ყველაზე მეტად იმ ჟურნალისტების მიკვირს, ჭირისუფლებისგან ინტერვიუს აღება რომ შეუძლიათ, თანაც მაშინ, როცა ამ ადამიანებს ახლობლების გარდაცვალების თუ მკვლელობის შესახებ ინფორმაცია ახალი გაგებული აქვთ.

რამდენიმე დღის წინ ფონიჭალაში, ავტოსადგომზე მყოფ სამ ახალგაზრდას უცნობმა პირებმა ავტომობილიდან ცეცხლი გაუხსნეს. ორი მათგანი ადგილზევე დაიღუპა. ამბავი მყისიერად მოხვდა ქართული ტელეკომპანიების კრიმინალურ ქრონიკაში. ჟურნალისტებმა ჭირისუფლები მაშინვე დაკითხეს და მიუხედავად იმისა, რომ მათგან საინტერესო და ღირებული ვერაფერი მოისმინეს, მათი მწუხარების ამსახველი კადრები ეთერში გაუშვეს.

მთავარი მაინც ის არის, რომ კრიმინალური ამბებიდან ხშირად ვერაფერს ვიგებ. არა მგონია, პრობლემა მარტო ჩემში იყოს.

აი, მაგალითად ერთი სიუჟეტი განვიხილოთ:

წამყვანი წარმდგენ ტექსტში აცხადებს: “მკვლელობა მოხდა თელავის რაიონში. სოფელ ვარდისუბანში 40 წელს გადაცილებული მამაკაცი ურთიერთშელაპარაკების შემდეგ მოკლეს. ადგილობრივების ინფორმაციით, ცივი იარაღით სასიკვდილოდ ის თანასოფლელმა დაჭრა. მამაკაცის გადარჩენა თვითმხილველმა სცადა, თუმცა ის საავადმყოფოში მიყვანამდე გარდაიცვალა. მკვლელობის ბრალდებით დაკავებულია წარსულში ნასამართლევი პირი, რომელიც დანაშაულს აღიარებს”.

ამის შემდეგ კადრში ქალი ჩნდება, რომელიც ამბობს: “წერილი დაგვიდო... 2-3 დღისით. რა იქნა ბიჭი, აზრზე არა ვარ. გვაწუხებს, განა ცოტა ხანია, 13 წელიწადი”. ჟურნალისტის კითხვაზე, რა დაპირისპირება ჰქონდათ ერთმანეთში, ამბობს: “ცოლი მოსწონს თითქოს... ალალი ბიძაშვილები არიან. როგორ შეიძლება ის, რასაც ეგ აკეთებს. მაგრამ მილიცია არაფერს ეუბნებოდა”.

ტიტრში მითითებულია რესპონდენტის ვინაობა. ისიც, რომ ის ვინმე ვეფხია გლურჯიძის დედაა. თუმცა ვეფხია გლურჯიძე ბრალდებულია თუ ის მამაკაცი, რომელიც ურთიერთშელაპარაკების შემდეგ გარდაიცვალა, არსად ჩანს. ეს დეტალი რომ გაარკვიოთ, დამატებითი ინფორმაცია თავად უნდა მოიძიოთ. გადაამოწმოთ შსს-ს და სხვა მედიასაშუალებების მიერ გავრცელებული ინფორმაცია, ნახოთ ბრალდებულის და გარდაცვლილის სახელის და გვარის აღმნიშვნელი ინიციალები და დასკვნაც ისე გააკეთოთ.

კიდევ უფრო რთულადაა საქმე მაშინ, როცა ამბავი შედარებით უფრო ჩახლართული და მრავალპერსონაჟიანია. ამბის გადმოცემის ასეთ სტილთან ერთად სიუჟეტში მოხვედრილი „არაფრისმნახვველი“ დამიანებიც მაკვირვებს. გინახავთ არაფრისმნახველი თვითმხილველი? არც მე!ასეთი ხალხი, როგორც წესი, კამერის დანახვაზე უკანმოუხედავად გარბის, ხელებს ასავსავებს და ამბობს, რომ არაფერი გაუგონია, დაუნახავს, არაფერი იცის.

ამავე ამბის ამსახველ კიდევ ერთ სიუჟეტში, სწორედ ასეთი ადამიანია ჩაწერილი. “ვიღაც მოკლესო, ისიც არ ვიცი, ვინ მოკლა, ეგეც არ ვიცი”, - ამბობს მამაკაცი. მომხდარი ამბის შესახებ არაფრისმცოდნე რესპონდენტი სიუჟეტში მაინც მოხვდა.

ამ სიუჟეტში კი ჟურნალისტი ცდილობს დაადგინოს, იუსტიციის სახლთან მიმდინარე დასუფთავების სამუშაოები, მერსედესის მარკის თეთრი ფერის ავტომობილიდან ანაბეჭდების აღება და მისი “სავარაუდოდ ექსპერტიზაზე გადაყვანა”, სამეგრელო-ზემო სვანეთის პროკურორის მკვლელობის ფაქტს ხომ არ უკავშირდება. ჩაწერილია ორი ადამიანი. ერთ-ერთი მათგანი ჟურნალისტს საკუთარ მოსაზრებას აცნობს: “ეტყობა ჩხუბი მოუვიდათ პოლიციელსა და იმას და რაღაცა მოხდა, რა”. მეორე რესპონდენტი კი, რომელიც, სავარაუდოდ, იქვე მდებარე რომელიმე რესტორნის თანამშრომელია, ამბობს: “10 წუთის უკან მოვედი, შევეკითხე და პასუხს არ მცემს არავინ”. ჟურნალისტის კითხვაზე, რა ხდებოდა, რა ნახეთ, ამბობს, რომ ტერიტორია პოლიციის ლენტით იყო შემოღობილი, მიუხედავად იმისა, რომ მისგან ღირებული ან მნიშვნელოვანი ინფორმაცია ვერ მოვისმინეთ, სიუჟეტში ისიც მოხვდა.

რით არის გამოწვეული ქართულ სატელევზიო კრიმინალურ ქრონიკაში არფრისმნახველი და არაფრისმცდონე თვითმხილველების და მოწმეების სიჭარბე?

რატომ ვუსმენთ და ვხედავთ ეკრანზე იმ ადამიანებს, რომლებმაც ჩვენთვის საინტერესო ( ან პროდიუსერები რომ ფიქრობენ, რომ ჩვენთვის საინტერესოა) ამბის შესახებ არაფერი იციან? ალბათ იმიტომ, რომ ჟურნალისტს სათქმელი და მოსაყოლი ბევრი არაფერი აქვს, არც საჩვენებელი, პროდიუსერი და რედაქტორი კი მისგან სიუჟეტს ან პირდაპირ ჩართვას ითხოვენ. იმნება შთაბეჭდილება, რომ არაფრისმნახველი და არაფრისმცოდნე თვითმხილველები და მოწმეები მხოლოდ საეთერო დროის შესავსებად გამოიყენება.

ფემინისტები აღიარებენ, რომ მასმედია ნებსით თუ უნებლიეთ აკონტოროლებს ქალის ცხოვრებას მისთვის მორგებული როლების პოპულარიზაციით. 1880-იან წლებში ამერიკის შეერთებულ შტატებში ადამიანის უფლებების აქტივისტი და ქალთა მოძრაობის ერთ-ერთი ლიდერი, სიუზენ ენთონი (Susan B. Anthony) წერდა იმის შესახებ, რომ მანამ, სანამ კაცების მიერ კონტროლდებოდა მედიასაშუალებები, ყველა ქალი ვალდებული იყო ეწერა სტატიები, რომლებიც იქნებოდა კაცების იდეების ანარეკლი. ქალთა იდეები კი მუდმივად მეორეხარისხოვანი იყო და შესაბამისად, არ იბეჭდებოდა.

მედიაში ქალთა სახეების ღირსეული წარმოდგენის მოთხოვნით გამოსვლები მე-20 საუკუნის მეორე ნახევარში დაიწყო. აპროტესტებდნენ გაზეთების გარე კანზე დატანილ სექსუალურ ობიექტად ქცეულ ქალთა გამოსახულებებს, აკრიტიკებდნენ რეპორტაჟებისა და გადაცემების დროს გამოყენებულ დამამცირებელ ენას, რომ არაფერი ითქვას სარეკლამო კამპანიებზე, სადაც ქალის განივთებული იმიჯი ტრენდს ქმნიდა. ქალის საზოგადოებრივი იმიჯი ფასდებოდა რამდენიმე ეპითეტით: ვნებიანი, დამოკიდებული, უმეტესად, მაინც - სულელი.

ფემინისტურმა მოძრაობამ გარკვეულწილად განავითარა მედია, რომელმაც დაიწყო ქალთა სახეების მეტად მრავალფეროვნად წარმოჩენა. ასე მაგალითად, ეკრანებსა და ჟურნალების გარეკანზე გამოჩნდნენ სხვადასხვა უმცირესობის წარმომადგენელი ქალები, სხვადასხვა ასაკის ქალები, დამოუკიდებელი, წარმატებული ქალები, რამაც რეალობას დაუახლოვა მედიის მიერ შექმნილი პროდუქტი.

მაღალი ეთიკით გამორჩეული მედია იწყებს საკუთარი პროდუქტის შემოწმებას გენდერული ბალანსის დაცვისთვის, რადგან იცის, რომ მისი გავლენა შესაძლოა მტკივნეულად აისახოს საზოგადოების კონკრეტულ ჯგუფებზე, მაღალკვალიფიციურმა ჟურნალისტმა იცის, რომ ის შეიძლება გახდეს სტერეოტიპების გამტარი ან/და კვლავმწარმოებელი.

განსაკუთრებით მწვავედ დგას საკითხი ე.წ. “Fashion magazines” შემთხვევაში, სადაც გამხდარი ქალები გამუდმებით არწმუნებენ მკითხველებს, პატარა გოგონებს, რომ მათი გარეგნობა არის იდეალური, მათი არაჯანსაღი ცხოვრების წესი კი - ყველასთვის მისაღები. ამგვარი გზავნილები სწორედ მედიის საშუალებით ვრცელდება წარმატებით.

ბოლოს მსოფლიო შეთანხმდა, რომ ქალთა ამგვარი არარეალისტური როლების წარმოჩენა(და ხშირ შემთხვევაში შექმნა) ქალის დისკრიმინაციის პირდაპირი მცდელობა. მრავალი ბრძოლის, პროტესტის თუ დაუმორჩილებლობის შედეგად პროგრესული საზოგადოების მიერ შემუშავდა სამართლებრივი რეგულაციები.

გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის მიერ მიღებულ კონვენციაში “ქალთა მიმართ ყველა ფორმის დისკრიმიანციის აღმოფხვრის შესახებ” ხმამაღლა ითქვა, რომ ქალების თანასწორობა გარანტირებულია ყველგან: მედიაში, საზოგადოებაში, პოლიტიკაში, სოციალურ, ეკონომიკურ თუ კულტურულ ცხოვრებაში.

აი, რა უნდა იცოდეს ეთიკურმა მასმედიამ…

,,ყოველ 15 ევროპელში ერთი გაუნათლებელია” - ეს ჰედლაინი, როგორც ჟურნალისტების მიერ მონაცემების აღქმისა და გაშუქების პრობლემური მაგალითი, ახლახან ჟურნალისტებისთვისვე განკუთვნილ ერთ კარგ სახელმძღვანელოში შემხვდა.

იქაც იყო თქმული, რომ მონაცემი Eurostat -ს ეყრდნობა, რომელიც, თავის მხრივ, ადასტურებს, რომ 500 მილიონ ევროპელს შორის 36 მილიონმა კითხვა მართლაც არ იცის. თუმცა Eurostat-ისვე მონაცემით 36 მილიონი ევროპელი ჯერ 7 წლისაც არაა.

იმავე წიგნში იყო მითითება მათემატიკის საფუძვლების ცოდნის აუცილებლობაზე ჟურნალისტების მხრიდან, მაგრამ განა კი უშველის მხოლოდ ეს მონაცემთა ჟურნალისტიკას საქართველოში?

რა უფრო სწორია, ის, რომ NDI-ს გამოკითხვის მიხედვით საქართველოს მოსახლეობის უმრავლესობის მდგომარეობა 2012 წლის შემდეგ გაუარესდა ან იგივე დარჩა, თუ ის, რომ იმავე გამოკითხვის შედეგებით, საქართველოს მოსახლეობის უმეტესობის მდგომარეობა გაუმჯობესდა ან იგივე დარჩა? ორივე მონაცემი შეესაბამება NDI -ს კვლევის შედეგების ამ დიაგრამას, რომელსაც პოლარიზებული, პოლიტიკასთან დაკავშირებული, ნაწილობრივ თავისუფალი მედია საქართველოში იმ სახით ინტერპრეტირებს, რა სახის ,,სარედაქციო პოლიტიკასაც” ატარებს.

რამდენად შეესაბამება სიმართლეს, რომ ,,გამოკითხულებს პოლიტიკოსებს შორის ყველაზე მეტად დავით ბაქრაძე მოსწონთ?”, თუ გამოკითხვის შედეგების მიხდევით კითხვაზე ,, რომელი პოლიტიკოსი მოგწონთ ყველაზე მეტად ქართულ პოლიტიკაში ?” 23%-მა უპასუხა, რომ არ იცოდა, 10 % -მა უარი თქვა პასუხზე, ხოლო დავით ბაქრაძე სულ 15%-მა დაასახელა.

ჰოდა, სარედაქციო პოლიტიკას და სინდისიერებას გააჩნია, თორემ თითო რედაქციაში ერთი ელემენტარული მათემატიკის მცოდნე როგორმე მოიძებნება.

,,სანდოა თუ არა?” - რამდენიმეთვიანი პაუზის შემდეგ, ახლაც ისევ ეს კითხვა იყო ყველაზე ხშირად დასმული ქართული მედიის მიერ NDI -ს კვლევებთან დაკავშირებით, რაც ამ კითხვას ლეგიტიმურს უფრო ქართულ მედიასთან დაკავშირებით ხდიდა, ვიდრე კვლევის ავტორთან მიმართებით.

სანდოა თუ არა მედია, რომელიც ციფრებით ჟონგლიორობს? სანდოა თუ არა მედია, რომელიც მუდმივად პოსტფაქტუმ და არა პროცესში აშუქებს კვლევას, რომელზეც იცის, რომ ,,მორიგია”, ,,რეზონანსულია”, ,,განმეორებადია”? სანდოა კი მედია, რომელიც, როგორც შემდგარ დადასტურებულ ფაქტს (წყაროზე მითითების გარეშე), გვეუბნება, რომ ,,კვლევაში 3900 ადამიანი მონაწილეობდა და ის თებერვალ- მარტში ჩატარდა” და არც კი თვლის საჭიროდ მიუთითოს, რომ აღნიშნულს NDI -სვე მონაცემებით აცხადებს.

ენდე, აი

გასულ ხუთშაბათს პირველად დავფიქრდი, რომ შეიძლება სტალინისტი იყო, მაგრამ ეს სულაც არ იყოს ტრაგედია, ვინაიდან შეიძლება უფრო უარესი რამეც დაგემართოს. მაგალითად, იყო გადაცემა „პროფილის“ წამყვანი. გასულ ხუთშაბათს პირველად მომინდა მაია ასათიანის გაცნობა და კიდევ ერთხელ დარწმუნება, რომ ეს ადამიანი ნამდვილად არსებობს და მის ნაცვლად ტელეეკრანიდან არ გვესაუბრება ჰოლოგრამა, რომელსაც არალიცენზირებული კომპიუტერული პროგრამა მართავს.

„პროფილის“ ეთერში გასვლის შემდეგ, Facebook-ზე მთავარი ვნებათაღელვა გადაცემის პირველმა ბლოკმა გამოიწვია, სადაც ორი სტალინისტი ორთოდოქსი ამტკიცებდა, რომ იოსებ ბესარიონის ძე წმინდანია და რომ მისი ადგილი მართლმადიდებელ წმინდანთა პანთეონშია. მათ შორის ერთ-ერთის, ყოფილი სასულიერო პირის, ამჟამად ეკლესიიდან განკვეთილ მიტროპოლიტ ილარიონის შესახებ წმინდა სინოდმა ოდესღაც დაასკვნა, რომ მას ფსიქიკური პრობლემები ჰქონდა. თუმცა ილია მეორის პატრიარქად არჩევის მოწინააღმდეგე ყოფილი ეპისკოპოსის შესახებ სინოდის დასკვნა ისეთივე სანდო შეიძლება იყოს, როგორც მაია ასათიანის გაკეთილშობილების მითი, რაზეც ადრეც გვისაუბრია. სინამდვილეში, პრობლემის თავი და თავი არა ამა თუ იმ ადამიანის გადაცემაში მოწვევა, არა ამა თუ იმ ადამიანის ფსიქიკური ჯანმრთელობა, არამედ კონტექსტი და წინასწარგანზრახულობაა. სინამდვილეში, არავინ იცის მიტროპოლიტი ილარიონი ფსიქიკურად ჯანმრთელია, უბრალოდ კარგი მსახიობია თუ სულაც მარსიდან სპეცმისიით მოგზავნილი უცხოპლანეტელი. ამიტომ გადაცემის ნაკლზე საუბრისას, უმჯობესია ადამიანის დიაგნოზირების ნაცვლად, თავად მედიაკონტენტის ლაფსუსებზე ვისაუბროთ, რადგან ერთადერთი რამ, რაც რუსთავი 2-ის ეკრანიდან გასულ ხუთშაბათს არაადეკვატურად ჩანდა, ამავე გადაცემის წამყვანის შეცხადებები, გატყორცნილი შეკითხვები, ისტერიკა, ბოდიშები და საკუთარ თავთან წინააღმდეგობები იყო.

სამწუხაროდ თუ საბედნიეროდ, თანამედროვე ინტენსიური კომუნიკაციების ბუნებიდან გამომდინარე, ყველაზე ცხადი ჭეშმარიტებებიც კი მყისიერად, ყოველგვარ ღირებულებებს მოკლებულ ბანალურობებად იქცევა ხოლმე. გასულ წლებში მედიებში ისტერიკულად გამეორებული არგუმენტი „40 კილომეტრში რუსის ჯარია“ ან კიდევ უფრო ახლო წარსულში ყველა ბრუნვაში ნახმარი „სამართლიანობის აღდგენის“ იდეა, ამის საუკეთესო მაგალითებია. ცნებათა და იდეათა ხშირი, ისტერიკული და ზედაპირული გამეორება ამ ცნებების და იდეების დევალვაციას იწვევს და საბოლოო ჯამში, საკმაოდ სერიოზული პრობლემების კომიკური ინტერპრეტაციები შეგვრჩება ხოლმე ხელში. ზუსტად ეს საფრთხე შექმნა „პროფილმა“ ამ გადაცემით.

„უნდა შერაცხონ თუ არა სტალინი წმინდანად?“ - ელემენტარული საღი აზრი სჭირდებოდა იმის მიხვედრას, რომ ქალაქ გორში ამ შეკითხვის დასმით, ვინმეს განწყობას კი არ აღწერ ან დესკრიფციას კი არ აკეთებ, ძალაუნებურად ლეგიტიმაციას ანიჭებ ნონსენსს. ნაცვლად იმისა, რომ ხუთშაბათ საღამოს საუკეთესო საეთერო დრო თუნდაც საბჭოთა მემკვიდრეობის გააზრების პრობლემას, სტალინის ფიგურის გაანალიზებას დაუთმო, რეალობის გამარტივებას და ფანატიკოსებზე ფეხის შეწმენდით, პრობლემის მოგვარების ილუზიას ქმნი. თუმცა გასაგებიცაა, ზუსტად მაგ დროს კონკურენტ არხზე გია ჯაჯანიძე საოცრებებს სჩადის - მკითხაობს, მჩხიბაობს, შამანობს, კისერზე მუთაქის „ჩიხოლს“ იხვევს, ხაშურის ბაზარში „შურს“, „ხაშს“ და ხაშურს შორის კორელაციას ეძებს, კუბოში წვება (არ გეგონოთ რომ ვტყუოდე, უკვე მეორედ წვება გადაცემის მსვლელობისას კუბოში). ჰოდა რამე უარესი თუ არ დაუპირისპირე გიას ფანტაზიას, ფაფუ რეიტინგი.

თუმცა მაია ასათიანს ნამდვილად ეკუთვნის მადლობა. მან დანერგა ახალი სტანდარტი თუ როგორ უნდა უკივლო, უყვირო და უღრიალო სტუმრებს, დაადგე თავზე და ისტერიკულად აბაკუნო ფეხები, ვიდრე გულმხურვალე სტალინელი არ გეტყვის, რომ რუსეთი ოკუპანტია, ოკუპაცია ცუდია, „პუტინი რუსეთის კაცია“ და ა.შ. რესპონდენტების აღზრდა სრულიად ახალი სიტყვაა არა თუ ჟურნალისტიკაში, არამედ პედაგოგიკაშიც.

„22 წელია ჟურნალისტი ვარ და მგონი, პირველად გამოვედი წყობიდან“ - ასე მოუბოდიშა ასათიანმა აუდიტორიას და ჩვეულ რეჟიმში განაგრძო ტემპერატურის შესანარჩუნებლად გადაცემისთვის ცეცხლის შენთება. ზოგადად კი, ბოდიშის მოხდის არსი შეცდომის გააზრებას და არგამეორებას უკავშირდება. სამწუხაროდ, მისი 22-წლიანი ჟურნალისტური გამოცდილება მხოლოდ ერთ რამეში ჩანს - მას უდიდესი ვირტუოზულობით გამოსდის ბუზის სპილოდ ქცევა, ფანტომების გამოგონება და მერე ამ ყველაფერზე ისეთი დრამის მოწყობა, რომ საბოლოოდ თავადაც კი იჯერებს, რომ „პროფილით“ საზოგადოებაში საყოველთაო კათარზისს უწყობს ხელს. ასეთივე სპილოდ აქცია გასულ ხუთშაბათს მან რამდენიმე გორელის ნახევრად რელიგიური, ნახევრად ეროტიკული და სტოკჰოლმის სინდრომით გაჯერებული სიყვარული სტალინისადმი. მიტროპოლიტმა ილარიონმაც კი უთხრა, „ორიოდე ადამიანი“ ვართ ვინც ასე ვფიქრობთ და ამ თემაზე სასაუბროდ აქ რომ მოგყავართ, ცოტათი გონიერი მაინც უნდა იყოთო.

გადაცემის დასასრულს, სტალინის ძეგლზე საუბრისას, ასათიანმა თავადვე დასვა მთავარი შეკითხვა, თუმცა არასწორ ადრესატთან, ვინმე არჩილ ჭყოიძესთან: „რა დროს ეს ქვის კერპია? გულწრფელად გეკითხებით, ქვეყანაში, სადაც მოსახელობის ძალიან დიდი ნაწილი შიმშილობის ზღვარზე იმყოფება, თქვენ თვლით, რომ აი ეს ქვის კაცი სად იდგება და სად არა, ეს არის მთავარი სამსჯელო თემა ახლა, წინასაარჩევნოდ?“

სინამდვილეში ეს შეკითხვა ასათიანს საკუთარი თავისთვის უნდა დაესვა, ვიდრე გადაცემის მომზადებას დაიწყებდა. ჰოდა, მაია, რა დროს ეს ქვის კერპია? გულწრფელად გეკითხებით, ქვეყანაში, სადაც მოსახელობის ძალიან დიდი ნაწილი შიმშილობის ზღვარზე იმყოფება, თქვენ ფიქრობთ, რომ აი ეს ქვის კაცი სად იდგება და სად არა, ეს არის მთავარი სამსჯელო თემა ახლა, წინასაარჩევნოდ?

პ.ს. ქ-ნო მაია, ტერენტი გრანელი ჭლექმა მოკლა და არა სტალინმა.

პ.პ.ს. ქ-ნო მაია, გულთგონთხართა?

„დამპლური თამაშები“ - ალბათ ერთ-ერთი ყველაზე ვირუსული ვიდეოა, რაც ქართულ ინტერნეტსივრცეში გამოჩნდა ბოლო ხანებში. ვიდეოში ასახული სცენა, გარდა იმისა, რომ თავად შეიცავს მშობლის მხრიდან ძალადობის ნიშნებს, ინსპირაციაც გახდა ინტერნეტის უბრალო მომხმარებლებისა თუ „პროფესიონალი“ ტროლებისათვის, ვიდეოზე გადაღებული ბავშვები კი ინტერნეტ-მემეებად იქცნენ. დღეისათვის ამ ვიდეოს ათობით რიმეიქის და სამოყვარულო ვერსიის მოძიებაა შესაძლებელი Youtube-ზე. პირადად ჩემთვის უცნობია, რა გზით მოხვდა ვიდეო ინტერნეტში, თუმცა ფაქტი ერთია - ვიდეოს განთავსება თუკი ვინმეს ინტერესში არ უნდა შედიოდეს, ეს თავად ჩანაწერში გადაღებული ადამიანები და პირველ რიგში, ბავშვები არიან. ბავშვური სიცელქე, რომელიც ხშირად მოზარდების ან მოზრდილების გასართობი ხდება, შესაძლოა დიდ თავის ტკივილად იქცეს მოგვიანებით. ასეთი მაგალითები კი უკვე საკმარისად დაგროვდა სოციალური მედიისა და უცნაური წარმომავლობის ვებსაიტების „ოქროს ხანაში“.

ერთ-ერთ ასეთ ინტერნეტმემედ იქცა არასრულწლოვანი ჯესი სლოტერიც (მოგვიანებით ჯესიმ სახელი შეიცვალა და ახლა დემიენ ლეონჰარდტი ჰქვია), რომლის 2010 წელს გადაღებული სამოყვარულო ვიდეოც ინტერნეტ-სენსაცია გახდა. დემიენმა ინტერნეტ მომხმარებლების თავდასხმა თავდაპირველად გავრცელებული ჭორის გამო დაიმსახურა, რომლის მიხედვითაც მას, 11 წლის ასაკში, სასიყვარულო ურთიერთობა ჰქონდა ერთ-ერთ მუსიკოსთან. ჭორების უარყოფის მცდელობის შემდეგ, დემიენმა ვიდეო ჩაწერა, რომელშიც ასევე გამოჩნდა მისი მამა ჯინ ლეონჰარდტი. ჯინი დემიენის „კიბერმტრებს“ ემუქრებოდა და ამბობდა, რომ თითოეული მათგანის ვინაობას დაადგენდა და თავისი შვილის გულის ტკენის გამო პასუხს აგებინებდა. ვიდეოს საპასუხოდ დემიენს ე.წ. „ჰეითერების“ მთელი არმია შეესია და მას ხან მოკვლით ემუქრებოდნენ, ხან კი სუიციდისაკენ მოუწოდებდნენ. არაერთი ვებსაიტი შეიქმნა, რომლითაც ინტერნეტტროლები ჯესისა და მამამისს დასცინოდნენ. ვიდეო იმდენად პოპულარული გახდა, რომ გოგონას ამბით მეინსტრიმული მედიასაშუალებებიც დაინტერესდნენ. საერთო ჯამში ამ ამბავმა გოგონას ცხოვრებას სამუდამო დაღი დაასვა და როგორც ის მოგვიანებით BuzzFeed-ისთვის მიცემულ ინტერვიუში ამბობს, მან დაკარგა ყველა მეგობარი და ცხოვრების თავიდან დაწყება მოუწია.

„ერთ დროს ინტერნეტში ჯესი სლოტერად მიცნობდნენ. პირადმა გამოცდილებამ ჩამომაყალიბა ისეთად, როგორიც ვარ. მაქვს ბიპოლარული აშლილობა, პოსტტრავმული სტრესის აშლილობა და მოსაზღვრე პიროვნული აშლილობა. ფიზიკურადაც შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ვარ, მაქვს სუსტი იმუნური სისტემა, ქრონიკული ასთმა, ფიბრომიალგია და კანის დაავადება. მაგრამ მაინც ვცდილობ ცხოვრებით დავტკბე. მიყვარს ხელოვნება, მუსიკა და საჭმელი, დავდივარ კონცერტებსა და შოუებზე“,- ეს ჩანაწერი დემიენის ამჟამინდელი Tumblr-იდანაა. ეს შემთხვევა კიბერბულინგის ერთ-ერთ პირველ მასშტაბურ აქტად მიიჩნევა დღემდე. მისი შედეგები საკმაოდ დრამატული გამოდგა.

დაცინვისა და ინტერნეტბულინგის მსხვერპლები მხოლოდ ბავშვები არ ხდებიან. რამდენიმე წლის წინ, სერიალ „გაქცევის“ (Prison Break) უზომო პოპულარობის ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი მსახიობი ვენტვორტ მილერი გახდა. განსაკუთრებული როლის, ცისფერი თვალების და დაკუნთული, ტატუირებული სხეულის დამსახურებით, მილერი მალევე იქცა მაყურებლების ფავორიტად. რამდენიმე დღის წინ კი სოციალურ ქსელებში ვირუსულად გავრცელდა მისი ორი ფოტო. კოლაჟი ერთ-ერთმა პოპულარულმა ბრიტანულმა გასართობმა ვებსაიტმა The LAD Bible-მა გაავრცელა და მასზე მსახიობი ჯერ სერიალის გადაღებების დროინდელ ფორმაშია, შემდეგ კი - წონაში საგრძნობად მომატებული. ფოტოს თან ერთვოდა სათაური - „როდესაც ციხიდან გაიქცევი და მაკდონალდსის მონოპოლიას აღმოაჩენ“.

რამდენიმე დღეში, მსახიობმა საკუთარ Facebook გვერდზე დაწერა: „დღეს აღმოვაჩინე, რომ ინტერნეტ-მემეს სუბიექტად ვიქეცი. ეს პირველი შემთხვევა არ არის, მაგრამ გამორჩეულია ყველა დანარჩენი წინა შემთხვევისგან. 2010 წელს, კარიერისგან სანახევროდ ჩამოშორებული, სხვადასხვა მიზეზის გამო, ნაკლებად ვჩნდებოდი საჯარო სივრცეში. უპირველეს ყოვლისა, იმის გამო, რომ ვიყავი თვითმკვლელობისკენ მიდრეკილი [...] დეპრესიისგან ბავშვობიდან მოყოლებული ვიტანჯებოდი. ეს არის ბრძოლა, რომელიც პირადად მე უამრავი დროის, შესაძლებლობების, ურთიერთობების და უძილო ღამეების ფასად დამიჯდა [...] 2010 წელს, ჩემი ზრდასრული ცხოვრების ყველაზე მძიმე პერიოდში, ყველგან და ყველაფერში იმედს, ნუგეშსა და ყურადღების გადატანის შესაძლებლობას ვეძებდი. საბოლოოდ ეს აღმოჩნდა საკვები. [...] ახლა როდესაც ვუყურებ ჩემს წითელმაისურიან ფოტოს, იშვიათი ღიმილით ჩემს სახეზე, მახსენდება ჩემი ტანჯვა, ჩემი ამტანობა და გამძლეობა სხვადასხვა დემონთან პირისპირ შეხვედრისას [...] პირველად, როდესაც სოციალურ ქსელებში ეს მემე ამომიხტა, უნდა ვაღიარო, რომ სუნთქვა შემეკრა, იმდენად მეტკინა გული. თუმცა, როგორც წესი, ფაქტებს ჩვენ თავად ვანიჭებთ მნიშვნელობებს და გადავწყვიტე, რომ ჩემი ფოტოსთვის მიმენიჭებინა სიძლიერის, იარების მოშუშებისა და პატიების მნიშვნელობა“.

მილერის პოსტის გამოქვეყნებიდან მალევე, The LAD Bible-მა ბოდიში მოიხადა, ფოტოები წაშალა და საპასუხო განცხადებაში აღნიშნა, რომ მენტალური ჯანმრთელობა არ არის ის თემა, რაზეც უნდა იხუმრო.

ხშირად ამგვარი შემთხვევების პირველადი წყარო მეინსტრიმ მედიაა, შემდეგ კი ბულინგი სოციალურ ქსელებში გრძელდება. სულ რამდენიმე დღის წინ, ტელეკომპანია „რუსთავი 2-მა" 9 აპრილთან დაკავშირებით გამოკითხვა ჩაატარა და წამყვანმა შეშფოთებული სახით გვითხრა, რომ ახალი თაობიდან „ბევრმა არც კი იცის, რამხელა ფასი გადაიხადეს ადამიანებმა ამ თავისუფლებისთვის“. ქუჩის გამოკითხვაში ნაჩვენები არასრულწლოვნების ნაწილმა არ იცოდა, რას უკავშირდებოდა 9 აპრილი საქართველოს ისტორიაში. ვიდეო მოჭრეს, ატვირთეს ინტერნეტში და ატყდა გნიასი. Facebook-ის მომხმარებლების ნაწილისათვის ეს ვიდეო საკმარისი გახდა თაობაზე ხელის ჩასაქნევად, მეორე ნაწილში გამოკითხვამ ეგზისტენციური ჩივილები გამოიწვია და საბოლოო ჯამში, ინტერნეტსივრცე კიდევ ერთხელ გაჯერდა ბავშვების მისამართით გინებითა და სიძულვილის კომენტარებით. ვოქს-პოპის გულუბრყვილო შეკითხვიდან და არაფრისმომცემი შინაარსიდან კი მხოლოდ ინტერნეტში ამონთხეული ბოღმა დარჩა. მედიასაშუალებების ეს არაერთხელ ნაცადი, უკვე კარგად აპრობირებული პრაქტიკა აქამდეც ხშირად გამხდარა ვირუსული ვიდეოების წყარო. ექსტრემალურ სიტუაციაში ცოდნის გადამოწმების და სკოლის ბოროტი დირექტორის როლის მორგება ერთგვარი გარანტიაა, რომ შენს მასალას ბევრი ადამიანი ნახავს ინტერნეტში. თუმცა ვოქს-პოპის არარეპრეზენტაციულობის ამბავი იქით იყოს.

დიდი ალბათობით, კიბერბულინგი ინტერნეტის პენეტრაციისა და მოხმარების ზრდის პირდაპირპროპორციულად ჩვენთანაც გაიზრდება, რაც არაერთი მოზარდის თუ ზრდასრულის პრობლემად იქცევა. ჯესი სლოტერის მსგავსი შემთხვევები ჩვენთან საჯაროდ ცნობილი ჯერ არ გამხდარა (რაც არ გამორიცხავს, რომ მომხდარიყო), მაგრამ ზემოთ მოყვანილი შემთხვევებიდან შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ „ონლაინ ზიზღთან“ გამკლავებაზე ზრუნვა ჩვენთანაც სერიოზულ პრობლემად შეიძლება იქცეს.

ქვეყნის განვითარების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ინდიკატორი, ეკონომიკურ და სოციალურ ინდიკატორებთან ერთად, კულტურა და კულტურული ცხოვრებაა. ხელოვნება, თავისი დარგებითა და მიმდინარეობით, რეალობას ირეკლავს, ფილოსოფიურად განიხილავს მას, ხოლო მასობრივი კულტურა ხშირად საპროტესტო მოძრაობებსაც იწვევს ამა თუ იმ სუბკულტურისა და ჯგუფის სახელით.

ხელოვნებას შეუძლია ერთდროულად იდეოლოგიზირებულ იარაღად იქცეს სისტემების ხელში და ამავე დროს, ხელი შეუწყოს იდეოლოგიური და სოციალურ-პოლიტიკური წარმონაქმნების დანგრევასა და ტრანსფორმირებას.

ამ ყველაფრის გათვალისწინებით, საინტერესოა, რამდენად ინტერესდება ქართული სამაუწყებლო ტელე და ონლაინ მედია კულტურის საკითხების გაშუქებით, ხელოვნების რომელი დარგებია მისთვის პრიორიტეტული ან საერთოდ, ქართულ სატელევიზიო/ონლაინ მედიასა და ხელოვნების ურთიერთმიმართებაზე საუბრისას სიტყვა „პრიორიტეტული“ შეუსაბამო ხომ არ არის.

დღეისათვის პოპულარული მედიასაშუალება ტელევიზიაა. ნაციონალური მაუწყებლები, რომლებიც მაყურებელთა სიმცირეს ნამდვილად არ უჩივიან, კულტურის საკითხებს ყურადღებას დიდად არ აქცევენ. მარტო „რუსთავი 2-ის“, „იმედის“, „მაესტროს“ სამაუწყებლო ბადეზე ზედაპირული დაკვირვებაც კი მოწმობს ამ სამწუხარო ტენდენციას. ჩამოთვლილი სამი რეიტინგული მაუწყებლიდან არცერთი არ უთმობს დროს ხელოვნების სხვადასხვა დარგის პრობლემატიკას. ისინი ოსტატურად ანაცვლებენ კულტურის საკითხებზე არსებულ გადაცემებს მდარე, პოპ-კულტურის შემცველი პროდუქციით, ალბათ, ეს გასაკვირიც არაა, რადგან მაშინ, როდესაც იმედზე „სხვა რაკურსი“ ორ გადაცემას პარანორმალურ მოვლენებსა და პარლამენტარების მიერ ერთმანეთისადმი გაკეთებული ჯადოების კვლევას უთმობს, დროც აღარ რჩება სამაუწყებლო ბადეში ერთი საათი მაინც გამოინახოს, მაგალითად, თეატრალური ცხოვრების მიმოხილვისთვის .

ზემოთ ნახსენები მაუწყებლები კულტურის სფეროში მიმდინარე სიახლეებს მთავარი საინფორმაციო გამოშვებების ბოლო ბლოკებში გაგავაცნობენ ხოლმე, ან დილისა და შუადღის შოუებში გაკვრით შეგვახსენებენ, რომ საქართველოში მუსიკოსები და სხვადასხვა სფეროში მომუშავე არტისტები გვყავს.

ერთფეროვანი ტექსტები, სტანდარტული სიუჟეტები, ინტერვიუები ხელოვანებთან ბანალური შეკითხვებით - ეს იმ მცირე ნიშანთა ჩამონათვალია, რომლებიც ნაციონალური მაუწყებლების საინფორმაციო, დილისა და შუადღის გადაცემების კულტურის მიმომხილველების ჟურნალისტური ხელწერისთვის არის დამახასიათებელი. არანაირი კრიტიკა, ანალიზი, კრეატიულობა. ხშირად გამოფენებიდან ან სხვადასხვა პრემიერიდან ჩართვების დროს ისეთი გრძნობა გიჩნდება, თითქოს პოლიტიკურ ინტრიგებზე „მონადირე“ პროდიუსერები და რედაქტორები კულტურის სფეროზე მომუშავე ჟურნალისტების პროფესიულ უნარებსა და მათ მიერ გაშუქებული მოვლენების ხარისხს საერთოდ არ აქცევენ ყურადღებას, რადგან წლებია, კულტურის საკითხების გაშუქების სტანდარტი არ იცვლება: იგი ორ სტრუქტურულ ხაზს მიჰყვება: ან სრულიად ზედაპირულია და მარტო კითხვებით - „სად? რა? როდის? ვინ?“ შემოიფარგლება, ან სიუჟეტში ჟურნალისტის მიერ გამოყენებული შედარებები, სიტუაციათა აღწერის დროს მოშველიებული ლექსიკა არათუ გაუგებარი, არამედ ხშირად შეუსაბამო და „სნობური“ ელფერის მატარებელიცაა. მართალია, საინფორმაციო გამოშვებებში გასული კულტურის სიახლეების ავტორებს მოვლენათა ღრმა ანალიზს ვერ მოვთხოვთ, რადგან ახალი ამბების სპეციფიკა ამას არ ითვალისწინებს, მაგრამ ახალი ამბების ჟურნალისტიკა შემოქმედებითობას რომ არ გამორიცხავს, ეს უეჭველია.

„იმედის“, „რუსთავი 2-ისა“ და „მაესტროსგან“ განსხვავებით, საზოგადოებრივი არხი ის ერთადერთი ნაციონალური მაუწყებელია, რომელიც ექვს გადაცემას უთმობს ხელოვნების სხვადასხვა სფეროს. წლებია, საზოგადოებრივი მაუწყებელი ამ მხრივ თანდათან უმჯობესდება და დღეს შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ქართულ სატელევიზიო ბაზარზე ყველაზე უკეთეს პროდუქციას ქმნის. უკვე მეხუთე სეზონია, ქართველ მელომანებს შანსი აქვთ თვალი ადევნონ კახა თოლორდავასა და გია ხადურის საავტორო გადაცემა „უცნობ მუსიკას“, ქართული სატელევიზიო სივრცის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვან და საინტერესო პროექტს, რომელიც ორიენტირებულია სხვადასხვა მუსიკალურ ჟანრზე, ასევე უცნობ და გამორჩეულ მსოფლიო მუსიკოსებზე. კარგა ხანია, „უცნობი მუსიკა“ საზოგადოებრივი რადიოს მეშვეობითაც გადის და მისმა ტელეფორმატმა კიდევ უფრო მეტი საშუალება მისცა ავტორებს, მაყურებელს წარუდგინონ პროფესიონალი სტუმრები, ღრმად გააანალიზონ მსოფლიოს მუსიკალური სივრცე.

საზოგადოებრივი მაუწყებელი ყურადღებას არ აკლებს კლასიკურ მუსიკასაც. ეს ტენდენცია წლებია გრძელდება და ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ მაგალითად, აკადემიური ფორმატის გადაცემა „სი ბემოლი“ წამყვანებისა და სტუმრის დისკუსიით შემოიფარგლებოდა, ახლა კი ორიგინალური და ვიზუალურად მოქნილი პროექტით „მუსიკოლოგოსით“ ჩანაცვლდა. გადაცემა ისეთ ღრმა და რთულად აღსაქმელ აკუსტიკურ ტრადიციას, როგორიც კლასიკური, აკადემიური მუსიკაა, მსგავსი ვიზუალური და გამომსახველობითი ხერხების საშუალებით, ადვილად და გასაგებად სთავაზობს მაყურებლს.

საზოგადოებრივი მაუწყებელი ქართველ არტისტებს საშუალებას აძლევს თავიანთი შემოქმედება მასობრივ მსმენელამდე მიიტანონ. წლების წინ, საზოგადოებრივ არხზე გადიოდა გადაცემა „Caucasus-Live“, სადაც საქართველოში მოღვაწე მუსიკალური ჯგუფებს თავიანთი პროდუქციის წარდგენა შეეძლოთ მსმენელებისთვის, დღეს ამ ტრადიციას გადაცემა „კომუნიკატორი“ აგრძელებს.

უნდა გამოიყოს გადაცემა „ტრანსმისია“ და მისი ორიგინალური კულტურული ექსპერიმენტები, რომელიც სხვადასხვა ხელოვნების სფეროში მოღვაწე არტისტებს მეტ საშუალებას აძლევს თავიანთი ხედვა წარუდგინონ ფართო მაყურებელს. ამ ტიპის გადაცემები, ვფიქრობთ, მიმზიდველი უნდა იყოს სხვა არხებისთვის, რადგან იგი საშუალებას იძლევა, ტელევიზიებმა მეტი კრეატიული იდეა და ვიზუალურად საინტერესო პროექტი განახორციელონ. უდავოდ, დღეს საზოგადოებრივი არხი ყველაზე კარგად ახერხებს ქართული კულტურული მეინსტრიმისა და ანდეგრაუნდის, ალტერნატიული სახელოვნებო სივრცის წარმოჩენას.

შინაარსობრივი და ვიზუალური კუთხით საინტერესო პროდუქცია იქმნება „GDS”-ზე: „კიმონო“, „URBAN STORIES” საინტერესოდ „შეფუთული“ გადაცემებია, რომლებიც მაყურებელს მეინსტრიმისგან განსხვავებულ სახეებსა და თემატიკას აწვდის. ალბათ, „GDS”-ს, რომელსაც პრეტენზია აქვს იყოს „მეტი, ვიდრე ტელევიზია“, ამ მხრივ მეტი ფიქრი, მუშაობა და ორიგინალური ხედვა მოეთხოვება.

უნდა აღინიშნოს ტელეკომპანია „აჭარის“ სატელევიზიო პროგრამული ბადე, რომელიც დიდ ყურადღებას აქცევს კულტურის თემატიკას: კინოს, თეატრს, მუსიკას, ფოლკლორსა და არქიტექტურას - ამ თემებს ჯამში რვა გადაცემა ეთმობა. ასევე საგულისხმოა ისიც, რომ დოკუმენტური მასალა მხოლოდ საზოგადოებრივ და „აჭარის“ ტელევიზიით გადაიცემა. საქართველოში, საბედნიეროდ, არსებობს კულტურისა და ხელოვნებისადმი მიძღვნილი თემატური საკაბელო არხი - „არტარეა“, რომელიც საკმაოდ საინტერესო და მნიშვნელოვან პროდუქციას ქმნის ქართულ ტელესივრცეში.

რაც შეეხება ონლაინ მედიას, ის, რაც მაუწყებლებს ყურადღების მიღმა რჩებათ, სწორედ ვირტუალურ სივრცეში იჩენს თავს. ტელევიზიებისათვის ღრმა ანალიზი, კრიტიკა, მეტწილად, არ არის დამახასიათებელი. წელიწადში რამდენიმე კინო, თეატრალური, მუსიკალური ფესტივალი იმართება, მოდის კვირეული ეწყობა, მაგრამ ამ ღონისძიებების კრიტიკა, ანალიზი ტელესივრცეში არსად გვხვდება. ონლაინ მედიაშიც შეიმჩნევა ანალიზური მასალების ნაკლებობა, ფაქტობრივად, იშვიათად გვხვდება კრიტიკული აზრი და კულტურული ცხოვრების პროფესიონალური შეფასება.

რევიუების წაკითხვა ქართველი მუსიკოსების ალბომების შესახებ მხოლოდ ბლოგებზე თუა შესაძლებელი, მაგალითად, ასეთი ბლოგია - georgianmusicblog.wordpress.com. თეატრალური კრიტიკა საერთოდ იგნორირებულია ქართულ ტელე და ონლაინ მედიაში. ასეთივე მდგომარეობაა კინოხელოვნების მიმართულებითაც. უნდა აღინიშნოს ის, რომ ნამდვილი „ფუფუნებაა“ დასავლური კინოინდუსტრიის ნაწარმის პროფესიონალური შეფასების მშობლიურ ენაზე გაცნობა, საბედნიერო გამონაკლისია პორტალი Digitalculture.ge, რომელიც ფილმებსა და სერიალებზე საინტერესო და პროფესიონალების მიერ დაწერილი რეცენზიების წაკითხვის შესაძლებლობას გვაძლევს.

მისასალმებელია ის, რომ ქართულ ონლაინმედიაში კულტურის სფეროს წარმომჩენი ვებგვერდებიც გამოჩნდა, მაგალითად „ARTINFO”. სამწუხაროდ, „პირველი ქართული ვებგვერდი კულტურასა და ხელოვნებაზე“ მხოლოდ ახალ ამბებზეა ორიენტირებული. ხშირად კი აქ გადააწყდებით „ყვითელ“ და არაფრისმთქმელ ინფორმაციებსაც, რომელთა ხელოვნებასთან დაკავშირებას ძნელად თუ მოახერხებთ, მაგალითისთვის მოვიყვანთ ერთ-ერთი მასალის სათაურს: „ნინო ჩხეიძეს ლალი მოროშკინა დაუპირისპირდა“.

დასკვნის სახით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ნაციონალური მაუწყებლები არ სწყალობენ ქართველ არტისტებს, რომლებიც ირჯებიან და ღირებულ პროდუქტს ქმნიან, ისინი იშვიათად თუ ჩანან ეთერში, განსხვავებით იმ ე.წ. მუსიკოსებისა თუ ფსევდოხელოვანებისგან, რომელთა „ხელოვნება“ კრიტიკასაც ვერ უძლებს. ისინი ასრულებენ ,,ერთჯერადი გამრთობის“ ფუნქციას და მას არანაირი ღირებულება არ გააჩნია. ყველაზე მტკივნეული საკითხი, რაც ტელე და ონლაინსივრცეში შეიმჩნევა კულტურის საკითხების გაშუქების მხრივ, ეს ანალიზური მასალების სიმცირეა. აღნიშნული ტენდენცია, ალბათ, გასაკვირი არცაა იმ ფონზე, როდესაც ქართული მედია ანალიზისა და კრიტიკული აზრის ნაკლებობას განიცდის თითქმის ყველა სფეროში.

საჭიროა მეტი პროფესიონალი ჟურნალისტი ჩაერთოს, რათა კულტურის სფერო ხარისხიანად და საინტერესოდ გაშუქდეს. ჟურნალისტების ინტელექტუალური შესაძლებლობები უნდა გასცდეს სტერეოტიპულ და დატკეპნილ ტექსტებს, რომელთა მიზანი მხოლოდ იაფფასიანი საინფორმაციო გართობაა, რადგან სერიოზული, ხარისხიანი ხელოვნების ნიმუშების მიწოდება და ზოგადად, კულტურის საკითხების განხილვა, მედიის პირდაპირი მოვალეობაა, ეს საზოგადოებრივ ინტერესშიც არის და ამ სფეროს განვითარებასაც დიდად წაადგებოდა, მაგრამ იაფფასიანი, მხოლოდ მოგებაზე ორიენტირებული პროექტების რეალობაში, ეს ჯერ მხოლოდ ოცნებად თუ რჩება.

ჟურნალისტიკაში არის თემები, რომელთა გაშუქებაც სარისკო და რთულია. ასეთ დროს ძალიან ბევრს ვფიქრობთ, როგორ ვაჩვენოთ რესპონდენტი, გარემო, როგორ შემოვიტანოთ ჩვენი ტექსტით თემა ისე, რომ პრობლემის იდენტიფიცირებაც ხდებოდეს და არც ვინმე დავაზიანოთ.

უნდა გავაშუქოთ თუ არა სუიციდის, გაუპატიურების, ბავშვთა მიმართ ძალადობის საკითხები? ეს კითხვები ხშირად ისმის. პასუხი ერთია - ყველაფერი უნდა გაშუქდეს, თემის დამალვა ჩვენს პროფესიულ ეთიკას ეწინააღმდეგება, თუმცა შესაბამისი სტანდარტების დაცვით.

ბოლო პერიოდის უდავოდ დადებით მოვლენად უნდა მივიჩნიოთ, რომ სახიფათო და მძიმე თემების გაშუქებისას, ჟურნალისტები ხშირად გადიან სპეციალისტებთან კონსულტაციებს. არის თემები, რომლებზეც კითხულობენ, როგორ შეიძლება გაუშვან ეთერში ისე, რომ ეთიკური სტანდარტი არ დაარღვიონ. მიუხედავად ამისა, ზოგჯერ შეცდომები მაინც მოსდით.

პრობლემურ თემებს შორის, ალბათ, სუიციდის გაშუქება ჭარბობს. უნდა ვახსენოთ თუ არა სახელი და გვარი, თვითმკვლელობის ან მისი მცდელობის ფორმა, მიზეზი.. როგორი ფოტო უნდა დავურთოთ თან ამბავს, უნდა ჩავწეროთ თუ არა გარდაცვლილის მეზობელი ან მეგობარი.. ეს კითხვები გამუდმებით აქტუალურია. ბოლო პერიოდში თვითმკვლელობის პრევენციის შესახებ თემები ხშირად შუქდება. ერთ-ერთი პირველი, ალბათ, „პროფილი“ იყო, რომლის ანონსმაც ბევრ ადამიანს პროტესტი გაუჩინა და, გადაცემის ეთერში გასვლამდე, წამყვანს განმარტების გაკეთებაც მოუხდა.

ერთ-ერთი ბოლო სიუჟეტი კი, რომელიც მოზარდთა შორის თვითმკვლელობის პრევენციას ეხებოდა, „იმედის დროში“ გავიდა. ალბათ, ჟურნალისტი ბევრს ეცადა, კონცენტრირებულიყო პრობლემასა და მის პრევენციაზე, რაც, გარკვეულწილად, მოახერხა კიდეც, თუმცა სიუჟეტში ნაჩვენებია კადრები, რომლებიც ადამიანმა სუიციდის „შემოთავაზებულ ხერხად“ შეიძლება აღიქვას. ჟურნალისტი საუბრობს ფორმებზე, რომელიც კონკრეტულმა ადამიანებმა გამოიყენეს. ასევე აღნიშნულია, სუიციდის სავარაუდო მიზეზები.

ერთ-ერთ ისტორიას ფონად გასდევს ბევრისთვის ცნობილი სიმღერა, რომელიც, ერთ-ერთი გარდაცვლილის მიერ დატოვებულ წერილში მოხსენიებულია, როგორც მისი უკანასკნელი წერილის საუნდტრეკი.

ფსიქოლოგები ამბობენ, რომ არ შეიძლება გარდაცვლილი ადამიანების ფოტოებით მანიპულირება, არც სიუჟეტის მძიმე მუსიკით გაფორმება და მეტ-ნაკლებად რომანტიზებულ მიზეზებზე საუბარი. მათი განმარტებით, ასე სიკვდილი უფრო მიმზიდველი ხდება.

ძალიან საფრთხილოა სუიციდის კონკრეტული შემთხვევების მიზეზების მედიით აფიშირება. ეს ნიშნავს იმას, რომ ადამიანს, რომელიც შესაძლოა იმავე მდგომარეობაში იყოს, რომელშიც სუიციდის მსხვერპლი, პირდაპირ სთავაზობ „პრობლემის მოგვარების“ გზას.

ერთ-ერთი ყველაზე კარგი ფორმა, რომელსაც სპეციალისტები გვთავაზობენ, ჟურნალისტურ მასალებში იმ ნიშნების იდენტიფიცირებაა, რომლებიც სუიციდისკენ მიდრეკილ ადამიანებს ახასიათებთ. თუმცა თემაზე მუშაობისას სამწუხაროდ, პირველი თავში მაინც რეიტინგი მოგვდის. რეიტინგი კი, ადამიანური ისტორიების, ცრემლის, ტირილის გარეშე, ვერ წარმოგვიდგენია.

„ესენი ნორმალურები არ არიან, მაგრამ სახეზე არ ეტყობათ“.

„გამოდი აქეთ, შეიძლება გიკბინოს“

„უცნაური ბავშვები არიან, მაგრამ ყველა გენიოსია“

”ამ დაავადებას აცრები იწვევს და გენეტიკა“

„რა უნდა ჩემს შვილთან ერთად, სპეციალურ სკოლაში უნდა ატარონ“.

„ ეს ვერაფერს ისწავლის“

და ა. შ და ა.შ.

როდესაც სკოლასა თუ ბაღში, საზოგადოებრივ ტრანსპორტში, სოციალურ ქსელში, მაღაზიაში მსგავს ფრაზებს ვისმენ, თანაც ისეთი დამაჯერებელი, დამარწმუნებელი ხმით ნათქვამს, ხშირად ვფიქრობ, რამ უნდა გახადოს აუტიზმი ცნობადი, რამ უნდა დააღვიოს ინფორმაციული ვაკუუმი, რამ უნდა შეცვალოს დამოკიდებულება?

ინკლუზიური განათლება, სპეციალური ტრენინგები, წიგნები თუ რესურსები, რასაკვირველია, მნიშვნელოვანია, მაგრამ ყველაზე დიდი ძალა, ყველაზე საუკეთესო იარაღი ცვლილებებისათვის, რასაკვირველია, მედიაა, განათლებული, ინფორმირებული მედია, რომელიც აუტიზმთან დაკავშირებულ მითებს არ გაავრცელებს, სტიგმას კიდევ უფრო არ დაამძიმებს.

თუ კი უბრალოდ, ქართულ ენაზე ჩავწერ გუგლის საძიებელში სიტყვა „აუტიზმს“, იმდენი საოცარი „მარგალიტი“ მოიძებნება, რომ ამ მდგომარეობის ასახვის პრობლემა, ცალსახა და თვალსაჩინო ხდება, საოცარ ფრაზებს ვკითხულობ, რომ „აუტიზმი არის გონებრივი არეულობა“ ( მეტისმეტად სამედიცინო ტერმინია, ვერაფერს იტყვი), სხვაგან დაავადებად, წყევლად, უცნაურობად არის მოხსენიებული… ამიტომაც აღარ მიკვირს, საიდან მოდის, მაგალითად, ბაღის მოსწავლეთა მშობლების ნეგატიური დამოკიდებულება იმ ამბისადმი, რომ მათი შვილების ჯგუფში შესაძლოა აუტიზმის მქონე ბავშვი დადიოდეს.

მოკლედ, მთავარი და ძირითადი შეცდომა და პრობლემა პირველადი დეფინიციაა - აუტიზმი დაავადება არ არის, ის მდგომარეობაა, რომელიც ნეიროგანვითარებითი დარღვევით არის გამოწვეული. შესაბამისად, ის არც გადამდებია, არც მისი გენეტიკური განპირობებულობაა დადგენილი და არც ცვლილებების მაპროვოცირებელი კონკრეტული მიზეზი.

ყველაზე ხშირად, მედიასა თუ საზოგადოებაში აუტიზმი და აუტისტური სპექტრის აშლილობები ჩაკეტილობასა და სოციალური უნარების არქონასთან არის დაკავშირებული, რასაკვირველია, ამ მდგომარეობის ერთ-ერთი მთავარი მახასიათებელი სწორედ კომუნიკაციური სირთულეებია, მაგრამ მედიის საშუალებების მიერ ამის უტრირებულად და არასწორად აღნიშვნას ის შედეგი მოაქვს, რომ ფეისბუქის რომელიმე ჯგუფში, სადაც დედები უზიარებენ ხოლმე ერთმანეთს გამოცდილებას, იწერება, რომ თურმე „აუტისტებს საკუთარი დედები არ უყვართ“ და ა.შ.

ხშირად ვხვდებით ორ სრულიად საპირისპირო თეზას - ერთი, რომ აუტიზმის მქონეებს არ შეუძლიათ განათლების მიღება და გონებრივი ჩამორჩენა აღენიშნებათ, ან მეორე - რომ აუტიზმის ყველა მქონე გენიოსია. სახეზეა დისკრიმინაციის ორი ფორმა, ორივე არასწორი და პრობლემური. აუტისტური სპექტრის აშლილობის ყველა შემთხვევა აბსოლუტურად განსხვავებულია, შესაბამისად, ინფორმაციის ასეთი მოწოდებით ვქმნით მოცემულობას, როცა აუტიზმის მქონე ადამიანისგან ან საერთოდ არაფერს ველით, ან ურთულესი მათემატიკური ამოცანების ამოხსნას.

სწორი მიდგომაა საჭირო დისკრიმინაციის ფაქტების გაშუქებისას. ძალიან ხშირად რომელიმე ასეთი ფაქტის აღწერისას სტატია სავსეა დამრიგებლური რიტორიკით და დამმუნათებელი გამოთქმებით, რასაც, პრობლემის გამწვავების გარდა არანაირი შედეგი არ მოაქვს. მაგალითად, მგზავრებმა აუტიზმის მქონე ბავშვის ტრანსპორტიდან ჩასვლა მოითხოვეს? იმაზე საუბრის ნაცვლად, როგორი სასტიკები და აუტანლები არიან ადამიანები, სჯობს, ავხსნათ, რომ ტანტრუმი, მოუსვენრობა თუ ხმამაღალი სიმღერა ასეთი ბავშვისთვის არაკომფორტული გარემოს, ღელვის თუ მისდამი გადამეტებული ყურადღების გამოვლინება შეიძლება იყოს, მშობელმა ყოველთვის იცის როგორ მართოს ტანტრუმი, ამიტომ აურზაურის ატეხვის მაგივრად, სჯობს მოთმინებით აღვიჭურვოთ და დაველოდოთ, როდის დამშვიდდება ბავშვი. ასეთი ახსნა უფრო სასარგებლოა, ვიდრე ხმამაღალი და დრამატული ტექსტები არატოლერანტული გარემოს შესახებ.

საუკეთესო საშუალება ამ საკითხთან დაკავშირებული გაუგებრობის, სტიგმის თუ დამკვიდრებული სტერეოტიპების აღმოფხვრისათვის, იმ ადამიანების ყოველდღიური გარემოს, საქმიანობის, პრობლემების რეალური ჩვენებაა, ვისაც ეს მდგომარეობა აღენიშნება. მაგალითად, გადავიღოთ აუტისტური სპექტრის აშლილობის მქონე ბავშვი მის ყოველდღიურ ყოფაში, სახლში, სკოლაში, სათამაშო მოედანზე, თამაშის თუ სხვადასხვაგვარი აქტივობის დროს, ვაჩვენოთ, რომ ისინიც, სხვა ბავშვების მსგავსად განიცდიან, იზრდებიან, სწავლობენ, ვითარდებიან გარემოსთან ურთიერთობისას, აქვთ საკუთარი, ბავშვური პრობლემები, გატაცებები, ინტერესები. ოღონდ ასეთი მასალის მომზადებისას ჟურბალისტმა უნდა გაითვალისწინოს ბავშვის ხასიათის თავისებურებები, შექმნას გადაღებისა და მუშაობისთვის მაქსიმალურად შესაფერისი, მოწესრიგებული გარემო, განსაზღვროს ბავშვთან ურთიერთობის წესები, არ შეუშალოს ხელი ბავშვის ყოველდღიურ რუტინას, არ გადაღალოს იგი. ასეთ შემთხვევაში შედეგი მაქსიმალურად ბუნებრივი და ინფორმაციის მიმცემი იქნება.

2 აპრილი აუტიზმის შესახებ ცნობადობის ამაღლების მსოფლიო დღეა, სანამ ფეისბუქზე პროფილის ფოტოებად ფაზლებიან ბაფთას ან ლურჯი ფერის სიმბოლოს დავიყენებთ, კიდევ ერთხელ ვეცადოთ, რომ ჩვენი ყოველდღიური პროფესიული მოვალეობის შესრულებისას გავითვალისწინოთ ჩვენი საზოგადოების ყველა ჯგუფისა და წევრის ინტერესი, გავავრცელოთ სწორი ინფორმაცია და კიდევ უფრო არ გავურთულოთ ყოველდღიურ სტიგმასთან ბრძოლა აუტიზმის მქონე ადამიანებს და მათი ოჯახის წევრებს.

ქართული მედიის საახალწლო ეთერი ტრადიცია ერთი და იმავეს ყოველწლიური გამეორებაა. ეს გამეორებით-კომპულსიური აშლილობა იმით არის განპირობებული, რომ ქართული ტელეკომპანიების მესვეურებს ღრმად სწამთ, რომ მათი მაყურებლები ყოველდღე იმაზე ფიქრით იღვიძებენ თუ ვინ მოხვდება საახალწლო კურიოზებში.

იქიდან გამომდინარე, რომ ახალი წლის დღეებში მოსახლეობის უმრავლესობა ისვენებს და ქართული სუფრის თანმხლები ხშირად არის არავისთვის ჩართული ტელევიზორი, ქართული ტელეკომპანიებისათვის ყველაზე კეთილგონივრული საკუთარი ტელესივრცის მაქსიმალურად გამოყენება იქნებოდა. მიუხედავად ამისა, ტელეკომპანია “იმედმა” აბსოლუტურად სხვა სტრატეგია აირჩია. მან საკუთარ თავს კი არ გაუკეთა რეკლამა, არამედ მაყურებელს “იუმორინას” თითქმის ყველა ჩანაწერი აჩვენა.

იმედის ეთერში ორი დღის მანძილზე მაყურებელს საშუალება ჰქონდა ენახა კონცერტი, სადაც ადამიანები ცხვირით უკრავენ სალამურზე ენიო მორიკონეს “ერთხელ ამერიკაში”, არცთუ ისე კარგად ასრულებენ ქართველი პოლიტიკოსების პაროდიებს და მრავალი სხვა. ამ ყველაფერს შიგადაშიგ ენაცვლებოდა ქართული საბჭოთა მხატვრული ფილმები, რომლებიც მხოლოდ საახალწლოდ გადის ხოლმე.

1 იანვარს ამავე ტელევიზიამ “იუმორინას” რეპერტუარს ეკა ხოფერიას შოუ დაამატა. აქ, ქართველ მაყურებელს შეეძლო ენახა, როგორ უყვარს გადაცემის ავტორს კახი კალაძე და რამდენ წარმატებას უსურვებს მას 2016 წელს. ამ ყველაფერს ემატებოდა „იმედის“ “ზეიმ-ტაში-ჰარალე,” რომელში მონაწილე მომღერლების ამოსაცნობად მეც კი ახალგაზრდა აღმოვჩნდი.

ტელეკომპანია იმედისგან გასხვავებით, შედარებით გემოვნებიანი, მაგრამ გაცილებით უფრო დრამატული იყო “რუსთავი 2”. ინდურ-თურქული სერიალების შემდეგ “კურიერმა” საკუთარი სცენა რა თქმა უნდა ტელეკომპანიის შენობის წინ, ეზოში გამოიტანა. თითქმის ორ საათიანი კურიერი მთლიანად რუსთავი 2-ის რეკლამას დაეთმო.

გარდა იმისა, რომ “რუსთავი 2”-ის სასამართლო საქმეს მთავარი ადგილი ეკავა საახალწლო გამოშვებაში, კურიერში მაინც მოხერხდა ეჩვენებინათ სიუჟეტი დუშეთში საქართველოს პრეზიდენტის მოკრძალებული ცხოვრებისა და იტალიის ქალაქ ბარიში “კეთილი წმინდანის” შესახებ.

ამ ყველაფერს ემატებოდა ტელეკომპანიის სახის, გიორგი გაბუნიას მიერ ორგანიზებული ექსკურსია. გაბუნიას ნარცისისტულ-თვითკმაყოფილებით აღსავსე ესთეტიკის მიუხედავად, უნდა ითქვას, რომ ის “იმედში” გამართულ “ზეიმ-ტაში-ჰარალში” მანწილეების ამოცნობაზე უკეთესი საყურებელი მაინც აღმოჩნდა.

ათასჯერ ხაზგასმა იმაზე, რომ რუსთავი 2 საქართველოში ყველაზე რეიტინგული ტელეკომპანიაა, რომ ვინც მათ ებრძვის არავის გაახარებენ და დემოკრატიის სადარაჯოზე დგანან, გაცილებით უკეთესი მარკეტინგული სვლა იყო, ვიდრე ახალი წლის დღეებში “იუმორინას” ტრიალი.

ქართული მედიის ტრადიციის იდეა მთლიანად იმ პერსპექტივას ეფუძნება, რომლითაც ტელეკომპანიები საკუთარ მაყურებელს ხედავენ. თუ ტელეკომპანია “იმედის” მესვეურებს ღრმად სწამთ, რომ ქართველ ხალხს ძალიან გვენატრება შოუბიზნესის ის წარმომადგენლები, რომლეთა სახელებიც ჩემს თაობასაც კი არ ახსოვს, “რუსთავი 2” ჯიუტად ცდილობს ხალხის ტელევიზიის სახელის შენარჩუნებას და გამუდმებით ახსენებს საკუთარ მაყურებელს, რომ ამ ტელეკომპანიის დახურვის შემთხვევაში საფრთხე შეექმენბა ყველა იმ გადაცემას, რომელთა შიდა სამზარეულოც გიორგი გაბუნიამ დიდი რუდუნებით დაგვათვალიერებინა.

ამ ორთაბრძოლაში, ზედმეტი დრამატულობის და ისტერიის მიუხედავად, “რუსთავი 2” აშკარად გამარჯვებული იქნებოდა. თუმცა, აღსანიშნავია ისიც რომ თუ ქართველი მაყურებელი 2016 წელს გამორთული ტელევიზორით შეხვდა, ბევრი არაფერი დაუკარგავს, რადგან იქ ახალი არაფერი ყოფილა.

მცირედი გაზვიადებით, თუმცა მაინც შეიძლება ითქვას, ბოლო ერთი თვეა, წამყვანი ქართული არხების საეთერო ბადეებს, პროდიუსერების ნაცვლად, სექსი ადგენს. გასპარ ნოეს ფილმი „სიყვარული“, პოლიტიკოსთა სექსუალური აქტების ფარული ჩანაწერები, პრეზიდენტის მდიდარი სექსუალური ცხოვრება, რჩევები პარლამენტარებისგან, თუ რამდენი შეყვარებული უნდა ჰყავდეს „ნორმალურ“ ადამიანს, ბათუმის ბულვარში განთავსებული მეტალის კონსტრუქციების გენდერული კუთვნილება და სექსუალური ორიენტაცია - ეს მცირე ჩამონათვალია იმ თემებისა, რითიც იწყებოდა საინფორმაციო გამოშვებები და რაზეც რიგრიგობით ხურდებოდნენ ტოკ-შოუების აბორიგენი გურუები.

მედიას უყვარს სექსი, სექსს კი მედია. მაშინ როდესაც ქართველი პარლამენტარებიც კი რელიგიურად იმდენად სენსიტიურები არიან, რომ კონსტიტუცია ბიბლიისგან ვერ გაურჩევიათ, სექსი და სექსთან დაკავშირებული საკითხები ჯერ კიდევ მხოლოდ მითოსურ ან რეპროდუქციულ განზომილებაში რჩება. სწორედ ამ განზომილებების საზღვრების მოშლა და სექსუალობასთან დაკავშირებული თემების დამიწების შესაძლებლობა აქვს მედიას. თუმცა ვიდრე ჩვენი მედია ამას შეძლებს, არსებობს რამდენიმე წესი, რომელთა შესახებაც აღარავინ დავობს და გააზრების გარეშე, დაზეპირებული ფორმულასავით გვესმის სხვადასხვა დროს, სხვადასხვა სიტუაციაში. ერთ-ერთი ასეთი თემაა სექსუალური შინაარსის მქონე მასალებზე არასრულწლოვანთა წვდომის საკითხი. რა უნდა იცოდეს მედიის მომხმარებელმა ამ თემასთან დაკავშირებით? გარდა ჰიპოთეტური და ჰაერში გამოკიდებული მორალური თუ ზნეობრივი კატეგორიებისა, რატომ უნდა იყოს არასრულწლოვანთათვის სექსუალური შინაარსის მქონე მასალებზე წვდომა შეზღუდული? რა გავლენა შეიძლება იქონიოს მოზარდზე სექსუალური შინაარსის მქონე ინფორმაციამ? რამდენად საზიანოა ასეთი მასალები ბავშვთა ფსიქიკისთვის და როგორ შეიძლება რომ ავირიდოთ ეს ზიანი თანამედროვე ინფორმაციული „წყალდიდობის“ პირობებში?


ქართულ კანონმდებლობაში, არასრულწლოვანთათვის სექსუალური და მავნე ზეგავლენის მომხდენ მასალებზე წვდომა რამდენიმე დოკუმენტით რეგულირდება. საქართველოს კანონი მაუწყებლობის შესახებ, 56-ე მუხლში, სადაც საუბარია პროგრამულ შეზღუდვებზე, ზოგად მითითებას იძლევა, რომლის მიხედვითაც „იკრძალება პორნოგრაფიის, აგრეთვე ადამიანისა და მოქალაქის ღირსებისა და ძირითად უფლებათა შემლახავი ისეთი პროგრამის ან რეკლამის განთავსება, რომელიც შეიცავს უხამსობას; ასევე, „იკრძალება ბავშვთა და მოზარდთა ფიზიკურ, გონებრივ და ზნეობრივ განვითარებაზე მავნე ზეგავლენის მომხდენი პროგრამების იმ დროს განთავსება, როცა მათ მიერ ამ პროგრამების ნახვის ან მოსმენის დიდი ალბათობა არსებობს“.

მნიშვნელოვანი დოკუმენტია საქართველოს კანონი „მავნე ზეგავლენისაგან არასრულწლოვანთა დაცვის შესახებ“, რომელიც ძირითადად ნაბეჭდი პროდუქციისა და არასრულწლოვნებზე მავნე ზეგავლენის მომხდენი ფილმების ჩვენების შეზღუდვას აწესებს. კანონის მიხედვით, ფილმები, რომლებიც +18 კატეგორიაში ხვდება არ უნდა აჩვენონ დილის 7 საათიდან ღამის 12 საათამდე შუალედში. +15 კატეგორიის ფილმები ასევე დილის 7-დან, საღამოს 11 საათამდე, ხოლო +12 ფილმები დილის 8 საათიდან საღამოს 10 საათამდე. გარდა ამისა, არსებობს ე.წ. U-კატეგორიის ფილმები, რომლებიც არ შეიცავს სექსუალური თუ ძალადობის შინაარსის სცენას ან გრაფიკულ გამოსახულებას და რომელთა ტრანსლირებაც შეუზღუდავია.

რაც შეეხება სატელევიზიო პროგრამებს, მაუწყებელთა ქცევის კოდექსში დეტალურად არის გაწერილი თუ რა პრინციპით უნდა მოხდეს საეთერო ბადეში სექსუალური კონტენტის განთავსება. პირველ რიგში, მნიშვნელოვანია წყალგამყოფის ცნება, რომელიც საეთერო ტელერადიოსამაუწყებლო ბადეში დროის გამყოფ ზღვარს აწესებს. ზღვარი იწყება 06.00 საათზე და სრულდება 20.00 საათზე. ეს პერიოდი თავისუფალია არასრულწლოვანებზე მავნე ზეგავლენის მომხდენი პროგრამებისაგან. კოდექსი 4 ასაკობრივ კატეგორიას გამოყოფს და ადგენს 7, 12, 15 და 18 წლამდე ასაკის არასრულწლოვნებისთვის შეუფერებელ პროგრამებს. 18 წლამდე ასაკის მოზარდებისათვის შეუფერებელი პროგრამა ტელევიზიამ არ უნდა განათავსოს დილის 6 საათიდან ღამის 12 საათამდე, 15 წლამდე არასრულწლოვნებისთვის შეუფერებელი პროგრამა არ უნდა მოხვდეს ეთერში დილის 6 საათიდან საღამოს 11 საათამდე, 12 წლამდე ასაკის ბავშვებისთვის შეუფერებელი პროგრამა კი დილის 6 საათიდან საღამოს 8 საათამდე. დილის 6 საათიდან საღამოს 8 საათამდე შუალედში არ უნდა გავიდეს ასევე პროგრამა, რომელიც 7 წლის ასაკამდე ბავშვებისთვის შეუფერებლად მიიჩნევა. გამონაკლის შემთხვევაში კი სათანადოდ უნდა აღინიშნოს, რომ პროგრამა შესაძლოა შეიცავდეს 7 წლამდე ბავშვებისთვის შეუფერებელ მასალებს. გარდა ამისა, ტელევიზიებმა უნდა გაითვალისწინონ უქმე დღეებსა და არასასკოლო პერიოდში არასრულწლოვანთა ტელევიზორის ყურების მაღალი ალბათობა და ისე უნდა დაგეგმონ საეთერო ბადე.

მაუწყებელთა ქცევის კოდექსის 39-ე მუხლი კი აზუსტებს, რომ „დაუშვებელია სექსუალური სცენის, აგრეთვე გაუპატიურების ან/და სექსუალური ძალადობის სცენის გრაფიკული გამოსახვა და გადაცემა, 06.00 საათიდან 24:00 საათამდე.“ ამავე მუხლის მეორე პუნქტში ვკითხულობთ: „სექსუალური სცენებისა ან/და სქესობრივი ურთიერთობის შესახებ განხილვების ეთერში გადაცემა 20:00 საათიდან 23:00 საათამდე, გამართლებულია მხოლოდ საზოგადოებრივი ინტერესის არსებობისას, ჯეროვნად შემოკლებული და რედაქტირებული ფორმით“.


მოზარდთა ქცევაზე სექსუალური შინაარსის მქონე მედიამასალების ზეგავლენის შესწავლას არც ისე დიდი ხნის ისტორია აქვს, განსხვავებით ძალადობის სცენების ხილვასა და მოზარდთა აგრესიულობის შესაძლო ზრდის კვლევისგან. თითქმის დადასტურებულად ითვლება, რომ ძალადობის ამსახველი სცენების ჭარბად ყურება პირდაპირ კორელაციაშია მოზარდთა ქცევის შეცვლასთან. ამ მხრივ ქართული რეალობა კიდევ უფრო ნაკლები ემპირიული მასალის მოძიების საშუალებას იძლევა. თუმცა საკითხის ბუნებიდან გამომდინარე, თავისუფლად შეგვიძლია არაქართული მაგალითების რელევანტურად მიჩნევა და თქმა, რომ თუკი სექსუალური ხასიათის კონტენტი ცვლის ტინეიჯერთა ქცევას აშშ-ში, სავარაუდოდ, იგივე გავლენა ექნება ამ ტიპის მასალებს ქართველ მოზარდებზეც.

2006 წელს „მოზარდთა ჯანმრთელობის ჟურნალში“ გამოქვეყნებული კვლევის მიხედვით, მოზარდები, რომლებიც უყურებენ სექსის შემცველ კონტენტს მედიაში, უფრო მეტად არიან მიდრეკილნი მოზარდობის პერიოდში სექსუალური პრაქტიკისადმი, ვიდრე მათი თანატოლები, როლებსაც ასეთ კონტენტთან შეხება არ აქვთ. სექსუალური პრაქტიკის ადრეულ ასაკში დაწყება კი რამდენიმე პრობლემურ საკითხთან არის დაკავშირებული, მათ შორის ნაადრევ, დაუგეგმავ და არასასურველ ორსულობასთან, სქესობრივი გზით გადამცემი დაავადებების შემთხვევების ზრდასთან და ა.შ. ამის გამო ადრეულ ასაკში სქესობრივი პრაქტიკის დაწყება მორალურ და ზნეობრივ კატეგორიებზე მეტად, საზოგადოებრივი ჯანდაცვის პრობლემად უნდა იყოს აღქმული.

ჯერ კიდევ XX საუკუნის მიწურულს, აშშ-ში ჩატარებული ბავშვთა ეროვნული კვლევა ცხადყოფდა, რომ მოზარდ ბიჭებს, რომლებიც უფრო მეტ დროს ატარებდნენ ტელევიზორთან, გაცილებით ადრეულ ასაკში და გაცილებით მეტი სიხშირით ჰქონდათ სექსუალური პრაქტიკა, ვიდრე მოზარდებს, რომლებსაც ტელევიზორთან დიდი დროის გატარება არ უწევდათ. გარდა ამისა, 75 მოზარდი გოგონას კვლევისას, აღმოჩნდა რომ ორსულ არასრულწლოვნებში უფრო მაღალი იყო ტელესერიალების ყურების სიხშირე, ვიდრე არაორსულ გოგონებში.

ცალკე უნდა აღინიშნოს საფრთხე, რომელიც სექსის შესახებ არასათანადოდ მიწოდებულმა ინფორმაციამ შეიძლება შექმნას მოზრდებში სექსუალური პრაქტიკის აღქმასთან დაკავშირებით. ადრეულ ასაკში ნანახმა გაუპატიურებისა და სექსუალური ძალადობის ხილვამ შესაძლოა ხელი შეუწყოს არასრულწლოვნებში მსგავსი პრაქტიკისადმი ტოლერანტობის გაზრდას.

ავტორიტეტული კვლევითი კორპორაცია RAND-ის მიერ 2004 წელს გამოქვეყნებული კვლევა ცხადყოფდა, რომ სექსუალური პრაქტიკის სიხშირე მოზარდებში, რომლებიც სექსუალური შინაარსის მასალებს რეგულარულად უყურებდნენ, 2-ჯერ აღემატებოდა სექსუალური აქტების სიხშირეს იმ მოზარდებში, რომლებსაც ასეთ მასალებთან წვდომა შეზღუდული ჰქონდათ. გარდა ამისა, იმავე კვლევით დასტურდებოდა, რომ მოზარდებზე წამახალისებელი ეფექტი არა მხოლოდ გამოსახულებას, არამედ სექსუალური შინაარსის საუბრების მოსმენასაც აქვს. თუმცა ამავე კვლევამ ცხადყო ის პოზიტიური ეფექტიც, რაც შეიძლება მედიამ, განსაკუთრებით პრაიმ-ტაიმში გასულმა შოუებმა მოახდინოს მოზარდთა ცნობიერებაზე, სექსუალური განათლების კუთხით, თუკი მედია ამ თემებს საზოგადოებრივი ჯანდაცვის კონტექსტში განიხილავს, ზედმეტი ნატურალიზაციისა და სკანდალიზაციის ნაცვლად.

ქართულ მედიას ძალიან უყვარს უბედური შემთხვევა და ტრაგედია. ვნება განსაკუთრებით მაშინ უმძაფრდება ხოლმე, როცა საქმე რომელიმე ცნობილ ადამიანს ეხება.

ასე მოხდა შორენა ბეგაშვილთან დაკავშირებითაც. უბედური შემთხვევა, რომელიც მის ოჯახში დატრიალდა, სრულიად ქართული მედიის განსაკუთრებული ყურადღების ცენტრში მოექცა.

საცხოვრებელი სახლის მე-5 სართულიდან არასრულწლოვნის გადმოვარდნის შესახებ ინფორმაცია მყისიერად გავრცელდა.

ჯერ სუიციდის მცდელობაზე მიანიშნეს, გოგონამ თავის მოკვლა შეყვარებულის გამო სცადაო, შემდეგ აქცენტი უბედურ შემთხვევაზე გადაიტანეს და არასრულწლოვნის პირადი ინფორმაცია გასაჯაროვდა.

ვნახეთ “ექსკლუზიური კადრები კლინიკიდან”, გავეცანით, „რას წერენ შორენა ბეგაშვილის შესახებ“ ფეისბუკზე ცნობილი სახეები, ლამის საათში ერთხელ, „ლაივ რეჟიმში“, ვიღებდით ინფორმაციას გოგონას ჯანმრთელობის მდგომარეობაზე, დეტალურად გავიგეთ რა მოტეხილობები აქვს არასრულწლოვანს, სად, რომელ განყოფილებაში იმყოფება და განიხილება თუ არა მკურნალობის მიზნით მისი თურქეთში გადაყვანა. ჯანმრთელობის მდგომარეობის შესახებ ვერსიებს ვისმენდით როგორც ექიმებისგან, ისე კლინიკის ეზოში შეკრებილი „ანონიმი ახლობლებისგან“.

უახლესი ინფორმაციაც გვაქვს და ისიც ვიცით, რა პროგნოზს აკეთებენ ექიმები ოპერაციაზე, რომელიც დღეს უნდა ჩატარდეს.

ასე გახდა ტრაგედია N1 ამბავი: ყველა შესაძლო ვარაუდით, ნანახით, გაგონილი თუ გამოგონილი ამბით, ათასი ტყუილით და მართლით.

ამგვარი მედიაგაშუქებით არასრულწლოვანმა პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება დაკარგა. არადა, მაუწყებელთა ქცევის კოდექსში ვკითხულობთ: (თავი 10, მუხლი 35), „18 წლამდე ასაკის პირები მათი მშობლების პოპულარობის ან სკანდალური იმიჯის გამო არ კარგავენ პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებას“.

ბოლო დღეებში ინტერნეტში გავრცელებულმა პირადი ცხოვრების ამსახველმა ვიდეო ჩანაწერმა კიდევ ერთხელ შეგვახსენა, თუ რა მნიშვნელოვანია პირადი ცხოვრების ხელშეუხლებლობა, შეგვახსენა, რომ თუ საზოგადოება არ გამოხატავს მძლავრ პროტესტს მსგავსი ფაქტის მიმართ, მომავალში შეიძლება, მსხვერპლი ნებისმიერი ჩვენგანი აღმოჩნდეს.

ვიდეოს გავრცელებამ უკმაყოფილება გამოიწვია ხელისუფლების მიმართ, რომელმაც რეალურად, ამ დრომდე ვერ უზრუნველყო სხვა მსგავსი ფაქტების გამოძიება და ახალის გამოქვეყნების აღკვეთა. არანაკლები პროტესტის ობიექტი გახდა ზოგიერთი ის მედიასაშუალება, რომელმაც გაავრცელა ინფორმაცია, სადაც იდენტიფიცირებული იყო სავარაუდო პირი, რომლის პირადი ცხოვრების ამსახველი ჩანაწერიც გამოქვეყნდა.

ვიდეომასალის YouTube-ზე განთავსებიდან რამდენიმე წუთში საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიამ გაავრცელა განცხადება, სადაც მედიასაშუალებებს მოუწოდა: არ გაავრცელონ არც ერთი კადრი სოციალურ მედიაში გავრცელებული ვიდეოდან, რომელზეც პირადი ცხოვრების ამსახველი მასალაა. ამასთან არ შეუწყონ ხელი პოლიტიკურ სპეკულაციებს და არ დაასახელონ ვიდეოზე ასახული პიროვნების სავარაუდო ვინაობა, ასევე არ გაავრცელონ მისამართი, სადაც ამ მასალის ნახვა შეიძლება.

ქარტიის განცხადება სრულად შეესაბამებოდა ქარტიის საბჭოს პრაქტიკას და საქართველოს ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის მეათე პრინციპს: ჟურნალისტმა პატივი უნდა სცეს ადამიანის პირად ცხოვრებას და არ შეიჭრას პირად ცხოვრებაში, თუ არ არსებობს განსაკუთრებული საზოგადოებრივი ინტერესი.

პრინციპის შინაარსიდან ნათელია, რომ ჟურნალისტური ეთიკა ავტომატურად არ გამორიცხავს ჟურნალისტის უფლებას, გაავრცელოს პირის პირადი ცხოვრების ამსახველი ინფორმაცია თავად ამ პირის თანხმობის გარეშე, მაგრამ აქვე არსებობს ტესტი - განსაკუთრებული საზოგადოებრივი ინტერესი.

არსებობს თუ არა საზოგადოებრივი ინტერესი, ეს უნდა შეფასდეს გონივრული, ლოგიკური და ობიექტური განსჯის შედეგად... და მხოლოდ საზოგადოების წევრების ცნობისმოყვარეობა, იცოდნენ სხვისი პირადი ცხოვრების შესახებ, არ შეიძლება ჩაითვალოს საჯარო ინტერესად.

ინტერესი იარსებებს იმ შემთხვევაში, თუ პირადი ცხოვრების ამსახველი ინფორმაცია შეიცავს ისეთ ფაქტებს, რომლებიც ხელყოფს კანონით გარანტირებულ სიკეთეს ან გვეხმარება ასეთი სიკეთის ხელყოფის სააშკარაოზე გამოტანაში (მაგალითად, ასახულია სავარაუდო სამართალდარღვევა ან უთითებს ასეთ სამართალდარღვევაზე და ა.შ.) საზოგადოებრივი ინტერესი შეიძლება ასევე იყოს, თუ პირადი ცხოვრების ამსახველი ინფორმაცია შეიცავს ისეთ ანტისოციალურ ქმედებას, რომელიც კონკრეტული პირისათვის შეუფერებელია ლიბერალური დემოკრატიის დამკვიდრებისაკენ მიმართულ საზოგადოებაში (მაგალითად საჯარო პირი შეურცხყოფს სხვას თანამდებობრივი/სოციალური მდგომარეობის გამოყენებით და ა.შ).

კონკრეტულ შემთხვევაში გარცელდა, სავარაუდოდ, საჯარო პირის ინტიმური შინაარსის პირადი ცხოვრების ამსახველი ვიდეომასალა. ამ შემთხვევაში საზოგადოებრივი ინტერესი გამოირიცხება, რადგან ადამიანის პირადი ცხოვრების ამსახველი ინფორმაცია დამატებით არაფერს მისცემდა საზოგადოების წევრებს, გარდა სუბიექტური ცნობისმოყვარეობის დაკმაყოფილებისა. კონკრეტულ შემთხვევაში, თუ სასწორის პინებზე დავდებთ საზოგადოების ცნობისმოყვარეობას (და არა ინტერესს) და პირის, თუნდაც საჯარო პირის, უფლებას, რომ მისი განსაკუთრებით ინტიმური პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა იყოს დაცული, ეს უკანასკნელი უფლება ცალსახად გადაწონის. თან იმის გათვალისწინებით, რომ საზოგადოებამ მიიღო ინფორმაცია სავარაუდო დანაშაულის შესახებ.

აქედან გამომდინარე, მედიასაშუალების მიერ იმ სავარაუდო პირის დასახელება, რომლის პირადი ცხოვრების ამსახველი ინფორმაციაც გავრცელდა, წარმოადგენდა ჟურნალისტური ეთიკის პრინციპის დარღვევას. მაგრამ ასევე მიუღებელი და არალოგიკური იყო ხელისუფლების დემარში ერთ-ერთი მედია საშუალების მიმართ, რომელმაც მართალია თავიდან დაარღვია ეთიკური პრინციპი, მაგრამ მალევე მოხსნა მასალა და ბოდიშიც მოიხადა. დიდი ალბათობით, ხელისუფლებამ სცადა გარკვეულ მეხამრიდად გამოეყენებინა ეს მედიასაშაულება და საზოგადოების პროტესტი მასზე გადაენაწილებინა.