ერთ-ერთმა კომერციულმა ორგანიზაციამ ჟურნალისტთა ნაწილს “პროფესიონალიზმისა და მუდმივი მხარდაჭერისთვის” დიდი მადლობა გადაუხადა და ბონუსის სახით კრის ბოტისა და სტინგის კონცერტის ბილეთებითაც დაასაჩუქრა. ერთი ბილეთის ფასი 200-დან 600 ლარის ფარგლებში მერყეობს. ძვირადღირებული საჩუქრის მიღების შემდეგ “დიდი მადლობის” ნიაღვარი ახლა უკვე მეორე მხრიდან წამოვიდა და სრულიად ფეისბუკი ამ კომერციული ორგანიზაციის საზოგადოებასთან ურთიერთობის დეპარტამენტის თანამშრომლებისადმი ჟურნალისტების მხრიდან მიძღვნილმა სამადლობელმა პოსტებმა და წითელ-წითელმა გულებმა წალეკა.

კომერციულ ორგანიზაციებსა და საჯარო დაწესებულებებს მედიასთან ურთიერთობის სტრატეგია წინასწარ აქვთ გაწერილი და ამ სტრატეგიის სამოქმედო გეგმის განსახორციელებლად სოლიდური ბიუჯეტიც აქვთ გამოყოფილი. ბიუჯეტში ჟურნალისტებისთვის განკუთვნილი საჩუქრები და მედიატურები აუცილებლად არის გათვალისწინებული. გახსოვთ, ალბათ, საახალწლოდ მედიის წარმომადგენელთა ფეისბუკ-კედლები სხვადასახვა პარტიების, სამინისტროების და კომპანიების მიერ გაგზავნილი საჩუქრების ფოტოებით რომ აჭრელდა.

ჟურნალისტთა გულის მოგების კიდევ ერთი ნაცადი საშუალება მედიატურია.

დღეს რამდენიმე მათგანს შეგახსენებთ: ეგვიპტეში მომხდარი ტერაქტებიდან დიდი ხანი არ იყო გასული, რომ ამ ქვეყნის ცნობილ კურორტებს ერთდროულად რამდენიმე წამყვანი ქართული ტელევიზიის ჟურნალისტები ესტუმრნენ, ოქროსფერ სანაპიროზე სიუჟეტები მოამზადეს და გვანახეს, რომ იქ, ფარაონების მიწაზე, საშიში არაფერი ხდებოდა და წითელი ზღვის სანაპიროზეც “ხარისხიანი დასვენების” მოყვარული ზუსტად იმდენივე ადამიანი ისვენებდა, რამდენიც ტერაქტებამდე.

ძნელი წარმოსადგენია, რომ ქართულმა ტელეკომპანიებმა, რომლებსაც ხშირად საკუთარი კორესპონდენტების საქართველოს რეგიონებში გაგზავნისთვის საჭირო ფულიც კი არა აქვთ, ეგვიპტის საკურორტო სეზონის გადარჩენის დიადი მიზნით, შარმ-ელ-შეიხის ცნობილ კურორტებზე ჟურნალისტები საკუთარი ხარჯით მიავლინეს.

არ ვიცი, რა გარიგება შედგა ტელეკომპანიებს და ტუროპერატორებს შორის: ეს ჩვეულებრივი რეკლამა იყო, რომელიც ძირძველი ქართული სატელევიზიო ტრადიციის თანახმად რეკლამის აღმნიშვნელი ნიშნის გარეშე გაუშვეს თუ - ბარტერი, სადაც რეკლამა საკუთარი თანამშრომლის დასვენებაში გაცვალეს.

ის კი ვიცი, რომ ეს ჩვეულებრივი სიუჟეტი არ იყო. ასეთი “არაჩვეულებრივი” სატელევიზიო მასალა ეთერში საახალწლოდაც გავიდა. ცნობილი გასართობი გადაცემის წამყვანი სტუმრების დიდი ამალით, რომელშიც, სხვათა შორის, ჟურნალისტებიც იყვნენ, ერთ-ერთ ცნობილ ეგვიპტურ კურორტს სტუმრობდა. წამყვანმა სიუჟეტშივე გვითხრა, რომ დაისვენა “ისე, როგორც არასდროს”, რომ ეგვიპტეში საშიში არაფერია და იქვე, სტუმართან ერთად, კარგი დასვენებისთვის მადლობა იმ ტურისტულ კომპანიასაც გადაუხადა, რომლის მეშვეობითა და დაფინანსებითაც შარმ-ელ-შეიხის იმ ცნობილ კურორტზე მოხვდა.

ჟურნალისტები, პროდიუსერები, რედაქტორები და წამყვანები, როგორც წესი, ასეთ მედიატურებში უფასოდ მიჰყავთ. სამაგიეროდ, ისინი მედიაპროდუქტს ქმნიან, რომელსაც შემდეგ ფართო აუდიტორია ნახავს.

მედიატურის დამკვეთის მიზანიც სწორედ ეს არის - ის ამ ტურის ფარგლებში მედიაში მის შესახებ გასულ რეკლამასთან ერთად ჟურნალისტების კეთილგანწყობასაც ყიდულობს.

მედიის წარმომადგენლებისთვის ტურებს კომერციულ ორგანიზაცია-დაწესებულებებზე ხშირად სახელმწიფო უწყებები მართავენ. მაგალითად, ტურიზმის ადმინისტრაციამ გასულ ზაფხულს ჟურნალისტებს იმერეთსა და სამეგრელოში უმასპინძლა. მედიის 40-მდე წარმომადგენელს დასავლეთ საქართველოს ამ ორი რეგიონის ღირსშესანიშნაობების დასათვალიერებლად 2 დღე დასჭირდა. მათ ჯერ მარტვილში, კანიონში უმასპინძლეს, შემდეგ სოფელ სალხინოში ამოგზაურეს, სადაც დადიანების საზაფხულო რეზიდენციას ესტუმრნენ და იქაური სასულიერო პირების მიერ დაყენებული შავი ღვინოც დააგემოვნეს. მედიატურის ბოლო გაჩერება ოკაცე იყო. ჟურნალისტებმაც გზად შემხვედრ ტურისტებთან ერთად ტურიზმის ადმინისტრაციის ხელმძღვანელის კომენტარები და ინტერვიუ ჩაწერეს, სადაც მან ადმინისტრაციის მიერ გაწეული საქმიანობის შესახებ დიდი ხალისით ისაუბრა.

ყველაზე შთამბეჭდავი მაინც თავდაცვის სამინისტროს მიერ გასული წლის ზაფხულში გამართული მედიატური იყო, როცა ჟურნალისტები თითქმის ერთი კვირით “ჯარისკაცები გახდნენ”. ერთკვირიანი მედიატურის შედეგი თავდაცვის სამინისტრომ, ალბათ, მედიაში გასული სიუჟეტების და ინტერვიუების რაოდენობით დათვალა. თუ ასეა, შედეგი ნამდვილად დადგა - ტურის დროსაც და მის შემდეგაც სატელევიზიო, ბეჭდურ თუ ონლაინ მედიაში მინისტრისა და მისი საქმიანობის შესახებ არაერთი ინტერვიუ და რეპორტაჟი გავიდა: მინისტრი საველე წვრთნებზე,

მინისტრი საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობისთვის და საერთაშორისო მისიებში დაღუპული მებრძოლების მშობლებთან შეხვედრაზე, მინისტრი გმირთა მემორიალთან, მინისტრი სასადილოში, ქართული ჯარის კვების პროდუქტებით მომარაგების თაობაზე, მინისტრი დაჭრილი სამხედრო მოსამსახურეების მკურნალობის შესახებ...განსახილველი საკითხების სპექტრი, ისევე როგორც მოსანახულებელი ბაზების არეალი, ფართო იყო.

თავდაცვის მინისტრი ჟურნალისტებთან ერთად ურეხის, სენაკის, სორტის, კოპიტნარისა და ქუთაისის სამხედრო ბაზებში იმყოფებოდა.

ჟურნალისტების მგზავრობის და კვების ხარჯები, რა თქმა უნდა, თავდაცვის სამინისტრომ დაფარა. საქართველოში ეს ჩვეულებრივი ამბავია და აღარც არავის უკვირს. არადა იქ, სადაც მედიას არსებობის და გამოცდილების უფრო დიდი ისტორია აქვს, მიაჩნიათ, რომ მედიის სარედაქციო დამოუკიდებლობის ერთ-ერთი მთავარი ამოსავალი წერტილი რესპონდენტისა და ჟურნალისტის ურთიერთობაა. ჟურნალისტისა და ინფორმაციის წყაროს ურთიერთობას დასავლეთში ყველა თავმოყვარე მედია საკუთარი შინაგანაწესით მკაცრად არეგულირებს.

ასე მაგალითად, The New York Times თავად ფარავს ჟურნალისტისა და ინფორმაციის წყაროს შეხვედრისთვის საჭირო მგზავრობისა და კვების ყველა ხარჯს, მაშინაც კი, როცა ინფორმაციის წყარო ოფიციალური პირი და საჯარო მოხელეა. თუ ჟურნალისტი გარკვეული მიზეზის გამო ვერ ახერხებს საკუთარი ხარჯის ანაზღაურებას, მან რესპონდენტთან შეხვედრასა და ინტერვიუზე უარი უნდა თქვას. პრესკონფერენციაზე ერთი ფინჯანი ყავის დალევა თუ ნებადართულია, სამაგიეროდ შინაგანაწესი მკაცრად კრძალავს სპეციალურად მედიის წარმომადგენლებისთვის გამართულ საუზმესა და ლანჩზე ჟურნალისტის დასწრებას.

ჟურნალისტმა არ უნდა მიიღოს საჩუქარი, ბილეთი, ან ფასდაკლება იმ ადამიანებისა და ორგანიზაციებისგან, რომელთა შესახებაც ის მასალებს ამზადებს ან შესაძლოა მომავალში მოამზადოს. გამონაკლისია 25$-ზე ნაკლები ღირებულების სუვენირი, მაგალითად, ჭიქა კომპანიის ლოგოთი. უფრო ძვირადღირებული საჩუქარი ჟურნალისტმა უკან უნდა დააბრუნოს. რედაქციაში ამ შემთხვევისთვის სპეციალური წერილის ტექსტიც კია შემუშავებული.

მკაცრია რეგულაციები იმ ჟურნალისტებისთვისაც, რომლებიც მოგზაურობის და დასვენების შესახებ წერენ. მათ არ უნდა მიიღონ სასტუმროების, კურორტების, რესტორნების, ტუროპერატორების, ავია ან სარკინიგზო კომპანიების უფასო ან ფასდაკლების სერვისი: რედაქციას მიაჩნია, რომ ჟურნალისტების შრომა რეალობას ყველაზე კარგად მაშინ ასახავს, როცა ისინი ისეთსავე პირობებში იმყოფებიან, როგორშიც ჩვეულებრივი მომხმარებლები არიან. მსგავსი რეგულაცია საქართველოშიც არსებობს. მაუწყებელთა ქცევის კოდექსის 30-ე მუხლში, რომელიც სახელმძღვანელო რეკომენდაციაა მაუწყებლის სარედაქციო დამოუკიდებლობის შესახებ, წერია, რომ მაუწყებლის თანამშრომლებმა არ შეიძლება მიიღონ საჩუქრები, მგზავრობის ან სხვა ხარჯები ან სხვა ძვირადღირებული ნივთები ინფორმაციის წყაროსგან ან იმ პირთაგან, რომლებზეც მაუწყებელი ამზადებს რეპორტაჟს.

არის ასეთი ფილმი “უჩინარი ბავშვები”, რომელიც ზუსტად 10 წლის წინ UNICEF-ის დაკვეთით გადაიღეს. ფილმს 7 ავტორი ჰყავს და 7 სხვადასხვა ნოველისგან შედგება. ყველა კინო ნოველაში მთავარი გმირი ბავშვია. ბავშვი - შეძლებულ ოჯახში, სოციალურად დაუცველ ოჯახში, ომის პირობებში, ციხეში და სხვა. ბავშვები, რომელთაც ვერ ხედავენ, მათ პრობლემებს ვერ ამჩნევენ, არ აინტერესებთ. ისინი არიან, მაგრამ ჩვენ მათ ვერ ვხედავთ.

მეშახტეთა გაფიცვის მეათე დღეს სწორედ ეს განცდა გამიჩნდა - ეს ადამიანები არიან და ჩვენ მათ ვერ ვხედავთ. ვერ ვხედავთ, ვერ ვამჩნევთ, არ გვაინტერესებს. არაერთი ბლოგი, სტატია, ნიუსი წამიკითხავს ონლაინ მედიაში იმის შესახებ, თუ რა მძიმე პირობებში უწევთ ამ ადამიანებს მუშაობა, სიცოცხლე, რომელიც ყოველ წუთს საფრთხეშია იმ მინიმალური ანაზღაურების მისაღებად, რომელსაც მათ უხდიან. პრაქტიკულად ყველაფერი ვიცით მათი გაუსაძლისი მდგომარეობის შესახებ, მაგრამ მაინც ვერ ვხედავთ.

უბრალო მოქალაქეები, სამოქალაქო აქტვივისტები თუ უფლებადამცველები ვერ იქნებიან ერთნაირად მგრძნობიარენი ყველა მოწყვლადი ჯგუფის მიმართ და ვერავის დავავალდებულებთ დაინტერესდეს, გვერდით დაუდგეს, იზრუნოს მათ მდგომარეობაზე. მაგრამ მედია სწორედ რომ ვალდებულია, არ გამორჩეს არც ერთი მათგანი და ისაუბროს ყველა ცალკეულ ჯგუფზე, მათ შორის მეშახტეებზე.

მედიამ უნდა აქციოს მათი პრობლემა ყველასათვის მტკივნეულ და მნიშვნელოვან საკითხად.

ჩვენ კი მათ ვერ ვამჩნევთ, რადგან მეინსტრიმ მედიას ისინი არ აინტერესებს. უკვე მეთერთმეტე დღეა მეშახტეები გაფიცულები არიან, ჩვენ კი ჯერ ისევ არ გვაინტერესებს რას ითხოვენ, რას აპროტესტებენ. თუ შევხედავთ, ვნახავთ, რომ ითხოვენ მინიმალური ხელფასის გაზრდას (რომელიც ახლახან შეუმცირეს), თბილ ტანსაცმელს და გაუსაძლისი სამუშაო პირობების გაუმჯობესას - პირობების, რომლებიც უმძიმესია. იმიტომ რომ მათი უფლებები და პირველ ყოვლისა სიცოცხლის უფლება, არ არის დაცული. წლების განმავლობაში ეს ადამიანები მაღაროში მუშაობისას ხან ფეხს კარგავენ და ხანაც სიცოცხლეს, მაგრამ მათი სიცოცხლე მედიაში კარგად არ იყიდება.

კარგად იყიდება კრიმინალი. ურთიერთდაპირისპირების ფონზე მომხდარ მკვლელობას, ქუჩაში თუ ოჯახში (არავინ იფიქროს, რომ ამ თემების გაშუქების წინააღმდეგი ვარ) შესაძლებელია ერთი ან ორი კვირის განმავლობაში ვადევნოთ თვალი, თანაც საინფორმაციო გამოშვებების პირველ ბლოკში და პირველ სამ სიუჟეტს შორის. კარგად იყიდება ამა თუ იმ ბრიყვი პოლიტიკოსის სულელური გამონათქვამები, მათი დაპირისპირება, მაგრამ არა მუშების სიცოცხლე თუ სიკვდილი.

შეეწირება კიდევ ერთი მეშახტის სიცოცხლე არაადამიანურ პირობებს და პოლიტიკოსებიც გულგრილად მოიხსენიებენ ტრაგიკულ შემთხვევას, ერთი მოგვიწოდებს დაველოდოთ, როდის დაარეგულირებს ბაზარი მათ მდგომარეობას, მეორე კი შეშფოთებული სახით გვეტყვის, რომ დაინტერსდება ამ საკითხით. (ხელისუფლება ამ შემთხვევაში ვერ ჩაერევა კერძო მესაკუთრის ბიზნესში, მაგრამ ის, როგორც სახელმწიფო, ვალდებულია დაიცვას თავისი მოქალაქის სიცოცხლის უფლება). ამ ტოტალური ინდიფერენტულობის ფონზე არც მედია გააშუქებს მათ პოზიციას. ამიტომ გადის წლები და მეშახტეების მდგომარეობა არ უმჯობესდება, ისინი ისევე კვდებიან საკუთარი პროფესიული საქმინობის შესრულებისას, მათი მდგომარეობა ნაცვლად გაუმჯობესებისა - უარესდება.

მე მხოლოდ იმ საკითხზე მსურს თქვენი ყურადღების გამახვილება, რომ ამგვარ თემებს სწორედ ტელემედიები უნდა აქცევდნენ მეინსტრიმ თემებად. ეს შესაძლებელია, თუ საინფორმაციო გამოშვების ჟურნალისტები, რედაქტორები და პროდიუსერები მეტად დაინტერესდებიან მათთვის “უინტერესო” თემებით. რაც მეტი იქნება სატელევიზიო სივრცეში ე.წ. Human Stories (ადამიანური ისტორიები), მით მეტი იქნება საზოგადოებრივი და ასევე სახელმწიფოს ინტერესი ამგვარი პრობლემების მიმართ. ამგვარად იკლებს ის გულგრილი დამოკიდებულება, რომელიც კონკრეტული ადამიანების სიცოცხლეს ხელყოფს. იკლებს იმ არაჰუმანური კერძო მესაკუთრეების რიცხვი, რომელნიც არ ზრუნავენ თანამშრომელთა უფლებების დაცვაზე.

გუშინ, გაფიცვის მეათე დღეს, ყველა წამყვანი ტელეარხის საინფორმაციო გამოშვებას შევხედე, სხვადასხვა ბლოკში და რიგითობით ყველგან გაშუქდა მეშახტეების მოთხოვნები - მშრალი ინფორმაცია, უმეტესწილად მეორე ბლოკში მიგდებული, საშუალოდ 2 წუთიანი ქრონომეტრაჟი. მაშინ, როდესაც მათთვის საინტერესო თემებს შეიძლება 8 და 9 წუთიც დაეთმოს. ამ სიუჟეტების ყურებისას გამახსენდა UNICEF-ის ფილმის ბავშვები, ისინი არიან სახლშიც, ქუჩაშიც, საინფორმაციოშიც, მაგრამ ჩვენ მათ ვერ ვხედავთ. ვერ ვხედავთ, რადგან არ ვუყურებთ.

თვალსაჩინოებისათვის წარმოგიდგენთ ცხრილს, რომელშიც ნაჩვენებია 23 თებერვლის მთავარ საინფორმაციო გამოშვებებში რომელ ბლოკში, რომელ საათზე და რამდენი წუთი დაეთმო გაფიცულ მეშახტეებს. მართალია, ცხრილი მხოლოდ ერთი დღის მონაცემებს აჩვენებს, მაგრამ ფაქტია, რომ ამ თემის გაშუქების ტენდენცია ბოლო დღეების განმავლობაში მსგავსი იყო.

„სტუდია მონიტორი“ შარშან, დეკემბერში, 10 წლის გახდა. 100-ზე მეტი ჟურნალისტური გამოძიება, ბევრი პროფესიული ჯილდო და სანდო მედიის სახელი - ეს ამ წლების მონაგარის არასრული ჩამონათვალია.

როცა „მედიაჩეკერის“ რედაქტორმა მე,როგორც ერთ-ერთ მონიტორელს, საგამოძიებო ჟურნალისტიკის გამოწვევებზე ბლოგის დაწერა შემომთავაზა, ვიუარე. ვუპასუხე, 10-წლიანი საგამოძიებო პრაქტიკის მიუხედავად, ბლოგის წერაზე ხელები მებორკება-მეთქი.

თუმცა ბოლო დღეებში მომხდარმა ერთმა ამბავმა, რომელსაც პირობითად„მონიტორი და რაინდი“ შეიძლება დავარქვათ, ბლოგის დაწერა მაინც გადამაწყვეტინა.

უკვე რამდენიმე თვეა ,„სტუდია მონიტორი“ მუშაობის ახალ სტილზე გადავიდა. მონიტორის პირველ თაობას - ნინო ზურიაშვილს, ნანა ბიგანიშვილს, მაგდა მემანიშვილს და მე - ველზე გასვლა აგვეკრძალა, საკონსულტაციო კომპანიის რჩევით, ამიერიდან ინდივიდუალურ ჟურნალისტურ გამოძიებებს აღარ ვამზადებთ და რედაქტორების ფუნქცია დაგვეკისრა.

ჩვენ მონიტორის ახალი თაობის ჟურნალისტები გავინაწილეთ და თითოეულ პროდუქტზე მათთან ერთად ვმუშაობთ.ამ „შინაპატიმრობის“ შედეგი გამოძიებების რაოდენობის და ახალი თაობის პროფესიული ზრდა უნდა იყოს.

ჩემს ჯგუფში 2 ჟურნალისტი - ცქრიალა შერმადინი და სალომე ცეცხლაძე - არიან. სალომემ პირველივე დღეებში „ფეისბუქის“ საიდუმლო ჯგუფი „ჩარლის ანგელოზები“ შექმნა - სასაცილო ქავერის ფოტოს მიღმა სერიოზულ გამოძიებებს ვგეგმავთ.

ხშირად ნაადრევად პენსიაზე გასულივით ვწუწუნებ, ვამბობ, რომ სახლში 3 ბავშვის და 3 ძაღლის „წვრთნას“ სამსახურში 2 ჟურნალისტი დაემატა...ცხადია, ეს ხუმრობაა. ახლებური მუშაობა ჩემთვის ერთგვარი გამოცდა და ახალი გამოცდილებაა. თუმცა თავს იმით ვიმშვიდებ, რომ ეს პროცესი დროებითია. სადღაც ერთ წელიწადში ახალი თაობა ძველს წამოეწევა და ჩვენ ისევ დავუბრუნდებით საველე გადაღებებს.

მონიტორის გამოწვევებზე მცირედი წარმოდგენა რომ შეგექმნათ, ერთ მაგალითს მოგიყვებით - ახლებური სარედაქციო მოწყობის შემდეგ ერთ-ერთი პირველი ფილმი მე და ცქრიალა შერმადინმა მოვამზადეთ სახელწოდებით „აზბესტი- კიბოს გამომწვევი პროდუქცია საქართველოში“. მომწამლავი აზბესტის ბოჭკოს შესახებ ინფორმაცია სახელმწიფო უწყებისთვის მომზადებულ ანგარიშში შემთხვევით ამოვიკითხე, სხვა თემას ვიკვლევდი, მაგრამ ჩანაწერმა- საქართველოში ათასობით ტონა აზბესტის პროდუქცია შემოდის, რომელიც ადამიანებს წამლავს და მსოფლიოს ათეულობით ქვეყანაში აკრძალულიაო, დამაინტერესა. საძიებო სისტემა „გუგლში“ აზბესტის ქართულად დაძებნა თითქმის უშედეგო აღმოჩნდა. „გუგლი“ იუწყებოდა, რომ ჩვენთან აზბესტზე ბევრი არაფერია ცნობილი.

დავიწყეთ გამოძიება, საჯარო ინფორმაციის მოთხოვნით გაგზავნილი ათამდე წერილით, ათეულობით რესპონდენტის ჩაწერით, საქართველოს სხვადასხვა კუთხეებში გადაღებული კადრებით, 200 გვერდამდე მოცულობის მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციის და კიბოს საერთაშორისო ასოციაციის კვლევების შესწავლით, ბოლო 15 წლის სტატისტიკური ინფორმაციის დამუშავებით მე და ცქრიალამ 18 წუთიანი ვიდეოგამოძიება მოვამზადეთ. ამ გამოძიებიდან მაყურებლებმა შეიტყვეს, რომ აზბესტი მსოფლიოში მიჩნეულია კიბოს გამომწვევ კანცეროგენად, მისი გამოყენების აკრძალვა დაახლოებით 25 წლის წინ დაიწყეს და უკვე 50-მდე ქვეყანაშია აკრძალული.

მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციის მონაცემებით, აზბესტის ზემოქმედებით მსოფლიოში ყოველწლიურად 107 ათასი ადამიანი იღუპება. საქართველოში კი ბოლო 10 წელში 85 000 ტონა აზბესტის შემცველი პროდუქცია შემოვიდა, ჩვენთან მისი რეალიზაცია აკრძალული არ არის და გამოიყენება გადახურვის მასალებში (შიფერი), წყლის მილებში, ავტომანქანის სამუხრუჭე ხუნდებში და ა.შ. ასევე, გვაქვს აზბესტის მოცულობითი მემკვიდრეობა. და ამ ყველაფრის ფონზე, საქართველოს მთავრობას არ აქვს კონკრეტული სამოქმედო გეგმა, როდის აკრძალავს აზბესტის შემოტანას და როგორ შეებრძოლება არსებულ მემკვიდრეობას.

როგორი იყო ამ გამოძიების გამოხმაურება - დაიწერა რამდენიმე სტატია, მომზადდა სიუჟეტი ქართული ტელევიზიის ეთერში, თუმცა, თუნდაც სოციალურ ქსელში, აზბესტის მავნებლობა ფართო განხილვის თემა არ გამხდარა. არც ერთი უწყების წარმომადგენელი არ გამოსულა და მოსახლეობის დასამშვიდებლად განცხადება არ გაუვრცელებია.

დაახლოებით 2800-მა ადამიანმა ნახა აზბესტზე მომზადებული ფილმი „იუთუბიზე“. მნახველთა მცირე რაოდენობა - სამწუხარო რეალობაა.

უკვე შევეჩვიეთ, რომ „იუთუბიზე“ დაახლოებით 1500 ნახვა აქვს მოსამართლე ლევან მურუსიძის შესახებ მომზადებულ გამოძიებას, სადაც სასამართლო ხელისუფლების 10-წლიანი პერიოდის სახე იყო ნაჩვენები, 575 ნახვა აქვს ქობულეთში ხანძრის შედეგად 3 ბავშვის დაღუპვის შესახებ მომზადებულ ფილმს, სადაც ნაჩვენები იყო, რომ საქართველოში სახანძრო უსაფრთხოების კონტროლი მოშლილია და რომელიმე მცირე ზომის სასტუმროში შეიძლება დაიძინო, მაგრამ ვეღარ გაიღვიძო. თუმცა არის სასიამოვნო გამონაკლისებიც, როცა მონიტორის ფილმის მნახველთა რაოდენობა რამდენიმე ათეული ათასია და ზოგჯერ ასეულ ათასსაც კი გადააჭარბა.

ამ ციფრებზე ყურადღების გამახვილება მონიტორის ერთი ბოლო პროდუქტის მნახველების რაოდენობამ გადამაწყვეტინა - რაინდ ლევან ვასაძის დის კომპანია „სამოსელი პირველზე“ მომზადებული ერთმოქმედებიანი ნიუსი ლამის რეკორდსმენი გახდა - 13 ათასი ნახვა „ფეისბუქზე“, 150-მდე გაზიარება, უამრავი კომენტარი.

ყველაფერი კი იმით დაიწყო, რომ ჩემი ჯგუფის ჟურნალისტმა ცქრიალა შერმადინმა ეკა ხოფერიას ტოკ-შოუს უყურა (ალბათ, შემთხვევით) გაიგო, რომ ოპერა „აბესალომ და ეთერის“ მსახიობების კოსტიუმები „სამოსელი პირველმა“ შეკერა. ეს ამბავი სამსახურში მოყვა, შემდეგ გაგზავნა 1 წერილი ოპერაში, განახორციელა 1 ზარი და 1 დღეში მოამზადა ნიუსი, საიდანაც საზოგადოებამ შეიტყო, რომ ოპერის გახსნისთვის მთავრობამ სარეზერვო ფონდიდან 340 ათასი ლარი მსახიობების კოსტიუმების შესაკერად გამოყო, ამ თანხით ოპერამ კოსტიუმების შეკერვა ტენდერის გარეშე დაუკვეთა რაინდ ვასაძის დის კომპანიას. მორჩა, ამ ნიუსში არ ყოფილა საუბარი კანონის დარღვევაზე ან სახელმწიფო თანხების მითვისებაზე, ეს არ გამოგვიძიებია.

ამ ერთმოქმედებიან ნიუსს აქვს 13 ათასი ნახვა, მოჰყვა უამრავი ნიუსი სხვადასხვა მედიასაშუალებაში, თემა აიტაცეს, განმარტებები გააკეთა ოპერის წარმომადგენელმა, დაიწყო მსჯელობა და „ზუზუნი“ თემის ირგვლივ.

მონიტორში ერთმანეთს ვეკითხებოდით, რა ხდება, რა გავაკეთეთ ესოდენ ყურადღებამისაქცევი, ეს მაშინ, როცა გვქონია გამოძიებები, საიდანაც პატიოსანი პროკურორი საბრალდებო დასკვნას დაწერდა, რამდენიმე დანაშაულს გამოავლენდა და მომავალი დანაშაულების პრევენციას მოახდენდა, მაგრამ ის გამოძიებები არავის შეუმჩნევია, არც მედიას და არც მასში „გამოჭენებულ“ სუბიექტებს გაუვრცელებიათ განმარტებები.

რატომ? იქნებ ვრცელი ჟურნალისტური გამოძიებები აღარავის აინტერესებს? იქნებ სიღრმეში ჩასვლა აღარაა საჭირო? იქნებ ერთმოქმედებიანი მარტივი ამბებიღაა აქტუალური? იქნებ რაინდებზე წერაა მოდური? (ერთი, რაინდების სტატისტიკა უნდა მოვიძიო). იქნებ ლაიქების „მოხვეჭა“ (მონიტორში ამას სხვა სახელს ვეძახით, მაგრამ ცენზურის გათვალისწინებით აქ ვერ დავწერ) ყველ სხვა მოსახვეჭელს ჯობია?

ამ და სხვა „იქნებებზე“ და „რატომებზე“ პასუხების ძიებაშია უკვე რამდენიმე თვეა „სტუდია მონიტორი“. 10-წლიანი მუშაობის შემდეგ ახალ რელსებზე ვეწყობით, სიღრმისეულ გამოძიებებზე უარს არ ვიტყვით, თუმცა „რაინდულ ნიუსებსაც“ არ მოგაკლებთ. ალბათ, უკვე შეამჩნევდით, რომ მცირე მოცულობის ახალი ამბები სულ უფრო გახშირდა ჩვენს სოციალურ გვერდზე.

p.s. ადრეც უთხოვიათ ბლოგის დაწერა, მაგრამ ყოველთვის „რაინდულად“ ვამბობდი უარს. ამჯერად, რადგანაც დავთანხმდი, ალბათ, მეც ახალ რელსებზე გადავდივარ და „ლაიქ-შეარების“ მომხვეჭელობას ვაპირებ : )

გადახედეთ ქართული ნაციონალური მაუწყებლების პროგრამულ ბადეს და დარწმუნდებით, რომ მათი სატელევიზო პროდუქციის თითქმის 80% პოპ-კულტურაა. რა თქმა უნდა, პოპ-კულტურის ფენომენი არაა საშიში, მით უმეტეს, მიუღებელი. არც ის შეხედულებაა სწორი, რომლის მიხედვითაც, ე.წ. მასობრივი კულტურა მდარე გემოვნებასთან ასოცირდება. კარგა ხანია, პოპ-კულტურის ასეთი შეფასება არასერიოზულად მიიჩნევა, რადგან მასობრივი კულტურა ის სოციალურ-კულტურული რეალობაა, სადაც არსებობა გვიწევს. ესაა კულტურის სახეობა, რომელშიც ერთდროულად კარგი და ცუდი პროდუქციაც იქმნება.

პოპ-კულტურა მნიშვნელოვანია, რადგან მისი იდეოლოგიური ზემოქმედების საშუალებები მძლავრია. აი, ამ იდეოლოგიური მესიჯების გამტარი კი სწორედ მედიაა. მედიის გარეშეც არსებობდა და იარსებებს პოპ-კულტურა, მაგრამ მისი მთავარი ღირსება სწორედ ისაა, რომ მას ყველა ნოვაციასთან ადვილად შეუძლია ადაპტირება და მედიაში ასე დიდი დოზით მასობრივი კულტურის შეღწევაც ამ ადაპტაციის უნარს უკავშირდება.

პოპ-კულტურას გვერდს ვერ უვლიან დასავლური მედიასაშუალებები, მაგრამ მათი უმეტესობა მასობრივი კულტურის ხარისხიანი პროდუქტის საზოგადოებისთვის მიწოდებას, მეტ-ნაკლებად, წარმატებით ახერხებს. ჩვენთან კი „ხარისხის ფილტრი“, ფაქტობრივად, არ მუშაობს.

პოპ-კულტურის ყველაზე მდარე პროდუქცია ქართული მედიის მოხმარების საგანია, ამ მხრივ მართლაც ვერაფერი შეედრება სატელევიზიო მედიას, რომელსაც მასობრივი მომხარებელი ჰყავს და თავის პროდუქციას დიდი წარმატებითაც ყიდის. ზოგადადაც ხომ პოპ-კულტურა კომერციულ მოგებაზე გათვლილი კულტურაა და ასეთი ინტერესისთვის ტელევიზიებს ვერ დავძრახავთ, თუმცა სწორედ ამიტომაც, საყურადღებოა იმ პოპ-კულტურის პროდუქციის თვისებრიობაზე დაკვირვება, ასე მონდომებით რომ სთავაზობს ქართული ტელემედია მაყურებელს.

ამგვარად, პოპ-კულტურა გართობასა და მოგებაზეა ორიენტირებული, ხოლო ტელესივრცის ყველაზე პოპულარული პროდუქტი სხვადასხვა ტიპის საპნის ოპერები და სერიალებია. წლებია, ქართული სამაუწყებლო მედია პროგრამულ ბადეს სერიალების საშუალებით ავსებს. ასე მაგალითად, „რუსთავი 2“ სამუშაო დღეებში, დილის ექვსიდან ღამის თორმეტ საათამდე, ეთერში შვიდ სერიალს უშვებს (ძირითადად, ინდურ, თურქულ და ერთ ამერიკულ სატელევიზიო ფილმს). „იმედი“ - რვას, აქაც პროდუქციის წარმომავლობა იდენტურია. „მაესტრო“ კი ექვსი სერიალით შემოიფარგლება და გამორჩეული იმითაა, რომ თურქულთან ერთად, მაყურებელს რუსულ საპნის ოპერებსაც სთავაზობს.

რა მხატვრული ღირებულებისაა ქართული ტელესივრცის მიერ შემოთავაზებული სერიალები? სამწუხაროდ, ქართული მედია თავს არ იწუხებს საპნის ოპერების ხარისხის განსაზღვრით. შთაბეჭდილება იქმნება, თითქოს, მაუწყებლები უპირატესობას ანიჭებენ იმ სერიალებს, რომელთა შეძენაც იაფი უჯდებათ. ფაქტი ერთია, მაყურებელი ამ სერიალებს ჰყავს და მარტო ტელევიზიათა მესვეურების დადანაშაულება იმაში, რომ ასეთი პროდუქცია ნაციონალურ მაუწყებლების მეშვეობით გადაიცემა, არასწორი გვგონია.

სამხრეთ ამერიკული საპნის ოპერები, რომლებიც ასე პოპულარული იყო წლების წინ, დღეს ინდურმა და თურქულმა სერიალებმა ჩაანაცვლა. ინდური სერიალების პრიმიტიული სიუჟეტები: რძალ-დედამთილიანი, ყავლგასული, სტერეოტიპული დაპირისპირებანი, ყველაზე ბანალური ოჯახური პრობლემები (ისე მართლაც დიდი მოთმინებით უნდა აღიჭურვო, შენელებულ, უაზროდ გაჭიმულ კადრებს და ,,სასოებით მზირალ თვალებს“ რომ გაუძლო) და სერიათა რაოდენობაც, მათ დაბალ ღირებულებაზე მიუთითებს. არც თურქული და რუსული საპნის ოპერები გამოირჩევა იდეური და მხატვრული ღირებულებით. ერთადერთი გამონაკლისი, ქართულ ტელესივრცეში, სერიალების ხარისხის თვალსაზრისით, საზოგადოებრივი მაუწყებელი და „GDS-ია“. საზოგადოებრივი მაუწყებელი წლებია, უპირატესობას ანიჭებს იტალიურ სერიალებს, რომლებიც თურქულ და ინდურ პროდუქციაზე ღირებულია და შიგადაშიგ, ამერიკული და ბრიტანული მაღალი ხარისხის სატელევიზიო ფილმებსაც სთავაზობს მაყურებელს. მაგალითად, „დაუნტონის სააბატო“, „ქესლი“. რაც შეეხება „GDS-ს“, აქაც, სხვა ნაციონალური მაუწყებლებისგან განსხვავებით, ძირითადად, ამერიკული სერიალები მიეწოდება აუდიტორიას(„სამეფო კარის თამაშები“(HBO), „ამერიკული საშინელებათა ისტორია“(FX), „ნამდვილი დეტექტივი“(HBO), მართალია, ჩამოთვლილი სერიალები თანაბარი ხარისხის არაა, მაგრამ მათი ყურება, განსხვავებით ინდური სერიალებისგან, შესაძლებელია შინაარსის, ჟანრობრივი მრავალფეროვნებისა და მხატვრული ღირებულების გამო.

რაც შეეხება ქართულ ნაწარმს, მედია ორი ტიპის პროდუქციას გვთავაზობს- დრამასა და კომედიური ჟანრის სერიალებს. „ჩემი ცოლის დაქალები“ წლებია, პოპულარულობით სარგებლობს და ჩვეულებრივ, აქტუალურ თემებზე ამახვილებს ყურადღებას, იგი ალბათ, ერთ-ერთი საუკეთესო პროდუქციაა, რაც ჩვენს ტელესივრცეში იქმნება. მაგრამ სერიალი, რომელიც სტერეოტიპების დანგრევას ისახავს მიზნად, ხშირად თვითონვე ქმნის სტერეოტიპულ სახეებს, მაგალითად, პროვინციელი პერსონაჟები საკმაოდ არაესთეტიკურად და სასაცილოდ, დაკნინებულად არიან წარმოჩენილნი.

სერიალები „ქერჩი-დაკარგული გმირები“, „ტიფლისი“, მიუხედავად მათი მაღალი ვიზუალური მხარისა, მხატვრული თვალსაზრისით არ გამოირჩევა. სერიალ „პარადოქსის“ გადაღების იდეა კი საერთოდ რატომ გაუჩნდათ - გაუგებარია, იმდენად აცდენილია ქართულ რეალობას. რაც შეეხება იუმორისტულ სერიალებს, აქ საქმე მეტად რთულადაა. წლებია, ქართული ტელემედია შეუპოვრად ცდილობს კომედიური სატელევიზიო ფილმების შექმნას. ეს ხან გამოსდის, ხან კი მცდელობა მცდელობადვე რჩება.

წლების წინ, „შუა ქალაქის“ ფურორი წესით, ერთგვარი სტიმული უნდა ყოფილიყო ტელევიზიებისთვის. თუმცა დღეს ქართულ ტელესივრცეში თითო-ოროლა კომედიური ჟანრის სერიალი თუ გადის: „GDS-ზე“„ცოლები და ქმრები“, „მზარეულები“ - რომლებიც დიდი კრეატიულობით არ გამოირჩევა და „იმედზე“ „შუა ქალაქი 10 წლის შემდეგ“, რომელმაც, სამწუხაროდ, თავდაპირველი წარმატების გამეორება ვეღარ შეძლო.

ქართული მედია გვთავაზობს პოპ-კულტურის ისეთ სახეებს, როგორებიცაა მუსიკალური შოუები. მსოფლიოში პოპულარული პროექტები „იქს ფაქტორი“ და „ვოისი“ კომერციულად მომგებიანია საქართველოშიც, მაგრამ ჩვენთან მედია ამ შოუებს, გარდა კომერციული ინტერესებისა, მაყურებლის გემოვნების განმსაზღვრელ საშუალებადაც იყენებს. გარდა იმისა, რომ მსგავსი შოუების რეპერტუარი, ფაქტობრივად, არ იცვლება, კონკურსების ჟიურიში ვხედავთ პერსონებს, რომლებსაც მუსიკასთან არავითარი კავშირი არ აქვთ, ან ისეთ „პოპულარულ“ შემსრულებლებს, რომელთა მუსიკალური „პროდუქცია“, უბრალოდ, კრიტიკასაც ვერ უძლებს.

ასევე ძალზე საინტერესოა მსგავს შოუებში „ახალი კულტურული ტრადიციების“ შემოტანის მცდელობაც. რატომღაც ჯაზი, სტერეოტიპულად, ერთადერთ მაღალ აკუსტიკურ ჟანრობრივ კატეგორიად მიიჩნევა. ქართული „ვოისის“ჟიურის ერთ-ერთი წევრი, ნუცა შანშიაშვილი კი, თავისი აზრით, ამ მაღალი აკუსტიკური ტრადიციის დამკვიდრებას ცდილობს საქართველოში - როდის აქეთ გახდა შესაძლებელი მასობრივი მუსიკალური ტელეშოუებიდან მაღალი აკუსტიკური პროდუქციის პროპაგანდა? მსგავს პრეცედენტებს ვერსად შეხვდებით. უცხოური შოუების დადებითი მხარე ისაა, რომ ჟიურიში იწვევენ პროფესიონალ მუსიკოსებსა და პროდიუსერებს, რომლებიც შეიძლება აკუსტიკური თვალსაზრისით განსაკუთრებულ და ღირებულ მუსიკას არ ქმნიან, მაგრამ პროდუქტიულობითა და მუსიკალური ხედვის მრავალფეროვნებით ნამდვილად გამოირჩევიან.

ქართული მედია მრავლად შეიცავს დისკრიმინაციის ელემენტებს განსხვავებული სექსუალური ორიენტაციის, განსაკუთრებული საჭიროების მქონე ადამიანების მიმართ, ასევე მედიაში ხშირია სექსიზმის შემთხვევები. ამ ყველაფერს კი ნათლად ვხედავთ პოპ-კულტურის ისეთ გამოვლინებებში, როგორებიცაა მასობრივი შოუები, მაგალითად, „ნიჭიერი“, რომელიც ერთი შეხედვით, თითქოს, მსგავსი დისკრიმინაციის აღმოფხვრას ისახავს მიზნად, მაგრამ იმავდროულად, თვითონ ხდება სექსიზმისა და სხვადასხვა დისკრიმინაციის წამახალისებელი. ამ მხრივ საკმარისია, გავიხსენოთ 2015 წლის „ნიჭიერი“ და ჟიურის დამოკიდებულება სხავადასხვა მონაწილისადმი, თუნდაც, ჟანა წითლაურისა და მოცეკვავე ევა შიანოვასადმი.

წლებია კიჩშოუები, მაგალითად, „კომედიშოუ“, გარდა იმისა, რომ მდარე იუმორით ხასიათდება, ასევე მცდარი სტერეოტიპების დამამკვიდრებელიც ხდება. ეს გამოიხატება მაგალითად, „ლგბტ“ თემის წევრი პერსონაჟების სახეებში. ასევე „კომედიშოუ“ ხშირად ავრცელებს მასკულინური და სექსისტური დისკრიმინაციის შემცველ არაერთ სკეჩს, საზოგადოებაში მისაბაძ მაგალითად რომ იქცევა ხოლმე. სხვადასხვა პერსონაჟთა სპეციფიკური საუბრის სტილის, მანერის ან სხვადასხვა ფოკუსჯგუფისა და სუბკლუტურის წარმომადგენელთათვის დამახასიათებელი ფრაზების პოპულარობა მეტყველებს იმ ზეგავლენაზე, რომელსაც ასეთი შოუები ახდენს მაყურებელზე.

პოპ-კულტურას უეცარი ტრანსფორმაციები ახასიათებს და მისი ეს თავისებურება ქართულ მედიასივრცეშიც შევნიშნეთ, როდესაც ტოკ-შოუ „პროფილი“, რომელიც წლების განმავლობაში ეთიკურ სტანდარტს არც თუ სამაგალითოდ იცავდა, დღეს უკვე სოციუმში არსებული მძიმე კულტურული და სოციალური თემების მოსარჩლედ მოგვევლინა. სამწუხაროდ, მასობრივი კულტურის მსგავსი პროდუქციის ტრანსფორმაცია იშვიათად თუ სრულდება წარმატებით. ასე მოხდა ამჯერადაც. დღემდე გადაცემა „პროფილი“ ვერ ელევა მასობრივი აუდიტორიისთვის გათვლილ „სპეცეფექტებს“, თემების ხელოვნურად დრამატიზებას, მუსიკითა და გამოსახულებით მანიპულაციას. გადაცემა გამოირჩევა არა პრობლემებზე ორიენტირებული დისკუსიით, არამედ კვლავ შოუს დადგმითა და სენსაციების შექმნითაა დაკავებული.

საერთოდ, სკანდალებსა და ბულვარულ თემებზე აგებული შოუები მასობრივი კულტურის ერთ-ერთი მთავარი გამოვლინებაა. დღეს, სამწუხაროდ, ქართულ მედიასივრცეში ამ გამოვლინების არაერთ სახეს ვხვდებით, მათ შორის ერთ-ერთი ,,მძიმე“ შემთხვევაა „სხვა რაკურსი გია ჯაჯანიძეთან ერთად“, გადაცემა, რომელიც არანაირ სტანდარტში არ ჯდება, შოუ, რომელიც ადამიანთა სხვადასხვა ჯგუფის დისკრიმინაციის პროპაგანდისტია. ალბათ, ქართულ მედიასივრცეში პოპ-კულტურის ყველაზე მდარე, არაფრისმთქმელი მაგალითი სწორედ „სხვა რაკურსია“, რომელიც დაწყებული თემატიკით, დამთავრებული სტუმრებით, ყველაზე მეტად პოპ-კულტურის, როგორც დაბალი ხარისხისა და ღირებულებების მქონე კულტურის, გამავრცელებლის სახელის დამკვიდრებას უწყობს ხელს.

პოპ-კულტურა ადვილად აქცევს ადამიანს ცნობილ სახედ, ეს თვისება ქართულ მედიაში ყველაზე მძლავრად იგრძნობა. გამოჩნდება თუ არა რაიმე ნიშნით არაორდინალური ადამიანი, ჯერ ინტერნეტსივრცის „ვარსკვლავი“ ხდება, მალევე კი სხვადასხვა შოუს სასურველ სტუმრად იქცევა ხოლმე და ასე იქმნება ე.წ. ვირტუალური ცნობადობა.

ერთი და იგივე სტუმრები - ეს კიდევ ერთი მახასიათებელია, რომელიც ქართულ ტელეარხებზე შეიმჩნევა. ისეთ შოუებში, როგორიცაა „ვანოს შოუ“, „ნანუკას შოუ“, „ილო ბეროშვილის შოუ“, „ბინა 18“, ხშირად სრულიად განსხვავებულ თემებზე მოსაუბრე ერთსა და იმავე რესპონდენტებს ვუსმენთ. მაგალითად, მამა პეტრე კვარაცხელია ქართულ საზოგადოებაში არსებული სტერეოტიპებით დაწყებული, პოზიტივზე მიძღვნილი გადაცემებით დამთავრებული, ტელეეთერის ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული სტუმარია.

როცა პოპ-კულტურის ყველაზე მდარე პროდუქციაზე ვსაუბრობთ, უპირველესად გვახსენდება ისეთი თემატური არხები, როგორებიცაა „კომედი არხი“ და „მარაო“, სადაც სიტყვები- ხარისხი,შინაარსი - გაუფერულებულია.

მიუხედავად იმისა, რომ ქართული ტელესივრცე პოპ-კულტურის მდარე პროდუქციითა შევსებული, მაინც მოიძებნება გადაცემები, რომელთა ავტორებიც ცდილობენ, ხარისხსა და გემოვნებაზეც იზრუნონ. ამ მხრივ გამოირჩევა საზოგადოებრივი მაუწყებელი. კერძოდ კი გადაცემები „კომუნიკატორი“ და „ტრანსმისია“ - რომლებიც ერთგვარ კულტურულ ექსპერიმენტს გვთავაზობს. საზოგადოებრივ მაუწყებელზე ახლახან გამოჩნდა ორიგინალური ქართული ტელეთამაში „წიგნების თარო“, რომელიც ასევე საინტერესოდ აზავებს საგანმანათლებო მიზნებს პოპ-კულტურის ელემენტებით, ასევე აღსანიშნავია რუსთავი-2-ის“ ეთერში კარგა ხნის დამკვიდრებული გადაცემა: „რა? სად? როდის?“.

აღსანიშნავია, რომ საზოგადოებრივი მაუწყებელი ცდილობს ე.წ. მაღალი კულტურის პროპაგანდას გადაცემებით: „მუსიკოლოგი“ ან „უცნობი მუსიკა“, რომელიც ერთდროულად ანდეგრაუნდ და მეინსტრიმ აკუსტიკურ მუსიკაზე ამახვილებს ყურადღებას. მიუხედავად ასეთი მცდელობისა, საზოგადოებრივ მაუწყებელს ამ მხრივ მეტი მოეთხოვება, მან აუდიტორიას მეტი ხარისხიანი პოპ-კულტურის პროდუქცია უნდა შესთავაზოს. ამ ეტაპზე საზოგადოებრივი არხის პრობლემა ისაა, რომ იგი თავისი არც თუ ურიგო პროდუქციის კრეატიულად შეფუთვას და მაყურებლისთვის მიწოდებას ვერ ახერხებს.

დასკვნის სახით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ქართულ ტელეარხებზე პოპ-კულტურას მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია, თუმცა როგორც სერიალები, ისე სხვადასხვა გასართობი, შემეცნებითი, კომედიური და მუსიკალური შოუების უმრავლესობა ხარისხით არ გამოირჩევა. სამწუხაროდ, მაყურებელს პოპ-კულტურის ყველაზე მდარე ტიპის პროდუქცია მიეწოდება და შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ამ გადაცემების რეიტინგულობიდან გამომდინარე, ეს შოუები წარმატებით „საღდება“. თუ რა არის ამის მიზეზი, ეს უკვე სხვა, ღრმა კვლევის საგანი უნდა გახდეს.

ფაქტია, რომ დღეისთვის ქართული ტელევიზიები წარმატებით ახერხებენ იდეურად სუსტი და შინაარსობრივად მწირი პოპ-კულტურის პროპაგანდას.

ბადრი კობიაშვილი, თსუ, ჟურნალისტიკის მიმართულების სტუდენტი

უცნაურია, მაგრამ ქართული ტელეკომპანიები რაიმე განსხვავებულის შექმნის ნაცვლად, მუდმივად იმას ცდილობენ, როგორმე კონკურენტი არხის მიერ შემოთავაზებული პროდუქტის მსგავსი გადაცემა გააკეთონ.

მათი გადაცემების სტილი და თანმიმდევრობა ისე ჰგავს ერთმანეთს, კომპანიის ლოგოს და სტუდიის დიზაინს კარგად თუ არ დააკვირდებით, ადვილი შესაძლებელია, ერთმანეთში აგერიოთ. პროგრამების თანმიმდევრობა და ქრონომეტრაჟიც კი ერთნაირია: დილის საინფორმაციო-გასართობი გადაცემები, კულინარიული ჩანართებით შეზავებული შუადღის შოუები, ბოლო ჟამს მოდურ ტენდენციად ქცეული თურქულ-ინდური სერიალები და, რა თქმა უნდა, შოუები.

კონკურენტები არხების შოუებსაც ბევრი რამ აქვთ საერთო: სტილი, კონსტრუქცია და ეთერში გასვლის დღე და საათი. სტუმართა წრეც კი ერთნაირია: ლალი და ნინი ბადურაშვილები, ლელა წურწუმია, დათო ხუჯაძე, თამუნა ვარშალომიძე, ჯაბა კილაძე, კუზანოვების ოჯახი, თიკა ჯამბურია, თამრიკო ჭოხონელიძე, ციცინო შურღაია... ქართული შოუბიზნესის მეტნაკლებად ცნობილ სახეებსა და დიდ-პატარა ვარსკვლავებს დრო და დრო, შესაძლოა, ამავე ტელეკომპანიების ეთერში გასული ახალი "მეგაშოუების" ახალი სახეები ანდა უბედური და კრიმინალური შემთხვევების მსხვერპლთა ჭირისუფლები შეეშველნონ. და კიდევ ერთი: აბსოლუტურად ყველა შოუ ხანგამოშვებით თავს ვალდებულად მიიჩნევს სოციალურად დაუცველი ან მძიმე დაავადებების მქონე ბავშვებისა თუ ზრდასრული ადამიანების დახმარების მიზნით საქველმოქმედო საღამო ან ღონისძიება მოაწყოს.

ოთხშაბათს არჩევანი ეკა ხოფერიას და ნანუკა ჟორჟოლიანის შოუებს შორის უნდა გააკეთოთ. “ეკა ხოფერიას თოქ-შოუში”, როგორც წესი, ძირითადად თბილისის გლამურული საზოგადოება და მისი სამეგობრო ხვდება. ეს გადაცემა მათზეა - ცნობილ მომღერლებზე, მსახიობებსა და პოლიტიკოსებზე. მაყურებელმაც, რა თქმა უნდა, ზეპირად იცის უკვე, როგორ ხვდებიან ახალ წელს და შობას პაატა ბურჭულაძის და სალომე ღვინიაშვილის ოჯახებში, ქალისთვის საჭირო რა ნივთების გარეშე ვერ წარმოუდგენია ცხოვრება დალი კუტალაძეს და როგორი შვილია ჯაბა კილაძე. ერთი სიტყვით, აქ სხვა საქართველო ჩანს: ბედნიერი, უზრუნველი, ლაღი და დალხენილი.

გულწრფელ ინტერვიუებს ნანუკა ჟორჟოლიანიც ძირითადად ცნობილ და პოპულარულ ადამიანებთან წერს. სიყვითლის ტრაგედიასთან სინთეზს კი მართლაც გამორჩეულად ახერხებს და მუდმივად იმასაც გვიმტკიცებს, რომ რეიტინგის მოსაპოვებლად ჟურნალისტიკის ყველა დაწერილ თუ დაუწერელ სტანდარტს გადააბიჯებს: მას შეუძლია გიორგი ვარდოსანიძესთან პირად საკითხებზე საუბარი, მისი კლიპის პრემიერა და ქმრისა და შვილის მკვლელობაში ბრალდებული "მაგდა პაპიძის ამბავი" ერთ სიბრტყესა და გადაცემაში მოაქციოს, შეშფოთებული და შეწუხებული სახით უსმინოს უბედურებისგან დაზაფრულ ჭირისუფლებს, შოუს დასრულების შემდეგ კი სოციალურ ქსელში გადაცემის მიერ მოტანილი მაღალი რეიტინგი იზეიმოს.

წლების განმავლობაში ყველაზე რეიტინგული შოუს - “პროფილის” წამყვანმა, მაია ასათიანმა გადაცემის ტრანსფორმაცია დააანონსა, განაცხადა, ძველ ნიშას სხვებს ვუთმობო და “რატომ ვერ ვთხოვდებით, გოგოებო” და “რა ხდება პირადში” სტილის თემებზე საუბრიდან რეალური პრობლემების შესახებ მსჯელობაზე გადავიდა. წამყვანმა სცადა, სექსუალური ძალადობის მსხვერპლი ბავშვების თუ ძალადობის მსხვერპლი ქალების პრობლემა ფართო ჭრილში დაენახა და საკითხს პასუხისმგებლიანი მედიის კვალობაზე, ჟურნალისტური სტანდარტების დაცვით მისდგომოდა. ობიექტურობისთვის უნდა ითქვას, რომ მაია ასათიანს ეს ნამდვილად გამოუვიდა და მის სტუდიაში მწვავე პრობლემაზე შოუბიზნესის ცნობილი სახეების ნაცვლად, ახლა უკვე პროფესიონალები მსჯელობენ ( თითქმის ყველა გადაცემაში ერთი და იმავე არასამთავრობო ორგანიზაციების წარმომადგენლები არიან, მაგრამ მაინც). თუმცა, ბოლო ორი გადაცემის ნახვის შემდეგ დამრჩა შთაბეჭდილება, რომ ეთერში ისევ ძველი “პროფილი” ბრუნდება - სუიციდის მსხვერპლი გოგონას ახლობლების უპასუხისმგებლო დაკითხვებით, საფლავზე ჩაწერილი ინტერვიუებით და მკვლელობაში ბრალდებული ქალის შესახებ ათასგვარი გადაუმოწმებელ-დაუდასტურებელი ინფორმაციით, ვერსიებით და ამ ვერსიებზე ექსპერტების მსჯელობით. "პროფილის" ძველ რელსებზე დაბრუნების მიზეზებზე ჩემი ვერსია მაქვს. შესაძლოა, გადაცემა სკანდალებით გაძეძგილ "სხვა რაკურსს" კონკურენციას ვეღარ უწევს.

ყვითელი შეფერილობის “სხვა რაკურსი” ამ მხრივ ნამდვილად უკონკურენტოა. აქ შეიძლება ნახოთ ყველაფერი - როგორ ტარდება სატანისტური რიტუალები, რა პრობლემებით მიდიან ადამიანები მკითხავებთან, როგორ აკეთებენ ჯადოს და მასპინძლობენ გარდაცვლილი ადამიანების სულებს საქართველოში. ის ერთადერთი წამყვანია ქართულ ტელესივრცეში, რომელსაც შეუძლია გადაცემაში სტუმრად მიწვეულ, სექსუალური იმიჯის მქონე ახალგაზრდა ქალს ზურგზე შემოაჯდეს, მისი სხეულის მრგვალი ფორმების ბუნებრივობა შეამოწმოს, სექსუალურობის ხარისხითა და ფასით დაინტერესდეს და შესაბამისი კითხვებიც დაუსვას:

- ვნებიანი ქალი ხარ? აი, მაგალითად სექსის დროს ხარ ძალიან აღვირახსნილი, ძალიან მაგარი? .... ხო არ აგდიხარ, როგორც ფიცარი?

- რამდენი კაცი გყოლია?

- რა ღირხარ?

- ცალი ძუძუ რა ღირს შენი?

- დოლი დამაკვრევინე შენს ტრ...ზე. რამდენი გინდა, რამდენი გადაგიხადო?

ყოფილი ფსიქოლოგი და შოუმენი გია ჯაჯანიძე, როგორც წესი, უკიდურესად მწვავე და პრობლემურ თემებზე, მაგალითად, ლგბტ თემის ან სექსმუშაკების პრობლემებზე საღი მსჯელობის ნაცვლად, მუდმივად ყველაზე სტერეოტიპულ განხილვებს გვთავაზობს: განსახილველი თემისთვის არარელევანტურ სტუმართა დასს არჩევს: საზოგადოებისთვის სრულიად უცნობ და ნაკლებად ცნობილ მსახიობებს, ჟურნალისტებს, მომღერლებს, სასულიერო პირებს და შოუ და სკანდალური მასკარადიც მზად აქვს. ის არც ჰომოფობიური იდეების ტირაჟირებას ერიდება და სტუმარს შეიძლება ათქმევინოს, რომ ადამიანი ტრანსგენდერი და გეი მხოლოდ სოცილაური პრობელემბის გამო ხდება, რომ განსხვავებული სექსუალური ორიენტაციის და გენდერული იდენტობის მქონე ადამიანები ცალკე უნდა გადავარჩიოთ, თვითმფრინავში ჩავსვათ და ქვეყნიდან გავადეპორტოთ, ჩავქოლოთ ან ჩავცხრილოთ, ყველაზე კარგ შემთხვევაში კი საკეტი გადავურაზოთ, სახლში ჩავკეტოთ და საკუთარ “პრობლემებზე დავაფიქროთ”.

მერე რა, რომ ასეთ გადაცემებს მოწყვლადი ჯგუფების უფლებრივი მდგომარეობისთვის დამანგრეველი შედეგი მოაქვს. მთავარია შოუ შედგეს, გადაცემამ კი რეიტინგი მოიპოვოს და შემდეგ, მისი შენარჩუნება შეძლოს. ამას კი ყველა შოუს ყველა წამყვანი თავისებურად ახერხებს.

მას შემდეგ რაც ჩემს შვილს აუტიზმის დიაგნოზი დაუსვეს, ვიბრძვი იმისთვის, რომ ის ინტეგრირდეს საზოგადოებაში. ვიბრძვი იმისთვის, რომ ჩვენი საზოგადოება გახდეს ინკლუზიური. ინკლუზიური საზოგადოება კი გულისხმობს ისეთ საზოგადოებას, სადაც ყველა ადამიანია გაერთიანებული, სადაც ერთმანეთის ღირსებას და პიროვნებას პატივს სცემენ, სადაც ყველა თანასწორია.

2013 წლის 26 დეკემბერს საქართველომ მოახდინა გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის შეზუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების კონვენციის რატიფიცირება, რომლის მე-19 მუხლიც ითვალისწინებს შეზუდული შესაძლებლობის მქონე პირების საზოგადოებაში სრულ ინტეგრაციას.

დღეს საქართველოში შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები ძირითადად სახლში იმყოფებიან. ზოგი სახლიდან ვერ გამოდის იმიტომ, რომ მისთვის გარემო არ არის ადაპტირებული, ზოგის შემთხვევაში კი დიდ როლს თამაშობს სტიგმა და სტერეოტიპები. მიუხედავად ამისა, არსებობენ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები, რომლებიც არაფერს უშინდებიან, გამოდიან გარეთ და უფლებებისთვისაც იბრძვიან.

ყველამ უნდა გავაცნობიეროთ ის, რომ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებიც საზოგადოების ისეთივე სრულფასოვანი წევრები არიან, როგორც ყველა დანარჩენი. როგორც ჩვენ შეგვიძლია დავუდგეთ მათ გვერდით, ასევე შეუძლიათ მათაც დაგვიდგნენ ჩვენ. ამის დასტური იყო 2016 წლის 4 თებერვალს მათი აქტიურობა საქართველოს პარლამენტის წინ გამართულ აქციაზე, სადაც პარლამენტარ გოგი თოფაძის მიერ გაჟღერებულ დისკრიმინაციულ გამონათქვამს ვაპროტესტებდით.

აქცია თითქმის ყველა მედიასაშუალებამ გააშუქა. უამრავი ფოტო და სიუჟეტი გავრცელდა. თუმცა გავრცელდა კადრებიც, სადაც აქციის მონაწილე შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებს (მათ შორის ბავშვებს) სახე დაფარული ჰქონდათ. ალბათ არავის მოგვეწონებოდა, ჩვენი სახე ასე დაფარული რომ გვენახა, ალბათ დავიწყებდით ფიქრს, თუ რატომ დამალეს ჩვენი სახე და როდესაც აღმოვაჩენდით, რომ ამის მიზეზი ჩვენი შეზღუდული შესაძლებლობაა, თავს აუცილებლად დისკრიმინირებულად ვიგრძნობდით.

შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები, პირველ რიგში, უნდა აღვიქვათ პიროვნებებად და ჩვენს თანასწორად, პატივი უნდა ვცეთ მათ აზრს და გამოხატვის თავისუფლებას. აქციაში მონაწილეობა არის საზოგადოებრივ ცხოვრებაში ჩართვა. თუ მათ სახეებს დავფარავთ, ვერ მოვახდენთ მათ სრულ და ეფექტურ ინტეგრაციას.

ამ ყველაფერს არ ვწერ იმიტომ, რომ ვინმეს ჭკუა ვასწავლო ან რჩევა-დარიგება მივცე. უბრალოდ, ეს ჩემი პირადი შეხედულებაა. მინდა, რომ ყველამ ერთად ვისწავლოთ, თუ როგორ შევქმნათ ინკლუზიური საზოგადოება.

ბლოგი ერთ-ერთი საინფორმაციო საიტიდან აღებული ციტატით მინდა დავიწყო: "ზოგადად ეკოლოგია 21-ე საუკუნის ერთ-ერთი გლობალური პრობლემაა, რადგან თანამედროვე მეცნიერულ – ტექნოლოგიური მიღწევების პარალელურად თანდათან იზრდება ეკოლოგიური პრობლემებიც. საქართველო, ისევე როგორც მსოფლიოს მრავალი ქვეყანა, მეტად მწვავედ დგას ამ პრობლემების წინაშე. ჰაერის, წყალისა და გარემოს საყოფაცხოვრებო ნარჩენებით დანაგვიანება და დაბინძურება, ეს სწორედ ის ძირითადი საკითხებია, რომლებსაც საზოგადოება უკვე დიდი ხანია აქტიურად განიხილავს“.

ეს ციტატა კარგად წარმოაჩენს იმას, თუ როგორ განიხილავს მედია (და არა მხოლოდ მედია) საქართველოში გარემოს დაცვას. „ეკოლოგია“ პრობლემაა, რომელიც ხელს უშლის და აფერხებს მეცნიერულ -ტექნოლოგიურ პროგრესს, ინვესტიციებს სხვადასხვა სექტორებში, მათ შორის ენერგეტიკის, სოფლის მეურნეობის და სხვა სფეროებში - ეს საკმაოდ ფართოდ გავრცელებული ნარატივია, რომელიც გარემოსდაცვითი პრობლემების გადაწყვეტას საქართველოს ეკონომიკური აღმავლობის შემდეგ გულისხმობს.

ამასთან, ქართული მედიის, ისევე როგორც საზოგადოების ნაწილი, ვერ ასხვავებს მეცნიერება - ეკოლოგიას და გარემოს დაცვის სექტორს. შესაბამისად, ვერ არჩევს საუბრის საგანს და წარმოდგენა არა აქვს თუ რა არის გარემოსდაცვის საბოლოო მიზანი. (შენიშვნა: გავთავხედდები, და ბლოგის ბოლოს რამდენიმე განმარტებას დავურთავ, რასაც,იმედია, მკითხველების განაწყენება არ მოჰყვება.)

დღესაც, ისევე როგორც ათი წლის წინ, ქართველი ჟურნალისტები მიკავშირდებიან და მთხოვენ ინტერვიუს, მაგალითად, თბილისის ეკოლოგიურ მდგომარეობაზე, პოზიციის გამოხატვას ამა თუ იმ ქუჩაზე მოჭრილი ხეების გამო, კომენტარს გამწვანების საკითხებზე, დაუსუფთავებელ პლაჟზე, მშენებლობაზე, რომლის მიზეზითაც იჩეხება ხეები, ისინი ითხოვენ პასუხს კითხვაზე - რა ზეგავლენას მოახდენს ეს ყველაფერი ქალაქის/რეგიონის ეკოლოგიაზე?

მოსახლეობის ნაწილმაც მედიისგან ისწავლა, რომ ეკოლოგია (ხეები და ნარჩენები) მნიშვნელოვანია. ამავდროულად, ჯანმრთელობის გაუარესების ან იძულებით ცხოვრების წესის შეცვლის გამო ( აღარ არის სარეკრეაციო ზონები, მშენებლობა დასახლებულ პუნქტებთან ახლოს ნორმების დარღვევით მიმდინარეობს, ტრანსპორტით გადაადგილებისას მეტი დრო იხარჯება და ა.შ.) ბევრი დაფიქრდა გარკვეულ საკითხებზე, თუმცა ცოდნა კვლავ ფრაგმენტულია (მედიასაშუალებებით მოწოდებული ინფორმაციის დარად).

„რა ეკოლოგიაზე მელაპარაკებით, ხრიოკი ადგილია“ - ეს რეპლიკა ჩვენი მედიის „მეცადინეობის“ შედეგია და ზუსტად ასახავს საზოგადოების ნაწილის რეაქციას ეკოლოგიურ პრობლემებთან დაკავშირებით. უმრავლესობისთვის ძნელი წარმოსადგენია, რომ „ხრიოკი ადგილები“, უდაბნო, ჭაობი თუ სხვა ეკოსისტემები ისევე ღირებულად დასაცავია, როგორც ტყით დაფარული ტერიტორიები.

ქართულ ე.წ. მეინსტრიმ მედიაში (ახალი ამბები, პოლიტიკური შოუები) გარემოსდაცვითი ახალი ამბების/თემების რაოდენობა მწირია და ძირითადად, დაკავშირებულია პოლიტიკურ ოპონირებასთან და ე.წ. ეკოლოგიურ კატასტროფებთან.

მაგალითად, გავიხსენოთ დავით ნარმანიას დარგული თუ დაურგველი ხეები, (გააჩნია რომელ გამოცემას კითხულობთ ან უყურებთ). აქ გაშუქების ფოკუსში არა გამწვანების სპეცილისტების მოსაზრება, არამედ მმართველი თუ ოპონენტი პარტიის წარმომადგენლების მოსაზრებებია, რაც ე .წ. ბალანსს ქმნის სიუჟეტში.

ნებისმიერი პრობლემური საკითხის გაშუქებისას აქცენტი გადადის სენსაციაზე, შესაბამისად, გარემოსდაცვითი ახალი ამბები ძირითადად ალარმისტულია და არ გვთავაზობს სიტუაციიდან გამოსვლის გზებს.

ასევე შეგვიძლია 13 ივნისის თბილისის წყალდიდობის გაშუქება გავიხსენოთ. ტრაგედიიდან პირველი ორი თვის განმავლობაში ჟურნალისტები ცდილობდნენ დაედგინათ ტრაგედიის მიზეზები, გამოჩნდა უამრავი ტექნიკური ექსპერტი და დაისვა მრავალი კითხვა, როგორც კატასტროფის პრევენციის, ასევე ხელისუფლების ქმედებების ირგვლივ. თუმცა ამ მიზეზების გამოკვლევა შეწყდა, როგორც კი ყველაფერი სტიქიას დაბრალდა და გადაწყდა ვერეს ხეობის დამაკავშირებელი გზის აღდგენა. წლის მიწურულს კი ერთ-ერთ საპატივსაცემო გამოცემაში აღმოვაჩინე, რომ „მომზადებულა პროექტი რომელმაც არქიტექტორებისა და გარემოსდამცველების მოწონება დაიმსახურა“. აქ აუცილებლად აღსანიშნავია, რომ თვითონ პროექტი ჯერ მხოლოდ „ვერეს ხეობის ტერიტორიული განვითარების კონცეფციის ჩარჩოს გეგმას“ წარმოადგენს და გარემოს დამცველების მოწონებას ის ვერ დაიმსახურებდა იმ უბრალო მიზეზის გამო, რომ პროექტი, ისევე როგორც რისკების შეფასების დოკუმენტი, არ არსებობს, მაგრამ მედიის ძირითადი ნაწილისთვის საკითხი უკვე დახურულია - შემდეგ 13 ივნისამდე ან შემდეგ კატასტროფამდე.

საინტერესოა ისიც, რომ ქართულ მედიას არანაირი კავშირი არა აქვს საერთაშორისო გარემოსდაცვით პრობლემებთან, და გაშუქებისას ის უმთავრესად შემოიფარგლება საქართველოთი. მცირე გამონაკლისების გარდა, ქართული მედია არ უთმობს დროს და ყურადღებს სამხრეთ კავკასიის იმ გარემოსდაცვით პროლემებსაც კი, რომელთა ზემოქმედებას ჩვენ პირდაპირ განვიცდით (მაგ., ჭოროხის კაშხლების ზემოქმედება მოსახლეობაზე და შავი ზღვის სანაპიროზე, ალავერდში სპილენძის გადამუშავება და ა.შ). გასულ წელს კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული თემების გაშუქებას კი, ძირითადად, უნდა ვუმადლოდეთ პრემიერ-მინისტრის გამოსვლებს ჯერ გაეროს ასამბლეაზე და მერე პარიზის მხარეთა შეხვედრაზე.

მედიის და მოსახლეობის დიდ ნაწილსაც მიაჩნია, რომ საქართველოში ყველაფერი კარგადაა. საზოგადოებას ინფორმაცია ისეთ მნიშვნელოვან საკითხებზე, როგორიცაა მყინვარების დნობა, ადაპტაციის მეთოდები, გახშირებული მეწყრები თუ გვალვებთან ბრძოლის მეთოდები ფაქტობრივად არ მიეწოდება.

ამის ძირითადი მიზეზი ალბათ ის ფაქტია, რომ სინამდვილეში ჩვენს მედიას არ აინტერესებს გარემოსდაცვითი თემატიკა და ის მხოლოდ ცდილობს უპასუხოს მსმენელთა თუ მკითხველთა ინტერესს; მედია არ თვლის ამ თემებს საკმარისად მნიშვნელოვნად, რომ ამაში დახარჯოს რესურსი - მოამზადოს ჟურნალისტები, რომლებსაც ეცოდინებათ პრობლემის არსი, გარემოსდაცვითი კანონმდებლობა და ინსტრუმენტები, ჟურნალისტები, რომლებიც დაინახავენ მიზეზ -შედეგობრივ კავშირებს გარემოსდაცვითი პრობლემების კუთხით, კომპანიების მიერ მოწოდებული პრესრელიზის წაკითხვის შემდეგ დასვამენ ადეკვატურ შეკითხვებს გარემოსდაცვითი და სოციალური რისკების თაობაზე. მაგალითად, გარემოს დაცვის სამინისტროდან მიღებულ ინფორმაციას, რომ ქ.თბილისში ჰაერის ხარისხი დამაკმაყოფილებელია, ჟურნალისტები დაუპირისპირებენ არა რომელიმე ექსპერტის მოსაზრებას, არამედ თვით სამინისტროს მიერ გარემოს მდგომარეობის მონიტორინგის ანგარიშებს.

საბედნიეროდ, ქართულ მედიაში არის გამონაკლისებიც. მართალია, საქართველოში ჯერ კიდევ არ არსებობს გარემოსდაცვითი ჟურნალისტიკა, მაგრამ არსებობენ ერთეული ჟურნალისტები, რომლებიც ამ სფეროში მუშაობენ და არსებობს რამდენიმი მედია ორგანიზაცია, მათ შორის საგამოძიებო, რომლებმაც ბოლო რამდენიმე წელია წარმატებით დაიწყეს მუშაობა ამ მიმართულებით (მაგ. „ნეტგაზეთი“, „ბათუმელები“, „სამხრეთის კარიბჭე“, „ლიბერალი“, „სტუდია მონიტორი“, „სტუდია რე“ და სხვ.). საზოგადოებრივ მაუწყებელშიც გაჩნდა რამდენიმე გადაცემა - „რეალური სივრცე“, „კომუნიკატორი“, და ა.შ. - ეს გადაცემები ცდილობენ მოახდინონ გარემოსდაცვის ინტეგრაცია მიმდინარე სოციალურ -ეკონომიკური საკითხების გადაჭრისას, შეაფასონ გარემოსდაცვითი და სოციალური რისკები, დაამყარონ კავშირი გარემოს მდგომარეობის ხარიხსა და ადამიანების ცხოვრების ხარისხს შორის.

თუმცა გაშუქების ხარისხი ამ შემთხვევაშიც პრობლემურია. ეს ძირითადად განპირობებულია იმ ფაქტით, რომ ქვეყანაში არ მიმდინარეობს გარემოს ხარისხის მონიტორინგი, შეზღუდულია მონაცემთა ხელმისაწვდომობა, ცოტაა ადამიანური რესურსი და სპეციალისტთა ნაწილი თავს იკავებს ე.წ. „საჩოთირო საქმეების“ კომენტირებისგან. თუმცა ხარისხი წლიდან წლამდე იზრდება და გარემოსდაცვით თემებზე მომზადებულ მასალებს თავისი აუდიტორია გაუჩნდა. მაყურებლები ინტერესით ეცნობიან ვაკის პარკზე, აზბესტზე, ჰაერის დაბინძურებაზე, მიწის საკითხებზე ტყესთან თუ ჰესებთან დაკავშირებულ თემებზე მომზადებულ ჟურნალისტურ პროდუქტს. სწორედ ამ მედიაორგანიზაციებმა მოახერხეს მოსახლეობის ცნობიერების გაზრდა ჰაერის დაბინძურებასთან მიმართებით, დააფიქრეს მოსახლეობის გარკვეული ნაწილი მთელი რიგი განვითარების პროექტების რეალურ სარგებლზე.

განმარტებები: ეკოლოგია ინტერდისციპლინური (ბიოლოგია და დედამიწის შემსწავლელი) მეცნიერება, რომელიც სწავლობს ურთიერთკავშირს ორგანიზმებსა და გარემოს ორგანულ და არაორგანულ ელემენტებს შორის.

გარემოს დაცვის მთავარი მიზანია პლანეტის ეკოლოგიური ბალანსისა და ბუნებრივი რესურსების შენარჩუნება, ამ მიზანს ის აღწევს სხვადასხვა ინსტრუმენეტებისა და ღონისძიებების გატარებით, მათ შორისაა: გარემოსდაცვითი და მდგრადი განვითარების პოლიტიკა, მწვანე ეკონომიკა, გარემოს დაცვა და ჯანმრთელობა, მწვანე ბიზნესი და სხვა.

ამ ყველაფერს თან ახლდა არასამთავრობო და სამოქალაქო სექტორის დისკრედიტაციის მცდელობაც. გადაცემაში მისულ გეი მამაკაცს ჭკუა დაარიგეს და უთხრეს, რომ 17 მაისს მისი გამოყენება გრანტის მოპოვებისათვის უნდოდათ და საქართველოში ლგბტ უფლებებს არავინ არღვევს.

სხვა მრავალ მსგავს ეთიკურ დარღვევას დაემატა ის ფაქტიც, რომ გადაცემა დააგვირგვინა პედოფილიის თემამ. ეს, ფაქტობრივად, გახლდათ ღია განაცხადი, რომ ტელეკომპანია “იმედი”  და გია ჯაჯანიძე პედოფილიას, კომერციულ სექს სამუშაოსა და ჰომოსექსუალობას ერთ პლანში განიხილავს.

ყოველივე ზემოთ თქმული ბადებს სამართლიან ეჭვს, რომ ტელეკომპანია “იმედის” სარედაქციო პოლიტიკა მიმართულია ჰომოფობიის, დისკრიმინაციის, განსხვავებული იდენტობების მქონე პირების და სხვა მოწყვლადი ჯგუფების წინააღმდეგ ძალადობის წახალისებისაკენ.

მთავრობის სხდომა კანცელარიაში მე-12 სართულზე იმართება. იმ დარბაზში ერთი კარიდან შედიან და გამოდიან მინისტრები. ამ კართანვეა ერთ მხარეს ლიფტი და მეორე მხარეს ჩასასვლელი კიბე. ჰოდა, რა გასაკვირია ჟურნალისტებიც მე-12 სართულის ამ რამდენიმე კვადრატულ მეტრში წლების განმავლობაში მოთმინებით რომ იცდიდნენ საათობით. ერთადერთი ადგილი იყო, სადაც აუცილებლად გამოივლიდა მინისტრი. კომენტარის გაკეთება თუ არ უნდოდა, ლიფტის კართან მაინც დააწევდი კითხვას, იმას მაინც აჩვენებდი/დაწერდი როგორ არ გპასუხობს, რა რეაქცია ჰქონდა.

გახსოვთ ალბათ ჭყლეტვაში ლიფტის ფონზე ჩაწერილი მინისტრები, იმავე ლიფტის კარში მოყოლილი მიკროფონები, კიბეზე ჩამავალ მინისტრს გამოკიდებული ჟურნალისტები და შუაში ჩამდგარი დაცვა.

მე-12 სართული ჟურნალისტებისთვის დაიხურა. 2016 წლის იანვრიდან ახალი წესი ამოქმედდა - ჟურნალისტები მედიაცენტრში ჩაიყვანეს, კომფორტულ პირობებში. იატაკზე ჯდომა აღარ უხდებათ, ყავაც არის და კომპიუტერიც, მინისტრის კომენტარი მხოლოდ სურვილისამებრ - როცა თავად მინისტრი გადაწყვეტს, მაშინ ჩავა ჟურნალისტებთან, შეთანხმებულ საკითხზე ისაუბრებს, კადრიც შეიძლება უკეთესი იყოს, სამაგიეროდ აი, ის მინისტრი აღარ ჩამოვა აი, იმ საკითხზე, რის გამოც მიკროფონის ლიფტში გაჭედვა და კიბეებზე დაცვასთან ჭიდილი გჭირდებოდა. მთავრობის პრესსამსახურმა თქვა, მთავრობის სხდომა დახურულია ისედაც და ახალი წესით არაფერი იცვლებაო. არდა, იცვლება - ახლა შენს მასალაში იმასაც ვეღარ იტყვი, კითხვაზე რომ არ გიპასუხა, არც კი დაგისვამს, რანაირად უნდა თქვა. დახურულ შეხვედრაზე დასწრებას არავინ ითხოვს.

პრესსამსახურებს ჩვეულებად ექცათ კომენტარის თხოვნისას „წერილობით მოგვმართე“ პასუხი. მინისტრისთვის კითხვის წერილობით მიმართვა და მისი ლოდინი კი დაახლოებით ისეთია - პასუხი გქონდეს და პასუხი არ იყოს. ჯერ ერთი იმიტომ, რომ თუ არ უნდა საერთოდ არ გიპასუხებს, ან თუ გიპასუხებს არაფრის მთქმლი შეიძლება იყოს და დაზუსტების საშუალება აღარ გქონდეს, მერე მეორეც, როდის გიპასუხებს კაცმა არ იცის, შენ კიდევ მედია ხარ, მკვლევარი კი არა და მეორე დღეს შენთვის თემა კვდება.

არსებობს ასეთი სიტყვა - ანგარიშვალდებულება, რაც ხალხისთვის ანგარიშის ჩაბარებას გულისხმობს. არა ყოველწლიურს პარლამენტში, რიგითი მოქალაქე რომ ვერასდროს ხვდება, რას განიხილავენ, არამედ მყისიერად, ყველა იმ საკითხზე, რაზეც კითხვები ჩნდება. საზოგადოების ამ კითხვებს კი ჟურნალისტები სვამენ. რა მნიშვნელობა აქვს მე-12 თუ მესამე სართულზე. იარონ მაშინ მინისტრებმა მესამე სართულზე მედიაცენტრის გავლით და პრესსამსახურის არაფრისმთქმელი კადრების ამარა ნუ დატოვებენ ჟურნალისტებს. ალბათ, ეჭვი არავის ეპარება, რომ მესამე სართულზე ჟურნალისტების ჩაყვანის მთავარი მიზანი მინისტრების უხერხული მდგომარეობის თავიდან აცილებაა. აბა ვის სიამოვნებს არასასურველ თემაზე კითხვის დასმა, ან იმის ყურება როგორ გარბის კადრიდან.

მთავრობის პრესსამსახურმა ისიც თქვა, რომ მედიას არ ეკრძალება მე-12 სართულზე ასვლა. მათ გადაადგილებას მთავრობის ადმინისტრაციის შენობაში ხელს არავინ უშლის, უბრალოდ ინტერვიუს ვერ ჩაწერს. იმ სართულზე ლიფტის ნოსტალგია არამგონია ვინმეს ჰქონდეს და მესამესა და მე-12-ს შორის უსაქმოდ “გადაადგილება” უნდოდეს. მედიის საქმიანობის ხელის შეშლა მიანცდამაინც თავში ჩარტყმას არ ნიშნავს. ხელის შეშლაა კითხვის დასმის საშუალებასაც რომ არ გაძლევენ. თუ მას პასუხის მიღების საშუალება არ ექნება, იძულებულია პრესსამსახურის მიერ გადაღებული კადრები არჩვენოს. ყველა არხზე ერთნაირი კადრები უკვე გვინახავს, პრინციპში.

P.S. იტალიელი დინო ბუცატის მოთხრობა “შვიდი სართული” რამ გამახსენა. იქ მეშვიდედან პირველზე ჩასვლა სიკვდილს უდრის.

“იმის მიუხედავად, ჩვენ მოგვწონს თუ არ მოგვწონს, საქართველოში სტალინის კულტი კვლავ არსებობს და არსებობენ ისეთი ადამიანებიც, რომლებსაც დიდი ბელადი გამორჩეულად უყვართ”, - ასე გაგვაცნო “2030-მა” გარდაბანში მცხოვრები თემურ კუნელაური, რომელმაც რეპორტიორს საკუთარი ხელით შექმნილ “სტალინის სახელობის ბაღ-მუზეუმში” უმასპინძლა.

რეპორტაჟის ავტორის შესავალი ტექსტის შემდეგ ბუნებრივად გიჩნდება მოლოდინი, რომ სტალინის სხვადასხვა დროს ჩამოსხმული ძეგლების, პორტრეტების შემკრებს გაიცნობ და ამასთან, მოისმენ ლეგიტიმურ კითხვას, რამდენად მისაღებია მე-20 საუკუნის ყველაზე სისხლიანი დიქტატორის თაყვანისცემა პოსტსაბჭოთა საქართველოში, თუმცა რედაქციამ მხოლოდ ნაწილობრივ გაამართლა ჩემი, როგორც რიგითი მაყურებლის ინტერესნარევი მოლოდინი.

თვალშისაცემია თემურ კუნელაურის შიშნარევი აღტაცება სტალინისადმი, “ბაღ-მუზეუმის” ყოველ ნაბიჯზე ჩამოკიდებული პორტრეტებიდან ჯუღაშვილი ხან ჩიბუხით ხელში ეჭვიანად იმზირება, ხანაც მრავლისმთქმელად აქვს თავი აწეული. თავისთავად, ამ პორტრეტებს თუ ბიუსტებს არც მხატვრული და არც სხვა სახის ღირებულება აქვთ, კუნელაური მათ ადვილად იპოვიდა სოფლების გაუქმებული საბჭოებისა და ქარხნების შენობებში, ამიტომ ექსპონატებად მათ ვერ მოვიხსენიებთ, თან მუზეუმი საკუთარ თავში საზოგადოების განვითარების ხელშეწყობას მოიაზრებს - ეს ფუნქცია კი გარდაბანში მდებარე „ბაღ-მუზეუმს“ ვერ ექნება იმიტომ, რომ საბჭოთა ბელადის საქმიანობას წარმოაჩენს ისევე, როგორც ამას საბჭოთა დროის ისტორიოგრაფია აკეთებდა და დიქტატორული რეჟიმის ადეკვატურ კვლევა-გააზრებასთან არაფერი აქვს საერთო.

საბჭოთა საქართველოში დაბადებული თემურ კუნელაურისთვის, რომელსაც სტალინი სკოლის პედაგოგმა შეაყვარა, საბჭოთა ლიდერი დღემდე ცოცხალ იდეას განასახიერებს, მეტიც, სტალინი მისთვის ერთგვარ რელიგიად ჩამოყალიბდა, ამიტომაც როგორც კერპს, ხატს ისე ელოლიავება... რომ არაფერი ვთქვათ, ე.წ. მავზოლეუმზე. რესპონდენტმა რეპორტიორს უთხრა კიდეც, რომ ბევრი ვერც შედის ხავერდით მორთულ “მავზოლეუმში”, საბჭოთა შრომისა თუ ომის გმირებს კი მადლობაც კი გადაუხდიათ, რომ „ხალხთა მამასთან“ ამგვარად მიახლების საშუალება მიეცათ: „ნუ გეშინიათ, მობრძანდით. იმათ ეშინიათ ამისი (სტალინის - ავტ.), ვისაც დანაშაული აქვთ ჩადენილი. შენ რა დანაშაული გაქვს, კაცო?!“ - ასეთი ტექსტით მიმართა კუნელაურმა რეპორტს „მავზოლეუმში“ შესვლის წინ.

ყველაზე მთავარი მომენტი რეპორტაჟში არის „ბაღ-მუზეუმის“ მასპინძლის პასუხი ჟურნალისტის კითხვაზე საბჭოურ რეპრესიებში სტალინის როლის შესახებ:

„37 წელში სხვანაირად არც შეიძლებოდა ყოფილიყო, მე ხელს კი არ ვაფარებ, უზარმაზარი რეპრესიები რომ მოაწყო, ეს იყო აუცილებელი განწმენიდასთვის... ერთი პროფესორი მიყვებოდა: როცა ოპერაციას ვაკეთებ, შვილოო, იმას ცუდს რომ ვაჭრი, აუცილებლად კარგი მიყვება ხოლმეო... აი, რომ ამბობს, ტერორის ქვაბში პროგრესი იხარშებაო, სტალინამდეც ტაშ-ფანდურით მოვიდა ეს ცხოვრება, რამდენი მკვლელობა იყო მანამდეც?!“

არ განვიხილავთ კუნელაურის მოსაზრებას, რადგან ისედაც ცხადია, თუ რა პირობებში და როგორ ჩამოუყალიბდა ფანატიზმი სტალინისადმი, მაგრამ რას არგებს რიგით მაყურებელს ამგვარი პერსონაჟის, ასეთი მიუღებელი იდეების გავრცელება?

რა იყო რეპორტაჟის მიზანი - სტალინის კერპთაყვანისმცემელი პერსონაჟის გაცნობა, რომელსაც არაფერი გაუგია ან გაიგო და არ დაიჯერა სტალინის ბრძანებით დახოცილ, გადასახლებულ, მოშიმშილე, გაუბედურებულ მილიონობით მოქალაქეზე?

სიახლე რა იყო რეპორტაჟში - განა არ ვიცით, რომ ალისფერ დროშებს ისევ აფრიალებენ საბჭოთა პერიოდის მეხოტბე მოქალაქეები? „მავზოლეუმის“ თემა ერთგვარი უკიდურესი ფანატიზმის იერს სძენს ხსენებულ „ბაღ-მუზეუმს“, თუმცა პრობლემის გააზრების ნაცვლად, მაყურებელს პრაქტიკულად ეგზოტიკურ სანახაობას ვთავაზობთ და ამ სანახაობასთან მარტო ვტოვებთ.

ამ რეპორტაჟის მომზადების შემდეგ თავად კუნელაურის ან რომელიმე სტალინელის წარმოდგენა „დიდ ბელადზე“ შეიცვალა? ჟურნალისტის ორი-სამი რეპლიკა აბსოლუტურად უძლური აღმოჩნდა თემურ კუნელაურის ფანატიზმის წინაშე. დიდი ალბათობით, რეპორტიორის მეტი ძალისხმევაც არ იქნებოდა საკმარისი მისი პოზიციის შესაცვლელად, მაგრამ სად ვტოვებთ აუდიტორიას? რეპორტაჟის აზრი ერთი წინადადებით ასეთია: მოგვწონს თუ არ მოგვწონს, სტალინის კულტის მეხოტბეები ამ დრომდე არსებობენ. რატომ არ ეცადა რეპორტიორი დაესვა კითხვა, რატომ არსებობს ეს კულტი ან რა უნდა გაკეთდეს, რომ აღარ იარსებოს, რამდენად გვაფერხებს მსგავსი დამოკიდებულება ან რა გააკეთეს სხვა პოსტსაბჭოთა და უკვე სრულიად ევროპულმა ქვეყნებმა ამ დამოკიდებულების დასაძლევად.

საინტერესო იქნებოდა, რეპორტიორთან ერთად, „ბაღ-მუზეუმს“ „საბჭოთა წარსული კვლევის ლაბორატორიის“ რომელიმე წარმომადგენელიც სტუმრებოდა: იქნებოდა რადიკალური და ურთერთგამომრიცხავი შეფასებები, არა მხოლოდ იდეათა, არამედ თაობათა ჭიდილიც, შესაბამისად, მაყურებლის თვალწინ რეპორტაჟშივე გაჩნდებოდა კონფლიქტი, რომელიც უფრო მეტ ყურადღებას მიიქცევდა, ვიდრე ერთი და იმავე პერსონის ძეგლების ჩვენება ყველა დასაშვები რაკურსით ან საბჭოთა საომარ-პროპაგანდისტული კომპოზიციების მოსმენა, რომლებიც რეპორტაჟში საკმარისზე მეტი სიხშირით და ხმამაღლა ჟღერს.

ხშირად წარმოვიდგენ - როგორ განვითარდებოდა ისტორიული მოვლენები და ქვეყნების ბედი წინათ, მედიატექნოლოგიები და თავად მედია ისეთივე რომ ყოფილიყო, როგორიც დღესაა.

როცა პირველად გაბრიელე კეპის ისტორიის და მისი წიგნის შესახებ შევიტყვე, სახელწოდებით ,,ჯანდაბა, რად ვიყავი გოგონა” ( ჩემეული თარგმანია, სიზუტეზე ნუ შემომედავებით, ორიგინალში Gabriele Köpp-ის წიგნს "Warum war ich bloss ein Mädchen?"ქვია ) მაშინაც დავფიქრდი, როგორი იქნებოდა 1945 წელს ბერლინში ჩარჩენილი ასობით გერმანელი ქალის ბედი, რომლებიც გააუპატიურეს. ჩავთვალე, რომ მათი ხმა არ იქნებოდა ჩახშული, რომ ისინი თავს მეტად დაცულად იგრძნობდნენ. არც ბერლინელ 15 წლის გაბრიელეს (მეორე მსოფლიო ომში გამარჯვებულმა საბჭოთა ჯარისკაცებმა ის 1945 წელს ერთ დღეში 4-ჯერ გააუპატიურეს) დასჭირდებოდა 65 წელი ამ ტრაგიკული ამბის პირველად მოსაყოლად.

სულ ტყუილად ჩავთვალე...

2016 წლის დადგომამდე რამდენიმე საათით ადრე გერმანიის რამდენიმე ქალაქში (უმეტესად კელნში, ტაძართან, ცენტრალურ მოედანზე) ასობით მამაკაცმა ათობით ქალზე იძალადა, მათგან რამდენიმე გააუპატიურეს (დაზარალებულთა რაოდენობამ, ბოლო ცნობებით, 140-ს გადააჭარბა).

ოთხი დღე დასჭირდა დაზარალებულების ხმების გერმანულ და ზოგადად ევროპულ მეინსტრიმ მედიამდე მიწვდენას, მანამდე, ისიც კანტიკუნტად, ინფორმაციის საზოგადოებისთვის მიწოდება დაზარალებულებმა სოციალური ქსელების მეშვეობით შეძლეს. 6 იანვრამდე მომხდარზე არაფერი თქვა გერმანიის საზოგადოებრივმა მაუწყებელმა. ZDF-მა ამის გამო მალევე ბოდიში მოიხადა, განმარტა, რომ თემაზე მეტი ინტერვიუს აღებას და წყაროების დამატებას დაელოდნენ.

ZDF -ის უმოქმედობის შედეგად ლამის საზოგადოებრივი მაუწყებლის იდეაზე ამიცრუვდა გული. ამან იმაზე მეტადაც კი იმოქმედა, ვიდრე პოლონეთში ახლახან მიღებულმა კანონმა, რომელზეც დღეს ZDF -იც, სხვა ევროპული მედიებივით, კრიტიკულ სიუჟეტებს ამზადებს.

თუმცა ჩემი იმედგაცრუება რა მოსატანია მედიით უკიდურესი უკმაყოფილების განცდასთან,

რასაც გერმანიაში საზოგადოების ნაწილი დღემდე არაერთ მსჯელობასა და დისკუსიაში გამოხატავს. ასე მაგალითად აქ ღიად მსჯელობენ ცენზურაზე ევროპულ მედიაში (რაც კონსტიტუციით, რა გასაკვირია, რომ გერმანიაშიც აკრძალულია). დაზარალებულები და ექსპერტები, რომლებიც მედიებს აკვირდებოდნენ, ჩიოდნენ და სწუხდნენ, რომ მედიას ფაქტობრივად აკრძალული ჰქონდა მიგრანტების დასახელება ძალადობაში ეჭვმიტანილებადაც კი, ამგვარ ეჭვსა და ვარაუდს ხომ დაზარალებულთა უმრავლესობა გამოთქვამდა და გამოთქვამს.

ევროპული, განსაკუთრებით, გერმანული მედია, თითქოს დღემდე ერიდება მომხდარზე მსჯელობას, როგორც დაგეგმილ, ორგანიზებულ ქმედებაზე - საშინელი ფორმის ტერაქტზე, რასაც იმაზე გაცილებით ნაკლები პროტესტით გამოეხმაურა ევროპული საზოგადოება, ვიდრე ტერორისტების შეტევას პარიზზე.

ტერორისტთა მიზანი, ცხადია, მომხდარის იმგვარად გაშუქებაა, რომ საზოგადოების რაც შეიძლება დიდმა ნაწილმა გაიგოს, დაფრთხეს, შეშინდეს. ამ საშინელი ,,საახალწლო ძალადობის” მიზანი კი ამასთან ერთად, სავარაუდოდ, ანტიმიგრანტული განწყობების შექმნაც იყო (მით უფრო იმ ქვეყანაში, რომელმაც 2015 წელს მილიონზე მეტი არალეგალი მიგრანტი შეიფარა). ლოგიკურია, რომ ეს ხელისუფლებას უსახავს ამოცანას - არ გავრცელდეს ინფორმაცია, რომელიც ეჭვქვეშ დააყენებს უკვე მიღებული პოლიტიკური გადაწყვეტილებების მიზანშეწონილობას. ინფორმაცია, რომელიც შეასრულებს მოძალადეთა მიზნებს. სავარაუდოდ, სწორედ ამიტომ იუწყებოდა კელნის პოლიციის 1 იანვრის პრესრელიზი, რომ ახალი წლის ღამემ მშვიდობიანად ჩაიარა.

მაგრამ როგორია ამ პირობებში მედიის ამოცანა?

როგორ მოხდა, რომ გერმანული მეინსტრიმ მედია პრესრელიზს, ანუ ტყუილს დასჯერდა? სიმართლის თქმას - დუმილი არჩია? როგორ განვითარდებოდა მოვლენები, მომხდარზე სხვა ქვეყნის გავლენიან მედიებს რომ არ მოეთხროთ? რამდენ ხანს გასტანდა ეს დუმილი?

როგორი იქნებოდა სოციალური მედიის რეაქცია, google, Twitter და facebook -ი გერმანიის მთავრობის მიმართვას - 24 საათის განმავლობაში ქსელიდან წაეშალათ ყველა ის პოსტი, რომელიც მიგრანტების მიმართ სიძულვილის გაღვივებას უწყობდა ხელს- ახალი წლის დადგომამდე რამდენიმე დღით ადრე რომ არ დასთანხმებობდნენ? ამ შეზღუდვის გარეშე რამდენად ექნებოდა მეტი გასაქანი დაზარალებულთა ხმებს სოციალურ ქსელში მაინც?

როგორ შეიძლება გადაეზარდოს მედიას თვითრეგულირება (პრინციპით - ეჭვმიტანილთა ეთნიკურ წარმომავლობაზე ხაზგასმის დაუშვებლობა, როცა ეს არსებით გარემოებას არ წარმოადგენს) თვითცენზურაში (შედეგით - ფაქტის არგაშუქება მაშინ, როცა ეჭვმიტანილთა წარმომავლობა დანაშაულის არსებითი ნაწილი შესაძლოა იყოს)?

ეს ის კითხვებია, რომელზეც დროულად უნდა ვიმსჯელოთ, დავფიქრდეთ, რომ გაბრიელე კეპის მსგავსად დაზარალებულებს არ მოუწიოთ თქმა -ჯანდაბა, რად ვიყავი გოგონა?

რომ ჩვენც არ მოგვიწიოს ვთქვათ - ჯანდაბა, რად ვიყავი ჟურნალისტი?

გასული წლის დეკემბერში მედიაში მთავარ თემას წარმოადგენდა ინფორმაცია არასრულწლოვანი შვილისა და ქმრის სავარაუდო მკვლელობისათვის დაკავებული პირის შესახებ. მედია დაწვრილებით ყვებოდა მკვლელობის დეტალებს, მიუთითებდა საქმეში არსებული მტკიცებულების თაობაზე, წერდა დანაშაულის ჩადენის მოტივზეც და რაც ყველაზე მეტად შემაშფოთებელია, ბრალდებულს მკვლელადაც კი მოიხსენიებდა.

პირველ რიგში, უნდა ვთქვათ ის, რომ უდანაშაულობის პრეზუმფციის დაცვის სამართლებრივი ვალდებულება საჯარო მოხელეებს ეკისრებათ. ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ საქმეზე ბუკევიჩიუსი ლიტვის წინააღმდეგ მიღებულ გადაწყვეტილების 49-ე პუნქტში განაცხადა: ,,უდანაშაულობის პრეზუმფცია არის სისხლის სამართლის საქმეზე სამართლიანი სასამართლოს უზრუნველყოფის საშუალება. უდანაშაულობის პრეზუმფცია შეიძლება დაირღვეს მაშინ, როცა საჯარო მოხელე აცხადებს, რომ დანაშაულის ჩადენაში ბრალდებული პირი არის დამნაშავე, თუ ეს განცხადება წინ უძღვის კანონით დადგენილი წესით პირისათვის დანაშაულის დადასტურებას“... უდანაშაულობის პრეზუმფცია შეიძლება დაარღვიოს არა მხოლოდ მოსამართლემ და სასამართლომ, არამედ ხელისუფლების სხვა ორგანოებმაც. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო განსაკუთრებით ხაზს უსვამს საჯარო მოხელეების მხრიდან სიტყვების ფრთხილად შერჩევის მნიშვნელობას, სანამ სისხლის სამართლის საქმეზე ადამიანის გასამართლება არ მოხდება და სანამ მის მიმართ გამამტყუნებელი განაჩენი დადგება.

საქმეში - ისმაილოვი და სხვები რუსეთის წინააღმდეგ მიღებულ გადაწყვეტილების 161-ე პუნქტში ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ ასევე განაცხადა: ,,უდანაშაულობის პრეზუმფცია ირღვევა მაშინ, როდესაც საჯარო მოხელე აკეთებს განცხადებას მიმდინარე სისხლის სამართლის საქმის გამოძიებაზე, თუ ამ განცხადებით, საჯარო მოხელე ცდილობს, საზოგადოება დააჯეროს, რომ ბრალდებულმა ჩაიდინა დანაშაული და წინასწარ აფასებს იმ ფაქტებს, რაც საქმის განმხილველმა სასამართლომ უნდა გამოიკვლიოს“.

მართალია, უდანაშაულობის პრეზუმცია შესაძლოა მხოლოდ საჯარო მოხელეებმა დაარღვიონ, მაგრამ ცხადია, მედიას შეუძლია საზოგადოების დარწმუნება, რომ ბრალდებულმა დანაშაული ჩაიდინა. ამან კი, შესაძლოა, ბრალდებულის სამართლიანი სასამართლოს უფლებით სარგებლობაზე უარყოფითი გავლენა იქონიოს.

ეს უარყოფითი გავლენა უცხო არ არის ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოსთვისაც. კუზმინი რუსეთის წინააღმდეგ საქმეში მიღებული გადაწყვეტილების 62-ე პუნქტში ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ განაცხადა: ბრალდებულის მიმართ წარმოებულმა უარყოფითმა მედიაკამპანიამ ზოგიერთ საქმეში შესაძლოა ზიანი მიაყენოს ბრალდებულის უფლებას სამართლიან პროცესზე, ვინაიდან მედია ქმნის უარყოფით საზოგადოებრივ აზრს ბრალდებულთან დაკავშირებით, რაც, თავის მხრივ, აიძულებს სასამართლოს მიიღოს ბრალდებულის გამამტყუნებელი განაჩენი.

სამართლიანი სასამართლოს უფლება გულისხმობს იმას, რომ მოსამართლემ (ნაფიცმა მსაჯულმა) საბოლოო გადაწყვეტილება უნდა მიიღოს იმ მტკიცებულებებზე დაყრდნობით, რაც სასამართლო სხდომის დარბაზში იქნება გამოკვლეული და არა იმ ინფორმაციის საფუძველზე, რასაც მედია შეიძლება ავრცელებდეს. არც ნაფიცი მსაჯული, არც მოსამართლე არ უნდა ექცეოდეს იმგვარი ინფორმაციის გავლენის ქვეშ, რაც სასამართლო სხდომაზე არ იქნა გამოკვლეული. სასამართლოს სხდომაზე შესაძლოა ვერ მოვისმონოთ მედიის მიერ გავრცელებული ინფორმაცია, თუკი ის სასამართლომ მტკიცებულებად არ დაუშვა. როდესაც სასამართლოს მიერ გამოკვლეულ მტკიცებულებათა ერთობლიობა არ შეესაბამება ფაქტებს, რასაც სხდომის გამართვამდე მედია აწვდიდა საზოგადოებას, კანონიერი გადაწყვეტილების მისაღებად სასამართლომ უნდა იმოქმედოს მედიის მიერ ფორმირებული საზოგადოებრივი აზრის საწინააღმდეგოდ. თუნდაც კანონიერი, მაგრამ არაპოპულარული გადაწყვეტილებები კი იწვევს სასამართლო ხელისუფლების დისკრედიტაციას.

ზემოხსენებული საქმეც, რომელშიც პირს ქმრისა და შვილის მკვლელობაში ედება ბრალი, შესაძლოა ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს განხილვის საგანიც გახდეს. ნაფიცი მსაჯული, პროფესიონალ მოსამართლესთან შედარებით, კიდევ უფრო მეტად მოწყვლადია იმ ინფორმაციული ფონის მიმართ, რასაც მედია ქმნის. ნაფიცი მსაჯულების შერჩევისას განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება იმას, რომ მსაჯულობის კანდიდატებს მედიის მეშვეობით არ ჰქონდეთ წინასწარი განწყობა შექმნილი აღნიშნულ საქმესთან დაკავშირებით. ამ საქმის გაშუქების მასშტაბების გათვალისწინებით, სავარაუდოდ გაჭირდება ისეთი ნაფიცი მსაჯულის შერჩევა, რომელსაც ამ საქმის დეტალების შესახებ მედიით არაფერი სმენია და ამის გამო არა აქვს ჩამოყალიბებული მტრული დამოკიდებულება ბრალდებულის მიმართ, რაც საბოლოო ჯამში ხელს შეუწყობს გამამტყუნებელი ვერდიქტის მიღებას.

ეს სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ მედიამ თავი უნდა შეიკავოს მაღალი საზოგადოებრივი ინტერესის მქონე სისხლის სამართლის საქმის გაშუქებისაგან. პირიქით, მნიშვნელოვანია მედია საზოგადოებრივი ინტერესის მქონე საქმეზე საზოგადოებას აწვდიდეს ინფორმაციას, საგამოძიებო მოქმედებების, დაცვის მხარის პოზიციის, სასამართლოს მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებების, აღკვეთის ღონისძიებების გამოყენების თუ მტკიცებულებათა დასაშვებად ცნობის შესახებ. თუმცა, მედიამ ფრთხილად უნდა შეარჩიოს ტერმინოლოგია, იმისათვის რომ თავიდან ავიცილოთ ბრალდებულის ,,დამნაშავედ“ ან ,,მკვლელად“ მოხსენიება, რაც საზოგადოებას დაარწმუნებს იმაში, რომ ნამდვილად სწორედ ბრალდებულმა ჩაიდინა დანაშაული.

გიორგი გოცირიძე, ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის იურისტი