მოდით სიმართლეს თვალი გავუსწოროთ და ვთქვათ, რომ ჟურნალისტიკა, თავისი ტრადიციული განმარტებით, სამყაროში აღარ არსებობს. ეს მრავალი მიზეზით შეიძლება აიხსნას. მაგალითად იმით, რომ მასობრივი კომუნიკაციის საშუალებები სხვადასხვა ეპოქაში პროპაგანდის მანქანად გადაიქცა და ეს პრაქტიკა ყველა კონტინენტზე გავრცელდა.

ოცდამეერთე საუკუნეში, როდესაც ინფორმაცია უკვე ყველასთვის ხელმისაწვდომია და აღარ არის „ძვირი“ პროდუქტი, შეუძლებელი იქნებოდა, რომ ამ პროფესიას თავისი სახე შეენარჩუნებინა. მიუხედავად ამისა, თითქმის ყველა მედიასაშუალება და უნივერსიტეტი საქართველოში ჟურნალისტიკის პრეისტორიულ განმარტებას იყენებს და მომხმარებლებსა და მომავალ ჟურნალისტებს ეუბნება, რომ ჟურნალისტი ფაქტობრივად, ფოსტალიონია.

მოსახლეობის დიდ ნაწილს ჟურნალისტებზე ზედაპირული შეხედულება აქვთ. მაგალითისთვის ავიღოთ ყველაზე ეპატაჟური ჟურნალისტები, რომლებიც ხშირად ხდებიან კრიტიკის ობიექტები საავტორო გადაცემებში გამოთქმული მოსაზრების გამო. ამ დროს თქვენ ხშირად წაიკითხავთ ისეთ კომენტარებს, სადაც მომხმარებლები სვამენ კითხვას: „ეს რანაირი ჟურნალისტიკაა?“ და იქვე დასძენენ ხოლმე - „ჟურნალისტმა მხოლოდ ფაქტები უნდა ილაპარაკოს, ვინ ეკითხება ამას მოვლენების განხილვას?“ სწორედ ასეთ დროს ყველაზე კარგად ჩანს, თუ რა დამოკიდებულება აქვს საზოგადოებას ჟურნალისტიკის მიმართ. უფრო ზუსტად რომ ვთქვათ, მაყურებლები ჟურნალისტად მიიჩნევენ მხოლოდ მათ, ვისი აზრებიც მოსწონთ, ხოლო ყველა, ვინც მათგან განსხვავებული აზრის დაფიქსირებას შეეცდება, ავტომატურად კარგავს ჟურნალისტად ყოფნის უფლებას.

შესაძლოა ჟურნალისტების, წამყვანების მიერ გამოთქმული მოსაზრებები არ მოგვწონდეს, თუმცა, ეს არ ნიშნავს, რომ ისინი ჟურნალისტურ სტანდარტებს სცდება. როგორც უკვე ვთქვით, ჟურნალისტიკის ცნება საკმაოდ ფართო გახდა. ტელევიზიამ, თანამედროვე პრესამ და ინტერნეტმა მთლიანად შეცვალეს სტანდარტები. დღევანდელ ეპოქაში მედიასივრცეს კვლავინდებურად ავსებს ახალი ამბები, საავტორო გადაცემები, ტოქშოუები, ანალიტიკური გადაცემები, საავტორო სვეტები და ა.შ, თუმცა, ინფომაციის გავრცელების მეთოდები, საშუალებები და სტილი მნიშვნელოვნად შეცვლილია.

მეოცე საუკუნის სამოცდაათიან წლებში აშშ-ში გამოჩნდა ჰანტერ ტომპსონი, რომელმაც სრულიად ახალი მიმართულება, გონზო ჟურნალისტიკა შექმნა, რაც თავიდან ბოლომდე მოვლენების სუბიექტურ აღქმას გულისხმობს. ჟურნალისტი ხდება იმ ყველაფრის უშუალო მონაწილე, რის მოყოლასაც ცდილობს. ამაზე რადიკალური ფორმა ჟურნალისტიკის ბუნებაში ჯერ კიდევ არ არსებობს, თუმცა, დასავლეთში არავინ ფიქრობს, რომ ის ჟურნალისტიკის სფეროს არ განეკუთვნება. მეტსაც გეტყვით, გონზო ჟურნალისტიკა ყველაზე პოპულარული და მოთხოვნადი მიმართულებაც კია.

ასევე დასავლური სტანდარტებით საავტორო გადაცემებს აშშ-ში, დიდ ბრიტანეთსა და სხვა ევროპულ ქვეყნებში დიდი გამოცდილება აქვს. საქართველოში ის შედარებით ახალი ხილია, თუმცა, მაყურებლები მას ნელნელა ეჩვევიან. საავტორო გადაცემის კონცეფცია გულისხმობს, რომ გადაცემის წამყვანს, მისი შერჩეული ფორმატის ფარგლებში, უფლება აქვს იყოს სუბიექტური და ღიად დააფიქსიროს საკუთარი აზრი, დასვას ისეთი შეკითხვები, რომელიც მის მიერ არჩეულ ფოკუსს გაასწორებს და დიახ, იხუმროს ისე ცუდად, როგორც ამას გიორგი გაბუნია აკეთებს. მიუხედავად ამისა, მაინც არსებობს ზღვარი სუბიექტურობასა და არაადეკვატურობას შორის. ჟურნალისტს უნდა ჰქონდეს პასუხისმგებლობა, რომ ეთერიდან არ გააჟღეროს ისეთი ინფორმაცია, არ წარმოთქვას ისეთი ფრაზები ან არ შეაფასოს მოვლენები ისე, რომ არ ჰქონდეს საკმარისი არგუმენტები. ამგვარ ქმედებას, შესაძლოა, მკაცრი შეფასებები მოჰყვეს და ჟურნალისტის რეპუტაციას ჩრდილი მიადგეს. არსებობს კიდევ ერთი საფრთხე - შესაძლოა ჟურნალისტმა საზოგადოება შეცდომაში შეიყვანოს ან გამოიწვიოს სხვადასხვა ჯგუფების დაპირისპირება, გააძლიეროს საზოგადოებაში არსებული სტიგმები და უმცირესობის ან უმრავლესობის მარგინალიზებას შეუწყოს ხელი. სწორედ ამიტომ, მნიშვნელოვანია, რომ ჟურნალისტი ყველაფერ ამაზე პასუხისმგებლობას იღებდეს.

ტოქშოუების კონცეფცია კიდევ უფრო მარტივია. მას შეიძლება ჰქონდეს როგორც აკადემიური, ისე შემეცნებით-გასართობი ფორმა, ამას თავად წამყვანები და პროდიუსერები განსაზღვრავენ. მაგალითად, პოლიტიკური ტოქშოუები უფრო მეტად აკადემიურია, ვიდრე სპორტული, სამეცნიერო და ა.შ. მიუხედავად ამისა, ასეთი გადაცემის წამყვანს, გარდა საყოველთაოდ აღიარებული ნორმებისა და ზრდილობისა, არაფერი ბოჭავს, რომ საკუთარი აზრი დააფიქსიროს.

საბოლოო ჯამში, ტოქშოუებსაც და სხვა ტიპის საავტორო გადაცემებსაც თითქმის ერთი და იგივე მიზანი აქვთ, რაც გულისხმობს კვირის/დღის/თვის მთავარი თემების უფრო დეტალურ ანალიზსა და დამატებითი ინფორმაციის მოპოვებას. ამისათვის ჟურნალისტები იწვევენ სტუმრებს და მათ უსვამენ შეკითხვებს, რომელიც ხშირად უფრო მეტად სუბიექტური დაკვირვებებისგან გამომდინარეობს. მეტსაც გეტყვით, ასეთი ტიპის გადაცემებისთვის საჭიროც კი არის, რომ ჟურნალისტმა საკუთარი შეხედულება გაუზიაროს სტუმარს და აქედან გამომდინარე დაუსვას შეკითხვები. კიდევ უფრო ზუსტად რომ ვთქვათ, ჟურნალისტი პირველ რიგში მაყურებლის როლს ითავსებს და სტუმრებს სხვადასხვა პოზიციიდან ისეთ დეტალურ შეკითხვებს უსვამს, რომელსაც მაყურებელიც დასვამდა.

რაც შეეხება ონლაინ მედიას, ეს მთელი მსოფლიოსთვის ახალი მოვლენაა, რომელიც ინტერნეტის განვითარებამ შექმნა. ის ჯერ კიდევ ცდილობს იპოვნოს საკუთარი თავი და ამ პროცესში უამრავი სიახლე ყალიბდება. მაგალითად, ბლოგები მთლიანად ინტერნეტის შვილია, რომელიც პუბლიცისტიკის ერთგვარი გაგრძელებაა. შესაბამისად, აქაც „მოსულა“ სხვადასხვა თემების სუბიექტური, არგუმენტებით გამყარებული მოსაზრებების განხილვა. მთავარია, რომ არ არღვევდეს საყოველთაო ნორმებსა და ადამიანის უფლებებს. და ბოლოს, ახალი ამბები სრულიად განსხვავებული სფეროა, რომელსაც, დიახ, სწორედ ის მოეთხოვება, რასაც ტრადიციული გაგებით ჟურნალისტიკაში მოიაზრებენ ანუ ამბების მიუკერძოებელი და დაბალანსებული გაშუქება, ფაქტების დაუმახინჯებლად და მიუკერძოებლად გავრცელება... თუმცა, ახალი ამბების შემთხვევაშიც რედაქტორები თავად წყვეტენ, რომელი ინფორმაცია უფრო ღირებულია. გარდა ამისა, ახალი ამბებიც სარედაქციო პრინციპების მიხედვით იქმნება, რაც იმას ნიშნავს, რომ სხვადასხვა მედიასაშუალებებს ერთმანეთისგან განსხვავებული მიდგომები შეიძლება ჰქონდეთ. თუ ლიბერალურად განწყობილი მედიისთვის ადამიანის უფლებები არის მნიშვნელოვანი თემა, ის ყველა მარგინალურ ჯგუფს, რომელიც ამ უფლებებს არღვევს, ნაკლები ინტენტისივობითა და მეტი სიფრთხილით გააშუქებს, ვიდრე არალიბერალური მედია. ასეთ შემთხვევაში კი, ლიბერალური მედიის გადაწყვეტილება სრულიად გამართლებული იქნება.

ერთი სიტყვით, ჟურნალისტიკამ დიდი ხანია დატოვა ფოსტა, ჟურნალისტებმა კი უარი თქვეს ფოსტალიონობაზე. თანამედროვე ტექნოლოგიების ეპოქაში, როდესაც ყველას, ვისაც ინტერნეტი და სმარტფონი აქვს, შეუძლია იყოს ჟურნალისტი, ინფორმაციის სწრაფად გავრცელება მთავარი გამოწვევა აღარ არის. თანამედროვე მედია საშუალებები მეტ ყურადღებას აქცევენ სწორი ჩარჩოების შერჩევას. ეს იმას ნიშნავს, რომ სოციალური ქსელების ეპოქაში მთავარი არ არის სიახლეების მოყოლა, არამედ ამ სიახლეების გადმოცემის ფორმები, რომლებიც მკითხველებისა და მაყურებლების ყურადღებას მიიქცევს. სწორედ ამიტომ ჩვენ ვხვდებით სხვადასხვა ფორმითა და სტილით წაყვანილ გადაცემებს, დაწერილ სტატიებსა და სხვ. ამ პროცესში ცხადია, უამრავი სიახლე ინერგება, მედიასაშუალებები ცდილობენ მოიფიქრონ ახალი „ჩარჩოები“, რომლებიც მაყურებლების ყურადღებას მიიქცევს. ეს არ არის მედიის ახირება ან სურვილი, არამედ - პირიქით. თანამედროვე ადამიანის ცხოვრება იმდენად გადატვირთულია, რომ მას სიახლეების უფრო მარტივი, ბუნებრივი და უშუალო ფორმებით მიღება სურს. მედია კი ცდილობს, ეს მოთხოვნები დააკმაყოფილოს. სწორედ ამიტომ ჩანს ჟურნალისტიკის სფეროში ამდენი განსხვავებული ტიპის ჟურნალისტი, გადაცემა თუ ონლაინ მედია.

ინგლისურ ენაში არსებობს სიტყვა Cringy, რომლის ქართულ ენასთან დაახლოებული ყველაზე კარგი შესატყვისი, ალბათ, სიტყვა უხერხულია. ოღონდ საქმე სპეციფიკურ უხერხულობასთან და სირცხვილის განცდასთან გვაქვს. მას, როგორც წესი, სხვისი საქციელის, რაიმე მოვლენის ან ფაქტის გამო განიცდი. ვერ ხვდები რატომ, მაგრამ სხვის მაგივრად შენ გრცხვენია. იმდენად უხერხულად გრძნობ თავს, რომ ფიზიოლოგიურად გამოხატული რეაქციაც შეიძლება გქონდეს - უსიამოვნო ჟრუანტელი გივლის, გინდა თვალები დახუჭო, თავი გააბრუნო, დაიმალო და აღარასდროს მოგიწიოს ამ უხერხულობის გამომწვევ მედიუმებთან კონტაქტი.

მახსოვს, პირველად ასეთი განცდა ბავშვობაში, გადაცემა „ა ტალანტის“ ყურებისას გამიჩნდა, მერე იყო სხვა ტალანტ შოუები, რომლის დაგვირგვინებაც, ალბათ, "რუსთავი 2-ის" გადაცემა „გააცინე და მოიგეა“, სადაც ცუდი იუმორის მქონე ადამიანები მათზე უარესი იუმორის მქონე ადამიანებს ფულის მოგების საშუალებას აძლევენ და რომელსაც საერთო იუმორისტულ შოუზე მეტად კაცობრიობის დეკადანსთან აქვს. თუმცა, ბოლო ხანებში ასეთი უხერხულობის განცდას ქართული ტელესივრციდან ჩემში ყველაზე ხშირად ერთი კონკრეტული საზოგადოებრივ-პოლიტიკური გადაცემების ტელეწამყვანის იუმორი იწვევს ხოლმე. სამწუხაროდ, ქართული ფაშისტური და რადიკალური ჯგუფების დამსახურებით ამ ტელეწამყვანისადმი მიმართული აგრესია სივრცეს აღარ ტოვებს სხვა რამისთვისაც გააკრიტიკო ის, წაქცეულზე წიხლის ჩარტყმა რომ არ გამოგივიდეს. თუმცა, ალბათ, კორკოტას ჩუნგა-ჩანგას არ უნდა ავყვეთ და სათქმელი უნდა ითქვას, რადგან ქვეყნის ყველაზე რეიტინგული ოპოზიციური არხის მთავარ საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ გადაცემებში არსებულ განგრძობით ტენდენციაზეა საუბარი.

• “ლარის გაუფასურების მიზეზებს ხელისუფლება მუდმივად ქვეყნის საზღვრებს გარეთ ეძებს, ანალიტიკოსები კი მუდმივად აფრთხილებენ ქართულ ოცნებას რომ მთავრობას პრობლემები შიგ აქვს და არა გარეთ.“

• „ცუდია, რომ ნიკა გვარამია არ აჰყვა მოსამართლე ნათია გუჯაბიძის თამაშს, თორემ ახლა ხომ მოუწევდა ქალბატონ ნათიას მანტიის გახდა. არამგონია მანტიის ქვეშ რამე დიდად საინტერესო დაგხვედროდა, მაგრამ მაინც... "

• “ძაღლები და კატები კი არა ასეთ უმაქნის დეპუტატებს ვინც ამრავლებს იმას უნდა წააჭრა ძირში ყვ***ბი და კიდევ უნდა მოუწვა ის ადგილი, რომ ახლები არ ამოვიდეს“.

ზემოთ მოტანილია სამი ხუმრობა ამ კონკრეტული წამყვანის ტელეტექსტებიდან და თუკი რომელიმეზე გაგეღიმათ მაინც, სავარაუდოდ, თქვენ გადაცემა „გააცინე და მოიგეზეც“ იხალისებთ, შესაბამისად, თქვენთვის ამ ტექსტის დაწერის მიზეზებიც გაურკვეველი დარჩება. თუმცა, თუკი სამი ხუმრობა საკმარისი არ არის ტენდენციის საჩვენებლად, კიდევ არაერთის მოძებნა შეიძლება სახელდახელოდ Youtube-ზე.

მხოლოდ ამ რამდენიმე შემთხვევის მაგალითზე შეგვიძლია ვისაუბროთ პრობლემებზე, რომლებსაც აღნიშნული წამყვანის ტექსტები შეიცავს. იქნება ეს მსუბუქი სექსიზმი, პოლიტიკური სიძულვილის ენა, სხვადასხვა ნიშნით საზოგადოებრივი ჯგუფების სტერეოტიპიზაცია თუ ზედმეტი ნატურალიზება და ვულგარულობა. თითოეული ეს პრობლემა კი, როგორც წესი, ერთი ფორმით არის ხოლმე არტიკულირებული - იუმორით.

სულაც რომ დავივიწყოთ აქ ნახსენები პრობლემები, რათა ინტერპრეტაციებში არ ჩავიკარგოთ და მხოლოდ აღნიშნული ტექსტების მოტივაციაზე ვისაუბროთ, ნათლი გახდება თუ რატომ არის პრობლემური იუმორის ის ფორმა, რომელიც გიორგი გაბუნიას, როგორც საზოგადოებრივ-პოლიტიკური გადაცემის წამყვანს, აქვს შერჩეული. როგორც წესი, აღნიშნული ტექსტები ხელისუფლების ან მისი რომელიმე წარმომადგენლის კრიტიკას შეიცავს, რაც გასაკვირი სულაც არ არის. ერთი მხრივ, თავად არხის სარედაქციო პოლიტიკისა და არხის პოლიტიკური კავშირების, მეორე მხრივ კი, თავად ხელისუფლებისა და მისი წარმომადგენლების ზებუნებრივი მიდრეკილებებით თავიანთი თავის საწინააღმდეგოდ არგუმენტებით კვებონ მათივე კრიტიკოსები. წამყვანის შერჩეული კრიტიკის ფორმა კი, როგორც წესი, ერთადერთ რამეს ახერხებს - თვითლიკვიდაცია გაუკეთოს აღნიშნული კრიტიკისას გამოთქმულ აზრებს.

იუმორი როგორც ძალაუფლებების კრიტიკის ეფექტური ფორმა თითქმის მას შემდეგ არსებობს, რაც ადამიანებმა სოციალურ ჯგუფებად თანაცხოვრება დაიწყეს და საზოგადოებებში იერარქიები გაჩნდა. პოლიტიკური სატირის ყველაზე ადრეულ მაგალითად ანტიკურ ათენში ბერძენი დრამატურგის არისტოფანეს კომედიებია მიჩნეული. დღესდღეობით კი, პოლიტიკური რეფლექსიის ეს ფორმა შეიძლება ითქვას, რომ ტრამპის ამერიკაში ყველანაირ მედიასივრცეში დომინირებს. შესაბამისად, აზრის გამოთქმისა თუ არგუმენტების თავმოყრისა და თვითგამოხატვის აღნიშნული ფორმა სრულიად ლეგიტიმურია ნებისმიერ თემაზე, მათ შორის საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ თემებზე დავისას. გაბუნიას, მსუბუქად რომ ვთქვათ, უცნაური იუმორის შემთხვევაში კი პრობლემური არა იუმორის გამოყენება, არამედ სწორედ ამ იუმორის გადმოცემის ფორმა და ამ ფორმის არაადეკვატურობაა. იუმორი რომ მართლაც გემოვნების საქმეა ეს 2015 წელს მიჩიგანის უნივერსიტეტის, Yahoo! Labs-ის, კოლუმბიის უნივერსიტეტისა და New Yorker-ის ერთობლივმა კვლევამაც დაადასტურა. კვლევის შედეგებმა აჩვენა, რომ ადამიანის ერთ-ერთი უნიკალური თვისება, რომლის ალგორითმული გაშიფვრა და პროგრამირებაც ჯერჯერობით შეუძლებელია სწორედ იუმორია. ეს კი განპირობებულია იუმორის უამრავ პარამეტრზე დამოკიდებულების და ამ პარამეტრების კომბინაციების სიმრავლის გამო. ეს პარამეტრები და მახასიათებლები იცვლება სიტუაციის, კონტექსტის, დროისა და ლოკაციის, კულტურის, ეკონომიკის და ა.შ. მიხედვით. მარტივად რომ ვთქვათ, ზოგს რაზე ეცინება და ზოგს რაზე.

მიუხედავად იუმორის, როგორც სოციალური მოვლენის, ასეთი რთული ბუნებისა, მას ერთი მახასიათებელი აქვს, რომელიც ყველა შემთხვევაში თან უნდა ახლდეს, თუკი არ გვინდა, რომ კომედია დრამად იქცეს - საღი აზრი. სწორედ საღი აზრის ნაკლებობაა ის, რაც გაბუნიას ტექსტებს ასე აკლია და რაც მის პოლიტიკური სატირის მცდელობას აბსურდად აქცევს ხოლმე. სწორედ საღი აზრისაგან ხუმრობების ასეთი დაშორებაა მიზეზი იმისა, რის გამოც ხელისუფლების თუ რომელიმე ჩინოვნიკის კრიტიკის ნაცვლად, მისი როყიო ხუმრობები რჩება ინტერნეტში, რომელზეც თავად ეცინება ხოლმე, რაც გემოვნებებისგან დამოუკიდებლად ცუდი იუმორის კიდევ ერთი ცალსახა ნიშანია.

ალბათ ბევრს გახსოვთ ტელეწამყვანი ლეონიდ იაკუბოვიჩი და მისი გადაცემა “поле чудес” ან ერთხელ მაინც გექნებათ ნანახი ამ გადაცემის ქართული ანალოგი “იღბლიანი ბორბალი”, ინტელექტუალურ სატელევიზიო შოუს, “რა, სად, როდისსაც” გაგახსენებთ და სათქმელზე გადავალ.

შინაარსობრივად ამ სრულიად განსხვავებულ გადაცემებს ერთი პატარა შავი ყუთი აერთიანებს. თამაშის პრინციპებიდან გამომდინარე მონაწილემ მასში მოთავსებული ნივთი უნდა გამოიცნოს, ცოტა განსხვავებული ფორმით, მაგრამ მსგავსი შინაარსით. ერთ შემთხვევაში მონაწილეები შავ ყუთში მოთავსებულ ნივთსა და შეთავაზებულ ფულად პრიზს შორის აკეთებენ არჩევანს, მეორე შემთხვევაში კი, საკუთარი ინტელექტუალური შესაძლებლობების დასამტკიცებლად, მხოლოდ ამ ნივთის გამოცნობაა საჭირო. ამ შავი ყუთის წარდგენაც მთელი რიტუალია - “შავი ყუთი სტუდიაში” – იტყვის წამყვანი და მისტიური ნივთი სტუდიაში ჩნდება.

ახლა შავი ყუთიდან შავი ხვრელების გამოყენებით გადაცემა“პროფილის” სტუდიაში უნდა მოგახვედროთ და იმ “ტრაგიკული” ისტორიის მოსასმენად მოგამზადოთ, როგორ “დაანგრია” ერთმა ჩვეულებრივმა გზავნილმა 11–წლიანი ოჯახური თანაცხოვრება.

მოემზადეთ, “ქმარი სტუდიაში!”

ქმარი ადგილზეა და მასსა და წამყვანს შორის საუბარი ჩვეულ სტილში იწყება: “თქვენი ოჯახი ერთმა მესიჯმა დაანგრია. მომიყევით, როგორ ნახეთ ეს გზავნილი?”

მთავარი დრამაც აქ ვითარდება. “სახედაბლარული” [სატელევიზიო საქმიანობაში დამკვიდრებული ტერმინი, რომელიც გამოსახულების დაფარვას გულისხმობს] მამაკაცი იწყებს მოყოლას, როგორ აღმოაჩინა მეუღლის ტელეფონში მამაკაცისგან გამოგზავნილი შეტყობინება ტექსტით – “სახლში მიხვედი ჩემო საყვარელო?”, რომელმაც მეულესთან 11– წლიანი ოჯახური თანაცხოვრების ბედი გადაწყვიტა.

“ქმარს სტუდიაში” ყურადღებიდან არც წვრილმანი დეტალები ავიწყდება და დაწვრილებით ყვება, დარეკა თუ არა უცნობ ნომერზე, როგორ აღელდა, როგორ დაამტვრია ტელეფონი, როგორ დაკარგა თავი და ა.შ. აქ ცოტა იბნევა კიდეც, ჯერ ყვება, უცნობ მამაკაცს მშვიდად როგორ ესაუბრა, მერე წამყვანის გაკვირვებულ კითხვაზე: “როგორ არ აღელდით? არ გადამრიოთ!” - სითამამე ემატება და კიდევ ერთი კითხვის შემდეგ - “ფიზიკურად არ დაარტყით?” აღიარებს, რომ ცოლს ფიზიკურადაც შეეხო და დაარტყა კიდეც, თუმცა, მოინანია. ამხელს იმასაც, რომ მკვლელობაზეც ფიქრობდა, მაგრამ გადაიფიქრა. ბოლოს, არც იმის თქმა ავიწყდება, რომ ძალადობა ცუდია და ყველა მამაკაცს დამრიგებლური ტონით მოუწოდებს “მანდილოსანზე ხელი არ ასწიონ”.

ქმარი ყოფილ მეუღლესთან ინტიმური ცხოვრების დეტალებსაც იხსენებს, რომელსაც წამყვანისგან განსხვავებით მე პრინციპულად არ შევეხები, არც დეტალებში შევალ და პირდაპირ დრამის შემდეგ ნაწილზე გადავალ.

უფრო მეტი ეფექტისთვის, კიდევ რაღაც არის საჭირო, ამიტომ “ყოფილი ცოლი სტუდიაში!”

არ შეგეშინდეთ, წამყვანი მანდილის მძიმე ტვირთს საკუთარ თავზე იღებს და ყოფილი ცოლ-ქმრის შუაში ჯდება. წამში “სიმშვიდეც” ისადგურებს. კითხვების დასმისას წამყვანი გადაცემაში ახალ, “პინგ-პონგის” პრინციპს რთავს და მხარეები ერთმანეთს უპირისპირდებიან: “გემუქრებათ? ემუქრებით? ეკონტაქტებით? გეკონტაქტებათ?”

შემდეგ “ცოლთან სტუდიაში” იმის დაზუსტება იწყება ძალადობდა თუ არა მისი “ახალი მეუღლე” მის შვილებზე, როგორც ამას ბავშვები სასამართლო ჩვენებაში ამბობენ. უარყოფით პასუხის შემდეგ კითხვა ქმართან ინაცვლებს “რას ამბობენ ბავშვები, რა ფორმით ძალადობდა?”

გადაცემიდან ვიგებთ, რომ თურმე ქმარს კიდევ ორი ყოფილი მეუღლე ჰყავდა. ცხადია, წამყვანი მეტი დეტალის დაზუსტების შანსს ხელიდან არ უშვებს და კითხულობს: “ის ოჯახები რატომ დაინგრა? იმათაც გიღალატეს?” ეს კი იმ ფონზე, როდესაც “ყოფილი ცოლი” არაერთხელ ამბობს, რომ მეუღლისთვის არ უღალატია, ახალი გრძნობა მხოლოდ მასთან დაშორების შემდეგ გაუჩნდა. წამყვანი არც დიდაქტიკურ ტონს ივიწყებს და “ცოლს სტუდიაში” ტუქსავს, იმის გამო რატომ არ წამოვიდა ქმრისგან ძალადობის პირველივე შემთხვევის შემდეგ და რატომ განაგრძო მასთან თანაცხოვრება.

წამყვანს არც ბავშვები ავიწყდება და მშობლებს საყვედურნარევი ტონით მიმართავს: “ახლა თქვენ მთელი საქართველო გიყურებთ, თქვენი შვილებისთვის ეს კარგია?!”

ბავშვების არსებობა და ნანახით მიყენებული შესაძლო ტრავმა, როგორც ჩანს წამყვანს მხოლოდ საღამოს გაახსენდა. აბა, სხვას რას უნდა მივაწეროთ ის ფაქტი, რომ მთელი დღის განმავლობაში, გადაცემის პრომოში, “დრამის” მთავარი გმირები ყოველგვარი დაფარვის გარეშე ჩანდნენ. სამი ბლარი სტუდიაში მხოლოდ საღამოს გაჩნდა.

გადაცემის მსვლელობისას წამყვანი “ყოფილ ცოლ-ქმარს სტუდიაში” არაერთხელ მოუწოდებს ურთიერთიპატივისცემისკენ. “მე მეცით პატივი” – თუნდაც ამ მიზეზით. სხვა შეთავაზებებიც აქვს: “კომპრომისზე წასვლა არ შეგიძლიათ, ან ერთ ან მეორე მხარეს? უბრალოდ მიტევება არ შეგიძლიათ?” და ქმრის კითხვას ვის უნდა მიუტევოს, პასუხობს: “მეუღლეს, რომელმაც თქვენი აზრით გიღალატათ”. არადა, “ცოლი სტუდიაში” ირწმუნება, რომ მეუღლისთვის არ უღალატია და საპატიებელიც არაფერი აქვს.

ამბის ბოლოსკენ, კულმინაციის დროა, ამიტომ კიდევ უფრო მეტი დრამატიზმისთვის “ყოფილი ცოლის ახალი ქმარი სტუდიაში!”

შოუს მთავარი ნაწილიც ეს არის, ორი უკონტროლო, დაპირისპირებული მხარე, რომელიც წამყვანსაც აბრაზებს. “მთელი საქართველო გიყურებთ! სირცხვილია! ერთი წამით! დაცვას დავუძახებ!” - ისმის მისი უშედეგო მოწოდებები. ბოლოს ორივე მხარეს ადანაშაულებს, მამას მოძალადეს უწოდებს და “5 მილიონი მაყურებლის წინაშე” ოჯახური კონფლიქტის მოწყობისთვის ტუქსავს. თითქოს, გადაცემის მთავარი არსიც ეს არ იყო – ორი დაპირისპირებული მხარის მოწვევა და მათ ხარჯზე რეიტინგის დათვლა.

შეჯამების დიდი ტექსტით არ დაგღლით. დასასრულს უბრალოდ იმას ვიტყვი, რომ გადაცემის ბოლოს, თითქმის ისტერიკამდე მისული წამყვანის ყურებისას, მხოლოდ ერთი კითხვა ჩნდება– რა დანიშნულება ჰქონდა “ქმარს, ყოფილ ცოლს და ყოფილი ცოლის ახალ ქმარს სტუდიაში?” თუკი სხვის თეთრეულში ძრომიალის გარდა ვერაფერი გავიგეთ, ვერც პრობლემის მთავარი არსი გავიაზრეთ და ვერც შექმნილი ვითარებიდან გამოსავალი ვიპოვეთ. პირიქით, საზოგადოებაში არსებული კლიშეები კიდევ უფრო გავაღრმავეთ, ვიჩხუბეთ და დავიშალეთ.

როგორც ჩანს, ამ კითხვას პასუხი ვერც თავად წამყვანმა გასცა, რადგან “აქ რამ მოგიყვანათო” გადაცემის მსვლელობისას მანაც რამდენჯერმე იკითხა.

ახალი ამბების “სქროლვისას”, ალბათ, ხშირად შეგხვედრიათ მაგიური სიტყვები - “განცხადებას უცვლელად გთავაზობთ”. ეს ის შემთხვევაა, როდესაც მედია რომელიმე უწყების ან ორგანიზაციის მიერ გავრცელებულ ტექსტს, წერტილ-მძიმის ჩათვლით, უცვლელად იღებს, აკოპირებს და ავრცელებს. ალბათ, ეს უცვლელი ტექსტიც არაერთხელ გაგიხსნიათ, ბოლომდე ჩაჰყოლიხართ და ვერაფერი გაგიგიათ. ასე იქცევა არაერთი სოლიდური მედია თუ ე.წ. ყვითელი პრესა.

არ ვიცი ეს შეზღუდული ადამიანური რესურსის, დროის უქონლობის თუ უბრალო სიზარმაცის შედეგია, თუმცა, ფაქტია, რომ ხშირად მასალას ხსნი და კითხვისას იმდენ გაუგებარ ინიციალსა და ტერმინოლოგიაში იკარგები, რომ ამბიდან შინაარსის გამოტანა გიჭირს. მაშინ ჩნდება კითხვა - საერთოდ რა დანიშნულება ჰქონდა ამბის ამ ფორმით მოყოლას, თუკი მან მიზანს ვერ მიაღწია და მკითხველის სათანადო ინფორმირება ვერ შეძლო?

მედიის ძირითადი ფუნქციიდან გამომდინარე, რაც უპირველეს ყოვლისა, მკითხველის, მაყურებლისა თუ მსმენელის სათანადო ინფორმირებას გულისხმობს, მნიშვნელოვანია, რომ გამოცემა აუდიტორიას პატივისცემით მოეპყრას, კომუნიკაციაში მისთვის გასაგები ფორმით შევიდეს და ამბავიც გასაგები ენით მოუყვეს. მედია სხვადასხვა უწყების მიერ ერთდროულად ათეულობით მედიისთვის გაგზავნილი იდენტური ტექსტის უბრალო გამავრცელებლად არ უნდა იქცეს. მაშინ საერთოდ რა საჭიროა შუამავალი, თუკი იმავე ტექსტის ზუსტად იდენტური ფორმით და აქცენტებით ნახვა თავად ამბის გამავრცელებელი უწყების საიტზეც არის შესაძლებელი. განსაკუთრებული სიფრთხილე მედიას მაშინ მართებს, თუ გავრცელებული ტექსტი ადამიანის პირად ცხოვრებას ეხება ანდა მისი დისკრედიტაცია ხდება.

მკითხველისთვის ტექსტის უცვლელად შეთავაზების ყველაზე თვალსაჩინო მაგალითი მაინც პროკურატურის მიერ სხვადასხვა დანაშაულთან დაკავშირებით გავრცელებული პრესრელიზებია. დამუშავების, გამარტივებისა და დამატებითი განმარტებების გარეშე გავრცელებული ასეთი ამბები, უამრავი პირობითი “გ.მ.”, “ჭ.ღ” თუ “ჩ.ძ” და იურიდიული ტერმინების სიმრავლე ამბავში გხლართავს და გაუგებრობის მორევში გაგდებს. კითხვის დასრულებისას კი ხვდები, რომ სინამდვილეში ვერაფერი გაიგე და ძვირფასი დროც უქმად დაკარგე.

თუკი მედიამ ამბავი სათანადოდ ვერ გადმოეცი და სათქმელი მკითხველამდე ვერ მიიტანე, მაშინ გამოდის, რომ შენი დანიშნულება კეთილსინდისიერად ვერ შეასრულე. ასეთ შემთხვევბში, არსებობს საფრთხე, სხვის რუპორად იქცე, რაც ჟურანალისტიკის ფუნდამენტურ მიზნებთან დიამეტრულ აცდენას გულისხმობს.

შინაარსისა და კონტექსტის გათვალისწინებით, არის შემთხვევები, როდესაც კონკრეტული უწყების, ორგანიზაციის, მაღალი თანამდებობის პირის თუ განცხადების მკითხველისთვის უცვლელად შეთავაზება აბსოლუტურად მისაღები და საჭიროც კია. ეს ის გამონაკლისია, როდესაც დასახელებული ინსტიტუციებიდან წამოსული გზავნილების გაჟღერება ზუსტად იმ დროს, იმ ფორმით და იმ ფოკუსით არის საჭირო, როგორც განცხადების დედანშია ნათქვამი. გარდა ამისა, ფაქტი მყისიერ რეაგირებას ითხოვს და ტექსტის სათანადო დამუშავებისა და წინაისტორიის წარმოჩენისთვის საკმარისი დრო არ არის. თუმცა, ასეთ შემთხვევაშიც არის პრაქტიკა, როდესაც მასალას უცვლელად აქვეყნებ, მაგრამ იქვე უთითებ, რომ ტექსტი დამუშავების პროცესშია, მოვლენების განვითარების პარალელურად ახლდება და იცვლება. საბოლოო ჯამში კი ამ ფორმით მოვლენების ირგვლივ სრული სურათი იკვრება და დამატებითი კითხვები არ ჩნდება. ასე იქცევა ყველა პასუხისმგებლიანი მედია, რომელსაც საკუთარი მკითხველის თვალში სანდოობის შენარჩუნება სურს.

ცხადია, ინფორმაციულ ეპოქაში ოპერატიულობისა და სისწრაფის შენარჩუნება მედიის არსებობისა და მისი სამომავლო განვითარების ერთ-ერთი მთავარი ინდიკატორია. ზოგჯერ პირველობისთვის აუცილებელი რიტმისა და ტემპის შესანარჩუნებლად გარკვეულ დათმობებზე წასვლაც გიწევს. თუმცა, ამის პარალელურად, არანაკლებ მნიშვნელოვანი გადმოცემული ამბის ხარისხი, სიღრმე, სიზუსტე და მკითხველის წინაშე არსებული პასუხისმგებლობაა, რომელიც ყველა მედიასაშუალებას აკისრია, რაც უპირველეს ყოვლისა აუდიტორიისთვის გასაგები, სანდო და ინფორმაციულად დატვირთული პროდუქტის შეთავაზებას გულისხმობს.

იმ დროს, როდესაც კონკრეტული ამბის გაშუქებისას, ოპერატიულობასა და პასუხისმგებლობას შორის წარმოშობილი დილემის წინაშე აღმოვჩნდებით, ალბათ, მედიის თემაზე ერთ-ერთი ბოლო ფილმის The Post - ის მთავარი მოქმდი გმირის კითხვა უნდა დავსვათ - “ვის ვემსახურებით ?” და პრიორიტეტებიც თავისთავად, ზედმეტი თავსატეხების გარეშე დალაგდება.

მსოფლიოში ევროსკეპტიციზმის აღმავლობა ანუ ევროკავშირისა და ევროინტეგრაციისადმი სკეპტიკური განწყობების გაძლიერება ბოლო დროს აღარავის აკვირვებს. ისეთმა მოვლენებმა, როგორიცაა ევროზონის კრიზისი, მიგრაციის დიდი ტალღები და „ბრექსიტი“, ევროსკეპტიციზმის გაღვივებას პირდაპირ შეუწყო ხელი. თუმცა, ევროპაში არსებული პოლიტიკური, ეკონომიკური თუ სოციალური პრობლემების გარდა, რომლებიც მიზეზ-შედეგობრივ კავშირშია ევროსკეპტიციზმთან, ევროკავშირისადმი სკეპტიკური განწყობების ხელოვნურად გაძლიერებას ბევრი პოლიტიკური ძალა ცდილობს მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხიდან. ფაქტების ნეგატიური კუთხით წარმოჩენა, გაზვიადება, ზოგჯერ დამახინჯებაც კი სხვადასხვა ევროსკეპტიკოსი, პოპულისტი ძალების წარმომადგენლებისთვის უკვე კარგად ნაცადი მეთოდებია.

გარდა პოლიტიკური ძალებისა, საზოგადოებაში ევროსკეპტიციზმის გაძლიერებას ნებით თუ უნებლიედ მედიაც უწყობს ხელს. ხშირად მედიასაშუალებები პრობლემების ნეგატიურ ჭრილში გაშუქებას ამჯობინებენ, რადგანაც ამან შესაძლოა უფრო მეტი მაყურებელი მიიზიდოს. ევროკავშირთან დაკავშირებული ამბების უარყოფით ჭრილში გაშუქება არც ქართული მედიისთვისაა უცხო. ამაში არაფერი იქნებოდა გასაკვირი ამგვარ ფოკუსს საზოგადოებრივი მაუწყებელი რომ არ ირჩევდეს თანაც ისე, რომ ალტერნატიულ აზრს ფაქტობრივად არ სთავაზობდეს აუდიტორიას. არადა სწორედ საზოგადოებრივ მაუწყებელს ევალება პირველ რიგში დაბალანსებულად და მიუკერძოებლად გაშუქება იმ თემებისა, რომლებიც აუდიტორიის განწყობაზე დიდ როლს თამაშობს.

2017 წელს საქართველოს მთავრობამ მიიღო ევროკავშირსა და ნატოში საქართველოს გაწევრებისს კომუნიკაციის შესახებ სტრატეგია, სადაც ხაზი გაესვა რუსეთის მხრიდან მიმდინარე საინფორმაციო ომის საფრთხეს საქართველოში, აღმოსავლეთ პარტნიორობის სახელმწიფოებსა და ევროკავშირისა და ნატოს წევრ ქვეყნებში. სტრატეგიის ძირითადი მიზანი მოსახლეობისთვის სწორი ინფორმაციის მიწოდებით ევროკავშირსა და ნატოში საქართველოს გაწევრების მხარდაჭერის ხელშეწყობაა. შესაბამისად, დოკუმენტში განსაზღვრულია როგორც მთავარი გზავნილები, ისე, კომუნიკაციის არხებიც, მათ შორისაა სატელევიზიო მედიაც. ამ უკანასკნელის როლი ჩვენს ქვეყანაში განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რადგანაც მოსახლეობის უმრავლესობა ინფორმაციას ტელეარხებიდან იღებს.

საზოგადოებრივი მაუწყებელი საკუთარ ბადეს პროგრამული პრიორიტეტების საფუძველზე აგებს. ამ დოკუმენტის მიხედვით, მაუწყებელი ვალდებულია საინფორმაციო გადაცემებში ასახოს „საქართველოს ევროატლანტიკურ ინტეგრაციასთან დაკავშირებული საკითხები/პროცესები.“ ასევე, საზოგადოებას მიაწოდოს ინფორმაცია პოლიტიკურ-ანალიტიკური გადაცემების საშუალებით იმ „საერთაშორისო მოვლენებსა და ორგანიზაციებზე, რომლებიც საქართველოში მიმდინარე პროცესებთან კავშირშია ან გავლენას ახდენს მასზე”. ყოველივე ამის გათვალისწინებით, ლოგიკური იქნებოდა, რომ საზოგადოებრივი მაუწყებელი აქტიურად აშუქებდეს ევროკავშირსა და ევროინტეგრაციასთან დაკავშირებულ მოვლენებს. მიუხედავად იმისა, რომ ტელევიზია საზოგადოებას მართლაც აწვდის ინფორმაციას ევროკავშირში მიმდინარე უახლესი მოვლენების შესახებ, ის ამ თემაზე შემეცნებითი ან ანალიტიკური გადაცემების მნიშვნელოვან ნაკლებობას განიცდის.

მიმდინარე წლის მარტის თვეში საზოგადოებრივი მაუწყებლის გადაცემათა ბადეს ახალი, „საერთაშორისო მოვლენების ანალიზზე ორიენტირებული“ გადაცემა დაემატა. „42-ე პარალელი“ ანალიტიკური გადაცემაა, რომელიც რეგიონსა და მსოფლიოში მიმდინარე მოვლენებს კრიტიკულად აშუქებს და ანალიზს აწვდის საზოგადოებას. გადაცემის ფოკუსში ხშირად ხვდება ევროკავშირიც და მის წევრ სახელმწიფოებში მიმდინარე მნიშვნელოვანი პოლიტიკური მოვლენებიც. თუმცა, გადაცემის ზოგიერთი სიუჟეტი შეიცავდა ევროსკეპტიკური გზავნილების გარკვეულ ნიშნებს და ასევე, რამდენიმე მათგანი გამოირჩეოდა დაბალანსებული კრიტიკის ნაკლებობით.

პირველი გადაცემის პირველივე სიუჟეტი რუსეთის თემას დაეთმო, კონკრეტულად კი ვლადიმირ პუტინის გამოსვლას სახელმწიფო დუმის წინაშე. გადაცემაში პუტინის სიტყვით გამოსვლის ანალიზისას ძირითადად აქცენტი რუსეთის ეკონომიკის მოდერნიზაციასა და რუსეთის სამხედრო სიძლიერეზე გაკეთდა. მაუწყებლის ანალიტიკოსებმა გარკვეული პარალელი გაავლეს ამ გამოსვლასა და მეოცე საუკუნის ცივი ომის მსოფლიო ლიდერების რიტორიკას შორის. ამავე გადაცემის მეორე სიუჟეტი „ბრექსიტის“ თემას დაეთმო. სიუჟეტში გადმოცემული იყო „ბრექსიტის“ როგორც მომხრე, ისე მოწინააღმდეგეთა არგუმენტები და ასევე, ევროკავშირიდან გამოსვლასთან დაკავშირებული სირთულეები. თუმცა, სიუჟეტი დასრულდა ერთ-ერთი რესპონდენტის მიერ გამოთქმული მოსაზრებით, რომ „ბრექსიტის“ შემთხვევა გასათვალისწინებელია საქართველოსთვისაც, როგორც დამაფიქრებელი გაკვეთილი, თუ როგორ ევროკავშირში სურს ქვეყანას გაწევრიანება. ერთი შეხედვით, შემაშფოთებელი არაფერია არცერთ ზემოთ ხსენებულ სიუჟეტში, თუმცა, ის ფაქტი, რომ გადაცემა აქცენტს აკეთებს რუსეთის სიძლიერეზე, შემდგომ ევროკავშირსა და დიდ ბრიტანეთში „ბრექსიტით“ გამოწვეულ პრობლემებს უსვამს ხაზს და ამავე დროს, ევროკავშირში საქართველოს გაწევრების შესახებ სვამს კითხვებს, ნებით თუ უნებლიეთ შესაძლოა, სწორედ იმ ევროსკეპტიკური განწყობების გაძლიერებას უწყობდეს ხელს, რომელზეც, ზემოთ ვსაუბრობდით.

ამავე კონტექსტში საგულისხმოა 31 მარტის გადაცემაც, კონკრეტულად კი, თურქეთის ბუნდოვანი ევროპული მომავლის შესახებ სიუჟეტში ერთ-ერთი წამყვანის მიერ გამოთქმული მოსაზრება, რომ „ერდოღანი დღეს განმათავისუფლებელ მოძრაობას იწყებს, რომელმაც თურქეთი დასავლური იმპერიალიზმის ჩრდილიდან უნდა გამოიყვანოს და დასაბამი მისცეს ახალ, სუვერენულ თურქეთს, რომელსაც საკუთარი, დამოუკიდებელი ინტერესები ამოძრავებს.“ მსგავსი შინაარსის მქონე გზავნილებმა მაყურებელს შესაძლოა წარმოდგენა შეუქმნას, რომ აქამდე თურქეთი დამოუკიდებლად ვერ იღებდა გადაწყვეტილებებს და ეჭვქვეშ დააყენოს დასავლეთის ინტერესები არამარტო თურქეთის, არამედ, ასევე, საქართველოსთან მიმართებით.

გარდა ევროსკეპტიციზმის ნიშნების შემცველი გზავნილებისა, გადაცემის რამდენიმე სიუჟეტში მხოლოდ ცალმხრივი კრიტიკა ისმოდა. მაგალითად, 14 აპრილის გადაცემა უნგრეთსა და აზერბაიჯანში ჩატარებულ არჩევნებს დაეთმო. სიუჟეტი ჩვენი მეზობლის შესახებ, შეიძლება ითქვას, რომ შორს იყო დაბალანსებული ანალიზისგან და თითქმის მთლიანად ეძღვნებოდა აზერბაიჯანის, როგორც ძლიერი ქვეყნის იმიჯის წარმოჩენას. გადაცემის რესპონდენტები ძირითადად აზერბაიჯანის მთავრობის წევრები ან მთავრობასთან აფილირებული პირები იყვნენ. გარდა არსებული პოლიტიკური ესტაბლიშმენტის ხოტბისა, გადაცემის რესპონდენტების მიერ გაკეთებული იყო საკმაოდ სკეპტიკური განცხადებები საქართველოს დასავლელი მეკავშირეებისადმი. „საერთაშორისო ორგანიზაციებმა საქართველოს დაპყრობის შემდეგ არანაირი მხარდაჭერა არ გამოაცხადეს. ასევეა უკრაინის შემთხვევაში. ამგვარი სიტუაციების დროს არც საერთაშორისო და არც ევროპული ორგანიზაციები და არც ამერიკა ქმედით ნაბიჯებს არ დგამენ“ - განაცხადა ერთ-ერთმა აზერბაიჯანელმა პოლიტიკოსმა. რესპონდენტებმა ხაზი გაუსვეს ასევე აზერბაიჯანის სწორ საგარეო პოლიტიკურ არჩევანს, რომელიც დამოუკიდებელ საგარეო კურსზეა მიმართული. როგორც ერთ-ერთმა სტუმარმა აღნიშნა, „აზერბაიჯანი არ ეძებს დიდ ძმას, ის არ ეძებს პატრონს, ჩვენ ხალხი ვართ, პატრონი არ გვჭირდება.“ რაც შეეხება თავად არჩევნებს, ამ კუთხით გადაცემაში არ იყო ნახსენები ის ფაქტი, რომ ოპოზიციურ პარტიათა დიდმა ნაწილმა პროტესტის ნიშნად არჩევნებში არ მიიღო მონაწილეობა. ასევე არ იყო საუბარი იმაზე, თუ რა მდგომარეობაა აზერბაიჯანში ადამიანის უფლებების კუთხით. ერთი შეხედვით, მაყურებელს დარჩებოდა ისეთი შთაბეჭდილება, რომ აზერბაიჯანი ძლიერი და გამართული სახელმწიფოა, და საქართველოსგან განსხვავებით, არ ცდილობს ძლიერ, დასავლელ პარტნიორებთან დაახლოებას საკუთარი დამოუკიდებლობის დაკარგვის ფასად.

მსგავსი ტენდენცია გამოიკვეთა სხვა გადაცემებშიც. მაგალითად, 31 მარტის გადაცემის ერთ-ერთ სიუჟეტში საუბარი იყო ტრამპის ცნობილ ინიციატივაზე, ამერიკა-მექსიკის საზღვარზე კედლის აშენების შესახებ. გადაცემაში კომენტარი გააკეთა საქართველოში მცხოვრებმა ამერიკელმა ჟურნალისტმა, რომელიც ტრამპის ამ ინიციატივის გულმხურვალე მხარდამჭერია და თვლის, რომ კედლის აშენება ხელს შეუწყობს არალეგალური მიგრაციის შემცირებას. მართალია, სიუჟეტი არ ავლენდა ტრამპის ამ ინიციატივის მხარდამჭერ გზავნილებს, მაგრამ გადაცემაში არ იყო წარმოდგენილი ტრამპის ინიციატივის მოწინააღმდეგე მხარის აზრი. მიგრაცია ქართველებისთვისაც მეტნაკლებად სენსიტიური თემაა, ხოლო მსოფლიო, განსაკუთრებით კი ევროპულმა გამოცდილებამ გვიჩვენა, რომ ეს თემა პოპულისტების ხელში ერთ-ერთი მთავარ იარაღად შეიძლება იქცეს, შესაბამისად, მისი გაშუქებისას, უმჯობესია მსგავსი იდეების მომხრეთა საპირწონედ, მათი მოწინააღმდეგეთა აზრიც იყოს დაფიქსირებული.

საერთო ჯამში, საზოგადოებრივ მაუწყებელზე საერთაშორისო მოვლენების ანალიზზე ორიენტირებული გადაცემის არსებობა მისასალმებელია, თუმცა, ყოველივე ზემოთ თქმულის გათვალისწინებით, მნიშვნელოვანია, მსგავს გადაცემებში დაბალანსებულად იყოს წარმოჩენილი სხვადასხვა მოვლენისა თუ იდეის კრიტიკა. ასევე, არსებული საინფორმაციო ომისა და მომძლავრებული ევროსკეპტიციზმის ფონზე მნიშვნელოვანია, რომ მედიამ ყურადღება დაუთმოს არამარტო დასავლეთში არსებული პრობლემების ანალიზს, არამედ, ასევე, ევროკავშირისა და ევროინტეგრაციის საშუალებით მიღწეული წარმატების მაგალითების გაშუქებასაც და ზოგადად, ობიექტური ინფორმაციის მიწოდებით ხელი შეუწყოს ნატოსა და ევროკავშირის შესახებ მოსახლეობის ცნობიერების ამაღლებას.

ანა ანდღულაძე, "სამართლიანი არჩევნებისა და დემოკრატიის საერთაშორისო საზოგადოების" (ISFED) პოლიტიკის მკვლევანი

ლეგიტიმურად, ისევ აქტუალური გახდება "რუსული არხების" აკრძალვის თემა. მედიები არკვევენ რა მექანიზმებით გაიარა, ან შეიძლება გაიაროს რეგისტრაცია კომპანიამ, რომელიც რუსულ არხებს გაავრცელებს. არა და, ეს უკვე ხდება. არხები, რომელიც შესაძლოა ქართულ ბაზარზე ახალი პაკეტის სახით გავრცელდეს, უკვე ისედაც მაუწყებლობდნენ ფასიან პლატფორმებზე თუ ღია თანამგზავრზე და მათ უკვე შარშან, კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის მონაცემით, საქართველოში მოქმედ მაუწყებლებს აუდიტორიის 20%-ზე მეტი ისედაც წაართვეს.

აუდიტორიას საქართველოში მოქმედი მედიები დიდწილად იმ სამაუწყებლო პლატფორმებზე კარგავენ, რომელთა რეგულირება მხოლოდ თეორიულადაა შესაძლებელი, ესაა თანამგზავრული მაუწყებლობა და IPTV. საკუთარ სამეზობლოშიც რომ გადაამოწმოს დაინტერესებულმა პირმა, აღმოაჩენს, რომ თანამგზავრული ანტენები პირატულ, ე.წ. "დაკრეკილ" არხებს იღებენ, IPTV -ს პაკეტების წვდომა კი უკიდეგანოა. აქ აკრძალვები რომც გქონდეს, მხოლოდ ქაღალდზე თუ დარჩება, სირაქლემას პოზაში ყოფნისთვის გამოსაყენებლად.

თუ სირაქლემას თავს ქვიშიდან ამოვწევთ და მიმოვიხედავთ, დავინახავთ, რომ ერთი რეაქციული ნაბიჯი არ გვიშველის და ვერ უზრუნველყოფს ჩვენი ქვეყნის საინფორმაციო უსაფრთხოებას. აქ პროაქტიულობა თუ დაგვეხმარება, ისიც კომპლექსური სტრატეგიული მიდგომით.

თებერვლის დასაწყისში ქართული მედიები კანტიკუნტად ყვებოდნენ, რომ მოლდოვამ რუსული პროპაგანდის წინააღმდეგ ახალი კანონი აამოქმედა და რუსული სამაუწყებლო კონტენტი აკრძალა. ჩვენ, JRC-ელები, ამ დროს, საქართველოში, სამცხე-ჯავახეთის რეგიონში, პირველ რუსულენოვან რეგიონულ არხს, TOK TV -ს ვრთავდით, ღია და უფასოდ გავრცელებად სიხშირეზე.

სიხშირე სწორედ ის პლატფორმაა, რომლის რეგულირება თეორიულთან ერთად პრაქტიკულად, ფიზიკურადაა შესაძლებელი. ამიტომ, სიხშირული სამაუწყებლო პლატფორმის გაძლიერება, მისი მიმზიდველობა და გავრცელების ხელშეწყობაც უნდა ყოფილიყო წესით საინფორმაციო უსაფრთხოების სახელმწიფო სტრატეგიის ნაწილი, იმ სტრატეგიის, რომელიც არ გვაქვს.

ცოტა პარადოქსული ამბები გვჭირს, ერთ-ერთი პარადოქსთაგანი ისაა, რომ ანტიდასავლური პროპაგანდით შეწუხებული ჩემთვისაც პატივსაცემი საზოგადოების ნაწილი, აგერ ჩემს "ნიუსფიდშიც", მოლდოვის ახალი გადაწყვეტილებით ხარობდა და არც კი უღრმავდებოდა ამბავს, რომ მოლდოვამ ახალი კანონით ქართული სამაუწყებლო კონტენტიც აკრძალა.

საქმე იმაშია, რომ კანონის თანახმად, მოლდოვის ტერიტორიაზე შეიზღუდა საინფორმაციო-ანალიტიკური, პოლიტიკური და სამხედრო თემატიკის გადაცემების ტრანსლირება და რეტრანსლირება. იმ სახელმწიფოებში, რომლებსაც არ აქვთ რატიფიცირებული ტრანსსასაზღვრო ტელევიზიის შესახებ ევროპული კონვენცია, რუსეთთან ერთად საქართველოცაა.

ცოტა სიმბოლურიცაა, რომ მედიის სფეროში უფრო რუსულ სივრცეში ვართ ჯერ, ვიდრე ევროპულში. პირველად JRC -მ, ჩვენმა ორგანიზაციამ, რომელიც აღმოსავლეთ პარტნიორობის სამოქალაქო პლატფორმის წევრიცაა, ამის შესახებ 2015 წლის პოლიტიკის დოკუმენტში დაწერა, მაგრამ ყოველწლიური შეხსენების მიუხედავად, ამ ევროპული კონვენციის რატიფიცირება არა და არ ხდება.

პოლიტიკის დოკუმენტში, მაშინაც და შემდეგაც ვსაუბრობდით მექანიზმების ერთობლიობაზე, რაც უნდა იყოს სახელმწიფო პოლიტიკის ნაწილი: მათ შორისაა ადგილობრივი არხების კონკურენტულობის ხელშეწყობა.

ახლა ჩვენც ადგილობრივი რუსულენოვანი არხი გვაქვს და ჩვენს თავზე განვიცდით - როგორი ,,ხელშეწყობა აქვს” ადგილობრივი მედია კონტენტის წარმოებას: ბანკებისთვის მედია ბიზნესი არ არის, შეღავათიანი სესხი რაა, სამომხმარებლო ძვირადღირებულ სესხსაც ვერ მიიღებ მედია კონტენტის საწარმოებლად. ევროკავშირიც კი არ განიხილავს საქართველოში მედიას როგორც ბიზნესს, რადგან მის მიერ მხარდაჭერილი ბიზნეს სესხები მედიაწარმოებას არ მოიცავს. ადგილობრივი ბიზნესის სოციალური პასუხისმგებლობა მოჩლუნგებულია, არხს, რომელსაც უმეტესად სოციალური დანიშნულება აქვს და საქართველოში მცხოვრები ყველა ეთნიკური ჯგუფისთვის გასაგებ ენაზე მედიაწარმოებას ისახავს მიზნად, ადგილობრივი ბიზნესი მხარს არ უჭერს - ჯერ გავლენა უნდა აჩვენო. გავლენას, ანუ აუდიტორიას კი რეგიონებში ვერასდროს დაითვლი და აჩვენებ, რადგან მთვლელი კომპანიები მხოლოდ მსხვილ ქალაქებში მუშაობენ, სოფელი და მით უფრო, ეთნიკური უმცირესობის ზონები, არ ითვლება. არც დონორები სწყალობენ მედიასტარტაპებს. TOK TV-სთვის, მიუხედავად მცდელობისა, არც ერთი დონორისგან არ გვაქვს მხარდაჭერა. სახელმწიფო? მისგან არც არაფერი გვითხოვია, ერთადერთი, რასაც სანთლით დავეძებთ, PIK TV -ს მიერ გადაღებული დოკუმენტური ფილმებია, რომელშიც ქართველმა გადამხდელებმა, ერთ დროს, საკამოდ ძვირი გადავიხადეთ. ამ დრომდე ვერც პატრონს მივაკვლიეთ და ვერც კონტენტს.

მიუხედავად ამისა, TOK –ზე, პირველ რეგიონულ რუსულენოვან არხზე, რომელსაც არ უნდა გაიმეოროს PIK -ის შეცდომები, მაგრამ უნდა ერთ საინფორმაციო ველში გააერთიანოს PIK -ის გაუქმებით დაკარგული აუდიტორია, უკვე 20-ზე მეტი პროგრამა გადის და არხი შეუფერხებლად მაუწყებლობს. ეს არხი ადასტურებს, რომ ფული ყველაფერს არ წყვეტს ამ საქმეში და სრულიად არაა ფრუსტრირების საფუძველი, რომ გაზპრომის დიდ ფულს მცირე სახსრებით ვერ გაუწევ წინააღმდეგობას.

20-მდე პროგრამას პარტნიორები გვჩუქნიან. DW, BBG, ETV - პარტნიორი არხები ევროპიდან და აშშ-დან შემეცნებით, გასართობ, დოკუმენტურ კონტენტს უსასყიდლოდ გვიზიარებენ. "მაუწყებელთა ალიანსის" წევრ სხვა რეგიონულ არხებთან პარტნიორობით ოთხ პროგრამას თავადაც ვამზადებთ: ,,აგრო სიახლეები” , ,,სასკოლო სპორტული ოლიმპიადა” საზოგადოებრივი ჟურნალი "სათვალე" და ტელე-რადიო ჩანართი "რვEUლი". ამ პროგრამების რუსულ წარმოებაში ჩვენი გუნდი ჩვენსავე ხელფასებს ვხარჯავთ, რომლებსაც სხვა საქმის კეთებაში ვიღებთ. პარტნიორი უნივერსიტეტების სტუდენტთა დახმარებით, საქართველოს დამოუკიდებლობის აღსანიშნად დავიწყეთ "ასი წლის - ასი ისტორიის" კეთებაც. და რაც ასევე მახალისებს, უახლოეს ხანში TOK TV მაყურებელს უახლესი წარმოების უკრაინულ ტელესერიალებს და ფილმებსაც შევთავაზებთ, რომელთა შეძენაც "ნისიად" შევძელით.

საინფორმაციო ომიც ("ც" - გამაძლიერებელი ნაწილაკია) ომია და აქ ყველაზე მეტადაა საჭირო მოხალისეობა.

ჩვენ პოლიტკორექტულობის ეპოქაში ვცხოვრობთ. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ სანამ პირს გავაღებთ, უნდა დავფიქრდეთ, რამდენი ადამიანი შეიძლება დარჩეს ჩვენი ნათქვამით შეურაცხყოფილი. ვინაიდან ეს მიდგომა ცივილიზებული სამყაროს ერთ-ერთი მთავარი ნიშანია, ბევრი ადამიანი, მედია საშუალება, პოლიტიკური პარტია და სხვანი მართლაც ცდილობენ საკუთარი ენის კონტროლს. ამ პირობებში კი სანახაობას დახარბებული აუდიტორია სწრაფად იკლებს და გართობის ალტერნატიულ წყაროებს ეძებს. ყოველივე ამის ფონზე სხვადასხვა ტელე-შოუებს ისეთი ხერხების მოძებნა უწევს, რომელიც მათ შემქმნელებს სინდისის ქენჯნისგანაც გაათავისუფლებს და პოლიტკორექტულობასაც, როგორც ცივილიზებულობის ნიშანს შეინარჩუნებს.

იქიდან გამომდინარე, რომ ადამიანებს სანახაობა ყოველთვის გვწყურია, სხვადასხვა სტიგმის მქონე სოციალური ჯგუფის წარმომადგენელი პირები ხშირად ხდებიან სიბრალულის, მაგრამ ამავდროულად დაცინვის ობიექტები. ნებისმიერი კლოუნადა, რომელიც ბავშვთა გასართობ ღონისძიებებზე გამოიყენება, სათავეს სწორედ დაბნეული, არაადეკვატურად წოდებული პიროვნებების გაშარჟებიდან იღებს სათავეს. შესაბამისად, ჩვენ ბავშვობიდანვე ვსწავლობთ, რომ ადამიანი, რომელიც გროტესკისა და უბრალოდ დაბნეულობის ზღვარზეა, სასაცილოა და მისი არსებობა კომედიურ ჟანრს მიეკუთვნება.

ქართველ ერს უკვე წლებია გვაქვს „ბედნიერება", რომ ყოველ სეზონზე წამყვანი ტელეარხებისგან მივიღოთ მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული მედია-პროდუქტების ქართული ვარიანტები. "ჯეოსტარი", "ნიჭიერი", "X-ფაქტორი" და ახლა უკვე "მხოლოდ ქართული" საიმონ კოუელის მიერ შექმნილი ბრიტანული და ამერიკული ორიგინალების რეპლიკებია. ეს გადაცემები, როგორც ორიგინალები, ისე ქართული ვარიანტები, საუკეთესო პლატფორმებია აუდიტორიისათვის კლოუნადის ისე მიწოდებისთვის, რომ პოლიტკორექტულობის ჩარჩოები ძალიან უხეშად და შესამჩნევად არ დაირღვეს.

ეს მეგაშოუები, რომლებიც მთელი მსოფლიოს მასშტაბით პოპულარობას არ კარგავს და მილიონობით მაყურებელი ჰყავს, ორ მარტივ ხერხს იყენებს - ერთი, მაყურებელს შეექმნას ილუზია, რომ ადამიანი თავისი გადაწყვეტილებითა და არჩევანით მივიდა ამ შოუში მონაწილეობისათვის და მეორე, მისი უდიდებულესობა, მონტაჟი.

მონტაჟი არის ის, რაც განსაზღვრავს დროს, რომელსაც ჩვენ ვუთმობთ კონკრეტული ამბის ყურებასა და მოსმენას. ის არის ხერხი, რომლითაც შოუს შემქმნელები მოქმედებენ ჩვენს ემოციებზე. მონტაჟი მით უფრო კარგი და ხარისხიანია, რაც უფრო კარგად იცნობს რეჟისორი საზოგადოებაში არსებულ სტერეოტიპებს, რწმენა-წარმოდგენებსა და ფობიებს. შესაბამისად, ავსტრალიის რომელიმე მსგავს შოუში, სულ რომ თავისი ფეხით მისულიყო ქალის სამოსში გამოწყობილი მამაკაცი, გაცილებით უფრო წარუმატებელი იქნებოდა მისთვის დიდი დროის დათმობა, ვიდრე საქართველოში. ამ შოუების დამდგმელმა იცის, რომ ქართველს ყოველთვის დააინტერესებს მისი ფობიებისა და ამავდროულად დაცინვის ობიექტის ნახვა საკუთარი ტელევიზორის ეკრანზე, შესაბამისად, ამ პერსონაჟებს იმაზე მეტ დროს უთმობენ, ვიდრე კონკურსის საშუალო სტატისტიკურ მონაწილეს (ბევრი მათგანი საერთოდ არც ხვდება საბოლოოდ დამონტაჟებულ მასალაში).

ყოველივე აქედან გამომდინარე, კულტურული კონტექსტის გათვალისწინება სასიცოცხლო როლს თამაშობს ამ შოუების წარმატებულობაში. თუმცა არის ერთი კითხვა, რომელზე პასუხიც არც ისე ექსპლიციტურია - რა არის ის ნიშანი, რომელიც კულტურული კონტექსტის მიღმაა, ნიშანი, რომელიც შეიძლება გახდეს ადამიანის დაცინვის მიზეზი და ამით პოლიტკორექტულობის ჩარჩოები არ დაირღვეს? პასუხი კი იმ კულტურულ კონტექსტებს, სოციალურ განწყობებსა და ფობიებში შეიძლება ვიპოვოთ, რომელიც ამა თუ იმ საზოგადოებას ახასიათებს.

მიუხედავად იმისა, რომ მრავალი საერთაშორისო გამოცემა წერს იმის შესახებ, თუ რა სახის პრობლემები შეექმნათ, მაგალითად, აუტიზმის მქონე ადამიანებს, რომლებიც დამცირებისა და დაცინვის მსხვერპლნი აღმოჩნდნენ ამ შოუებში მონაწილეობის გამო, საიმონ კოუელი და მისი ქართული თუ სხვა ეროვნების განსახიერებები იმავეს აგრძელებენ.

ამის ნათელი მაგალითი იყო 2018 წლის 9 აპრილს, ტელეკომპანია "რუსთავი 2"-ის ეთერში, გადაცემა "მხოლოდ ქართულში", ერთ-ერთი მონაწილის გამოსვლა. ქალი, რომელიც ფუფალას არქეტიპის გაცოცხლებაა, მისი ქოლგით მოდის გადაცემაში მონაწილეობის მისაღებად და რომელსაც ერთდროულად სევდიანი, მაგრამ სასაცილო ისტორია აქვს მოსაყოლი. ის მამაკაცზეა შეყვარებული, რომელმაც სხვა მოიყვანა ცოლად. ამ ისტორიას ჯერ სევდისმომგვრელი მუსიკალური ფონი აქვს, შემდეგ კი საიმონ კოუელის ქართული განსახიერების შეწუხებული სახე.

მთელი ეს სცენა, კლასიკური მაგალითია იმისა, რაც ზემოთ აღვწერეთ. თუმცა, უნდა აღვნიშნოთ, რომ წარსული გამოცდილებისგან განსხვავებით, წელს ეს კონკრეტული კონკურსანტი ჟიურისა და ფილარმონიის დარბაზში მსხდომი ათასობით ადამიანის დაცინვას გადაურჩა. არ ვიცი ეს რამდენად არის წინგადადგმული ნაბიჯი, მაგრამ ფაქტია, რომ ამ გადაცემის მაყურებლის დიდი ნაწილი მოუთმენლად ელოდება ხოლმე ე.წ. კასტინგის ყურებას, რადგან ამ პროცესში რაც უფრო მეტი მსგავსი მონაწილე იქნება ნაჩვენები, მით უფრო მეტს იცინებს მაყურებელი და მით უფრო მოიმატებს მათი რიცხვი.

საბოლოოდ, ამ მეგაშოუებმა მოახერხეს პოლიტკორექტულობის ჩარჩოების დარღვევა და იმ ილუზიის შექმნა, რომ ადამიანები თავისი ნებით მიდიან ამ გადაცემებში და მათ წინასწარ იციან თუ რისთვის არიან ისინი განწირული. სწორედ ამ "თავისუფალი არჩევანით" ამართლებენ ადამიანების დაცინვას, რომელიც უკვე წლებია ამ გადაცემებში დამკვიდრებული პრაქტიკაა.

როდესაც განიხილავენ, როგორ გააშუქა მედიამ ქალების ბრალდება ზვიად დევდარიანის მიმართ, ორი ტიპის კრიტიკა გვხვდება. პირველი ისაა, რომ დევდარიანის მამხილებელი ქალები ანონიმური წყაროები არიან. ყველა ქალს, ჩვენთვის გაცხადებული ვინაობით, პირადად ესაუბრა სტატიაზე მომუშავე რეპორტიორი ხატია ღოღობერიძე. მათ მოსალოდნელი საზოგადოებრივი წნეხის, ან პარტნიორი მამაკაცების გამო თქვეს უარი სტატიაში სახელით და გვარით იდენტიფიცირებაზე.

მეორე საკითხი ისაა, რომ მედიამ ეს ისტორიები „შუამავლის“ გავლით, ქალთა მოძრაობის განცხადებით შეიტყო. სინამდვილეში, ტაბულამ (სხვა მედიების ნაცვლად არ დავწერ) განცხადების გამოქვეყნებამდე დაიწყო ამ ქალებთან საუბარი და მისი გამოქვეყნებისას ჩვენი სტატია თითქმის დასრულებული იყო.

ამ ბლოგპოსტის მიზანი ამბის ხელახლა მოყოლა არაა. ამოცანა იმის გადმოცემაა, როგორ მივიღეთ სარედაქციო გადაწყვეტილებები სტატიაზე მუშაობის საკვანძო ეტაპებზე. ვფიქრობთ, ამ თემებზე დისკუსია სექსუალური შევიწროებასთან დაკავშირებულ თემებზე მუშაობისას მომავალში მედია სტანდარტის დახვეწას შეუწყობს ხელს.

ყველაფერი ასე დაიწყო: მას შემდეგ რაც დევდარიანი ომბუდსმენმა ნინო ლომჯარიამ საზოგადოებრივი მაუწყებლის სამეურვეო საბჭოს წევრობის კანდიდატად წარუდგინა პარლამენტს. ერთ-ერთ აქტიურ ფეისბუქ ჯგუფში, რომელშიც დაახლოებით 2000 ქალია გაწევრიანებული, გაკვირვება გამოთქვეს ლომჯარიას გადაწყვეტილების გამო. რამდენიმე ქალმა კომენტარებში მინიშნებებით დაიწყო საუბარი დევდარიანის მხრიდან ქალების სექსუალურ შევიწროვებაზე. ამავდროულად, ტაბულამ ამ ჯგუფის მიღმა, სანდო წყაროსგან მოისმინა ერთ-ერთი ისტორია, რომელიც სექსუალური შევიწროვების ნიშნებს შეიცავდა. კომენტარებმა და მოსმენილმა ისტორიამ მოგვცა ბიძგი, რომ ინფორმაციის მოძიება დაგვეწყო. იმავე დღეს, პარასკევს, დავიწყეთ წყაროების ძიება ჯგუფში და მის მიღმა, ქალების ვინაობის იდენტიფიცირება და ინტერვიუების დანიშვნა. ცხადია, დასაწყისში ამბის მასშტაბურობაზე წარმოდგენა არ გვქონდა. არც იმაზე, საერთოდ მივიდოდით თუ არა გამოსაქვეყნებელ ამბამდე.

სტატიაზე მსჯელობისას რამდენიმე ძირითადი საკითხი გავითვალისწინეთ. მიმდევრობა პირობითია:

· ძალაუფლების სავარაუდო ბოროტად გამოყენება - ყველაზე მნიშვნელოვანი, რამაც უმკაცრესი სარედაქციო ფილტრი გაიარა იყო იმ ისტორიების შერჩევა, რომელიც ვრცლად მოხვდა სტატიაში. ჩვენს ხელთ რვა ქალის ისტორია იყო. რედაქციაში ზოგიერთი რვავეს ვრცლად გამოქვეყნებას ემხრობოდა, ზოგი ხუთის ან ექვსის. ყველაზე მკაცრი სტანდარტის მქონეები კი - ოთხის. ამ უკანასკნელებმა სხვებიც დაარწმუნეს. მათი თქმით, უკიდურესად მნიშვნელოვანი იყო სტატიაში მოგვეთხრო ისეთი ისტორიები, რომლებიც გონივრულობის ფარგლებში ყველაზე მკაცრი სკეპტიკოსების ფილტრსაც გაივლიდა სექსუალური შევიწროვების ნიშნების არსებობაზე. ასეთ ფილტრად, ხანგრძლივი მსჯელობის შემდეგ, ავირჩიეთ ის, თუ რომელ ისტორიებში შეეძლო დევდარიანს ძალაუფლების ბოროტად გამოყენება ამ ქალებზე, მიუხედავად იმისა, რომ სექსუალური შევიწროვების ნიშნებს სხვა ისტორიებშიც ვხედავდით. სექსუალური შევიწროვების კლასიკურ განმარტებებშიც ყველაზე ხშირად სწორედ ამ ელემენტს ვხვდებით - სადაც შემავიწროვებელს აქვს ბერკეტები იმოქმედოს ობიექტის სამსახურეობრივ მდგომარეობაზე, კარიერასა და ა.შ.

· წყაროების სიმრავლე - მიუხედავად იმისა, რომ ერთი ადამიანის მხრიდან მხილებაც კი შეიძლება საკმარისი იყოს მედიისთვის ამბის მოსათხრობად, ერთი წყაროს სიტყვებზე დაყრდნობა, რომელიც ვინაობას არ ასახელებს, სხვა წყაროების გარეშე, სექსუალური შევიწროვებაზე დაბალ მედია სტანდარტს აკმაყოფილებს. მეორე მხარეს კი შევიწროვებაში მხილებული ადამიანის და ჩვენი, როგორც მედიის, რეპუტაცია დგას საპირწონედ. წყაროების მატების პარალელურად მოგვემატა რწმენა, რომ ისტორიების გამოქვეყნება საჭირო იყო, სამუშაო პროცესში კი ჯანსაღ სკეფსისს ვინარჩუნებდით.

· წყაროების ერთმანეთისგან დამოუკიდებლობა - რაოდენობა ყოველთვის საკმარისი არაა, ჩვენთვის მნიშვნელოვანი იყო იმის რწმენა, რომ ეს ქალები ერთმანეთთან დაუკავშირებელი წყაროები იყვნენ (ზოგი ერთმანეთსაც არ იცნობდა). რაც შეეხება დევდარიანის ვერსიას მის წინააღმდეგ შეთქმულების შესახებ, ან მეორე ვერსიას, რომ შესაძლოა ქალთა მოძრაობის ერთ-ერთ ლიდერს სურდა დევდარიანის ადგილის დაკავება საზოგადოებრივი მაუწყებლის სამეურვეო საბჭოში, ჩვენთვის სარწმუნო არც მასალაზე მუშაობისას იყო და არც ახლაა, ვინაიდან თავად ვადევნეთ თვალყური, როგორ დაიწყეს ქალებმა ამ თემაზე სპონტანურად წერა ფეისბუქ ჯგუფში, ცალკეული ისტორიები მოვისმინეთ ჯგუფს მიღმაც და თავადვე დავიწყეთ წყაროების ძიება.

· წყაროების იდენტიფიცირება - არცერთი წყაროს ვინაობა ჩვენთვის დაფარულად არ დარჩენილა. ბუნებრივია იმეილით ან წერილობით გამოგზავნილ ანონიმურ ტექსტებს, ან საეჭვო ფეისბუქ პროფილებს ვერ დავეყრდნობოდით.

· პირდაპირი კონტაქტი - ჟურნალისტი თავად ესაუბრა ყველა წყაროს. არცერთი ისტორია ანონიმურად, სხვა მედიიდან, ან შუამავლის გავლით არ მიგვიღია. ცხადია, მათ ვუხსნიდით, თუ რა მნიშვნელობა ჰქონდა ნებართვის მიღებას სტატიაში ვინაობის დასახელებაზე. გარდა იმისა, რომ წყაროების დაფარვა არცერთ მედიას უყვარს, კარგად გვესმოდა, რომ ზოგი სკეპტიკოსის თვალში ქალების ვინაობის დაფარვა სანდოობას დააზარალებდა. ამაზე ვიდარდეთ. თუმცა, უარის შემდეგ ზღვარი დავიცავით ვინაობის გამხელის ხელახლა მოთხოვნაშიც, რადგან ქალებს ისტორიების თხრობა ჟურნალისტთან საუბრისასაც კი ერთულებოდათ ემოციურად.

· საჯარო პირის ცნება - დევდარიანი საზოგადოებრივი მაუწყებლის სამეურვეო საბჭოს წევრობის კანდიდატობის გარდა, ერთ-ერთი ყველაზე გავლენიანი არასამთავრობო ორგანიზაციის ხელმძღვანელი იყო, რომელიც წლებია ჩართულია აქტიურ საზოგადოებრივ ცხოვრებაში, ხშირად ვხედავდით ტელეეკრანზე და თავადვე მონაწილეობდა ქალების უფლებებისთვის აქციებში. ცხადია, მისმა სტატუსმა და გავლენამაც შესძინა სტატიას საინფორმაციო ღირებულება.

· გონივრული ვადა პასუხის გასაცემად - ისტორიების მოსმენის შემდეგ, ჟურნალისტმა დაიწყო ზვიად დევდარიანის და სახალხო დამცველთან დაკონტაქტება. მიუხედავად ჩვენი არაერთი ზარისა, დევდარიანმა პასუხი არ გაგვცა. ჩვენ გვსურდა თითოეულ მოთხრობილ ისტორიაზე მოგვესმინა მისი პასუხი და მიგვეცა საშუალება არგუმენტირებული უარყოფის, თუკი მას ეს შეეძლებოდა. შაბათს, როცა ქალების მოძრაობამ გამოაქვეყნა დევდარიანის მამხილებელი წერილი, ეს მხილება ჩვენს ვებზე დაუყოვნებლივ არ გამოქვეყნებულა - სტატიაზე ჯერ კიდევ ვმუშაობდით და არც ის არ გვსურდა, მხოლოდ მოძრაობაზე დაყრდნობით მოგვემზადებინა ახალი ამბავი ასეთ უკიდურესად სენსიტიურ თემაზე, ამიტომ მისი ვებზე გამოქვეყნება გადავდეთ. ჩვენს ვებგვერდზე მხოლოდ მას შემდეგ გამოქვეყნდა ახალი ამბავი ამ მხილების შესახებ, რაც დევდარიანმა საპასუხო წერილობითი განცხადება გაავრცელა. ცხადია, მისი გავრცელებული პასუხი ვრცლად მოხვდა სტატიაშიც.

ბუნებრივია, სტატიაზე მუშაობის ყველა ეტაპზე კარგად გვქონდა გაცნობიერებული, რომ საქმე ეხება ადამიანის რეპუტაციას, რომელსაც გამოუსწორებელი ზიანი შეიძლება მიადგეს და რომელის უკანაც ოჯახი დგას. ვფიქრობდით და ბევრს ვმსჯელობდით მედია სტანდარტზე. მოვქექეთ მსგავს თემებზე მომზადებული სტატიები ყველაზე რესპექტაბელურ დასავლურ გამოცემებში და არსებულ სახელმძღვანელო პრინციპებსაც კიდევ ერთხელ გადავავლეთ თვალი. ცხადია, მზა რეცეპტი არსად დაგვხვედრია და ყველა შემთხვევას უნიკალური ელემენტები აქვს, თუმცა ეს სტანდარტზე შეთანხმებაში დაგვეხმარა.

მას შემდეგ, რაც სატელევიზიო სივრცეში გასართობი ტიპის ტოკ-შოუები გაჩნდა, ე.წ. ყვითელი თემები ასეთი გადაცემების განუყოფელი ნაწილი გახდა. თუმცა, ხშირად, ამგვარი თემების გარდა, მსგავს შოუებში ვხვდებით ფორმატისთვის ზედმეტად სერიოზულ საკითხებს, არასერიოზული რაკურსით და თემასთან სრულიად შეუსაბამო სტუმრებით.

მარტივად რომ ვთქვათ, ხშირად გასართობი ტოკ-შოუ განსახილველად ფაქიზ თემას ირჩევს, მასზე სასაუბროდ კი ისეთ სტუმარს იწვევს, რომელსაც პრობლემის შესაბამისი კუთხით წარმოსაჩენად არც კომპეტენცია აქვს და არც სათანადო გამოცდილება. რაც, თავის მხრივ, სასაუბრო თემის მნიშვნელობას აკნინებს, არასერიოზულ მიმართულებას აძლევს და საბოლოო ჯამში, უშინაარსო კონტექსტს ქმნის. სწორედ ასე იკარგება სათქმელი და წარმოჩენილი პრობლემის ლოგიკური ჯაჭვიც წყდება.

ასე მაგალითად, არ გაგიკვირდეთ, თუკი ამგვარ გადაცემაში, სადაც თემა ქალთა უფლებებია, დებატებში გივი სიხარულიძეს ნახავთ. ამ დროს, მარტივად შეგიძლიათ წარმოიდგინოთ, თემის გაშლისა და ამ კუთხით არსებული პრობლემის მოგვარების შესაძლო პერსპექტივები, საუბრის ლექსიკაც და მსჯელობის სიღრმისეულობაც.

საკითხისადმი დამოკიდებულება თქვენვე განსაზღვრეთ, როდესაც იქვე მოისმენთ აზრს, რომ თუკი თანასწორობაზე მიდგება საქმე, მაშინ “ქალები კაცებს ფიზიკურადაც უნდა გავუთანაბრდეთ, მანქანას საბურავიც გამოვუცვალოთ, სიმძიმეებიც ავწიოთ და ყველა იმ ფიზიკურ დატვირთვას გავუძლოთ, რასაც კაცები ასე მარტივად ართმევენ თავს”.

ამგვარი მსჯელობა იქნება მთელი გადაცემის განმავლობაში და ბოლოს, ისე დასრულდება, რომ არავინ დასვამს კითხვას - რა კავშირშია ერთმანეთთან ფიზიკური და უფლებრივი თანასწორობა. რეალურად, ეს ხომ პრობლემის გამიზნულად, არასწორი მიმართულებით წარმოჩენაა, - რა დროსაც, ვცდებით ნამდვილ პრობლემას და საგნობრივ მსჯელობას.

ზუსტად მსგავსი სიმარტივით იქცევა ხოლმე საქილიკოდ ნებისმიერი სხვა მტკივნეული თემაც. მაგალითად, ქალებზე ძალადობისა და შევიწროების ფაქტები, რაზეც ბოლო დროს ზოგი ქალი ალაპარაკდა, ზოგის სითამამეს კი, ისევ “სხვა რას იტყვის” არგუმენტმა აჯობა და უბრალოდ იმ იმედით გაჩუმდა, რომ სხვა მის ნაცვლადაც იტყოდა საერთო სათქმელს. ამის ფონზე კი, იქ სადაც, წესით, მთავარ გამოწვევებზე არგუმენტირებულად უნდა საუბრობდნენ და შექმნილი ვითარებიდან გამოსავლის გზებს ეძებდნენ, კრებითი “სიხარულიძეები” სერიოზული სახეებით, ზედმეტად არასერიოზულად “მსჯელობენ”.

ასე მაგალითად, გადაცემის მამრობითი სქესის რომელიმე სტუმარი, ანდა საერთოდაც წამყვანი უბრალოდ იხუმრებს, რომ ქალის მხრიდან შევიწროების ობიექტი თავადაც არაერთხელ გამხდარა და აბა სად არიან ამ დროს უფლებადამცველები?! მას რატომ არ იცავენ?! ამას მოყვება საყოველთაო სიცილი და ამ სიცილში ჩაიკარგება ბევრი ხმა, რომელიც უბრალოდ მოსმენას ითხოვდა.

ასეთ გადაცემებში ხშირად, ქალთა უფლებებზე არასერიოზულად და არაარგუმენტირებულად არა მხოლოდ კაცები, არამედ ქალებიც მსჯელობენ. მაგალითად, ერთ ჩვეულებრივ ხუთშაბათს, გადაცემა “პროფილში” 30 წლამდე გოგოს ისტორია მოვისმინეთ, რომელსაც, როგორც თავად ყვებოდა, მეუღლე პროსტიტუციაში ჩართვას აიძულებდა და მასზე ფიზიკურად ძალადობდა.

წამყვანსვე რომ დავესესხო, სტუმრის “გასამხნევებლად” და თემაზე სასაუბროდ, სტუდიაში მიწვეულები იყვნენ: მომღერალი ნინა წკრიალაშვილი, ჟურნალისტი მაკა რაზმაძე, საერთაშორისო ურთიერთობების სპეციალისტი თათია დოლიძე და მოდელი თამთა შედანია.

იმ მძიმე ისტორიის ფონზე, რასაც გადაცემის მთავარი გმირისგან ვისმენდით, წამყვანს მხოლოდ ასეთი კითხვები დაებადა: “გულია, მომიყევი როგორ მოხდა, როგორი იყო პირველი დღე?”, “რამდენ მამაკაცთან მოგიწია ყოფნა?”, “რაღაც განსაკუთრებული მოთხოვნებიც იყო?”, “ის შენი კლიენტები ახალგაზრდები იყვნენ, როგორ გამოიყურებოდნენ?”, “ზიზღს იწვევდა ეს ყველაფერი შენში?”, “ამ პერიოდში ქმართან გქონდა ფიზიკური ურთიერთობა?” და ა.შ.

გაუგებარია, რა მიზანი ჰქონდა ასეთ კითხვებს, თუ არა მხოლოდ, შოუს მცირეოდენი ელემენტებით გამდიდრება. მაგალითად, წამყვანისთვის მოულოდნელად სიტყვა “ცემის” მნიშვნელობაც ბუნდოვანი აღმოჩნდა. “მცემდა. რას ნიშნავს მცემდა?”, “რაში გამოიხატებოდა?” - სწორედ ასეთი იყო მისი რეაქცია, როდესაც სტუმარმა ყოფილი მეუღლის მხრიდან ფიზიკური ძალადობის ფაქტებზე ისაუბრა. შემდეგ, იმის გარკვევა, თუ რა მოვლენაა ეს კაცი და რა პათოლოგიასთან გვაქვს საქმე, სტუმრებთან გადაწყვიტა. წარმართული საუბრის დისკურსი მარტივი წარმოსადგენია. საუბარს თან სდევდა სტუმრების დიდაქტიკური მიმართვები და კითხვები იმის შესახებ, თუ აქამდე სად იყო, რატომ პირველივე ძალდობის შემდეგ არ გამოიქცა, რატომ მისცა ამდენის უფლება და ა.შ.

საბოლოო ჯამში, გადაცემაში, ვერც კომპეტენტური აზრი მოვისმინეთ და ვერც პრობლემის გადაჭრის რეალური გზა დავინახეთ. არადა, წესით, შოუში მსგავსი საკითხის წამოჭრის მთავარი დანიშნულებაც ეს უნდა იყოს - პრობლემის მრავალმხრივი განხილვა და მისი მოგვარების გზების დასახვა.

ცხადია, ამგვარ შოუებს არსებობის უფლებაც აქვთ და თავისი აუდიტორიაც ჰყავთ. თუმცა პრობლემა მაშინ იჩენს, თავს როცა ამ შოუებში სერიოზული საკითხები სენსაციურ ჭრილში განიხილება. ასე მთავარი სათქმელი ხმაურში იკარგება და საზოგადოებაში უკვე ისედაც არსებული სტიგმები და კლიშეები კიდევ უფრო ღრმავდება.

თეორიის დონეზე, ალბათ, ყველა დაუფიქრებლად იტყვის, რომ არც დანაშაულს, არც დამნშავეს და არც მსხვერპლს სქესი არ აქვს, იმ გაგებით, რომ შედეგად მიღებულ ფატალურ სურათს, რომელიმე მხარის გენდერული იდენტობა არ განსაზღვრავს. ის თუ რა სქესს განეკუთვნება დამნაშავე და მსხვერპლი, რაიმე ფორმით ვითარებას არც უფრო მეტად ამძიმებს და პირიქით, ვინმეს არც ნაკლებ პასუხისმგებლობას აკისრებს. თუმცა, როგორც წესი, თეორიის პრაქტიკაში გადატანა, მთლად ასე იოლადაც არ გამოგვდის და ეს, ერთი შეხედვით მარტივი ჭეშმარიტება, ხშირად განსჯის საგანი ხდება, რომლის გასწვრივაც “იქნებ-ით” დაწყებული ათასი შეკითხვა იყრის თავს. საბოლოოდ, ამ “იქნების” იმდენი ვარიაცია ჩნდება, რამდენიც “მოხალისე”. ანუ, ის, ვინც მომხდარში მტყუან-მართლის ძიება არ დაიზარა, “იქნებზე” დამყარებული იმდენი ვერსია შექმნა, სანამ საბოლოოდ საკუთარ “იქნების” მორევში არ ჩაიკარგა.

ქარაგმების ზღვით არც მე დაგღლით და სათქმელზე გადავალ. შინაგან საქმეთა სამინისიტროს სტატისტიკის მიხედვით, 2017 წელს ოჯახში ძალადობის მუხლით 2 143 დანაშაულია რეგისტრირებული. 2017 წლის მხოლოდ პირველი 9 თვის მონაცემებით, ქვეყანაში 22 ქალი მოკლეს, საიდანაც 13 იდენტიფიცირებული იყო, როგორც ოჯახში მომხდარი დანაშაული.

არ ვიცი, ეს ჯერ კიდევ კარგად გამჯდარი მენტალიტეტის ნაყოფია, თუ “კაცი მაინც უპირატესიას” ცნობიერებიდან ვერგამოსვლის შედეგი, თუმცა, ნათელია, რომ ყოველ ასეთ შემთხვევას, თან ახლავს მოძალადე კაცის რაიმე ფორმით გამართლების უამრავი მცდელობა. “იქნებ, გამოიწვია?”, “იქნებ, არ დაუთმო და რამე ისეთი უთხრა?”, “იქნებ, დააშავა?”, “იქნებ, არასწორად მოიქცა?”, “იქნებ, ცუდი დედა იყო?” ან საერთოდაც - “იქნებ უღალატა?”. ამ “იქნებების” ჭიდილში კი ხშირად საღი აზრი გვეკარგება და თავად მომხდარის ნიველირებაც ხდება. თითქოს, შევეგუეთ, თითქოს სწორია და მართლაც ასე უნდა იყოს. ყველა უპირატესია, თუმცა ზოგი უფრო მეტად, ზოგიც ნაკლებად.

საზოგადოებაში ისედაც გამჯდარი კლიშეების კიდევ უფრო გაღრმავებას და ჩარჩოებში მოქცევას, ხშირად მედია ახალისებს, ზოგჯერ პირდაპირ, ზოგჯერ შეფარულად, ზოგჯერ კი სრულიად გაუცნობიერებლად. მაგალითად, ძალადობის ამბის თხრობისას, აუცილებლად მოვისმენთ, მინიმუმ ერთი ისეთი მეზობლის, მეგობრის, ნათესავის, თუ უბრალო გამვლელის “კომპეტენტურ” მოსაზრებას და “იქნების” საკუთარ ვერსიას, რომელსაც მომხდართან არავითარი კავშირი არ აქვს, არც ამბავს სძენს რაიმე დამატებით ღირებულებას და არც თავად ფაქტს ხდის უფრო მკაფიოს ან გასაგებს. მერე რა, მრავალფეროვნებისთვის ამანაც თქვას, რას გვიშლის. არადა, სწორედაც რომ გვიშლის.

ყოფილი მეუღლის მიმართ ძალადობის ერთ-ერთი ბოლო ფაქტი, მიმდინარე წლის 3 იანვარს დაფიქსირდა. 22 წლის გოგო ყოფილ ქმარს ფიზიკურ და სიტყვიერ ძალადობაში ადანაშაულებდა. მისი თქმით, მას ყოფილი ქმარი სახლში შეუვარდა და მცირეწლოვანი დისა და შვილის თანდასწრებით მას და მის მამას ფიზიკურად გაუსწორდა. 6 იანვარს, ქუთაისის საქალაქო სასამართლომ ძალადობაში ბრალდებული გირაოს სანაცვლოდ გაათავისუფლა. 12 იანვარს სააპელაციო სასამართლომ საქალაქო სასამართლოს გადაწყვეტილება შეცვალა და ბრალდებულს წინასწარი პატიმრობა შეუფარდა.

ამის შემდეგ, მალევე მედიაში გაჩნდა სტატიები სათაურებით: “ასეთი დედა ამბობს, რომ მსხვერპლია” - რას ყვება კაცი, რომელიც ყოფილ ცოლზე ძალადობაშია ბრალდებული?”, “ვინ არიან ცნობილი პირები, რომლებიც ოჯახურ ძალადობაში ბრალდებული მამაკაცის პატიმრობიდან გათავისუფლებას ითხოვენ?”, “სკანდალური მორიგების აქტი, დედამ მხოლოდ ორი ღამე ისურვა შვილის ნახვა. ბაკურაძეები ყოფილი რძლის მიმართ სარჩელს ამზადებენ”. ფეისბუკზე ძალადობაში ბრალდებულის მხარდასაჭერად გვერდიც შეიქმნა, სახელწოდებით - “მოძალადე თუ მსხვერპლი?”.

ყველა ამ მასალაში არის მცდელობა, დაზარალებული ასე ვთქვათ, უღირსი ქალის როლში, დედობისთვის შეუფერებელ კონტექსტში წარმოჩნდეს, თითქოს, ბრალდებული ამ ზომამდე სწორედ მისმა, ქალისთვის შეუფერებელმა საქციელმა მიიყვანა და მანაც დამსახურებული მიიღო.

მაგალითად, კვირის პალიტრისთვის მიცემულ ინტერვიუში, ბრალდებული ყვება, თუ როგორ გამოიწვია ის მისმა მეუღლემ, როგორ მისცა მან ყოფილ მეუღლეს გამოსწორების რამდენიმე შანსი, რომელიც მან ვერ გამოიყენა, შედეგად კი იძულებული გახდა, რომ ოჯახი დაენგრია. ბრალდებული ხაზგასით აღნიშნავს, რომ მისი მეუღლე არასწორი ცხოვრების წესით ცხოვრობდა და მარიხუანას მომხმარებელიც კი იყო. ის თავს დამნაშავედ არ ცნობს. პირიქით, მიიჩნევს, რომ შეილახა არა დაზარალებულის, არამედ მისი უფლებები და ღირსება. ჟურნალისტი კი საპასუხო კითხვას იმაზე, თუ რა შუაშია ეს ყველაფერი მომხდართან და რა მორალური თუ კანონიერი ნორმა აძლევდა მას ყოფილ მეუღლეზე ძალადობის უფლებას, არ დაუსვამს. პირიქით, ის თავად დაზარალებულს ეუბნება - “ამბობს, რომ მარიხუანას მომხმარებელი ხართ”, რითიც შესაძლოა, გაუცნობიერებლად და არამიზანმიმართულად, მაგრამ მაინც ხაზს უსვამს, რომ მისი ეს საქციელი მართლაც შეიძლება რაიმე ძალადობრივი ქმედების გამართლების აქტად ჩავთვალოთ, რაც თავის მხრივ, მომხდარის ერთგვარ ლეგიტიმაციას ახდენს. საზოგადოებაში ისედაც გამჯდარი კლიშეების ფონზე კი, მედიის მხრიდან წამოსული ყოველი ასეთი გზავნილი პრობლემის მოგვარებისკენ მიმავალ გზას კიდევ უფრო გვაშორებს.

ეს ერთი ისტორიის, ერთი შეხედვით უმნიშვნელო ნაწილი, მხოლოდ მცირე ფრაგმენტია, იმ მასშტაბური პრობლემისა, რაც ქალთა მიმართ ძალადობისა და მისი მედიის მიერ გაშუქებისას იკვეთება. ის, რომ საზოგადოების გარკვეული ნაწილის მიერ დანაშაულის “იქნებ” თეორიებით გამართლების მედიაც ახალისებს, ჯერ კიდევ პრობლემის არსებობასა და მის მასშტაბებზე მიანიშნებს.

ცხადია, ჟურნალისტიც ადამიანია, ყველა იმ ემოციური შეგრძნებით, რომელიც ამ უკანასკნელის ბუნებას ახასიათებს. ყოველ მოვლენაზე ისიც სწორედ ისე რეაგირებს, ბრაზდება ან უხარია, როგორც ყველა სხვას, ჩვენ გარშემო. შესაძლოა ჰქონდეს საკუთარი პოლიტიკური გემოვნება, შეხედულებები, სიმპატიები თუ ანტიპატიები. ხშირად კი, როდესაც ის რომელიმე რეიტინგული ტელეარხის წამყვან ჟურნალისად გვევლინება, სოციალურ ქსელებში მისი მოსაზრებებიც განსაკუთრებული პოპულარობით სარგებლობს. უამრავი ინტერნეტმეგობრისა თუ გამომწერის სახით, მის პირად ვირტუალურ სივრცეში მიმდევრების მთელი არმია იყრის თავს. სხვადასხვა თემასთან დაკავშირებით, მის მოსაზრებებსაც ბევრი უპირობო ფაქტად იღებს, იწონებს და ავრცელებს. ასეთ მომენტებში ყოველთვის ჩნდება დილემა, რომელიც მუდმივი განსჯისა და კამათის საკითხია. ხომ არ ეკისრება ჟურნალისტს განსაკუთრებული პასუხისმგებლობა სოციალურ ქსელში აქტივობის დროს? ხომ არ უნდა მოეკიდოს ის განსაკუთერბული სიფრთხილით, ყველა იმ მოსაზრებას, რომელსაც ის ასე ღიად გამოხატავს?

არის საკითხები სადაც ყველას, მათ შორის ჟურნალისტსაც, ბეწვის ხიდზე სიარული უწევს. მით უფრო, იმ შემთხვევაში, როდესაც ეს უკანასკნელი ამ დარგის არც ექსპერტია და არც სათანადო ფაქტებით გამყარებულ ინფორმაციას ფლობს. ასეთ დროს კი, გაუცნობიერებლად გაკეთებულმა თითოეულმა არასწორმა მოწოდებამ, არასწორი ინფორმაციის შემცველმა ბმულმა, რომელსაც ჟურნალისტი აზიარებს საკუთარ გვერდზე, შესაძლოა, საზოგადოება მნიშვნელოვნად დააზიანოს. მაშინ, იქნებ, მაინც ღირდეს დაფიქრება, იქამდე, სანამ ხელს ე.წ. “დაპოსტე” ღილაკს დავაჭერთ.

ერთ-ერთი თვალსაჩინო მაგალითი, რომელმაც საზოგადოების დიდი ნაწილის შეშფოთება გამოიწვია, გასულ თვეს მედიაში ბავშვების ვაქცინაციის შესახებ გავრცელებული ამბავი იყო. სახელმწფო აუდიტის სამსახურმა დასკვნა გამოაქვეყნა, სადაც ნათქვამი იყო, რომ იმუნიზაციის პროგრამის ფარგლებში, ვაქცინაციის პროცესში, სავარაუდოდ, საფრთხის შემცველი 29 000 ვაქცინა გაიხარჯა. ამ ფაქტს, მოგვიანებით დაავადებათა კონტროლის ცენტრი გამოეხმაურა და განმარტა, რომ საქმე ეხებოდა ცოფის ვაქცინას, რომელიც მათივე განმარტებით, სიცოცხლისთვის საშიში არ იყო. ფაქტმა, საზოგადოებაში ვაქცინაციის პროცესთან დაკავშირებით უკვე არსებული სკეპტიკური დამოკიდებულება და შიში კიდევ უფრო გააღრმავა. გაჩნდა ლოგიკური კითხვებიც, რომელიც კომპეტენტურ პასუხებს მოითხოვდა. ამის პარალელურად, გამოჩნდნენ ჟურნალისტები, რომლებმაც გადაწყვიტეს, რომ პასუხისმგებლობის მთელი ტვირთი საკუთარ თავზე უნდა აეღოთ და კითხვებზე პასუხებიც თავად გაეცათ. პასუხები მხოლოდ მათ პირად მოსაზრებებსა თუ განცდებს ეყრდნობოდა და არა რომელიმე სოლიდური სამედიცინო ორგანიზაციის დასკვნის ან კვლევის შედეგებს.

თემას “რუსთავი 2- ის” წამყვანი ნანუკა ჟორჟოლიანიც საკუთარ ფეისბუკ-გვერდზე გამოეხმაურა:

ბევრი ალბათ, იტყვის, ეს ხომ მისი მოსაზრებაა, ამით რა დაშავდა მერე რა? მერე ის, რომ მისი ეს მოსაზრება, ოთხასამდე ადამიანმა მოიწონა და ორასზე მეტმა გააზიარა. მერე ის, რომ ერთი ადამიანის მოსაზრების გამო, მხოლოდ იმიტომ, რომ ის საზოგადოების გარკვეულ ნაწილში პოპულარობით სარგებლობს, შესაძლოა ვინმემ მართლაც გადაწყვიტოს და რაიმე ისეთ სამედიცინო მანიპულაციაზე თქვას უარი, რამაც მომავალში გამოუსწორებელი შედეგი მოიტანოს.

“მაშ, ვთქვათ თუ არა?” - ეს კითხვა ბევრმა უცხოურმა მედიასაშუალებამაც დასვა. ზოგმა ბევრი ჟურნალისტი სოციალურ ქსელში პირადი მოსაზრების გამოხატვის გამო, სამსახურიდან დაითხოვა. ზოგმაც ქცევის კოდექსი დაწერა. მაგალითად, გასულ წელს The New York Times - მა საკუთარი ჟურნალისტებისთვის სახელმძღვანელო ნორმები შეიმუშავა და სოციალურ ქსელებში მისივე ჟურნალისტების ქცევის წესები ჩამოაყალიბა. წესების მიხედვით, გამოცემის ჟურნალისტებმა არ უნდა გამოხატონ პოზიციები პოლიტიკურ პროცესებთან დაკავშირებით, არ უნდა გაავრცელონ დაუზუსტებელი ინფორმაცია და პატივისცემით უნდა იურთიერთონ სხვა მომხმარებელთან.

გარდა ამისა, გამოცემა საკუთარ ჟურნალისტებს სოციალურ ქსელში აქტივობის დროს, სამსაფეხურიან თავსატეხს სთავაზობს - სანამ რაიმეს გამოაქვეყნებ, საკუთარ თავს ჰკითხე:

აუცილებლად უნდა ითქვას თუ არა ის, რისი დაწერაც გინდა?

აუცილებელია თუ არა, შენ თქვა ის, რისი თქმაც გინდა?

აუცილებელია თუ არა, რომ სწორედ ახლა და ამ მომენტში თქვა ის, რისი თქმაც გინდა?

რთულია ემოციების კონტროლი, მით უფრო, როდესაც მოვლენების ეპიცენტრში ხარ და ყველა მნიშვნელოვან ამბავს თავად ქმნი ან ყვები. ყველა იმ უსამართლობის თვითმხილველი და თანაზიარი ხარ, რამაც შეიძლება ძალიან გაგაბრაზოს, შემდეგ კი ამ გაბრაზების სხვებისთვის გაზიარება მოგინდეს. თუმცა, ამის მიღმა, ყოველთვის რჩება ის ვალდებულება, რომელიც შენი აქტიური აუდიტორიის წინაშე გაქვს. ის კი, რამდენად პასუხისმგებლობით მოეკიდები მას, მხოლოდ პირადი, დაუწერელი კანონების ნაწილია და სხვა არაფერი.

თვითრეგულირება - ეს ერთგვარი ტესტია ყველა მაუწყებლისთვის, მისცეს შესაძლებლობა დაინტერესებულ პირს, დაიცვას თავის­­ი უფლებები და გამოასწოროს დაშვებული შეცდომა.

მედიასთან დაკავშირებული პირებისთვის უცნობი არ არის მაუწყებლის თვითრეგულირების მექანიზმის მნიშვნელობა. ეთიკური ნორმების დაცვასა და მაღალი პროფესიული სტანდარტების უზრუნველყოფაზე პასუხისმგებლობას თავად მედია იღებს. დარღვევის შემთხვევაში, სათანადო რეაგირებით, კი მაყურებელთა ნდობას იმსახურებს.

სამწუხაროდ, საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა ტესტი ვერ ჩააბარა. ეს ალბათ ყველაზე მსუბუქი შეფასებაა სამეურვეო საბჭოს იმ სხდომების (2018 წლის 22 თებერვლისა და 1 მარტის), სადაც პოეტ ზვიად რატიანის საჩივარი განიხილეს. საკითხი ზვიად რატიანის სასამართლო პროცესის შესახებ, „მოამბის“ მიერ ეთიკისა და სტანდარტების დარღვევით მომზადებულ სიუჟეტს ეხებოდა.

სამეურვეო საბჭომ უარყო 2017 წლის 29 დეკემბერს დაფიქსირებული პოზიცია, რომ მისთვის სიუჟეტი იყო მიუღებელი და არც ჯეროვანი სიზუსტის დარღვევა, არც სიძულვილის გაღვივება და არც პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დარღვევა არ დაადგინა.

ვერ წარმოვიდგენდი, რომ ამ გადაწყვეტილებაზე მეტად განხილვების პროცესი გამაოცებდა.

ასეთ დროს ხვდები რამდენად რთულია ესაუბრო ადამიანებს, რომლებსაც არ უნდათ შენი მოსმენა და მნიშვნელობა არ აქვს რას იტყვი. აცნობიერებ, რომ უბრალოდ აზრი არ აქვს რამის თქმას თვითრეგულირების ორგანოსთვის, რომელიც შენზე მეტად უნდა იყოს დაინტერესებული გაშუქების სტანდარტების დახვეწით.

განხილვაზე ისმოდა კითხვები, რომლებიც განსახილველ საკითხს საერთოდ არ უკავშირდებოდა: ,,რუსეთმა რომ დაარღვია ჩვენი ტერიტორიული მთლიანობა და გვეწყინა, გასაგებია. თუ ავსტრალია დაარღვევს, არ გვეწყინება? ავსტრალიამ რომ მიიტაცოს აფხაზეთი, ჩვენ ეს არ გვეწყინება, ხო?”

მსჯელობდნენ ვინ დაარღვია პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება საზოგადოებრივი მაუწყებლის მიერ ვიდეოს გავრცელებით და ასახელებენ ყველას, თავად საზოგადოებრივი მაუწყებლის გარდა.

აჟღერებდნენ მედიის დამოუკიდებლობის წინააღმდეგ მიმართულ ფრაზებს, რომ მარეგულირებელმა კომისიამ უნდა უზრუნველყოს მაუწყებლების მხრიდან ,,მაუწყებელთა ქცევის კოდექსით” გათვალისწინებული ნორმების (თვითრეგულირების განსახილველი საკითხების) დაცვა.

მრჩება შთაბეჭდილება, რომ სამეურვეო საბჭოს წევრთა უმრავლესობა ვერ აცნობიერებს თვითრეგულირების არსს და მათთვის უცნობია ამ ინსტიტუტის ღირებულება. წინააღმდეგ შემთხვევაში განხილვისას:

· არ იქნებოდა მითითება სხვა მაუწყებლებზე - ყველა მაუწყებელი თავად აგებს პასუხს თავისი სარედაქციო პასუხისმგებლობით შექმნილ პროდუქციაზე.

· არ გაჟღერდებოდა შინაარსობრივი რეგულირებისა და ცენზურის დაწესების სურვილი!

· არ იქნებოდასაუბარი იურიდიულ რეგულაციებზე, მაშინ, როდესაც ეთიკის ნორმების დარღვევას უნდა განიხილავდეს.

· არ იარსებებდა პრეტენზია საზოგადოებრივი მაუწყებლის მიმართ მიზანმიმართულ კამპანიაზე. საზოგადოებრივი მაუწყებელი უნდა აცნობიერებდეს თავის მნიშვნელობას, მას თითოეული ჩვენგანი ვაფინანსებთ და პასუხისმგებლობა ასევე თითოეული ჩვენგანის წინაშე აქვს.

· და რაც მთავარია, არ შეუქმნიდა თითოეულ მოქალაქეს იმის განცდას, რომ არ აქვს აზრი საზოგადოებრივი მაუწყებლის თვითრეგულირების ორგანოსთვის უფლებების დასაცავად მიმართვას. მაყურებელთა მხრიდან ასეთი დამოკიდებულება კი უარყოფითად აისახება ნდობის ხარისხზე.

რეიტინგს ვერც 52 მილიონიანი სახელმწიფო დაფინანსება და ვერც კომერციული რეკლამა თუ სპონსორობა ,,დაწერს”.

რეიტინგი მაყურებელთა ნდობის მოპოვებით იწყება.

მარიამ გოგოსაშვილი, ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის იურისტი