იანვარში რუსთაველზე ავტოსაგზაო შემთხვევა მოხდა. ამბავს ტაქსიში მჯდომი ახალგაზრდა ქალი ემსხვერპლა. ავტოსაგზაო შემთხვევა მოხდა გასულ კვირასაც. დაიღუპა 11 წლის გოგონა და მძიმე დაშავდა მისი დედა.

ამ ორ ამბავს, მძღოლების გადაჭარბებული სიჩქარით მოძრაობისა და მათი უპასუხისმგებლობის გარდა, კიდევ ერთი რამ აქვს საერთო: ორივე მძღოლს ტესტირების შედეგად, ნარკოტიკული ნივთიერების მოხმარება დაუდგინდა. ეს დეტალი მედიის ნაწილის მიერ გავრცელებულ სიახლეებშიც იყო აღნიშნული.

ერთი შეხედვით, ამაში არაფერია განსაკუთრებული, გარდა ერთისა, სიახლეებში განმარტებული არ ყოფილა, რას ნიშნავს „მოხმარების დადგენა“ - მძღოლი შემთხვევის დროს იმყოფებოდა ნარკოტიკული თრობის ქვეშ, თუ ნარკოტიკის შემცველობა მხოლოდ ბიოლოგიურ ნივთიერებაში დაუდგინდა.

სხვადასხვა ნარკოტიკის შემცველობა ორგანიზმში მისი მოხმარებიდან, გარკვეული პერიოდის განმავლობაში რჩება. მათ შორის, ყველაზე დიდხანს - მარიხუანა (თითქმის, 30 დღე). ლაბორატორიულ ტესტს, უმეტესად, უჭირს ჩვენება, კონკრეტულად როდის მოიხმარა ადამიანმა. შესაბამისად, ის, რომ მძღოლს „ნარკოტიკის მოხმარება დაუდგინდა,“ სულაც არ ნიშნავს, რომ მისი ზემოქმედების ქვეშ შემთხვევის დროს იმყოფებოდა.

სამართალდამცავი ორგანოების მოტივი გასაგებია, ვინაიდან ნარკოტიკის მოხმარება ჩვენი კანონმდებლობით დანაშაულად მიიჩნევა. მსგავსი მტკიცებულება კი დამამძიმებელი გარემოებაა, თუმცა პოლიციის მიერ გავრცელებული ზოგადი განცხადება არ უნდა იყოს არგუმენტი მედიისათვის, რომელიც არ სვამს კითხვას, რა სახის ექსპერტიზით დადგინდა მოხმარება (კლინიკური თუ ლაბორატორიული) და იმყოფებოდა თუ არა ბრალდებული რაიმე სახის თრობის ქვეშ, უშუალოდ ინციდენტისას. თუკი მედია ამ საკითხს არ აზუსტებს და პირდაპირ, ყოველგვარი კრიტიკული კითხვის გარეშე ტირაჟირებს საგამოძიებო უწყების ნათქვამს, ცნობა, რომ პირს „ნარკოტიკული ნივთიერების მოხმარება დაუდგინა“ არასაჭირო ინფორმაციაა, რომელიც არანაირ დამატებით, მნიშვნელოვან დეტალს არ აწვდის საზოგადოებას. უფრო მეტიც. ასეთი დაუზუსტებელი დეტალიდან იქმნება შთაბეჭდილება, რომ სუბიექტს ნარკოტიკი უშუალოდ შემთხვევის დროს ჰქონდა მიღებული, რაც საზოგადოებაში ნარკოტიკისა და ნარკოდამოკიდებულებისადმი სტიგმას უფრო ამყარებს.

ბუნებრივია, ვთანხმდებით, რომ არ არსებობს არაფხიზელი მდგომარეობა, რომელიც საჭესთან დაჯდომას გაამართლებს. ასეთ დროს, თითოეული მძღოლი პოტენციური მკვლელია. თუმცა აუდიტორიას აქვს უფლება იცოდეს, თუ რას ნიშნავს თითოეულ შემთხვევაში „ნარკოტიკული ნივთიერების მოხმარების დადგენა“.

სენსიტიურობიდან გამომდინარე, როგორც წესი, ამა თუ იმ თემაზე, ჟურნალისტები ტერმინების ხსენებასა და დამატებითი სტიგმის შექმნას უფრთხიან. მაგალითად, გადიან კონსულტაციებს სფეროს სპეციალისტებსა თუ სხვა, მათზე კომპეტენტურ კოლეგებთან და ცდილობენ, მაქსიმალურად დაწმენდილი ინფორმაცია მიიტანონ აუდიტორიასთან. ასეთი მცდელობა კი იშვიათად ჩანს ნარკოტიკის მოხმარების შემთხვევებში. მედიის წარმომადგენელთა ნაწილისათვის, ძალოვანი უწყებების მხრიდან, ხშირ შემთხვევაში, ორაზროვანი ოფიციალური განცხადება საკმარისია და გარემოებების შესახებ, დეტალების დაზუსტებას აღარ ითხოვენ.

სინამდვილეში კი წინადადება, „ნარკოტიკული ნივთიერების მოხმარების დადგენა,“ გაურკვევლობას იწვევს. ერთიმხრივ, იზრდება საფრთხე, რომ აუდიტორიამ დამამძიმებელი გარემოების არსებობის შემთხვევაში, მიიჩნიოს, რომ ბრალდებული ძველი მომხმარებელი იყოს, მეორემხრივ კი, არის შანსი, მოხდეს სტიგმატიზაცია ადამიანის, რომელიც შემთხვევის მომენტში ფხიზელი იყო. ეს კი საზოგადოების მხრიდან მის მიმართ დამატებით, უსამართლო აგრესიას გამოიწვევს.

საერთაშორისოდ აღიარებული ეთიკური პრინციპების თანახმად, ჟურნალისტმა არ უნდა შეუწყოს ხელი სტიგმისა თუ სტერეოტიპების გამყარებას და საზოგადოებას ფაქტებზე დაყრდნობილი ინფორმაცია უნდა მიაწოდოს. ჩვენს შემთხვევაში კი გაშუქების პრობლემა არა შეგნებულად, არმედ, უცოდინარობითაა გამოწვეული. აუდოტორიას აქვს უფლება, ზუსტად იცოდეს, რა მდგომარეობაში იჯდა მძღოლი საჭესთან, ბრალდებულს კი აქვს უდანაშაულობის პრეზუმფცია, რომელიც მედიამ უნდა დაიცვას.

1993 წელს სამხრეთ აფრიკელმა ფოტოჟურნალისტმა, კევინ კარტერმა სუდანში გადაიღო კადრი, რომელმაც ის ჯერ პულიტცერის პრემიამდე, შემდეგ კი თვითმკვლელობამდე მიიყვანა. ამ საკმაოდ ცნობილ კადრზე, რომელსაც "შიმშილი სუდანში" ჰქვია, გამოსახულია ბავშვი, რომლის უკანაც რამდენიმე მეტრში სვავი ჩამომჯდარა.

ამ კადრმა გამოქვეყნებისთანავე გამოიწვია უამრავი შეკითხვა კევინ კარტერის მიმართ. ყველა ამ შეკითხვის ძირითადი არსი ერთი იყო: "რა ბედი ეწია ბავშვს?" რატომ არ გადაარჩინა კარტერმა ბავშვი? რა უფრო მნიშვნელოვანი იყო, კადრი, თუ ადამიანის სიცოცხლე? ან რატომ არაფერი იღონა ფოტოგრაფმა თუნდაც კადრის გადაღბის შემდეგ? ასეთი დილემა ჟურნალისტიკის ისტორიაში უცხო არ არის. კევინ კარტერის შემთხვევა არც პირველი ყოფილა, არც ბოლო, მაგრამ ყველაზე ცნობილი კი ნამდვილად არის.

ომის ჟურნალისტებს/ფოტოჟურნალისტებს ხშირად უწოდებენ გმირებს იმის გამო, რომ მძიმე და სტრესულ პირობებში უწევთ მუშაობა. თუმცა სჭირდება თუ არა რეპორტიორს გმირობა?

სინამდვილეში, რედაქტორებიც და პროფესიული სტანდარტებიც ყველაზე ნაკლებად, ჩვენგან სწორედ გმირობას ითხოვენ. ჩვენი მთავარი მიზანია, ამბის კარგად გაშუქება და მორჩა. მთავარი სირთულეც ესაა: ძალიან ძნელია, დიდი ხნის განმავლობაში აშუქებდე ამბავს, და თავი შეიკავო ყოველგვარი ემოციისგან - შენ წინ ადამიანს კლავდნენ და შენ ამას კამერის ობიექტივიდან მშვიდად უყურებდე.

თუმცა მეორე მხრივ, როდესაც რეპორტიორი ხარ, ხელში კამერა გიჭირავს და არა იარაღი, ერთადერთი რისი გაკეთებაც ყველაზე კარგად შეგიძლია, ამ კამერის სწორად გამოყენებაა. კევინ კარტერიც ასე მოიქცა, გადაიღო ფოტო, რომელმაც მოგვიანებით მთელი მსოფლიოს ყურადღბა სუდანისკენ მიმართა, თუმცა მთავარი კითხვა, "რა ბედი ეწია ბავშვს", ვერაფერმა გადაწონა.

დიდი მსჯელობა შეიძლება იმაზე, შეცვალა თუ არა კარტერის ამ ფოტომ რამე, ან რომ არ გადაეღო და ბავშვის მშობლების ძებნა დაეწყო, ამით თუ შეცვლიდა რამეს. თუ პროფესიული კუთხით მივუდგებით, რეპორტიორები ერთი ადამიანის ამბის გაშუქებით ბევრად უფრო დიდ პრობლემებზე ამახვილებენ ყურადღებას. და მაშინაც კი, თუ გაქვს შესაძლებლობა, პირადად დაეხმარო შენს რესპონდენტს, დგები კიდევ ერთი დილემის წინაშე - მოვაგვარებ თუ არა ამ ადამიანის ერთხელ დახმარებით მის პრობლემას? თუ ჯობია, გვერდზე გადავდო გრძნობები და ვეცადო ჩემი პროფესიით ხმა მივაწვდინო იმ ხალხს, ვისაც შეუძლია, უფრო დიდ, სისტემურ პრობლემას მიხედოს?

შეუძლია თუ არა რეპორტიორს, მხოლოდ ამბის გაშუქებით შეცვალოს ადამიანების ცხოვრება? რთული სათქმელია, მაგრამ მიზანი ალბათ მაინც უფრო ეს არის.

... როდესაც სატელევიზიო კომენტარის გაკეთება გიწევს, ან როცა რომელიმე LIVE თოქ-შოუში მონაწილეობ, თავმოყრილი აზრების უმრავლესობის გადმოცემას მიზეზთა გამო ვერ ახერხებ, - კომენტარისას ეთერში მხოლოდ ის ნაწილი ხვდება, რომელიც სიუჟეტის ავტორს მოსწონს, ხოლო თოქ-შოუთა დიდი ნაწილი იმდენად სწრაფი და მხოლოდ რეიტინგზე ორიენტირებულია, ცოტა ემოციური თუ ხარ, წნევამ, როგორც ამბობენ, შეიძლება, გხიოს!

ტელევიზიას ვერ ანაცვლებს ვერც სოციალური ქსელი, FACEBOOK-ის ვრცელ, ანალიტიკურ, რესპექტაბელურ, აკადემიურ ბლოგს არ ჰყავს ბევრი მკითხველი. კვლევებიც ადასტურებს, ქსელის მომხმარებელთა დიდი ნაწილისთვის მაქსიმუმ ერთაბზაციანი, ანუ, აი, თვალის ერთი მიმოვლებით აღქმად-კითხვადი სტატუსია უფრო საინტერესო... ხოლო თუ ვიდეოს გადაიღებ და შესთავაზებ მკითხველ-მნახველს, მეათე წამიდან უმრავლესობა მას უბრალოდ აღარ უყურებს.

რაღა შეგრჩენია ამ დინამიკურ, ზედაპირულ და ყოვლისმომცველ მედიაგარემოში? როგორ, რა საშუალებით უნდა მიაწვდინო ხმა გადაწყვეტილების მიმღებთ... ფართო აუდიტორიას... თუნდაც ერთგულ მკითხველს?

სვეტი ამ მხრივ, შესაძლოა, იდეალურიცაა - თავსაც მოუყრი აზრებს, გამოქვეყნებამდე გადახედავ, სიტყვასაც აწონი და თუ რედაქციის ხელმძღვანელობისაგან გაქვს გარანტია, რომ სასვენი ნიშანი მძიმე რაა, მძიმესაც არ შეცვლიან, შენი ნააზრევის MICROSOFT WORD-ის ფაილში კლავიატურით დატანა არ უნდა გაგიჭირდეს.

ამავე დროს, წერისას უნებურად მაინც გიტივტივდება კითხვები და ვიდრე სტატიის ბოლო წერტილს დასვამ, მოუსვენრად ხარ.

მაგალითად: კითხვა - რომ არ წაიკითხონ?! - დასაწყისშია აქტუალური, ხოლო მეორე კითხვა: არის კი საკმარისად პოპულარული ეს გვერდი?! - სადღაც შუაში გირევს ფიქრებს.

ბოლოს კი, როგორც წესი, ასე ხდება - ყველა კითხვა უმნიშვნელოდ მაშინ გეჩვენება, როცა შემკვეთს ელექტრონული ფოსტით გადაუგზავნი წერილს.

აი, აქედან იწყება "თვითტკბობა":

- "კარგი წერილი გამომივიდა..."; "რედაქციას, იმედია, აქვს ამ წერილის რეკლამირების თანხა..."; "იმედია, მკითხველს მოეწონება" და ა.შ.

განსაკუთრებით იმედიანად ხარ მაშინ, როცა წერილის სათაური მომხიბვლელად თავადვე გეჩვენება... აი, ახლაც, დააკვირდით - წერილი ასე დავასათაურე: „საზოგადოებრივი მაუწყებლის მოკრძალებული ხიბლი"... მე რომ ვიყო ამ სათაურის სტატიის მკითხველი, მას ბოლომდე ჩავიკითხავდი.

***

მაშ ასე - ვიდრე საქართველოს საზოგადოებრივი მაუწყებლის მოკრძალებულ ხიბლზე ვისაუბრებდეთ, გავიხსენოთ ჟურნალ NEWSWEEK-ის რამდენიმე წლის წინანდელი სარედაქციო წერილის ერთი მონაკვეთი:. "ჩვენი კვალიფიციური ჟურნალისტიკა სულ უფრო ცოტა თქვენგანს აინტერესებს... ჩვენ უკვე ვმარცხდებით ბაზრის კონიუნქტურასთან ბრძოლაში" - ეწერა დახურვის პირას მისული NEWSWEEK-ის EDITORIAL-ში.

NEWSWEEK–ი იდგა იმ დილემის წინაშე, რომელიც შემდგომ გახდა თვალხილული სხვა არაერთი რესპექტაბელური გამოცემისათვისაც - უკლებლივ ყველა არხის, ყველა გაზეთის, ყველა ჟურნალის და ზოგადად მედიის ყველა საშუალების რედაქციებში დაისვა მთავარი, ჩერნიშევსკი-ლენინისეული კითხვა: რა ვქნათ? ...და უკლებლივ ყველამ (NEWSWEEK-ის ჩათვლით) ამ კითხვას შესაბამისი ინდივიდუალური პასუხი გასცა. კრიტიკოსები ამბობენ, რომ დღევანდელი TIMES - იც კი აღარ ჰგავს ოდინდელს... WASHINGTON POST - მაც მიაყვითლა საკუთარი გვერდების ნაწილი... კონიუნქტურამ განაპირობა "საპნის ოპერათა" მოყვარული საზოგადოების გემოვნების გათვალისწინება, მისი დაწესებული თამაშის წესების უპირობო მიღება.

ამ კონიუნქტურამ ოდნავ გააყვითლა, სხვაგვარად რომ ვთქვა, გაა-SUN -ა INDEPENDENT-იც კი... აშშ-ს მედიის საშუალებებსაც კი შეაცვლევინა "სტერეოტიპული მიდგომები" მედიის როლის, მისიის და ფუნქციის მიმართ.

მედიამ, უფრო ზუსტად, კომერციულმა მედიამ და უფრო კონკრეტულად მედია-მაგნატებმა, თავად გასცეს ამ გამოწვევას პასუხი:

- ბიზნესია - ითქვა ლამის ერთხმად და ზოგიერთმა მთლიანად დათმო "ოდინდელი და ნამდვილი ჟურნალისტიკის" მთავარი პრინციპები, ხოლო უმრავლესობამ მხოლოდ ნაწილობრივ, შეფარვით და ტაქტიკურად დაიხია უკან.

***

რასაკვირველია, ამასობაში გამოჩდნენ იდეალისტებიც, რომლებიც დღესაც აგრძელებენ შეურიგებელ ბრძოლას "მწარე რეალობასთან".

- რატომ უნდა გარდაიქმნას Mainstream აკადემიური მედია? - კითხულობენ ისინი და თავადვე პასუხობენ ამ კითხვას - "თუ ყველაფერი ნელ-ნელა ან ერთბაშად გაყვითლდა, საზოგადოებას აღარ ექნება ინფორმირებული და პასუხისმგებლიანი არჩევანის გაკეთების შესაძლებლობა... ამას დაუმატეთ 21-ე საუკინისთვის დამახასიათებელი საინფორმაციო პროპაგანდა და მიხვდებით, რომ მედიას მოკვლა კი არა, გადარჩენა სჭირდება".

არავინ კამათობს, ლოგიკურია მათი არგუმენტები... თუმცა, არავინ კამათობს იმაზეც, რომ მედია, როგორც აღვნიშნეთ, ბიზნესია!

***

ეს ამბავი კომერციულ მედიას შეემთხვა... მედიას, რომელიც იძულებული იყო, ფეხი აეწყო ბაზრის კონიუნქტურისთვის. უფრო ზუსტად, ფეხს მას ისედაც უწყობდა, უბრალოდ, მე-20 საუკუნის მიწურულიდან და უფრო 21-ე საუკუნიდან ბაზარი, ანუ მომხმარებლის იერი სწრაფად, საოცრად შეიცვალა... გადასხვაფერდა.

ეხება თუ არა ეს ამბავი, ანუ, კონიუნქტურა არაკომერციულ მედიასაც?.. საჭიროა კი ის, საერთოდ?!

ბრიტანეთში ამას არ კითხულობენ - BBC-ის სტანდარტი და რეიტინგიც იმდენად მაღალია, რომ საზოგადოებას უღირს გადაიხადოს ფული მის უკლებლივ ყველა არხში... (თუმცა, ბრიტანეთშიც ისმის კრიტიკა თემაზე - რატომ გაიხსნა ვთქვათ არაბულენოვანი BBC რამდენიმე არხის დახურვის ხარჯზე).

სამაგიეროდ, საზოგადოებრივი მაუწყებლის იდეას ეჭვქვეშ აყენებენ კონტინენტური ევროპის რამდენიმე იმ სახელმწიფოში, რომლებშიც ამგვარი მაუწყებლები არ, ან ძნელად შედიან კონკურენციაში კერძო, კომერციულ არხებთან.

რასაკვირველია, დისკუსია ვთქვათ, დანიაში გაცილებით კვალიფიციურია, ვიდრე, ვთქვათ, ქართული კოლექტიური "ასავალ-დასავალის" მიერ შემოთავაზებული, სიძულვილით გაჟღენთილი რიტორიკა, მაგრამ, დისკუსია რომ მიმდინარეობს, არც ესაა უარსაყოფი.

მაუწყებლის ადვოკატებს ერთი, როგორც იტყვიან, შეუვალი არგუმენტი აქვთ - მედიასტანდარტებს ყველაზე კარგად იცავს სწორედ საზოგადოებრივი მაუწყებელი და, თუ დაბალ რეიტინგზე ვსაუბრობთ, ამის მიზეზი, შესაძლოა, სწორედ ეს ბალანსის ვალდებულებაცაა.

დანია მშვიდი სახელმწიფოა, კომპრომისის პრაქტიკა ამ სამეფოში დიდი ხანია არსებობს... არამშვიდ საქართველოში, სადაც საზოგადოების ერთი ნაწილი მკვეთრადაა დაპირისპირებული მეორესთან, სტანდარტების შენარჩუნებაზე ორიენტირებული მედიის არაპოპულარობა გასაკვირი სულაც არ უნდა იყოს.

***

მივუბრუნდეთ BBC - ის. კონტინენტურ ევროპაზე საზოგადოებრივი მაუწყებლის ექსპორტიორი სწორედ ეს მედიაგიგანტია. მისი ბიუჯეტი 3,8 მილიარდი ფუნტი სტერლინგია, ანუ თითქმის 13-13.5 მილიარდი ლარი (შედარებისათვის, საქართველოს ბიუჯეტიც დაახლოებით ამდენივეა, ხოლო BBC - ის ბიუჯეტი დაახლოებით 300-ჯერ აჭარბებს ჩვენი საზოგადოებრივი მაუწყებლის ბიუჯეტს).

შესაბამისად, ამ მედიაგიგანტს აქვს ბევრი ტელე და უფრო მეტი რადიომაუწყებელი. ერთ-ერთი მხოლოდ კლასიკურ მუსიკას სთავაზობს მაყურებელს.

ყოველი წლის ბოლოს BBC - ის მეურვეები სხდებიან და ყველა არხის სამომავლო პრიორიტეტებს, აგრეთვე, ბიუჯეტს განსაზღვრავენ. ყოველი წლის ბოლოს იზრდება კლასიკური მუსკის არხის ბიუჯეტი.

რატომ? რატომ ხდება ასე? რა არის მათი ამ გადაწყვეტილების რეალური საფუძველი? პასუხს თავადვე შემოგთავაზებთ - მათ არ სურთ, რომ კლასიკური მუსიკა ჩაყლაპოს პირობითმა "ლედი გაგამ"... სხვაგვარად რომ ვთქვათ - არ ეთმობათ ბეთჰოვენი "განგამსტაილის" სასარგებლოდ.

აქვს თუ არა უძლიერეს BBC-ის ამის უფლება?

რასაკვირველია, აქვს... მით უფრო, რომ გარდა ხსენებული კლასიკურისა მუსიკის არხისა, მას აქვს საზოგადოებასთან კომუნიკაციის კიდევ 25 მედიასაშუალება და თუ კლასიკური მუსიკის არხის რეიტინგი დაბალია (შესაბამისად, ის დოტაციურია), დანარჩენები მეტ-ნაკლებად შედიან კონკურენციაში კერძო მაუწყებლებთან და მეტიც, პრაქტიკულად ყოველთვის ამარცხებენ მათ.

აი, საქართველოს საზოგადოებრივ მაუწყებელს კი, ჯერ ერთი, სულ რაღაც 40-45 მილიონი ლარი აქვს ბიუჯეტი, მეორე - ამ ძალიან შავ-თეთრად მოფიქრალ საზოგადოებაში მის მიერ დაცული ბალანსი და სხვა სტანდარტები "არავის სჭირდება" და მთავარი - რეიტინგი აქვს იმდენად დაბალი (რომ ამბობენ - პულსი არ ესინჯებაო), რომ და ეს მართლაც დამაფიქრებელია.

***

იმისათვის, რომ კრიტიკა, უფრო კი ფიქრი ობიექტური იყოს, ჯერ თავად მაუწყებლის მისიაზე უნდა ვისაუბროთ.

როგორი მაუწყებელი უნდა საზოგადოებას?.. როგორი მაუწყებლის ხილვა სურს პოლიტიკურ და საზოგადოებრივ ელიტებს? რა შეიძლება იყოს მისი მისია? ეს დღემდე პასუხგაუცემელი შეკითხვებია.

ერთადერთი, რაც კანონმდებელმა განსაზღვრა, პროგრამული პრიორიტეტებია... მაგალითად, ითქვა, რომ ეთნიკური უმცირესობების ენებზე უნდა მზადდებოდეს საინფორმაციო გამოშვებები... თუმცა, როდესაც ამ ეთნიკური უმცირესობების ენებზე მომზადებული საინფორმაციო პროგრამის კვლევა ჩატარდა, აღმოჩნდა, რომ თბილისელ... თბილისელ კი არა, ვაკე-ვერელ მოქალაქეებში ამ გადაცემის პოპულარობა მინიმალურ ნიშნულს ვერ ასცდა.

რატომ არ გაიზომა მარნეულის თუ ახალქალაქის მოსახლეობის ინტერესი ამ კონკრეტული გადაცემის მიმართ?

პასუხი მარტივია - ვერ გაიზომა, ყოველ შემთხვევაში, იმ რაოდენობრივი მთვლელებით, რომლებსაც ყველა არხი ეყრდნობა, რომელსაც იყენებს საზოგადოებრივი მაუწყებელიც და რომლებიც, რბილად რომ ვთქვა, არასრულყოფილია თუნდაც იმიტომ, რომ მარნეულ-ახალქალაქში დამონტაჟებული არაა.

სხვა კვლევა არავის ჩაუტარებია - ჩვენ არ ვიცით, მოსწონს თუ არა "მოამბე აზერბაიჯანულ ენაზე" აზერბაიჯანულენოვან მოსახლეობას... ან მოსწონს თუ არა "მოამბე სომხურ ენაზე" ჯავახეთის რეგიონის საზოგადოებას.

***

კიდევ ერთხელ გავიმეოროთ მთავარი კითხვა - როგორი მაუწყებელი უნდა საზოგადოებას?.. როგორი მაუწყებლის ხილვა სურს პოლიტიკურ და საზოგადოებრივ ელიტებს? რა შეიძლება იყოს მისი მისია?

ვთქვათ შემდეგიც - კანონმდებლობიდან გამომდინარე, მაუწყებელი, რომც მოინდომოს, ვერ შეიძენს იმ ძვირადღირებულ პროდუქციას, რომელსაც გარე სტუდიები ან უკვე ამზადებენ, ან მომავალში დაამზადებენ... აქაც, კვლევის არ იყოს, ფასზე და მხოლოდ დაბალ ფასზეა დამოკიდებული, როგორ პროდუქციას შემოიტანს გარე სტუდიებიდან საზოგადოებრივი მაუწყებელი.

შესაბამისად, გადაცემათა ხარისხის (რაც ბუნებრივად აისახება რეიტინგზეც) გამოსწორება, მოცემულ ეტაპზე, პრაქტიკულად შეუძლებელია - წესია ასეთი - რაც იაფია, ის უხარისხოა და პირიქით - რაც ძვირია, ის ხარისხიანია.

(სხვაგვარად რომ ავხსნათ - თუ მაგალითად გოგი გვახარიას გადაცემაში მეტ ინვესტიციას განახორციელებს მაუწყებელი, ვთქვათ, თუ მოახდენს ამ გადაცემის სათანადო და ძვირ რეკლამირებას, მისი რეიტინგი ავტომატურად გაიზრდება).

მაგრამ, ესეც არაა მთავარი - მაუწყებლს ჰყავს და უნდა ჰყავდეს კიდეც სპეციფიური მაყურებელი. ვთქვათ, ხსენებულ "წითელ ზონას" ალბათ იშვიათად ნახავენ სპორტის მოყვარულები, ხოლო საბავშვო გადაცემას მუსიკის მოყვარულები ასევე იშვიათად ჩაუსხდებიან.

ჩვენს პირობებში, როდესაც საზოგადოებრივ მაუწყებელს აქვს არაერთი ვალდებულება, მისი რეიტინგი შეიძლება იყოს არა მაღალი, არამედ - მზარდი... ვიმეორებ, ზოგადად არხებისა და არა ცალკეული გადაცემებისა მის ოთხ (ორ ტელე და ორ რადიო) არხზე.

ხოლო იმისათვის, რომ მაუწყებლის პოპულარობა იყოს მზარდი, ხელმძღვანელობამ უნდა გამოიყენოს საზოგადოებასთან კომუნიკაციის სხვადასხვა, მათ შორის, ინოვაციური ფორმები.

(დღეს მიღებული პრაქტიკაა რომელიმე გადაცემის წამყვანის პორტრეტით ბილბორდის განთავსება მეტროს შესასვლელთან და შემდეგ თვითტკბობა, რომ გადაცემის სათანადო რეკლამირება მოხდა).

უმნიშვნელო როდია ინტერნეტმომხმარებელთა რაოდენობა - დღესაც კი, მაუწყებელი ზოგადად და კონკრეტულად მისი ცალკეული გადაცემები რეკორდს რეკორდზე ხსნიან ინტერნეტში (მაგალითად, გასულ წელს ყველა გადაცემის მომხმარებელთა რაოდენობამ 25 მილიონს გადააჭარბა. სამწუხაროდ, ამ თემაზე ყურადღება არავის გაუმახვილებია).

მოსაფიქრებელია ე.წ. გადახვევით გადაცემების მნახველთა რაოდენობის განსაზღვრის მექანიზმის კვლევაც, რადგან, ბუნებრივია, რომ მაგალითად "უცნობი მუსიკა" კონკურენციას ვერ გაუწევს კომერციული არხის იმ გადაცემას, რომელშიც კატების გატყავებაზე და მათი სისხლის სმის საზეიმო რიტუალზე საუბრობენ... თუმცა, მომხმარებელთა გარკვეული ნაწილი, შესაძლოა გადახვევის სისტემით უბრუნდება შესანიშნავ - "უცნობ მუსიკას".

***

ზემოთქმული მაინც ვერ პასუხობს მთავარ კითხვას - რა არის მაუწყებლის მისია? რა არის მისი არსი?

ჩემი აზრით, აუცილებელია, საზოგადოებამ გაიაზროს მთავარი - საზოგადოებრივი მაუწყებელი (წლიდან წლამდე გარანტირებული მზარდი ბიუჯეტით) ვერც იქნება და არც უნდა იყოს კომერციულ არხთა კონკურენტი, მისი მისიაა დაბალანსებული და მეტ-ნაკლებად ობიექტური ინფორმაციის გადაცემა. მოვლენების მიმოხილვა-ანალიზი ისე, რომ მაქსიმალურად იყოს წარმოჩენილი ყველა აქტორის პოზიცია; პროგრამული პრიორიტეტების დაცვა (სხვა საქმეა, რომ შეიძლება მათი გადასინჯვა); ქსელური კავშირების შექმნა (მაგალითად, სკოლის მოსწავლეები ეჯიბრებიან სკოლის მოსწავლეებს) და ა.შ. სწორედ ესაა საქართველოს საზოგადოებრივი მაუწყებლის მოკრძალებული ხიბლი.

***

დაბოლოს - ორიოდე აბზაცი (რედაქციას აქვს უფლება, წაშალოს ეს აბზაცები): გასული საუკუნის 90-იან წლებში შევუყევი ჟურნალისტის პროფესიის "მძიმე" აღმართს.

ჩემს რედაქტორ – მასწავლებელთა შორის იყვნენ გამორჩეულებიც - მამუკა ფაჩუაშვილი, პაატა ვეშაპიძე, ვასილ მაღლაფერიძე... უკვე შემდგომ 95-96 წლებში, კახა გაბუნია... მერე პაატა ნაცვლიშვილი და მარინა ვაშაყმაძე... ბევრი ვისწავლე გოგი ჩოჩიშვილისაგანაც.

თუ არ ვცდები, 1999 წელს, როდესაც მარინა ვაშაყმაძისაგან ვსწავლობდი "გაზეტჩიკობას", დიდ მაგიდაზე გაფენილი იყო ბევრ-ბევრი, ერთმანეთზე უკეთესი ფოტოები... მარინა გულმოდგინედ არჩევდა საპირველგვერდოს და შემდეგ პირველი გვერდის სვეტს წერდა (თუ ქართული პერიოდიკის მკვლევარები ოდესმე შეისწავლიან 90-იანი წლების ძალიან კარგ გაზეთებს, უთუოდ დაასკვნიან, რომ "ახალი ქართული გაზეთის" პირველი გვერდები იყო შედევრები და მხოლოდ შედევრები).

ვიჯექი მარინას გვერდით და თვალებდაჭყეტილი ვსწავლობდი სასწავლს.

"რთული პროფესიაა, ირაკლი" - მითხრა ერთხელ მან შუაღამისას, მაშინ, როდესაც ლამის ღამენათევებს გაზეთი დასასტამბად უნდა გაგვეშვა...

ვფიქრობ, რთულ პროფესიას დღეს განსაკუთრებით უჭირს, მაგრამ ჩვენ არ უნდა შევწყვიტოთ ბრძოლა პროფესიის გადარჩენისათვის... რადგან ოდესმე, შესაძლოა, ძალიან გვიან... მაგრამ უთუოდ დადგება დრო, როცა საზოგადოება ზურგს აქცევს სიყვითლეს და აღმოაჩენს, რომ მოკრძალებული ხიბლი ნამდვილ ჟურნალისტიკასაც ჰქონია.

ირაკლი ტაბლიაშვილი, ჟურნალისტი, გადაცემა "ვექტორის" წამყვანი

2017-03-10 „ცეცხლის ხაზი“ - ასე ჰქვია ტოკ-შოუს, რომელიც ტელეკომპანია „მაესტროს ეთერში“, ყოველ სამშაბათსა და ხუთშაბათს გადის. გადაცემის წამყვანები არიან მაგდა ანიკაშვილი და ვაკა გორგილაძე. ლიბერალი და კონსერვატორი - სწორედ ასე აცნობენ წამყვანები მაყურებელს საკუთარ იდეოლოგიურ კუთვნილებას. გადაცემის ფორმატიც სწორედ განსხვავებული იდეოლოგიებისა და შეხედულებების მქონე ადამიანების კამათს გულისხმობს.

7 მარტს გადაცემის სადისკუსიო თემა ტელეკომპანია „რუსთავი 2“ და სტრასბურგის ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილების აღსრულების შეჩერება იყო.

გადაცემის ე.წ. ქუდში თემა შემდეგნაირად დაანონსდა - „სამართლიანი იყო თუ არა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება „რუსთავი 2 - თან დაკავშირებით?“. ევროსასამართლოს გადაწყვეტილების სამართლიანობას ეხებოდა ინტერაქტივის შეკითხვაც.

გადაცემის სტუმრები იყვნენ: ისტორიკოსი - გიორგი ოთხმეზური, ადვოკატი - გელა ნიკოლეიშვილი და სტრატეგიული ანალიზის ცენტრის დამფუძნებელი - ნოდარ ხარშილაძე. სწორედ ისინი მსჯელობდნენ, რამდენად სამართლიანი იყო ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს მიერ საქართველოს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილების აღსრულების შეჩერება.

მაყურებელთან მისალმების შემდეგ, გადაცემის ერთ-ერთმა წამყვანმა ვაკა გორგილაძემ თემის წარდგენისას ორჯერ და გადაცემის მსვლელობისას, რამდენჯერმე აღნიშნა, რომ უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილების აღსრულება ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს „მორიგე მოსამართლემ შეაჩერა“, რაც ქმნიდა შთაბეჭდილებას, რომ წამყვანი თითქოს, ევროსასამართლოს განჩინების დაკნინებას ცდილობდა. მან განმარტა, რომ ამ განჩინებამ „უფრო დაძაბა ვითარება საქართველოში, ვიდრე საქართველოს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილებამ“, თუმცა, მას არ დაუკონკრეტებია, რას გულისხმობდა ვითარების უფრო დაძაბვაში და რა კონკრეტული ფაქტებით დასტურდებოდა „ვითარების უფრო დაძაბვა“.

წამყვანმა ვაკა გორგილაძემ „რუსთავი 2 - ის" მხარდამჭერი სხვადასხვა პოლიტიკური პარტია და არასამთავრობო სექტორი, „მარიონეტულ პოლიტიკურ პარტიებად“ და „იდეოლოგიზირებულ არასამთავრობო ორგანიზაციებად“ მონათლა. მან მიმდინარე პროცესი მათსა და სამართლიანობის აღდგენის მომხრე მოსახლეობას შორის წარმოქმნილ უფსკრულად შეაფასა. თუმცა, გაუგებარია, რატომ გადაწყვიტა წამყვანმა ე.წ. სამართლიანობის აღდგენის მომხრე ხალხის სახელით საუბარი და რატომ მიაწერა, მათ რომ სამართლიანობის აღდგენა მათთვის ტელეკომპანია „რუსთავი 2 - ის“ სწორედ ქიბარ ხალვაშისთვის დაბრუნებას ნიშნავს.

გადაცემაში სამართლიანობის აღდგენის პროცესს წამყვანი კიდევ ორჯერ შეეხო. მისგანვე შევიტყვეთ, რომ არასამთავრობო ორგანიზაციების, ანალიტიკოსების, ექსპერტების ნაწილი, მათ შორის საერთაშორისო ორგანიზაციები სამართლიანობის აღდგენის პროცესს ეწინააღმდეგებიან და ეჭვის ქვეშ აყენებენ არა მხოლოდ უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილებას, არამედ მანამდე ორი ინსტანციის გადაწყვეტილებასაც. რაც, მისივე შეფასებით, არის სივრცის დელეგიტიმაციის მცდელობა. მან ერთ-ერთ სტუმარს შემდეგი კითხვითაც მიმართა - „როდის უნდა ვცეთ პატივი საკუთარ სასამართლოს? ცხრავე მოსამართლემ ერთმნიშვნელოვნად მიიღო გადაწყვეტილება. რატომ ვაყენებთ ეჭვის ქვეშ ამ გადაწყვეტილებას?“

გადაცემის მსვლელობისას წამყვანი ვაკა გორგილაძე აგრესიული ტონით აქტიურად ცდილობდა ტელეკომპანია „რუსთავი 2“ „ნაციონალურ მოძრაობასთან“ დაეკავშირებას. მან სტრასბურგის სასამართლოს მიერ მიღებული განჩინება, „ნაციონალური მოძრაობის“ ტაქტიკურ გამარჯვებადაც შეაფასა. მანვე „რუსთავი 2 - ის“ საქმესთან დაკავშირებით საერთაშორისო გამოხმაურებები „ნაციონალური მოძრაობის“ ლობისტების დამსახურებას და იმ მიზანმიმართულ საინფორმაციო პროპაგანდის შედეგს მიაწერა, რომელსაც, მისი თქით, „რუსთავი 2“ აწარმოებს.

წამყვანი არც ხმამაღალი განცხადებების გაკეთებას მოერიდა. „რუსთავი 2“ არის პარტიული ტელევიზია, არის პარტიის საკუთრებაში, ეკუთვნის მიხეილ სააკაშვილს. ძალიან ხშირად საუბრობენ არაფორმალურ მმართველზე, მაგრამ ავიწყდებათ არაფორმალური ფლობა ამ ტელევიზიის. პარტიული ტელევიზია, რომლის მიზნებიც, ამოცანებიც იდენტურია „ნაციონალური მოძრაობის“ მიზნებთან და ამოცანებთან. ანუ, თუ „ნაციონალური მოძრაობის“ მიზანი არის დესტაბილიზაცია, ბუნებრივია „რუსთავი 2- ც" არის მძლავრი ინსტრუმენტი, რომელიც ახდენს ქვეყნის დესტანილიზაციას“ - სწორედ ასეთი მონოლოგი შესთავაზა მან მაყურებელს. წამყვანს არც ის დაუსაბუთებია, კონკრეტულად როდის და რა მიმართულებით გამოვლინდა ტელეკომპანიის მიერ ქვეყანაში დესტაბილიზაციის მოწყობის მცდელობა და არც „ნაციონალური მოძრაობის“ მიერ „რუსთავი 2 - ის" ფლობის დამადასტურებელი ფაქტები წარმოუდგინა.



კონსერვატორმა წამყვანმა ტელევიზიის მისამართით არც შემდეგი შეფასებები დაიშურა -„მედიასაშუალება, რომელიც იტყუება, აპრავებს, მკვლელობას, წამებას, მალავს ფაქტებს, იმ საშინელებებს, რაც ხდებოდა „ნაციონალური მოძრაობის“ დროს, პენიტენციალურ სისტემაში“.

მანვე, ასევე სრულიად გაუგებრად და უკონტექსტოდ ლტოლვილთა ბანაკების შესახებ ავსტრიის საგარეო საქმეთა მინისტრის განცხდებაც გაიხსენა, რომელიც უპრეცედენტო თავხედობად შეაფასა და თქვა, რომ აფრიკიდან და აზიიდან ლტოლვილებისთვის ბანაკების საქართველოში და არა ევროპაში შენების მცდელობით, კარგად ჩანს ევროპული ეგოცენტრიზმი. აქვე მან ისიც აღნიშნა, რომ ამის ფონზე ჩვენ ველოდებით სტრასბურგის გადაწყვეტილებებს ვანო მერაბიშვილსა და „რუსთავი 2 - თან" დაკავშირებით და შემდეგი კითხვაც დასვა - „ეს ყველაფერი რა ასახვას ჰპოვებს მოსახლეობის გეოპოლიტიკურ არჩევანზე, ხომ არ წაახალისებს ეს პრორუსულ განწყობებს და ანტიდასავლურ რიტორიკას?“ თუმცა, წამყვანს, ალბათ, სულაც არ უფიქრია იმაზე, რომ მსგავსი ქვეტექსტებითა და ფარული მინიშნებებით, დასავლური ფასეულობებისა და ინსტიტუტების დისკრედიტაციას სწორედ თავად ახდენდა.

ტელეკომპანია „რუსთავი 2“ პარტიულ ტელევიზიად გამოაცხადა გადაცემის სტუმარმა ისტორიკოსმა გიორგი ოთხმეზურმაც. მან სტრასბურგის სასამართლოს მიერ მიღებული განჩინება „ნაციონალური მოძრაობის“ დიდი შრომის შედეგს მიაწერა. მანვე აღნიშნა, რომ „რუსთავი 2 - ზე" სარედაქციო პოლიტიკას ყოველთვის ძველი ხელისუფლების წარმომადგენლები წარმართავდნენ. გიორგი ოთხმეზურმა ასევე ისაუბრა ძველი ხელისუფლების მმართველობაზე, მათ მიერ დაშვებულ შეცდომებზე, ტერიტრიული მთლიანობის რღვევაზე და ა.შ. თუმცა, ის, რომ აღნიშნული საკითხი სადისკუსიო თემასთან კავშირში არ იყო, წამყვანებს არ განუმარტავთ, არც თემის დისკურსის შეცვლა და არც სტუმრის შეჩერება უცდიათ. მაშინ, როდესაც ვაკა გორგილაძე გადაცემის კიდევ ერთ სტუმართან ნოდარ ხარშილაძესთან აქტიურ დებატში შედიოდა და ხელისუფლების პოზიციების დაცვას ცდილობდა. მაგალითად ნოდარ ხარშილაძის კითხვას, აქვს თუ არა მას იმის დამადასტურებელი რაიმე ფაქტი, რომ „რუსთავი 2“ „ნაციონალურ მოძრაობას“ ეკუთვნის, ვაკა გორგილაძემ კონტრშეკითხვით უპასუხა - „და თქვენ რა ფაქტები გაქვთ, რომ ხელისუფლება ერეოდა სასამართლო პროცესში?“. ის საგარეო საქმეთა მინისტრს მინდია ჯანეილიძესაც გამოესარჩლა და ნოდარ ხარშილაძის მოსაზრებას, რომ საგარეო სამქეთა მინისტრს სტრასბურგში არაფერი ესაქმებოდა, კითხვითვე უპასუხა „იქნებ სხვა რამეზე იყო ჩასული?“

გადაცემის ყურებისას, მკაფიოდ იკვეთება ე.წ. კონსერვატორი წამყვანის უპირატესი როლი. ის აქტიურად ერთვება სტუმრებთან დებატში, ღიად აფიქსირებს საკუთარ შეხედულებებსა და მოსაზრებებს. ამის პარალელურად, ჩნდება ლოგიკური კითხვა, რა კონრეტული როლი აქვს გადაცემაში ლიბერალ წამყვანს მაგდა ანიკაშვილს. თუკი, ფორმტიდან გამომდინარე, ის საპირისპირო პოზიციას უნდა იცავდეს და გადაცემის კონსერვატორ წამყვანს ოპონირებას უწევდეს, ეს მას ნამდვილად არ გაუკეთებია. გადაცემის მსვლელობისას, მან მხოლოდ რამდენიმე ნეიტრალური ტიპის შეკითხვა დასვა. ის არ ჩაბმულა დისკუსიაში, არ შესულა კამათში და არც გადაცემის მეორე წამყვანისაგან განსხვავებული არგუმენტებისა და მოსაზრებების გაჟღერება, ან დაცვა უცდია.

2017-03-07 ჩვენ დღემდე ვიყენებთ გამოთქმას - „მზე ამოდის“ გათენების აღსანიშნავად, მაშინ როცა მზე კი არ ამოდის რაიმე სიბრტყიდან, არამედ დედამიწა თავად ბრუნავს მზის გარშემო. იმის თქმა მინდა, რომ ეს ფრაზა კარგად ასახავს ადამიანური სამყაროსა და ფიზიკური გარემოს მიმართებას, სადაც ფაქტები და აღქმები მუდმივ დაპირისპირებაში არიან ერთმანეთთან და აღქმა სულაც არ იმეორებს ფაქტს, პირიქით, ხშირად განსხვავდება მისგან.

სოციალური კვლევებიც ადამიანური სამყაროს, ფაქტებისა და მოვლენების შესახებ კონკრეტული ჯგუფების დამოკიდებულებების შესახებ ინფორმაციის მოპოვებას ემსახურება და არა ფაქტების შეგროვებას. ადამიანთა აღქმების, რწმენა-წარმოდგენების დაფიქსირება გვაძლევს საშუალებას, გამოვარკვიოთ აქ და ახლა რატომ ფიქრობენ ადამიანები ამგვარად, რამ იქონია გავლენა მათი შეხედულებების ფორმირებაზე და რაც მთავარია, აქვთ თუ არა, და რა საფუძველი აქვთ ამგვარ შეხედულებებს.

მაშასადამე, სოციალური (სოციოლოგიური) კვლევა არ არის ფაქტობრივი მონაცემების ერთობა. ის თვისებრივი მეთოდის მეშვეობით სწავლობს საზოგადოებების, ჯგუფების რწმენა-წარმოდგენებს, შეხედულებებს და აღქმებს სოციალური სამყაროს შესახებ, ან გადაამოწმებს უკვე არსებულს. კვლევის რაოდენობრივი მეთოდოლოგია კი საშუალებას იძლევა, ეს შეხედულებები თუ რწმენა-წარმოდგენები ციფრებით გამოისახოს, რაც ხშირად დამაბნეველია, რადგან პროცენტული მაჩვენებლები ზუსტ მეცნიერებასთან ასოცირდება. ამგვარი მიდგომა კი სოციალურ მეცნიერებაში სტატისტიკურ ილუზიას ქმნის.

სოციალური კვლევის მედიაგაშუქება და მომხმარებელი

სოციალურ მედიაზე დაკვირვებით, შეიძლება ითქვას, რომ დღეს ინფორმაციის მთავარი მახასიათებელი ემოცია და მისი გაზიარების შესაძლებლობაა - სწორედ ეს ორი ნიშანი ქმნის იმ პროცესს, სადაც ადამიანები თავად ერთვებიან მედიის მიერ გამოქვეყნებული ინფორმაციის გავრცელებაში. ადამიანს უჩნდება ემოცია ინფორმაციის მიმართ, რის გამოც ავრცელებს მას. ამგვარ ქცევას ხშირად, პოზიტიური მოტივაცია უდევს საფუძვლად, რითაც ისინი ავტომატურად, ტექსტის თუ სხვა სახის მულტიმედია ნაშრომის თანამოაზრედ და ხანდახან „თანაავტორადაც“ წარმოჩნდებიან. სწორედ, ამ პროცესში ვლინდება მანიპულირების მსუბუქი ნიშნები.

ონლაინ მედიას ქსელის ლოგიკა ახასიათებს და ვირუსივით ავრცელებს ინფორმაციას, ბოლო დროს სწორედ ამ ნაკადში მოხვდა სოციალური კვლევები. მედიაგაშუქებაში ძირითად ტენდენციად გამოიკვეთა კვლევების მიგნებების შერჩევითი გაშუქება (მხოლოდ ცალკეული თავები) და კონტექსტის, მეთოდოლოგიისა და კვლევის საგნის აღწერის უგულებელყოფა. ამგვარი მიდგომა, განსაკუთრებით რაოდენობრივი კვლევების მიმართ, ხელს უწყობს კვლევის მიგნების, როგორც ფაქტის გავრცელებას.

რაში ვხედავ პრობლემას?

ხშირად, მედიასაშუალებები კვლევების გაშუქებისას, პროცენტულ მაჩვენებელს, სტატიის სათაურში მტკიცებით ფორმაში გამოყოფენ ხოლმე. მაგალითად, ბოლო დროს ყველაზე ხშირად გაშუქებული იყო კვლევა - “თაობა გარდამავალ პერიოდში“. კვლევა მოცულობითია და შედგება 7 ვრცელი თემისგან, რომელთა გაშუქება ცხადია, ერთი სტატიის ფარგლებში, რთულია. კვლევის შესახებ დაწერილი სტატიების/ნიუსების ძირითადი სათაურები ასეთი ტიპის იყო: „ახალგაზრდების 75% მშობლებთან ერთად ცხოვრობს“. ამგვარად დასათაურებულ სტატიებს, სოციალურ ქსელში მოჰყვა ორი, შედარებით ყველაზე გავრცელებული შეფასება: 1. ნეგატიური განწყობა მშობლებზე დამოკიდებული ქართველი ახალგაზრდების მიმართ და 2. ახალგაზრდების უმუშევრობის პრობლემაზე მსჯელობა. მაშინ, როცა სტატია არ აღწერს ვის მოიაზრებს კვლევის ტექსტი ახალგაზრდაში, ამ მიგნებამ შიძლება ხელოვნური პოლარიზება გამოიწვიოს. კვლევის ტექსტში კი ვნახავთ, რომ გამოკითხვა 14-29 წლის ასაკის ადამიანებს ეხებათ, რაც დამოუკიდებლად ცხოვრების ან თუნდაც რესპონდენტთა სხვა შეხედულებების ერთმანეთთან შესადარებლად, რთულ კონსტრუქციას იძლევა, რადგან 14 წლის ახალგაზრდა არასრულწლოვანია და მოლოდინი, რომ ის ცალკე იცხოვრებს, ქართულ კულტურაში ნაკლებია, ხოლო 29 წლის ადამიანი უფრო გამოცდილია და მის მიმართ სხვა განწყობები იჩენს თავს.

სოციოლოგიური კვლევის მედიაგაშუქებისას მნიშვნელოვანია მითითება, რა კონკრეტულ კვლევას, მეთოდოლოგიას ეყრდნობა ესა თუ ის მონაცემი, როგორ, რა მეთოდით მოხდა შერჩევა და როგორია ცდომილება. სხვა შემთხვევაში მონაცემები სტატისტიკურ ფაქტად აღიქმება, რაც აუდიტორიას შეცდომაში შეიყვანს. აქვე, უნდა ითქვას სხვაობა სტატისტიკურ მონაცემებსა და კვლევის რაოდენობრივ მაჩვენებლებს შორის - ციფრები, რომლებსაც სტატისტიკური აღწერები გვთავაზობს, ეხება რაოდენობას, მაგალითად სტატისტიკური მონაცემი გვიჩვენებს: რამდენი ადამიანი ცხოვრობს სოფლად და ქალაქად, რამდენი ადამიანი ესწრებოდა კონცერტს და ა.შ. ხოლო, კვლევის რაოდენობრივი მაჩვენებელი მიუთითებს კონკრეტული ჯგუფის წარმომადგენლობით ნაწილზე - მაგ: ახალგაზრდების გარკვეულ რაოდენობაზე და არა ყველა ახალგაზრდაზე. გარდა ამისა, არსებობს ცდომილება, რომელიც სტატისტიკურ მონაცემსაც და კვლევასაც აძლევს საშუალებას „შეცდეს“, ამიტომ, სოციალური რეალობის შესახებ რაოდენობრივი, თუნდაც თვისებრივი ან სტატისტიკური შედეგების გავრცელებისას, მნიშვნელოვანია, მეთოდოლოგიის აღწერა მანიპულაციების, სტიგმებისა და სტერეოტიპების თავიდან ასარიდებლად.

ქსელის ბუნებას აქვს კიდევ ერთი პოპულარული ტენდენცია, რომ კვლევების (და არა მარტო) შესახებ შეხედულებებს უმეტესად, აზრის ლიდერები გამოთქვამენ, დანარჩენები კი მხოლოდ იზიარებენ და აზიარებენ მას. აქ კიდევ ერთ ილუზიას ვაწყდებით, სადაც რამდენიმე ადამიანის შეხედულება საზოგადოებრივ აზრად ფორმდება. ამგვარ მიდგომათა ერთობლიობით, ვიღებთ აღქმებს ფაქტებად, ინტერპრეტაციებს ჯგუფების აზრებად, კვლევის მეთოდოლოგია ხდება უსარგებლო, რაც მას უკარგავს სოციალური სამყაროს შესწავლის ფუნქციას და მანიპულირების ძლიერ იარაღად აქცევს.

ამას ემატება ისიც, რომ საქართველოს კონტექსტში სოციალური კვლევა უმეტესად, არჩევნების პროცესს უკავშირდება და ეგზიტპოლების სინონიმად არის ქცეული. სოციალური კვლევისადმი ამგვარ აღქმაში ცხადია, მედიამ ნეგატიური როლი ითამაშა, რადგან აქამდე ის მხოლოდ პარტიული პოლიტიკის ჭრილში განიხილავდა კვლევებს და წარმოაჩენდა სახელმწიფო ძალაუფლებისთვის ბრძოლაში პარტიების ან ინტერეს-ჯგუფებისთვის დამხმარე იარაღად. ჩვენს მოცემულობაში (არა მხოლოდ საქართველოში) ეს მოსაზრება რეალობისგან შორს არ არის, თუმცა მედია ამ პროცესს ხელს უწყობს და აძლიერებს ისეთი ნაბიჯებით, როგორიც არის მხოლოდ საარჩევნო ან არჩევნებთან დაკავშირებული კვლევების გაშუქება და მეთოდოლოგიის კომპონენტის გამორიცხვა სტატიის/ნიუსის ტექსტიდან.

გავრცელების ფორმა და გავლენა სოციალურ პრაქტიკებზე

ვირუსივით გავრცელებული კვლევის გაშუქება არ ტოვებს განცდას, რომ მიზანი კვლევის გაშუქებაა. მედიის ლოგიკა და განსაკუთრებით ონლაინ მედიის, აჩქარებულ დროში მუშაობს, სადაც წამები სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია. ამ პროცესში კი შინაარსისა და კონტექსტის წარმოჩენას ნაკლები დრო და ადგილი ეთმობა. ბოლო პერიოდში, კვლევების გაშუქება გავდა ინფექციის ეფექტს, ვირუსს, როცა პროცესში მონაწილე ყველა ცვლადი ნეგატიურად ზემოქმედებს ერთმანეთზე და ემსგავსება ინტოქსიკაციას, რომლის შემდეგაც ვითარდება პათოლოგიური პროცესი. გარდა დროისა, მედია ვერ იტევს დიდ ნარატივებს და ფრაგმენტებზეა ორიენტირებული, ამას ემატება საზოგადოებაში ტაბუირებული და სკანდალური საკითხები, რაც ჯაჭვურ რეაქციებს იწვევს და შედეგად ვიღებთ ფრაგმენტირებულ, არა შინაარსზე, არამედ კონკურენციასა და სისწრაფეზე ორიენტირებულ ინფორმაციას, რომლის მსხვერპლადაც სოციალური კვლევა იქცა, თუმცა ყოველდღიური „ნიუსისგან“ განსხვავებით, კვლევის შედეგების ამგვარ გაშუქებას, შიძლება უფრო მძიმე შედეგები მოჰყვეს.

წარმოიდგინეთ სამყარო, სადაც სოციალური რეალობის გაგება ხდება ადამიანთა აღქმებით. სოციოლოგიური კვლევის მეთოდები ახდენენ აღქმების კატეგორიზაციას, დაჯგუფებას, აღწერასა და ბოლოს, ინტერპრეტაციას. მედია ამ მონაცემებს აშუქებს როგორც ფაქტს და ინფორმაციას აგზავნის ისევ იქ, საიდანაც ის წამოვიდა. გაფუჭებულ ტელეფონს ჰგავს და იმ მდგომარეობას, სადაც ერთადერთ ფაქტად მისი მცდარობა გვევლინება.

ის, თუ როგორ ხდება კვლევის ანგარიშში მეთოდოლოგიის აღწერა და როგორი არის შესრულებული ტექსტის ლოგიკურ-სისტემური ანალიზი, ვფიქრობ, სხვა, უფრო მძიმე და კრიტიკული განხილვის საგანია, თუმცა ამ პროცესში ონლაინ/სოციალურ მედიას არ ახასიათებს ე.წ. ჩასწორების, შევსების, გადამოწმების თვისება, რაც გულისხმობს დაინტერესებას კვლევის მეთოდოლოგიით, სამიზნე ჯგუფით, გეოგრაფიული არეალით, ჩატარების ვადებით და ზოგადად, იმ მონაცემების შევსებით, რაც მის გასაჯაროებულ ვერსიას შეიძლება აკლდეს.

რა ხდება კვლევის შედეგების გავრცელების შემდეგ?

ეს არის ის შეკითხვა, რის გამოც გადავწყვიტე ბლოგის დაწერა. რა ხდება მაშინ, როცა სოციალური კვლევებისა და მასზე შეფასებების ბოლი იფანტება? სოციალურ ქსელსა თუ ინტერნეტ ფორუმებზე იწყება მსჯელობა, სადაც კვლევის მონაცემები მოჰყავთ ფაქტებად. განსაკუთრებით კი პროცენტულ მაჩვენებლებს ავრცელებენ, როგორც ფაქტს. ამ ტიპის მსჯელობები არგუმენტირებულად შეფასდება ხოლმე სხვების მიერ, მაშინ როცა კვლევის მონაცემები, მეთოდოლოგიათა სისუსტის ან ბუნდოვანების გამო, სტერეოტიპებისა და სტიგმების გავრცელებას უწყობს ხელს.

სიტყვები „ვირუსული“ და „ინფექციური“ შემთხვევითი შერჩევის პრინციპით არ მოხვედრილა ტექსტში. ბოლო დროინდელი კვლევების გაშუქება მართლაც ჰგავდა ინფექციას, რომელმაც მორალური პანიკის ნიშნები დატოვა საზოგადოებაზე.

ტერმინი „მორალური პანიკა“ უკავშირდება სამხრეთ-აფრიკელ სოციოლოგს სტენლი კოენს (Stanley Cohen; 1942-2013) , რომელმაც ბრიტანულ საზოგადოებაში ორი ახალგაზრდული სუბკულტურა და მედიაში მათზე არსებული რეაქციები შეისწავლა. ამ მონაცემებზე დაფუძნებით, თავის წიგნში Folk Devils and Moral Panics (1972) განავითარა მორალური პანიკის თეორია, რომელიც ხუთი საფეხურისგან შედგება, როცა:

1. ვინმე ან რამე აღიქმება როგორც საფრთხე სოციალური ჯგუფებისა და საზოგადოებრივი ნორმებისთვის.

2. მედია და საზოგადოების ჯგუფების წევრები საფრთხეს ასახავენ მარტივი სიმბოლოების მეშვეობით, რომ ის სწრაფად გახდეს ფართო საზოგადოებისთვის გასაგები.

3. ფართო საზოგადოების შეშფოთებას იწვევს მედიაში საფრთხის შესახებ გავრცელებული ინფორმაციის ფორმა/სიმბოლოები.

4. ხელისუფლების წარმომადგენლები და პოლიტიკოსები რეაგირებენ მსგავს ინფორმაციაზე, იქნება ის რეალური თუ შეგრძნებითი, ახალი კანონებითა და პოლიტიკის შემუშავებით.

5. მორალური პანიკა და ხელისუფლების წევრების ქმედებები იწვევს ცვლილებებს.

აქედან, ცხადად ჩანს, რომ მორალური პანიკის მიკრო და მაკრო ფორმები, ჩვენს ვიწრო სოციალურ ჯგუფებსა თუ ქსელში ყოველდღიურად გვხვდება. სოციალური კვლევის ვირუსულ გაშუქებასაც მსგავსი ასახვა ჰქონდა. კოენის მიერ შემოთავაზებული მე-2 და მე-3 პუნქტები ვფიქრობ, კარგად მიესადაგება მედიაში კვლევის ვირუსულ გაშუქებას: მოკლე დროში, მარტივი სიმბოლოებით შემოთავაზებული კვლევის მონაცემები და მასზე აგებული სტატისტიკური და საზოგადოებრივი აზრის ილუზია. ამგვარი პროცესი აწარმოებს სტიგმებს და სოციალური კონტროლის სხვადასხვა ფორმას ამკვიდრებს. ხოლო მედია ხელს უწყობს სტიგმატიზაციას, სტერეოტიპებს და ანალიზს მოკლებული დასკვნების გავრცელებას.

2017 წლის 31 იანვარს, საზოგადოებრივი მაუწყებლის აჭარის ტელევიზიის ვებსაიტზე გამოქვეყნდა ინფორმაცია, ბათუმში გარდაცვლილი დედა- შვილის პოვნის შესახებ. ინფორმაციაში მითითებული იყო გარდაცვალების სავარაუდო მიზეზიც: „მეზობლების ინფორმაციით, დედა-შვილი გაიყინა“. ამ ინფორმაციამ ცხადია, საზოგადოებაში დიდი ვნებათაღელვა გამოიწვია. როგორც საზოგადოებისათვის, ისე სახელმწიფოსათვის სირცხვილია, მისი მოქალაქე ელექტროენერგიის არქონის გამო გარდაიცვალოს. ინფორმაციამ მძლავრი ნეგატიური ტალღა წარმოშვა. მეორე დღეს, იმავე ვებსაიტზე განთავსდა და ეთერშიც გავიდა სიუჟეტი, რომელიც ამავე ტრაგიკულ ფაქტს ეხებოდა. მასალა შეიცავდა სხვადასხვა პირთან ინტერვიუს. რესპონდენტების ნაწილი გამორიცხავდა, რომ გარდაცვალების მიზეზი გაყინვა იყო. მათივე თქმით, გარდაცვლილ პირებს ჯანმრთელობასთან დაკავშირებით პრობლემები ჰქონდათ.

იყო თუ არა დაცული ჟურნალისტური სტანდარტები 31 იანვარს გამოქვეყნებულ ინფორმაციაში ? ერთი შეხედვით კი, ჟურნალისტს ჰყავდა წყარო - მეზობლები და მათზე დაყრდნობით გაავრცელა ინფორმაცია, მაგრამ თუ დეტალურად შევაფასებთ, მსგავს მოცემულობაში ჟურნალისტს გარდაცვალების მიზეზებზე ინფორმაცია არ უნდა გაევრცელებინა.

როდესაც ვამბობთ, რომ ჟურნალისტი ინფორმაციის გავრცელებისას უნდა დაეყრდნოს წყაროს, იგულისხმება, რომ წყარო რელევანტური უნდა იყოს. კერძოდ, უნდა ივარაუდებოდეს, რომ წყაროს, გარემოებებიდან გამომდინარე, ჰქონდა და აქვს საშუალება, რომ ჟურნალისტს მიაწოდოს სწორი, კომპეტენტური ინფორმაცია ფაქტთან დაკავშირებით. ამ კონკრეტულ შემთხვევაში „მეზობლები“ არ წარმოადგენენ ისეთი ლეგიტიმაციის წყაროს, რომლებმაც შეიძლება დაადგინონ გარდაცვალების მიზეზი.

გარდაცვალების მიზეზის შესახებ ჟურნალისტს ინფორმაცია უნდა მიეღო კომპეტენტური პირებისაგან. „ახალი ამბის“ ხასიათიდან გამომდინარე, თეორიულად დასაშვებია, რომ კომპეტენტური პირისაგან ჟურნალისტი ვერ იღებდა დადასტურებულ ინფორმაციას [მაგალითად ექსპერტიზა არ იყო ჯერ ჩატარებული], ამ შემთხვევაში უნდა შეფასდეს, რამდენად მნიშვნელოვანი იყო საერთოდ გარდაცვალების მიზეზის მითითება. სასწორის პინაზე ერთის მხრივ, დევს ინფორმაციის სისწორე და მეორეს მხრივ, საზოგადოებრივი ინტერესი. ფაქტთან და გარდაცვალების მიზეზებთან დაკავშირებით საზოგადოების ინტერესი არსებობდა, მაგრამ გარდაცვალების მიზეზებთან დაკავშირებით ინფორმაცია იმდენად არარელევანტურ წყაროზე დაყრდნობით იყო გავრცელებული, რომ ჟურნალისტს თავი უნდა შეეკავებინა მიზეზის დასახელებისაგან.

ეთიკური ჟურნალისტიკის მიზნები სტანდარტების ფორმალური დაცვით არ მიიღწევა. ჟურნალისტმა ასევე უნდა შეაფასოს წყაროს და ინფორმაციის სანდოობა და ის ნეგატიური შედეგი, რაც შეიძლება მოჰყვეს არაზუსტი ინფორმაციის გავრცელებას.

სსიპ საზოგადოებრივი მაუწყებლის გენერალური დირექტორის არჩევნებისათვის რიგითი დამკვირვებელივით თვალის დევნება შეუძლებელია. მიზეზებს ძებნა არ უნდა, მაგრამ ვერ ვხვდები, მე რომელი უფრო მეტად მავსებს პასუხისმგებლობით, ის რომ:

- 2004 წლიდან თვალს ვადევნებდი არხის დამოუკიდებლად გადაქცევის პროცესს;

- ვმონაწილეობდი თითქმის ყველა საკანონმდებლო ცვლილებების პროცესში;

- როგორც ადვოკატს მომიგია მნიშვნელოვანი პროცესები საზმაუდან უკანონოდ გათავისუფლებული ადამიანების დაცვისას. მათ შორის, უკვე ყოფილი გენერალური დირექტორის იმპიჩმენტის პროცესიც;

- ვარ ხშირი რესპონდენტი და საკუთარი უმზეო სამუშაო ოთახივით ნაცნობია საზმაუს თანამშრომლების პრობლემები და საჭიროებები;

- სამჯერ ვიყავი საქართველოს პარლამენტის მიერ დანიშნული საზოგადოებრივი კომისიის წევრი და მდივანი. მონაწილეობა მივიღე იმ ადამიანების შერჩევაში, ვინც დღეს არჩევს ახალ დირექტორს... და თან მეფიქრება და თან მჯერა მათი;

- ვმონაწილეობდი ყველა საჯარო განხილვაში, რომელიც არხის გაძლიერებას შეეხებოდა;

- ვმონაწილეობდი არხის სტრუქტურის გამართვის პროცესში და სიღრმისეულად ვიცი ის მიზნები და შესაძლო შედეგები, რაც ამ უდიდესი მედიამექანიზმის მიღმაა...

მიზეზები კიდევ ბევრია, და იქნებ ისიცაა, როცა სტუმრად ვარ, ჩემი მასპინძლები უკვე თვითონვე რთავენ ხოლმე საზმაუზე, რადგან არხის მნიშვნელობაზე ყველას ველაპარაკები. ან იქნებ ის, რომ ახლა სსიპ საზოგადოებრივი მაუწყებლის აჭარის ტელევიზიის და რადიოს დირექტორი ვარ.

ამ ბოლო მიზეზის გამო აქტიურ კამპანიაში არ ვერთვები. არადა, ერთი კანდიდატი საყვარელი მეგობარია, ერთი საუკეთესო საქმიანი პარტნიორი, ერთი საუკეთესო და საყვარელი ჟურნალისტი, დანარჩენი ორი კი ადამიანები, რომლებსაც რამდენიმეჯერ გადავეკვეთე საქმიან ფორმატში.

რაც არ უნდა იყოს, ამ დღეებში ჩემი, როგორც ადამიანის და როგორს დირექტორის ყველაზე მნიშვნელოვანი საქმიანი პარტნიორი უნდა შეარჩიოს ჩემთვის რვა ძალიან საპატივცემლო ადამიანმა.

მე სრულად მესმის, არჩევანის გაკეთება რთული საკითხია, რადგან ადამიანური და ფინანსური რესურსების მართვის პარალელურად, მთავარი გამოწვევა დამოუკიდებლობის გარანტიების შექმნა, გამტკიცება და დამტკიცებაა.

დღეს აღარ ღირს საუბარი, რა იყო აქამდე. რამდენი კითხვის ნიშანი დაუსვა საზოგადოებამ არხს და რამდენი მოლოდინი შესრულდა ან გაფერმკრთალდა.

დღეს მთავარი მოლოდიანია. უკეთესის მოლოდინი.

დიდი ხანია საზოგადოებრივი არხის მომავალი ქართული მედიის მომავალია, მითუფრო კერძო არხების შიდაცვლილებების ფონზე . ისიც ვიცი, რომ დღეს საზოგადოება ბევრად უფრო აქტიური, კრიტიკული და დაინტერესებულია. ამ არჩევნების პროცესში ჩემთვის, მთავარი სიმშვიდე სწორედ საზოგადოებაა.

ჩვენ დღეს უკეთესები და პროგრესულები ვართ.

ასეა - საზოგადოებრივი მაუწყებლის გენერალური დირექტორის არჩევნებისათვის რიგითი დამკვირვებელივით თვალის დევნება შეუძლებელია, მაგრამ მჯერა - საზოგადოებრივი არხის მომავალი დირექტორიც უკეთესი და პროგრესული იქნება, ისეთი, რომელიც დროს გაუსწრებს თავისი თამამი, აუცილებელი და გონივრული ნაბიჯებით, თანამშრომლებში უკეთესობის იმედს მიიტანს, მაყურებლებში მოლოდინს გააჩენს და რაც მთავარია - არ შეეგუება ნელ ტემპს.

ცოტაც და ახალი მენეჯერი გამოჩნდება მედიასივრცეში. მთავარია, მისი წარსული სუფთა იყოს პოლიტიკური და ეკონომიკური კითხვებისგან.

მომავალი ცხადი და გარკვეულია - ახალი დირექტორი პროგრესს ვერ შეაჩერებს, რადგან დროა საზოგადოებრივი არხის დირექტორი თვითონ გახდეს პროგრესი.

გამოხატვის თავისუფლება, როგორც ინფორმაციის მიღებისა და გავრცელების გარანტია, დაცულია ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა შესახებ მიღებული საერთაშორისო და ეროვნული სამართლებრივი აქტებით. მათ შორისაა ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა შესახებ 1950 წლის ევროპული კონვენცია (ევროპული კონვენცია) და გაეროს 1966 წლის პაქტი სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ (პაქტი).

ევროპული კონვენციის მე-10 მუხლის თანახმად, „ყველას აქვს გამოხატვის თავისუფლება. ეს უფლება მოიცავს პირის თავისუფლებას, ჰქონდეს შეხედულებები, მიიღოს ან გაავრცელოს ინფორმაცია თუ მოსაზრებები საჯარო ხელისუფლების ჩაურევლად და სახელმწიფო საზღვრების მიუხედავად. ეს მუხლები ხელს არ უშლის სახელმწიფოებს, განახორციელონ რადიომაუწყებლობის, სატელევიზიო ან კინემატოგრაფიულ საწარმოთა ლიცენზირება.

ამ თავისუფლებათა განხორციელება, რამდენადაც მას თან ახლავს ვალდებულებანი და პასუხისმგებლობა, შეიძლება დაექვემდებაროს ისეთ ფორმალობებს, პირობებს, შეზღუდვებს ან სანქციებს, რომლებიც გათვალისწინებულია კანონით და აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში ეროვნული უშიშროების, ტერიტორიული მთლიანობის ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების ინტერესებისათვის, უწესრიგობის ან დანაშაულის თავიდან აცილებისათვის, ჯანმრთელობისა ან ზნეობის დაცვისათვის, სხვათა რეპუტაციის ან უფლებათა დაცვისათვის, საიდუმლო ინფორმაციის გამჟღავნების თავიდან აცილების ან სასამართლო ხელისუფლების ავტორიტეტისა და მიუკერძოებლობის შენარჩუნებისათვის“.

გამოხატვის თავისუფლების მნიშვნელობა უფრო ზუსტად ევროპული სასამართლოს მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებებშია განმარტებული, რომლის მიხედვითაც საზოგადოებას აქვს უფლება, მიიღოს საჯარო ინტერესის მქონე ინფორმაცია.

სწორედ ამ მოლოდინითაა განმტკიცებული ერთი მხრივ, მედიის უფლება - მიიღოს ინფორმაცია საზოგადოებისათვის მნიშვნელოვან საკითხებზე, ხოლო მეორე მხრივ კი მოსახლეობის უფლება - მიიღოს აღნიშნული ინფორმაცია მედიის დახმარებით.

რადგან ჟურნალისტების პროფესიული ვალდებულებაა, გაავრცელონ ინფორმაცია საზოგადოების ინტერესს მიკუთვნებულ საკითხებზე, ისინი უფლების მატარებელ სპეციალურ კატეგორიაში ხვდებიან და მათი „ვალდებულებები და პასუხისმგებლობები“ უნდა დადგინდეს „დემოკრატიულ საზოგადოებაში“ მათი როლის გათვალისწინებით. ევროპული სასამართლო აღნიშნავს, რომ კონვენციის მე-10 მუხლით (გამოხატვის თავისუფლება), მედიის გამოხატვის თავისუფლების მაღალი ხარისხი გამართლებულია მედიის _ როგორც „საზოგადოებრივი ინტერესების სადარაჯოზე მდგომის“ (watch dog) _ ფუნქციით.

მედიის თავისუფლება საზოგადოებას აძლევს საკუთარი, პოლიტიკური ლიდერებისაგან დამოუკიდებელი აზრებისა და შეხედულებების გამორკვევის და ჩამოყალიბების საშუალებას. განსაკუთრებით, იგი იძლევა საზოგადოებრივი აზრის ანალიზისა და მასზე რეაგირების საშუალებას.

მედიის მეშვეობით ყველას შეუძლია, მონაწილეობა მიიღოს პოლიტიკურ დებატებში, რაც წარმოადგენს დემოკრატიული საზოგადოების ძირითად კონცეფციას. დემოკრატიულ საზოგადოებაში მთავრობის ქმედებები დეტალურად უნდა გაანალიზდეს არა მხოლოდ საკანონმდებლო და სასამართლო ხელისუფლების მიერ, არამედ მედიაში - საზოგადოებრივი აზრის მეშვეობით.

ამ მნიშვნელოვანი ფუნქციის შესრულების დროს მედია ექვემდებარება საერთაშორისო თუ ადგილობრივი კანონმდებლობით დადგენილ წესებს და შეზღუდვებს, რომელიც პროპორციულად უნდა იყოს გამოყენებული. ამიტომაცაა, რომ ევროპული სასამართლო განსაკუთრებული ყურადღებით განიხილავს საქმეებს, როდესაც სახელმწიფოს მოქმედებებს შეუძლია სურვილი დაუკარგოს მედიის წარმომადგენლებს, მონაწილეობა მიიღონ იმ საკითხების განხილვაში, რომლებზეც არსებობს საზოგადოების კანონიერი ინტერესი. ასეთი ზომები ზოგჯერ შეიძლება იყოს ჟურნალისტების მიერ ინფორმაციის მოძიების პროცესში, უბრალოდ, სირთულეების შექმნაც.

სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა შესახებ საერთაშორისო პაქტი (მუხლი 19) გამოხატვის თავისუფლების მნიშვნელოვან გარანტიებს ადგენს, რათა:

1. თითოეულ ადამიანს ჰქონდეს საკუთარი აზრის ფორმირების შესაძლებლობა;

2. თითოეულმა ადამიანმა თავისუფლად გამოთქვას თავისი აზრი,სახელმწიფო საზღვრების მიუხედავად ეძიოს, მიიღოს და გაავრცელოს ყოველგვარი ინფორმაცია ზეპირად, წერილობით თუ პრესისა და გამოხატვის მხატვრული ფორმების საშუალებით ან სხვა საშუალებით საკუთარი არჩევანით;

3. გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა მოხდეს კანონით დადგენილი და აუცილებელი შემთხვევებისას:

ა) სხვა პირთა უფლებებისა და რეპუტაციის პატივისცემისათვის;

ბ) სახელმწიფო უშიშროების, საზოგადოებრივი წესრიგის, მოსახლეობის ჯანმრთელობისა თუ ზნეობის დასაცავად;

საქართველოს შიდა კანონმდებლობიდან გამოხატვის თავისუფლების დაცვის უმთავრესი პრინციპები ჩაწერილია საქართველოს კონსტიტუციაში.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის მიხედვით, ყოველ ადამიანს აქვს სიტყვის, აზრის, სინდისის, აღმსარებლობისა და რწმენის თავისუფლება.

კონსტიტუციით დაცული უფლებების შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მათი გამოვლინება ლახავს სხვათა უფლებებს.

საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლის თანახმად კი ყოველ ადამიანს აქვს უფლება, თავისუფლად მიიღოს და გაავრცელოს ინფორმაცია, გამოთქვას და გაავრცელოს თავისი აზრი ზეპირად, წერილობით ან სხვაგვარი საშუალებით. მასობრივი ინფორმაციის საშუალებები თავისუფალია.

საქართველოს კონსტიტუციის ამავე მუხლით საქართველოში ცენზურა დაუშვებელია.

გამოხატვის თავისუფლების ერთ-ერთ მნიშვნელოვან გარანტიად მიიჩნევა ასევე საქართველოს კონსტიტუციის 41-ე მუხლი. მითითებული ნორმის პირველი პუნქტის თანახმად, საქართველოს ყოველ მოქალაქეს უფლება აქვს, კანონით დადგენილი წესით გაეცნოს სახელმწიფო დაწესებულებებში მასზე არსებულ ინფორმაციას, აგრეთვე, იქ არსებულ ოფიციალურ დოკუმენტებს, თუ ისინი არ შეიცავს სახელმწიფო, პროფესიულ ან კომერციულ საიდუმლოებას.

ზემოთ ჩამოთვლილთან ერთად, საქართველოს კონსტიტუციის 41-ე მუხლის მე-2 პუნქტში აღწერილია ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის შეზღუდვის სხვა საფუძვლები, რომლის თანახმადაც „ოფიციალურ ჩანაწერებში არსებული ინფორმაცია, რომელიც დაკავშირებულია ადამიანის ჯანმრთელობასთან, მის ფინანსებსა ან სხვა ევროსაბჭოს კონვენცია ოფიციალური დოკუმენტების ხელმისაწვდომობის შესახებ, კერძო საკითხებთან, არავისთვის არ უნდა იყოს ხელმისაწვდომი, თვით ამ ადამიანის თანხმობის გარეშე, გარდა კანონით დადგენილი შემთხვევებისა, როდესაც ეს აუცილებელია სახელმწიფო უშიშროების ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად, ჯანმრთელობის, სხვათა უფლებებისა და თავისუფლებების დასაცავად“.

აღნიშნული ჩამონათვალი კიდევ ერთხელ ადასტურებს იმ გარემოებას, რომ გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის თითოეული ფაქტი სასამართლოს მიერ დეტალურად უნდა იქნეს გამოკვლეული, უნდა დადგინდეს შეზღუდვის კანონიერება და გადაუდებელი აუცილებლობა დემოკრატიულ საზოგადოებაში.

საქართველოს კონსტიტუცია სახელმწიფოს უზენაესი კანონია. ამასთან ყველა სხვა სამართლებრივი აქტი უნდა შეესაბამებოდეს კონსტიტუციას. შესაბამისად, ინფორმაციის თავისუფლების საკითხებთან დაკავშირებით საქართველოს კონსტიტუციის მე-19, 24-ე და 41-ე მუხლის ჩანაწერები განმარტებულია სხვადასხვა სამართლებრივ აქტში. ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის თაობაზე ძირითადი რეგულაციები გაწერილია საქართველოს ზოგად ადმინისტრაციულ კოდექსში (თავი მესამე - ინფორმაციის თავისუფლება).

საქართველოს კონსტიტუციასთან ერთად, მედიის მარეგულირებელ საკანონმდებლო აქტებს შორის ყველაზე მნიშვნელოვანია:

1. „სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ საქართველოს კანონი - მიღებული 2004 წლის 24 ივნისს. აღნიშნული კანონის თანახმად, ყველას, ადმინისტრაციული ორგანოს გარდა, აქვს გამოხატვის თავისუფლება. ამასთან, გამოხატვის თავისუფლება მოიცავს ისეთ კომპონენტებს, როგორიცაა:

• აზრის თავისუფლება;

• პოლიტიკური სიტყვისა და დებატების თავისუფლება;

• რწმენისა და აღმსარებლობის თავისუფლება.

განსაკუთრებით უნდა აღინიშნოს ის ფაქტი, რომ კანონის მიღების შემდეგ ცილისწამება (არსებითად მცდარი ფაქტის შემცველი და პირისათვის ზიანის მიმყენებელი, მისი სახელის გამტეხი განცხადება) ამოღებულ იქნა სისხლის სამართლის დანაშაულთა კატეგორიიდან.

ამ კანონში მედია განიმარტება, როგორც მასობრივი კომუნიკაციის ბეჭდვითი ან ელექტრონული საშუალება, მათ შორის იგულისხმება ინტერნეტიც;

2. „მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონი მიღებულია 2004 წლის 24 დეკემბერს - ეს კანონი სიტყვისა და აზრის თავისუფლებისა და თავისუფალი მეწარმეობის პრინციპების შესაბამისად, განსაზღვრავს მაუწყებლობის განხორციელების წესს, მაუწყებლობის სფეროში დამოუკიდებელი მარეგულირებელი ორგანოს შექმნის წესსა და ფუნქციებს, ამ სფეროში საქმიანობის რეგულირების პირობებს, ლიცენზირების წესსა და პროცედურებს;

3. „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონი მიღებულია 2005 წლის 2 ივნისს - ეს კანონი ადგენს საქართველოს ტერიტორიაზე ელექტრონული საკომუნიკაციო ქსელებითა და საშუალებებით საქმიანობის სამართლებრივ და ეკონომიკურ საფუძვლებს, ამ სფეროში კონკურენტუნარიანი გარემოს ჩამოყალიბებისა და რეგულირების პრინციპებს, ელექტრონული საკომუნიკაციო ქსელებისა და საშუალებების ფლობის, მათი გამოყენებისა და მომსახურების მიწოდების დროს ფიზიკური და იურიდიული პირების უფლებებსა და მოვალეობებს;

4. „სალიცენზიო და სანებართვო მოსაკრებლების შესახებ“ საქართველოს კანონის მიღების თარიღია 2003 წლის 12 აგვისტო. ეს კანონი განსაზღვრავს სახელმწიფოს მიერ კანონით დადგენილი სალიცენზიო/სანებართვო საქმიანობის განხორციელების ან/და სარგებლობის უფლების მინიჭებისთვის, აგრეთვე, სახელმწიფო ორგანოს მიერ გაწეული გარკვეული მომსახურებისათვის დაწესებული მოსაკრებლების სახეებსა და განაკვეთებს, მათი გადახდევინების წესსა და ვადებს;

5. „დამოუკიდებელი ეროვნული მარეგულირებელი ორგანოების შესახებ“ საქართველოს კანონი მიღებულია 2002 წლის 13 სექტემბერს. ამ კანონის მიზანია შექმნას მყარი სამართლებრივი საფუძველი და სრულყოფილი ინსტიტუციური გარემო საქართველოში მოქმედი დამოუკიდებელი ეროვნული მარეგულირებელი ორგანოების სტაბილური ფუნქციონირებისათვის, რათა ეკონომიკის სხვადასხვა სფეროში უზრუნველყოფილი იქნეს ლიცენზიის მფლობელთა და მომხმარებელთა ინტერესების დაბალანსება, მომსახურებისა და საქონლის ეფექტიანი ფასწარმოქმნა და მიწოდება;

6. „რეკლამის შესახებ“ საქართველოს კანონმდებლობა შედგება საქართველოს კონსტიტუციის, საერთაშორისო ხელშეკრულებებისა და შეთანხმებების, ამ კანონისა და საქართველოს სხვა საკანონმდებლო და ნორმატიული აქტებისაგან. „რეკლამის შესახებ“ საქართველოს კანონის მიღების თარიღია 1998 წლის 18 თებერვალი;

7. „საავტორო და მომიჯნავე უფლებების შესახებ“ საქართველოს კანონი მიღებულია 1999 წლის 22ივნისს. ეს კანონი ადგენს საავტორო უფლებების გამოყენებისა და რეგულირების წესს;

8. „მაუწყებელთა ქცევის კოდექსი“ - 2009 წელს მიიღო საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიამ. სამართლებრივი აქტი განსაზღვრავს მაუწყებლის მიერ პროგრამის მომზადებისა და გადაცემის პრინციპებს, წესებსა და სახელმძღვანელო რეკომენდაციებს. განსხვავებით წესებისა და სახელმძღვანელო რეკომენდაციებისგან, პრინციპები შესასრულებლად სავალდებულოა.

საქართველოს კანონმდებლობის თანახმად, მაუწყებლის თვითრეგულირების ორგანო, საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისია და სასამართლოა უფლებამოსილი შეაფასოს მედიის მუშაობის სამართლებრივი ასპექტები - გამოიყენონ სანქციები და მიიღონ სხვა შესაბამისი გადაწყვეტილებები.

„მედიაჩეკერის“ შემდეგი რუბრიკა დაეთმობა განმარტებებს იმის შესახებ, თუ როგორ და რა შემთხვევებში შეუძლია დაინტერესებულ პირს/მაყურებელს გამოიყენოს ზემოაღწერილი სამივე ბერკეტი ზუსტი ინფორმაციის მისაღებად.

- რა არ მოგწონთ მედიაში? - თუ ოდესმე ამ კითხვას ქუჩაში გამვლელებს დაუსვამთ, უკმაყოფილოებს ბევრს აღმოაჩენთ. საინფორმაციო გამოშვებების გარდა, ზოგს სერიალები არ მოსწონს, ზოგს - გასართობი შოუები. ზოგიერთს ჟურნალისტთა მეტყველების მანერა აღიზიანებს. ისეთებიც არიან, რომლებიც ამ პროფესიის წარმომადგენლებისათვის დრესკოდის დაწესებას ითხოვენ. ბოლოს თანხმდებიან, რომ უნდა არსებობდეს კანონი, რომელიც მედიას დაარეგულირებს.

მედიის დარეგულირება - ეს თემაა, რომელიც ბოლო პერიოდში პოლიტიკოსთა ნაწილმა დღის წესრიგში ჩასვა. ვიღაცებს გაუჩნდათ დეზინფორმაციისა და ცილისწამების შემთხვევაში მედიასაშუალებების სისხლის სასმართლებრივი პასუხისგების დაკისრების იდეა. ზოგი უფრო შორს წავიდა და ინტენეტ-სივრცის კონტორლი მოინდომა. სრულიად უკონტროლოაო, დეზინფორმაცია და ადამიანების შეურაცხყოფა ბევრი ვრცელდება იქ და უნდა დავსაჯოთო. ამ განცხადებებით მოსახლეობის ნაწილის გულსაც იგებენ, იმ მოსახლეობის, რომლებიც გამუდმებით ლანძღავენ ტელევიზიებსა და მათ გადაცემებს, თუმცა მაინც კვირიდან კვირამდე ელოდებიან. მაყურებლის უმეტესობა, შესაძლოა, ვერ აცნობიერებდეს საფრთხეებს, რასაც მედიის რეგულირება გამოიწვევს. მათ მსგავსად, მარტივი ჭეშმარიტებები ავიწყდებათ პოლიტიკოსებსაც.

მაგალითად, ავიწყდებათ, რომ ცილისწამების მუხლი 2004 წელს ამოიღეს სისხლის სამართლის კოდექსიდან. ისიც, რომ ეთიკურ საკითხებს მედიაში მაუწყებელთა ქცევის კოდექსი, სარეკომენდაციო ხასიათის დოკუმენტი არეგულირებს. ისიც, რომ ამ დოკუმენტში შემავალი პუნქტების თვითრეგულირებიდან რეგულირებაში გადატანა, ძალიან ბევრი მედიასაშუალების დახურვის მიზეზი შეიძლება გახდეს.მათ ავიწყდებათ, რომ კონსტიტუციის 24-ე მუხლი ადამიანის სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლებას იცავს, რომ გვაქვს ამავე სახელწოდების ძალიან კარგი კანონი. ავიწყდებათ ისიც, რომ ინტერნეტ-რეგულირება ტოტალიტარულ სახელმწიფოებში ხდება და სოციალურ ქსელებში გამოქვეყნებული კრიტიკული აზრისა თუ სარკაზმის გამო, მოქალაქეებს ისეთ ქვეყნებში უწევთ პასუხისგება, როგორიც, მაგალითად, რუსეთი ან ჩვენი მეზობელი სხვა ქვეყნებია.

სად გადის ზღვარი სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლებას და მედიის თავისუფლებას შორის? ამ კითხვას მოქალაქეები ხშირად სვამენ. ისინი აპროტესტებენ თვითრეგულირების სუსტ მექანიზმსაც. მათთვის არ არის საკმარისი, ეთიკური გადაცდომის გამო ჟურნალისტის დამნაშავედ გამოცხადება, მისი ბოდიში, ან, მაუწყებლის მიერ მიღებული შიდა ზომები (ხელფასის დაქვითვა, საყვედური, გაფრთხილება, სამსახურიდან გაშვება). ისინი მკაცრ დასჯას ითხოვენ და ვერ აცნობიერებენ საფრთხეს, რომელიც მედიის რეგულირების შემთხვევაში, თითოეული მათგანის გამოხატვის თავისუფლებას ემუქრება. მედიის თავისუფლება ხომ მჭიდროდ არის გადაჯაჭვული სიტყვის თავისუფლებასთან.

როგორ ვაკონტროლოთ მედია? - პოლიტიკოსების მხრიდან მსგავსი ინიციატივების გაჟღერებისას განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი ხდება მედიის თვითრეგულირების როლი. მექანიზმი, რომელიც ჟურნალისტებსა და მედიასაშუალებას შეცდომებისაგან მაქსიმალურად აზღვევს და არც პოლიტიკოსებს უტოვებს რეგულირების შესახებ ინიციატივებზე ფიქრის საბაბს.მნიშვნელოვანია, რომ მედიამ ნებისმიერი საშუალებით რეიტინგის დადების გარდა, იფიქროს ეთიკურობასა და იმ საფრთხეზე, რაც, შესაძლოა, რეგულირებით ემუქრებოდეს.

რატომ არ შეიძლება მედიის კონტროლი? - იმიტომ, რომ მედიის რეგულირება გახდება იმის წინაპირობა, რომ დარეგულირდეს ჩვენი, თითოეული მოქალაქის სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლება, სადაც ძნელი იქნება იმის გარკვევა, თუ სად იწყება ცხვირი, რომელთანაც ჩვენი გამოხატვის თავისუფლება მთავრდება.

,,ცენზურა აკრძალულიაო!” - უპასუხა კომუნიკაციების კომისიამ არასამთავრობო ორგანიზაციებს. კომისიამ NGO -ებს შეახსენა, რომ ,,მაუწყებელი სარედაქციო დამოუიდებლობით სარგებლობს და კონსტიტუციითა და მოქმედი კანონმდებლობით გარანტირებულია სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლება”. პირიქით რომ ყოფილიყო და ამ ტექსტით არასამთავრბოებს გაეცათ პასუხი მაუწყებელთა მარეგულირებელი კომისიისთვის, ეთქვათ, რომ მაუწყებლის შინაარსზე თავად მაუწყებელი აგებს პასუხს და ,,მოქმედი სამართლებრივი ნორმებით მაუწყებლის საქმიანობის შინაარსობრივი რეგულაციების შეუსრულებლობა არ შეიძლება კომისიის, მეტიც, სასამართლოს მსჯელობის საგანი გახდეს” - არც არაფერი იქნებოდა გასაკვირი. (არადა ეს მედიის გულშემატკივრებს, მათ შორის ამ არასამთავრობო ორგანიზაციებს, კარგად ახსოვდათ მოსამართლე ურთმელიძის მიერ რუსთავი 2-ის შინაარსზე დაუშვებელი მსჯელობისას).

კომუნიკაციების კომისიასა და არასამთავრობეობს შორის ადგილები გაიცვალა, რაც უკვე მოასწავებს საფრთხეს.

სამმა ავტორიტეტულმა ორგანიზაციამ ,,კომუნიკაციების ეროვნულ კომისიას” 8 სექტემბერს მიმართა და მოუწოდა, შეესწავლა ,,თუ რამდენად შეესაბამება ტელეკომპანია GDS -ის ქმედება წინასაარჩევნო პერიოდში მოქმედი კანონმდებლობისა და ,,საქართველოს მაუწყებელთა ქცევის კოდექსით” დადგენილ სტანდარტებს” და დარღვევის არსებობის შემთხვევაში, მიეღო ,,შესაბამისი ზომები”.

,,შესაბამისი ზომები”?!

ქცევის კოდექსი თვითრეგულირების დოკუმენტია, რომელიც მაუწყებლობის კანონთან ერთად სამართლებრივ გარანტიებს ქმნის იმისას, რომ მედიის შინაარსზე თავად მედიამ იმსჯელოს და დარღვევის აღმოჩენის შემთხვევაში გამოსწორდეს. მაგრამ GYLA-მ TI-მ და ISFED - მა GDS -ის ნაცვლად მარეგულირებელ კომისიას მიმართეს.

კომისიამაც პასუხად გულმოდგინედ იმსჯელა GDS - ის პროგრამაზე, რომელიც ყოველ ორშაბათს და ხუთშაბათს გადაიცემა და სადაც ყოფილ პრემიერ-მინისტრს საქართველოს 10 რეგიონიდან ადგილობრივი ჟურნალისტები ხვდებიან. კომისიამ იმსჯელა ისე, თითქოს GDS -ის თვითრეგულირების ორგანო ყოფილიყო და განაცხადა, რომ „მაუწყებელთა ქცევის კოდექსის“ 23–ე მუხლის მე–9 პუნქტით განსაზღვრული მოთხოვნების დარღვევას ადგილი არ ჰქონია.

ეს მუხლი წინასაარჩვენო პროცესში მაუწყებლის მიუკერძოებელი გაშუქების უზრუნველსაყოფად, სახელმწიფო მოხელეების საქმიანობის ასახვისას, განსაკუთრებული სიფრთხილის რეკომენდაციას იძლევა.

,,რაც შეეხება „პარტიის სასარგებლოდ აგიტაციას“, აღვნიშნავთ, რომ წინასაარჩევნო პერიოდში აგატიციის ნიშნებით ხასიათდება არა მხოლოდ საზოგადოებრივ–პოლიტიკური პროგრამები, არამედ გასართობი და იუმორისტული გადაცემები, მხატვრული თუ ანიმაციური ფილმები და სხვა.“ - ასე უპასუხა კომისიამ არასამთავრობოთა მიერ GDS -ს პროგრამის ანონსის აგიტაციად მიჩნევას.

არასათავრობოებმა GDS -ის გადაცემის ანონსში ქართული ოცნების საარჩევნო ნომრის გამოჩენაზე მიუთითეს, მარეგულირებელმა კი პასუხად შეგვახსენა, რომ ამ და სხვა მაუწყებელთა პროგრამების ანონსებში ჩვენ უხვად ვხვდებით ყოფილ პრეზიდენტებს, მინისტრებს, ჩინოვნიკებს, საარჩევნო სიმბოლოების ფრიალთან ერთად და ასეთი ანონსები, თავის გასართობ-შემეცნებით-ინფორმაციული პროგრამებიანად აგიტაციად რომ მიიჩნიო, ყველა მაუწყებელი დასახური გახდება. ,,ცენზურა კი დაუშვებელიაო”.

მთელი ამ მიმართვა-პასუხის პროცესში ჯერ არასამთავრობოებმა, შემდეგ კი კომისიამ ძალა არ დააკლო თვითრეგულირების მექანიზმის არაეფექტურობის ხაზგასმას, რაც შემდეგი მითითებით დაგვირგვინდა: - ,,მაუწყებლობის შინაარსობრივი რეგულირების საკითხი განსაკუთრებული სიფრთხილის საგანია, მით უფრო, რომ შინაარსობრივი რეგულირების საკანონმდებლო ჩარჩო, პრაქტიკულად, არ არსებობს”.

,,მედიის შინაარსობრივი რეგულირების საკანონმდებლო ჩარჩოო!”

,,არ არსებობსო”!

,,პრაქტიკულადო”!

თვითრეგულირება თავისუფლების დამხმარეა, ქათული მედია ცდილობს თვითდარეგულირდეს. ჟურნალისტური ეთიკის ქარტია ამის კარგი მაგალითია, ახლახანს მაუწყებელთა თვითრეგულირების ორგანოებში მიმართვის გამარტივებისთვის რეგიონულმა ტელევიზიებმაც საკუთარი სურვილით გაუშვეს საერთო პორტალი. როცა შეცდომას უშვებს, ქართული პასუხისმგებლობის მქონე მედია ბოდიშს იხდის და ასწორებს გადაცდომას (მაგალითები შეგიძლიათ ქარტიის გვერდზე განხილულ საქმეებში ნახოთ), რაც მათივე სიძლიერის მაჩვენებელია და არა სისუსტის.

არასამთავრობოებს და კომისიასაც შეუძლიათ თვითდარეგულირდნენ, აღიარონ რომ შეეშალათ ამ მიმართვა-პასუხისას, სანამ მედიის ,,შინაარსობრივი რეგულირების საკანონმდებლო ჩარჩოს” შექმნამდე მივიდოდეს საქმე “პრაქტიკულად”.

არა და რა საინტერესო და სასარგებლოც იქნებოდა, გვენახა GDS -ის თვითრეგულირების ორგანოს მსჯელობა სადავო პროგრამის მაუწყებელთა ქცევის კოდექსთან შესაბამისობაზე.

...რატომ არიან თანახმა კერძო მაუწყებლები მინიმალური კონტრიბუციით ჩაერთოს საზოგადოებრივი მაუწყებელი?

- ...მე ვსაუბრობ კერძო მაუწყებლების მოტივაციაზე...

- ...თქვენ ხედავთ თუ არა „მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის დარღვევის საშიშროებას?

- ...ბატონო სულხან, თუ პრინციპულად მიუღებელია, ჩვენ შეგვიძლია ეს გადაწყვეტილება ახლა მივიღოთ...

- ...რატომ მოიტანეთ ივლისის ბოლომდე ეს ამბავი?

- ...თუ განიხილავდით ვარიანტს რომ საერთოდ არ ჩაეტარებინა?

- ...არ განვიხილავდით, რადგან საზოგადოებრივ მაუწყებელს 8 საათიდან სჭირდება სატელევიზიო პროდუქტი...

- ...ეგზიტპოლი არის ჩვეულებრივი სატელევიზიო შოუ...

- ...ეს ორასი ათასი ლარი შეგვიძლია გამოვიყენოთ არჩევნების მიზნებისთვის, თუ ეგზიტპოლს არ ჩავატარებთ. გთავაზობთ, არჩევნების დღეს გავაკეთოთ კარგი ღონისძიება ან ღონისძიებების ციკლი. ჩვენ ვერავინ აგვიკრძალავს იმას, რომ ამ და სხვა ეგზიტპოლის შედეგები საინფორმაციო გამოშვებებში განვაცხადოთ. ჩვენ არჩევნების დღეს ისეთი პროდუქტი შევქმნათ, რომელიც არც ერთ ტელევიზიას ექნება…

- ...კრიტერიუმებიც არ ვიცით რატომ შეირჩა...

- ...საზოგადოებრივი მაუწყებელი კერძო მაუწყებელთან ერთად არ უნდა ატარებდეს ეგზიტპოლს!

- ...საზოგადოების დაკვეთა არის ეგზიტპოლი ჩაატაროს საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა? რამე ტიპის კომუნიკაცია იყო ამ თემაზე? ”

- ...არანაირი შოუსთვის! უბრალოდ იმისათვის, რომ ვიღაცას თავში არ დაარტყას, გაყალბებული ციფრი არ დაწეროს, საზოგადოება არ შეიყვანოს შეცდომაში...

- „... ჩვენ ორი წელზე მეტი აქ ვმუშაობთ და პოლიტიკური საკითხები თითქმის არ დამდგარა საბჭოს დღის წესრიგში. პრინციპში, ეს პირველი შემთხვევა არის, როდესაც ასე მკვეთრად არის გაყოფილი სამეურვეო საბჭო...ჩვენ აქ ვმოქმედებთ იმპერატიული მანდატის საფუძველზე, რომლებიც გვაძლევს ვალდებულებას და უფლებას განვსაჯოთ სიტუაცია იმისდამიხედვით, რაც ჩვენ მიგვაჩნია სწორი თუ არასწორი...თუმცა ჩვენ ვართ გარკვეული ელექტორატის წარმომადგენლები ყველა და ვმოქმედებთ იმ პოლიტიკური მოტივაციებიდან, რომლებიც მიგვაჩნია, რომ ჩვენს ელექტორატში არსებობს და რომელი გადაწყვეტილებაც უნდა იქნეს მიღებული...“

- “...არ ვეთანხმები მოსაზრებას, რომ ეგზიტპოლის ჩატარებით შეიძლება რეიტინგი დავკარგოთ, პირიქით, მაყურებელი შეიძლება შევიძინოთ კიდეც. ერთ მხარეს არის რუსთავი 2 და მისი ეგზიტპოლი, მეორე მხარეს - სამი ტელეკომპანია და მათი ეგზიტპოლი. მე, ჩემი პოლიტიკური, საზოგადოებრივი გამოცდილებით, რუსთავი 2-ის ეგზიტპოლს ცალსახად არ ვენდობი, იმ კომპანიის გამოცდილებიდან და რეპუტაციიდან გამომდინარე, ვენდობი თუ არა დანარჩენ სამ ტელევიზიასთან გაერთიანებას? მე გავეცანი ამ კომპანიაზე ინფორმაციას, გავერკვიე მეთოდოლოგიაში, მერაბ ფაჩულიას ვენდობი, იმ უცხოურ კომპანიას ვენდობი. საზოგადოებას სჭირდება არა მხარის ეგზიტპოლი, არამედ სანდო ეგზიტპოლი…

- ...მე მიმაჩნია რომ საზოგადოებრივი მაუწყებლის მონაწილეობა ამ ეგზიტპოლში უნდა იყო გარანტი იმისა რომ მეტი კონტროლი იქნება რათა სანდოობა იყოს გარანტირებული...

- ...პირიქით, ეს ხალხის ფული უნდა გამოგვეყენებინა იმაში, რომ დამოუკიდელად ჩაგვეტარებინა ეგზიტპოლი...

- ...იმიტომ რომ შენ სხვა ხარ, აბსოლუტურად...

- ...სამწუხაროდ, იმ ვითარებაში, რომელშიაც ჩვენ უნდა მივიღოთ გადაწყვეტილება, პოლიტიკურად ნეიტრალური გადაწყვეტილება არ არსებობს ელემენტარულად...

ეს ფრაზები სსიპ საზოგადოებრივი მაუწყებლის სამეურვეო საბჭოს 2016 წლის 07 სექტემბრის სხდომიდანაა, როდესაც სამეურვეო საბჭომ თანხმობა მისცა მაუწყებლის მენეჯმენტს ეგზიტპოლის ჩატარებისათვის გამოიყენოს 200 000 ლარი. ამ გადაწყვეტილების შემდეგ საზოგადოებრივი მაუწყებელი გეგმავს, “იმედთან”, “მაესტროსთან” და “GDS”-თან ერთად, 2016 წლის საპარალმანეტო არჩევნებზე კომპანია “TNS” დაუკვეთოს ეგზიტპოლის ჩატარება. კონტრაქტის საერთო ღირებულება 937 635 ამერიკული დოლარია, ხოლო ამ თანხაში საზოგადოებრივი მაუწყებლის წილი - 200 ათასი ლარი.

თუ ციფრებს დავუჯერებთ - საზოგადოებრივი არხი ამ საქმეში სამოწყალოდ მონაწილეობს.

იკითხავთ ალბათ, ხდება კი რამე ისეთი, რამაც საზოგადოების ყურადღება უნდა მიიქციოს?

დაუფიქრებლად გიპასუხებდით - დიახ!

„მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის თანახმად, საზოგადოებრივი მაუწყებელი შექმნილია იმისთვის, რომ იყოს პოლიტიკური და ეკონომიკური გავლენისაგან თავისუფალი მედიაპლატფორმა ყველასთვის - შენთვის, ჩემთვის და სხვისთვის.

ამავე დროს ეს პლატფორმა თანაბრად უნდა ეიმედებოდეს ყველა კომერცულ პირს, რათა მისი ბიზნესი არავინ შეავიწროვოს და ამბის გავრცელების შანსი ჰქონდეს.

ეს პლატფორმა თანაბრად უნდა ეიმედებოდეს ყველა პოლიტიკურ პარტიას, რომელსაც მოუნდება ადამიანებამდე მიიტანოს სათქმელი. ამ ფორმატში თანაბრად უნდა შუქდებოდეს მთავრობაც და ოპოზიციაც.

ეს პლატფორმა უნდა ეიმედებოდეს გადასახადის გადამხდელ ყველა პირს, ვინც მისდაუნებურად ინახავს საზოგადოებრივ არხებს. ინახავს იმიტომ, რომ ერთ დღესაც კერძო არხების მფლობელებმა გართობა და შემეცნება თუ მიიჩნიეს პრიორიტეტად, იყოს საზოგადოებრივი არხები, როგორც საზოგადოებრივი დისკუსიების უცვლელი შესაძლებლობა.

რადგან ეს არხები ყველასია.

რადგან საზოგადოებრივ არხებს აქვთ მუშაობის სხვა რაკურსი.

ცნობილია, რომ ეგზიტპოლი ტარდება იმისთვის, რომ არჩევნების ხარისხმა მოიმატოს - მოიმატებს თუ არა არჩევნების ხარისხი საზოგადოებრივი არხის კონსორციუმში შესვლით?

დავფიქრდები და გეტყვით - არა!

დიდი ხანია ქართული მედიის მთავარი ნაკლი პოლიტიკური პოლუსირებაა. საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის და საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის მიერ წარმოებული კვლევები ამ მოსაზრებებს ადასტურებს. თითქმის ყველა კერძო არხისთვის დამახასიათებელია დაუფარავი პოლიტიკური განწყობები და რჩება ჯერ კიდევ არამდგრადი იმიჯის საზოგადოებრივი არხები, რომლებიც მაჩვენებლებს ნელ-ნელა და წვეთ-წვეთად იუმჯობესებენ.

და ეს გაუმჯობესება ხდება საზოგადოებრივი არხების თანამშრომლების არც თუ ისე დიდი ნაწილის ძალიან დიდი მონდომების ხარჯზე.

“იმედთან”, “მაესტროსთან” და “GDS”-თან ერთად საქმეების წამოებას უკვე დაერქვა „სამთავრობო კონსორციუმი“.

ალბათ, იკითხავთ აწყობს თუ არა ეს გაერთიანება მთავრობას?

ჩემი პასუხია - არა და არა!

რადგან წინასაარჩევნოდ ვერაფერს ისეთს არასწორს ვერ გააკეთებს მოქმედი მთავრობა, როგორც ეს მედიის მართვა ან ასეთი იარლიყის მიღებაა.

თუ მოქმედი ხელისუფლება გაიმარჯვებს არჩევნებში - მისი მოქმედებების მთავარ ნაკლად საზოგადოებრივი არხის მართვაც ჩაითვლება.

თუ მოქმედი ხელისუფლება დამარცხდება არჩევნებში - ერთ-ერთი მიზეზი, შეიძლება, საზოგადოებრივი არხის ჯიბეში ჩასმის მცდელობა გახდეს.

მოცემულობიდან გამომდინარე, თითქოს ეს დაკვეთა ხელისუფლებიდან არც უნდა მოდიოდეს.

მიუხედავად იმისა, რომ სამეურვეო საბჭოს ერთი წევრის ქალბატონი მარინა მუსხელიშვილის განმარტებით, მეურვეები ამართლებენ იმ ელექტორატის იმედებს, რომლებმაც წარმოადგინა.

საქმე ისაა, რომ მარინა მუსხელიშვილმა მხარი დაუჭირა ეგზიტპოლს, ირინა ფუტკარაძემ თავი შეიკავა. ეს ორი ადამიანი კი სახალხო დამცველმა წარადგინა სხვადასხვა დროს. ამდენად, შეუძლებელია, წარმომდგენ პირს თან უნდოდეს და თან არ უნდოდეს ეგზიტპოლის ამ ფორმატით ჩატარება.

თუ ეს ორი მეურვე თავს სხვა სეგმენტის ნაწილად მიიჩნევს - ეს უკვე სხვა საკითხია.

სამეურვეო საბჭოდან ეგზიტპოლის ჩატარების მხარდამჭერები ქართული ოცნების და აჭარის უმაღლესი საბჭოს წარმომადგენლები არიან ასევე, მოწინააღმდეგეები კი ენმ-ს მიერ დასახელებული ორი მეურვეა.

თუმცა ამ თემაზე გაგრძელება სხვა მიმართულებით წაგვიყვანს, რადგან მეურვეების პარტიულობა იმპიჩმენტის საფუძველიც კია.

ჩვენ კი მიზანშეწონილობის საკითხებს ვიკვლევთ.

კიდევ ერთი კითხვაა - აწყობს თუ არა ვინმეს საზოგადოებრივი მაუწყებელი ხელისუფლებასთან გარიგებული იყოს?

პასუხია -არა!

ამას მოწმობს თანამშრომელთა განწყობები, არასამთავრობო ორგანიზაციების მიერ ამ დრომდე გაკეთებული განცხადებები და გამოხმაურებები.

ახლა იმასაც ვიკითხავთ ყველა ერთად, სად არის გამოსავალი?

ჩემი აზრით, გამოსავალი იმაშია, რომ საზოგადოებრივი არხები თავად იქცნენ ეგზიტპოლებად. ყოველდღე შეაგროვონ და ასახონ ადამიანების მოლოდინები და საჭიროებები.

ასე უნდა ხდებოდეს ჩვეულებრივ სიტუაციაშიც და წინასაარჩევნოდაც.

ეს უნდა იყოს საზოგადოებრივი არხების სხვა რაკურსიც და განსხვავებული აქცენტიც.

და უკეთესია, მთელი რესურსი ამგვარი პოლიტიკის დანერგვას მოხმარდეს, მათ შორის, ყველაზე თემატურადაა გამზადებული 200 000 ლარიც.

2008 წლის აგვისტოში რუსეთის სამხედრო აგრესიიდან 8 წელი გავიდა და ამ დრომდე, ქვეყნის 20% ოკუპირებულია, 250 000 ადამიანი კი - დევნილობაში ცხოვრობს. სწორედ ამიტომ, ბოლო ხუთი წელია საზოგადოების ინტერესი კონფლიქტის მიმართ, უცვლელია. მიუხედავად ამისა, ხშირად, უპასუხო კითხვების გამო, მედიისთვის არაკომფორტულია ამ თემაზე წერა.

კონფლიქტი, თავისი ავტორიტეტული ელფერით, გაშუქების საბაბს დამოუკიდებლად ქმნის, მაგრამ მნიშვნელოვანია, მედიამ გაშუქებისას საზოგადოების კონკრეტული მოლოდინი, კონფლიქტის სოციალურ - პოლიტიკური მახასიათებელი გააანალიზოს და გაითვალისწინოს. თუ მხედველობაში მივიღებთ, რომ დამოუკიდებლობის 25 წლის თავზეც ტერიტორიული მთლიანობის პრობლემა ჩვენი ყოველდღიური პოლიტიკური ცხოვრების ნაწილია, დროა, მედიამ საზოგადოების მოლოდინის შექმნისას, კვლევები აქტიურად გამოიყენოს.

კითხვებზე პასუხისთვის საინტერესო მონაცემებს გვაძლევს NDI-ის დაკვეთით CRRC-საქართველოს მიერ ჩატარებული კვლევები. ბოლო ასეთი კვლევა 2016 წლის ივნისში განხორციელდა და მის ფარგლებში, ქვეყნის მასშტაბით, 4,113 ინტერვიუ ჩატარდა, მათ შორის ეროვნული უმცირესობებით მჭიდროდ დასახლებულ რეგიონებში.

ამ კვლევაზე დაყრდნობით ვუპასუხოთ იმ სამ კითხვას, რაც შესაძლოა, თემის გაშუქებით დაინტერესებულ ჟურნალისტებს გაუჩნდეთ. ეს კითხვები მედიას კონფლიქტის სოციალურ - პოლიტიკური მახასიათებლის გაანალიზებაში დაეხმარება.

· კითხვა 1: რა ადგილი უჭირავს ტერიტორიულ მთლიანობას ქვეყნის პრობლემებში? უკეთ რომ ვთქვათ, მნიშვნელოვანია თუ არა ეს პრობლემა საზოგადოებისთვის ?

ბოლო ხუთი წელია, ტერიტორიული მთლიანობა ქვეყნის ყველაზე მნიშნელოვანი პრობლემების ხუთეულშია. ივნისის გამოკითხვებით, ის მესამეა სამუშაო ადგილების და სიღარიბის შემდეგ. ამავე დროს, ის განეკუთვნება საკითხთა იმ ჯგუფს, რომელიც თანაბრად აწუხებს ქალაქად თუ სოფლად მცხოვრებ მოსახლეობას. განსხვავება არც ასაკობრივი კუთხით შეიმჩნევა, თუმცა კითხვებს აჩენს თემისადმი ინტერესი ეთნიკური უმცირესობებით დასახლებულ რეგიონებში. აქ მხოლოდ 7 % აღნიშნავს ამ თემის მნიშვნელობას, მაშინ როდესაც ქვეყნის სხვა ნაწილებში ეს რიცხვი 27% ნაკლები არაა.

რამ განაპირობა ასეთი სხვაობა? არის ეს განათლების პოლიტიკის თუ მედიაზე ნაკლები ხელმისაწვდომობის ბრალი ? აღნიშნული კითხვები მედიის საკვლევ ღია საკითხებად დავტოვოთ. კითხვა 2: რა შიდა თუ გარე ფაქტორები აყალიბებს საზოგადოების მოთხოვნებს კონფლიქტის გაშუქებაზე ? უკეთ რომ ვთქვათ, როდის უფრო ღელავს საზოგადოება კონფლიქტზე?

როგორც დიაგრამიდან ჩანს, ბოლო პერიოდში პირველი აღმასვლა 2013 წლის ნოემბრის გამოკითხვამ აჩვენა. ამ პერიოდში ჟენევის მოლაპარაკების 25-ე რაუნდია და აქტიურად განიხილება მისი ჩანაცვლება/გაუქმების საკითხი. გრიგორი კარასინმა განაცხადა: „ჟენევის დისკუსიების შეწყვეტის შესაძლებლობა სულ უფრო რეალური ხდება“ რასაც ახლდა შიდაკომენტარები, მათ შორის მინისტრის ორაზროვანი განცხადება: “ჟენევის მოლაპარაკების ფორმატის ცვლილება გამორიცხული არ არის“ და არსამთავრობოთა პასუხი: „ეს საფრთხის შემცველია“.

კონტექსტი - 20 წელი სოხუმის დაცემიდან, თავის კვალს ტოვებს, თუმცა მთავარი აქცენტი საგარეო ფაქტორების მიერაა შემოტანილი. ასეთივე მოვლენა გვაქვს 2016 წლის ივნისში, როდესაც თემა მოულოდნელად კვლავ აქტიურდება. ამჯერად მიზეზი ტრაგიკული შემთხვევაა: აფხაზი მებაჟის, რაშიდ კანჯი-ოღლის მიერ ხურჩაში ადგილობრივი მკვიდრის, გიგა ოთხოზორიას მკვლელობა. მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს მიერ კონტროლირებად ტერიტორიაზე მსგავსი ფაქტი პირველად მოხდა და საზოგადოება აღშფოთდა მომხდარი დანაშაულით, აღნიშნულმა შემთხვევამ ვერ შეიძინა გრძელვადიანი პოლიტიკური გავლენის დამახასიათებელი ნიშნები. ეს საკითხი დაისვა კრიზისების პრევენციის შეხვედრაზეც და ჟენევის მოლაპარაკების ფორმატშიც, თუმცა მედიამ თემის გარშემო ‘’ტემპერატურის აწევა, ’’ საერთო საზოგადოებრივი მოვლენის შექმნა ვერ მოახერხა, მიუხედავად იმისა, რომ გაშუქების საბაბი იყო, მათ შორის: რამდენიმე აქცია კანცელარიასთან, იყო მშვიდობიანი მარში, იყო ფეისბუკ პოსტები და იყო რუსეთის მხრიდან პრობლემის ქართულ-აფხაზურად მონათვლა, აფხაზეთის მხრიდან კი 20–ზე მეტი შემთხვევის „გახსენება“, როდესაც ქართველების მიზეზით ეთნიკურად აფხაზი დაიღუპა.

ამავე პერიოდში მოხდა მნიშვნელოვანი მოვლენები: ქართულ, აფხაზურ და ოსურ მხარეებს შორის პატიმრების გაცვლა და აფხაზეთის მიმართულებით ინციდენტების პრევენციისა და მათზე რეაგირების მექანიზმების შეხვედრების აღდგენა, რასაც მედიაში მხოლოდ ნიუსის სივრცე შეხვდა.

როგორც ჩანს, კონფლიქტების თემაზე მედიის დღის წესრიგი გრძელვადიანი სტრატეგიის ნაკლებობასთან ერთად, ადვილად მანიპულირებადია. ადვილად შესამჩნევია ტენდენცია: 1) მედია ნიუსური შინაარსისაა და ძლიერაა დამოკიდებულია პოლიტიკოსების მიერ ნაკარნახევ თემებზე, ნაკლებად გააჩნია უნარი თავად წამოწიოს საკითხები; 2) კონფლიქტთან დაკავშირებული თემები მედიისთვის ნაკლებად აქტუალურია, თუ ის არაა დაკავშირებული საგარეო ფაქტორებთან. მსგავსად ნაკარნახევი დღის წესრიგი შესაძლებლობას ტოვებს, უცხო ქვეყნის პროპაგანდამ მედია ბოროტად გამოიყენოს, საზოგადოებაში წინასწარი მოლოდინის გასაჩენად. რამდენად გამოიყენება აღნიშნული სტრატეგია, მაგალითად, ჟენევის ყოველი მოლაპარკების წინ ?

ეს თემა შესაძლებლობას გვაძლევს კიდევ შორს წავიდეთ კვლევისას და მედიისათვის მნიშვნელოვან მესამე კითხვასაც ვუპასუხოთ.

კითხვა 3: იქნება თუ არა პოლიტიკური მესიჯები ამ თემაზე წინასაარჩევნო პერიოდში, ანუ უნდა წეროს თუ არა მედიამ კონფლიქტზე ამ პერიოდში ?

ტერიტორიული მთლიანობა, როგორც მესამე ყველაზე მნიშვნელოვანი პრობლემა ქვეყნისათვის ბუნებრივად აჩენს კითხვებს. საზოგადოებას სურს მოისმინოს, რატომ უნდა მისცეს ხმა ამა თუ იმ პარტიას და რა შეცდომები იყო ამ მიმართულებით, რაც ცალსახად ოპოზიციური ნიშის ქვეშ აქცევს თემას. თუ გავითვალისწინებთ, რომ იმ ადამიანთა რიცხვი, რომლებსაც არ აქვთ გადაწვეტილი, არჩევნებში ვის მისცემენ ხმას 57% -ია, რაც ნებისმიერი პარტიისათვის მნიშვნელოვანი სამიზნე აუდიტორიაა. ხოლო, მათგან ნახევარზე მეტი (63%), აცხადებს, რომ მათთვის მნიშვნელოვანია ტერიტორიული მთლიანობა. ეს ნიშნავს, რომ საზოგადოება ოკუპირებულ ტერიტორიებსა და დევნილი მოსახლეობის პრობლემებზე აუცილებლად იხილავს დებატებს წინასაარჩევნო პერიოდში.

თუმცა, ვინაიდან არსებობს საკითხზე მკვეთრად გამოხატული უკმაყოფილება მთავრობის პოლიტიკის მიმართ და მასზე საგარეო ფაქტორის გამოხატული გავლენა, უფრო მოსალოდნელია, თემა რუსეთთან ურთიერთობისა და საქართველოს ევროატლანტიკური კურსის ქოლგის ქვეშ შემავალ შიდა საკითხად განიხილოს.

გიორგი ჯანგიანი, საქართველოს რეფორმების ასოციაცია, კონფლიქტებისა და საერთაშორისო უსაფრთხოების ანალიტიკოსი