება და უზრუნველგვეყო ჩვენ მიერ შექმნილი ახალი ამბების მიუკერძოებლობა, საკუთარ თავს და რედაქციას, მსოფლიოს წამყვანი მედიასაშუალებების პრაქტიკის გათვლისწინებით, შეზღუდვები დავუწესეთ. ასეთ შეზღუდვებს შორისაა: ძვირადღირებულ საჩუქრებზე უარის თქმა, ისეთ საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ მოვლენებში საჯაროდ მონაწილეობისგან თავის არიდება, რომლის გაშუქებაც, როგორც ჟურნალისტებს, პოტენციურად მოგვიწევს, ასევე, აქტუალურ საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ საკითხებზე სოციალურ ქსელებსა თუ საჯარო დისკუსიებში აზრის გამოხატვისგან თავის შეკავებას.

საქართველოში, ყველაზე მეტად, ალბათ, ბრიტანეთის საზოგადოებრივ მაუწყებელს იცნობენ, განსაკუთრებით პროფესიულ წრეებში. BBC სტანდარტების ერთგვარ საზომადაა მიჩნეული. BBC-ის ქცევის კოდექსი თანამშრომლებს მიმდინარე მოვლენებზე საკუთარი აზრის გამოთქმას უზღუდავს, რათა დაცული იყოს ტელეარხის მიუკერძოებლობა და რეპუტაცია. თუმცა, იქვე აღნიშნულია, რომ მიუკერძოებლობა არ გულისხმობს და არ მოითხოვს ფუნდამენტური დემოკრატიული ღირებულებებისგან დისტანცირებას.

მარტივად რომ ვთქვათ, როდესაც საქმე ეხება ჰომოფობიას, რასიზმს, კიდევ ათასნაირ ფობიას, გამოხატვის თავისუფლებასა და პროფესიულ სოლიდარობას, რესპექტაბელური მედიასაშუალება უნდა დადგეს ადამიანის უფლებების სადარაჯოზე და არ შეიძლება ამ პრობლემებთან დაკავშირებით, მიუკერძოებელი დამკვირვებლის პოზიცია დაიკავოს.

ჟურნალისტ მუხტარლის გატაცება ჩემთვის არის ამბავი, რომელიც, პირველ რიგში, პროფესიულ სოლიდარობას ეხება – საკუთარი საქმიანობისთვის დევნილ და შევიწროებულ ადამიანს იმ ქვეყანაში შეექმნა საფრთხე, რომელსაც მან თავი შეაფარა. მე მჯერა, რომ ეს არის ჩვენი პროფესიული ღირსების საქმე და ჩემი, როგორც ერთი კონკრეტული ჟურნალისტის როლს, ამ საპროტესტო აქციებში სწორედ ამ ღირსების დაცვაში ვხედავ. რაც კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია: მე, ჩემი დღევანდელი აქტივიზმით, ვიცავ ჩემს პროფესიას, იმ სამუშაო გარემოს, სადაც ვმუშაობ, რადგან თუ ეს დღეს დაემართა დევნილ კოლეგას, ხვალ იგივე შეიძლება მე და ჩემს სხვა კოლეგებს გაგვიბედონ. ასეთ დროს უმნიშვნელოვანესია კოლეგების მხარდაჭერა, სოლიდარობა და ერთიანობა. სწორედ ამტომ მჯერა, რომ რაც უფრო მასშტაბური იქნება სოლიდარობა, მით უფრო დროულად აღმოიფხვრება პრობლემები.

როდესაც ერთი კონკრეტული ჟურნალისტის პროფესიული საქმიანობა და ფიზიკური არსებობა დგება საფრთხის ქვეშ, ეს ნიშნავს, რომ პოტენციური საფრთხის ქვეშაა ყველა სხვა ჟურნალისტი და მედიასაშუალება. შეიძლება ვიღაცამ იკითხოს, რატომ არის ჟურნალისტის დაცვა და სოლიდარობა სხვა პროფესიის ადამიანის დაცვაზე მნიშვნელოვანი? პასუხი მარტივია: ყველა პროფესიის ადამიანის და ყველა მოქალაქის დაცვა თანაბრად მნიშვნელოვანია. სწორედ, მიუკერძოებელი და არაანგაჟირებული მედიის მოვალეობაა მოქალაქეთა პრობლემებზე საუბარი, მათი წარმოჩენა და ამით, ნებისმიერი ხელისუფლებისთვის დისკომფორტის შექმნა, რათა მათ უფრო სწრაფად და ეფექტიანად მოაგვარონ ეს პრობლემები. იმისათვის, რომ ჟურნალისტებმა შევძლოთ სხვა ადამიანებზე თავისუფლად წერა, მათი პრობლემების წინ წამოწევა და ჩვენი საქმიანობით, პასუხისმგებელი პირების იძულება, მოაგვარონ ეს პრობლემები, გვჭირდება უსაფრთხო სამუშაო გარემო, სადაც არ იქნება შიში, რომ ჩვენი კრიტიკული სტატიის, ან სიუჟეტის გამო, საფრთხეს შეგვიქმნიან. არის შემთხვევები, როცა ამის მისაღწევად მხოლოდ კრიტიკული ჟურნალისტური ნამუშევრები არ კმარა და როცა უფრო მეტი ხმაურია საჭირო – სწორედ ახლა არის ეს შემთხვევა და ჩვენი მიზანიც ესაა.

ბოლო დღეებში ერთმა ადამიანმა მედიის როლზე საუბრისას, ამერიკული მედიასაშუალება The Washington Post-ის სლოგანი შემახსენა, რომელიც ქართულად ასე ჟღერს: “დემოკრატია კვდება სიბნელეში”. ვფიქრობ, ეს ზუსტად ასახავს დამოუკიდებელი და ანგარიშვალდებული მედიის როლს, რომელიც საშუალებას არ აძლევს დემოკრატიას, მოკვდეს სიბნელეში.

თუ აქამდე ბევრს ვსაუბრობდით, ჟურნალისტურ მასალებში არასასურველ, არასაჭირო დროს არასრულწლოვანთა იდენტიფიცირების საკითხზე, დღეს პრობლემაა ამ ბავშვების ისე ჩვენებაა, რომ მაყურებელმა აღიქვას რას, ვის ეხება ამბავი. ის, რაც ქართულ ტელესივრცეში ხშირად გვხდება, არის მოსიარულე ბლარები და წრეები ბავშვების ნაცვლად, ან უბრალოდ გადღაბნილი კადრები. ასევე, ხშირია შემთხვევები, როცა სატელევიზიო მედია ბავშვს მაშინ ფარავს, როცა ამის საჭიროება არ არის.
ეს კადრები იმ სიუჟეტებიდანაა, რომლებიც ქუჩაში მცხოვრებ და მომუშავე ბავშვებს მიეძღვნა:

არის შემთხვევები, როცა ჟურნალისტის მოტივაცია, დაფაროს ბავშვი, გაუგებარი რჩება. მაგალითად, ამ უკიდურესად გაჭირვებული ოჯახის შესახებ მომზადებულ სიუჟეტში, დედა იდენტიფიცირებულია. გაუგებარია, თუკი მედია მიიჩნევდა, რომ ბავშვის იდენტიფიცირება არ შეიძლებოდა, მაშინ რა აზრი ჰქონდა დედის იდენტიფიცირებას, ამით ხომ არასრულწლოვნების ირიბი იდენტიფიცირებაც ხდება. სიუჟეტში ბავშვები ასე ჩანან:

არასაჭირო დაფარვის მაგალითები, ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის მიერ ჩატარებულ ბავშვთა მონიტორინგის ანგარიშშიც მოხდა. მაგალითად, “რუსთავი 2-ის“ შუადღის გადაცემაში გასული სიუჟეტი ეძღვნებოდა თემას, ასეირნებენ თუ არა ძიძები ბავშვებს სიცივეში. სიუჟეტში ძიძა იყო იდენტიფიცირებული , მაგრამ ბავშვების ნაცვლად, კადრში გადღაბნილი წრეები სეირნობდნენ.

ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის რეკომენდაციაა, ბავშვი მხოლოდ მაშინ დაფაროთ, როდესაც იდენტიფიცირების შემდეგ, შესაძლებელია მისი მდგომარეობა გაუარესდეს. როდესაც ბავშვის სახის გარდა ყველაფერი იდენტიფიცირებულია, მაშინ მისი სახის დაფარვა აზრს კარგავს, ვინაიდან ბავშვის ამოცნობა მარტივი ხდება.

„გადაღების დაგეგმვისას უმჯობესია წინასწარ განსაზღვროთ, საჭიროა თუ არა ბავშვის დაფარვა. თუ რედაქცია იღებს ბავშვის ამ გადაწყვეტილებას, მაშინ უმჯობესია ოპერატორს წინასწარ შეუთანხმდეთ, ერთად დაგეგმოთ და კადრებიც შესაბამისი გადაიღოთ - აჩვენეთ ისეთი დეტალები, რაც ერთის მხრივ მის იდენტიფიცირებას არ მოახდენს და მეორეს მხრივ არ დააზარალებს მასალის ვიზუალურ მხარეს, მაგალითად, აჩვენეთ სხვადასხვა დეტალი“.

როგორ დავფაროთ ბავშვი, ისე, რომ არ დავაზიანოთ სიუჟეტის ვიზუალური მხარე, ამის ერთ-ერთი საუკეთესო მაგალითია, BBC-ს სიუჟეტი ტრანსგენდერ ბავშვებზე.

„ცხოვრება კონტრასტებით არის სავსე და ბუნებრივია, ეს კონტრასტი აისახება ჩვენს გადაცემაშიც. დარწმუნებული ვარ, აი, ამ კადრით ვერასდროს მიხვდებით, სად ვართ ახლა ჩვენ. ეს ლამაზი ბაღი, ულამაზესი ყვავილები... ჩვენ ვიმყოფებით დაბალი რისკის პენიტენციურ დაწესებულებაში, მე-16 დაწესებულებაში, რომელიც უნიკალურია საქართველოში და არა მარტო საქართველოში,“ - ამ რომანტიკული შესავლით დაიწყო 17 მაისს, ტელეკომპანია „იმედის“ წამყვანმა, ეკა ხოფერიამ თავისი შოუ („ეკა ხოფერიას შოუ“). ამით დაიწყო ციხეში მაყურებლის „ზღაპრული“ მოგზაურობაც.

ვერ გეტყვით რატომ, თუმცა ჟურნალისტმა გადაწყვიტა, რომ ციხის ყველა "სიკეთე" ზედმიწევნით დეტალურად ეჩვენებინა. თან ისე დეტალურად, რომ ადამიანს კითხვაც დაგებადებოდა, ნეტავ, სად უფრო სჯობსო. პენიტენციურ დაწესებულებაში ხოფერიას გიდის ფუნქცია სასჯელაღსრულებისა და პრობაციის მინისტრის მოადგილემ, ზვიად მიხანაშვილმა შეასრულა და დაწესებულების ყველა კარიც ფართოდ გაუღო. მასპინძელმა სტუმარს ჯერ დაწესებულებაში წიგნებით სავსე ბიბლიოთეკა და საკლასო ოთახები დაათვალიერებინა (თან განუმარტა, რომ აქ ხშირად მოდიან მწერლები და საზოგადო მოღვაწეები), შემდეგ კი სასადილოში შეუძღვა.

სტუმარმა ულუფის მიღებისთვის რიგ პატიმრებთან ერთად დაიკავა და სადილის მენიუგაგვაცნო. „აი მეთექვსმეტე დაწესებულების სადილი: კარტოფილი, ჩიხირთმა ქათმით, კომპოტი და პატიმრების მიერ გამომცხვარი პური,“ - გვითხრა ჟურნალისტმა და იქვე ხაზი გაუსვა, რომ ეს სწორედ ის არის, რაც მას არასდროს დაუგემოვნებია. ჰოდა, დააგემოვნა და მოეწონა - ჩიხირთმა ძალიან გემრიელი იყო.

სადილის შემდეგ, უკვე იმ პუნქტთან გადავინაცვლეთ, სადაც, წამყვანის თქმით, პატიმრები სასურველ პროდუქციას ყიდულობენ. ის იქვე, ერთ-ერთ მსჯავრდებულსაც გაესაუბრა. მსჯავრდებული ამბობდა, რომ ყველა აქტივობაშია ჩართული და ციხის პირობებით ძალიან კმაყოფილია.

სავაჭრო პუნქტის შემდეგ, გადაცემის საშუალებით, მსჯავრდებულებისთვის გრძელვადიანი პაემნებისთვის განკუთვნილი ადგილიმოვინახულეთ. „აა, ბინაა, ფაქტიურად,“ - აღფრთოვანება ვეღარ დამალა ჟურნალისტმა. „ბინას“ სამუშაო ოთახი მოჰყვა, (სადაც მსჯავრდებულები ხისგან სხვადასხვა ნივთს ამზადებენ), სამუშაო ოთახს კი სამხატვრო. სამლოცველო ოთახში კი მსჯავრდებულმა აღნიშნა, რომ მისი ფასეულობები იქ შეეცვალა - დააფასა ის, რასაც მანამდე არ აფასებდა.

დეტალების აღწერით რომ არ დაგღალოთ, გეტყვით, რომ ციხის სტუმარ-მასპინძელთან ერთად, მაყურებლები დაწესებულების სპორტულ დარბაზსაც ვესტუმრეთ, პენიტენციური დაწესებულების თეატრალური დასის რეპეტიციას და ფრანგულის გაკვეთილებსაც დავესწარით. ნანახით აღფრთოვანებას ჟურნალისტი მსჯავრდებულებისთვის დასმულ კითხვებშიც გამოხატავდა. ჟურნალისტის ერთ-ერთი კითხვა ასეთი იყო: "იქნებოდა თუ არა საფრანგეთში მსგავსი დაწესებულება? ცოტა დაუჯერებელ ადგილზე ვარ. მგონი, მაყურებელს ძალიან გაუკვირდება,“ - ამბობს ჟურნალისტი.

გადაცემა დროდადრო სასჯელაღსრულებისა და პრობაციის მინისტრთან, კახი კახიშვილთან ინტერვიუთი იჭრებოდა. პირველი, რაც ჟურნალისტმა მინისტრს უთხრა, ის იყო, რომ ის მე-16 დაწესებულებაში ნანახით დიდი შთაბეჭიდილების ქვეშ მოექცა. აღფრთოვანების გამოხატვის შემდეგ კი, ჟურნალისტი იმ რთული გზით დაინტერესდა, რასაც აღნიშნულ შედეგამდე იყო საჭირო.

მინისტრმა ისაუბრა მსჯავრდებულებისთვის განკუთვნილ სოციალურ პაკეტებსა და მათ მიერ დამზადებული ნივთების გასაყიდად შექმნილ ონლაინმაღაზიაზე(ამ მაღაზიის საშუალებით ბენეფიციარები შემოსავალს იღებენ). გარდა ამისა, მინისტრი განათლებისა და ჯანდაცვის პროგრამების ხელმისაწვდომობის საკითხსაც შეეხო. მისი თქმით, თუ მსჯავრდებული საპატიმროში არსებულ სამედიცინო პუნქტებში სასურველ სერვისს ვერ იღებს სხვადასხვა წამყვან კლინიკებში გადაჰყავთ.

ინტერვიუს მიწურულს, ჟურნალისტმა მინისტრს საქმიანობა შეუქო და აღნიშნა, რომ ეს სწორედ ის სფეროა, სადაც ძალიან მნიშვნელოვანი რეფორმები გატარდა და თითოელი გადარჩენილი ადამიანი ამას საკუთარ თავზე გრძნობს.

გადაცემა მე-16 პენიტენციური დაწესებულების თეატრალური დასის წარმოდგენით დასრულდა. მსჯავრდებულებმა „12 განრისხებული მამაკაცი“ რუსთაველის თეატრის სცენაზე ითამაშეს. სპექტაკლს სასჯელაღსრულების მინისტრიც ესწრებოდა. კახიშვილის თქმით, მიუხედავად იმისა, რომ მსჯავრდებულების დაწესებულებიდან სპექტაკლისთვის გაყვანა რისკებთან არის დაკავშირებული, ეს მათ ღიმილად, ნამდვილად, ღირს.

სწორედ ასეთ ზღაპრულ სამყაროში ვიმოგზაურეთ ერთი საათით. რომ არა პენიტენციური დაწესებულება, ალბათ, მსჯავრდებულების ადგილზე ყოფნას, თითოეული ჩვენგანი ისურვებდა.

რთულია, იმის თქმა, თუ რატომ გადაწყვიტა ჟურნალისტმა პენიტენციურ დაწესებულებებში არსებული ვითარების მსგავსი რომანტიკული ფორმით ჩვენება. თუკი, გადაცემის მიზანი, საპატიმროებში განთავსებული პირების მდგომარეობის გაშუქება იყო, სხვა დაწესებულებებში არსებულ მდგომარეობასაც უნდა გაცნობოდა. გადაცემაში არ ისმის კრიტიკული კითხვები. იქნებ, გადაცემის დაგეგმვის დროსვე არ ყოფილა საკითხზე მწვავე კითხვების დასმის განზრახვა? ალბათ, მსგავსი ჰიპოთეტური მსჯელობები შორს წაგვივყვანს. ამიტომ იმით დავასრულებ, რაც ცხადია: გადაცემის მიზანი, ერთი კონკრეტული დაწესებულების მაგალითზე ეჩვენებინათ, რა კომფორტულად გრძნობენ თავს მსჯავრდებულები, ნამდვილად შესრულდა. საკუთარ თავთან კითხვა - „ნეტავ, სად ჯობია?“ - მართალია, ხუმრობით, მაგრამ მაინც გაგვიჩნდა.