საერთაშორისო ამბების ყოველდღიური მიმოხილვა ბოლოს, თუ არ ვცდები, ღრმა ბავშვობაში ვნახე. მახსოვს, "მოამბეში" ასეთი რუბრიკა აბონ ციციაშვილს და სოსო ცინცაძეს მიჰყავდათ.

არ ვიცი, ამ ბატონებს რამდენად ზუსტი და სანდო ინფორმაცია ჰქონდათ. ის კი ვიცი, რომ მას შემდეგ საერთაშორისო ამბების ყოველდღიური მიმოხილვა არსად მინახავს.

რუბრიკები "მსოფლიო" და "უცხოეთი" ყველა ტელეკომპანიას აქვს. თუმცა, ამ რუბრიკებში განთავსებულ მასალებს თვალს თუ გადაავლებთ, ნახავთ, რომ მსოფლიოში მიმდინარე მოვლენებიდან ქართული ტელემედიის ყურადღების ცენტრში ძირითადად ტერორისტული აქტები, მსოფლიო ლიდერთა ვიზიტები და პოლიტიკური განცხადებები ხვდება.

რუბრიკებში - “მსოფლიო” და “უცხოეთი” განთავსებულ მასალებზე თვალის ერთი გადავლებითაც კი მიხვდებით, რა სახის ინფორმაციას ვიღებთ:

"რუსეთში ავიაკატასტროფას 15 ადამიანი ემსხვერპლა"

"რომის პაპის ისტორიული ვიზიტი აფრიკაში"

"თურქეთმა რუსული სუ-24 ჩამოაგდო"

"კრასნოიარსკის მხარეში სამგზავრო ვერტმფრენი ჩამოვარდა"

"გადარჩენილი პილოტი - მფრინავი აცხადებს, რომ თურქულ მხარეს რუსული ეკიპაჟისთვის გაფრთხილება არ მიუცია"

"ავიადარტყმები სირიაში"

“ამ წუთებში საფრანგეთის პრეზიდენტი რუსეთის პრეზიდენტს ხვდება”

ასეთი ტიპის ახალი ამბებით ძირითადად უახლეს ინფორმაციას ( „ბრეიკინგ ნიუს“) ვიღებთ, რაც მსოფლიოში მიმდინარე მოვლენებზე მთლიანი სურათის შექმნის საშუალებას არ გვაძლევს.

გახსოვთ, ალბათ, სირიის კრიზისისა და ტერორისტული დაჯგუფება ISIS-ის (ე.წ. ისლამური სახელმწიფოს) მიერ სირიასა და ერაყში ჩადენილი დანაშაულის შესახებ ქართული საზოგადოების დიდმა ნაწილმა პირველად „რუსთავი 2-ის“ ეთერში 2015 წლის 12 აპრილს გასული სიუჟეტით რომ გაიგო. არადა, სამოქალაქო ომი, რომელიც მოგვიანებით ტერორისტული დაჯგუფების ქმედებებმა კიდევ უფრო დაამძიმა, ამ ქვეყანაში 2011 წელს დაიწყო.

ეს არც არის გასაკვირი - საერთაშორისო ამბების მიმოხილვა, სადაც მაყურებელი სირიაში ან სხვა ქვეყანაში არსებული კონფლიქტის ან ვითარების შესახებ სიღრმისეულ ანალიზს მოისმენდა, არ არსებობს.

ჩვენ არც ის ვიცით, ჩვენს ახლო სამეზობლოში რა ხდება. მაგალითად, არ ვიცით, როგორია თურქეთის საგარეო და საშინაო პოლიტიკის სტრატეგია, რა არის მისი მთავარი პოლიტიკური ამოცანა, როგორი პოლიტიკური და ეკონომიკური კავშირები აქვს ევროკავშირთან, არაბულ ქვეყნებთან, ისრაელთან, ირანთან თუ აშშ-სთან, რის მიღწევას ცდილობს, და რა როლს თამაშობს რეგიონულ გეოპოლიტიკურ პროცესებში.

იგივე შეიძლება ვთქვათ ჩვენს უახლოეს მეზობლებზე - სომხეთზე, აზერბაიჯანსა და ირანზე.

არ ვიცით, როგორ ვითარდება მოვლენები სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის და რა შედეგები შეიძლება მოჰყვეს ყარაბაღში მომხდარ “ინციდენტებს”. არც ის, რომ ირანის მიმართ გლობალური პოლიტიკა იცვლება - აშშ მხარს უჭერს მისთვის სანქციების ეტაპობრივ მოხსნას და რომ შესაძლოა ერთ მშვენიერ დღეს ირანის როლი რეგიონში ისევ გაიზარდოს.

ქართულმა საზოგადოებამ, სირიის კონფლიქტის მსგავსად, ამ ფაქტის შესახებაც, შესაძლოა, რამდენიმე წლის დაგვიანებით გაიგოს - საერთაშორისო ამბები ხომ ქართული მედიის პრიორიტეტული და საყვარელი თემების ჩამონათვალში არ შედის.

მსოფლიოში მიმდინარე მოვლენების სიღრმისეული ანალიზისთვის მას არც კადრები ჰყავს, არც “ექსპერტები” და არც ფული აქვს, რაც უმნიშვნელო საკითხი სულაც არ არის.

რუსეთსა და აშშ-ში თითო-თითო კორესპონდენტი, თუ არ ვცდები, სულ 2 ტელეკომპანიას ჰყავს, ისიც განსაკუთრებული შემთხვევებისთვის.

ახლო მომავალში რომელიმე ტელეკომპანიამ თურქეთში, ირანსა თუ უკრაინაში, ან თუნდაც რომელიმე ცხელ რეგიონში ბიურო გახსნას, ძნელად წარმომიდგენია - ჟურნალისტები და ოპერატორები მათ ადგილობრივი ამბების სრულად გაშუქებისთვისაც არ ჰყოფნით.

გონივრული ეჭვი მაქვს, უცხოურ მედიაში გასული და გადმოქართულებული უახლესი ამბების ამარა კიდევ დიდ ხანს დავრჩებით.

უცნაური პროფესიაა ჟურნალისტობა. აბარებ უნივერსიტეტში და ყოველი სემესტრის დასაწყისში, როდესაც გეკითხებიან, სად ხედავ შენს თავს 10-15 წლის შემდეგ (ერთი 10-ჯერ მაინც მაქვს გაცემული ამ კითხვაზე პასუხი 4 წლის განმავლობაში), პასუხობ იმ დროისთვის რომელიმე „ხარისხიან“ მედიასაშუალებას. გულში ფიქრობ, რომ სინამდვილეში, 15 წლის მერე, ქართველი ჰანტერ ტომპსონი იქნები. ნუ ლარი კინგი ან კრისტიან ამანპური მაინც. ამ დროს დედაშენი ფიქრობს, რომ მომავალი ინგა გრიგოლია ეზრდება ოჯახში და ერთი სული აქვს, როდის ჩამოართმევ ინტერვიუს პრეზიდენტს. შენს ლექტორებს იმედი აქვთ, რომ გიორგი სანაიების მომავალ თაობას ზრდიან, გაკითხებენ „კოვაჩი-როზენსტილის წიგნს“ და ქრონიკულად გაწერინებენ იმ დროისთვის რომელიმე პოპულარული ტელეგადაცემის განხილვას (ჩემ დროს ეგეთი გადაცემა რებრენდინგამდელი, ველური „პროფილი“ იყო).

მერე გზები იყოფა:

ა) ჩვეულებრივად აგრძელებ სწავლას, კიდევ რამდენჯერმე წერ „პროფილის“ განხილვას, იღებ დიპლომს და იწყებ მუშაობას რომელიმე სამინისტროს პიარში;

ბ) იწყებ სტაჟირებას რომელიმე კუკუ საინფორმაციო სააგენტოში (ვებ-გვერდის მისამართი ცოტა პორნოსაიტის მისამართს რომ გავს), ამოტრიალებულ პირამიდაში გაუჩერებლად პასუხობ კითხვებს „ვინ? რა? სად? როდის? რატომ? როგორ?“;

გ) იწყებ რამდენიმეწლიან სტაჟირებას რომელიმე ტელევიზიაში და სადღაც ბალზაკის ასაკსა და სიბერეს შორის შეიძლება ხელფასიც დაგინიშნონ;

დ) რაღაც ეტაპზე გიმართლებს და ხვდები, რომ არასწორი არჩევანი გააკეთე, ვარდები დეპრესიაში, იწყებ ცხოვრების გადაგეგმვას, საბოლოოდ რაღაც უცნაურ მოკლევადიან პროექტებში მონაწილეობ ანდა რჩები დეპრესიაში და ელოდები სასწაულს. (არის კიდევ ერთი ვარიანტი, ბერა ხსნის ტელევიზიას, აცხადებენ კონკურსს და თუ 90-60-90 პარამეტრებში ჯდები, შეიძლება წამყვანად აგიყვანონ.)

საბოლოო ჯამში კი, ვიღებთ ჟურნალისტთა კოჰორტას, რომლებიც მუშაობენ საკმაოდ დაბალ ანაზღაურებად სამსახურებში (თუკი დედაშენის იმედი არ ახდა და ინგა გრიგოლია არ გამოხვედი ან ზალიკო), რომელთა პროფესიულ ბედნიერებასაც ორი ძირითადი ბენეფიტი განსაზღვრავს: სემინარები ლოპოტაზე/ჭყონიას სასტუმროში/გუდაურში და ახალ წელს რომელიმე ჩინოვნიკის, არასამთავრობო ორგანიზაციის ან ბიზნეს კომპანიის ნაჩუქარი ბრენდირებული ბლოკნოტი, "ფლეშკა", ცოტა მწკლარტე შოკოლადი და წყალ-წყალა ღვინო. ერთ ახალ წელს კი შეიძლება ისე გაგიმართლოს, რომ ჩემოდანი და დაობებული ყველიც გაჩუქონ.

ჰოდა, ხარ ასე, სადღაც რუტინას, უფულობას, ნერვულ აშლილობას, ლოპოტას, პრესრელიზებს, ყველსა და შავ შოკოლადს შორის გამოჩხერილი. ნელ-ნელა გავიწყდება იმ „კოვაჩი-როზენსტილის წიგნში“ წაკითხული, რომ ჟურნალისტმა რესპონდენტისგან საჩუქრები არ უნდა აიღოს, რომ ნებისმიერი სტრუქტურა, ორგანიზაცია თუ კომპანია იმიტომ გტენის საჩუქრებს, რომ შენი ლოიალურობა მოიპოვოს და რომ ქრთამი მხოლოდ ასდოლარიანი კუპიურების შეკვრა არ არის. მერე გამოჩნდება ვინმე ჩემნაირი არშემდგარი ჟურნალისტი და დაგიწყებს ჭკუის სწავლებას.

მიზეზზე ვერაფერს ვიტყვი, მაგრამ წელს განსაკუთრებით თვალში საცემი გახდა სოციალურ ქსელებში სამთავრობო ან არასამთავრობო ორგანიზაციების ლოგოები, ჟურნალისტების ფეისბუქ-კედლებზე. ბიზნეს კომპანიებისა და ოფიციალური სტრუქტურების შემთხვევაში, ერთი შეხედვით, ყველაფერი ცხადია - ისინი ცდილობენ მოგისყიდონ, მოიპოვონ შენი კეთილგანწყობა და გაიკეთონ რეკლამა, გაზარდონ ელექტორატი და პროდუქტის მომხმარებლთა რაოდენობა. განსაკუთრებით დამაბნეველი კი არასამთავრობო ორგანიზაციების საჩუქრებია. ჩვენთან ხომ მედია და NGO სფერო ისეთი დიფუზიურია, რომ ზოგჯერ ძნელია გაარჩიო სად მთავრდება მედია და სად იწყება არასამთავრობო ორგანიზაცია. ჩვენთან ხომ ჯერ-ჯერობით სკეპტიკურობაზე დაკვეთა ამ მიმართულებით ჯერ არ შობილა.

ერთი მხრივ, რა უჭირს მისალოც ბარათს და შოკოლადს ან რა შენი ბრალია თუკი ვიღაცები „ბანბანერკა და ლიქიორს“ გიგზავნიან. ამისგან თავს ვერ დაიზღვევ, მაგრამ მეორე მხრივ, ის მაინც ხომ არის შესაძლებელი, რომ სოციალურ ქსელებში არ დასცე ყიჟინა ყოველ მიღებულ საჩუქარზე, არ ანახო გამომგზავნს, რომ მისმა იაფფასიანმა პიარმა გაჭრა და რომ მისმა ორგანიზაციამ სამუდამოდ დაივანა შენს გულსა და ფეისბუქის კედელზე. დღეს თუ ხვალ, აუცილებლად მოგიწევს გააშუქო ამბავი ორგანიზაციის შესახებ, რომლის გამოგზავნილი ტრიუფელის გემო ჯერაც პირში გაქვს. ჩვენთან, რა თქმა უნდა, ყველას აქვს არგუმენტი „საჩუქარი სულაც არ მიშლის ხელს, ვიყო კრიტიკული“ მაგრამ რა ვიცი აბა? ამერიკელი ან ბრიტანელი ჟურნალისტი თუ გრძნობს საჩუქრებს მოყოლილი ლოიალურობის საფრთხეს, ჩვენ ნეტა რა ფილტრები გვაქვს ჩაშენებული გენეტიკაში?

ცოტა ხნის წინ, როცა ევროკავშირის დიპლომატთან კვლევის მორიგ ინტერვიუს მოვრჩი, სოციალიზაციის მიზნით ვკითხე, ნამყოფი თუ იყო საქართველოში: „კი, ნამყოფი ვარ. თუმცა, მხოლოდ სოხუმში“ მიპასუხა ეკატერინამ და დაამატა: „იცი, როცა ჩემს ქართველ მეგობარს იგივე პასუხი გავეცი, გაიკვირვა, საქართველოში კი არა აფხაზეთში ყოფილხარო!“

ეკატერინას ზრდილობიანად ვუთხარი მადლობა, რომ ევროკავშირის არაღიარების პოლიტიკას მოლაპარაკებების მაგიდის მიღმაც არ ივიწყებს და კიდევ ერთხელ დავრწმუნდი, რომ ეშმაკი და ტერიტორიული მთლიანობის აღიარება დეტალებშია.

არაღიარებული ერთეულების დაკნინების მიზნით, მედიაში ხშირად გვესმის ფრაზები “დე ფაქტო აფხაზეთის მთავრობა”, “მარიონეტული რეჟიმი”, ოფიციალური ტერმინოლოგიის გავლენით კი დამკვიდრდა “ოკუპირებული რეჟიმი”. მედიას სინონიმები სჭირდება, ტერმინების რეალური მნიშვნელობა კი ხშირად ანტონიმურია.

საქართველოს პოლიტიკურ ტრანსფორმაციასთან ერთად იცვლებოდა ის ტერმინები, რომლითაც აფხაზეთს/ცხინვალის რეგიონს მოიხსენიებდნენ.

მაგალითად, ედუარდ შევარდნაძე 90-იანი წლების ბოლოს აფხაზეთს - “სეპარატისტების მიერ დროებით ოკუპირებულად” მიიჩნევდა.

2014 წლის ზაფხულში, როცა არაღიარებული აფხაზეთის პრეზიდენტი გადადგა სოხუმში გამართული საპროტესტო გამოსვლების შემდეგ, თბილისში ამ ფაქტს მედიის მხრიდან დიდი გამოხმაურება მოჰყვა. მორიგი არაღიარებული არჩევნების ჩატარებამდე, ქართული არხის ერთ-ერთ ტოკ-შოუში, წამყვანმა შემაშფოთებელი უწოდა იმჟამინდელ მდგომარეობას აფხაზეთში, რადგან “საფრთხე ექმნებოდა აფხაზეთის სახელმწიფოებრიობას”.

ვფიქრობ, რომ აუცილებელია განვმარტოთ, რატომ ვაპროტესტებთ რუსეთის გავლენას აფხაზეთში - არა იმიტომ, რომ აფხაზეთის დემოკრატიულობას ექმნება საფრთხე, არამედ იმიტომ, რომ აფხაზეთში მიმდინარე პოლიტიკური ცვლილებები კიდევ უფრო აძლიერებს რეპრესიებს იქ მცხოვრები ეთნიკური ქართველების მიმართ და საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობა რუსეთ-საქართველოს ომია. არამგონია, იმ შოუს წამყვანს, სუვერენულ აფხაზეთზე ნათელი წარმოდგენა ჰქონოდა.

დღეს თავისუფლად ვუწოდებთ აფხაზეთს და ცხინვალს “ოკუპირებულ ტერიტორიებს”. 2008 წლამდე კი ქართული დიპლომატია უძლური იყო, ტერმინი “ოკუპირებული” დაემკვიდრებინა და მხოლოდ აგვისტოს ომის შემდეგ გახდა შესაძლებელი საერთაშორისო დოკუმენტებში მისი გამოყენება.

მედია მეტწილად ხელისუფლების მიერ შეთავაზებულ ტერმინებს იყენებს. მაგალითად, ასე გაქრა ქართული მედიასივრციდან ტერმინი “სეპარატისტი”. თუმცა ის გამოცემები, რომლებიც რეგულარულად აშუქებენ აფხაზეთის და სამხრეთ ოსეთის ამბებს, განმარტავენ, რომ მათი ვებგვერდები არაღიარებულ ტერიტორიებზე მიღებულ ტერმინებს იყენებენ. ეს კიდევ ერთხელ გვარწმუნებს იმაში, რომ სოხუმში და ცხინვალში დიდი ინტერესით აკვირდებიან “წამოცდენით აღიარებას” და საქართველოში დამკვიდრებულ ტერმინებს დამაკნინებლად იღებენ.

ისევ 2014 წელს, როცა აფხაზეთის ტერიტორიაზე ე.წ. საპრეზიდენტო არჩევნები გაიმართა, პირდაპირ ეთერში მოსაუბრე ჟურნალისტს წამოსცდა: “- აფხაზეთში გამართულ არჩევნებს არ აღიარებენ საქართველოში”. ამ წინადადებაში, აფხაზეთი და საქართველო თანასწორ სუბიექტებად შეიძლება აღვიქვათ. მართალია, პირდაპირ ეთერში წამოცდენილი ფრაზა არ შეიძლება გავაიგივოთ გაეროს მიერ სახელმწიფოების აღიარებასთან, მაგრამ ქართულ საზოგადოებასაც ხშირად სჭირდება შეხსენება, რომ “აფხაზეთი საქართველოა”.

მედია და უფრო ფართო საზოგადოებაც დააბნია ცოტა ხნის წინ ახალი ტერმინის “ანექსიის” დამკვიდრებამ. თუ ტერიტორიის ოკუპაცია მტრის საჯარისო ნაწილების მიერ ტერიტორიის კონტროლს ნიშნავს, ანექსია ერთი სახელმწიფოს მიერ მეორე სახელმწიფოს ტერიტორიაზე პოლიტიკური კონტროლის ძალით დამყარებას გულისხმობს.

მას შემდეგ რაც რუსეთმა აფხაზეთი და სამხრეთ ოსეთი არა მარტო აღიარა, არამედ “მოკავშირეობისა და ინტეგრაციის” ხელშეკრულება გააფორმა მათთან, ქართულ დიპლომატიას ახალ რეალობასთან შესაბამისი ტერმინის მოფიქრება მოუხდა.

შედეგად, საქართველომ ამ მოვლენას აფხაზეთის “დეფაქტო ანექსია” უწოდა, რითიც ხაზი გაუსვა იმ პოლიტიკურ, სამხედრო და ეკონომიკურ გავლენებს, რომლის ქვეშაც საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიები ექცეოდა.

ალბათ, ყველაფერს მედიას ვერ გადავაბრალებთ. 2015 წელს, საქართველოს იმჟამინდელი ფეხბურთის ფედერაციის პრეზიდენტი, ზვიად სიჭინავა დიდ უხერხულობაში ჩააგდო სოხუმში წარმოთქმულმა სადღეგრძელომ. ყველა იმ ოფიციალური შეცდომის გარდა, რაც ბატონმა სიჭინავამ სოხუმში ჩასვლით დაუშვა, გავრცელებულ ვიდეოში, ის ქალაქ სოხუმს მოიხსენიებს, როგორც “Сухум”, სწორედ იმ ფორმით, როგორადაც აფხაზებს სურთ ამის წარმოჩენა. ერთი შეხედვით - წვრილმანია, სინამდვილეში კი, ქართულმა დიპლომატიამ “აფხაზეთი, საქართველოს” საერთაშორისო დოკუმენტებში დამკვიდრებას წლები შეალია.

ცოტა ხნის წინ, „ინტერპრესნიუსის“ მიხედვით, “რუსეთმა საქართველოს საზღვარი დაარღვია”. თავდაცვის სამინისტროს განმარტებით კი,"რუსულმა ვერტმფრენმა გადმოკვეთა საოკუპაციო ხაზი და რამდენიმე წუთის შემდეგ უკან გაბრუნდა”. როგორც ჩანს, ჟურნალისტის სურვილმა, ნიუსის სათაური შეემოკლებინა, საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიები რუსეთის ტერიტორიად წარმოაჩინა.

ტოკ-შოუს წამყვანს, ზვიად სიჭინავას,ან პირდაპირი ეთერის კორესპონდენტს ვერავინ დაავალდებულებს ქვეყნის სუვერენიტეტის დაცვას, მაგრამ როცა ჩემი ქართველი ნათესავი ფოტოს გადაღების ადგილად “გალის” მაგივრად “Гал-ს“ უთითებს, მაინც აღიარების ეშმაკური დეტალები მახსენდება.

ანა წურწუმია, დუბლინის უნივერსიტეტი, Marie Curie სახელობის სადოქტორო მკვლევარი

ბოლო დროს მედიაში აქტიურად შუქდება საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის, ლევან მურუსიძის კვლავ მოსამართლედ დანიშვნის საკითხი. მურუსიძეს სამოსამართლეო უფლებამოსილების ვადა ეწურება 2016 წელს. 2015 წლის 18 დეკემბერს ტელეიმედის გადაცემა „პოლიტიკის“ სტუმრები იყვნენ ლევან მურუსიძე და საქართველოს პარლამენტის წევრი, შალვა შავგულიძე. ეს უკანასკნელი სანდრო გირგვლიანის და სულხან მოლაშვილის გახმაურებულ საქმეებზე დაზარალებული მხარის ადვოკატი იყო. გადაცემაში ოპონენტები განიხილავდნენ სანდრო გირგვლიანის და სულხან მოლაშვილის საქმეებზე მოსამართლე ლევან მურუსიძის მიერ მიღებულიგადაწყვეტილებების კანონიერების საკითხს.

გადაცემის დაწყებისთანავე, სტუმრების წარდგენისას, ჟურნალისტმა საზოგადოებას ამცნო, რომ გადაცემის სტუმრები ასევე იქნებოდნენ ლევან მურუსიძის ოპონენტები, მოსამართლეები: მერაბ გაბინაშვილი, დიმიტრი გვრიტიშვილი და გიორგი ტყავაძე. მოგვიანებით, უშუალოდ მოსამართლეების ჩართვის წინ, გადაცემის წამყვანებმა განაცხადეს, რომ ამ მოსამართლეებს აქვთ პრეტენზიები და გამოთქვეს სურვილი კითხვები დაუსვან ლევან მურუსიძეს.

ცნობილი ფაქტია, რომ მოსამართლეები, რომლებიც გადაცემის განმავლობაში კითხვებს უსვამდნენ ლევან მურუსიძეს, არიან არა მისი ოპონენტები, არამედ მისი აქტიური მხარდამჭერები. მათ მედიაში არაერთხელ გააკეთეს ლევან მურუსიძის მხარდამჭერი კომენტარები და აქტიურად გამოდიან მის დასაცავად. ეს უნდა სცოდნოდათ გადაცემის ჟურნალისტებს და მის მომზადებაზე პასუხისმგებელ პირებს. მიუხედავად ამ მნიშვნელოვანი ფაქტობრივი გარემოებისა, მოსამართლეები, მერაბ გაბინაშვილი, დიმიტრი გვრიტიშვილი და გიორგი ტყავაძე გადაცემის წამყვანებმა წარმოაჩინეს როგორც ლევან მურუსიძის ოპონენტები და მის მიმართ პრეტენზიის მქონე პირები. თავად მოსამართლეებმაც სწორედ ამ სტატუსით დასვეს კითხვები. შესაბამისად, ცხადია, რომ ამგვარი „ოპონენტების“ მიერ დასმული კითხვები ვერ მოემსახურა საზოგადოებისთვის სწორი ინფორმაციის მიწოდების მიზანს. მათთვის, ვინც აქტიურად ადევნებს თვალს ლევან მურუსიძის ირგვლივ მიმდინარე მოვლენებს, ადვილად შესამჩნევი იქნებოდა მანიპულაცია. ხოლო ისინი, ვისთვისაც ტელეკომპანია იმედის საშუალებით გახდა საკითხი ცნობილი, ამ გადაცემით შეცდომაში იქნენ შეყვანილი.

შემდგომ, გადაცემის მსვლელობამაც დაადასტურა რომ კითხვები, რომელთა დასმის მიზნითაც მოხდა მოსამართლეების გადაცემაში ჩართვა, შესაძლოა მიზნად არ ისახავდა საზოგადოებისთვის საინტერესო საკითხების სწორად წარმოჩენას. აღნიშნულზე ყურადღება ლევან მურუსიძის ოპონენტმა, შალვა შავგულიძემ გაამახვილა, გამოთქვა ეჭვი, რომ გადაცემა ლევან მურუსიძის პიარს ისახავდა მიზნად და მოსამართლეების მიერ გაჟღერებულ საკითხებზე კომენტირებისთვის დროის გამოყოფა მოითხოვა.

ჩემი აზრით, გადაცემაში დაირღვა მაუწყებლის ვალდებულება საზოგადოებას მიაწოდოს ზუსტი ინფორმაცია, რაც დადგენილია როგორც ჟურნალისტური ეთიკის პრინციპებით, ისე კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის მიერ დამტკიცებული „მაუწყებელთა ქცევის კოდექსით“, რომელიც მაუწყებელთათვის შესასრულებლად სავალდებულო დოკუმენტია. აღნიშნული წესის 13.2. პუნქტი ადგენს, რომ „მაუწყებელი ვალდებულია მიაწოდოს აუდიტორიას სანდო და ზუსტი ინფორმაცია, არ დაუშვას ცრუ ან შეცდომაში შემყვანი ინფორმაციის გავრცელება“.

„პირი უდანაშაულოდ ითვლება, ვიდრე მისი დამნაშავეობა არ დამტკიცდება კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს გამამტყუნებელი განაჩენით“ - უდანაშაულობის პრეზუმფციის შესახებ ეს ჩანაწერი საქართველოს კონსტიტუციის 40-ე მუხლში გვხვდება. მიუხედავად იმისა, რომ წინადადება თითქოსდა მარტივად აღსაქმელია და არ მოიცავს რთულ, ჩახლართულ, იურიდიულ ტერმინებს, ადამიანის უფლება, მიიჩნეოდეს უდანაშაულოდ, მანამ სანამ სასამართლო არ დაამტკიცებს მის ბრალეულობას, ვერა და ვერ გაითავისა ჩვენი მედიის ნაწილმა. ეს პრობლემა, როგორც წესი, მაშინვე იჩენს ხოლმე თავს, როგორც კი, მედიის დღის წესრიგში რაიმე გახმაურებული კრიმინალური ამბავი, მკვლელობა, ყაჩაღობა, ქურდობა ხვდება.

ტრადიციულად გაშუქდა ინფორმაცია თბილისში მომხდარი ტრაგედიის შესახებ, რომლის შედეგადაც მამაკაცი და 5 წლის ბავშვი დაიღუპა. „მკვლელი“.... სწორედ ასე მოიხსენია რამდენიმე გამოცემამ ბრალდებული და არც მისი სახელისა და გვარისა თუ პირადი ცხოვრების დეტალების გამომზეურებას მორიდებია.

„ვინ არის ქალი, რომელმაც ქმარ-შვილი მოკლა“ - შეკითხვაც ტრადიციული იყო, ონლაინ მედიაში ყველაზე ხშირად სწორედ ამ ტიპის სათაურები გვხვდებოდა. თავად ტექსტებში კი გავეცანით მკვლელობების ქრონოლოგიას, ვკითხულობდით დეტალებს ბრალდებულის შესახებ, შევიტყვეთ მისი სახელი და გვარი, ასაკი, სამუშაო ადგილი, ისიც, რომ „მეზობლების თქმით, ნორმალური ოჯახი ჰქონდათ“. დავათვალიერეთ ოჯახის წევრების ფოტოებიც, რომლებიც მედიასაშუალებებმა სავარაუდოდ სოციალური ქსელიდან აიღეს. მედია მტკიცებით ფორმაში წერდა, რომ ქალმა ჯერ ქმარს ჩაარტყა ჩაქუჩი თავში, შემდეგ კი შვილი მოგუდა. წერდა ისე, რომ არავის გახსენებია პირის უფლება, იყოს უდანაშაულო მანამ, სანამ მის მიმართ გამამტყუნებელი განაჩენი არ დადგება. ეს მედიასაშუალებები თითქოს თავს იმართლებდნენ და წერდნენ, დანაშაული თავად ბრალდებულმაც აღიარაო. სამწუხაროდ, მათ არ გახსენებიათ, რომ პირი სასამართლოს გადაწყვეტილებამდე უდანაშაულოდ ითვლება მაშინაც კი, როცა მან აღიარებითი ჩვენება მისცა, რადგან აღიარება არ ნიშნავს, რომ მან დანაშაული ნამდვილად ჩაიდინა. სს საპროცესო კოდექსის 74-ე მუხლში ვკითხულობთ: „ბრალდებულის აღიარება არ შეიძლება საფუძვლად დაედოს გამამტყუნებელ განაჩენს, თუ იგი არ დასტურდება მისი ბრალეულობის დამადასტურებელი სხვა მტკიცებულებით“. შესაბამისად, ბრალის აღიარება, მედიასაშუალებას არ ათავისუფლებს პასუხისმგებლობისგან, მაშინ როცა პირს მკვლელად ან დამნაშავედ მოიხსენიებს.

ტელემედია შედარებით უფრო პასუხისმგებლობით მოეკიდა საკითხს და ბრალდებულის სახელი და გვარი არ უხსენებია. „დავაკავეთ ქალბატონი, რომელმაც მეუღლე და მცირეწლოვანი შვილი მოკლა“ - თუმცა შსს წარმომადგენლის ეს კომენტარი უცვლელად შემოგვთავაზეს „მაესტრომ“ და საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა.

მეზობლები ამ ტიპის სიუჟეტებში მთავარი მოქმედი გმირები არიან ხოლმე. როგორც ონლაინ, ისე სატელევიზიო მედიაში მეზობლებისგან მოვისმინეთ დეტალური აღწერა, რომელი გვამი სად იპოვეს, რა დაზიანებები აღენიშნებოდა ვიზუალურად და ა.შ, გავიგეთ, რომ „დედაც კარგი იყო, მამაც და შვილიც“ , „რომ ჩვეულებრივად ცოლ-ქმარი იყვნენ“, ისიც, რომ „ერთმანეთი უყვარდათ“.

ტელემედიას არც მკვლელობის მოტივების ძიება დავიწყებია. რატომღაც, როცა ამ ტიპის მკვლელობა ხდება, მედია ყოველთვის სვამს კითხვას - ხომ არ ჰქონდა ბრალდებულს ფსიქიკური პრობლემები? ამ კონკრეტულ შემთხვევაშიც ასე მოხდა, „კურიერში“ ჟურნალისტი არ მოერიდა იმ ვარაუდების გაჟღერებას, რომელიც ბრალდებულის პირად ცხოვრებას და ჯანმრთელობის მდგომარეობას ეხება: „არსებობს ბევრი ვერსია, დაწყებული იმით, რომ მისი ჯანმრთელობის მდგომარეობა წესრიგში არ იყო, გაგრძელებული იმით, რომ მას თითქოს ჰყავდა მეგობარი მამაკაცი“ - გვამცნო ჟურნალისტმა შესავალ ტექსტში. წყვილის პირადი ცხოვრების დეტალებს სიუჟეტში აღარ ჩაღრმავებიან, თუმცა მიმოიხილეს ბრალდებულის ჯანმრთელობის მდგომარეობა, ორჯერ აღინიშნა, რომ მას დიაბეტი ჰქონდა. ჟურნალისტის კითხვაზე, ჰქონდა თუ არა ბრალდებულს ფსიქიკური პრობლემები, ოჯახის ახლობელი ასე პასუხობს: „რა ვიცი ,შეიძლება.... ინსულინზე იყო ეს გოგო და არ ვიცი“.... გაუგებარია, რა საჭირო იყო ამ სინქრონის გამოყენება სიუჟეტში, გარდა იმისა, რომ საუბარია პირის ჯანმრთელობის მდგომარეობაზე, რაც პერსონალურ ინფორმაციას მიეკუთვნება, იქმნება შთაბეჭდილება, რომ დიაბეტი ფსიქიკურ პრობლემებს იწვევს, ფსიქიკური პრობლემები კი დანაშაულის, მკვლელობის პირდაპირი მოტივია, რაც ცალსახად არასწორი შეხედულებაა და კიდევ უფრო მეტად აძლიერებს სტიგმას ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემების მქონე ადამიანების მიმართ.

ცალკე საუბრის თემაა ამგვარი ტრაგედიების სენსაციურ ჭრილში გაშუქებაც. მაგალითად, არაერთმა ონლაინ მედიასაშუალებამ გვიჩვენა სოციალური ქსელებიდან აღებული მოკლე ვიდეო, სადაც 5 წლის პატარა დედას ლექსს უძღვნის, კადრში კი გვესმის დედის ხმა: „როგორ უყვარხარ დედას...“ „კურიერის“ სიუჟეტში კი ვნახეთ ბრალდებულის დის სასოწარკვეთილი კივილი, ეს კადრები იმდენად ემოციურია, რომ მისი ბოლომდე ნახვა მაყურებლისგან დიდ გამძლეობას მოითხოვს.. იგივე კადრები უფრო დიდი ქრონომეტრაჟით გვაჩვენა პალიტრა TV-მაც. აქ საკითხი ასე დგას: რა საინფორმაციო ღირებულება აქვს ამგვარი კადრების ჩვენებას, თუ არ აჩვენე როგორ კივის ჭირისუფალი, ისე ვერ დაიჯერებს მაყურებელი რომ ოჯახში დატრიალებული ტრაგედიის გამო ის უმძიმეს მდგომარეობაშია? ან გაუგებარია, რისი თქმა სურს მედიას, როცა გვიჩვენებს ტრაგედიის მსხვერპლი ბავშვის ვიდეოს...

დღეს საქმის შესახებ ახალი დეტალები ირკვევა. სიმართლე გითხრათ, მეშინია თითოეული სიახლის, რომელიც ამ საქმეზე მედიაში ქვეყნდება. ეს თემა მედიის დღის წესრიგში კიდევ დიდხანს იქნება, ვიცი რომ ჟურნალისტები ამ საქმეს ასე არ დავტოვებთ და მეშინია, რომ კიდევ ბევრ ჭორს და ტყუილს, “ექსკლუზიურ” და “სენსაციურ” ინფორმაციას ამოვქექავთ ოჯახის პირადი ტრაგედიის შესახებ.

აქვე, მაუწყებელთა ქცევის კოდექსის მუხლები:

მუხლი 35. 1.დაუშვებელია მაუწყებლის მიერ ადამიანის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების ხელყოფა.

მუხლი 35. 20.მაუწყებელმა არ უნდა გადაიღოს ან გაავრცელოს მასალა, რომელშიც ასახულია უბედური შემთხვევის შედეგად დაზარალებულები ან პიროვნება პირადი ტრაგედიის ან მწუხარების დროს, მათ შორის საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილებში, ან დაკრძალვაზე, როდესაც ეს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობას ხელყოფს, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც მიღებულია პირის თანხმობა. პირის გარდაცვალების შემთხვევაში საჭიროა ოჯახის წევრების თანხმობა.

მუხლი 36. სახელმძღვანელო რეკომენდაციები პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უზრუნველყოფისათვის 1.მაუწყებელი განსაკუთრებული სიფრთხილით უნდა მოეკიდოს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებას. მიზანშეწონილი არ არის დაზარალებულის, გვამისა ან დასახიჩრებული სხეულის, სისხლისა და სხვა მსგავსი სცენების ჩვენება მნიშვნელოვანი სარედაქციო დასაბუთების გარეშე. მათი გადაღება უნდა მოხდეს მხოლოდ გარკვეული მანძილიდან, რათა შეუძლებელი იყოს დაზარალებულის იდენტიფიცირება.

მუხლი 49. 2. დანაშაულისა და ანტისოციალური ქმედების გაშუქებისას მაუწყებელი ვალდებულია უზრუნველყოს ეჭვმიტანილთა, ბრალდებულთა, განსასჯელთა, მსჯავრდებულთა, მოწმეთა, დაზარალებულთა და მათი ოჯახის წევრების კანონიერი ინტერესების დაცვა.

მუხლი 49.3.დანაშაულისა და ანტისოციალური ქმედების გაშუქებისას, მაუწყებელმა არ უნდა მოახდინოს ეჭვმიტანილის იდენტიფიცირება, გარდა იმ შემთხვევისა, როცა მისი სახელი საზოგადოებისთვის ცნობილია ან საქმე საზოგადოებრივი ინტერესის მქონეა.

მუხლი 50. 1.დანაშაულის ან ანტისოციალური ქმედების გაშუქებისას მაუწყებელმა არ უნდა დაუშვას უსაფუძვლო პანიკის შექმნა საზოგადოებაში, ჭორების ან უსაფუძვლო ვარაუდების გავრცელება, რამაც შეიძლება გაუმართლებელი ზიანი მიაყენოს პირის რეპუტაციას ან კანონიერ ინტერესებს.

მუხლი 50. 4.სისხლის სამართლის საქმეზე გამოძიების ან სასამართლო პროცესის გაშუქებისას, მაუწყებელმა უნდა გააშუქოს საბოლოო განაჩენი და მიიღოს ყველა გონივრული ზომა ადამიანის რეპუტაციისათვის გაუმართლებელი ზიანის მიყენების თავიდან აცილების მიზნით.

დღეს, 18 დეკემბერს, დილიდან განსაკუთრებული განწყობით ველოდი ევროკომისიის საბოლოო ანგარიშს, რომელზეც არის დამოკიდებული, მიიღებენ თუ არა საქართველოს მოქალაქეები 2016 წლიდან ევროკავშირის ქვეყნებთან უვიზო მიმოსვლის უფლებას. ანგარიშის გამოქვეყნება რამდენჯერმე გადაიდო. დილით საქართველოში ევროკავშირის წარმომადგენლობამ დააანონსა, რომ ანგარიში თბილისის დროით 14 საათისთვის გამოქვეყნდებოდა.

სულ 2 წუთი დამჭირდა, რომ შევსულიყავი ერთ-ერთ ვებგვერდზე, სადაც ნებისმიერ მსურველს შეუძლია აირჩიოს კონკრეტული დრო, საიდანაც უკუთვლა დაიწყება. სასურველ დროდ ავირჩიე 18 დეკემბრის 14 საათი, სათაურად დავაწერე Georgia’s EU visa progress report და ფეისბუკზე მეგობრებს გავუზიარე. რამდენიმე მეგობარმა ლინკი თავის კედელზეც გააზიარა. ვერც კი წარმოვიდგენდი, რომ ეს უწყინარი ქმედება რამდენიმე მედიასაშუალებას შეცდომაში შეიყვანდა, რადგან ასეთი წინასწარგანზრახვა არც მქონია. მსგავსი რამ ადრეც, სხვა მოვლენის აღსანიშნად არაერთხელ გამიკეთებია.

ცოტა ხანში, სააგენტო პირველმა გამოაქვეყნა ნიუსი სათაურით „ევროკომისიამ ვიზალიბერალიზაციასთან დაკავშირებით წამზომი ჩართო“, ნიუსში ეწერა, რომ ეს ევროკომისიის ოფიციალურ ვებგვერდზე ხდებოდა.

დაახლოებით ერთ საათში სააგენტო „პირველმა“ მცდარი ახალი ამბავი საიტიდან მოხსნა. ამ ფაქტზე ყურადღების გამახვილებას არც ვაპირებდი, შეცდომა ვის არ მოსვლია, მათ შორის მეც, ამის გარეშე ჟურნალისტური საქმიანობა არ არსებობს.

ცოტა ვიცინე, გავმხიარულდი და ამ ამბის დავიწყებას ვაპირებდი, როცა მეგობარმა ინბოქსში ტელეკომპანია GDS-ის ოფიციალურ ფეისბუქ გვერდზე ატვირთული ვიდეო გამომიგზავნა, რომელიც ამავე ტელეკომპანიის ეთერში გავიდა.

GDS-ის შუადღის გადაცემაში უცებ ჩაირთო ევოკავშირის ჰიმნი, გამოჩნდა ჩემ მიერ გაკეთებული ტაიმერი და ყველა წამყვანმა ერთდოულად დაიწყო უკუთვლა ისტორიული მომენტის აღსანიშნად.

„დათვლა დაიწყო ახალი ეპოქის“

„მე მგონი, საუკეთესო დასასრულია ჩვენი დღევანდელი გადაცემის“

„არაჩვეულებრივი საახალწლო საჩუქარია ევროკავშირისგან“ - ასეთი ფრაზებით აღნიშნეს წამყვანებმა ევროკავშიირს მიერ საქართველოსთან უვიზო რეჟიმის „შემოღება“.

საბოლოოდ, მოხდა ის, რაც ბოლო დღეებში არაერთხელ გავიგეთ: ტექნიკური მიზეზის გამო ევროკომისიის ანგარიშის გამოქვეყნება რამდენიმე საათით გადაიდო. დროის უკუთვლის ხელახლა დაწყებას ვაპირებდი, მაგრამ გადავიფიქრე.

ბოლო დღეების განმავლობაში რამდენიმე საინფორმაციო სააგენტომ სწრაფად აიტაცა ფოტო, რომელიც სტეფანწმინდაში იყო გადაღებული. ფოტოზე ახალგაზრდა ბიჭია ასახული, რომელიც ნაგვის ურნაში ნაგვით სავსე ორ დიდ ტომარას აგდებს. ფოტოს დაურთეს აღწერა, რომ გერგეტის სამებიდან ნორვეგიელმა ტურისტმა ნაგავი ჩამოზიდა. სოციალურ ქსელში მოქალაქეები ერთმანეთს ანამუსებდნენ, როგორ ვანაგვიანებთ ქართველები ბუნებას და „გადამთიელები“ როგორ ზრუნავენ საქართველოს ეკოლოგიაზე. სინამდვილეში, ეს ფოტო არც ახალია და მასზე არც ნორვეგიული სტუდენტია აღბეჭდილი. ფოტო ქართველ სტუდენტ ოთო კობახიძეს ეკუთვნის, რომელმაც გერგეტის სამებიდან ნაგავი ნამდვილად ჩამოიტანა.

ქართული საინფორმაციო სააგენტოებისთვის მსუყე ლუკმა აღმოჩნდა ძველი საბურავებისგან აწყობილი ნაძვის ხის ფოტოც, რომელიც სოციალურ ქსელშიც ვირუსივით გავრცელდა. ფოტოზე გაკეთებული მინაწერი ამტკიცებდა, რომ ის ავტომობილის ხელოსნებმა ელიავას ბაზრობაზე, თბილისში ააწყვეს. სინამდვილეში, ეს ფოტო ჯერ კიდევ 3 წლის წინ რუსულ და ჩინურ სოციალურ ქსელებში გავრცელდა და თუ იქაურ მინაწერებს დავუჯერებთ, ის რუსეთის შორეულ აღმოსავლეთშია გადაღებული.

ეს ფაქტები კიდევ ერთხელ მიუთითებს, თუ რატომ უნდა იყვნენ ჟურნალისტები ყურადღებით, რატომ უნდა გადაამოწმონ ყველა ინფორმაცია რამდენიმე განსხვავებულ წყაროსთან, რათა მკითხველი და მაყურებელი არ შეიყვანონ შეცდომაში და ყველაზე მთავარი: საკუთარი მედიასაშუალების სანდოობა არ დააყენონ ეჭვქვეშ.

პ.ს. ევროკომიისის დასკვნა დღეს, 18 დეკემბერს მაინც გამოქვეყნდა, ოღონდ რამდენიმესაათიანი დაგვიანებით. ევროკომისამ დაასკვნა, რომ საქართველო აკმაყოფილებს ვიზალიბერალიზაციის სამოქმედო გეგმის ფარგლებში დადგენილ ყველა კრიტერიუმს და ის იმსახურებს ევროკავშირთან უვიზო მიმოსვლას. საქართველოს მოქალაქეები ევროკავშირში მოგზაურობას უვიზოდ რამდენიმე თვეში შეძლებენ.

რატომ ვერ ახერხებს თანამედროვე მეინსტრიმ მედია, რომ ერთ დროს ძალიან აქტუალური თემები არ დაივიწყოს, არ აქციოს მეასეხარისხოვნად და უფრო მეტიც, არ დაავიწყოს მკითხველსა თუ მაყურებელს?

ინფორმაციის მოძიებისა და გავრცელების ტექნოლოგიების დახვეწასთან ერთად, მედიაში სულ უფრო მატულობს ინფორმაციის ნაკადი. შესაბამისად, მედიას სულ უფრო გიჟურ რეჟიმში უწევს მუშაობა და ზღვა ინფორმაციის მომხარებლამდე მიტანა. ამ უზარმაზარ ინფორმაციულ ნაკადში კი ყოველთვის არის ე.წ. ცხელი ამბავი (Breaking news), რომელიც დღეების, ხშირად კი რამდენიმე კვირის განმავლობაშიც არ კარგავს აქტუალურობას. ასეთ თემებს აქვეყნებენ გაზეთებისა და ონლაინ გამოცემების მთავარ გვერდებზე, საინფორმაციო გამოშვებები იწყება და მთავრდება ამით, მზადდება ტოკ-შოუები, სპეციალური საინფორმაციო გამოშვებები და ა.შ.

გადის რამდენიმე კვირა ან თვე, მთავარი თემა ხდება უმნიშვნელო, ყველას ავიწყდება, მის ადგილს ახალი “ცხელი ამბავი” იკავებს და მედიის არქივიც ივსება დაუსრულებელი მთავარი ამბებით, მათი გაგრძელება და დასასრული კი მაყურებლისთვის უცნობი რჩება.

საკმარისია რომელიმე ტელევიზიისა და საინფორმაციო სააგენტოს არქივს ზერელედ გადაავლოთ თვალი და უცებ გაიხსენებთ ოდესღაც მთავარი, თუმცა დაუსრულებელი და დროში გაჭედილი ამბების კოლექციას:

2014 წლის შემოდგომაზე საქართველოში რელიგიურ ნიადაგზე დაპირისპირების რამდენიმე კერა გაჩნდა. ერთ-ერთი შემთხვევა ეხებოდა ქობულეთში მუსლიმი მოქალაქეების მიერ პანსიონის, იგივე მედრესეს გახსნის მცდელობას, რასაც ადგილობრივი არამუსლიმი მოქალაქეების პროტესტი მოჰყვა. იმავე პერიოდში დაპირისპირებით დასრულდა ადიგენის რაიონის სოფელ მოხეში მეჩეთის ძველი შენობის დემონტაჟიც.

საყდრისის უძველესი ოქროს მომპოვებელი მაღაროს აფეთქება ფართომასშტაბიანი საპროტესტო აქციების მიზეზი გახდა 2014 წლის მიწურულსა და 2015 წლის დასაწყისში. ეს ამბავი საინფორმაციო სივრცის ლიდერი თვეების განმავლობაში იყო. ერთ-ერთი ბოლო ამბავი, რაც საყდრისთან დაკავშირებით მედიამ გააშუქა, მიმდინარე სასამართლო პროცესები იყო.

ეს არის, სულ მცირე, ის ორი მეტ-ნაკლებად ძირითადი თემა, რომელიც მეინსტრიმ მედიამ თვეების შემდეგ დაივიწყა. მაგალითად, არ ვიცით მოხესა და ქობულეთში, ასევე, სხვა მსგავს ადგილებში, მომხდარიდან ერთი წლის შემდეგ რა სიტუაციაა, ამოიწურა თუ არა კონფლიქტი, არსებობს თუ არა რელიგიური დაპირისპირების საფრთხე, რაზეც არასამთავრობო ორგანიზაციები ჯერ კიდევ თვეების წინ განგაშით მიუთითებდნენ.

მეინსტრიმ მედიიდან ჩვენ ასევე არ ვიცით, როგორ დამთავრდა საყდრისის ამბავი, რა ეტაპამდე მივიდა სასამართლო, რა მასშტაბით დაზიანდა უძველესი არქეოლოგიური ძეგლი, კვლავ ხომ არ გრძელდება მისი დაზიანებ, რა ეტაპზეა RMG Gold-ის მიერ დაპირებული საყდრისის მუზეუმის შექმნის პროცესი და ა.შ. სხვა ამბების მსგავსად, საყდრისის თემამაც დაუსრულებელი ამბების არქივში გადაინაცვლა.

მსგავსი „დაუსრულებელი ამბების“ გახსენება ასევე დაუსრულებლად შეიძლება. მაგალითად, ქართულ მედიაში ძნელად იპოვით ინფორმაციას, თუ როგორ დასრულდა ებოლას ეპიდემია, რომლის გამოც მთელ მსოფლიოში და მათ შორის საქართველოში, სრული ისტერიკა იყო. სხვათა შორის, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციამ რამდენიმე კვირის წინ გამოაცხადა, რომ ებოლა ეპიდემიის ეპიცეტრში - სიერა ლეონეში - დამარცხებულია. ბოლო თვეებში იქ ერთი შემთხვევაც არ იყო გამოვლენილი, თუმცა, ახალი შემთხვევა რამდენიმე დღის წინ დაფიქსირდა.

ჩვენ არ ვიცით ახლა რა სიტუაციაა აღმოსავლეთ უკრაინაში, სადაც უკვე წელიწადზე მეტია ომია. არ ვიცით, მაგალითად, როგორ დამთავრდა ცენტრ პოინტის, დექსუსისა და ამ კომპანიებისგან დაზარალებული 6 ათასი ადამიანის დავა. რაც ბოლოს გავიგეთ ის არის, რომ 2013 წელს ცენტრ პოინტის დამფუძნებლებს ბრალი წაუყენეს, მათ ზარალის ანაზღაურების პირობა დადეს. შედეგები კი... არ ვიცით.

მედიის მიერ მთავარი და რეზონანსული თემების მივიწყებას ობიექტურთან ერთად სუბიექტური მიზეზიც შეიძლება ჰქონდეს.

პირველი და უმთავრესი, ალბათ, ადამიანური და ფინანსური რესურსის ნაკლებობაა. მაშინ, როცა ყოველდღიურად ათობით მნიშვნელოვანი ახალი ამბავი ხდება, რთული და ხშირ შემთხვევაში, შეუძლებელიცაა ყველა ძველი თემის გაცოცხლება, გამორკვევა, მიდევნება. შეზღუდული რესურსების პირობებში მედია არჩევანს მიმდინარე ამბების სასარგებლოდ აკეთებს.

თუმცა ზოგჯერ არსებობს სუბიექტური მიზეზიც, რაც პრიორიტეტებს ეხება - ხანდახან მიმდინარე ამბების გაშუქება უფრო მარტივია, ვიდრე ერთი ამბის ბოლომდე სრულყოფილად გაშუქება.

როცა მედიაში განსაკუთრებული საჭიროების მქონე პირების შესახებ მომზადებულ სიუჟეტებს ან სტატიებს ეცნობი, იშვიათად გიჩნდება ამ ადამიანების მიმართ თანასწორობის განცდა... ეს იმიტომ, რომ მედია, როგორც წესი, ორ სტერეოტიპს იყენებს - ეს ადამიანები ან საცოდავ, მოწყვლად პირებად არიან წარმოჩენილი, ან პირიქით, მათი ჰეროიზაცია ხდება. საკითხი მაშინ მწვავდება, როცა საქმე ბავშვების, განსაკუთრებით კი, დაუნის სინდრომის მქონე ბავშვების, გაშუქებასთან გვაქვს.

საბედნიეროდ, ბოლო დროს, მედიაში დაუნის სინდრომის მქონე პირების მიმართ ნეგატიურ კონტექსტში მომზადებულ მასალებს ვეღარ ვხვდებით, სიტყვა „დაუნის“ სალანძღავ სიტყვად გამოყენებაც აღარაა ისე ხშირი, როგორც ეს 4-5 წლის წინ იყო... თუმცა მე მეჩვენება, რომ მეორე უკიდურესობაში ვართ- დღეს დაუნის სინდრომის მქონე ბავშვი მედიაში ჩანს როგორც საყვარელი, კეთილი, თბილი არსება, რომელიც თითქოს არასოდეს ბრაზობს და რომელსაც თითქოს სულ ადამიანების მოფერება და ჩახუტება უნდა.

მაგალითად, ერთ-ერთ სიუჟეტი, რომელსაც სრულიად შემთხვევით გადავაწყდი, ტელევიზიის მიერ ასეა დასათაურებული „ცხოვრება განასაკუთრებულ ბავშვთან ერთად“ - ეს „განსაკუთრებული“ ბავშვი კი დაუნის სინდრომის მქონე პატარა გოგონაა, მთელი სიუჟეტი, კონტექსტი პოზიტიურია.სიუჟეტში ვხედავთ კადრებს, ბავშვი, სხვა მისი თანატოლების მსგავსად, როგორ ერთობა, თამაშობს, ეხუტება დედას, ცეკვავს, პასუხს კითხვაზე - რამდენი წლის ხარ, სხარტად იძლევა... და მაინც, გაუგებარია, რატომაა ეს ბავშვი „განსაკუთრებული“? იმიტომ რომ მისი ქრომოსომების რაოდენობა სხვა ბავშვების ქრომოსომების რაოდენობას არ ემთხვევა? სიუჟეტიდანვე ვიგებთ, რომ თურმე სიუჟეტის გმირი „საოცარ გრძნობას გჩუქნის, დიდ სიყვარულს გაძლევს და სამაგიეროდ არაფერს გთხოვს“.

დაუნის სინდრომის მქონე ადამიანების მიმართ გადამსუყებული პოზიტიური დამოკიდებულება, რასაც ჩვენ „პოზიტიურ დისკრიმინაციასაც“ ვუწოდებთ, კარგად ჩანს ამ თემაზე მომზადებული ონლაინ მასალების ქვემოთ, მკითხველების მიერ გამოხატულ მოსაზრებებში.

„თქვენი შვილები და მისნაირები ყველაზე ახლოა ღმერთთან - ღვთისნიერები არიან, მათ გონებაში არასოდეს დაივანებს ბოროტი ფიქრი, ისინი სამყაროს კეთილ ფერებად აღიქვამენ“.

„იმხელა სიყვარულს და სითბოს გამოხატავენ ეგ ბავშვები, რომ ჩემთვის ძნელია არ ჩავეხუტო და არ მოვეფერო“.

კეთილი, საყვარელი, მოსიყვარულე, თბილი, ჩასახუტებელი და ჩასაკოცნი - დაუნის სინდრომის მქონე ბავშვების მიმართ ამგვარი სტერეოტიპების დამკვიდრებაში დიდი წვლილი სწორედ მედიას მიუძღვის, მედიას, რომელიც სწორედ ასე გვიხატავს ამ ადამიანებს.

არადა დაუნის სინდრომის მქონე ბავშვებიც ხომ ისევე ბრაზდებიან, ტირიან, სწყინთ, როგორც დანარჩენებს... პრობლემა ინდივიდის ინდივიდად აღქმაშიცაა, დაუნის სინდრომის მქონე ადამიანთა ჯგუფი ხომ ერთსახოვანი არ არის და როგორ შეიძლება ამ ჯგუფის ყველა წევრს ერთნაირი მახასიათებლები ჰქონდეს და ერთი თვისების ქვეშ ვაერთიანებდეთ?

ცალკე საუბრის თემაა ის, რომ ქართულ მედიას თუ დავუჯერებთ, დაუნის სინდრომი მხოლოდ ბავშვებს აქვთ - მედიაში ამ სინდრომის მქონე ზრდასრული ადამიანები პრაქტიკულად არ ჩანან. ვფიქრობ, ეს ტენდენციაც ზემოგანხილულ სტერეოტიპს უკავშირდება - თუ დაუნის სინდრომის მქონე საყვარელი, კეთილი და თბილია, მისი წარმოდგენა ბავშვის სახით უფრო მარტივია. მედიის მოტივაციაც გასაგებია, ჟურნალისტები ცდილობენ ნეგატიური სტერეოტიპების ნგრევას და დაუნის სინდრომის მქონე ადამიანების შესახებ პოზიტიური განწყობების შექმნას.

და მაინც, რა არის ცუდი იმაში, რომ მედია დაუნის სინდრომის მქონე ბავშვებს ასე პოზიტიურად გვიხატავს? რატომ არის დისკრიმინაცია პოზიტიური დისკრიმინაცია? ამგვარი გაშუქება მცდარ, ყალბ იმიჯს ქმნის დაუნის სინდრომის მქონე პირების მიმართ. მეორე მხრივ კი მათი ინფანტილიზაცია, თბილ და საყვარელ არსებებად წარმოჩენა ამ ადამიანებსა და საზოგადოებას შორის გამყოფ ხაზს აჩენს, ხაზს, რომლის ერთ მხარეს - დაუნის სინდრომის მქონე საყვარელი და თბილი ადამიანები არიან, მეორე მხარეს კი „ჩვეულებრივები“.

აქვე გთავაზობთ დაუნის სინდრომის გაშუქების სახელმძღვანელო რეკომენდაციებს, რომელთა სრულად ნახვა შეგიძლიათ ბმულზე.

3 დეკემბერს “სხვა რაკურსში” უკრაინელი მილიარდერი ლეონიდ ჩერნოვეცკი ვიხილეთ.ყოფილი უკრაინელი მაღალჩინოსანი, რომელიც 2006-2012 წლებში კიევის მერი იყო, უკვე რამდენიმე წელია ოჯახთან ერთად საქართველოს შავი ზღვის სანაპიროზე, ქობულეთში ცხოვრობს და ქველმოქმედებას მისდევს.

ჩერნოვეცკის საქველმოქმედო ფონდ - “სოციალური პარტნიორობის” მიერ გაწეული საქმიანობის შესახებ ერთგვარი საანგარიშო რეპორტაჟი “სხვა რაკურსმა” გასული წლის მსგავსად წელსაც შემოგვთავაზა.

ეჭვი მაქვს, რომ ეს მთლად უანგაროდ არ ხდება. მით უმეტეს, რომ საკუთარი ქველმოქმედების “ფილოსოფიაზე” საუბრისას ის თავად ამბობს: “ღმერთმა არ ქნას, მისცე ფული ბავშვს, რომელიც ამ ფულით იყიდის ნარკოტიკს ან არაყს. ეს არ არის ქველმოქმედება. მე მინდა ავაგო სისტემა და მე ძალიან ბევრი რამ გამომდის. მინდა რომ ხალხი საქართველოშიც და უკრაინაშიც ეხმარებოდეს იმათ, ვისაც უჭირთ. ამიტომ ჩვენ არ ვზოგავთ ფულს რეკლამაზე. მათ შორის ეს გადაცემაც ამისთვისაა. მე მინდა, რომ მასმედიის საშუალებით ხალხმა შეიტყოს კეთილი საქმეების შესახებ და თავად დაეხმაროს სხვებს, მხოლოდ ამისთვის ვაკეთებ ამას”. გადაცემაში კი რეკლამის აღმნიშვნელი ნიშანი არსად ჩანს. თუმცა ამ ბლოგის დაწერის მიზეზი სულ სხვა ფაქტი გახდა.

“სოციალური პარტნიორობის” მიერ მარტოხელა და მძიმე მდგომარეობაში მყოფ მოხუცებსა და სოციალურად დაუცველ ბავშვებზე ზრუნვის ამსახველი რეპორტაჟები “სხვა რაკურსში” 2014 წლის 25 დეკემბერსაც გავიდა. წელსაც, ისევე როგორც შარშან, მოხუცები ცნობილ მსახიობებთან ერთად სუფრაზე მიიწვიეს. ჩერნოვეცკის მიერ დაფინანსებულ ბავშვთა სახლშიც, გასული წლის მსგავსად, წელსაც ვიმოგზაურეთ.

სიმართლე უნდა ითქვას, ბავშვთა საკითხების გაშუქების თვალსაზრისით “სხვა რაკურსი” წელს გაცილებით მომზადებული იყო და ბავშვთა სახლებში მცხოვრები სოციალურად დაუცველი არასრულწლოვნების იდენტიფიცირება აღარ მოხდა.

თუმცა სიმართლე მაინც მიიჩქმალა.

ლეონიდ ჩერნოვეცკი გია ჯაჯანიძესთან ინტერვიუში ამბობს, რომ საქართველოს ხელისუფლება მას ქველმოქმედების განხორციელების საქმეში პრობლემებს უქმნის: “მე ვეხმარები არა მარტო საქართველოში. მე უფრო მეტი პროგრამა მაქვს უკრაინაში და იქ მე არ მაქვს დაბრკოლება, დახმარების გაწევის. აქ კი მე შემხვდა გარკვეული პრობლემები. მე ვხარჯავ დაახლოებით მილიონ დოლარს უკრაინაზე და ასევე დაახლოებით მილიონ დოლარს საქართველოზეც ყოველწლიურად.

აი, მე ვხსნი საბავშვო სახლებს. ჩვენ დღეს გვაქვს ერთი რეგისტრირებული სახლი (თბილისში - მ.ვ) და მეორე სახლი გვაქვს აქ, ქობულეთში (გენერალ მაზნიაშვილის სახელობის ბავშვთა პანსიონი - მ.ვ). ჩვენ გვინდა ის გავაფართოვოთ 50 ბავშვამდე. თბილისის ქუჩებში ათი თუ არა, ასი ათასობით ბავშვია, რომლებიც მათხოვრობენ. თხოვენ ხალხს საკვებს. ისინი ხელს უშლიან ბიზნესს. ისინი არ აძლევენ უცხოელებს საშუალებას, ნორმალურად დაისვენონ. ეს უმსგავსობაა. იმის მაგივრად, რომ ისინი განაწილდნენ ბავშვთა სახლებში, რომლებსაც ქმნიან ჩემნაირი ადამიანები, დღეს ჯანდაცვის სამინისტრო სასამართლო დავას აწარმოებს ჩემთან უკვე ნახევარი წელია, რომ ჩვენი სახლი დააჯარიმეს 6 თუ 3 ათასით, არ მახსოვს ზუსტად. ხო, მგონი 6000 ლარით. ეს ნიშნავს, ბავშვებს წაართვა ფული. იმიტომ, რომ ჩვენ არ ვთხოვეთ მათ უფლება 50 ბავშვიანი სახლის გახსნაზე”.

გენერალ მაზნიაშვილის სახელობის ბავშვთა პანსიონი 2014 წლის დასაწყისში ქობულეთში კანონდარღვევით რომ გაიხსნა, ახალი ამბავი არ არის. არსებობს საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობის და სოციალური დაცვის სამინისტროს განცხადება , სადაც აღნიშნულია, რომ გენერალ მაზნიაშვილის სახელობის ბავშვთა პანსიონის “საქმიანობა კატეგორიულად ეწინააღმდეგება ბავშვზე ზრუნვის სფეროში სახელმწიფოს პოლიტიკას, რომელიც ეფუძნება აღიარებულ საერთაშორისო ფუნდამენტურ ღირებულებებს და ამავე დროს არღვევს მოქმედ სამართლებრივ სტანდარტებს” და რომ ქობულეთში დიდი ბავშვთა სახლის გახსნის ლიცენზიისთვის მათ სამინისტროსთვის არ მიუმართავთ და სახლი კანონდარღვევით ფუნქციონირებდა.

პანსიონი სწორედ არალიცენზირებული სააღმზრდელო საქმიანობის გამო დაჯარიმდა. განცხადებაში აღნიშნულია, რომ ბავშვთა კეთილდღეობის რეფორმის ფარგლებში საქართველომ უარი თქვა დიდი ზომის ბავშვთა სახლებზე და შეიქმნა ალტერნატიული, ოჯახთან დაახლოებული სააღმზრდელო დაწესებულების ფორმა და სერვისი - ეს არის მცირე საოჯახო ტიპის ბავშვთა სახლი და მინდობით აღზრდა.

სააღმზრდელო დაწესებულებაში ბავშვთა რაოდენობას კანონი არეგულირებს: მცირე საოჯახო ბავშვთა სახლში მოზარდების მაქსიმალური რაოდენობა ათს არ უნდა აღემატებოდეს. ქობულეთის პანსიონის გახსნისას კი ითქვა, რომ დაწესებულება გათვლილი იყო 50 ბავშვზე. იმ დროისთვის, როცა პანსიონი დაჯარიმდა, იქ 23 ბავშვი ცხოვრობდა, რაც სააღმზრდელო დაწესებულების სტანდარტებს არ შეესაბამებოდა.

რაც მთავარია, ამ სტანდარტების შესახებ ფონდ “სოციალურ პარტნიორობაში“ კარგად იციან, რადგან თბილისში მათ უკვე აქვთ მცირე საოჯახო ტიპის სახლი, რომელიც სახელმწიფოს მიერ ვაუჩერულად ფინანსდება.

საქართველოში გატარებული ბავშვთა კეთილდღეობის რეფორმის არსის შესახებ კარგად არის ინფორმირებული გადაცემა “სხვა რაკურსზე” მომუშავე ჟურნალისტების და პროდიუსერების ჯგუფიც. ჯანდაცვის სამინისტროს განცხადება ქობულეთის პანსიონზე “სხვა რაკურსში” 2014 წლის 25 დეკემბერს, ჩერნოვეცკის საქველმოქმედო ფონდის მიერ გაწეული საქმიანობის შესახებ გასული სიუჟეტის შემდეგ გავრცელდა.

ამავე სიუჟეტმა არასამთავრობო ორგანიზაციების პროტესტიც გამოიწვია. “ბავშვებისა და ახალგაზრდობის კეთილდღეობისათვის საქართველოს კოალიციამ” მიიჩნია, რომ ჟურნალისტებმა - გია ჯაჯანიძემ და ხათუნა პაიჭაძემ - ჟურნალისტური ეთიკის ქარტიის მთავარი პრინციპები დაარღვიეს და ქარტიას განცხადებით მიმართა. არსებობს ქარტიის “გადაწყვეტილება საქმეზე – ბავშვებისა და ახალგაზრდობის კეთილდღეობისათვის საქართველოს კოალიცია გია ჯაჯანიძის და ხათუნა პაიჭაძის წინააღმდეგ” .

ამ გადაწყვეტილებში ძირითადად ბავშვთა უფლებების დარღვევაზეა საუბარი. თუმცა კოალიციის განცხადებაში, ისევე, როგორც შრომის, ჯანმრთელობის და სოციალური დაცვის სამინისტროს განცხადებაში, კარგად არის განმარტებული, რომ სოციალური გაჭირვება არ შეიძლება ბავშვის ბიოლოგიური ოჯახიდან გამოყვანის საფუძველი გახდეს, დიდი ზომის ბავშვთა სახლებში ბავშვების აღზრდა კი მსოფლიოში არსებულ ბავშვთა აღზრდის ყველაზე მავნე მეთოდს წარმოადგენს.

გაერთიანებული ერების ბავშვთა უფლებების კონვენციის თანახმად (მუხლი 7.1 და 9.1), რომლის ერთ-ერთი ხელმომწერი საქართველოც არის, ყველა ბავშვს აქვს ოჯახურ გარემოში ცხოვრების უფლება.

სხვათა შორის, ამ უფლებაზე და ქვეყნაში ბავშვთა პანსიონების არსებობის ნეგატიურ კონტექსტზე 2014 წლის 25 დეკემბრის “სხვა რაკურსში” დეტალურად საუბრობდა გაეროს ბავშვთა ფონდის სოციალური კეთილდღეობის პროგრამების ხელმძღვანელი ქეთი მელიქიძე. “სხვა რაკურსში” თითქმის ერთი წლის შემდეგ გასულ სიუჟტებსა და ინტერვიუში კი ეს ფაქტები და სიმართლე მიიჩქმალა.

საერთაშორისო პრაქტიკა აჩვენებს, რომ მედიას არაერთხელ გაუსაჯაროებია საიდუმლო დოკუმენტები, ჩანაწერები. ამის ყველაზე კარგი დასტური 2010 წელს აგორებული ვიკილიკსის სკანდალია, რომლის გაშუქებაში აქტიურად მონაწილეობდნენ მედიის ისეთი გრანდები, როგორიცაა BBC, The Guardian და The New York Times;

The New York Times-მა Wikileaks-ზე დაყრდნობით ერთ-ერთმა პირველმა გაასაჯაროვა ისეთი დოკუმენტაცია, როგორიცაა: ჰილარი კლინტონის ბრძანება ამერიკელ მაღალჩინოსნებს - გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის მაღალჩინოსნებისთვის ეთვალთვალათ; ვლადიმერ პუტინისა და სილვიო ბერლუსკონეს ახლო ურთიერთობა, ერაყის მცდელობა საკუთარი მიზნებისთვის გადაეკეთებინა ჩრდილოკორეული რაკეტები, კავშირები პუტინსა და კრიმინალურ ავტორიტეტებს შორის.

ფარული ჩანაწერების თემა ქართული მედიისთვისაც არახალია. მედიასაშუალებები საკუთარ აუდიტორიას სექსუალური ძალადობის, პირადი ცხოვრების ამსახველ, პოლიტიკოსთა და მაღალჩინოსანთა ან უბრალოდ არაეთიკურ ვიდეო თუ აუდიო ჩანაწერებს გარკვეული პერიოდულობით აწვდიან ხოლმე.

ფარული ჩანაწერების თემა აქტუალური “რუსთავი 2-ში” განვითარებული მოვლენების პარალელურად გახდა. არც თუ ისე დიდი ინტერვალით ექს-პრეზიდენტ სააკაშვილის, “რუსთავი 2-ის”გენერალური დირექტორის ნიკა გვარამიას და ნაციონალური მოძრაობის წევრის გიგა ბოკერიას საუბრები უკრაინული საიტზე გამოქვეყნდა. მოგვიანებით, გვარამია-სააკაშვილის კიდევ ერთი სატელეფონო საუბარი გავრცელდა. მალევე, იმავე საიტიდან, გასაჯაროვდა სააკაშვილისა და მომღერალ სოფო ნიჟარაძის სატელეფონო საუბრებიც. საზოგადოების ყურადღება მიიპყრო დავით ახალაიასა და მისი ადვოკატის საუბრის ფარულმა ჩანაწერმაც.

მედიისთვის ლაკმუსის ქაღალდად იქცა სოფო ნიჟარაძისა და პრეზიდენტ სააკაშილის, ასევე სააკაშვილისა და გვარამიას მეორე ფარული აუდიოჩანაწერი, რომლის ავთენტურობა, წინასგან განსხვავებით, გვარამიამ არათუ არ დაადასტურა, არამედ მას მონტაჟი და ფალსიფიკაცია უწოდა.

ნიჟარაძე-სააკაშვილის დიალოგს, გვარამია-სააკაშვილის საუბრისგან განსხვავებით, ავთენტურობის პრობლემასთან ერთად, ეთიკურობის პრობლემაც ჰქონდა, დიალოგში მომღერალი “რუსთავი 2-ში” მოვლენების განვითარების შესაძლო სცენარზე საუბრობს და ერთ-ერთ ტელეჟურნალისტს საკმაოდ უცენზუროდ მოიხსენიებს.

ქართულ მედისივრცეში თითქმის არ დარჩენილა არც ერთი მედიასაშუალება, რომელმაც სააკაშვილი-გვარამიასა და სააკაშვილი-ნიჟარაძის საუბარი არ გააშუქა. განსაკუთრებული აღნიშვნის ღირსია საზოგადოებრივი მაუწყებელი და ტელეკომპანია “იმედი”, რომელთაც საკმად ვრცელი სიუჟეტები დაუთმეს ამ ფარულ ჩანაწერებს, მეტიც, ის ჩანაწერი, რომელშიც მომღერალი ერთ-ერთ ჟურნალისტზე არაეთიკურად საუბრობს, ყოველგვარი რედაქტირების გარეშე გავიდა ტელეკომპანია “იმედის” ეთერში. შემდეგ “იმედმა” მომხდარის გამო ბოდიში მოიხადა. მოგვიანებით კი, მედიამ გოკა და ლადო გაბაშვილების სატელეფონო საუბარიც მოგვასმენინა. ერთი სიტყვით, მედია ფარული ჩანაწერების სერიალს გვთავაზობს. ამ ჩანაწერების დიდი ნაწილის საინფორმაციო ღირებულება კითხვებს აჩანეს.

ყოველგვარი ცენზურისა და შეზღუდვის გარეშე იმავე ჩანაწერების ნახვა ქართულ ონლაინმედიაში ნებისმიერ დაინტერესებულ პირს შეეძლო.

სულ რამდენიმე მედიასაშუალებამ, მაგალითად, “ნეტგაზეთმა” და “ლიბერალმა”, ეთიკური მოსაზრებებიდან გამომდინარე, არ მიიჩნია მიზანშეწონილად აღნიშნული მასალების გამოქვეყნება.

მედიამკვლევრები წლების შემდეგ თანხმდებიან, რომ ვიკილიქსის სკანდალმა კიდევ ერთხელ აჩვენა და განსაზღვრა ჟურნალისტიკისა და ჟურნალისტების როლი. დღევანდელ ეპოქაში, როცა ნებისმიერ ადამიანს შეუძლია ინტერნეტით გაავრცელოს ამბავი, ჟურნალისტების პროფესიულ როლსა და ეთიკურ სტანდარტს განსაკუთრებული მნიშვნელობა მიენიჭა. საზოგადოებას გაუჩნდა მოლოდინი, რომ ინფორმაციის უსაზღვრო ნაკადში ის სწორედ ჟურნალისტისგან მიიღებს სანდო და გადამოწმებულ ინფორმაციას.

და მაშინ, როცა მედიის დღის წესრიგში ხვდება ინფორმაცია, რომელიც თავად ჟურნალისტის მიერ უშუალოდ არ არის მოპოვებული (გავრცელებული ჩანაწერები, მოქალაქე ჟურნალისტების მიერ გადაღებული ფოტო, ვიდეომასალა), ასეთი ინფორმაცია ზუსტად ისევე უნდა მოწმდებოდეს, როგორც ჟურნალისტის მიერ მოპოვებული მოწმდება ხოლმე.

პულიცერის პრემიის ლაურეატმა და The New York Times-ის პოლიტიკის განყოფილების ყოფილმა რედაქტორმა მაქს ფრაკელმა ვიკილიქსის პროცესების დროს The Guardian-ის რედაქტორს, ალან რუსბინგერს, საკუთარი რჩევები წერილობით გაუზიარა.

ფრაკელი ალან რუსბინგერს ახსენებს ჟურნალისტიკის ერთ მარტივ და მთავარ წესს, რომ ჟურნალისტებმა საკუთარი პროფესიული საქმიანობის განხორციელებისას საჯარო ინტერესით უნდა იხელმძღვანელონ. მასალის გამოქვეყნების წინ კარგად უნდა დაფიქრდნენ, თუ რა ზიანი შეიძლება მიადგეთ მათი სტატიისა თუ რეპორტაჟის გმირებს ან მათ ახლობლებს. ჟურნალისტი უნდა ეცადოს მინიმუმადე დაიყვანოს შესაძლო ზიანი, რაც ”სიმართლის” გამოაშკარავებას შეიძლება მოჰყვეს.

თითქოს მარტივი წესია და ქართულ მედიასაც ალილუიასავით ყოველდღე ესმის, მაგრამ [განსაკუთრებით, ციხის და სამეგრელოს სამარხების კადრების შემდგეგ] იხელმძღავნელეს კი მედიებმა ზიანის შემცირების სტანდარტით ფარულ ჩანაწერებთან დაკავშირებით?

რა არსებითად მნიშვნელოვანი სიმართლე გასაჯაროვდა სააკაშვილი-ნიჟარაძის დიალოგში გარდა იმისა, რომ ჟურნალისტებმა მთელ ქვეყანას მოასმენინეს მათი კოლეგის შეურაცხყოფა. ამ მასალებისადმი საჯარო ინტერესი შესაძლოა მარლაც იყო, თუმცა ნუთუ შეუძლებელი იყო მისი ეთიკურად გამოქვეყნება? მეორე დღეს მომხდარისთვის ბოდიშის მოხდაც არავის მოუწევდა და ეთიკურობის პრობლემაც არავის დაუდგებოდა.

მნიშვნელოვანია ისიცაა, რომ თითქმის არავინ დაინტერესებულა, თუ რას წარმოადგენს ის უკრაინული საიტი, რომელიც ფარული ჩანაწერების კასკადს სთავაზობს აუდიტორიას. შესაბამისად, სავარაუდოდ, არავის გასჩენია ეჭვი, რომ ამ მასალის გამოქვეყნებით ვიღაცის ინტერესების გამტარი ხდება, ბრმა ინსტრუმენტი გარკვეული პოლიტიკური მიზნების მისაღწევად და აუდიტორიაზე ზემოქმედებისთვის.

The Guardian-ის რედაქტორი ალან რუსბინგერი, რომელსაც უშუალოდ ჟულიენ ასანჟისთან ჰქონდა ურთიერთობა, საკუთარ ბლოგში ამბობს, რომ მისთვის, როგორც რედაქტორისთვის, აღნიშნული გასაიდუმლოებული ჩანაწერების გასაჯაროებისასას ერთ-ერთ მთავარ პრობლემას წყაროს გავლენისაგან რედაქციის დაცვა წარმოადგენდა. რედაქტორის მთავარი შიში იყო ის, რომ გაზეთი არ გამხდარიყო ვინმეს, ამ კონკრეტულ შემთხვევაში კი ფრიად ანგაჟირებული, ექსცენტრიკული და პრეტენზიული ჟულიენ ასანჟის, ინტერესების გამტარი.

ვეჭვობ, ჩვენს რედაქციებში ფარული ჩანაწერების გამოქვეყნებისას ეს საკითხი დღის წესრიგში დამდგარიყო. წინააღმდეგ შემთხვევაში იმას მაინც განსაზღვრავდნენ, თუ რა მიზანს ემსახურებოდა მათი კოლეგის დისკრედიტაცია.

წარმოიდგინეთ, The New York Times-მა რისკის შემცირების მიზნით, ვიკილიქსისის მასალების გამოქვეყნებისას, ყოველ ჯერზე, ხან სახელმწიფო დეპარტამენტთან, ხან თეთრ სახლთან, ხან კი პენტაგონთან გაიარა კონსულტაციები. გაზეთი შეეცადა დაედგინა თუ რამდენად საზიანო იქნებოდა სახელმწიფოსთვის და კონკრეტული ადამიანებისთვის მათი მასალა.

ეს უმაღლესი სტანდარტია. ეთიკურობის, სახელმწიფოებრივი აზროვნების, პროფესიონალიზმის, კანონმორჩილების იდეალური სინთეზი. ქართული მედიაეთიკა და პროფესიონალიზმი კი უკეთესის იმედად გვტოვებს.

რესპონდენტების ვინაობასთან დაკავშირებული შეცდომებითა და გაუგებრობებით ქართული მედია ძალიან მდიდარია. მედიასაშუალების მიერ ჩაწერილი ადამიანის სახელი, გვარი და თანამდებობა სტატიაში ან სიუჟეტის ტიტრში რომ ზუსტად ეწეროს, ლამის საბედნიერო გამონაკლისია.

ყველაზე მეტი შეცდომა ამ მხრივ ტელეკომპანია “კავკასიას” მოსდის: საინფორმაციო გამოშვებაში გასულ სიუჟეტებში რესპონდენტის ვინაობის აღმნიშვნელ ტიტრს თითქმის ვერასოდეს ნახავთ. მაყურებელსაც ისღა დარჩენია, ჯერ სიუჟეტის შინაარსი გაიაზროს კარგად, შემდეგ კი ლოგიკური უნარ-ჩვევები გამოიყენოს და ჟურნალისტის მიერ ჩაწერილი ადამიანების სავარაუდო ვინაობა თავად განსაზღვროს.

თუმცა, უკეთესად საქმე არც ტიტრების გამოყენების შემთხვევაში გვაქვს. აი, მაგალითად, ტელეკომპანია “მაესტროს” ეთერში გაშვებულ სიუჟეტში გამოყენებულ მინაწერს თუ დავუჯერებთ, ქალბატონი, რომელსაც ეკრანზე ვუყურებთ და ვუსმენთ, “ფერმერთა ასოციაციის” ხელმძღვანელი ნინო ზამბახიძე კი არა, ექსპერტი ლევან კალანდაძეა.

ტიტრი ამ შემთხვევაშიც “ტყუის”. რესპონდენტი, რომელიც ჟურნალისტს ჰყავს ჩაწერილი, ლია თოდუა კი არა, მადონა კოიძეა.

რესპონდენტის სახელისა და გვარის მართლწერაში დაშვებული კორექტურული შეცდომებიც ჩვეულებრივი ამბავია. ეს ფოტოც სწორედ ერთ ასეთ ჩვეულებრივ ფაქტს ასახავს. მწერალი ვახტანგ მოსიაშვილი, რომელსაც საზოგადოება იცნობს ფსევდონიმით - Toresa Mossy ( ტორესა მოსი), მინაწერის თანახმად ტორეს სამოსია.

მექანიკური შეცდომებისგან არც ბეჭდური და ონლაინ მედიაა დაზღვეული. მაგალითად, “ნეტგაზეთის”ამ სტატიაში, რომელიც ბიზნესმენ თემურ უგულავას და მისი მეუღლის სასამართლო დავას ეხება, ბაია ქავთარია ერთგან ბაია პატარაიად არის მოხსენებული.

ამ ბლოგპოსტის წაკითხვის შემდეგ, ალბათ, ბევრ ჟურნალისტი იტყვის ნიშნისმოგებით, რომ ტელევიზიებში ასეთი შეცდომა ხშირად ხდება და ის ჟურნალისტის ბრალი სულაც არ არის, რადგან მასალაზე ტიტრის დადება მის მოვალეობაში არ შედის. მაგრამ სამწუხაროდ, რესპონდენტსაც და მაყურებელსაც ნაკლებად აინტერესებს, ვის ევალება ვიდეომასალაზე მინაწერის გაკეთება და ვინ აგებს პასუხს მის სიზუსტეზე.

სხვათა შორის, მაუწყებელთა ქცევის კოდექსიც მოითხოვს, რომ მაუწყებელმა სახელების მართლწერას და სწორად გამოთქმას ყურადღება უნდა მიაქციოს (მუხლი 33. 5)

„არასამთავრობო ორგანიზაცია „მედიატორი“ საზოგადოებრივი მაუწყებლის ხელმძღვანელისგან იმ 200 ათას ლარზე ითხოვს განმარტებას, რომელიც არხმა ბოლო ერთი წლის განმავლობაში სამივლინებოდ დახარჯა. ორგანიზაციის წევრებმა პირველ არხთან გამართულ აქციაზე ასევე საინფორმაციო სამსახურის ახალი ხელმძღვანელის დანიშვნაც გააპროტესტეს“, - ასე წარადგინა 13 სექტემბერს „კურიერის“ წამყვანმა სიუჟეტი, რომელიც საზოგადოებრივი მაუწყებლის მისამართით არასამთავრობო ორგანიზაციის გამოთქმულ პრეტენზიებს ეძღვნებოდა.

ყველაზე მნიშვნელოვანი ამ ბრალდებებიდან არხის მიერ სამივლინებოდ 200 ათასი ლარის დახარჯვას ეხებოდა. „ეს ყველაფერი, რაც ჩვენ შევისწავლეთ, ნათლად ასახავს იმ ფაქტს, რომ გიორგი ბარათაშვილი და მისი ოჯახის წევრები ხალხის მიერ გადახდილი თანხებით მოგზაურობენ მსოფლიოს გარშემო“, - უთხრა „კურიერს“ „მედიატორის“ წარმომადგენელმა გივი კუბლაშვილმა, თუმცა მაყურებლისთვის გაუგებარი დარჩა, ამ თანხის რა ნაწილი დაიხარჯა უშუალოდ არხის ხელმძღვანელის გიორგი ბარათაშვილის მივლინებებზე. „კურიერს“ „მედიატორისგან“ ამ საკმაოდ ხმამაღალი ბრალდების დამადასტურებელი დოკუმენტაცია არ მოუთხოვია, ყოველ შემთხვევაში, მაყურებელს არც ერთი ოფიციალური დოკუმენტი არ უნახავს, რომელიც დაამტკიცებდა, რომ ბარათაშვილმა ნათესავებთან ერთად სამოგზაუროდ არხის კუთვნილი 200 ათასი ლარი დახარჯა; ვერც ის გავიგეთ, არხმა ჯამში დახარჯა 200 ათასი ლარი თუ მხოლოდ ბარათაშვილის მივლინებებზე.



ამასთან, თუ „მედიატორი“ ფიქრობს, რომ ბარათაშვილმა აღნიშნული სოლიდური თანხა არამიზნობრივად საკუთარი ოჯახის წევრების ფუფუნებისთვის გაფლანდა, რატომ არ მიმართა აუდიტის სამსახურს დოკუმენტაციის შესწავლის მიზნით ან პირდაპირ პროკურატურას, საბიუჯეტოს სახსრების სავარაუდო გაფლანგვის ფაქტის გამოძიების მოთხოვნით? სიუჟეტიდან ჩანს, „მედიატორის“ აქტივობა მხოლოდ განცხადებებით და არხის შესასვლელში პლაკატის დატოვებით შემოიფარგლა, რომელზეც სხვადასხვა ქალაქის დასახელების გასწვრივ თანხების რაოდენობაა მითითებული. „კურიერი“ არც იმით დაინტერესებულა, ბოლოს როდის შეამოწმა მაუწყებელი სახელმწიფო აუდიტის სამსახურმა ან როდის იგეგმება მორიგი შემოწმება, რითიც სავარაუდოდ, დადგინდება, რამდენად კანონიერად დაიხარჯა ზემოაღნიშნული თანხა.

ოფიციალური დოკუმენტაცია არ ჩანს არც გიორგი ბარათაშვილთან ჩაწერილი ინტერვიუს ნაწილში - არხის ხელმძღვანელის კომენტარიდან მხოლოდ ის გავიგეთ, რომ ბარათაშვილი ნამდვილად დადის საზღვარგარეთ სატელევიზიო ტექნიკის გამოფენებზე, შესაბამისად, საბოლოოდ გაურკვეველი დარჩა, მართლა 200 ათასი ლარი დახარჯა არხმა მივლინებებზე და ახლდა თუ არა ბარათაშვილს სამსახურებრივი მივლინებების დროს რომელიმე ნათესავი.

სიუჟეტის მომდევნო ნაწილი ეხება „საზოგადოებრივი მაუწყებლის“ გადაცემა „პირველ სტუდიას“. კერძოდ, ჟურნალისტი ამ ნაწილში ამბობს, რომ ბარათაშვილს ეკა მიშველაძის პოლიტიკური ტოკ-შოუს შესახებ განმარტებები არ გაუკეთებია - მაყურებლისთვის გაურკვეველი დარჩა, რა კითხა რეპორტიორმა ბარათაშვილს ამ საკითხზე და რაზე ვერ მიიღო პასუხი.

„ეკა მიშველაძე აცხადებს, რომ მისთვის ტოკ-შოუს დახურვის შესახებ ოფიციალურად არაფერი უთქვამთ, თუმცა განცხადებები გადაცემის დახურვის შესახებ სხვა ტელევიზიის ეთერიდან მოისმინა“, - ამბობს ჟურნალისტი. საკითხი კიდევ უფრო ბუნდოვანი ხდება თავად მიშველაძის კომენტარის მოსმენის შემდეგ: „მე ვარ პოლიტიკური ჟურნალისტი, მე ვაკეთებდი და ჯერ მაინც კიდევ მგონია, რომ ვაკეთებ პოლიტიკურ გადაცემას, სხვას არაფერს, წინასწარ ვამბობ ამას, პეპლებზე და ყვავილებზე გადაცემას უბრალოდ ნურც შემომთავაზებს ნურავინ“. სიუჟეტის ამ ნაწილშიც გაურკვეველი დარჩა მთავარი რამ: დახურა თუ არა საზოგადოებრივი მაუწყებლის მენეჯმენტმა მიშველაძის „პირველი სტუდია“ და კიდევ, როგორ ებმის „მედიატორის“ ბრიფინგი სამივლინებო ხარჯებზე გადაცემის დახურვის თემას (მით უმეტეს, სიუჟეტის მიხედვით, „მედიატორს“ „პირველი სტუდიაზე“ ბრიფინგზე განცხადება არ გაუკეთებია) - რა იყო სიახლე ამ მონაკვეთში? მიშველაძის კომენტარი, რომლის მსგავსი არაერთხელ მოუსმენია საზოგადოებას არაერთი ტელევიზიის, მათ შორის „რუსთავი 2“-სა და „პირველი არხის“ ეთერით? მართალია, სიუჟეტი სათაურია „ცვლილებები საზოგადოებრივ მაუწყებელში“ და შესაბამისად, ამ კონტექსტში მიშველაძის ტოკ-შოუს თემის დამატება მეტ-ნაკლებად გასაგები ხდება, მაგრამ ასეთი მასშტაბური დასახელება მაყურებელს მოლოდინს უჩენს, რომ საუბარი იქნება არხში დაგეგმილ თუ მიმდინარე სხვა ცვლილებებზეც, მორიგ ხმაურიან საკადრო გადაწყვეტილებებზე, ახალ წამყვანებსა და გადაცემებზე, სტრუქტურისა თუ ფორმატის ცვლილებებზე.

სიუჟეტის ბოლო მონაკვეთიც, რომელიც საზოგადოებრივი მაუწყებლის გაერთიანებული ნიუსრუმის ხელმძღვანელად გიორგი გვიმრაძის დანიშვნას ეხება, ინფორმაციული თვალსაზრისით არავითარ სიახლეს არ შეიცავდა - ერთადერთი, რაც გავიგეთ ისაა, რომ „მედიატორში“ ფიქრობენ, რომ გვიმრაძე პრორუსულ ძალებთან თანამშრომლობს. თავად ჟურნალისტი ამბობს, რომ ეს ბრალდება გვიმრაძემ კატეგორიულად უარყო, თუმცა სწორედ ამ ტექსტის შემდეგ სიუჟეტში მაუწყებლის ბორდის ერთ-ერთი წევრის ქეთი მსხილაძის კომენტარი გავიდა, რომელიც ისევ გვიმრაძის საგარეო პოლიტიკურ კურსთან გამოთქმულ პრეტენზიებს შეიძლება დავაკავშიროთ:

„ცხადია, ნებისმიერი იდეოლოგიის ადამიანს შეუძლია იმუშაოს საზოგადოებრივ მაუწყებელში, ოღონდ არა საინფორმაციო სამსახურის უფროსად, რომელიც საინფორმაციო პოლიტიკას განსაზღვრავს ისეთ ქვეყანაში, როგორიც საქართველოა, რომლის ტერიტორიების დიდი ნაწილი წართმეულია და ტანკებით არის გავსებული“, - უთხრა მსხილაძემ „კურიერს“. ამასთან, ამ ირიბ ბრალდებას მოჰყვა კიდევ ერთი პრეტენზია გვიმრაძის მისამართით ამჯერად უკვე მაუწყებლის მონიტორინგის საბჭოს წევრის ემზარ გოგუაძის მხრიდან, რომელიც გვიმრაძის მედიაორგანიზაციაში მენეჯერის პოზიციაზე მუშაობის გამოცდილების არქონას ეხებოდა.

„კურიერის“ ჟურნალისტი ამ კომენტარების შემდეგ ამბობს, რომ ამ თემებზე „არხის პოლიტიკური მიმართულების ხელმძღვანელს განმარტებები აღარ გაუკეთებია“.

კითხვას აჩენს ისიც, რომ გვიმრაძის მისამართით გამოთქმული ბრალდებები პრორუსულ ორიენტაციაზე, სიუჟეტის მესამე ნაწილში ორჯერ განმეორდა - თუ ერთხელ უკვე ითქვა, რომ გვირმაძემ ეს ბრალდებები „კატეგორიულად უარყო“, მაშინ რა საჭირო იყო მსხილაძის კომენტარის მაყურებლისთვის შეთავაზება. თუ რედაქციამ ამ შეფასების გაშვება აუცილებლად მიიჩნია, მაშინ გვიმრაძის მიერ 9 სექტემბერს გაკეთებული განცხადების მონაკვეთი შეეთავაზებინა, რომელიც მათსავე ეთერში გავიდა. ამით უზრუნველყოფდა ამბის მონაწილე ყველა მხარის მაქსიმალურად თანაბარ წარმოჩენას და არ გაჩნდებოდა კითხვები გაშუქებისას მანიპულაციის ელემენტების გამოყენებასთან დაკავშირებით.